Bu deney, burulma momentine maruz

bırakılan içi dolu metalik bir çubuk

malzemede, burulma açısı ile ilişkili kayma
gerilmelerini ve kayma şekil değişimlerini
deneysel olarak belirlemeye imkan verir.
Ayrıca deneyde, test edilecek malzemeye
ait kayma modülünün hesaplanmasını ve
burulma momentinin ölçümünü öğretmek
amaçlanmaktadır.

1
 BURULMA DENEYİ
Burulma deneyini değerlendirebilmek için, burulma momenti ve
etkileri, içi dolu bir çubuk malzeme üzerinde Şekil 1’de gösterilmiştir.
Şekil 1.a’ da görülen, bir ucu ankastre L uzunluğunda r yarıçaplı bir
çubukta, burulma momenti (Mb) etkisi ile, başlangıçta çubuk
üzerindeki A noktası, B konumuna; A-A’ lifi ise, A’ noktası sabit olduğu
için A’B şeklini alır. Bu durumda, A noktasının B noktasına hareketi
sonucu, bu noktaların, çubuğun O merkezine göre konumları
arasında taranan açı, burulma açısı (θ); A-A’ lifi ve A’B lifi arasında
oluşan açı, kayma açısı (γ) olarak ifade edilir.
Burulma momentine maruz bir çubuk
Şekil 1.b’de görüldüğü gibi,
çubuğun deformasyonu sırasında
yüzeydeki liflerde eşit ve zıt
yönde maksimum kayma
gerilmeleri (τmaks) oluşur. Kayma
gerilmeleri, çubuk merkezine
doğru gidildikçe azalır ve çubuk
merkezinde sıfır değerini alır. 2
 BURULMA DENEYİ
Kayma Gerilmesinin Hesabı
Kayma gerilmesi (τ), burulma momenti (Mb) ve burulma mukavemet
momentinden (W b) aşağıdaki formül ile hesaplanılır.

3
 BURULMA DENEYİ
Kayma Açısı ve Kayma Modülünün Hesabı

4
BURULMA DENEYİ

Burulma deney düzeneği

5
 BURULMA DENEYİ
Kırılma şekilleri ;

a- Yuvarlak numunenin sünek kırılması

b- Yuvarlak numunenin gevrek kırılması
c- Uzun boru şeklindeki sünek numunenin burkulması
d- Kısa boru şeklindeki sünek numunenin kırılması

6
 YORULMA DENEYİ
Bu deneyde, metalik malzemelerde yorulma
dayanımının belirlenişini göstermek amaçlanmıştır.
Wöhler diyagramının hazırlanması, bu diyagramda,
farklı cins malzemelerin yorulma dayanımlarının
karşılaştırılması, çentik etkisi ve yüzey pürüzlülüğü
gibi yorulma dayanımı üzerindeki önemli
parametrelerin etkileri kavratılmaya çalışılır.

7
YORULMA DENEYİ

Döndürme-eğme tipi yorulma deney düzeneği

8
 YORULMA DENEYİ
Yorulma mukavemetine etki eden faktörler:
1- Malzeme özellikleri
A- Malzeme cinsi
B- Malzemenin piyasaya sunuluş durumu(levha,çubuk)
C- Eritme ve döküm şartları
D- Son mekanik işlemler ve ısıl işlemler
E- Kimyasal bileşim
F- Yüzey durumu ve kalitesi
2- Deney çubuğunun şekil ve boyutları
3- deney cihazının tipi, çalışma prensibi ve deneyin yapılışı esnasında
uygulanan gerilme ile frekans
4- Deneyin yapıldığı ortamın koşulları, çevrenin kimyasal
etkisi(korozyon) ve sıcaklığı
9
 YORULMA DENEYİ
Dinamik Gerilmenin Oluşumu
Eğilme kuvvetine (F) maruz ω açısal hızı ile dönen bir milde, gerilme
dağılımı, alt yarısında çekme (σç) üst yarısında basma gerilmesinden (σb)
oluşan nominal eğilme gerilmesi şeklinde olacaktır. En büyük gerilmeler,
milin en dış yüzeyindeki liflerde olacak, en alt lif maksimum çekme, en üst lif
maksimum basma gerilmesine maruz kalacaktır. Milin 90o’lik dönüşlerinde,
en üstteki maksimum basma gerilmesinin veya yükü taşıyan bir liftteki
gerilmenin bir tam dönüşteki değişimi aşağıda görülmektedir.

