DAiÀÄÄµï ¸ÀaªÁ®AiÀÄ

PÀÄ¥ÉÆõÀuÁ ªÀÄÄPÀÛ
¨sÁgÀvÀPÉÌ DAiÀÄĵï DºÁgÀ ¸À®ºÉ
 ªÉÆzÀ® DªÀÈwÛ:
¥ÀæPÁ±ÀPÀgÀÄ: DAiÀÄÄµï ¸ÀaªÁ®AiÀÄ, ¨sÁgÀvÀ ¸ÀPÁðgÀ
 ¨sÁgÀvÀ ¸ÀPÁðgÀ
DAiÀÄÄµï ¸ÀaªÁ®AiÀÄ

PÀÄ¥ÉÆõÀuÁ ªÀÄÄPÀÛ
¨sÁgÀvÀPÉÌ
DAiÀÄĵï DºÁgÀ
¸À®ºÉ
 ¸ÁªÀiÁ£Àå ºÀPÀÄ̤gÁPÀgÀuÉ

¥sÀ¯Á£ÀĨsÀ«UÀ½UÁV F ¸À®ºÉAiÀÄ°è G¯ÉèÃT¸À¯ÁzÀ DAiÀÄĵï OµÀzsÀ/DºÁgÀ GvÀà£ÀߪÀÅ vÁ¬Ä

ªÀÄvÀÄÛ ªÀÄPÀ̼À zÉúÀzÁqsÀåðªÀ£ÀÄß CªÀ®A©¹gÀÄvÀÛzÉ. DzÀÝjAzÀ, EªÀÅUÀ¼À£ÄÀ ß aQvÉì ¤ÃqÀĪÀ
DAiÀÄÄµï ªÉÊzÀå/ªÉÊzÀåQÃAiÀÄ C¢üPÁjUÀ¼À ¸À®ºÉAiÀÄ ªÉÄÃgÉUÉ ªÀiÁvÀæ vÉUÉzÀÄPÉƼÀî¨ÉÃPÀÄ.

DAiÀÄÄµï ¸À®ºÉUÀ¼À eÉÆvÉUÉ, ªÁrPÉAiÀÄ UÀ¨sÀðzsÁgÀuÉAiÀÄ DgÉÊPÉAiÀÄ£ÀÄß C£ÀĸÀj¸À¨ÉÃPÀÄ.

UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è gÀPÀۻãÀvÉUÉ ¸À®ºÉAiÀÄÄ ¥Ë¶×PÁA±ÀzÀ PÉÆgÀvɬÄAzÁV GAmÁUÀĪÀ

gÀPÀۻãÀvÉAiÀÄ ¸ËªÀÄå ªÀÄvÀÄÛ ªÀÄzsÀåªÀÄ ¥ÀæPÀgÀtUÀ½UÉ ªÀiÁvÀæªÉà ºÉÆgÀvÀÄ wêÀæ gÀPÛ»
À ãÀvÉ ªÀÄvÀÄÛ
»ªÉÆÃUÉÆèé£ÉÆÃ¥ÀwUÀ¼ÀÄ, «±ÉõÀªÁV ¹PÀ¯ï ¸É¯ï r¹Ã¸ï, Hb S-C gÉÆÃUÀ ªÀÄvÀÄÛ ©ÃmÁ
ªÀÄvÀÄÛ D¯Áá-xÁ®¸ÉìëÄAiÀiÁ EvÁå¢, EvÀgÀ PÁgÀtUÀ½AzÁV GAmÁUÀĪÀ gÀPÀۻãÀvÉUÉ aQvÉì
¤ÃqÀ®Ä GzÉÝò¹®è.
 ªÉÊzÀå gÁeÉñï PÉÆÃmÉZÁ
PÁAiÀÄðzÀ²ð
¨sÁgÀvÀ ¸ÀPÁðgÀ
DAiÀÄÄµï ¸ÀaªÁ®AiÀÄ

¸ÀAzÉñÀ
¥Ë¶×PÁA±ÀªÀÅ ¥Àæ¥ÀAZÀzÁzÀåAvÀ C©üªÀÈ¢ÞAiÀÄ MAzÀÄ ¥ÀæªÀÄÄR ¸ÀÆZÀPÀªÁV
UÀÄgÀÄw¸À®ànÖzÉ. EzÀÄ ªÀåQÛAiÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀªÀÄÄzÁAiÀÄ DgÉÆÃUÀåzÀ MAzÀÄ
¥ÀæªÀÄÄR CA±ÀªÁVzÉ, KPÉAzÀgÉ d£À¸ÀASÉåAiÀÄ ¥Ë¶ÖPÁA±ÀAiÀÄÄPÀÛÀ ¸Áé¸ÜÀ ÷åªÀ£ÀÄß
DyðPÀ D¹ÛAiÉÄAzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ gÁ¶ÖçÃAiÀÄ C©üªÀÈ¢ÞUÉ ¥ÀƪÁð¥ÉÃQëvÀªÉAzÀÄ
¥ÀjUÀt¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. ºÉaÑ£À PÁ¬Ä¯ÉUÀ¼ÀÄ C¸ÀªÀÄ¥ÀðPÀ DºÁgÀ ¥ÀzÀÞw ªÀÄvÀÄÛ
CqÀÄUÉ ¥ÀæQæAiÉÄUÀ½AzÁV GAmÁUÀÄvÀÛªÉ.
DAiÀÄÄµï ªÀåªÀ¸ÉÜAiÀÄ GzÉÝñÀ DgÉÆÃUÀåzÀ ¸ÀAgÀPÀëuÉAiÀiÁVzÉ ªÀÄvÀÄÛ EzÀ£ÀÄß
JgÀqÀÄ «zsÀUÀ¼° À è ¸Á¢ü¸À§ºÀÄzÀÄ, ªÉÆzÀ®£ÉAiÀÄzÁV gÉÆÃUÀUÀ¼À vÀqÉUÀlÄÖ«PÉ
ªÀÄvÀÄÛ DgÉÆÃUÀå ªÀÈ¢ÞAiÀÄAvÀºÀ C¨sÁå¸ÀUÀ¼ÀÄ gÉÆÃUÀUÀ¼À£ÀÄß zÀÆgÀ«j¸ÀÄvÀÛzÉ;
JgÀqÀ£ÉAiÀÄzÁV zÉúÀªÀ£ÀÄß DPÀæ«Ä¸À§ºÀÄzÁzÀ gÉÆÃUÀUÀ¼À£ÀÄß ¤ªÀð»¸ÀĪÀ
ªÀÄÆ®PÀ gÉÆÃUÀªÀÄÄPÀÛªÁUÀ§ºÀÄzÀÄ. C¨sÁå¸ÀUÀ¼ÀÄ gÉÆÃUÀUÀ¼À aQvÉì ªÀÄvÀÄÛ
UÀÄt¥Àr¸ÀĪÀ «zsÁ£ÀQÌAvÀ PÀrªÉÄ ªÀÄÄRåªÀ®è. EzÀ£ÄÀ ß ¸Á¢ü¸À®Ä
¨ÉÃPÁVgÀĪÀ CªÀ±ÀåPÀvÉUÀ¼À°è DgÉÆÃUÀåPÀgÀ DºÁgÀ, ¥Àj¸ÀgÀ ¸ÀAgÀPÀëuÉ,
»vÀPÀgÀªÁzÀ ¸ÁªÀiÁfPÀ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÁA¸ÀÌöÈwPÀ ªÁvÁªÀgÀt ¸ÉÃjªÉ. fêÀ£À
¤ªÀðºÀuÉUÁV DºÁgÀPÀæªÀÄ (DºÁgÀ) CvÀåUÀvÀå CA±ÀªÁVzÉ. ¥Àæ¸ÀÄÛvÀ
¸ÀªÀÄAiÀÄzÀ°è ¥Ë¶×PÁA±ÀzÀ «eÁÕ£ÀªÀÅ MAzÀÄ «¸ÁÛgÀªÁzÀ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀAWÀnvÀ
CzsÀåAiÀÄ£ÀzÀ «µÀAiÀĪÁV «PÀ¸À£ÀUÉÆArzÀÝgÀÆ, ¸ÀªÀÄPÁ°Ã£À zÀȶÖPÆ É Ã£ÀªÀÅ
PÉ®ªÀÅ ¸ÀÆÜ® CA±ÀUÀ¼À ªÉÄÃ¯É £É¯É¹zÉ, DzÀgÉ DAiÀÄĵï, DºÁgÀPÀæªÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
ªÉÊ«zsÀåªÀÄAiÀÄ CA±ÀUÀ½UÉ ªÀĺÀvÀé ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ. CAzÀgÉ DºÁgÀzÀ UÀÄtªÀÄlÖ,
¥ÀæªÀiÁt, ¸ÀA¸ÀÌgÀuÁ «zsÁ£ÀUÀ¼ÀÄ, DºÁgÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À ¸ÀAAiÉÆÃd£ÉAiÀÄ
vÁQðPÀvÉ, ¨sÁªÀ£ÁvÀäPÀ CA±ÀUÀ¼ÀÄ, UÁæºÀPÀgÀ ¸Àé¨sÁªÀ, ¨sËUÉÆýPÀ ªÀÄvÀÄÛ
¥Àj¸ÀgÀ ¥Àj¹ÜwUÀ¼ÀÄ EvÁå¢ DgÉÆÃUÀå ¸ÀAgÀPÀëuÉ ªÀÄvÀÄÛ ªÀÈ¢Þ ªÀÄvÀÄÛ gÉÆÃUÀ
vÀqÉUÀlÄÖªÀ°è ¥ÀæªÀÄÄRªÁVªÉ.
DgÉÆÃUÀåªÀ£ÀÄß ªÀÈ¢Þ¸ÀĪÀ «zsÁ£ÀªÀÅ DAiÀÄĵï aQvÉìUÀ¼À ºÁ¯ï ªÀiÁPïð DVzÉ;
ºÉÆëÄAiÉÆøÁÖnPï eÉÊ«PÀ PÁAiÀÄð«zsÁ£ÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸Áé¸ÜÀ ÷åªÀ£ÀÄß
¥ÀÄ£ÀB¸Áܦ¸À®Ä C£ÀÄPÀÆ®ªÁUÀĪÀAvÉ OµÀzsÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ aQvÉìUÀ¼ÉÆA¢UÉ
¤¢ðµÀÖ DºÁgÀPÀæªÀÄ ªÀÄvÀÄÛ fêÀ£À±ÉÊ°AiÀÄ ªÀiÁUÀ
Á ð¸ÀÆaUÀ¼À£ÀÄß AiÀiÁªÁUÀ®Æ
¸ÀÆa¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. DAiÀÄĪÉÃðzÀ ªÀÄvÀÄÛ EvÀgÀ DAiÀÄÄµï ªÀåªÀ¸ÉÜUÀ¼ÀÄ DgÉÆÃUÀå
ªÀÈ¢Þ, gÉÆÃUÀ vÀqÉUÀlÄÖ«PÉUÉ ««zsÀ DºÁgÀ ¥ÀzÀÞwUÀ¼À §UÉÎ «ªÀj¹zÀÄÝ, gÉÆÃUÀ
¥Àj¹ÜwUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ««zsÀ ªÀAiÉÆêÀiÁ£ÀzÀAvÀºÀ ««zsÀ CUÀvÀåvÉUÀ¼À£ÀÄß
¥ÀÆgÉʸÀ
ʸÀĪÀ ºÁUÀÆ gÉÆÃUÀUÀ¼À ¤ªÀðºÀuÉUÉ ²¥sÁgÀ¸ÀÄ ªÀiÁqÀ¯ÁzÀ
¥ÁPÀ«zsÁ£ÀUÀ¼À£ÀÆß M¼ÀUÉÆArzÉ.

F ¸ÀªÀÄUÀæ PÉʦrAiÀÄÄ ¸ÁªÀiÁ£Àå DºÁgÀ ¸À®ºÉ, UÀ©üðt ªÀÄ»¼ÉAiÀÄjUÉ DºÁgÀ

²¥sÁgÀ¸ÀÄ, ºÁ®Ät¸ÀĪÀ vÁAiÀÄA¢jUÉ DºÁgÀ ¸À®ºÉUÀ¼ÀÄ, ªÀÄPÀ̽UÉ DºÁgÀ
AiÉÆÃd£ÉUÀ¼ÀÄ, UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀ
AiÀÄ°è gÀPÀۻãÀvÉUÉ ªÀÄvÀÄÛ C¥Ë¶ÖPÀvÉAiÀÄļÀî ªÀÄPÀ̽UÉ
¸À®ºÉ ¤ÃqÀĪÀ ¸À®ÄªÁV ªÀÄvÀÄÛ DAiÀÄĵï DzsÁjvÀ C¨sÁå¸ÀUÀ¼À£ÀÄß ¥À¸Àj¸À®Ä
ªÀÄvÀÄÛ C¼ÀªÀr¹PÉƼÀî®Ä DgÉÆÃUÀå ¸ÉêÉUÀ¼À£ÀÄß MzÀV¸ÀĪÀªÀjUÉ EzÀÄ
RArvÀªÁVAiÀÄÆ MAzÀÄ ¹zÀÞ PÉʦrAiÀiÁV £ÉgÀªÁUÀÄvÀÛzÉ.

