Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

Logika dla prawników – wykład w roku akademickim 2020/2021

Zalecana literatura:

 Literatura podstawowa
1. T. Kwiatkowski, Wykład z logiki ogólnej, UMCS, Lublin 2003
2. O. Nawrot, Wprowadzenie do logiki dla prawników, wyd. Wolters
Kluwer 2007
3. Z. Ziembiński, Logika praktyczna, Warszawa 2002
 Literatura uzupełniająca
1. S. Lewandowski, A. Malinowski, J. Petzel, Logika dla prawników,
Słownik encyklopedyczny, Warszawa 2004
2. J.Jabłońska – Bonca, Prawnik a sztuka retoryki i negocjacji,
Warszawa 2016

Kontakt: pytania przez czat przez cały czas, podniesiona „łapka” –

zadawanie pytań

10.10.2020r.

Układ treściowy wykładu:

1. Przedmiot i działy logiki ogólnej, Język i jego rodzaje, znaki

językowe

Logika ogólna – nauka o języku w ogóle, o każdym języku – jako o

pewnym szczególnym systemie komunikacyjnym. Składa się z wielu
działów.

1. Semiotyka – nauka o znakach, na którą składają się syntaktyka,

semantyka, pragmatyka.
2. Logika formalna
3. Metodologia ogólna – metodologia nauk

Syntaktyka – składnia języka w ogóle, każdego języka.

3 kategorie syntaktyczne:

I. NAZWA – pewne cegiełki,

II. FUNKTOR – spoiwo, które cegiełki łączy, służą do budowy nazw
złożonych i zdań
III. ZDANIE – szczególna budowla, składająca się co najmniej z jednej
nazwy i funktora. Analiza z punktu tego co one stwierdzają o
rzeczywistości.

Tekst prawny – poddawany analizie

1
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

Rachunek zdań -

Kwadrat logiczny – zawiera podstawowe relacje jakie zachodzą pomiędzy

prostymi zdaniami/normami.

Sprzeczność / Przeciwieństwo / Podprzeciwieństwo

Rozumowania sylogistyczne

Zaliczenie: Ocena końcowa – egzaminacyjna – 3 zmienne:

a) ćwiczenia-ocena,
b) sprawdzian / ew. 2 – ocena, I - przed świętami, a II pod koniec
stycznia, lub jeden generalny pod koniec stycznia – obejmowałyby
wiedzę z wykładów,
c) praca projektowa – na podstawie fragmentu tekstu aktu
normatywnego sformułować pewne wnioski wynikające z analizy
logicznej, czy nie wykrywamy tak jakichś błędów, sprzeczności,
niedopowiedzeń, nieprecyzyjności – przekazana w styczniu do
opracowania

Konieczność zaliczenia ćwiczeń.

Ćwiczenia – praktyczne elementy związane z logiką dla prawników.

Zrobimy podstawowe elementy związane z wykładu. Rozmowa podczas
zajęć.

Podstawowe działy logiki ogólnej i przedmiot

Logika ogólna – nauka o języku w ogóle.

Przedmiot – znaki językowe, struktura języka i zasadny nadawania

znaczeń znakom językowym i kategoriom które przy użyciu znaków są
tworzone. Da się scharakteryzować w postaci 3 działów

1. Semiotyki – nauka o języku w sensie stricte, a w szczególności

o znakach językowych. Dzieli się na 3 kolejne subdziały:
a. Synktatyka – o strukturze języka, zasadach tworzenia kategorii,
zasadach relacji pomiędzy tymi kategoriami
b. Semantyka – nauka o nadawaniu znaczeń słowom, zwrotom i
wyrażeniem a także o regułach nadawania takich znaczeń tym
słowom, które tworzą dany język
c. Pragmatyka językowa – wiąże logikę ogólną z językami
powszechnymi, ukształtowanymi etniczne, dotyczy sposobów użycia
języka jako narzędzia opisu, wyjaśniania i komunikacji. Te sposoby
użycia są kulturowo utrwalone. Niekiedy są poprawne, a niekiedy

2
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

nie, prowadzą do zmiany zastanego znaczenia, do jego ewolucji. To

w jaki sposób język jest rzeczywiście używany, w jaki sposób służy
do komunikowania, w jaki sposób wyjaśnia się wszystko.

Przedmiotem logiki jest język, rozumiany jako po pierwsze narzędzie

odpisu rzeczywistości, po drugie jako narzędzie wyjaśniania
rzeczywistości, po trzecie jako narzędzie komunikacji. Język zatem pełni 3
funkcje, niezależnie od tego jaki to jest język etniczny.

Funkcje języka:

a. Opisu
b. Wyjaśniania
c. Komunikacyjną – analizowana w mniejszym stopniu, przyjmujemy
założenie, że aby nauczyć się posługiwać językiem trzeba nauczyć
się nadawania znaczenia pojęciom.

2. Logika formalna – logika zdań, z tych 3 kategorii syntatycznych.

Zdania są najistotniejsze dlatego że poprzez nie opisujemy
rzeczywistość i poprzez zespoły zdań wyjaśniamy rzeczywistość.
Jeżeli komunikujemy się to poprzez zdania. Skoncentrowana na
zdaniach, ale możemy posługiwać się pewnymi skrótami językowymi
– jedno słowo lub znak, przekazujący istotną komunikację.

Poddaje analizie stosunki zachodzące między prawdziwością a

fałszywością zdań ze względu na ich budowę, ze związkiem wynikania
logicznego na czele. W nauce tej przyjmuje się więc założenie, że
poprawność rozumowania związana jest bezpośrednio z jego formą
(schematem wnioskowania).

Tekst prawny charakteryzuje się tym że zawiera zdania. Mogą one być
prawdziwe i fałszywe.

Rachunek zdań – pozwala na charakterystykę sformułowań dotyczących

relacji pomiędzy zdaniami. Wychwytywanie relacji pomiędzy zdaniami.

3. Metodologia nauk – czyli nauka o metodach naukowych, to dział

logiki, który zajmuje się analizą procedur badawczych (metodologia
apragmatyczna), a także rezultatów tych procedur (metodologia
pragmatyczna). Wyróżniamy nauki dedukcyjne i empiryczne. Podział
związany z charakterystyką zdań, które się wypowiada na gruncie
tych nauk.

3
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

Nauki empiryczne – prawdziwość twierdzenia czegoś o rzeczywistości jest

uzależniona od tego czy stwierdza się w tym zdaniu zgodność tego co
mówi zdanie z tym co ma miejsce w rzeczywistości.

Często łączymy rozumowania dedukcyjne z empirycznymi, ale musimy

zdawać sobie różnice z tego czym się one różnią

Rozumowanie dedukcyjne – oparte na pewnych prawach logicznych, jeżeli

je znamy i przyjmiemy pewne założenia dotyczące wyjściowych, na tej
postawie możemy określić czy zdanie jest prawdziwe czy fałszywe.

