ABBASIJSKA DINASTIJA

(750-1517)
Druga muslimanska dinastija bila je Abbasijska. Ova dinastija vodi porijeklo od Poslanikovog, a.s.,
amidže Abbasa.
Abbasidi su u krvi ugušile Emevijsku dinastiju koja je optužena za preraskošan živoz, kršenje
islamskih propisa i nasilje prema muslimanima i nemuslimanima.
Tako je na čelo države došla Abbasijska dinastija, koja će vladati narednih skoro 800 godina.
Ova dinastija dala je 54 halife i promijenila četiri prijestolnice. Te prijestolnice su bile: Enbara,
Bagdad, Samarra i Kairo.
Za vrijeme hilafeta abasijske dinastije, do tada jedinstvena država se najprije podijelila na dva velika
dijela a potom pocijepala na mnoštvo malih, samostalnih državica. Muslimanska područja su se tada
našla na udaru divljih mongolskih plemena sa istoma, predvođenih zloglasnim Timurlenkom, i
križarskih ekspedicija sa zapada, koje su potrajale dvije stotine godina (1096 – 1291.) Mongoli su
opustošili sve kulturne centre na istoku a 1258. godine sa zemljom sravnili i Bagdad, najveću kulturnu
prijestonicu islamskog svijeta i privremeno ukinuli hilafet.
Posljednji abasijski halifa bio je El-Mutevekkil III, koji se na tom položaju zadržao kratko. Hilafet od
njega preuzima osmanlijski sultan Selim I 1517.godine. Osmanlije – treća velika muslimanska dinastija
– sjedište hilafeta iz Kaira prenosu u Istanbul.
Bagdad – simbol abasijske dinastije
Na samom početku ove dinastije, uz učvršćivanje vlasti, započeto je sa osnivanjem i gradnjom novog
grada, koji će uskoro postati i glavnim gradom islamske države. Izgrađen je na zapadnoj strani rijeke
Tigris, s prvobitnim nazivom Medinetu-s-selam (Grad spasa). Nešto kasnije će pak biti preimenovan u
Bagdad („od Boga dat“) i postati centrom nauke, kulture, obrazovanja i umjetnosti. U vrijeme halife
Haruna er-Rešida (786 – 808) Bagdad je imao oko dva miliona stanovnika, veliki broj ulica i parkova,
bašći, biblioteka, dvoraca, džamija i drugih znamenitih građevina. Tada je to bio i najveći grad na
svijetu, najveći kulturni i civilizacijski centar svijeta u kome su živjele hiljade učenjaka. To je bio
„svjetski centar bajoslovnog bogatstva i političkog značaja..., koji nije imao premca u čitavom svijetu.“
(F.Hiti).
Procvat nauke i kulture
U Bagdadu je došlo do snažnog razvoja prevodilaštva, književnosti, vjerskih i filozofskih znanosti,
umjetnosti i svih drugih oblika izražavanja čovjekovog duha. Period vladavine Abasovića, u kulturnoj
historiji islama se općenito naziva „zlatnim dobom islama“. Prvu astronomsku opservatoriju podiže
halifa El-Me'mun. Astronomija se i predavala u opservatorijima a medicina u bolnicima.
Abasijski halifa El-Mensur se pismeno obraćao pojedinim svjetskim vladarima da mu pošalju
najvrednija djela radi prevođenja na arapski jezik. Prevođena su djela sa grčkog, perzijskog,
hebrejskog, indijskog i drugih jezika. U Bagdadu je osnovan prevodilački centar koji je djelovao u
okrilju Bejtu-l-hikme (Kuća mudrosti), u kome je spašeno antičko grčko naučno i filozofijsko naslijeđe.
Čak je i Biblija – za vrijeme Haruna er-Rešida – prevedena na arapski jezik. Prevodioci su, većinom,
bili nemuslimani: Sirci, Perzijanci i dr.
Svim tim nastojanjima ostvareno je puno jedinstvo u različitosti i različitosti u jedinstvu. „Arapi su
uzeli i prenijeli najviše nauke s grčkog, perzijskog i indijskog jezika“, kaže savremeni egipatski autor
Džordži Zidan. „Od svih naroda uzeli su ono što je kod njih najljepše. Od Grka uzeše i prenesoše
filozofiju, medicinu, geometriju, lijepu književnost; filozofiju i muziku od Perzijanaca; medicinu,
hemiju, matematiku, astronomiju, muziku i legende od Indijaca; o agrikulturi, astrologiji, o
talismanima i gatanju u zvijezve od Kaldejaca; hemiju i anatomiju od Misiraca.“
Tim svojim aktivnostima, muslimani su odigrali ključnu ulogu u očuvanju kulturnog blaga ranijih
civilizacija i utkivanju tog blaga u temelje savremene civilizacije.
Utiranje puta evropskoj renesansi
Kulminaciju tih aktivnosti označava vrijeme halife Haruna el-Rešida. Sam halifa je bio veoma učen
čovjek i darovit pjesnik, i na svom dvoru je rado okupljao učenjake, književnike i kompozitore te
izdvajao velike sume novca za razvoj nauke, književnosti i umjetnosti.