¥Àæ¸ÀPÀÛ ¸ÀªÀÄAiÀÄzÀ CªÀ±ÀåPÀvÉAiÀiÁzÀ DAiÀÄÝ §gÀºÀUÀ¼À sF ¸ÀAPÀ®£ÀªÀ£ÀÄß

¥ÀæPn
À ¸ÀĪÀ°è DAiÀÄÄµï ¸ÀaªÁ®AiÀÄ, eÉÊ¥ÀÄgÀzÀ gÁ¶ÖçÃAiÀÄ DAiÀÄĪÉÃðzÀ
¸ÀA¸ÉÜAiÀÄ PÁAiÀÄðPÀæªÀÄ ¤ªÀðºÀuÁ WÀlPÀ ªÀÄvÀÄÛ gÁ¶ÖçÃAiÀÄ ¸ÀªÀiÁ¯ÉÆÃZÀ£Á
vÀAqÀzÀ PÉÆqÀÄUÉzÁgÀgÀ ¥ÀæAiÀÄvÀßUÀ¼À£ÀÄß £Á£ÀÄ ¥Àæ±ÀA¹¸ÀÄvÉÛãÉ.

(gÁeÉñï PÉÆÃmÉZÁ)

4
¥Àj«r
¸ÁªÀiÁ£Àå DºÁgÀ ¸À®ºÉ 8

UÀ©üðt ªÀÄ»¼ÉAiÀÄjUÉ 16
¤¢ðµÀÖ DºÁgÀ ²¥sÁgÀ¸ÀÄ

ºÁ®Ät¸ÀĪÀ vÁ¬ÄUÉ
20
¤¢ðµÀÖ DºÁgÀ ²¥sÁgÀ¸ÀÄ

ªÀÄPÀ̽UÁV ¤¢ðµÀÖ 22
DºÁgÀ ²¥sÁgÀ¸ÀÄ

UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è gÀPÀۻãÀvÉUÉ DºÁgÀ

ªÀÄvÀÄÛ DAiÀÄÄµï ¸À®ºÉ 25

C¥Ë¶ÖPÀ ªÀÄPÀ̽UÉ DºÁgÀ

ªÀÄvÀÄÛ DAiÀÄÄµï ¸À®ºÉ
34

UÀæAxÀ¸ÀÆa 39
PÉÆqÀÄUÉzÁgÀgÀÄ 44

5
ªÀÄÄ£ÀÄßr
DAiÀÄĵï OµÀzsÀ ¥ÀzÀÞwAiÀÄÄ DgÉÆÃUÀå ªÀÄvÀÄÛ ¥Ë¶×PÁA±ÀzÀ ««zsÀ
CA±ÀUÀ¼À §UÉÎ C¥ÁgÀªÁzÀ eÁÕ£ª À À£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ. ¨sÁgÀvÀªÀÅ ¥ÁæzÉòPÀ
ªÉÊ«zsÀåvÉ ºÉÆA¢gÀĪÀ ªÉÊ«zsÀåªÀÄAiÀÄ DºÁgÀ ¥Àæ¨sÉÃzÀUÀ½UÉ
ºÉ¸ÀgÀĪÁ¹AiÀiÁVzÉ. DAiÀÄĪÉÃðzÀzÀ ¥ÀzÀÞwUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀvÀéUÀ¼À ¥ÀæPÁgÀ
£ÀqÀªÀ½PÉAiÀÄ°è£À §zÀ¯ÁªÀuÉUÀ¼ÀÄ, DºÁgÀzÀ ªÀiÁ¥ÁðqÀÄUÀ¼ÄÀ ªÀÄvÀÄÛ
OµÀzsÀUÀ¼ÀÄ DgÉÆÃUÀå ªÀÈ¢Þ, gÉÆÃUÀUÀ¼À vÀqÉUÀlÄÖ«PÉ ªÀÄvÀÄÛ
C¥Ë¶ÖPÀvÉAiÀÄ PÉÆgÀvÉAiÀÄ£ÀÄß PÀrªÉÄ ªÀiÁqÀ®Ä ¸ÀºÁAiÀÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
¸ÁA¥ÀæzÁ¬ÄPÀ OµÀ¢üÃAiÀÄ ªÀåªÀ¸ÉÜUÀ¼À CAwªÀÄ UÀÄj DgÉÆÃUÀåzÀ
¸ÀÄzsÁgÀuÉ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀAgÀPÀëuÉAiÀiÁVzÉ. EzÀ£ÄÀ ß JgÀqÀÄ jÃwAiÀÄ°è,
CAzÀgÉ ªÉÆzÀ®£ÉAiÀÄzÁV gÉÆÃUÀUÀ¼À£ÀÄß ¤ªÀÄÆð®£É ªÀiÁqÀĪÀÅzÀgÀ
ªÀÄÆ®PÀ, ªÀivÀÄÛ JgÀqÀ£ÉAiÀÄzÁV, gÉÆÃUÀUÀ¼À£ÀÄß vÀqÉUÀlÄÖªÀ ¸À®ÄªÁV
¤Ãw ¸ÀA»vÉUÀ¼À£ÄÀ ß C£ÀĸÀj¸ÀĪÀ ªÀÄÆ®PÀ ¸Á¢ü¸À§ºÀÄzÀÄ.
DgÉÆÃUÀåªÀ£ÀÄß PÁ¥ÁqÀĪÀ°è F ¤Ãw ¸ÀA»vÉUÀ¼ÀÄ §ºÀ¼À CªÀ±ÀåPÀ.

¥Ë¶×PÁA±ÀªÀÅ ªÉÊAiÀÄQÛPÀ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀªÀÄÄzÁAiÀÄ DgÉÆÃUÀåzÀ MAzÀÄ

¥ÀæªÀÄÄR CA±ÀªÁVzÉ KPÉAzÀgÉ d£À¸ÀªÀÄÄzÁAiÀÄzÀ ¥ÉÆõÀuÉAiÀÄ
¸Áé¸ÀÜ÷åªÀ£ÄÀ ß MAzÀÄ DyðPÀ D¹ÛAiÉÄAzÀÄ ¥ÀjUÀt¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ
CzÀÄ gÁµÀÖçzÀ C©üªÀÈ¢ÞAiÀÄ MAzÀÄ ¥ÀæªÀÄÄR ¸ÀÆZÀPª À ÁVzÉ.
¥Ë¶×PÁA±ÀªÀ£ÀÄß PÀæªÉÄÃtªÁV ¸ÁªÀðd¤PÀªÁV ªÀÄvÀÄÛ «±ÀézÁzÀåAvÀ
¥ÀæUÀwAiÀÄ zÉÆåÃvÀPª À ÁV UÀ滸À¯ÁUÀÄwÛzÉ. ¥Ë¶ÖPv
À ÉAiÀÄÄ ¸ÀvÀvÀªÁV
ªÀiÁ£ÀªÀ d£ÁAUÀzÀ MAzÀÄ CvÀåUÀvÀå CªÀ±ÀåPÀvÉAiÀiÁVzÉ. ¸ÀÆPÀÛªÀ®èzÀ
¥Ë¶ÖPÁA±ÀªÅÀ DzsÀĤPÀ «eÁÕ£z À À GzÀAiÀÄPÀÆÌ ªÀÄÄAZÉAiÉÄà EzÀÝ
PÉ®ªÀÅ gÉÆÃUÀUÀ½UÉ PÁgÀtªÁVzÉ.

DgÉÆÃUÀå ªÀÄvÀÄÛ ¸Áé¸ÀÜ÷åzÀ°è ¸ÁPÀµÀÄÖ ¸ÀÄzsÁgÀuÉUÀ¼£ À ÀÄß vÀAzÀgÀÆ

C¥Ë¶ÖPÀvÉAiÀÄÄ zÉñÀzÀ°è MAzÀÄ ¥ÀæªÀÄÄR ¸ÀªÀĸÉåAiÀiÁV G½¢zÉ
ªÀÄvÀÄÛ zÉñÀzÀ MmÁÖgÉ ¸ÁªÀiÁfPÀ-DyðPÀ ¥ÀæUÀwAiÀÄ°è MAzÀÄ ¥ÀæªÀÄÄR
vÀqÉUÉÆÃqÉAiÀiÁV PÁAiÀÄð¤ªÀð»¸ÀÄwÛzÉ. ªÀÄPÀ̼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ªÀÄ»¼ÉAiÀÄgÀ°è
C¥Ë¶ÖPÀvÉAiÀÄÄ CvÀå¢üPÀªÁVzÉ, EzÀPÌÉ ªÀÄÄRåªÁV ¸ÀÆPÀÛªÀ®èzÀ DºÁgÀ
¸ÉêÀ£É, DºÁgÀzÀ C¨sÀzÀævÉ, gÉÆÃUÀUÀ¼ÀÄ, C¸ÀªÀÄ¥ÀðPÀ DgÉÆÃUÀå
¸ÉêÉUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀjAiÀiÁzÀ ¥Á®£ÉAiÀÄ §UÉÎ ¸ÁPÀµÀÄÖ Cj«®è¢gÀĪÀÅzÀÄ
PÁgÀtªÁVzÉ.

6
ªÀÄPÀ̼ÀÄ, ºÀ¢ºÀgÉAiÀÄzÀ ºÀÄqÀÄVAiÀÄgÀÄ, UÀ©üðtÂAiÀÄgÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ºÁ®Ät¸ÀĪÀ
vÁAiÀÄA¢gÀ°è C¥Ë¶ÖPÀvÉAiÀÄÄ MAzÀÄ ¥ÀæªÀÄÄR ¸ÁªÀðd¤PÀ DgÉÆÃUÀå
gÀPÀëuÉAiÀÄ ¸ÀªÁ¯ÁVzÉ. EzÀÄ GzÉÝòvÀ d£Às¸ÀªÀÄÄzÁAiÀÄ°è ºÉZÁÑV
PÀAqÀħgÀĪÀ gÀPÀۻãÀvÉ, dn® UÀ¨sÀðzsÁgÀuÉ, UÀ¨sÁð±ÀAiÀÄzÀ PÀÄApvÀ
¨É¼ÀªÀtÂUÉ (IUGR), PÀrªÉÄ d£À£À vÀÆPÀzÀ ²±ÀÄ, ¥ÉÆæÃnÃ£ï ±ÀQÛAiÀÄ
C¥Ë¶ÖPÀvÉ (PEM), ²±ÀÄ ªÀÄgÀtzÀ°è ºÉZÀѼÀ ªÀÄvÀÄÛ ªÀAiÀĸÀÌgÀ PÀÄApvÀ
DgÉÆÃUÀåPÉÌ ¸ÀA§A¢ü¹zÉ. C¥Ë¶ÖPÀvÉAiÀÄÄ ªÀÄPÀ̼À°è Cj«£À ¨É¼ÀªÀtÂUÉAiÀÄ£ÀÄß
PÀrªÉÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. ¥Ë¶×PÁA±ÀzÀ PÉÆgÀvɬÄAzÀ GAmÁUÀĪÀ gÀPÀۻãÀvÉAiÀÄÄ
ªÀÄ»¼ÉAiÀÄgÀ°è zÉÊ»PÀ ªÀÄvÀÄÛ ªÀiÁ£À¹PÀ PÁAiÀÄðPÀëªÀÄvÉAiÀÄ£ÀÄß PÀrªÉÄ
ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. C¥Ë¶ÖPv À ÉAiÀÄ «gÀÄzÀÞ ºÉÆÃgÁqÀ®Ä FUÁUÀ¯Éà ¸ÁªÀðd¤PÀ
«vÀgÀuÁ ªÀåªÀ¸ÉÜ (PDS), ¸ÀªÀÄUÀæ ²±ÀÄ C©üªÀÈ¢Þ ¸ÉêÉUÀ¼ÀÄ (ICDS),
gÁ¶ÖçÃAiÀÄ ªÀÄzsÁåºÀßzÀ ©¹AiÀÄÆl PÁAiÀÄðPÀæªÀÄ (NMMP) ªÀÄÄAvÁzÀ
PÁAiÀÄðPÀæªÀÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ GzÉÆåÃUÀÀ ªÀÄvÀÄÛ DºÁgÀªÀ£ÀÄß MzÀV¸ÀĪÀ ««zsÀ
AiÉÆÃd£ÉUÀ¼ÀÄ PÁAiÀÄð¤ªÀð»¸ÀÄwÛzÀÝgÀÆ, ªÀÄvÀÛµÀÄÖ ¥ÀjuÁªÀÄPÁj C£ÀĵÁ×£À,
UÀÄj ¸ÁzsÀ£É ªÀÄvÀÄÛ «¸ÀÛgÀuÉAiÀÄÄ C¥Ë¶ÖPÀvÉAiÀÄ «gÀÄzÀÞ AiÀıÀ¹éAiÀiÁV
ºÉÆÃgÁqÀ®Ä ¸ÀºÁAiÀÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.