W naukach empirycznych – my badamy konkretne przypadki,

formułujemy zdania twierdzące o konkretnych przypadkach i na podstawie
obserwacji tych przypadków formułujemy pewne uogólnienie. Jest to tylko
uogólnienie. Może być tak ze kolejny przypadek może być niezgodny z
naszym dotychczasowym rozumowanie.

Weryfikacja prawdziwości twierdzeń – sprawdzenie z punktu widzenia

zgodności z rzeczywistości

Zupełne rozumowanie empiryczne – udaje nam się zbadać wszystkie

przypadki.

Indukcja – badamy konkretne przypadki danego zbioru i na podstawie

tych badan formułujemy pewne uogólnienie. Nie mamy żadnych praw,
tylko uogólnienie.

Rozumowanie analogiczne – posługiwanie się analogią, nie jest dedukcją

ani indukcją, chociaż jest do niej zbliżona.

Podstawa rozumowania – zestawianie dwóch obiektów które

porównujemy, a to porównanie dotyczy ustalenia podobieństwa pomiędzy
obiektami, jeżeli stwierdzamy pewne podobieństwa to możemy stwierdzić
że nawet jeżeli nie zdołaliśmy wszystkich istotnych cech obiektu A
scharakteryzować to te cechy będą takie jak w obiekcie B, z uwagi na to
że A jest podobne to B, które już opisaliśmy.

Prawnik bardzo często posługuje się analogią LEGIS – porównywanie

przepisy z przepisem ewentualnie normy z normą, przy założeniu że jeden
z przepisów jest zupełny, obejmuje wszystkie treści normatywne, a drugi
jest niezupełny, a to znaczy ze nie do końca w tym przepisie określono
normy, ale skoro są podobne, dotyczą tej samej instytucji, gałęzi, mają
służyć realizacji tych samych wartości prawnych dochodzimy do wniosku
ze należy traktować te przepisy tak samo, należy dopowiedzieć w tym

4
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

przypadku normy dokładnie opisane z pierwszego prawa do tego

ogólnego.

Analogia – bardzo ważna, bo każdy z nas może wyciągać wnioski prawne

do naszego postępowania. To pewnie sposób rozumowania logicznego,
gdyż porównywalne stany czy obiekty są podobne, jeżeli jedne z nich
wykazuje takie cechy to drugi z nich również ze względu na podobieństwo
powinien mieć takie cechy.

Logika ogólna: semiotyka, logika formalna i metodologia nauk.

Charakterystyka języka:

Znak – niekoniecznie musi być znakiem językowym, to obiekty,

przedmioty, czasami stany rzeczy, które my wykorzystujemy
intencjonalnie dla oznaczenia pewnego fragmenty rzeczywistości,
pewnego elementu tej rzeczywistości, wprowadzane po to by na ich
podstawie można było odpisać rzeczywistość i ją wyjaśnić. Aby przekazać
pewną treść komunikacyjną którą nadawcy komunikatu chcą przekazać
odbiorcy. To może być grymas twarzy, zachowanie charakterystyczne,
czytelne dla odbiorcy, który będzie wiedział ze ten gest zachowanie coś
oznacza i że to niesie za sobą pewną treść.

Elementy charakterystyczne znaku:

- utrwalony na piśmie

- utrwalony fonicznie

Dopiero gdy pojawiły się znaki językowe, intencjonalnie zaczęliśmy

traktować ślad w rzeczywistości, jako ślad językowy uzyskaliśmy
narzędzie rozwoju intelektualnego.

System kształtowania liter i tworzenia szerszych wypowiedzi językowych,

które można ukształtować fonicznie i graficznie.

Język – narzędzie logiczne opisu świata i komunikacji, element kultury

również, wszystko przechodzi do następnych pokoleń bo zostało to
utrwalone.

Prawo będąc elementem kultury może rozprzestrzeniać się przestrzennie i

czasowo. Może być przekazywane do innych kultur, a także na przestrzeni
wielu epok. Prawo jest jednym z fundamentalnych elementów kultury.
Prawo kształtuje tożsamość kulturową, pozwala żyć jako odrębna
wspólnota.

5
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

Oznaki – symptomy, ślady. Znak to nie oznaka. Znak językowy jest

czymś intencjonalnym, poprzez ich używanie, składanie w słowa zwroty i
wyrażenia dążymy by przekazać pewną treść, a poprzez treść wpłynąć na
odbiorców komunikatów językowych. Oznaka to zjawisko naturalne, które
występuje w rzeczywistości, a my mu przypisujemy pewne znaczenie, a
czasem uzależniani zachowanie od znaczenia takiej oznaki, np. burza.
Oznaczają pewne zjawiska, stany, procesy, które zachodzą np. w
przyrodzie. Jeżeli potrafimy czytać zachowanie innej osoby to możemy
przygotować się do reakcji na ta zachowanie. Nie mają charakteru
intencjonalnego, maja charakter naturalny, jest związane z nasza
psychika, konstytucja zachowania. Potrafimy czytać oznaki i nasze
zachowania do nich dostosowywać. Oznaki nie są utrwalone na piśmie.
Znaki – utrwalone na piśmie i przekazujące jakąś intencje.

Komunikacja językowa w ramach wspólnoty kulturowej.

Języki z którymi spotykamy się współcześnie zostały ukształtowane jako

języki naturalne w toku wielowiekowej komunikacji, wspólnego
przebywania jakiejś wspólnoty na danym terytorium. Komunikacja dotyczy
przede wszystkich wspólnot. Charakteryzuje się tym że jej uczestnicy dążą
do tego żeby wypracować pewnie język wspólny. Języki kształtują się w
obrębie danej wspólnoty etnicznej, obecni poszerzają się te wspólnoty,
które wychodzą poza dotychczasowe wspólnoty etniczne. Języki państw –
wspólnot narodowych, ale pojawiają się struktury ponadnarodowe. Wiele
potrzeb odczuwanych przez członków wspólnot nie da się zaspokoić w
ramach jednej wspólnoty i wymagają działania i komunikacji w o wiele
szerszych ramach.

Elementy sytuacji:

- twórca znaku / nadawca komunikatu, który nie musi być twórcą znaku

- odbiorca znaku

- komunikat językowy

- kanały komunikacyjne pomiędzy nadawcą a odbiorcą – ustny, pisemny,

szczególne formy

- szyfr dotyczący kodowania a następnie dekodowania znaków językowych

Znaki są intencjonalne, budowane z nich pewna nazwy i szczersze

wypowiedzi zawierają pewną intencję, informacje która chce przekazać
nadawca odbiory i koduje ta informacje. Aby odbiorca odebrał taki

6
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

komunikat on musi umieć zdekodować te znaki, poprzez użycie

odpowiedniego szyfru.