10
 YORULMA DENEYİ
180o’lik dönüş halinde, daha önce basmaya çalışan lifler
çekmeye, çekmeye çalışan lifler basmaya zorlanacaktır.
Başlangıçta (0o) basma gerilmesine maruz lifin, 90o’de
gerilmesinin sıfır olduğu görülür. Bu noktadan sonra
gerilmenin işareti değişir ve 180o de lifin en alt konumda
oluşundan dolayı maksimum çekme gerilmesi ile zorlanır.
360o’de, lif tekrar maksimum basma gerilmesine maruz
kalır. Böylece elemanın lifleri pozitif ve negatif eşit
değerler arasında peryodik bir değişim gösteren
gerilmelere maruz kalır. Bu gerilme değişimi “tam
değişken” olarak tanımlanmaktadır. Tam değişken
gerilme durumundaki önemli büyüklükler, gerilmelerin
maksimum (üst) ve minimum (alt) değerleri ile ortalama
değer (σm) ve gerilme genliği (σg) Şekil’de gösterilmiştir.

11
YORULMA DENEYİ
σ
+

σü
σm = 0
0
zaman
σg
σa

-
σ

Tam değişken gerilme hali

12
Yorulma Kırılması
YORULMA DENEYİ
Bir makine elemanı üzerindeki yükler statik olsa dahi, çalışma sırasında kesitteki
gerilmeler değişken olabilir. Değişken gerilmelere maruz makine elemanlarında, kopma
statik sınırların çok altında gerçekleşir. Statik koşullarda oluşan kırılma ayrılma
kırılması, dinamik koşullarda oluşan kırılmada yorulma kırılması şeklindedir. Dinamik
yüklemede yükün tekrar etmesi sonucu malzemede yorulma olayı gerçekleşmektedir.
Değişken gerilmeler etkisinde, malzeme iç bünyesindeki değişiklikler yorulma, elemanın
kopuncaya kadar direnç gösterebildiği süreye (zamana) da ömür denmektedir. Genellikle
elemanın ömrü, yük tekrar sayısı (N) ile tarif edilmektedir.
Dinamik yük altında malzemenin en çok zorlanan lifleri en erken yorulur ve bu
noktalarda ilk kılcal çatlaklar ortaya çıkar. Çalışma sürdükçe bu çatlaklar derinleşir. Geri
kalan kesit, gerilme mukavemet sınırını veya kopma mukavemetini aşınca malzeme
yükü taşıyamaz ve çentik etkisi ile parça aniden kırılır. Bu şekildeki kırılmaya yorulma
kırılması denir. Yorulma sonucu kırılan yüzeyinde iki farklı bölge veya görünüş vardır.
Çatlağın ilerlemesi ile birbirine sürtünen iki yüzey birbirini cilalar, düzgün bir yüzey
oluşturur. Kopma mukavemetini aştığı için aniden kırılan kısma ait yüzey ise taneli
pürüzlü bir görünümdedir.

13
YORULMA DENEYİ

düz bölge

pürüzlü bölge

Yorulma kırılması

14
 YORULMA DENEYİ
Wöhler Diyagramı
Değişken yükler altında malzeme davranışı, ilk defa 1866’da Wöhler
tarafından vagon akslarında görülen erken kırılmaların nedeni
araştırılırken izah edilmeye çalışılmıştır. Deneyler, ömrün, değişken
gerilmenin genliğine bağlı olduğunu göstermiştir. Yükün veya gerilmenin
genliği ne kadar büyükse ömür de o kadar kısa olmaktadır. Yükün veya
gerilmenin peryodik değişimi, bir yük tekrar olup, bir eleman yoruluncaya
kadar ne kadar peryodik tekrar sayısına dayanabilirse ömrü o yük tekrar
sayısı (N) kadar olmaktadır. Şekil 8’de görüldüğü gibi, sabit bir σm
ortalama gerilme için, değişik genlik değerlerinde eleman kopuncaya
kadar yüklenir ve bir seri (σg, N) değerleri wöhler diyagramına taşınır.
Eleman, tespit edilmiş bir σm değerinde σg1 genliği ile yüklenince N1, σg2
genliği ile yüklenince N2 yük tekrar sayısına direnç gösterebilmektedir.
Gerilme genliği giderek küçültülürse, elemanın kırılıncaya kadar
dayanabildiği yük tekrar sayısı da artmaktadır. Eleman için bir sınır
gerilme değerine ulaşılmakta ve böyle bir gerilme genliği ve daha küçük
gerilme genlik değerlerinde elemanın sonsuz ömre eriştiği
söylenebilmektedir. Bu sınır değer, sürekli mukavemet değeri veya
genliği (σs) olarak tanımlanmaktadır.

15
 YORULMA DENEYİ
σg
σg σAk Akma sınırı

x
x
σg1 σm = sbt
σg2 x
σg3
σg1 x
x
σg2 x

x x x
σg3 x
x x x x
σs
σs
zaman
N1 <N2<N3
N
Yük tekrar sayısı

Wöhler eğrisi

16