¥ÉÆõÀuÁ «eÁÕ£ÀªÀÅ «¸ÁÛgÀªÁzÀ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀAWÀnvÀ jÃwAiÀÄ°è

«PÀ¸À£ÀUÉÆArvÀÄ. DºÁgÀzÀ ¸ÀªÀÄPÁ°Ã£À zÀȶÖPÉÆãÀªÀÅ
PÁ¨ÉÆÃðºÉÊqÉæÃmïUÀ¼ÀÄ, PÉƧÄâUÀ¼ÀÄ, ¥ÉÆæÃnãïUÀ¼ÀÄ, R¤dUÀ¼ÀÄ, ¤ÃgÀÄ
EvÁå¢ ¸ÀÆPÀë÷ä¥ÉÆõÀPÁA±ÀUÀ¼À£ÀÄß( ªÀiÁåPÉÆæãÀÆånæAiÀÄAmïUÀ¼À£ÀÄß)
M¼ÀUÉÆArgÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ fêÀ¸ÀvÀéUÀ¼ÀÄ(«l«Ä£ïUÀ¼ÀÄ) ªÀÄvÀÄÛ zÉúÀPÉÌ
CªÀ±ÀåPÀªÁzÀ R¤dUÀ¼ÀAvÀºÀ ¸ÀÆPÀë÷ä ¥ÉÆõÀPÁA±ÀUÀ¼À£ÀÄß M¼ÀUÉÆArzÉ.
DAiÀÄĪÉÃðzÀªÀÅ ¥ÀxÀå±Á¸ÀÛç ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÆõÀuÉAiÀÄ ªÉÊ«zsÀåªÀÄAiÀÄ CA±ÀUÀ½UÉ
CAzÀgÉ, UÀÄtªÀÄlÖ, ¥ÀæªÀiÁt, ¸ÀA¸ÀÌgÀuÁ «zsÁ£ÀUÀ¼ÀÄ, DºÁgÀ ¥ÀzÁxÀðUÀ¼À
¸ÀAAiÉÆÃd£ÉAiÀÄ vÁQðPÀvÉ, ¨sÁªÀ£ÁvÀäPÀ CA±ÀUÀ¼ÀÄ, UÁæºÀPÀgÀ ¸Àé¨sÁªÀ,
¨sËUÉÆýPÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥Àj¸ÀgÀ ¥Àj¹ÜwUÀ¼ÀÄ EvÁå¢ CA±ÀUÀ½UÉÀ vÀ£Àß UÀªÀÄ£ÀªÀ£ÄÀ ß
PÉÃA¢æÃPÀj¸ÀÄvÀÛzÉ. DAiÀÄĪÉÃðzÀªÀÅ ¸ÀªÀÄUÀæ ¥ÉÆõÀuÉAiÀÄ£ÀÄß
SÁwæ¥Àr¹PÉƼÀî®Ä ºÉa£ Ñ À MvÀÄÛ ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ. DgÉÆÃUÀåªÀ£ÀÄß ªÀÈ¢Þ¸ÀĪÀ ¥ÀzÀÞw
(¥ÀxÀå ¥ÀzÀÞw) DAiÀÄĪÉÃðzÀ aQvÉìUÀ¼À ¥ÀæªÀÄÄR ®PÀëtªÁVzÉ. zÉÊ»PÀ
¹ÜgÀvÉAiÀÄ£ÀÄß PÁ¥ÁqÀĪÀ (ºÉÆëÄAiÉÆøÁÖnPï) eÉÊ«PÀ PÁAiÀÄð«zsÁ£ÀUÀ¼ÀÄ
(zsÁvÀÄ-¸ÀªÀÄåvÀ) ªÀÄvÀÄÛ ¸Áé¸ÀÜ÷åªÀ£ÀÄß ¥ÀÄ£ÀB¸Áܦ¸À®Ä C£ÀÄPÀÆ®ªÁUÀĪÀAvÉ
OµÀzsÀUÀ¼ÄÀ ªÀÄvÀÄÛ aQvÉìUÀ¼ÉÆA¢UÉ ªÀåQÛUÀ½UÉ ¤¢ðµÀÖªÁzÀ DºÁgÀ ªÀÄvÀÄÛ
fêÀ£À±ÉÊ°AiÀi ªÀiÁUÀð¸ÀÆaUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀÆa¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ.

7
 ¸ÁªÀiÁ£Àå DºÁgÀ
gÀ ¸À®ºÉ
DgÉÆÃUÀåPÀgÀ fêÀ£ÀPÉÌ C£ÀÄPÀÆ®PÀgÀ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀªÀÄvÉÆðvÀ DºÁgÀzÀ CUÀvÀå«zÀÄÝ,
CzÀ£ÀÄß DAiÀÄĪÉÃðzÀzÀ DºÁgÀ PÀæªÀÄUÀ¼ÀÄ, DgÉÆÃUÀåPÀgÀ ¸ÉêÀ£ÉAiÀÄ C¨sÁå¸À ªÀÄvÀÄÛ
DAiÀÄĪÉÃðzÀPÉÌ C£ÀÄUÀÄtªÁzÀ fêÀ£À «zsÁ£ÀzÀ ªÀÄÆ®PÀ ¸Á¢ü ¸Á¢¸À§ºÀÄzÀÄ.
DAiÀÄĪÉÃðzÀªÀÅ "DºÁgÀ" (DgÉÆÃUÀåPÀgÀ DºÁgÀ) CxÀªÁ "C£Àß" (¥Àj¥ÀÆtð
DºÁgÀ)ªÀ£ÀÄß GvÀÛªÀÄ fêÀ£À, DgÉÆÃUÀå ªÀÄvÀÄÛ ¸Áé¸ÜÀ ÷åzÀ ¸ÁzsÀ£ÀªÉAzÀÄ CzÀPÌÉ
ºÉaÑ£À ¥ÁæªÀÄÄRåvÉ PÉÆqÀĪÀ ªÀiÄÆ®PÀ DgÉÆÃUÀå ªÀÈ¢Þ ªÀÄvÀÄÛ gÉÆÃUÀ vÀqÉUÀlÄÖªÀ
CA±ÀUÀ½UÉ ¥ÀæzsÁ£À ªÀĺÀvÀé ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ ²µÁÖZÁgÀzÀ «µÀAiÀÄzÀ°è ¸ÀÆPÀÛ
DºÁgÀ, ºÉÆAzÁtÂPÉAiÀiÁUÀzÀ DºÁgÀ ¸ÀAAiÉÆÃd£ÉUÀ¼ÀÄ, CqÀÄUÉ ªÀiÁqÀĪÀ
«zsÁ£ÀUÀ¼ÀÄ, ¸ÀAUÀæºÀuÉ, HlzÀ ªÁvÁªÀgÀt, £ÉʪÀÄð®å ªÀÄvÀÄÛ DgÉÆÃUÀåzÀ
¤ªÀðºÀuÉUÉ ªÀÄÆ®¨sÀÆvÀªÁzÀ DºÁgÀ ªÀiÁUÀð¸ÀÆaUÀ¼À£ÀÄß ¥Àæw¥Á¢¸ÀÄvÀÛzÉ.
DAiÀÄĪÉÃðzÀªÀÅ ¥ÀxÀå±Á¸ÀÛçzÀ ¥ÀjPÀ®à£U É À¼À£ÀÄß gÀƦ¹zÉ, CªÀÅUÀ¼ÉAzÀgÉ CµÀÖ
DºÁgÀ«¢üAiÀÄ «µÀAiÀÄUÀ¼ÀÄ (¥ÀxÁåºÁgÀzÀ JAlÄ CA±ÀUÀ¼ÀÄ), DºÁgÀ «¢ü «zsÁ£À
(DºÁgÀ ªÀiÁUÀð¸ÀÆaUÀ¼ÀÄ), «gÀÄzÀÞ DºÁgÀ( ºÉÆAzÁtÂPÉAiÀiÁUÀzÀ DºÁgÀPÀæªÀÄ),
IÄvÀÄ-C£ÀĸÁgÀ DºÁgÀ (IÄvÀ vÀĪÀiÁ£ÀPÉÌ vÀPÌÀ AvÉ DºÁgÀPÀæªÀÄ), ¤vÀå ¸ÉêÀ¤ÃAiÀÄ
zÀæªÀå (¤AiÀÄ«ÄvÀªÁV ¸Éë¸À§ºÀÄzÁzÀ DºÁgÀ ¥ÀzÁxÀðUÀ¼ÀÄ), ¤vÀå C¸ÉêÀ¤ÃAiÀÄ
zÀæªÀå (¤AiÀÄ«ÄvÀªÁV ¸Éë¸À¨ÁgÀzÀ DºÁgÀ ¥ÀzÁxÀðUÀ¼ÀÄ), ¨sÉÆÃd£À PÀæªÀÄ
(DºÁgÀzÀ C£ÀÄPÀæªÀÄ) ªÀÄvÀÄÛ DgÉÆÃUÀåPÀgÀ fêÀ£ÀPÁÌV gÀ¸ÀUÀ¼À (gÀÄa) ¥ÀæPÁgÀ
DºÁgÀ ¸ÉêÀ£ÉAiÀÄ C£ÀÄPÀæªÀÄ. ¥ÉÆõÀuÉAiÀÄ°è ªÀÄvÀÄÛ fêÀ£ÀzÀ UÀÄtªÀÄlÖzÀ°è
¸ÀÄzsÁgÀuÉUÁV £ÀqÀªÀ½PÉAiÀÄ°è ¸ÀPÁgÁvÀäPÀªÁzÀ §zÀ¯ÁªÀuÉAiÀÄ£ÀÄß C¼ÀªÀr¹PÉÆAqÀÄ
F DAiÀÄĪÉÃðzÀzÀ ¥Àæw¥ÁzÀ£ÉUÀ¼À£ÀÄß «ªÉÃPÀAiÀÄÄvÀªÁV C£ÀĸÀj¸À¨ÉÃPÀÄ.

²¥sÁgÀ¸ÀÄUÀ¼ÀÄ
DAiÀÄĪÉÃðzÀzÀ vÀvÀéUÀ¼À DzsÁgÀzÀ ªÉÄïÉ, DAiÀÄÄ¥ÉÆÃðµÀuÉAiÀÄ 5
'¸ÀjAiÀiÁzÀªÀÅUÀ¼À£ÀÄß' C£ÀĸÀj¸À¨ÃÉ PÀÄ. CªÀÅUÀ¼ÉAzÀgÉ,
¸ÀjAiÀiÁzÀ ¸ÀªÀÄAiÀÄ,
¸ÀjAiÀiÁzÀ ¥ÀæªÀiÁt,
¸ÀjAiÀiÁzÀ UÀÄtªÀilÖ,
¸ÀjAiÀiÁzÀ «zsÁ£ÀUÀ¼ÄÀ , ªÀÄvÀÄÛ

¸ÀjAiÀiÁzÀ ¸ÀܼÀ

8
  ¸ÀªÀÄAiÀÄPÉÌ ¸ÀjAiÀiÁV Hl ªÀiÁqÀĪÀ C¨sÁå¸ÀªÀ£ÀÄß
(PÁ¯Éà ¨sÉÆÃd£À) ºÀ¹«£À C£ÀĨsÀªÀ DzÁUÀ ªÀÄvÀÄÛ »A¢£À
HlªÀ£ÀÄß fÃtÂð¹zÀ £ÀAvÀgÀªÉà gÀÆrü¹PÉƼÀî¨ÉÃPÀÄ.
 ¸ÀªÀÄAiÀÄ

 ¥Àæw DºÁgÀ ¸ÉêÀ£ÉAiÀÄ £ÀqÀÄªÉ PÀ¤µÀ× JgÀqÀƪÀgÉ WÀAmÉUÀ¼À
CAvÀgÀ«lÄÖPÉÆAqÀÄ ¢£ÀPÉÌ PÀ¤µÀ× ªÀÄÆgÀÄ ¨Áj (G¥ÀºÁgÀ,
 ªÀÄzsÁåºÀßzÀ Hl ªÀÄvÀÄÛ gÁwæAiÀÄ ¨sÉÆÃd£À) vÉUÉzÀÄPÉƼÀî¨ÉÃPÀÄ.

 ¥ÀæªÀiÁt  CwAiÀiÁV w£ÀÄߪÀÅzÀ£ÀÄß/ PÀrªÉÄ w£ÀÄߪÀÅzÀ£ÀÄß vÀ¦à¸À®Ä ºÉÆmÉÖ

vÀÄA©zÀ ®PÀëtUÀ¼À£ÀÄß DzsÀj¹ JµÀÄÖ ¨ÉÃPÉÆà CµÀÄÖ ¸Éë¸À¨ÉÃPÀÄ.

 ºÉÆmÉÖAiÀÄ 3 ¨sÁUÀUÀ¼À£ÀÄß PÀ°à¹PÉƽî (wæ«zsÀ PÀÄQë) - MAzÀÄ
 ¨sÁUÀªÀ£ÀÄß WÀ£À DºÁgÀzÉÆA¢UÉÀ, MAzÀÄ ¨sÁUÀªÀ£ÀÄß
zÀæªÀzÉÆA¢UÉ vÀÄA©¹ ªÀÄvÀÄÛ ªÀÄÆgÀ£Éà ¨sÁUÀªÀ£ÀÄß SÁ°
 Ej¸À¨ÉÃPÀÄ. DzÀÝjAzÀ £ÁªÀÅ £ÀªÀÄä vÀȦÛVAvÀ PÀrªÉÄ
DºÁgÀªÀ£ÀÄß ¸Éë¸À¨ÉÃPÀÄ.

 ¸ÀÄ®¨sÀªÁV fÃtðªÁUÀĪÀ, ªÀÄ£À¹ìUÉ DºÁèzÀPÀgÀªÁVgÀĪÀ
WÀlPÀUÀ¼ÀÄ
ªÀÄvÀÄÛ vÁeÁ ¨ÉìĹzÀ DºÁgÀªÀ£ÀÄß ¸Éë¸À¨ÉÃPÀÄ.
  DgÀÄ gÀ¸ÀUÀ¼À£ÀÄß (gÀÄa) M¼ÀUÉÆArgÀĪÀ DºÁgÀªÀ£ÀÄß
¸Éë¸À¨ÉÃPÀÄ. DAiÀÄĪÉÃðzÀªÀÅ ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 6 gÀÄaUÀ¼À£ÀÄß
 G¯ÉèÃT¸ÀÄvÀÛzÉ CAzÀgÉ µÀqï-gÀ¸À-AiÀÄÄPÀ- Û DºÁgÀ [ªÀÄzsÀÄgÀ
(¹»), DªÀiÁè (ºÀĽ), ®ªÀt (G¥ÀÄà), PÀlÄ (wÃPÀë÷Ú),
 wPÀÛ (PÀ»), PÀµÁAiÀÄ (MUÀgÀÄ)].

