Republika ng Pilipinas

MINDANAO STATE UNIVERSITY

Fatima, General Santos City
BATSILYER NG PANSEKUNDARYANG EDUKASYON SA FILIPINO
Unang Semestre - Akademikong Taon 2020-2021

TRIBONG ATI

PANGALAWANG TAON- BSED FILIPINO

IKAAPAT NA PANGKAT
Angel Faith P. Leal
Karen Cate V. Viola
Lucilla Fatima A. Olais
John Rick N. Orate
John Rey M. Balais

PROPESOR DEBBIE M. CRUSPERO

NOBYEMBRE 2021

0
 TALAAN NG NILALAMAN

I. Panimula…………………………………………………………….2
II. Kasaysayan ng Lugar…………………………………………….3-4
III. Mapa ng Lugar……………………………………………………..4
IV. Katangian ng Lugar……………………………………………….5
V. Wika…………………………………………………………………..6
VI. Flora at Fauna………………………………………………………7-10
VII. Sining………………………………………………………………...10-13
VIII. Kalinangan…………………………………………………..……...14-19
IX. Sanggunian………………………………………………..………..20-21

1
 I. PANIMULA

Ang mga pangkat-etniko sa Pilipinas ay maaaring ipakahulugan

na isang pag-uuri o sarilinang pagkakakilanlan ng mga Pilipino batay sa
kanilang lipi, wika, relihiyon, o kasaysayan. Sa Pilipinas may iba’t ibang
pangkat etnikong nakilala sa kasaysayan na hanggang sa kasalukuyan
ay ipinagpapatuloy pa rin ang kani-kanyang mga paniniwala o tradisyon,
isa na nga dito ang mga Ati.

Ang mga Ati ay isang pangkat etniko ng mga Negrito na nasa

Panay sa Kabisayaan (mga pulo ng Cebu, Bohol, Siquijor, Leyte, Samar,
Panay, Masbate, Negros at Guimaras), na nasa gitnang bahagi ng
kapuluan ng Pilipinas. Sila ay mayroong kaugnayang henetiko sa iba
pang mga pangkat-etniko ng mga Negrito sa Pilipinas, katulad ng mga
Aeta ng Luzon, ng Batak ng Palawan, at ng Mamanwa ng Mindanao. Ang
mga Ati ay mga Negrito na pangkat etniko sa Visayas sa gintang bahagi
ng kapuluan ng pilipinas. Ang kanilang maliit na bilang ay pangunahing
nakatuon sa mga isla ng Boracay, Panay at Negros.

Kilala ang mga Ati sa pagsasagawa ng isang uri ng animismo na

nagsasangkot ng mabuti at masasamang espiritu. Ang mga espiritung
ito ay mga likas na espiritu na madalas na nagbabantay ng mga ilog,
dagat, kalangitan, pati na rin ang mga bundok Minsan, maaari silang
maging sanhi ng sakit o ginhawa. Sila ay gumagawa ng mga ritwal sa
Ulan at sa tag araw at para sa mga kanilang mga tanim. At ang mga
paniniwala nila ay ang mga Diwata. Sila ay namumuhay sa
pamamagitan ng pangingisda, Pagtatanim ng mga palay, at pangangaso.

2
 II. KASAYSAYAN NG LUGAR

Ang  Panay ay isang tatsulukan na pulo sa Pilipinas na

matatagpuan sa kanlurang bahagi ng Kabisayaan. Sa pamamahala,
nahahati ang pulo sa apat na lalawigan: Aklan, Antique, Capiz, at Iloilo,
na ang lahat ay nasa rehiyon ng Kanlurang Kabisayaan. Matatagpuan
ito sa timog silangan ng pulo ng Mindoro at hilagang kanluran ng Pulo
ng Negros, na pinaghihiwalay ng Kipot ng Guimaras. Sa pagitan ng
Panay ay Negros matatagpuan ang pulong lalawigan ng Guimaras. Sa
hilaga at hilagang silangan ay ang Dagat Sibuyan at ang mga pulo
ng Romblon; sa kanluran at timog kanluran matatagpuan naman
ang Dagat Sulu at sa timog ay ang Golpo ng Panay. Ang pulo na
nahahati ng Bulubundukin ng Gitnang Panay, ay maraming mga ilog
kabilang ang mga ilog Aklan, Jalaur, Jaro, Banica, Sibalom, Tipulu-an,
Mao-it, Iloilo at Panay. Ang Bundok Madiaas ay ang pinakamataas na
bundok sa isla sa taas na 2,117 metro sa ibabaw ng dagat. Kabilang sa
iba pang mga rurok ay ang Bundok Porras, Bundok Nangtud, Bundok
Baloy, at Napulak.

