Professional Documents
Culture Documents
Test Ve Ölçüm Cihazlarının Bilgisayar Kontrollü Elektriksel Kalibrasyonunda Trend Yaklaşımlar Ve Ölçüm Belirsizliği - v2
Test Ve Ölçüm Cihazlarının Bilgisayar Kontrollü Elektriksel Kalibrasyonunda Trend Yaklaşımlar Ve Ölçüm Belirsizliği - v2
Giriş
Günümüz teknolojisinde teknik cihazların düzgün çalışması kapsamında en önemli unsurlardan biri
test ölçüm parametrelerinin ölçülmesi ve izlenmesidir. Bu işlem güvenilir ölçüm cihazlarıyla
mümkündür. Güvenilirlik, kalibrasyon veya doğrulama sürecinde ölçü aletlerinin teknik durumunun
periyodik olarak kontrol edilmesiyle teyit edilebilir. Endüstride kalibrasyon işleminde standart
oluşturmak, izlenebilirliği sağlamak ve ölçüm belirsizliği hesabı sunabilmek adına önemli bir
adımdır. Aynı zamanda ölçüm belirsizliği, uluslar arası kalite standardları tarafından da talep
edilmektedir. [9]
Hesaplanmak istenen ölçüm belirsizliğine, ölçüme tabi cihazdan, referans cihazın kendisinden,
ölçüm metodundan ve istatistiksel hesaplamalardan gelen birçok parametrenin etkisi vardır. Bu
noktada, ölçüm belirsizliğinin ortak bir dil ile ifade edilebilmesi açısından Uluslararası
Standardizasyon Örgütü (ISO) 1993 yılında Ölçümde Belirsizliğin İfade Edilmesi Kılavuzunu
(GUM) [9] yayınladı ve ölçüm belirsizliğinde evrensel bir yöntem ortaya koydu. Bununla beraber
ölçüm belirsizliğine karşı hassasiyet de arttı. [11]
Güvenilirlik için gerekli olan kalibrasyon işlemine dahil edilen cihaz ve yapılan ölçümlerin sayısı
teknolojik gelişmelere paralel olarak artmaktadır. Şekil1’de görüldüğü gibi metroloji hizmetlerine
konu olan ölçü aletlerinin sayısı sürekli artmaktadır [1]. Bu artış zamansal anlamda gereken iş yükü
artışını da beraberinde getirmektedir.
Şekil1. Yıllık kalibrasyon maliyeti ve yıllık kalibre edilen ekipman sayısı [1]
/
Elektriksel kalibrasyon işlemlerinde iş verimliliğini artırmanın yöntemlerinden biri, ölçüm
otomasyonunu tanıtmaktır. Test ve ölçüm cihazları ile tasarlanan otomasyon süreci, cihazların PC
haberleşme altyapısına olan ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Bu gereksinim ile bilgisayar ve test ölçüm
cihazları bağlantısını sağlayacak GPIB , ethernet, seri haberleşme gibi haberleşme arayüzleri
geliştirilmiştir. [12] Haberleşme arayüzü seçimi, kalibrasyona tabii tutulacak test ve ölçüm
cihazının sağladığı arayüz imkanına ve haberleşme altyapılarının sağladığı hız, maliyet vb
etmenlere göre değişiklik göstermektedir. [15] [2] Sağlanan otomasyon düzeneğinde cihaz
haberleşmesinin yönetilebilmesi için PC tarafında bir yönetim arayüzüne de ihtiyaç duyulmaktadır.
Bu amaçla geliştirilen LabView, CSharp arayüzleri oldukça yaygın bir biçimde kullanılan
arayüzlerdir.
Literatürde var olan çalışmalardan bazıları haberleşme altyapısını desteklemeyen test ve ölçüm
cihazlarının elektriksel kalibrasyonunda otomatizasyon çalışmaları ile ilgilenirken bazıları var olan
altyapı ile ya manuel kalibrasyon gerçekleştirmekte ya da kalibratör kullanmayı tercih etmektedir.
Kalibrasyonun amacı ölçüm cihazının doğru ölçüm yaptığından emin olunması ve ölçüm
belirsizliklerinin en alt seviyeye indirgenmesidir. Kalibrasyon işlemi, doğruluğu bilinen referans
olarak alınacak bir cihaz ile test cihazının sınanmasıyla gerçekleştirilir.