Znaki występują w postaci graficznej oraz jako pewne desygnaty, obiekty,

przedmioty istniejące obiektywnie w danej rzeczywistości, zawierają
pewną intencję, a więc mogą być przedmiotem zakodowywania i
odkodowywania, np. znak drogowy – konstrukcja prawna, znaki są ważne
z uwagi na to jaką intencję zawierają. Przejaw intencji prawodawcy co do
zawarcia pewnych treści normatywnych – my musimy umieć odczytać te
treści.

Intencja – element oznaczany.

Zasady łączenia liter w wyrazy, łączenia w zdania i nadawania im

znaczenia.

Typy wypowiedzi językowych jako możemy formułować

Wyróżnienie z uwagi na funkcje:

- wypowiedzi opisowe z uwagi na funkcje jaka pełnią – opis czy

stwierdzenie czegoś o rzeczywistości. Z uwagi na funkcje będziemy mówili
o pewnych szczególnych regułach rozumowania, które będą uzależnione
jakie relacje nas interesują (opisowe, sugestywne,…) Opisowe mogą być
prawdziwe lub fałszywe. Opis rzeczywistości w sposób prawdziwy albo
fałszywy

- wypowiedzi ekspresywne / ocenne – funkcja ekspresji, uzewnętrznienia

tego co dany podmiot sądzi o rzeczywistości, sformułowania pewnej
oceny, co ktoś sądzi o rzeczywistości. Dają znać o stanie ducha tego kto
wypowiedział ocenę.

Są to wypowiedzi, które bez trudu znajdzie się w języku powszechnym

wypowiedzianym jak i pisanym. Konstytucja – przekonania twórcy że jest
to ustrój dobry, który służy racji stanu. Dla tekstów prawnych ale i życia
ważne są także inne wypowiedzi.

- wypowiedzi sugestywne / dyrektywalne – jeden podmiot sugeruje

innemu podmiotowi określone zachowanie, ale to sugerowanie tego
zachowania innemu podmiotowi ma charakter pewnej dyrektywy,
formułuje się wzór zachowania i kieruje do odbiory, zachowuje się, nie
zachowuje się tak i tak. To także wypowiedzi prawne – są to głównie
wypowiedzi derektywalne, normy postępowania – wzór zachowania
kierowany do odbiorcy, nadawca formułuje pewien wzór zachowania.

7
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

Uwagę poświęcimy wypowiedziom dyrektywalnym (normatywnym)

zawartych w aktach prawnych.

Performatyw – wypowiedź performatywna, performance – szczególny

typ wypowiedzi normatywnej prawnej. Charakteryzuje się tym, że ona
nakazuje albo zakazuje, ewentualnie uprawnia adresata . odbiorcę do
takiego zachowania, które samo z siebie nie zmienia rzeczywistości, ale
zmienia sens kulturowy, albo zmienia rzeczywistość ale przy zachowaniu
sensu kulturowego, np. stawiamy się przed urzędnikiem stanu cywilnego i
wypowiadają pewną formułkę, określoną normatywnie, o której mówi
przepis prawny, to z tego ze się stawiły te osoby i wypowiedziały formułkę
zmieniła się ich sytuacja kulturowa , do tej pory single, a teraz już
małżeństwo, ale rzeczywistość jest taka sama, w świetle prawna zyskali
pewne nowe uprawnienia i obowiązki. Jeżeli my formułujemy takie
wypowiedzi to doprowadzamy do zmiany rzeczywistości kulturowej, ale to
nie koniecznie zmienia rzeczywistość ogólną. Doszło do zmiany prawnej
statusu.

Wykład 24-10-2020

Nazwa jako podstawowa kategoria syntaktyczna

Kategorie syntaktyczne: nazwy, funktory i zdania.

Denotacja – ustalenie zbioru desygnatów

Nazwy indywidualne i generalne

Generalne - są to nazwy, które przysługują przedmiotom ze względu na

jakieś cechy, które tym przedmiotom przypisują, np. mężczyzna, przepis
prawny, słoń, drzewo. (wskazują na desygnat pośrednio, bo kojarzą się z
jego cechami) Rudy student z grupy 3, Kontynent z lwami, Pies
Doroty,Stolica Polski

Indywidualne – to nazwy służące do oznaczania poszczególnych tych a

nie innych przedmiotów, nie przypisując przez to samo danemu
przedmiotowi takich czy innych właściwości, wyróżniających go, np.
Wrocław, Stany Zjednoczone oraz wszystkie imiona własne (nazwy
indywidualne/własne piszemy dużą literą). (wiążą się z desygnatem
bezpośrednio, z nadania. Zwykle nazwy własne)

Nazwy proste i złożone

8
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

Proste – nazwy które stanowią najprostszą konstrukcję, pełni funkcję

rzeczownika na gruncie danego języka. Mogą być składane w nazwy
złożone

Złożone – mogą być upraszczane i zmieniać się w nazwy proste. Składają

się co najmniej z dwóch wyrazów.

Supozycja - Rola znaczeniowa jaką przypisujemy danej nazwie w zdaniu

Supozycje użycia nazwy generalnej dzielą się na 3 grupy:

1. Supozycja prosta – wskazanie na konkretny przedmiot

2. Supozycja formalna – wskazuje na zbiór przedmiotów danego rodzaju.

3. Supozycja materialna – nie odnosi się do przedmiotu lecz do siebie

samej.

Nazwy konkretne i abstrakcyjne

Konkretne – nazwa do której możemy dopasować pewien konkretny

desygnat, który jest / był / może być zmaterializowany. Nazywanie
pewnych fragmentów które istnieją. Odnoszą się do desygnatów
możliwych do fizycznego sprecyzowania jako ciało fizyczne przynajmniej
w wyobraźni.

9
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

Abstrakcyjne – rzeczywistość kulturowa, ale nie mamy namacalnego

fragmentu tej rzeczywistości. Odnoszą się do desygnatów, które są pewną
konstrukcją myślową, nie do wyobrażenia jako konkretne ciało.

Błąd hipostazy – gdy nazwą abstrakcyjnym przypisuje się desygnaty o

charakterze materialnym

Nazwy zbiorowe i niezbiorowe

Zbiorowe – odnoszą się do pewnego zbioru desygnatów, którego nazwa

charakteryzuje się tym że ma inny zakres znaczeniowy, aniżeli zakres
znaczeniowy desygnatów, które wchodzą w zakres tych desygnatów, np.
lat – zbiór drzew, krzewów, ściółki

Niezbiorowe – generalne, odnoszą się do cech jakie spełnia każdy

desygnat danego zbioru, np. drzewo, student

Nazwy o znaczeniu stałym i zmiennym

Stałe – jeden zakres znaczeniowy, istotna o tyle o ile ona jest oparta na
pewnych stałych elementach, nie zmienia się

Zmienne – zmieniają się, mają wiele znaczeń, a o wyborze decyduje

kontekst użycia.

Zakres znaczeniowy nazwy - zbiór wszystkich desygnatów danej

nazwy.