Bago ang 1212, ang Panay ay tinawag na Simsiman. Ang

komunidad ay matatagpuan sa baybayin ng ilog Ulian at naidugtong ng
isang sapa. Ang sapa ay nagbigay ng asin sa mga taong Ati pati na rin
sa mga hayop na humihimod ng asin palabas ng maalat na tubig.
Nagmula sa salitang-ugat na "simsim," ang simsimin ay
nangangahulugan ng pagdila sa isang bagay upang kumain o uminom,
ang lugar ay tinawag na Simsiman. Dating sentro ng
sinaunang Kompederasyon ng Madja-as ang pinakaunang estado
sa Pilipinas sa rehiyon ng Kabisayaan bago dumating ang mga Kastila,
at ang ikalawang kolonya ng Srivijaya sa Kapuluan ng Pilipinas, sunod
sa Kapuluan ng Sulu. Itinatag ito ng siyam na rebeldeng datu na may
kaugnayan sa korte ng Brunei, na napilitang lisanin ang bansa dahil sa

3
pagkapoot sa namumunong Rajah noon. Ang mga datu, kabilang ang
kanilang mga asawa at anak, kasama rin ang ilang mga tapat na alipin
at tagasunod ay palihim na inalalayan makaalis ng Punong Ministro ng
Rajah, na si Datu Puti. Ayon sa mga alamat ang pangalan ng Rajah ay
Makatunao.

III. MAPA NG LUGAR

4
 IV. KATANGIAN NG LUGAR

Ang Panay ang ika-anim na pinakamalaking at ika-apat na pinaka-

mataong isla sa Pilipinas, na may kabuuang lupa na 12,011 km (4,637 sq
mi) at may kabuuang populasyon na 4,477,247. Ang Lunsod ng Iloilo ay ang
pinakamalaking pag-areglo nito na may kabuuang populasyon na 447,992
na naninirahan. Ito ay isang tatsulok na isla, na matatagpuan sa kanlurang
bahagi ng Visayas. Ito ay tungkol sa 160 km (99 mi) sa kabuuan. Mayroong
malalaking konsentrasyon ng mga palaisdaan sa hilaga at silangang bahagi
ng isla, at ang mga deposito ng mineral ay kinabibilangan ng karbon at
tanso. Ang Panak Bukidnon ay ang tumandok, ang mga katutubo o mga
katutubong naninirahan sa mas panloob na bahagi ng Panay Island na
sumasaklaw sa panloob na mga barangay ng apat na lalawigan ng Aklan,
Antique, Iloilo, at Capiz.

Sila ay nagsasalita ng parehong Kinaray-isang wika na may

napakakaunting pagkakaiba sa semantiko, at magkatulad sa kanilang
pagsasaka at pangangaso, sa kanilang espirituwal na paniniwala at
binabaylan (shamanistic), sa kanilang tradisyong binukot (pinananatiling
dalaga), at sa kanilang tradisyon. Ng epikong pag-awit. Ang bawat aktibidad,
maging sa agrikultura, pangingisda, pangangaso, at iba pa, ay
naiimpluwensyahan ng mga espiritung pangkapaligiran at deified umalagad
(kaluluwa) ng mga ninuno. Ang kanilang pang-ekonomiyang buhay ay higit
na nakadepende sa ka’ingin agrikultura, na dinagdagan ng pangangaso at
pangingisda. Gumagawa din sila ng mga bolo na may detalyadong inukit na
mga hawakan, kutsilyo, at sibat at naghahabi ng mga basket, banig, at
kasuotan sa ulo – mga bagay na ipinagpapalit nila sa tela, asin, at iba pang
mga pangangailangan sa bahay na dinadala sa mga bundok ng mga
Kristiyanong mangangalakal na kanilang dala. Sa pana-panahong relasyong
komersyal.