 DºÁgÀªÀ£ÀÄß UËgÀ«¹ ¸Éë¸À¨ÉÃPÀÄ
  KPÁUÀævɬÄAzÀ DºÁgÀªÀ£ÀÄß ¸Éë¸À¨ÉÃPÀÄ (w£ÀÄߪÁUÀ n.«
¸ÉêÀ£ÉAiÀÄ £ÉÆÃqÀĪÀÅzÀ£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ ªÀiÁvÀ£ÁqÀĪÀÅzÀ£ÀÄß vÀ¦à¹).
¸ÀªÀÄAiÀÄzÀ  DºÁgÀªÀ£ÀÄß ¤zsÁ£ÀªÁV ¸Éë¹, vÀÄA¨Á ¤zsÁ£ÀªÁVAiÀÄÆ
°è£À ªÀÄ£À C®è CxÀªÁ Cw ªÉÃUÀªÁVAiÀÄÆ C®è.
¹Üw  CqÀÄUÉ ªÀiÁqÀĪÀ ¸ÀܼÀzÀ°è ¸ÀjAiÀiÁzÀ £ÉʪÀÄð®åªÀ£ÀÄß
PÁ¥ÁrPÉƼÀî¨ÉÃPÀÄ.
  zÉÊ£ÀA¢£À DºÁgÀ ¥ÀzÀÞwAiÀÄ°è ¥ÁæzÉòPÀ ºÀtÄÚUÀ¼ÀÄ,
vÀgÀPÁjUÀ¼ÀÄ, DºÁgÀ ¥ÀzÁxÀðUÀ½UÉ DzÀåvÉ ¤ÃqÀ¨ÉÃPÀÄ.
«zsÁ£ÀUÀ¼  ¸ÁA¥ÀæzÁ¬ÄPÀ DºÁgÀ ¸ÀA¸ÀÌgÀuÁ vÀAvÀæUÀ¼À£ÀÄß C¨sÁå¸À
ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ªÀiÁqÀ¨ÉÃPÀÄ.
¸ÀܼÀ  ®¨sÀå«zÀÝgÉ, ºÀĽ DºÁgÀ ¥ÀzÁxÀðUÀ¼ÀÄ, ¨É¼ÀÄî½î EvÁå¢UÀ¼À£ÀÄß
ºÉÆgÀvÀÄ¥Àr¹, DºÁgÀªÀ£ÀÄß ¨ÉìĸÀ®Ä PÀ©âtzÀ ¥ÁvÉæUÀ¼À£ÀÄß
§¼À¹.

9
 zÉúÀzÀ¯ÁèUÀĪÀ £ÉʸÀVðPÀ §zÀ¯ÁªÀuÉUÀ¼ÀÄ CAzÀgÉ ¹PÁðrAiÀÄ£ï ®AiÀÄUÀ¼ÀÄ
zÉúÀzÀ ¥ÀæwAiÉÆAzÀÆ fêÀPÉÆñÀzÀ°è PÀAqÀħgÀĪÀ eÉÊ«PÀ
UÀrAiÀiÁgÀUÀ¼ÁVªÉ, CzÀÄ £ÀªÀÄä zÉÊ£ÀA¢£À £ÀqÀªÀ½PÉUÀ¼À ¸ÀªÀÄAiÀĪÀ£ÀÄß
(GzÁ. ¤zÉæ/JZÀÑgÀ, DºÁgÀ/G¥ÀªÁ¸À) ªÀÄvÀÄÛ zÉúÀzÀ QæAiÉÄUÀ¼À£ÄÀ ß (GzÁ.
ºÁªÉÆÃð£ï ©qÀÄUÀqÉ, ºÀÈzÀAiÀÄzÀ PÁAiÀÄð) ¸ÀªÀÄ£ÀéAiÀÄUÉƽ¸ÀÄvÀÛzÉ.
¢£À¢AzÀ ¢£ÀPÉÌ £ÀªÀÄä HlzÀ ¸ÀªÀÄAiÀĪÀ£ÀÄß §zÀ¯Á¬Ä¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ
±ÁjÃjPÀ ZÀlĪÀnPÉUÀ½UÉ vÉÆAzÀgÉAiÀiÁUÀ§ºÀÄzÀÄ. DzÀÝjAzÀ, ¸ÀjAiÀiÁzÀ
¸ÀªÀÄAiÀÄzÀ°è DºÁgÀªÀ£ÀÄß ¸Éë¸ÀĪÀÅzÀÄ ¹PÁðrAiÀÄ£ï ®AiÀĪÀ£ÀÄß
PÁ¥ÁrPÉƼÀî®Ä ªÀÄÄRåªÁVzÉ ªÀÄvÀÄÛ D ªÀÄÆ®PÀ DgÉÆÃUÀåªÀ£ÀÄß
ªÀÈ¢Þ¸À§ºÀÄzÀÄ.
 UÀªÀÄ£À«lÄÖ DºÁgÀªÀ£ÀÄß ¸Éë¸ÀĪÀ C¨sÁå¸ÀªÀÅ gÀÄaAiÀÄ UÀæ»PÉAiÀÄ£ÀÄß
¸ÀÄzsÁj¸À®Ä ªÀÄvÀÄÛ PÀgÀļÀÄ ºÁUÀÆ ªÉÄzÀĽ£À £ÀqÀÄ«£À ¸ÀA¥ÀPÀðUÀ¼À
ªÀÄÆ®PÀ ¸Éë¹zÀ DºÁgÀzÀ ¸ÀjAiÀiÁzÀ fÃtðQæAiÉÄUÉ ¸ÀºÁAiÀÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
»ÃUÁV KPÁUÀævÉAiÉÆA¢UÉ w£ÀÄߪÀÅzÀÄ CvÀåUÀvÀå.
 PÁ®PÁ®PÉÌ ¨É¼ÉAiÀÄĪÀ ªÀÄvÀÄÛ DAiÀiÁ ¥ÀæzÉñÀzÀ DºÁgÀ ¸ÁªÀÄVæUÀ¼ÀÄ vÁeÁ
DVgÀÄvÀÛªÉ, »ÃUÁV GvÀÛªÀÄ gÀÄa¬ÄAzÀ PÀÆrgÀÄvÀÛªÉ ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼ÀÄ
¥ÉÆõÀPÁA±ÀUÀ½AzÀ PÀÆqÁ ¸ÀªÀÄÈzÀÞªÁVgÀÄvÀÛªÉ. DzÀÝjAzÀ, PÁ¯ÉÆÃavÀªÁV
¨É¼ÉzÀ ¥ÁæzÉòPÀ DºÁgÀ ¥ÀzÁxÀðUÀ¼À£ÀÄß w£ÀÄߪÀÅzÀÄ DgÉÆÃUÀåPÉÌ
¥ÀæAiÉÆÃd£ÀPÁjAiÀiÁVzÉ.
 ¸ÁA¥ÀæzÁ¬ÄPÀªÁV ªÀÄ£ÉAiÀįÉèà ªÀiÁqÀĪÀ DºÁgÀ ¸ÀA¸ÀÌgÀuÉ, vÀAiÀiÁj¸ÀĪÀ
«zsÁ£ÀUÀ¼ÀÄ, ¥ÁvÉæUÀ¼ÀÄ (PÀ©âtzÀ PÀqÁ¬Ä/PÁªÀ°) ¸À¸Àåd£Àå DºÁgÀUÀ¼À°ègÀĪÀ
¸ÀÆPÀë÷ä ¥ÉÆõÀPÁA±ÀUÀ¼À eÉÊ«PÀ ®¨sÀåvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉaѸÀ§ºÀÄzÀÄ.

zÉÊ£ÀA¢£À DºÁgÀzÀ°è ªÀĸÁ¯ÉUÀ¼À£ÀÄß ¸ÉÃj¹:

DºÁgÀªÀ£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸ÀĪÁUÀ, ¸ÀÆPÀ۪ɤ¸ÀĪÀ°è, fÃjUÉ (fÃjUÉ ©Ãd),
zÁ°Ñ¤ß (zÁ°Ñ¤), ±ÀÄAp (Mt/vÁeÁ ±ÀÄAp), ¨É¼ÀÄî½î
(UÁ°ðPï/®±ÀÄ£Á), K®QÌ (E¯ÁAiÀiïa), ¸Á¹ªÉ (gÉÊ), NªÀÄ PÁ¼ÀÄ
(CeÉéöÊ£ï/PÁågÀªÀiï ©ÃdUÀ¼ÄÀ ), Cj²£À(ºÀ¼À¢), PÁ¼ÀÄ ªÉÄt¸ÀÄ
(PÀjªÉÄt¸ÀÄ) EvÁå¢ ªÀĸÁ¯ÉUÀ¼À£ÄÀ ß ¸ÀtÚ ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è ¸ÉÃj¹. EzÀÄ
DºÁgÀzÀ ¸ÁézÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀjªÀļÀªÀ£ÄÀ ß ºÉaѸÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ HlPÉÌ aQvÀìPÀ
ªÀiË®åªÀ£ÀÄß PÀÆqÀ ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ fÃtðQæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß GvÀÛªÀÄUÉƽ¸À®Ä
¸ÀºÁAiÀÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ EzÀjAzÀ zÉúÀªÀÅ w£ÀÄߪÀ DºÁgÀUÀ½AzÀ
¥ÉÆõÀPÁA±ÀUÀ¼£ À ÀÄß »ÃjPÉƼÀî®Ä ªÀÄvÀÄÛ ¸À«ÄÃPÀj¸À®Ä ¸ÁzsÀåªÁUÀÄvÀÛzÉ.
EzÀÄ £ÉʸÀVðPÀ gÉÆÃUÀ¤gÉÆÃzsÀPÀ ±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß ªÀÄvÀÛµÀÄÖ ºÉaѸÀÄvÀÛzÉ.

10
 PÀ©âtªÀ®èzÀ ¥ÁvÉæAiÀÄ°è ¨ÉìĹzÀ DºÁgÀªÀÅ PÀ©âtzÀ ¥ÁvÉæAiÀÄ°è ¨ÉìĹzÀ
DºÁgÀPÉÌ ºÉÆð¹zÀgÉ PÀrªÉÄ PÀ©âtzÀ CA±ÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ. PÀ©âtzÀ
¥ÁvÉæAiÀÄ°è ¨ÉìĹzÀ DºÁgÀªÀ£ÄÀ ß ¤AiÀÄ«ÄvÀªÁV ¸Éë¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ PÀ©âtzÀ
CA±ÀªÀÅ UÀªÀÄ£ÁºÀð ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è ºÉZÁÑUÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ ¨É¼ÀÄî½î, PÁ¼ÀÄ ªÉÄt¸ÀÄ, ªÉÆmÉÖ
ªÀÄvÀÄÛ ºÀĽ DºÁgÀ ¥ÀzÁxÀðUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆgÀvÀÄ¥Àr¹ G½zÀ DºÁgÀ ¥ÀzÁxÀðUÀ¼À£ÀÄß
PÀ©âtzÀ ¥ÁvÉæUÀ¼°
À è ¨ÉìĸÀĪÀÅzÀÄ GvÀÛªÀÄ.

 ªÀĸÁ¯ÉUÀ¼ÀÄ ¸Á«gÁgÀÄ ªÀµÀðUÀ¼À PÁ® DºÁgÀPÉÌ ¸ÀĪÁ¸À£É PÉÆqÀ®Ä, §tÚ §gÀ®Ä

ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀAgÀPÀëPU
À À¼ÁV §¼À¸ÀÄwÛgÀĪÀ DºÁgÀ ¥ÀzÁxÀðUÀ¼ÁVªÉ. EzÀgÀ ºÉÆgÀvÁV,
ªÀĸÁ¯ÉUÀ¼ÀÄ OµÀ¢üÃAiÀÄ UÀÄtUÀ¼À£ÀÄß PÀÆqÁ ºÉÆA¢ªÉ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÁA¥ÀæzÁ¬ÄPÀ OµÀzsÀ
¥ÀzÀÞwUÀ¼À°è CªÀÅUÀ¼À §¼ÀPÉAiÀÄÄ ¢ÃWÀðPÁ®zÀªÀgÉUÉ zÁR¯ÁVzÉ.

 DºÁgÀ vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è ªÀĸÁ¯ÉUÀ¼À£ÀÄß §¼À¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ ºÀ®ªÀÅ DgÉÆÃUÀå ¯Á¨sÀsUÀ½ªÉ,

CªÀÅUÀ¼ÉAzÀgÉ- fÃtðPÁj GvÉÛÃdPÀ QæAiÉÄ, eÉÊ«PÀ GvÉÛÃdPÀ UÀÄt, ºÉÊ¥ÉÆÃ-
°¦qÉ«ÄPï ¥ÀjuÁªÀÄ, ªÀÄzsÀĪÉÄúÀ «gÉÆâü ¥ÀjuÁªÀÄ, GvÀ̵Àðt ¤gÉÆÃzsÀPÀ
¸ÁªÀÄxÀåð, GjAiÀÄÆvÀ ¤ªÁgÀPÀ UÀÄt EvÁå¢.

GvÀÛªÀÄ DgÉÆUÀåPÁÌV ¤ÃgÀÄ PÀÄr¬Äj

 ¤ªÀÄä zÉúÀzÀ CUÀvÀåPÉÌ vÀPÀÌAvÉ ¥Àæw¢£À ¨ÉZÀÑV£À
¤ÃgÀ£ÀÄß (DzÀåvÉ ªÉÄÃgÉUÉ) PÀÄr¬Äj.