Cechy konstytutywne - Cechy, które składają się na treść

charakterystyczną pewnej nazwy, zwykło nazywać się cechami
konstytutywnymi. To właśnie na podstawie cech konstytutywnych,
zwanych również cechami istotnymi, możemy stwierdzić, że pewien
przedmiot jest desygnatem tej, a nie innej nazwy. Są więc cechami, które
obiektywnie są najistotniejsze, gdybyśmy podawali treść
charakterystyczną jakiejś nazwy i pominęli którąkolwiek z cech
konstytutywnych, automatycznie zmianie ulegnie zakres nazwy i stanie się
zbyt szeroki.

Cechy konsekutywne - które niewątpliwie posiadają wszystkie

desygnaty danej nazwy, a które nie są konieczne do ich jednoznacznej
identyfikacji, cechy te zwykło się nazywać cechami konsekutywnymi.

Jeśli więc powiemy, że jesteśmy w stanie na podstawie cech: figura

geometryczna, płaska, czworoboczna, równoboczna i prostokątna (cechy
konstytutywne) stwierdzić, że dowolna figura jest kwadratem, to

10
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

pozostałe cechy, jak np. posiadanie dwóch przekątnych, możliwość

wpisania w koło itd. staną się cechami konsekutywnymi.

Naturalnie na pełną treść nazwy składają się zarówno cechy

konstytutywne, jak i konsekutywne.

Nazwy ostre – nazwy mające ściśle określony zakres. (mężczyzna,

kobieta). Z nazwą ostrą, w świetle tego, co zostało wyżej napisane, mamy
więc do czynienia w sytuacji, gdy o dowolnym obiekcie jesteśmy w stanie
orzec, czy jest desygnatem danej nazwy, czy też nie. Nazwą ostrą jest bez
wątpienia nazwa „kwadrat”, „osoba o wzroście powyżej 1,5 metra”,
„kubek”, „książka”, „kot” itp. O dowolnej bowiem figurze możemy bez
trudu orzec, czy jest desygnatem nazwy „kwadrat” (mieści się w jej
zakresie), czy też nie.

Nazwy nieostre – nie mające ściśle określonych zakresów (otyły

mężczyzna, starsza kobieta). W przypadku nazw nieostrych, jak np.
nazwy „wysoki człowiek”, istnieją obiekty, które ponad wszelką wątpliwość
są jej desygnatami (np. osoby o wzroście powyżej 1,9 metra), istnieją
obiekty, które z całą pewnością nie są ich desygnatami (np. osoby o
wzroście poniżej 1,6 metra), istnieją jednak także takie obiekty, o których
trudno orzec, czy są desygnatami tej nazwy, czy też nie. Nazwą nieostrą
jest nazwa: „pracowity student”, „leń”, „uczciwy człowiek”, „piękna
kobieta”, „sprawiedliwy sędzia”, „pijak” itp. W przypadku każdego z
podanych przykładów znajdą się bowiem osoby, co do których będziemy
mieli wątpliwości, czy są desygnatami danej nazwy, czy też nie.

Stosunki zakresowe nazw – określenie w jakiej relacji pozostają

względem siebie stosunki między zakresami nazw.

Klasa uniwersalna przedmiotów to klasa obejmująca wszelkie przedmioty

w świecie (tzw. uniwersum). To inaczej desygnaty nazw: „coś”, „ktoś”,
„przedmiot”.

Wypowiadając jakąkolwiek nazwę z klasy uniwersalnej wyodrębniamy

klasę przedmiotów oznaczonych tą nazwą, która jednocześnie stanowi
podzbiór klasy uniwersalnej.

Pozostała część klasy uniwersalnej, to tzw. klasa negatywna, która

dopełnia wydzielony podzbiór do klasy uniwersalnej.

PIES - klasa wyodrębniona

NIE-PIES – klasa negatywna

11
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

(wszystko, co nie jest PSEM)

PIES + NIE-PIES = UNIWERSUM

Rozłączność

Sprzeczność - gdy mamy określoną nazwę oraz nazwę do niej negatywna

(np. kot i nie-kot). Są to nazwy sprzeczne. Ich desygnaty łącznie tworzą
klasę uniwersalną; Nie istnieje desygnat nazwy S, który byłby
jednocześnie desygnatem nazwy P. Nie istnieje desygnat nazwy P, który
byłby desygnatem nazwy S. Oprócz desygnatów nazw S i P nie istnieją w
świecie inne przedmioty

Przeciwieństwo - nazwy nie mają wspólnych desygnatów i zakresy obu

nazw łącznie nie tworzą klasy uniwersalnej np. „koń” oraz „goryl”. Nie
istnieje desygnat nazwy S, który byłby jednocześnie desygnatem nazwy P.
Nie istnieje desygnat nazwy P, który byłby desygnatem nazwy S. Oprócz
desygnatów nazw S i P istnieją inne przedmioty w świecie.

Zamienność (ekwiwalentność) - Wszystkie desygnaty nazwy S są

desygnatami nazwy P oraz wszystkie desygnaty nazwy P są desygnatami
nazwy S. Oprócz desygnatów nazw S i P istnieją inne przedmioty.

Nadrzędność - Istnieją zarówno desygnaty nazwy S, które są desygnatami

nazwy P, jak i desygnaty nazwy S, które nie są desygnatami nazwy P.
Wszystkie desygnat nazwy P są desygnatami nazwy S.

Podrzędność - Wszystkie desygnaty nazwy P są desygnatami nazwy S.

Istnieją zarówno desygnaty nazwy S, które są desygnatami nazwy P, jak i
desygnaty nazwy S, które nie są desygnatami nazwy P.

12
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

Posługując się nazwami kluczową kwestią jest znajomość znaczenia takiej

nazwy, a to wymaga zdefiniowania tej nazwy.

Ogół definicji z jakimi się stykamy dzielimy na def nominalne i realne.

Definicje nominalne – dokonujemy definiowania znaczenia określonych

pojęć, nazw poprzez ich odnoszenie do zakresów znaczeniowych innych
nazw funkcjonujących w danym języku. Definicja na gruncie danego
języka. Nie odwołujemy się do rzeczywistości. To definicje odnoszące się
do systemu pojęć, znaczenia danej nazwy w tym systemie; inaczej
mówiąc znaczenia słowa w danym języku. Definicje nominalne mogą
przybierać formy opisowe. Np. "Sekularyzacja to zajęcie majątku, urzędów
i innych instytucji kościelnych przez osoby świeckie"

Definicje realne – odnoszenie cech do pewnych desygnatów, które

napotykamy. Mogą odwoływać się do cech wszystkich desygnatów.
Określamy przedmioty (Dom to budynek mieszkalny). definicje realne
odnoszą się do desygnatów (konkretnych przedmiotów), a nie ich
oznaczenia w danym języku. Podają taką charakterystykę przedmiotu,
którą można przypisać tylko i wyłącznie danemu przedmiotowi. Powstają z
wykorzystaniem spójnika "to", w zdaniu "to jest ... (coś tam)". Np. "To
jest kropka ·".