5
V. WIKA
Ang Inati ay isang tradisyonal na wika mula sa Isla ng Panay sa
katimugang Pilipinas, na sinasalita ng pangkat etnolinggwistiko ng Ati.
Ito ay isang wikang Austronesian ng isla ng Panay sa Pilipinas.

SALITA SALIN SA INATI

Bahay Sakiw
Maganda Maruyog
Gabi Kalat
Araw Ugma

Ang barayti na sinasalita sa hilagang Panay ay tinatawag ding

Sogodnin. Ito ay sinasalita sa hilagang bahagi ng Panay, partikular sa
Cogon, Malay, at inilalarawan bilang 'pure', 'original', o 'high' variety.
Ang Sogodnin ay tumutukoy sa isang pagkakaiba-iba na ginagamit sa
loob ng isang partikular na pangkat ng lipunan o ng mga pinuno.
Dahil sa pakikipagsalamuha ng mga Ati sa kasalukayan ay
naimpluwensiyahan ang kanilang sinasalitang wika. Sila ay
nagsasalita rin sa mga sumusunod na mga wika:

Aklanon- Ang wikang Aklanon ay kakaiba dahil sa ang mga salitang

kalimitang ginagamit ay may di-pangkaraniwang paraan ng pagbigkas.
ang (ea) sa mga salitang saeamat, maeamig, magae-om, ay hindi
mabigkas-bigkas ng mga dayuhan. Tanging mga Aklanon lamang ang
may kakayahang makapagbigkas nito.

Hiligaynon - Ang Wikang Hiligaynon ay tumutukoy sa wika at kultura

na may kaugnayan sa Negros Occidental, Bacolod, Iloilo at Capiz.
Kilala rin sa tawag na Wikang Ilonggo. Ito rin ay ginagamit sa iba't
ibang lugar sa Mindanao gaya na lamang ng Koronadal, South
Cotabato. Magkaiba lamang sila sa tono ng pananalita.

Kinaray-a: Nagmula ang salitang Kinaray-a sa "iraya" o "ilaya" sa

wikang Tagalog, na tumutukoy sa mga mamamayang nakatira sa
bulubunduking bahagi ng lalawigan. Ang Kinaray-a ay tumutukoy sa
paraan ng pagsasalita o wika ng mga naninirahan sa bulubunduking
bahagi ng lalawigan.

SALITA SALIN SA KINIRAY- A

Sila Sanda
Bukas Sarum-an
Doon Tuya
Iyan / ‘yan Kaday- a

6
VI. FLORA AT FAUNA

FLORA:
Maraming flora ang makikita sa lugar kung saan naninirahan ang mga
Ati ngunit hindi ito orihinal na makikita sa mga lugar na iyon. Subalit
mayroong bagong specie ng flora na bago lamang na nadiskubrehan ng mga
experto sa lugar ng mga Ati.

Ang mga flora ng Panay Island ay kulang sa pagkolekta kumpara sa

ibang mga isla ng Pilipinas. Sa isang pinagsamang ekspedisyon sa isla,
natagpuan ng mga botanist mula sa Taiwan at Pilipinas ang tatlong species
ng Begonia at inihambing ang mga ito sa mga potensyal na magkakatulad
na species.

Begonia Culasiensis

7
Begonia Merrilliana

Begonia Sykakiengii

8
FAUNA:

Ito ang mga fauna na matatagpuan sa Panay Island kung saan

naninirahan ang karamihan sa pagkat etnikong Ati.

1. Ang Panay cloudrunner (Crateromys heaneyi), ay isang bagong

species ng bushy-tailed cloud rat na matatagpuan sa isla ng Panay
sa Pilipinas.

Ang Panay cloudrunner ay lampas kaunti sa 600 mm ang haba, na

may kulay-abo na kayumangging balahibo at isang mahaba, maraming
palumpong na buntot na bumubuo ng higit sa kalahati ng haba ng
katawan. Ito ay tumitimbang ng humigit-kumulang 1 kilo.

