Academia de las Lenguas Mayas de Guatemala

Comunidad Lingüística Tz’utujil

Código Municipal 12-2002 proceso de socialización, revisión y validación en el idioma
maya Tz’utujil

CH’U’TATZIIJ 143. Runujk’iik saamaaj chiriij ruko’jiik (rukojiik)

ruuwachuleew. Jar nujk’iik saamaaj k’in ruchojmarisaxiik jun tinaamit k’in
rub’eyoomaal jun tinaamit qas rajawaxiik ninimaxi (Nima ruq’iij), ja k’ojlib’al jani
(b’a) naataxwi’ Ajaaw, k’in julee’ k’ojlib’al chik ja b’aark’owi’ nimaq taq k’ojlib’al nim
ruuq’iij.

Ja nuk’unsaamaaj rajawaxiik nusamaajiij jawari’, ja ruko’jiik ja ruuwachuleew rixiin

ja tinaamit, jaawa’ naa’oojri’ qas rajawaxiik nuuk’amrii’ (nuk’amrii’) ruk’iin ja ruk’ijyiik
ja tinaamit.

ARTICULO 144. Runimaxiik ja nuk’unsaamaaj. Ja toq ninimaxi ja wuuj rixin

nuk’unsaamaaj chirunujk’iik jun tinaamit qas rajawaxiik chi ee nyaataj ruq’iijool
kumaal jar ixtoolii’.

CH’U’TATZIIJ 145. Saamaaj rixiin k’amol b’eey rixin nima tinaamit. Jasaamaaj
nuub’an jun k’amol b’eey pa taq mookaaj rixin tinaamit, qas rajawaxiik chin tz’ajti
k’in chaqajaa’ qa (qas) rajawaxiik nuuk’amrii’ ruk’iin ja rub’eeyaal runujk’iik jun
tinaamit.

CH’U’TATZIIJ 146. Rub’eeyaal naa’ooj chiruyajkiik jaay chi’ taqb’eey. Cha utz
k’anat kowii ninaa yak jun jaay chiruuchii’ b’eey qas rajawaxiik chi ja q’atb’al tziij
rawaxiik (rujawaxiik creo que no va la palabra) nuutz’at na wi utz o wi ma utz ta
nb’antaji ja saamaaj, rumaal chi ka’k’al jaaj nyaatajkaan ja ruuchii’ jab’eey, jak’a taq
ko’koj b’eey jaari’ junk’al jo’oo’ jaaj nyaataj kaan ja toq taq kookoj b’eey.

Ja k’ayil taq tza’m qas rajawaxiik nkeeya’ kaan jo’k’al lajuuj jaaj ja ruuchii’ b’eey.
Ja cha utz k’anyaataji ja rub’eyaal ja xtzijox kaan ajsij, ja q’atb’al tziij qas rajawaxiik
nuutz’at ja julee’ tz’ijb’an taq naa’ooj chik tz’ijb’atal pataq julee’ wuuj chik ja
nuuk’amrii ruk’iin jar utzijoxik b’eey, ja winaq qas rajawaxiik nyaataj jun to’ooneem
chi re ja toq ntz’ilo’xi ruleew, o wi toq nq’a’xaxi jun b’eey paruuleew, rumaal chi
keeri’ nub’iij ja rukowil chi’aaj.

CH’U’TATZIIJ 147. Ya’ooj Rejtalil wuuj o wi Ya’oon rub’eeyaal rumaal

Q’atab’altziij jab’anooj taq jaay. Ja q’atab’altziij nuuya’ nak’a rub’eeyaal ja
chomirisaneem k’in nuk’uuneem chi re ja ruxoraliil ja tinaamit k’in k’aari’ pa junaliik
nb’an chi re ja rejtalil, ja k’o parub’eeyaal tziij. Jaxoraal, tinaamitajaay, juyu’ajaay
k’in xak’anata julee’ winaqarisaaneem chik pa nik’ajaal tinaamit o wi pa taq ruuq’a’
tinaamit ja nuub’an saqamaq’ o wi raqan ruuq’a’, keeri’ chaqajaa’ winaqii’ pa
keyonaniil o wi q’etol taq tziij, nk’eje’ nak’a ja rejtalil keewuuj nya’ pa q’atab’altziij.

Nkeeb’an nak’a ja julee’ rub’eeyaal na’oojri’ ja b’ar nb’ijwi’ chipaam julee’ rukowilal
taq tziij chik, xak’a rumaal k’ari’ nkeeb’an nak’a jar iliineem rixin tinaamit ri’:

a) Ramab’al taq b’eey, pa’li b’eey, rukojolal (rukojolaal) taqb’eey, na’ooj

rixiinb’eey k’in chi’ taq b’eey, rukowiil k’in utz nb’an chi re, rumaal ja
rusamajixiik.

b) Ch’ajch’oj ya’ ntub’ik’in ja ruchomirisaxiik nb’ani, jachooj ya’ k’in rub’eeyaal.

c) K’amasaqiil, b’olosaqib’al champomal k’in pa taq saqib’al jaay.

d) Ruub’eey taq ya’ k’in ruub’eey ta (taq) tz’iil ya’ k’in ruuq’a’ rixiin pa taq
ochochib’al (ochochib’aal).

e) K’ojlib’al rixin k’astanab’al k’u’xaaj k’in ej tz’aaneem, ajtiijaal, k’ayib’al, nimaq

taq ch’ijch’ rixin erab’al winaqii’, k’in aq’omab’al jaay, ja toq nooki chi paam.