 ¸ÁzsÀåªÁzÀgÉ PÀÄrAiÀÄĪÀ ¤ÃgÀ£ÀÄß ±ÉÃRj¹

EqÀ®Ä vÁªÀÄæzÀ ¥ÁvÉæUÀ¼À£ÀÄß §¼À¹.

 HlPÉÌ ªÀÄÄAZÉ ªÀÄvÀÄÛ £ÀAvÀgÀ CwAiÀiÁV

¤ÃgÀÄ PÀÄrAiÀÄĪÀÅzÀ£ÀÄß vÀ¦à¹.

11
 KPÀvÁ£ÀvÉAiÀÄ DºÁgÀ¢AzÀ ªÉÊ«zsÀåªÀÄAiÀÄ DºÁgÀzÀªÀgU
É É
MAzÉà SÁzÀåªÀ£ÀÄß ªÁgÀzÀ°è ºÀ®ªÁgÀÄ ¨Áj w£ÀÄߪÀÅzÀ£ÀÄß vÀ¦à¹. D ¤AiÀĪÀÄ¢AzÀ
ºÉÆgÀ§¤ß ªÀÄvÀÄÛ ºÉƸÀ DºÁgÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÁézÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ ¥ÀAæ iÉÆÃUÀ ªÀiÁr.
 ¤ÃªÀÅ ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV w£Àß®Ä EµÀÖ¥ÀqÀĪÀ vÀgÀPÁj CxÀªÁ zsÁ£ÀåªÀ£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸À®Ä
¥ÀæAiÀÄwß¹ (¸Àé®àªÃÉ ºÀÄjzÀ, ºÀ¨ÉAiÀiÁr¹zÀÀ, PÀÄ¢¹zÀ, ºÀÄjzÀ, CxÀªÁ ¨ÉìĹzÀ),
CxÀªÁ ªÉÊ«zsÀåªÀÄAiÀÄ DºÁgÀPÁÌV CzÀ£ÀÄß EvÀgÀ zsÁ£ÀåUÀ¼ÀÄ, vÀgÀPÁjUÀ¼ÄÀ CxÀªÁ
VqÀªÀÄÆ°PÉUÀ¼ÉÆA¢UÉ ¸ÉÃj¹.
 DºÁgÀ PÀæªÀÄzÀ°è UÀjµÀ× DºÁgÀ UÀÄA¥ÀÄUÀ½AzÀ (zsÁ£ÀåUÀ¼ÀÄ, ¢ézÀ¼À zsÁ£ÀåUÀ¼ÀÄ,
ºÀtÄÚUÀ¼ÀÄ, vÀgPÀ ÁjUÀ¼ÀÄ, ºÁ®Ä ªÀÄvÀÄÛ ºÁ°£À GvÀà£ÀßUÀ¼ÀÄ) ªÉÊ«zsÀåªÀÄAiÀÄ
¥ÀzÁxÀðUÀ¼À£ÀÄß ¸ÉÃj¸À¨ÉÃPÀÄ. ªÀiÁA¸ÁºÁgÀªÀÅ CUÀvÀåPÉÌ vÀPÀÌAvÉ «ÄãÀÄ, ªÀiÁA¸À ªÀÄvÀÄÛ
ªÀiÁA¸ÀzÀ GvÀà£ÀßUÀ¼À£ÀÄß M¼ÀUÉÆArgÀ§ºÀÄzÀÄ.

¤¢ðµÀÖ ¥ÀæzÉñÀzÀ°ègÀĪÀ ¹jzsÁ£ÀåUÀ¼ÀÄ CqÀÄUÉUÉ JuÉÚ

UÉÆâü (UÉúÀÆß) ªÀÄvÀÄÛ CQÌ (ZÁªÀ¯ï) ºÉÆgÀvÀÄ¥Àr¹,
£ÀqÀÄ£ÀqÀÄªÉ ªÉÄPÉÌeÉÆüÀ (eÉÆêÀgï), ¸ÀeÉÓ (¨ÁeÁæ), gÁV
(PÉA¥ÀÄ gÁV), £ÀªÀuÉ (PÉÆä zsÀ£ï), HzÀ®Ä
(¨Á£Áåðqïð gÁV), ºÀPÀð (PÉÆÃqÉÆÃ/¥Á¸ÁபÀiï)
EvÁå¢UÀ¼À£ÀÄß DºÁgÀzÀ°è ¸ÉÃj¹.
ºÀtÄÚUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀgÀPÁjUÀ¼ÀÄ:
¤ªÀÄä ¥ÀæzÉñÀzÀ°è PÁ®PÁ®PÉÌ ®¨sÀåªÁUÀĪÀ ºÀtÄÚUÀ¼ÀÄ
ªÀÄvÀÄÛ vÀgÀPÁjUÀ¼À£ÀÄß §¼À¹.
CqÀÄUÉUÉ PÉÆïïØ ¥Éæ¸ïØ, ¸ÀA¸ÀÌj¸ÀzÀ/j¥sÉÊ£ï
ªÀiÁqÀzÀ (PÀaÑ WÀ¤) JuÉÚAiÀÄ£ÀÄß §¼À¸ÀĪÀÅzÀÄ
GvÀÛªÀÄ.
CqÀÄUÉUÉ ¥ÁæzÉòPÀªÁV ®¨sÀå«gÀĪÀ ªÀÄvÀÄÛ
¸ÁA¥ÀæzÁ¬ÄPÀªÁV §¼À¸ÀĪÀ JuÉÚUÀ¼À£ÀÄß
§¼À¹, CAzÀgÉ- ¸Á¹ªÉ JuÉÚ / J¼ÉîuÉÚ /
vÉAV£À JuÉÚ / ±ÉÃAUÁ JuÉÚ).

12
 zsÁ£ÀåUÀ¼ÀÄ UÉÆâü (UÉúÀÆß), CQÌ (ZÁªÀ¯ï), ªÉÄPÉÌeÉÆüÀ (eÉÆêÀgï), ¸ÀeÉÓ
(¨ÁeÁæ), dªÉ (¨Á°ð), gÁV (PÉA¥ÀÄ gÁV), ªÉÄPÉÌeÉÆüÀ (ªÉÄPÉÌ),
(C£Àß ªÀUÀð): ºÀPÀð(PÉÆqÉÆà gÁV), HzÀ®Ä (¸ÀAªÁ) EvÁå¢.

¢ézÀ¼À zsÁ£ÀåUÀ¼ÀÄ ºÉ¸ÀgÀÄ PÁ¼ÀÄ (ªÀÄÆAUï), PÀ¥ÀÄà PÀqÀ¯É(PÁ¯Á ZÀ£Á), ªÀÄrPÉ PÁ¼ÀÄ (ªÉÆÃvï
©Ã£ï), ªÀĸÀÆgÀ CªÀgÉ (ªÀĸÀÆgÀ), vÉÆUÀj ¨ÉÃ¼É (CºÀðgï), gÁeÁä (Qrß
(²A© ªÀUÀð): ©Ã£ïì), G¢Ý£À ¨ÉÃ¼É (PÀ¥ÀÄà GzÀÄÝ), PÁ§Æ° PÀqÀ¯É (ZÉÆïÉ/PÀqÀ¯É PÁ¼ÀÄ),
ºÀ¹gÀÄ §mÁt (VæÃ£ï ¦Ã¸ï), ©½ §mÁt (ªÉÊmï ¦Ã¸ï) EvÁå¢.

¥sÀ® - ±ÀPÀ ªÀUÀð: ¸ÉÆÃgÉPÁ¬Ä (¨Ál¯ï UËqïð), PÀÄA§¼ÀPÁ¬Ä

(¥ÀA¥ïQ£ï), ºÁUÀ®PÁ¬Ä (PÀgÉïÁ), ¥ÀqÀĪÀ®PÁ¬Ä (¸ÉßÃPï UËqïð), GgÀÄlÄ
¸ÉÆÃgÉPÁ¬Ä (EArAiÀÄ£ï gËAqï UËqïð), ¨ÉAqÉPÁ¬Ä(¯ÉÃrÃ¸ï ¦üAUÀgï),
vÉÆAqÉPÁ¬Ä (¥Á¬ÄAmÉqï UËqïð), »ÃgÉPÁ¬Ä ( jqïÓ UËqïð), aäPÁ¬Ä (gÉqï
¥ÀA¥ïQ£ï), £ÀÄUÉÎPÁ¬Ä (qÀæªiÀ ï ¹ÖPï), mÉƪÉÄÃmÉÆà (mÉƪÉÄmÉÆ) EvÁå¢.
vÀgÀPÁjUÀ¼ÀÄ PÀAzÀ - ªÀÄÆ® ªÀUÀð: D®ÆUÀqÉØ (¥ÉÆmÉmÉÆ), ¹»UÉt¸ÀÄ (¹éÃmï ¥ÉÆmÉmÉÆ),
UÀdj (PÁågÉmï), ªÀÄÆ®AV (gÁr±ï), FgÀĽî (D¤AiÀÄ£ï), ¨É¼ÀÄî½î (UÁ°ðPï),
(±ÀPÀ ªÀUÀð) ±ÀÄAp (fAdgï), ¸ÀĪïtðUÉqÉØ (AiÀĪÀiï), PÀAzÀĨÉÃgÀÄ (©Ãmï gÀÆmï) EvÁå¢.
ºÀ¹gÀÄ J¯ÉUÀ¼À vÀgÀPÁjUÀ¼ÀÄ: ¥Á®Pï ¸ÉÆ¥ÀÄà (¥Á®Pï), ZÀPÀ̪ÀvÀÛ / ZÀPÀæªÀwð
(¨ÁvÀĪÁ/ZÉ£ÉÆ¥ÉÆrAiÀĪÀiï), ªÉÄAvÀå ¸ÉÆ¥ÀÄà (ªÉÄÃy), ºÀjªÉ ¸ÉÆ¥ÀÄà (CªÀÄgÀAxï),
¸Á¹ªÉ J¯É (¸À¸ÉÆð), £ÀÄUÉÎ ¸ÉÆ¥ÀÄà (qÀæªÀiï ¹ÖPï), PɸÀĪÀÅ (mÁågÉÆà J¯ÉUÀ¼ÀÄ),
¸ÀÄ£ÀÄì¤AiÀiÁ ¸ÁUï CxÀªÁ ¸ÀÄ²ß ¸ÁUï ( ªÁlgï PÉÆèêÀgï J¯ÉUÀ¼ÀÄ), zÉÆqÀØ UÉÆÃtÂ
¸ÉÆ¥ÀÄà (¥À¸ÉèÃð£ï), ºÀĽ ¸ÉÆ¥ÀÄà (¸ÉÆÃgÉæ¯ï J¯ÉUÀ¼ÀÄ) EvÁå¢.

zÉÊ£ÀA¢£À DºÁgÀzÀ°è ºÁ°£À UÀÄA¦¤AzÀ ¥ÀzÁxÀðUÀ¼À£ÀÄß ¸ÉÃj¹, CAzÀgÉ

ºÁ®Ä ªÀÄvÀÄÛ ºÁ®Ä (ºÀ¸ÀÄ, ªÉÄÃPÉ ªÀÄvÀÄÛ JªÉÄä ºÁ°UÉ DzÀåvÉ), vÀÄ¥Àà (XÃ), ¨ÉuÉÚ
ºÁ°£À (ªÀÄPÀÌ£ï), VtÄÚ (¥À¤Ãgï), ªÀÄfÓUÉ (§lgï «Ä¯ïÌ), ªÉƸÀgÀÄ (PÀqïð),
²æÃRAqÀ (ºÁ°¤AzÀ ªÀiÁrzÀ ¹» SÁzÀå) EvÁå¢.
GvÀà£ÀßUÀ¼ÀÄ (AiÀiÁªÀÅzÉà vÁeÁ ºÀtÚ£ÀÄß ¨ÉgɹzÀ ºÁ®Ä ªÀÄvÀÄÛ ºÁ°£À GvÀà£ÀßUÀ¼À£ÀÄß «gÀÄzÀÝ C£Àß CAzÀgÉ
(zÀÄUÀÞ ªÀUÀð) ºÉÆAzÁtÂPA É iÀiÁUÀzÀ DºÁgÀ JAzÀÄ ¥ÀjUÀt¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ, DzÀÝjAzÀ EzÀ£ÄÀ ß ¸Éë¸À¨ÁgÀzÀÄ)

¸ÀÆPÀÛªÁzÀ°è, ªÀiÁA¸À, PÉÆý ªÀiÁA¸À (aPÀ£ï), ªÉÆmÉÖ (JUï), «ÄãÀÄ

ªÀiÁA¸ÀzÀ DºÁgÀUÀ¼ÄÀ (¦ü±ï) ªÀÄvÀÄÛ Kr ªÀiÁA¸ÀªÀ£ÀÄß (PÁæ÷å¨ï) DºÁgÀzÀ°è ¸ÉÃj¹.
(Mt G¥ÀÄà¸À»vÀ «ÄãÀÄ fÃtðPÁj ¸ÀªÀĸÉåUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ DzÀÝjAzÀ CzÀ£ÀÄß
(ªÀiÁA¸À ªÀUÀð) ¸Éë¸À¢gÀĪÀÅzÀÄ GvÀÛªÀÄ. ºÀA¢ªÀiÁA¸ÀªÀ£ÄÀ ß CwAiÀiÁV ¸Éë¸ÀĪÀÅzÀ£ÄÀ ß vÀ¦à¸À¨ÉÃPÀÄ.)