13
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

Definicja legalna (ustawowa) – zawiera ją ustawodawca w

odpowiednim przepisie normatywnym. Cechy:

 są tworzone przez ustawodawcę

 mają charakter normatywny i wiążący dla adresatów (odbiorców)
 nakazują rozumieć dane słowo w określony sposób, nadają mu
określone znaczenie najczęściej na określonym obszarze
znaczeniowym
 wyrażone są w języku II stopnia mimo, że znajdują się w akcie
prawnym napisanym językiem prawnym, czyli językiem uznanym za
język I stopnia
 są definicjami nominalnymi, ponieważ nie odnoszą się do
konkretnego, zobrazowanego desygnatu, lecz znaczenia danej
nazwy w systemie prawnym, w danej gałęzi prawa i określonym
akcie prawnym
 są definicjami syntetycznymi, gdyż tworzą znaczenie wyrazu na
przyszłość.

Definicja interpretacyjna – częściowo jest w tekście prawnym,

Definicje doktrynalne – formułowane w podręcznikach, a ich

przedmiotem jest konfrontacja wielu różnych stanowisk po to by na tej
podstawie, p-o krytycznej analizie zaproponować swoją definicję danego
przedmiotu, sformułowania.

Znany w logice jest także podział na definicje równościowe i

nierównościowe.

Definicja równościowa to definicja zbudowana z trzech elementów:

 definiendum
 łącznika
 definiens

Definiendum, to zwrot definiowany; a definiens, to zwrot definiujący.

Ze względu na budowę definiensa wyróżnia się definicje klasyczne,

zakresowe oraz kontekstowe.

Definicje klasyczne powstają przez przejście od ogółu do szczegółu.

przykład:

Wolontariusz - to osoba fizyczna (ogół), która ochotniczo i bez

wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie
o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (szczegół).

14
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

przykład:

Działalność pożytku publicznego - to działalność społecznie użyteczna

(ogół), która jest prowadzona przez organizacje pozarządowe w sferze
zadań publicznych określonych w ustawie o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie (szczegół).

Definicje zakresowe są tworzone poprzez wyliczenie.

przykład:

Sfera zadań publicznych - to sfera obejmująca zadania w zakresie: 1)

pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji
życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób; 2) działalności na
rzecz integracji...

Natomiast definicje kontekstowe to definicje, które nie dają jasnej i

konkretnej odpowiedzi "czym jest" definiendum. Używają definiensa w
formie opisowej i niekonkretnej. Są znaczącym utrudnieniem dla
czytelników prac naukowych. Występują często wówczas, gdy definicja
danego pojęcia nie istnieje, nie została ustalona w nauce, jest sporna,
zbudowanie jej wiąże się z wieloma trudnościami i koniecznością
posługiwania się zwrotami niedookreślonymi albo autor nie potrafi, lub nie
chce jej podać. Z tego też względu definicji kontekstowych należy w
pracach naukowych unikać. Warto je natomiast stosować w publikacjach
popularnonaukowych.

przykład:

Administrację publiczną można utożsamić z władzą wykonawczą. Na ogół

jednak w obrębie władzy wykonawczej rozróżnia się dwa poziomy
organizacyjne: egzekutywę polityczną oraz administrację publiczną.

Jeśli zaś chodzi o definicję nierównościową, to nie posiada ona

trójelementowej budowy. Nie zawiera bowiem zwrotu łączącego
definiendum oraz definiensa – brak równości znaczeniowej. Jako przykłady
takiej definicji podaje się:

 definicje aksjomatyczne - w której przy definiowaniu wykorzystuje

się przesłanki zawarte w różnych zdaniach.
 indukcyjne - zbudowane na zasadzie indukcji, tj. konstrukcji
składającej z warunku wyjściowego i warunków indukcyjnych z
niego wynikających. Indukcja bowiem, to wnioskowanie polegające

15
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

na wyprowadzeniu wniosków ogólnych z przesłanek będących ich

poszczególnymi przypadkami [PWN]. Inaczej mówiąc, to
wnioskowanie od szczegółu do ogółu. Jest odwrotnością dedukcji -
wnioskowania od ogółu do szczegółu. przykład: Dynastia Piastów, to
dynastia wywodząca się od Piasta Kołodzieja i jego potomków.

15-11-2020

Funkcje definicji – pozwalają nam na wyodrębnienie funkcji definicji.

a) Definicje sprawozdawcza – to wypowiedzi określające znaczenie

wyrazu albo wyrażenia, które funkcjonuje lub funkcjonowało w
przeszłości na gruncie danego języka. Jak sama więc nazwa
„definicje sprawozdawcze” głosi, definicje te „zdają sprawę” ze
znaczenia określonych słów. W zależności od tego, czy definicja
sprawozdawcza poprawnie określa znaczenie danego wyrazu lub
wyrażenia, czy też nie, jest ona zdaniem prawdziwym albo
fałszywym
b) Definicja projektująca – definicja która projektuje nam znaczenie
danego słowa, to słowo nie ma ustalonego znaczenia, my
projektujemy to znaczenie. To wypowiedzi językowe ustalające
znaczenie pewnego wyrazu albo wyrażenia na przyszłość.
Częstokroć bowiem, np. w związku z postępem technologicznym,
zachodzi konieczność wprowadzenia do języka nowych słów, które
posłużą do określenia nowych urządzeń albo też dokonuje się
zmiany znaczenia wyrazów już funkcjonujących na gruncie danego
języka. Może być definicją:
- regulująca – kiedy nasze słowo już będzie występowało w języku,
ale w tym języku ma kilka znaczeń, albo definicja jest nieostra,
biorąc za podstawę jego dotychczasowe znaczenie i zwiększając
stopień jego precyzji;
- konstrukcyjna – z tą definicją mamy do czynienia w sytuacjach,
gdy wprowadzane są nowe słowa (służące np. do określenia nowych
instytucji prawnych) do języka i zachodzi w związku z tym potrzeba
określenia ich znaczenia. [Aktualnie do tekstów aktów prawnych
weszło dużo nowych pojęć, którymi do tej pory się nie
posługiwaliśmy – pandemia, choroby współtowarzyszące –
przeniesione do języka aktów prawnych].

16
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

Błędy w definiowaniu:

1. Definicje nieadekwatne - błąd ten polega na tym, że zakres

definiendum nie jest zamienny z zakresem definiensa. Błąd
nieadekwatności może przyjąć różne formy i tak definicja obarczona
tym błędem może być:

• Za szeroka — błąd ten ma miejsce wówczas, gdy zakres definiensa

jest szerszy od zakresu definiendum (zakres definiensa jest nadrzędny
w stosunku do zakresu definiendum), np. „Prokurator jest to pracownik
prokuratury” (każdy prokurator jest pracownikiem prokuratury, lecz nie
każdy pracownik prokuratury jest prokuratorem), „Profesor jest to
osoba z wyższym wykształceniem”, „Alkoholik jest to osoba pijąca
alkohol”.