2. Ang Panay monitor ay matatagpuan lamang sa Panay, na

naninirahan sa mga natitirang kagubatan sa hilagang-kanluran at
kanlurang mga bulubundukin sa taas na 200–1000 m. Ito ay lubos na
arboreal at umaasa sa mga pangunahing ecosystem ng kagubatan.

9
3. Panay Forest Frog (Platymantis panayensis), Central Mountain
Range, Panay, Philippines. Itinuturing ng IUCN na Endangered ang
species.

VII. SINING

Pagdiriwang/ Fiesta

Ati-Atihan Festival
Ang Aklan ay itinuturing na pinakamatandang lalawigan sa bansa.
Ayon sa alamat, pitong siglo na ang nakalilipas, sampung Bornean datu
(mga pinuno) na tumakas sa pagbagsak ng dating makapangyarihang
10
Imperyong Srivijayan ay naglayag pahilaga kasama ang kanilang mga
tagasunod at dumaong sa isla ng Panay. Binili nila ang mga lupain sa
baybayin mula sa mga pinuno ng mga katutubong Ati (Negrito) na,
pagkatapos ng unang kawalan ng tiwala, ay tumanggap ng bayad sa mga
bagay na ginto: isang headdress, isang kuwintas, at isang mangkok. Sa
labis na kagalakan, ang mga Bornean ay nagsagawa ng isang magulo na
piging, na pinaitim ang kanilang mga mukha ng uling upang maging isang
lilim na mas malapit sa madilim na pygmy na kutis ng kanilang mga bagong
kapitbahay. Pagkaraan ng apat o limang siglo, ang isang Kristiyanong Panay
ay nabuhay sa patuloy na takot sa pagnanakaw at pangangaso ng mga
alipin ng mga pirata mula sa Mindanao. Sa kaguluhan ng isang pagsalakay,
lumitaw ang Santo Niño (Banal na Bata) at pinalayas ang mga
mandarambong. Isang tipikal na kuwento ng mga prayleng Espanyol,
gayunpaman, hinikayat ng kuwentong ito ang mga Ilonggo na magmula
noon sa kanilang pagdiriwang ng ani sa kapistahan ng Santo Niño.

Ang maalamat na barter sa pagitan ng mga datu ng Malay at ng mga

aborigine ay ginugunita taun-taon sa naging pinakasikat at makulay na
pagdiriwang sa bansa. Sa ikatlong katapusan ng linggo ng Enero, ang maliit
na baybaying bayan ng Kalibo sa Aklan Province ay gaganap sa libu-libong
mga Pilipino at dayuhang bisita na nakikiisa sa tatlong araw na pagsasaya
na kilala bilang Ati-Atihan.

Tuwing ikatlong linggo ng Enero, pakinggan ang panawagan ng Ati-

atihan Festival at makiisa sa rythmic dancing ng mga kalahok na
nagpapadilim ng kanilang katawan sa pamamagitan ng suot at nagsusuot
ng makulay na mga palamuti ng tribo.

11
Sayaw:

 Pandang pandang - Ang Pandang-pandang ay isang pambihirang at

kapana-panabik na sayaw sa kasal mula sa Antique. Nakaugalian at
nakaugalian na para sa isang bagong kasal na mag-asawa na gawin
ito sa reception. Ito ay sayaw na hinahalintulad sa ibon.

 Tatay ni roy carinosa

Prudukto:

Ati Native Product

 Ang mga produktong ito ay gawa sa dahoon ng BURI isa ito sa mga
hanap buhay ng mga Ati.

Kasuotan at Palamuti:

12
 Ang kanilang mga palamuti sa katawan
ay galing sa kalikasan. Ang ilang mga
bagay na alahas ay nagsasangkot ng mga
halaman tulad ng mga bulaklak, habang
ang iba ay gumagamit ng mga buto ng
hayop; lalo na ang mga ngipin ng mga
baboy.

Ang tradisyunal na kasuotan ng mga kalalakihan ay

tinatawag na BAHAG samantala sa mga kababaihan
naman ay PATADYONG.