¨Á¼ÉºÀtÄÚ, RdÆðgÀ, zÁæQë, zÁ½A¨É, CAdÆgÀ, ºÀ®¸ÀÄ, ªÉÆøÀA©, QvÀÛ¼É,

ªÀiÁªÀÅ, ¥ÉÃgÀ¼É/¹Ã¨É ºÀtÄÚ (UÀĪÁ), ¨ÉÆÃgÉ ºÀtÄÚ (§zÁgÁ), ¹ÃvÁ¥sÀ®,
ºÀtÄÚUÀ¼ÀÄ: ªÀÄgÀ¸ÉçÄ(¦AiÀÄgï), ¥sÀ¯Áì (¥sÁ¯Áì ºÀtÄÚUÀ¼ÀÄ), Mt CAdÆgÀ, MtzÁæQë
(¥sÀ® ªÀUÀð) (Q¹ä¸ï), ¸ÉÃ§Ä (D¥À¯ï), d®Ýgï ºÀtÄÚ (K¦æPÁmï), ¨ÁzÁ«Ä, Mt
vÁeÁ ªÀÄvÀÄÛ Mt RdÆðgÀ, £É°èPÁ¬Ä (vÁeÁ ªÀÄvÀÄÛ MtVzÀ £É°è).
* ¤¢ðµÀÖ ¥ÀæzÉñÀzÀ°è PÁ®PÁ®PÉÌ ¹UÀĪÀ ºÀtÄÚUÀ¼À£ÀÄß ªÀiÁvÀæ §¼À¹

13
DAiÀiÁ IÄvÀÄ«UÉ ¹UÀĪÀ ºÀtÄÚUÀ¼ÀÄ
wAUÀ¼ÀÄ ºÀtÄÚUÀ¼ÀÄ

d£ÀªÀj ¸ÉÃ§Ä (D¥À¯ï), ªÉÆøÀA©, ¨Á¼ÉºÀtÄÚ, zÁ½A¨É, zÁæQë, ¥ÉÃgÀ¼É/¹Ã¨É

ºÀtÄÚ (UÀĪÁ), ¨ÉÆÃgÉ ºÀtÄÚ (¨ÉjæUÀ¼ÀÄ), aPÀÄÌ ºÀtÄÚ (¸À¥ÉÆÃl),
C£Á£À¸ï EvÁå¢.

¥sɧæªÀj ¨Á¼ÉºÀtÄÚ, aPÀÄÌ ºÀtÄÚ (¸À¥ÉÆÃl), ¸ÉÃ§Ä (D¥À¯ï), ¥ÉÃgÀ¼É/¹Ã¨É

ºÀtÄÚ (UÀĪÁ), zÁ½A¨É, §zÀgï (¨ÉjæUÀ¼ÀÄ) EvÁå¢.

ªÀiÁZïð zÁæQë, QvÀÛ¼É ºÀtÄÚ, QvÀÛ¼É (ªÀiÁåAqÀj£ï ºÉÊ©æqï), aPÀÄÌ ºÀtÄÚ

(¸À¥ÉÆÃl), ¸ÉÃ§Ä (D¥À¯ï), ¥À¥Áà¬Ä, ¨Á¼ÉºÀtÄÚ, zÁ½A¨É EvÁå¢.

J¦æ¯ï zÁæQë, ªÀiÁªÀÅ, ¥À¥Áà¬Ä, ¨Á¼ÉºÀtÄÚ, QvÀÛ¼É, PÀ®èAUÀr ºÀtÄÚ, RgÀ§ÆeÁ

(E§âlî ºÀtÄÚ) EvÁå¢.

ªÉÄà eÁªÀÄÆ£ï (¨Áè÷åPï ¨Éj), °a (°a), PɯÁ (¨Á¼ÉºÀtÄÚ), ¥À¦ÃvÀ

(¥À¥ÁàAiÀÄ), PÀ®èAUÀr (RgÀ§Æd), ªÀiÁªÀÅ, EvÁå¢.

dÆ£ï eÁªÀÄÆ£ï/zÁæQë (¨Áè÷åPï ¨Éj), °aÑ ºÀtÄÚ (°a), ªÀiÁªÀÅ, ¨Á¼ÉºÀtÄÚ,

¥À¥Áà¬Ä, ¦ÃZï ºÀtÄÚ, ¥ÀèªÀiï ºÀtÄÚ (¨Égï) EvÁå¢.

dįÉÊ eÁªÀÄÆ£ï (¨Áè÷åPï ¨Éjæ), PÀ®èAUÀr ºÀtÄÚ, ¹ÃvÁ¥sÀ®, ZÉj (ZÉjæUÀ¼ÀÄ),

¦ÃZï ºÀtÄÚ, ¥ÀèªÀiï ºÀtÄÚ (¨Égï), ªÀÄgÀ¸ÉÃ§Ä (¦AiÀÄgï)

CUÀ¸ïÖ ¹ÃvÁ¥sÀ®, zÁ½A¨É, ¥À¥Áà¬Ä, ¨Á¼ÉºÀtÄÚ, ªÀÄgÀ¸ÉÃ§Ä (¦AiÀÄgï)

¸À¥ÉÖA§gï ¸ÉÃ§Ä (D¥À¯ï), ªÉÆøÀA©, ªÀÄgÀ¸ÉÃ§Ä (¦AiÀÄgï), ¨Á¼ÉºÀtÄÚ

MPÉÆÖçgï ¥À¥Áà¬Ä, ¨Á¼ÉºÀtÄÚ, C£Á£À¸ï EvÁå¢.

£ÀªÀA§gï ¸ÉÃ§Ä (D¥À¯ï), ¥ÉÃgÀ¼É/¹Ã¨É ºÀtÄÚ (UÀĪÁ), zÁ½A¨É, aPÀÄÌ ºÀtÄÚ

(¸À¥ÉÆÃl), ªÉÆøÀA©, ¨Á¼ÉºÀtÄÚ, ¸ÁÖç¨Éj EvÁå¢.

r¸ÉA§gï ¸ÉÃ§Ä (D¥À¯ï), ¥ÉÃgÀ¼É/¹Ã¨É ºÀtÄÚ (UÀĪÁ), ªÉÆøÀA©,

zÁ½A¨É, ¨Á¼ÉºÀtÄÚ, ¸ÁÖç¨Éj EvÁå¢.

14
 DºÁgÀPÀæªÀÄzÀ°è EªÀ£ÀÄß ªÀiÁqÀ¨ÁgÀzÀÄ

 SÁ° ºÉÆmÉÖAiÀÄ°è ¢ÃWÀðPÁ® EgÀĪÀÅzÀ£ÀÄß vÀ¦à¹.

 vÀqÀgÁwæAiÀÄ°è w£ÀÄߪÀÅzÀ£ÀÄß vÀ¦à¹.
 F »AzÉ ¸Éë¹zÀ Hl CxÀªÁ wArAiÀÄ £ÀAvÀgÀ ªÀÄÆgÀÄ UÀAmÉUÀ¼À M¼ÀUÉ w£ÀÄߪÀÅzÀ£ÀÄß vÀ¦à¹.
 DºÁgÀzÀ £ÀAvÀgÀ ¹»wArUÀ¼À£ÀÄß w£ÀÄߪÀÅzÀ£ÀÄß vÀ¦à¹; §zÀ¯ÁV DgÀA¨sÀzÀ°è ¹» ªÀ¸ÄÀ UÛ À¼À£ÀÄß w¤ßj.
 gÁwæ ªÉƸÀgÀÄ w£ÀÄߪÀÅzÀ£ÀÄß vÀ¦à¹.
 Pɦüãï, D¯ÉÆÌúÁ¯ï ªÀÄvÀÄÛ PÁ¨ÉÆð£ÉÃmÉqï vÀA¥ÀÄ ¥Á¤ÃAiÀÄUÀ¼À£ÀÄß vÀ¦à¹ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀܽÃAiÀĪÁV
vÀAiÀiÁj¹zÀ DgÉÆÃUÀåPÀgÀ, ZÉÊvÀ£ÀåªÀ£ÀÄß ºÉaѸÀĪÀ ºÀtÂÚ£À gÀ¸ÀUÀ¼ÀÄ, ¸ÀÆ¥ïUÀ¼ÀÄ, vÁeÁ ¥Á¤ÃAiÀÄUÀ¼ÀÄ
EvÁå¢UÀ½UÉ §zÀ°¹.
 CqÀÄUÉUÉ £Á£ï-¹ÖPï ¥ÁvÉæUÀ¼À£ÄÀ ß §¼À¸ÀĪÀÅzÀ£ÀÄß vÀ¦à¹: ºÉaÑ£À £Á£ï-¹ÖPï ¥Áå£ïUÀ¼À£ÀÄß ¥Á°mÉmÁæ
¥sÉÆèÃgÉÆÃJy°Ã£ï ¤AzÀ ¯Éæ¸À¯ÁVzÉ, EzÀ£ÀÄß mÉ¥sÁè£ï JAzÀÆ PÀgÉAiÀÄÄvÁÛgÉ. ±ÁRPÉÌ
MrØPÉÆAqÁUÀ, CqÀÄUÉ ¥ÁvÉæUÀ¼ÀÄ ¥À¥sÉÆèÃðgÉÆÃ-MPÁÖ£ÉÆìÄPï DªÀÄèzÀ ( PFOA) ªÀÄÆ®ªÁV
¥Àjt«Ä¸ÀÄvÀÛzÉ, EzÀÄ xÉÊgÁAiÀiïØ gÉÆÃUÀ, ªÀÄ»¼ÉAiÀÄgÀ°è §AeÉvÀ£À, CAUÀ ºÁ¤ ªÀÄvÀÄÛ ¨É¼ÀªÀtÂUÉ
ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀAvÁ£ÉÆÃvÀàwÛ ¸ÀªÀĸÉåUÀ¼ÀÄ ¸ÉÃjzÀAvÉ ºÀ®ªÁgÀÄ DgÉÆÃUÀå ¸ÀªÄÀ ¸ÉåUÀ¼ÉÆA¢UÉ ¸ÀA§AzsÀ
ºÉÆA¢zÉ. ¥À¥sÉÆèÃðj£ÉÃmÉqï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛU¼À À£ÀÄß (¦J¥sï¹) "¸ÀA¨sÁªÀå PÁ¹ð£ÉÆÃeÉ£ïUÀ¼ÀÄ" JAzÀÄ
¸ÀºÁ WÉÆö¸À¯ÁVzÉ.
 DºÁgÀªÀ£ÀÄß ªÀÄgÀÄ©¹ ªÀiÁqÀĪÀÅzÀ£ÀÄß vÀ¦à¹: ªÀÄgÀÄ©¹ ªÀiÁqÀĪÀÅzÀjAzÀ ¥Ë¶ÖPÁA±ÀzÀ ªÀiË®åz°À è
£ÀµÀÖ GAmÁUÀ§ºÀÄzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ DºÁgÀzÀ°è£À gÁ¸ÁAiÀĤPÀ §zÀ¯ÁªÀuÉUÉ PÁgÀtªÁUÀ§ºÀÄzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
EzÀÄ DºÁgÀ «µÀªÁUÀĪÀ ªÀÄvÀÄÛ DºÁgÀ¢AzÀ ºÀgÀqÀĪÀ gÉÆÃUÀUÀ½UÉ PÁgÀtªÁUÀ§ºÀÄzÀÄ.

15
UÀ©üðt ªÀÄ»¼ÉAiÀÄjUÉ ¤¢ðµÀÖ DºÁgÀ ²¥sÁgÀ¸ÄÀ UÀ¼ÀÄ
ªÀÄ»¼ÉAiÀÄjUÉ vÀªÀÄä fêÀ£ÀzÀ ¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ ºÀAvÀzÀ®Æè, CAzÀgÉ,
ºÀ¢ºÀgÉAiÀÄ, UÀ¨sÀðzsÁgÀuÉ, ºÁ®Ät¸ÀÄ«PÉ ªÀÄvÀÄÛ IÄvÀħAzsÀszÀ
¸ÀªÀÄAiÀÄUÀ¼À°è «±ÉõÀ DºÁgÀzÀ CªÀ±ÀåPÀvÉUÀ½gÀÄvÀÛªÉ. DAiÀÄĪÉÃðzÀªÀÅ
ªÀÄ»¼ÉAiÀÄgÀ DgÉÆÃUÀåzÀ°è gÀd¸Àé¯Á ¥ÀjZÀAiÀÄð(ªÀÄÄnÖ£À DgÉÊPÉ),
UÀ©üðt ¥ÀjZÀAiÀÄð(¥Àæ¸ÀªÀ¥ÀƪÀð DgÉÊPÉ) ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀÆwPÁ ¥ÀjZÀAiÀÄð
(¥Àæ¸Àª-À £ÀAvÀgÀzÀ DgÉÊPÉ) «µÀAiÀÄzÀ°è ¥Àæw ºÀAvÀzÀ®Æè
vÉUÉzÀÄPÉƼÀî¨ÉÃPÁzÀ «±ÉõÀ PÁ¼ÀfUÉ MvÀÄÛ ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ.
UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è, vÁ¬ÄAiÀÄ ¥ÉÆõÀuÉ, ¨sÀÆætzÀ ¨É¼ÀªÀtÂUÉ ªÀÄvÀÄÛ
«PÀ¸£ À zÀ À ªÉÄÃ¯É ºÉaÑ£À ¥Àæ¨sÁªÀ ©ÃgÀÄvÀÛzÉ. DAiÀÄĪÉÃðzÀªÀÅ
DgÉÆÃUÀåPÀgÀ UÀ¨sÀðzsÁgÀuÉ, ¸ÀAvÁ£À ªÀÄvÀÄÛ ªÀÄUÀÄ«£À CUÀvÀå ¨É¼ÀªÀtÂUÉ
ªÀÄvÀÄÛ «PÀ¸À£ÀªÀ£ÀÄß ¸Á¢ü¸À®Ä UÀjµÀ× ºÁ®Ät¸ÀÄ«PÉUÁV
UÀ¨sÀðzsÁgÀuÉAiÀÄ ¥ÀƪÀð¢AzÀ 6 wAUÀ¼ÀªÀgÉUÉ ¸ÀªÀÄUÀæ ¥Ë¶ÖPÀvÉAiÀÄ
ªÀĺÀvÀéªÀ£ÀÄß JwÛ vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛzÉ.
DAiÀÄĪÉÃðzÀªÀÅ UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è C£ÀĸÀj¸À¨ÉÃPÁzÀ ¸ÀªÀÄUÀæ DºÁgÀ
ªÀiÁUÀð¸ÀÆaUÀ¼À£ÄÀ ß w½¸ÀÄvÀÛz.É EzÀÄ UÀ¨sÀðzÀ°ègÀĪÀ ¨sÀÆætzÀ ¨É¼ÀªÀtÂUÉUÉ
C£ÀÄUÀÄtªÁV §zÀ¯ÁUÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ CzÉà ¸ÀªÀÄAiÀÄzÀ°è vÁ¬ÄAiÀÄ CvÀÄåvÀÛªÀÄ
DgÉÆÃUÀåªÀ£ÀÄß SÁwæUÉƽ¸ÀÄvÀÛzÉ.