Farklı ailelerdeki test ve ölçüm cihazlarının elektriksel kalibrasyon prosedürleri birbirinden farklıdır
ve her biri cihaz üreticileri tarafından sağlanır. Kalibrasyon prosedürlerine göre işlem bir kalibratör
yardımıyla ya da aynı çıktıyı sağlayabilecek referans bir test ve ölçüm cihazıyla gerçekleştirilebilir.
Bu durum laboratuvar koşullarına göre değişkenlik göstermektedir.
/
Kalibrasyon için oluşturulacak düzenekte test ve ölçüm cihazlarının haberleşme yeteneklerine göre
ölçümler manuel veya insan hata faktörünü aza indirmek ve zaman tasarrufu sağlamak için
otomatik şekilde gerçekleştirilebilir. Otomasyon altyapısı kurulacak sistemde olay kontrolcü,
donanım ve yazılım üzerine kuruludur. Burada test cihazı ile haberleşme altyapısını PC üzerinde
yönetecek bir yazılım arayüzü kullanılır ve cihaz kontrolleri bu arayüzden sağlanır. Genelleştirilmiş
bir bakış ile PC kontrollü oluşturulmuş kalibrasyon düzeneği Şekil2’de sunulmuştur.
Şekil 2. Kalibrasyon düzeneği altyapısı
Kalibrasyon, çeşitli standartlara göre yapılmaktadır. Kalibrasyon işleminin çıktısı olan kalibrasyon
sertifikası için ISO 17025 standardında [10] istenilen belirsizlik, hata vb. hesaplar doğru ve güvenli
bir şekilde gerçekleştirilmelidir. Böylece, bilimsel ve akredite bir kalibrasyon işlemi gerçekleştirilir
ve izlenilebilirliği mümkün bir çıktı sunulur.
Kalibrasyon işlemi sonunda elde edilecek kalibrasyon sertifikası, kalibrasyonu yapılan cihazın sahip
olduğu ölçüm parametrelerinin her biri için bir ölçüm belirsizliği değeri içerir. Ölçüm belirsizliği,
ölçümün gerçek değerinin bulunduğu aralığı ifade eder.
Ölçüm belirsizliği hesabında en yaygın kullanılan yöntem olan GUM, istatistiksel bilgilere ve
ölçülen verilerin deneysel analizine dayalı bir prosedürdür. Ölçülen değerler ve cihazlardan gelecek
faktörler model fonksiyonu adı verilen tek bir fonksiyonda birleştirilir:
Y = f(x1,x2,...,xN) (1)
Burada f, xi girdilerinin bir fonksiyonu olarak Y değişkenini temsil eden matematiksel modeldir.
Model fonksiyonunun girdilerinin her birindeki belirsizlikler değerlendirilir ve aşağıdaki şekilde
verilen belirsizliğin yayılması yasasına göre ölçülen değere dahil edilir:
/
Burada uc(y) ölçümün standart belirsizliğini temsil eder, ∂f/∂x kısmi türevlerden hesaplanan her bir
değişkenin duyarlılık katsayılarını gösterir ve u(x) ölçümün etkilendiği rastgele değişkenlerin
belirsizliklerini temsil eder.
Son olarak, ölçümdeki standart ölçüm belirsizliğinin bir kapsam faktörü ile çarpılması sonucu
genişletilmiş belirsizlik hesaplanır:
U = kuc. (3)
Kapsam faktörü k, her bir girdi için serbestlik derecelerinden ve gerekli kapsama aralığından elde
edilir.
Yukarıda (2) ile belirtilen model fonksiyon A ve B tipi olmak üzere her iki belirsizliği de
kapsamaktadır. A tipi belirsizlik, deney sırasında gözlenen verilerin istatistiksel yöntemlerle
değerlendirilmesiyle elde edilen belirsizliktir. B tipi belirsizlik ise, deney sırasında gözlenen
verilerin istatistiksel olmayan yöntemlerle değerlendirilmesiyle elde edilen belirsizliktir.