• Za wąska — z błędem tym mamy do czynienia w sytuacji, gdy zakres

definiensa jest węższy od zakresu definiendum (zakres definiensa jest
podrzędny w stosunku do zakresu definiendum), np. „Sportowiec jest
to osoba zawodowo grająca w piłkę nożną” (nie każdy sportowiec gra
zawodowo w piłkę nożną, mimo że każda osoba zawodowo grająca w

17
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

piłkę nożną niewątpliwie jest sportowcem), „Osoba fizyczna jest to

osoba posiadająca dowód osobisty” itd.

• Za wąska i za szeroka jednocześnie — błąd ten występuje wówczas,

gdy zakresy definiendum i definiensa pozostają w stosunku
krzyżowania się, np. „Sędzia jest to łysy prawnik” (nie każdy sędzia
jest łysym prawnikiem, nie każdy łysy prawnik jest sędzią, ale zapewne
są osoby, które ukończyły prawo, zostały sędziami i straciły włosy),
„Student jest to osoba czytająca nocami książki dotyczące logiki” etc.

2. Błąd przesunięcia kategorialnego – mówimy o jednym traktując je

jakby było czymś innym. W istocie definiujemy nie tą nazwę, które
chcieliśmy zdefiniować.

Prawo – zespół norm zawartych w przepisach prawnych.

3. Idem per idem – [masło maślane], to samo przez to samo) — błąd

ten polega na tym, iż definiowany wyraz lub wyrażenie, poza tym,
że występuje w definiendum, pojawia się także w definiensie. Błąd
ten popełnilibyśmy mówiąc np. „Liberał jest to osoba o poglądach
liberalnych”, „Logika jest to nauka o logicznym myśleniu” – błędne
koło bezpośrednie.
4. Błędne koło pośrednie– jeżeli definiujemy A przez B, a B przez C to
jest to błędne koło. Ostatecznie nie wyjaśniamy definicji, a
posługujemy się tylko pośrednimi określeniami, powracamy do
punktu wyjścia i dalej nie wiemy co to jest A. z błędem tym mamy
do czynienia w sytuacji, gdy błąd idem per idem nie dotyczy jednej i
tej samej definicji, ale pewnego ciągu definicyjnego. Zatem
określone wyrażenie definiujemy za pomocą innego wyrażenia, te za
pomocą jeszcze innego, z kolei te definiujemy za pomocą jeszcze
innego wyrażenia itd. do chwili, gdy pewne wyrażenie zdefiniujemy
za pomocą wyrażenia wyjściowego, czyli tego, które pojawiło się w
definiendum pierwszej definicji.

Pojęcie podziału logicznego – dokładnie opisywać rzeczywistość, wyjaśniać

ją i przedstawiać zależność pomiędzy elementami tej rzeczywistości.
Pomaga nam to precyzyjnego wypowiadania się na temat rzeczywistości.

Podziały są potrzebne po to by coraz dokładnie pisywać rzeczywistość,

wyjaśniać ją i przekazywać wiedzę o naszej rzeczywistości kolejnym
pokoleniom.

18
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

Rzeczywistość poznawana w granicach naszego języka – im bardziej

skomplikowany język tym bardziej dokładniej poznana jest nasza
rzeczywistość.

Konstrukcja podziału logicznego:

A) Całości dzielonej – tej nazwy którą będziemy dzielili znaczeniowo

B) Kryteria podziałów – fundamentum, podstawa tego podziału
C) Człony podziału – możemy naszą nazwę dzielić:
- na 2 człony – podział dychotomicznym (studenci stacjonarni i
niestacjonarni) idealny oraz
- wieloczłonowy, gdy jest więcej niż 2 i jest to podział politomiczny.

Klasa uniwersalna – klasa pozytywna i negatywna

Warunki podziału logicznego:

 Jednoznaczność kryterium podziału – musi być jednoznaczne, ostre,
jeżeli zastosujemy to kryterium podziału w odniesieniu do zbioru
desygnatów pewnej klasy uniwersalnej to ten podział będzie
powodował, że my będziemy mogli podzielić ten zbiór desygnatów
do kilku członów i zaliczyć do klasy pozytywnej albo negatywnej. Nie
ma zagrożenia że będzie kłopot z zaliczeniem desygnatów
równocześnie do dwóch zbiorów desygnatów do klasy pozytywnej
lub negatywnej, może być tylko w jednej z nich, niemożliwe jest aby
nie było go w żadnej z tych klas. Podział logiczny musi być
przeprowadzony konsekwentnie według jednej i tej samej zasady
podziału, czyli -innymi słowy — według jednego kryterium.
 Rozłączność – dany zbiór nazwy dzielonej pozwala nam na
umieszczenie dowolnego desygnatu albo w jednym albo w drugim.
Stanowi, że każdy z desygnatów nazwy, której zakres poddawany
jest podziałowi logicznemu, może zostać przyporządkowany do nie
więcej niż jednego z członów podziału. Innymi słowy, zakresy nazw,
które stanowią człony podziału, muszą się wykluczać. Zgodnie z
powyższym nie może zostać uznany za poprawny podział zakresu
nazwy: „student” na zakresy nazw: „osoba studiująca prawo” oraz
„osoba studiująca administrację”, bowiem są osoby, które
jednocześnie studiują oba kierunki.
 Zupełność – jeżeli zsumujemy zakres znaczeniowy członów podziału
a także desygnaty zbiorów podziału otrzymamy zakres znaczeniowy
całości dzielonej. Każdy z desygnatów nazwy, której zakres zostaje
poddany podziałowi logicznemu, musi zostać przyporządkowany do
zakresu któregoś z członów podziału. Innymi słowy, suma zakresów

19
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

członów podziału musi tworzyć zakres nazwy poddawanej podziałowi

logicznemu.
 Kryterium naturalności podziału logicznego – wprowadzając podział
logiczny, który jest oparty na potrzebie związanej z opisem i
wyjaśnieniem naszej rzeczywistości. Ten podział jest potrzebny po
to żeby efektywniej opisać rzeczywistość. Podziałem naturalnym jest
taki podział, w którego poszczególnych członach podziału znajdują
się obiekty podobne wzajemnie do siebie pod wieloma względami
bardziej niż do obiektów znajdujących się w innych członach
podziału. Podziałem takim niewątpliwie jest podział zakresu nazwy
„człowiek” z uwagi na płeć, wykonywany zawód, rasę etc.

Klasyfikacja podziałów

Podziały logiczne z którymi mamy do czynienia mogą mieć charakter

prosty i złożony.

Prosty -

Złożone – wielopoziomowa, całość dzielona i wyodrębnienie pewnych

członów podziałów, które będą traktowane jako całości do dzielenia i z
nich będą wyodrębniane kolejny człony podziałów

Kryteria specyfikacyjne - dokonuje się podziału, za punkt wyjścia biorąc

pewną ogólną cechę, np. rodzaj garderoby, i do poszczególnych członów
podziału przyporządkowujemy obiekty z uwagi na posiadaną przez nie
odmianę wspomnianej cechy — np. spodnie, bluzy, koszule, sukienki itd.
W ten sposób dokonany podział nazwany jest podziałem według tzw.
zasady specyfikacyjnej.