UÀ©üðt ªÀÄ»¼É vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀ DºÁgÀ:

¨sÀÆætzÀ ¨É¼ÀªÀtÂUÉAiÀÄ£ÀÄß ¥ÉÆö¸ÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀºÁAiÀÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.

¸ÀévÀB vÁ¬ÄAiÀÄ zÉúÀª£À ÀÄß ¥ÉÆö¸ÀÄvÀÛzÉ.
¸ÀjAiÀiÁzÀ ºÁ®Ät¸®À Ä C£ÀÄPÀÆ®ªÁUÀĪÀAvÉ ¸ÀÛ£ÀUÀ¼À£ÀÄß ¥ÉÆö¸ÀÄvÀÛz.É

DzÀÝjAzÀ, UÀ©üðtÂAiÀÄgÀÄ UÀ¨sÁðªÀ¸ÜÉ AiÀÄ°è ¤¢ðµÀÖ DºÁgÀ ªÀÄvÀÄÛ £ÀqÀªÀ½PÉAiÀÄ

¸À®ºÉUÀ¼À£ÀÄß C£ÀĸÀj¸À¨ÃÉ PÀÄ. CAzÀgÉ "UÀ©ð ü t ¥ÀjZÀAiÀÄð". EzÀÄ
UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è C¥ÁAiÀÄUÀ¼À£ÀÄß PÀrªÉÄ ªÀiÁqÀ®Ä ¸ÀºÁAiÀÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ D
ªÀÄÆ®PÀ ¨sÀÆætzÀ CvÀÄåvÀÛªÀÄ ¨É¼ÀªÀtÂUÉAiÀÄ£ÀÄß PÁ¥ÁqÀÄvÀÛzÉ.

16
 ¸ÁªÀiÁ£Àå ¥ÀxÀåzÀ ²¥sÁgÀ¸ÀÄUÀ¼À ºÉÆgÀvÁV,
UÀ©üðtÂAiÀÄgÀÄ PɼÀUÉ w½¹zÀAvÉ ¤¢ðµÀÖ¥Àr¹zÀ
DºÁgÀzÀ ²¥sÁgÀ¸ÀÄUÀ¼À£ÀÄß C£ÀĸÀj¸À¨ÉÃPÀÄ:

 UÀ©üðtÂAiÀÄgÀ DºÁgÀ (zÉÊ£ÀA¢£À DºÁgÀ) ªÀÄ£À¹ìUÉ

DºÁèzÀPÀgÀªÁVgÀ¨ÉÃPÀÄ, EzÀÄ CgÉ WÀ£ªÀ ÁVgÀ¨ÉÃPÀÄ,
¹»AiÀiÁVgÀ¨ÃÉ PÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¹ßUÀÞªÁVgÀ¨ÉÃPÀÄ, (ºÀÈzÀAiÀÄ zÀæªÀåA
ªÀÄzsÀÄgÀ ¹ßUÀÞA ¥ÀæAiÀÄA) GzÁ:
zÁ: ºÁ®Ä, C£ÀߢAzÀ ªÀiÁrzÀ
¥ÁAiÀĸÀ (TÃgÀÄ/¥ÀÄrAUï) / gÁV (¦üAUÀgï «Ä¯Émï) / UÉÆâü
£ÀÄZÀÄÑ (¥ÀÄrªÀiÁrzÀ UÉÆâü) ¬ÄAzÀ vÀAiÀiÁj¸À¯ÁzÀ DºÁgÀ
¥ÀzÁxÀðUÀ¼ÀÄ.

 GvÀÛªÀÄ fÃtðQæAiÉÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸À«ÄÃPÀgÀtPÁÌV ¨ÉìĹzÀ DºÁgÀªÀÅ

fÃgÀPÀ (fÃjUÉ ©Ãd), ±ÀÄAp (Mt ±ÀÄAp) ¥ÀÄrAiÀ r Ä£ÀÄß
M¼ÀUÉÆArgÀ¨ÉÃPÀÄ (¢Ã¥À¤AiÀÄA ¸ÀA¸ÀÌöÈvÀA)

 ¢£À¤vÀåzÀ DºÁgÀzÀ ºÉÆgÀvÁV, ¸ÁzsÀåªÁzÀgÉ, UÀ©üðtÂAiÀÄgÀÄ

ºÁ®Ä (PÀ¤µÀ× 1 ¯ÉÆÃl -200 «Ä.°Ã.) CxÀªÁ vÀÄ¥ÀàªÀ£ÀÄß
(DAiÀÄÄµï ªÉÊzÁå¢üPÁjUÀ¼À ªÀiÁUÀðzÀ±Àð£ÀzÀ°è) PɼÀUÉ w½¹zÀAvÉ
¸ÉÃj¸À¨ÉÃPÀÄ-

17
 wAUÀ¼ÀÄ ¥ÀxÀå PÀª
æ ÀÄ
¸Àºd
À ºÁ®Ä (¸ÀA¸ÀÌöÈj¸ÀzÀ QëÃgÀ) (¸ÀºÀd GµÁÚA±ÀzÀ°è PÀÄ¢¹
1 £Éà wAUÀ¼ÀÄ
vÀtÚUÁV¹zÀ ºÁ®Ä)
*ºÁ®Ä zÉúÀPÉÌ MUÀÄΪÀÅ¢®èªÉAzÁzÀgÉ , 200 «Ä.°Ã.AiÀĵÀÄÖ ºÉ¸ÀgÀÄ PÁ½£À UÀAfAiÀÄ£ÀÄß
(¸ÀÆ¥ï) ¢£ÀPÉÌ JgÀqÀÄ CxÀªÁ ªÀÄÆgÀÄ ¨Áj vÉUÉzÄÀ PÉƼÀî®Ä ¸ÀÆa¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ

2 £Éà wAUÀ¼ÄÀ ±ÀvÁªÀj (D¸Áà÷ågÀUÀ¸ï gÉøÉÆäøÀ¸ï «¯ïØ.), ºÉvÀÄÛwÛ VqÀ/alÄÖ ºÀgÀ¼ÀÄ

/¨Á® ©Ãd (¹ÃqÁ PÁrð¥sÉÆðAiÀiÁ J¯ï.) £ÀAvÀºÀ
VqÀªÀÄÆ°PÉUÀ¼£
À ÀÄß ¸ÉÃj¸ÀĪÀ ªÀÄÆ®PÀ OµÀ¢üÃAiÀĪÁV¹zÀ ºÁ®Ä.
3 £Éà wAUÀ¼ÀÄ ªÀÄzsÀÄ (eÉãÀÄvÀÄ¥Àà) ªÀÄvÀÄÛ vÀÄ¥ÀàzÉÆA¢UÉ (PÁ¹zÀ ¨ÉuÉÚ) ºÁ®Ä
(200 «Ä.°Ã. ºÁ°£ÉÆA¢UÉ 5 «Ä.°Ã. eÉãÀÄ ªÀÄvÀÄÛ 10
«Ä.°Ã. vÀÄ¥Àà)
*eÉãÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀÄ¥Àà C¸ÀªÀiÁ£À ¥ÀæªÀiÁtzÀ°ègÀ¨ÉÃPÀÄ
4 £Éà wAUÀ¼ÀÄ 200 «Ä.°Ã. QëÃgÀ £ÀªÀ¤Ãvï ºÁ°£ÉÆA¢UÉ, ºÀ¸ÀÄ«£À ºÁ°¤AzÀ
ªÀÄ£ÉAiÀÄ°è vÀAiÀiÁj¹zÀ 10 UÁæA ¨ÉuÉÚ - CxÀªÁ 200 «Ä.°Ã.
ºÁ°£ÉÆA¢UÉ 10 «Ä.°Ã. vÀÄ¥Àà)

5 £Éà wAUÀ¼ÄÀ QëÃgÀ ¸À¦ð ºÁ®Ä 200 «Ä.°Ã., 10 «Ä.°Ã. vÀÄ¥ÀàzÉÆA¢UÉ ¢£ÀPÌÉ
JgÀqÀÄ ¨Áj

6 £Éà wAUÀ¼ÀÄ OµÀ¢üÃAiÀÄ vÀÄ¥Àà (VqÀªÀÄÆ°PÉUÀ¼ÉÆA¢UÉ ¸ÀA¸ÀÌj¹zÀ

±ÀÄzÀÞ ¨ÉuÉÚ) GzÁ. ¥sÀ® WÀÈvÀ

7 £Éà wAUÀ¼ÀÄ OµÀ¢üÃAiÀÄ vÀÄ¥Àà (VqÀªÀÄÆ°PÉUÀ¼ÉÆA¢UÉ ¸ÀA¸ÀÌj¹zÀ

±ÀÄzÀÞ ¨ÉuÉÚ) GzÁ. ¥sÀ® WÀÈvÀ

8 £Éà wAUÀ¼ÀÄ C£Àß (±Á° CQÌ)/ zÀ°AiÀiÁ (DgÀÄ ¥ÀlÄÖ ºÁ®£ÀÄß §¼À¹
vÀAiÀiÁj¹zÀ UÉÆâü £ÀÄaÑ£À ¥ÁAiÀĸÀ), vÀÄ¥Àà ªÀÄvÀÄÛ ºÁ°£ÉÆA¢UÉ
vÀAiÀiÁj¹zÀ C£ÀßzÀ UÀAf(UÀAf C£Àß), TÃgÀÄ - MAzÀÄ ¨ÁjAiÀÄ
HlzÀ°è 100 «Ä.°Ã
9 £Éà wAUÀ¼ÀÄ vÀÄ¥ÀàzÉÆA¢UÉ ¨ÉìĹzÀ C£Àß, vÀÄ¥ÀàzÉÆA¢UÉ vÀAiÀiÁj¹zÀ ªÀiÁA¸ÀzÀ
¸ÀÆ¥ï

18
UÀ©üðtÂAiÀÄgÀÄ F PɼÀV£À DºÁgÀ ¥ÀzÀÞw
C£ÀĸÀj¸ÀĪÀÅzÀ£ÀÄß vÀ¦à¸À¨ÉÃPÀÄ

 G¥ÀªÁ¸À ªÀiÁqÀĪÀÅzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ CwAiÀiÁV w£ÀÄߪÀÅzÀÄ

 DUÁUÉÎ ªÀÄvÀÄÛ C¼ÀvÉ «ÄÃj w£ÀÄߪÀÅzÀÄ

 Mt, fÃtÂð¹PÉƼÀî®Ä PÀµÀÖPÀgÀªÁzÀ, ºÀÄzÀÄV¹zÀ, ªÀĸÁ¯ÉAiÀÄÄPÀÛ CxÀªÁ

©¹ DºÁgÀzÀ CwAiÀiÁzÀ ¸ÉêÀ£É

 AiÀiÁªÀÅzÉà MAzÀÄ ¤¢ðµÀÖ gÀÄaAiÀÄ DºÁgÀzÀ CwAiÀiÁzÀ ¸ÉêÀ£.É

 «ÄPÀÄ̽zÀ DºÁgÀUÀ¼ÀÄ, ¨ÉìĸÀzÀ J¯É vÀgÀPÁjUÀ¼ÀÄ, ¸ÀjAiÀiÁV

¨ÉìĸÀzÀ ©Ã£ïì, ¸ÀAgÀPÀëPÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÀÈvÀPÀ ¸ÁézÀUÀ¼À£ÀÄß ¸ÉÃj¹gÀĪÀ
DºÁgÀ ¥ÀzÁxÀðUÀ¼ÀÄ.