Ölçüm
Cihaz Ölçüm
Kalibrasyonu Yapılan Destekleyicisi/
Yazarlar/Parametreler Haberleşme Belirsizliği PC Arayüzü
Test ve Ölçüm Cihazı Kalibrasyon
Altyapısı Tipi
Düzeneği
Darbe
[3] GPIB SCPI Manual A ve B Labview
Üreteci
/
DMM
[6] GPIB için Kalibrator X Labview
Kalibrator
RF Üreteç
[7] Ethernet Manual A X
Spektrum An
Dijital
[8] PXI Kalibrator A ve B Labview
Güç Metre (DMM)
Haberleşme Altyapısı: Test ve ölçüm cihazları ile destekledikleri altyapıya göre farklı
alternatiflerle bilgisayar kontrollü haberleşme sağlanabilir. Haberleşme altyapıları da kendi arasında
hız, entegre edilebilirlik, maliyet ve kontrol arayüzü bakımından farklı sebeplerde diğerlerinden ön
plana çıkabilir. [12]
İncelenen çalışmalarda GPIB (General Purpose Interface Bus) haberleşme altyapılarından sıklıkla
kullanılanıdır. [3-6] GPIB, temelde SCPI (Standard Commands for Programmable Instruments)
dilini kullanır. GPIB arayüzünü kullanan IVI standartları ise, yazılımda herhangi bir değişiklik
yapmadan, aynı işlevli cihazların fiziksel değiştirilebilirliği felsefesi ile ön plana çıkmaktadır.
Referans [4] ve [5] IVI VISA sürücüsü kullanarak dijital multimetre kalibrasyonu için kullanılan
kalibrator ile haberleşme sağlamaktadır. GPIB arayüzünü kullanan diğer bir çalışma olan referans
[6], bir multimetre cihazının otomatik kalibrasyonunu sağlayacak kalibratör cihazı için haberleşme
altyapısını yazılım ile sunmaktadır. GPIB arayüzünü kullanan, bahsedilen çalışmalar aksine referans
[7] cihaz haberleşmesi olarak etherneti, [8] ise PXI’ı tercih etmektedir.
Kalibrasyonu Yapılan Test ve Ölçüm Cihazı: Farklı ölçüm parametreleri için geliştirilmiş
onlarca test ve ölçüm cihazı bulunmaktadır. Bahsi geçen çalışmalarda da 5 farklı cihaz ailesi yer
almaktadır. Her cihazın kendine özgü kullanım alanı ve kalibrasyon prosedürü vardır. Ele alınan
çalışmalardan referans [3] Schwarzbeck IGUU 2916 model bir darbe üretecinin bazı
parametrelerinin elektriksel kalibrasyonunu içermektedir. Referans [4], [5] ve [8] dijital multimetre
kalibrasyon işlemleri ile ilgilenmektedir. Kullanılan cihaz modelleri FLUKE 27, Fluke 189 True
RMS dijital multimetre ve Agilent 3458A model multimetrelerdir. Referans [6], farklı bir
yaklaşımla, dijital multimetre kalibrasyonu için kullanılmak üzere geliştirilen bir kalibrator
(Wavetek 4800 Multifunction DMM Calibrator) için bilgisayar kontrol otomasyonu üzerinde
durmaktadır. Çalışmalar içinde RF alanında elektriksel kalibrasyonu içeren bir çalışma da
bulunmaktadır. Referans [7], RF üreteç (R&S üreticisinin FSV40 modeli) ve spektrum analizör
(R&S üreticisinin SMB-B140 modeli) cihazlarından bahsetmekte ve her iki cihaz ile alınan farklı
ölçümlerin belirsizlikleri üzerinde durmaktadır.
Ölçüm Belirsizliği Tipi: Kalibrasyon işlemi sonrası beklenen şey, belirsizlik bütçesinin
sunulmasıdır. Kalibrasyon işleminde kullanılan tüm cihazların ölçülen sonucun belirsizliğine katkısı
bulunmaktadır. Bu noktada, referans [3], [4] ve [8] tüm belirsizlik parametrelerini hesaba katmakta
ve her iki tip belirsizlik hesabını da detaylıca çalışmasına konu etmektedir. Diğer taraftan; referans
[5] ve [7] sadece ölçüm tekrarları ile elde ettikleri tip A belirsizliğini konu almakta, B tipi ölçüm
belirsizliğinden bahsetmemektedir.
PC Arayüzü: Çalışma konusuna dahil edilen yayınlar, haberleşme altyapısını kurdukları test ve
ölçüm cihazlarını PC tarafında LabView aracılığıyla kontrol etmeyi tercih etmektedir. Labview,
“GPIB-USB-HS” ve PXI ürünleri National Instrument firmasının ürettiği ürünlerdir. Bu sebeple
aynı firmanın benzer ürünlerinin kullanılması birbirlerini destekler niteliktedir. Bahsi geçen
çalışmalar dışında ve Labview arayüzünden farklı olarak, literatürde PC kontrol arayüzü olarak
Visual C++ ve Matlab arayüzlerini tercih eden çalışmalar da bulunmaktadır. [13-14]
Sonuç
Günümüzde test ölçüm cihazlarının çeşitliliği ve kullanım sıklığı ile beraber elektriksel
kalibrasyona duyulan ihtiyaç da artmaktadır. Zamansal iş gücü ve manual ölçümlerden doğabilecek
muhtemel hatalar düşünüldüğünde kalibrasyon işleminde otomasyonun önemi de gün geçtikçe
değer kazanmaktadır.