Determinanda – cecha ogólna, która jest zasadą podziału (studenci

stacjonarni i niestacjonarni)
Determinanty – odmiany determinandy

Systematyka podziałów - może być tak że nie stosujemy tych samych

kryteriów podziałów do tych poszczególnych członów podziałów. Kryteria
nie będą na innych szczeblach podziału zgodne z determinandą, bo każdy
szczebel podziału może mieć inne kryterium.

Klasyfikacja, to nic innego, jak wielostopniowy podział logiczny.

Typologia – podział, narzędzie poznawcze, wyróżnianie typów

przedmiotów. Możemy skonstruować pewne wzorce dotyczące cech, czy

20
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

przymiotów desygnatów danej nazwy, ale zakładamy że przymierzanie

tych wzorców do rzeczywistości będzie mogło prowadzić do sytuacji, w
której owe desygnaty będą mogły należeć do rożnych wzorców. Będzie
spełniony warunek poprawności podziału logicznego, ale mamy pewien
typ, ale traktując go wg podziału logicznego należy go zaklasyfikować tyko
do jednej grupy, ale pojawia się problem bo nie spełnia on wszystkich
cech.

Partycja – odnosi się do pewnych układów, czy systemów, organizmów.

Stwierdzając w naszej rzeczywistości układu – całość powiązanych ze sobą
elementów, czy powiązanie na podstawie więzi, dążąc do opisu takiego
zbioru elementów możemy posłużyć się partycją, która nie jest podziałem,
klasyfikacją, typologią – poprzez obserwację rzeczywistości dokonujemy
charakteryzacji, wyodrębniamy / wyróżniamy części składowe tego
organizmu, systemu i zależności / więzi między nimi.

Wypowiedzi – wszelkie akty mowy, w których używamy nazwy lub zdań

lub możemy używać tylko funktorów (ale byłby to wypowiedzi niezupełne,
wypowiedź pełna zwiera – nazwy i funktory, zdania).

Wypowiedzi proste – składają się z nazwy i funktora

Wypowiedzi złożone –

Zdanie –

21
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

Rodzaje zdań:
a) Oznajmujące
b) Ocenne
c) Sugestywne
d) Pytające

Funkcjonalność zdań – zdania które wypowiadamy one były zgodne i

dopracowane z innymi zdaniami, zwłaszcza jeżeli przypisujemy im pewną
wartość logiczną. Wyróżnienie sposobów formułowania zdań w zależności
od tego jakie funkcje mają spełniać.

- kwestia zdania asertorycznymi – funktorem zdania jest słowo „jest”,

każde zdanie w którym pojawia się ten funktor jest zdaniem
asertorycznym. Zdania stwierdzające pewien stan rzeczy.

- kwestia zdania apodyktycznymi – wyrażona przez słowo „musi” , nasza

wypowiedź ma charakter apodyktyczny. to zdanie, w którym orzeka się,
że określony stan rzeczy musi zachodzić, ewentualnie stwierdza się
niemożliwość zajścia pewnego stanu rzeczy — skrótowo rzecz ujmując
stwierdza się pewną konieczność. Charakterystyczną stałą logiczną
występującą w zdaniach apodyktycznych jest funktor „musi”, ewentualnie
funktor mu równoznaczny w rodzaju „konieczne jest”, „należy”,
„powinien”, „obowiązany jest” etc.

- kwestia zdania problematycznego – słowo „może”. Stwierdzamy, iż

określony stan rzeczy jest możliwy, czyli że prawdą może być to, o czym
mówimy w takim zdaniu. Charakterystycznymi zwrotami występującymi w
tych zdaniach są: „może być tak, że…”, „możliwe jest, że…” „dopuszczalne
jest…” i inne zwroty im równoznaczne.

Logika dwuwartościowa - dowolne zdanie oznajmujące – może być

prawdziwe, albo fałszywe, jeżeli jest prawdziwe to od razu wiemy, że nie
może być fałszywe

Wartości logiczne – prawda albo fałsz.

Instrumenty pozwalające określić prawdziwość, bądź fałszywość zdania to

np. zmysły – naturalnie wbudowane w nasz organizm, herbata jest
gorąca,

Zdanie analityczne – czyli zdania, których prawdziwość jest prostą

konsekwencją znaczenia użytych w nich słów. Aby orzec, czy przytoczone
zdania są prawdziwe, naturalnie nie ma potrzeby odwoływania się do
jakiegokolwiek doświadczenia, jedyne, co należy uczynić, to rozważyć
znaczenie użytych w nich słów.

22
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

Zdanie syntetyczne – prawdziwość bądź fałszywość uzależniona jest od

naszej umiejętności poznania, doświadczenia. Naturalnie w przypadku
zdań syntetycznych konieczne jest również rozumienie występujących w
nich słów, jednak rozważenie jedynie znaczenia wspomnianych słów nie
wystarcza do określenia ich wartości logicznej.

Zdanie egzystencjalne - rozstrzyga czy zbiór desygnatów, nazw użytych w

zdaniu jest pusty, czy ma przynajmniej jeden desygnat, rozstrzyga czy ma
to zdani swoje odniesienie do rzeczywistości, czy też nie.

Zdania subsumpcyjne – decyduje o relacjach między zdaniami co do

zakresu znaczeniowego, a także poprzez relacje pomiędzy zbiorami
desygnatów tych zdań.

Teoria (koncepcja) prawdy – wyróżniamy:

a) Teoria Arystotelesa – znaczenie fundamentalne, prawda polega na

adekwatności rzeczy do umysłu/rozumu/intelektu. Staramy się
połączyć dwa sposoby rozróżniania prawdy – do ustalenia prawdy
ważne jest poszukiwanie prawdy poprzez nasz zmysły. Poziomy
rzeczywistości: – mikro poziom – niedostępny dla człowieka …
b) Koherencyjna koncepcja prawdy – za prawdziwe uznajemy tylko i
wyłącznie to co jest uzgodnione z innymi wypowiedziami,
koherentne (spójne) z naszymi wcześniejszymi wypowiedziami.
c) Teoria prawdy pragmatycznej – użytecznej dla nas na ten moment,
w którym wypowiadamy nasze zdanie i służy do osiągnięcia w
danym momencie pożądanych reakcji.
d) Koncepcja konsesualnej prawdy – to jest prawdziwe co popiera
większość.

Logika deontyczna – relacje pomiędzy wypowiedziami o normach. Jeżeli

prawdą jest że obowiązuje norma N, to znaczy że norma N obowiązuje.
Stanowi dział logiki, w którym twierdzenia formułuje się przy użyciu
następujących stałych deontycznych: „O” — „jest obowiązkowe”, „P” —
„jest dozwolone”, „F” — „jest zakazane”. Redukujemy nasze rozumowanie.