Period njegove vladavine bio je period najznačajnijeg islamskog duhovnog buđenja i jedan od
najvažnijih perioda u cijeloj historiji ljudske misle i kulture. To se ponajviše ima zahvaliti
internacionalnom porijeklu i karakteru abasijske nauke i kulture te susretu i međusobnom oplođavanju
islamske kulture sa indo-perzijskom, sirijskom i posebno helenskom kulturom. Naime, primivši glavne
crte perzijske i helenske kulture, kao dviju do tada najistaknutijih baštinica starih kultura, islam je
povezao južnu Evropu sa Bliskim istokom. Muslimani u Španiji i sa Sicilije će – kako smo vidjeli –
ovu jedinstvenu rijeku, čiji su izvori bili u starom Egiptu, Babilonu, Fenikiji, Judeji i staroj Grčkoj, još
jednom skrenuti ka Evropi. Ona će tu omogućiti pojavu evropske renesanse i utrti put ovom kontinentu
ka razvoju i dominaciji koje će imati u ovim posljednjim stoljećima. „Ono što mi zovemo naukom“,
kaže francuski historičar Robert Briffault u djelu The Making of Humanity, „javilo se kao rezultat novih
metoda eksperimenata, promatranja i mjerenja koje su muslimani donijelu u Evropu. Moderna nauka se
zasniva na veličanstvenom doprinosu islamske civilizacije.“
U Bagdadu je 794. godine osnovana prva radionica papira. Tadašnji Harunov vezir Džafer Bermekija
počeo je umjesto pergamenta u državnim uredima upotrebljavati papir. Ubrzo zatim i drugi gradovi su
počeli osnivati svoje radionice papira a do kraja 10.stoljeća papir je u muslimanskom svijetu istisnuo
papirus i pergament.
Dostignuća u nauci i kulturi
Skoro je nemoguće pobrojati sve značajnije naučne izume i kulturna postignuća tokom višestoljetne
vlasti abasijske dinastije. U tom vremenu razvile su se teologija, filozofija, filologija, medicina,
astronomija, matematika, botanika i zoologija, geografija, historija... i čitav spektar drugih naučnih
disciplina.
 U filozofiji vrhuni El-Farabi. Kao i mnogi drugih muslimanski učenjaci tog vremena, on je
svestran, svoj raskošan talenat pokazuje u čitavom nizu naučnih disciplina: u logici, filozofiji,
matematici, hemiji, astronomiji, prirodnim naukama, muzici, poeziji... Uz to, poznavao je
iznimno veliki broj stranih jezika. Ipak, najviše se pročuo po svojim komentarima Aristotelovih
i Platonovih djela.
 U medicinskoj nauci posebno su se istakli: Ibn Sina, Er-Razi, Et-Taberi i El-Medžusi, čije su
knjige i liječnička praksa otvorile put ka novim saznanjima o rađanju djeteta, o kapilarnom
sistemu, o ljudskom tijelu... (Ibn Sinaov El-Kanun fi-t-tibb) / Zakon u medicini, koji predstavlja
 konačnu kodifikaciju grčko-arapske medicinske nauke, preveden je na latinski pod naslovom
Canon i postao udžbenik na evropskim obrazovnim ustanovama.)
 U astronomiji se posebno istakao El-Biruni, zatim slavni pjesnik Omer el-Hajjam i Nasiruddin
et-Tusi, koji su raspravljali o kalendarima, erama i astronomskim tablicama.
 U matematici je vrhunio El-Havarizmi, koji je izvršio veći utjecaj na matematičku misao nego
ijedan drugi srednjovjekovni pisac. Preko njega je u Evropu uvedena algebra. Njegovo djelo
Algebra sadrži geometrijske i algebarske jednačine drugog stepena i jednu izvrsnu podjelu
jednačina.
 U botanici i zoologiji istaknuto mjesto pripada veterinaru El-Džahizu, autoru knjige Kitabu-l-
hajevan (Knjiga o životinjama), minerologu Et-Tifasiju i zoologu Ed-Damiriju.
 U historijskoj nauci vrhuni Et-Taberi, autor monumentalnog djela Et-Tarih (Historija), u kojoj
se razmatra period od stvaranja svijeta pa sve do njegovog vremena. Tu su još i El-Mesudi, El-
Mukafa, El-Baladuri, El-Esir i brojne druge ličnosti.
 U geografiji značajno mjesto zauzimaju: El-Jakubi, El-Hamdani, Ibn Havkal, Jakut el-Hamevi,
El-Havarizmi i dr. El-Havarizmi je napisao djelo Suretu-l-erd (Slika Zemlje), a uz njega je
izrađena i slika Zemlje – geografska karta, što je i prva geografska karta neba i svijeta u islamu.
Jakut et-Hamevi je pak sačinio geografski rječnik Mu'džemu-l-buldan (Zbornik područja), koji
sadrži imena mjesta poredana alfabetskim redom. To je i prva enciklopedija koja je u sebi
sabirala skoro sva geografska znanja tog doba i koja je i danas nezaobilazna literatura u
geografiji.
 U vjerskim naukama najveći doprinos ove ere bilo je sažimanje raznih hadiskih zbirki u „šest
knjiga“ (El-Kutubu-s-sitte), koje su poslije tog doba postale standardne i danas predstavljaju
glavne izvore za proučavanje riječi i postupaka poslanika Muhammeda, a.s. Te zbirke sačinila
su šestorica izvanrednih istraživača: El-Buhari, Muslim, Ebu Davud, Ibn Madže, Tirmizi i En-
Nesai. Oni su skupili sve što se prenosilo od poslanika Muhammeda ili o njemu i to obradili po
najsavršenijoj naučnoj metodi, razvrstali u kategorije i ocijenili stepen vjerodostojnosti svake
pojedine predaje. Za vrijeme abasijske dinastije nastalo je i više pravnih škola (mezheba) od
kojih su najpoznatije četiri: hanefijska, malikijska, šafijska i hanbelijska.
U ovom periodu dolazi i do razvoja lijepih umjetnosti te arhitekture, primjenjenih umjetnosti,
kaligrafije, slikarstva i muzike. Jednom riječju, svi izražaji ljudskog duha imali su plodno tlo i povoljne
uvjete za rast i razvoj.