VIII. KALINANGAN

13
Talahanayan 1: Mga Salita/Pariralang Nagpapahayag ng
Kapayapaan
Kalinangan Salin Salita/ Paliwanag
Parirala
A. Paniniwala sa Animismo Naniniwala sila na
Relihiyon payapa ang lahat
dahil sa espiritu ng
kalikasan na
kadalasang
nagbabantay sa
mga ilog, dagat,
langit, pati na rin
ang mga bundok.
Halos 9% ang may
Kristiyano Kristiyanismo na
rehiyon sa mga
Ati. Ito ay
pinagtibay din
dahil sa maiwasan
ang pagkakaiba-
iba at
paghihiwalay ng
tribo, dahilan din
upang mas
mapahigit pa ang
pakikipag ugnayan
sa "mga
tagalabas".

14
 C. Paniniwala Nanliligaw parin Naniniwala silang
ang lalaki. Pag sa
sa kapag nahabol niya
kasal na at gusto
Kasal talaga ng lalaki ito magiging sa kanya
ang babae, ang babae at
hahabulin nito
magsasama sila ng
ang babae
habang mapayapa.
tumatakbo ang
babae.

C. Paniniwala sa Burdon Laro sa Patay Naniniwala sila na

Patay at dapat gawin ito para
Paglilibing hindi malungkot ang
daloy ng seremonya.
Hindi ito puwedeng
gawin ng mga bata
kung walang
matanda ang
umaalalay sa kanila.
Sayaw Sayaw sa Patay Naniniwala sila na
ang Pagsayaw sa mga
patay bago ilibing kay
makaka alis ng
masamang ispiritu at
payapa din ang
paglakbay ng
namayapa. Sa
kabilang banda hindi
rin puwedeng
sumayaw sa patay
ang kasal na babae.
Agtang Tradisyon sa Pag nililibing na yung

15
 Paglilibing patay binubuhat ng
surwano ang kabaong
na may tali na
hinihila pataas ngunit
bago hilain
tinatanong pa nito
kung ang rason ng
pagkamatay ay
(siyantipiko ba o
tradisyunal)
Ginagawa ito upang
payapang pumanaw
ang kaluluwa ng
namatay.
D. Paniniwala sa Sa tuwing Naniniwala silang
Pagbubuntis lalabas ang para walang
buntis ay dapat
takpan niya ang mangyaring masama
kanyang tiyan ng sa bata sa kanyang
itim lalong lalo na
sinapupunan,
kapag lunar
eclipse. maiwasan ang
masasamang
elemento at payapa
ang kanyang
panganganak.
E. Paniniwala sa Ginagawa ang Naniniwala silang
ritwal sa mga gamit ang mga herbal
Ritwal
maysakit na tao.
Halimbawa na o mga dahon sa
lamang nito ay paligid ay may
yung mga
kapangyarihan ang
sinaniban,
pinaglaruan, surwano na paalisin
gusto ka nang ang mga ito sa
mga masasamang

16
 elemento. katawan ng tao at
lumaya sa kamay ng
masasamang
elemento nang sa
gayon bumalik ito sa
normal.
F. Iba pang mga  Taglugar or Nakatira sa isang Sapagkat ang mga at
paniniwala Tagapuyo lugar isa negros ang
permanente na
naninirahan sa iisang
lugar lamang.

Kinaadman Sariling Batas na Ang batas na meron

hindi sila ay hindi
kinakailangan
ang mga kailangan sumunod
gobyerno. sa gobyerno tulad na
lamang sa pagpili sa
kanilang magiging
pinuno, sila mismo
ang may karapatan
na pumili at humalal
base sa kanilang
kagustuhan.

Implikasyong Sosyal: Ang bawat paniniwala ng iba’t ibang pangkat ay

may kabuluhan sa ating lupunan sapagkat ito ang nagiging dahilan
kung bakit ang ating kultura ay naisasabuhay. Magkaiba man tayo ng
paniniwala mabuti parin na nirerespeto natin ang kulturang
nakasanayan ng iba. Maliit man ang sakop ng impormasyon na nakalap
sa pag-aaral ng kultura ng iba, mahalaga parin na ang bawat
impormasyon ay bigyan ng halaga. Sa pangkahalatan, masasabi nating

17
malaki ang papel ng bawat pagkakaiba natin sapagka’t ito ang
nagpapakila sa atin kung ano ang tribo at pangkat na ating dinadala.
Sa panahon ngayon, mas kanais nais sabihin na tanggap mo ang
kulturang mayroon ka dahil kalakasan ito, pinabahalagahan,
binibigyang prebilihiyo ng gobyerno. Unti- unti naring nakikilala ang
bawat pangkat at mas lalong nakagagalak isipin na ito ay Kultura ng
mga Pilipino.