Asercja – formułujemy zdanie: prawdą jest… , nieprawdą jest …

Zdania o wartości logicznej – funkcja logiczna – sposób ustalania prawdy

w odniesieniu do poszczególnych elementów i całości zdania, użycie
odpowiedniej funkcji logicznej zdania decyduje o ustaleniu wartości
logicznej zdania, czy jest prawdziwe czy fałszywe. Podstawowe znaczenie
ma funkcja logiczna w zdaniu.

Formuła zdania – składają się na nią:

23
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

- stała zdaniowa – funkcja logiczna wyrażona poprzez użycie

odpowiedniego funktora

- zmienne zdaniowe – nazwy, lub zdania ( które same w sobie są prawdzie

lub fałszywe i o tym będzie decydowało użycie odpowiednich funkcji
logicznych.

Kategorie synaktyczne – nazwy, zdania i funktory. Funktory same w sobie

nie mogą pełnić funkcji przypisywanych zdaniom, ale użycie funktorów
decyduje o prawdziwości lub fałszywości zdania.

Funktory prawdziwościowe – mogą być jedno (asercji i negacji), dwu lub

wieloargumentowe.

Funktory jednoargumentowe:

a) Funktor asercji – prawdą jest że.. a więc nieprawdą jest że ..

b) Funkcja negacji – nieprawdą jest że.. a w takim razie prawdą jest że
…

Funktor dwuargumentowe – funktory od dwóch argumentów zdaniowych.

Zdanie złożone można robić na zdania proste (jedno- i dwu-

argumentowe). Jeżeli mamy więcej nazw w zdaniu niż 2 to na podstawie
funktorów możemy je rozbić na zdania proste. Rozbiór zdania prostego to
wyodrębnienie nazw i zdań.

Funktory – ich użycie przesądza o funkcji logicznej zdania. Zdania p i q.

Funkcje, które mogą pełnić funktory.

Funkcja równoważności pomiędzy zdaniami p i q.

prawdą jest że całość jest fałszywa.

1 – prawda. 0 – fałsz.

24
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

Koniunkcja dwóch zdań – „i” ,”a także” „oraz”, prawdziwe tylko wtedy gdy
obie prawdzie.

Alternatywa łączna – gdy co najmniej jedno ze zdań jest prawdziwe, jest

prawdziwe. Odpowiada słowa „lub”

Alternatywa rozłączna – prawdziwość całego połączenia jest dopuszczalna

wtedy, gdy tylko i wyłącznie jedno ze zdań jest prawdziwe. Alternatywa
rozłączna. Używamy słowa „albo”

Funkcja logiczna implikacji – wynikanie i wnioskowania prawnicze.

Stanowi podstawę kolejnych rozumowań prawniczych, określanych jako
wynikanie i wnioskowanie. Wyrażany jest w języku naturalnym za pomocą

25
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

zwrotów takich, jak: „jeśli ..p.., to ..q..”, „jeżeli…, to…”, „o ile…, to…”,
„gdyby…, to…”, „skoro…, to…”, „…, zatem…”. Poprzednim (p) i następnik
(q) implikacji. Jeżeli następnik jest fałszywy to całe zdanie jest fałszywe.

Funkcja binegacji (podwójne zaprzeczenie) – używamy slów: „ani … ani…”

zdanie jest prawdziwe wtedy gdy p i q są fałszywe.

Dysjunkcja – odwrotność alternatywy łącznej, użycie słowa „bądź”.

Fałszywe zdanie jest tylko wtedy gdy zarówno p, jak i q są prawdziwe.

Te same funkcje logiczne będą miały miejsce i zastosowanie także do

połączenia norm. Połączenie wypowiedzi normatywnych jest w tekstach

26
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

prawnych. Powyższe dotyczy relacji nazw, ale my możemy używać do

charakterystyki zdań w przepisach prawnych.

RELACJE

• Pojęcie relacji w logice ogólnej. Znaczenie teorii relacji dla

prawoznawstwa i praktyki prawniczej.

• Elementy/człony relacji; relacje dwu- i wieloczłonowe.

Obiekty, między którymi zachodzi określona relacja, zwykło nazywać się

członami relacji. Naturalnie, obok wspomnianych relacji jedno-, dwu- i
trójczłonowych, istnieją także relacje posiadające więcej członów.

• Funkcja logiczna relacji (funkcja relacji to funkcja zdaniowa

określająca związki między członami relacji; funkcja relacji
dwuczłonowej (xRy). Poprzednik i następnik relacji.
Dziedzina/dominium i przeciwdziedzina/condominium a pole/campus
relacji).

Wyróżniamy poprzednik – x i następnik – y, sama relacja określona jest

literą R.

Formuła funkcji: (xRy)

Dziedzina – ogół obiektów, które są poprzednikami określonej relacji

Przeciwdziedzina - zbiór obiektów będących następnikami danej relacji

• Typy związków dziedziny z przeciwdziedziną: wykluczanie,

zamienność, krzyżowanie, nadrzędność-podrzędność.

a) Wykluczanie – x wyklucza y i na odwrót

b) Zamienność – jedna pokrywa się z drugą
c) Krzyżowanie – część elementów zbioru x przynależy równocześnie
do zbioru y i na odwrót.
d) Nadrzędności – podrzędności – jednej nazwy nad drugą

• Konwers relacji: jeśli xRy, to yR1x – występuje wówczas, gdy

możemy mówić o odpowiedniej relacji w obie strony dwóch dających
się wyodrębnić zbiorów, jeżeli jakiś x pozostaje w jakiejś relacji do
y, to jakiś y pozostaje w jakiejś relacji do x.

• Typy przyporządkowania w relacjach:

1/ jednoznaczność relacji (każdy obiekt dziedziny ma przyporządkowany

mu obiekt przeciwdziedziny;

27
 Logika dla prawników – WYKŁADY - 2020

2/ wieloznaczność relacji (poszczególne obiekty dziedziny pozostają w

relacji do więcej niż jednego obiektu przeciwdziedziny).

Właściwości relacji dwuczłonowych:

a) Zwrotność - O pewnej relacji mówimy, że jest zwrotna w zbiorze X

zawsze i tylko wtedy, gdy zachodzi między dowolnym elementem
tego zbioru a nim samym. xRx
b) Symetryczność - nazwiemy relację, która charakteryzuje się tym, że
zachodząc w zbiorze X pomiędzy poprzednikiem a następnikiem,
zachodzi również pomiędzy następnikiem a poprzednikiem, czyli —
mówiąc bardziej obrazowo — relacja jest symetryczna, jeśli zachodzi
między dwoma obiektami w jedną i w drugą stronę, co zapisujemy
za pomocą formuły ( xRy ->yRx)
c) Przechodniość -
d) Spójność-

Relacje porządkujące, a relacje równościowe.

28