/
RF ve Mikrodalga ölçüm cihazları ile yapılan elektriksel kalibrasyon otomasyon çalışmalarının
sayıca azlığı dikkat çeken bir noktadır. Bu alandaki çalışmalarla literatüre daha fazla katkı
sağlanmalıdır.
Tip A ve tip B belirsizliklerinin beraber değerlendirilmesi daha karmaşık olmakla beraber ölçümü
doğrulamak ve kalite standardı gereği evrensel bir adımdır. Bu sebeple ölçüm sonuçlarında tip B
belirsizliğinin de tip A kadar önemli olduğu farkındalığına varılmalı ve hesaba sıklıkla katılmalıdır.
Gelişen teknoloji ile endüstride verimliliği arttırmak ve kaliteli çıktılar sunabilmek test ve ölçüm
cihazlarının kalibrasyon otomasyonu altyapısından geçmektedir. Bu çerçevede literatürde “test ve
ölçüm cihazlarının bilgisayar kontrollü elektriksel kalibrasyon işlemlerini birleşik ölçüm belirsizliği
hesabını ile sunan” içeren” çalışmaların sayıca azlığı da dikkat çeken bir noktadır.
KAYNAKLAR
[1] Karina C. Arredondo-Soto, María del Socorro Cruz-Castillo, Teresa Carrillo-Gutierrez, Marcela
Solis-Quinteros and Luis A. Avila-Lopez, “Calibration System for Cost Reduction: A Case Study in
the Maquiladora Industry”, International Conference on Industrial Engineering and Operations
Management Bandung, Indonesia, 2018
[2] Leite Bruno, Mota Andre, “A Comparison between LAN and GPIB Instrument Interfaces in a
Automated Test System”, 2007 8th International Conference on Electronic Measurement and
Instruments, 2007
[3] Sarinya Pasakawee, Vitawat Sittakul, “Calibration and Uncertainty Evaluation of Pulse
Generator for EMC Testing using FFT Technique”, 13th International Conference on Electrical
Engineering/Electronics, Computer, Telecommunications and Information Technology (ECTI-
CON), 2016
[4] Grzegorz Grzeczka, Maciej Klebba, “Automated Calibration System for Digital Multimeters
Not Equipped with a Communication Interface”, Polish Naval Academy, 29 June 2020
[6] VLADISLAV SLAVOV, TASHO TASHEV, VALERI MLADENOV, “Automated System for
DMM Calibration”, 6th WSEAS International Conference on Computational Intelligence Man-
Machine Systems and Cybernetics, 2007
[7] Niklas Beuster, Florian Raschke, Alexander Ihlow, Carsten Andrich, Giovanni Del Galdo,
“Attaining low uncertainties in measurements with RF signal generators and analyzers”, EEE
International Instrumentation and Measurement Technology Conference (I2MTC), 2017
[8] N.M. Natalinova, O.V Galtseva, E.A. Moldovanova, “Express Evaluation of Measurement
Uncertainty Digital Power Meter in LabVIEW”, IEEE Xplore, 2016
[9] Guide to the Expression of Uncertainty in Measurement, ISO/IEC Guide 98:1993, 1992.
[10] ISO/IEC. (2005). 17025 Deney ve kalibrasyon laboratuvarlarının yeterliliği için genel şartlar
standardı.
/
[11] L. Reznik and K. P. Dabke, “Measurement models: Applications of intelligent methods,”
Measurement, vol. 35, no. 1, pp. 47–58, Jan. 2004.
[12] S. R. Williams, “Test and Measurement Equipment Adopts Computer Industry Standard”,
IEEE AUTOTESTCON, 2002
[14] Faquan Zhang, Xingda Xiao, Guofu Wang, “Study on Remote Control Techniques to the
Digital Storage Oscilloscope Based on VC and GPIB”, Applied Mechanics and Materials, 2013
[15] Alex B. McCarthy, Faya Peng, “Comparing GPIB, LAN/LXI, PCI/PXI Measurement
Performance in Hybrid Systems”, 2006 IEEE Autotestcon, 2006