Ayon sa aming na panayam kay ginoong Ortega, isang pure

ATI sa Antique, walang kasabihan at salawikain sa mga Ati
sapagkat para sa kanila isa raw itong pormal at noong unang
panahon ay hindi pa sila edukado. Marami narin ang nagbago
sa kanilang kultura dahil narin sa dala ng modernisasyon.
Unti- unti na raw nawawala ang kanilang kultura at wika.
Nabanggit niya rin na tatakbo ito sa pagiging konsehal ng
kanilang bayan at isa sa kanyang hangarin ay muling buhayin
at mas palawakin pa ang kanilang kultura nang sa gayon mas
18
lalo pa itong makilala.

Ito ay mula sa salaysay ni Ginoong Joseph A. Ortega, sa

Orihinal na Litrato na kuha
mismo ni ginoong Ortega
mula sa kanilang lugar sa
Antique.

Dagdag kaalaman:
Ang pinakahari- hari ng mga Ati sa buong panay Island ay si AMA
MARIKUDO at ang kanyang Asawa ay si MANIWANG SIWANG.

19
MGA SANGGUNIAN:

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28664395/
https://animals.fandom.com/wiki/Panay_Cloudrunner
https://inaturalist.ca/taxa/39436-Varanus-mabitang
https://www.sciencesource.com/archive/Panay-Forest-Frog-
SS2442133.html
https://www.haliya.co/stories/2017/6/23/panay-bukidnon-culture?
fbclid=IwAR3suCpNP3_17Pfa7ajmH1DMbqLhmNyUQ7fXlMFpcAX1JjUxvsn
W5TQfgPk
https://mimirbook.com/tl/c2e61cd1af1?
fbclid=IwAR1LbJ7krSwmpigykAUXMh2DqH3RRdrrUFJvMskxkrrdi0Zhk-
8ARcN0ejc

https://www.coursehero.com/file/p5qq4qvh/THE-SPANISH-COLONIAL-
TRADITION-IN-PHILIPPINE-DANCE-The-Pandanggo-Pandang/

https://i.pinimg.com/564x/ca/21/de/ca21defebe8e74f0b3e740f8da453449
--costume-voodoo-post-apocalyptic-fashion.jpg

https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F
%2Fwww.facebook.com%2F119284356532406%2Fposts%2Fnatives-
product-materialnito-vine-and-buri-leavecoins-purses50-piso-bag500pisoan
%2F131989395261902%2F&psig=AOvVaw0Ogki_jdjOxkLDQe2cCAu6&ust=
1636197341013000&source=images&cd=vfe&ved=0CAsQjRxqFwoTCIC02py
MgfQCFQAAAAAdAAAAABAD

https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F
%2Fwww.facebook.com%2F119284356532406%2Fposts%2Fnatives-
product-materialnito-vine-and-buri-leavecoins-purses50-piso-bag500pisoan
%2F131989395261902%2F&psig=AOvVaw0Ogki_jdjOxkLDQe2cCAu6&ust=
1636197341013000&source=images&cd=vfe&ved=0CAsQjRxqFwoTCIC02py
MgfQCFQAAAAAdAAAAABAJ

20
https://mimirbook.com/tl/c2e61cd1af1?
fbclid=IwAR1LbJ7krSwmpigykAUXMh2DqH3RRdrrUFJvMskxkrrdi0Zhk-
8ARcN0ejc

https://tl.wikipedia.org/wiki/Mga_Ati_(Panay)?
fbclid=IwAR3hAOWSGQci13VOTwHLEYeRutFF-
4e3Z6CRstsl19LE035CSn1d7TddFKs

Dagdag kaalaman:
Ang pinakahari- hari ng mga Ati sa buong panay Island ay si AMA
MARIKUDO at ang kanyang Asawa ay si MANIWANG SIWANG.

21