 ªÀÄzÀå¥Á£À, zsÀƪÀÄ¥Á£À, ªÀiÁzÀPÀªÀ¸ÀÄÛ ¸ÉêÀ£É, ¤zÁæd£ÀPÀUÀ¼ÄÀ ªÀÄvÀÄÛ

²¥sÁgÀ¸ÀÄ ªÀiÁqÀzÀ OµÀ¢üUÀ¼À §¼ÀPÉ

DgÉÆÃUÀ
ÆÃUÀåPÀgÀ fêÀ£À ±ÉÊ°AiÀÄ C¨sÁå¸ÀUÀ¼À£ÀÄß C¼ÀªÀr¹PÉƼÀÄîªÀÅzÀÄ-
UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è AiÉÆÃUÁ¸À£ÀUÀ¼ÀÄ, ¥ÁæuÁAiÀiÁªÀÄ (¤AiÀÄAwævÀ G¹gÁlzÀ
ªÁåAiÀiÁªÀÄ) ªÀÄvÀÄÛ zsÁå£ÀªÀ£ÄÀ ß ¥ÉÆæÃvÁ컸À¨ÉÃPÀÄ. UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è
AiÉÆÃUÀªÀÅ ¸ÁªÀiÁ£Àå DgÉÆÃUÀåªÀ£ÀÄß PÁ¥ÁrPÉƼÀî®Ä, vÁ¬ÄAiÀiÁUÀĪÀ
MvÀÛqÀzÀ DvÀAPÀªÀ£ÀÄß PÀrªÉÄ ªÀiÁqÀ®Ä, zÉÊ»PÀ PÁ¬Ä¯ÉUÀ¼À£ÀÄß PÀrªÉÄ
ªÀiÁqÀ®Ä ªÀÄvÀÄÛ GvÀÛªÀÄ ¨sÀÆætzÀ ¥sÀ°vÁA±ÀUÀ¼£ À ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄ®Ä ¸ÀºÁAiÀÄ
ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. zsÁå£ÀªÀÅ vÁAiÀÄÛ£ÀzÀ MvÀÛqÀªÀ£ÀÄß PÀrªÉÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ
¨sÀÆætzÀ DgÉÆÃUÀåPÀgÀ ¨É¼À
¼ªÀ ÀtÂUÉAiÀÄ£ÀÄß RavÀ¥Àr¸ÀÄvÀÛzÉ.

19
ºÁ®Ät¸ÀĪÀ vÁ¬ÄUÉ DºÁgÀzÀ ²¥sÁgÀ¸ÀÄUÀ¼ÀÄ

ºÉtÚ£ÀÄß, ªÀÄ»¼É¬ÄAzÀ M§â vÁ¬ÄAiÀÄ£ÁßV ¥ÀjªÀwð¸ÀĪÀÅzÀÄ MAzÀÄ CvÀåAvÀ

¸ÀAvÉÆõÀzÁAiÀÄPÀªÁzÀ fêÀªÀiÁ£ÀzÀ WÀl£ÉAiÀiÁVzÉ, DzÀgÉ F ¸ÀAvÉÆõÀªÀ£ÄÀ ß
ºÉjUÉAiÀÄ ¸ÀªÀÄAiÀÄzÀ°è ¨sÁjà zÉÊ»PÀ ¥Àj±ÀæªÀÄPÉÌ M¼ÀUÁzÀ £ÀAvÀgÀ ªÀiÁvÀæªÉÃ
¥ÀqÉAiÀįÁUÀÄvÀÛzÉ. ºÉjUÉAiÀÄ £ÀAvÀgÀ ªÀÄ»¼ÉAiÀÄgÀÄ zÉÊ»PÀªÁV ªÀÄvÀÄÛ ªÀiÁ£À¹PÀªÁV
vÀÄA¨Á zÀħð®gÁUÀÄvÁÛgÉ ªÀÄvÀÄÛ ¨É£ÀÄß £ÉÆêÀÅ, z˧ð®å EvÁå¢UÀ¼ÀÄ
ºÉZÁÑUÀÄvÀÛªÉ. ¸ÀÛ£Àå¥Á£ÀªÀÅ ºÉjUÉAiÀÄ (¸ÀÆwPÀ) F ºÀAvÀ¢AzÀ DgÀA¨sÀªÁUÀÄvÀÛzÉ.
fêÀ£ÀzÀ ªÉÆzÀ® ªÀµÀðzÀ°è §ºÀÄvÉÃPÀ J¯Áè ²±ÀÄUÀ½UÉ JzÉ ºÁ®Ä ¸ÀÆPÀÛ
DºÁgÀªÁVzÉ. DAiÀÄĪÉÃðzÀzÀ°è ¸ÀÛ£Àå (JzÉ ºÁ®Ä) DºÁgÀ gÀ¸À¢AzÀ
(fÃtðªÁzÀ DºÁgÀ gÀ¸À) GvÀàwÛAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ J£À߯ÁVzÉ.

DzÀÝjAzÀ, ¸Àj¸ÀĪÀiÁgÀÄ UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ ¹ÜwUÉ ªÀÄgÀ¼À®Ä ªÀÄvÀÄÛ AiÀıÀ¹é

ºÁ®Ät¸ÀÄ«PÉUÁV, ¸ÁªÀiÁ£Àå DºÁgÀ ¤AiÀĪÀÄUÀ¼À£ÄÀ ß ºÉÆgÀvÀÄ¥Àr¹, ºÁ®Ät¸ÀĪÀ
vÁ¬ÄAiÀÄÄ ºÉjUÉAiÀiÁzÀ ªÉÆzÀ® 45 ¢£ÀUÀ¼À°è PÉ®ªÀÅ ¤¢ðµÀÖ DºÁgÀ PÀæªÀÄUÀ¼À£ÀÄß
C£ÀĸÀj¸À¨ÉÃPÀÄ.

 ¨ÁtAwAiÀÄ (EwÛÃZÉUÉ ºÉvÀÛ vÁ¬Ä) zÉÊ»PÀ ±ÀQÛ ªÀÄvÀÄÛ fÃtð ±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß

¥ÀjUÀt¹, ªÉÆzÀ® 7 ¢£ÀUÀ¼À°è CªÀ¼ÀÄ ¸ÀÄ®¨sÀªÁV fÃtðªÁUÀĪÀAvÀºÀ
zÀæªÀ ¥ÀzÁxÀðUÀ¼À£ÀÄß, CAzÀgÉ C£Àß / dªÉ UÉÆâü (¨Á°ð), UÉÆâü
£ÀÄZÀÄÑ (zÀ°AiÀiÁ)ªÀÄÄAvÁzÀĪÀÅUÀ½AzÀ vÀAiÀiÁj¹zÀ CA§° CxÀªÁ UÀAf,
ªÀÄÄzÀÎ AiÀÄĵÀ (ºÉ¸ÀgÀÄ PÁ¼ÀÄ/ºÉ¸ÀgÀÄ ¨ÉüÉAiÀÄ ¸ÁgÀÄ/ ¸ÀÆ¥ï) £ÀAvÀºÀ
zÀæªÀ DºÁgÀªÀ£ÀÄß ¸ÁPÀµÀÄÖ ¥ÀæªÀiÁtzÀ vÀÄ¥Àà/JuÉÚAiÉÆA¢UÉ
vÉUÉzÀÄPÉƼÀî¨ÉÃPÀÄ.
 ¨ÁtAwAiÀÄ DºÁgÀªÀ£ÄÀ ß fÃtð±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß ªÀÈ¢Þ¸ÀĪÀ (¢Ã¥À¤ÃAiÀÄ zÀæªÀå)
¥ÀzÁxÀðUÀ¼ÁzÀ, fÃjUÉ (fÃgÁ), PÁ¼ÀÄ ªÉÄt¸ÀÄ (ªÀiÁjÃZÀ), ±ÀÄAp (Mt
±ÀÄAp) ªÀÄvÀÄÛ »¥Àà° (¦¥Àà°) AiÉÆA¢UÉ ¸ÀA¸ÀÌj¸À¨ÉÃPÀÄ.
 8£Éà ¢£À¢AzÀ, C¨sÁå¸À«zÀÝ°è, dAUÀ®ªÀiÁA¸À gÀ¸ÀªÀ£ÄÀ ß (ªÀiÁA¸À/aPÀ£ï
¸ÀÆ¥ï) ªÀÄvÀÄÛ ¸ÁªÀiÁ£Àå DºÁgÀ PÀæªÀĪÀ£ÀÄß ªÀÄÄAzÀĪÀj¸À§ºÀÄzÀÄ.

20
 vÁ¬ÄAiÀÄ ¥Ë¶ÖPÁA±ÀzÀ ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß PÁ¥ÁrPÉƼÀî®Ä ªÀÄvÀÄÛ UÀjµÀ× ºÁ®Ät¸ÀÄ«PÉUÁV,
¸ÁA¥ÀæzÁ¬ÄPÀ (UÁå®PÉÆÖÃUÉÆÃUï UÀÄt®PÀëtUÀ¼À£ÄÀ ß ºÉÆA¢gÀĪÀ) ¥ÁPÀ«zsÁ£ÀUÀ¼À£ÀÄß
§¼À¸À§ºÀÄzÀÄ (ªÉÄAvÀåzÀ ¯ÁqÀÄ CxÀªÁ ±ÀÄAp (Mt ±ÀÄAp) ¯ÁqÀÄ.

 F ¯ÁqÀÄUÀ¼À£ÀÄß ªÉÄAvÉå (ªÉÄÃy), ±ÀÄAp (Mt ±ÀÄAp), PÉƧâj (Mt vÉAV£ÀPÁ¬Ä),

NªÀÄ (PÁågÀªÀiï ©ÃdUÀ¼ÀÄ), ±ÀvÁªÀj (D¸Áà÷ågÀUÀ¸ï gÉøÉÆä¸À¸ï «¯ïØ.), ¸ÉÆÃA¥ÀÄ
(¥sÉ£Éß¯ï ©ÃdUÀ¼ÀÄ), CAlÄ/UÉÆÃAzÀÄ (mÁæUÀPÁAvï CxÀªÁ CPÉòAiÀÄ UÀªÀiï), UÀ¸ÀUÀ¸É
(¥ÉÆ¦à ©ÃdUÀ¼ÀÄ), C®« ©Ãd/ZÀAzÀæ±ÀÆgï (¯É¦rAiÀĪÀiï ¸ÀnªÀªÀiï J¯ï.),
£É®UÀÄA§¼À UÀqÉØ/«zÁj (¥ÀÆågÉÃjAiÀiÁ lÆå¨ÉgÉÆøÁ («¯ï.) r¹.), ¨É®è ªÀÄvÀÄÛ
««zsÀ Mt ºÀtÄÚUÀ¼À «Ä±Àæt §¼À¹ vÀAiÀiÁj¸À§ºÀÄzÀÄ.

 vÁAiÀÄA¢gÀÄ PÁ¼ÀÄ ªÉÄt¸ÀÄ (PÀjªÉÄt¸ÀÄ) ªÀÄvÀÄÛ »¥Àà° ¨ÉÃgÀÄ (¦¥Àà° ¨ÉÃgÀÄ) (200
UÁæA ºÁ°£ÉÆA¢UÉ 1-2 UÁæA ¥ÀÄr) ¸ÉÃj¹ vÀAiÀiÁj¹zÀ; CxÀªÁ ±ÀvÁªÀj
(D¸Áà÷ågÀUÀ¸ï gÉøɪÉÆøÀ¸ï «¯ïØ.) ¥ÀÄr / ¸ÀtÚPÀtUÀ¼ÄÀ (200 ºÁ°£ÉÆA¢UÉ 5-10
UÁæA)¸ÉÃj¹ vÀAiÀiÁj¹zÀ ºÁ®£ÀÄß PÀÄrAiÀĨÉÃPÀÄ.

 zÉÊ£ÀA¢£À w¤¸ÀÄUÀ¼À°è (¸ÀÆäy, ¸ÀÆ¥ï, vÀgÀPÁjUÀ¼ÀÄ, zÉÆøÉ) £ÀÄUÉÎ ¸ÉÆ¥ÀÄà (qÀæªÀiï

¹ÖPï J¯ÉUÀ¼ÀÄ) ªÀÄvÀÄÛ ¨É¼ÀÄî½î (UÁ°ðPï)) §¼À¹.

 ºÉƸÀ vÁAiÀÄA¢gÀ DºÁgÀzÀ°è ªÉÄAvÀå ©Ãd ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄAvÀå J¯ÉUÀ¼À£ÀÄß §¼À¸À§ºÀÄzÀÄ.

 ¸ÀPÀÌgÉAiÀÄ §zÀ®Ä ¨É® è / ¥ÁªÀiï ±ÀÄUÀgï/ PÀAzÀÄ ¸ÀPÀÌgÉ / zÉù ¨É®èzÀ §¼ÀPÉ ªÀiÁr.

 gÉÆÃn/ZÀ¥Áw vÀAiÀiÁj¸À®Ä »nÖ£ÉÆA¢UÉ ±ÀvÁªÀj (±ÀvÁªÀj gÉøÉÆ丸

À ï «¯ïØ.)
¸ÉÃj¹ (1 PÉf »nÖUÉ 30 UÁæA ±ÀvÁªÀj ¥ÀÄr).

 ¸ÀÛ£À ºÁ®£ÀÄß ¤UÀ滸ÀĪÀ CA±ÀUÀ¼À£ÄÀ ß vÀ¦à¹, CAzÀgÉ - PÉÆæÃzsÀªÀiï (PÉÆÃ¥À), ±ÉÆÃPÁ

(zÀÄBR), ®AWÀ£ï (®WÀÄ DºÁgÀ ¸ÉêÀ£É), DAiÀiÁ¸ÀUÉƼÀÄîªÀÅzÀÄ (CwAiÀiÁzÀ zÉÊ»PÀ
ªÁåAiÀiÁªÀÄ), gÀÄPÀë-C£ÀߥÁ£À (JuÉÚAiÀÄÄPÀÛ ¥ÀzÁxÀðUÀ½®èzÀ DºÁgÀ) EvÁå¢UÀ¼À£ÀÄß
vÀ¦à¹.

21
 ªÀÄPÀ̽UÉ DºÁgÀ ²¥sÁgÀ¸ÀÄUÀ¼ÀÄ
DAiÀÄĪÉÃðzÀªÀÅ DgÉÆÃUÀåªÀ£ÀÄß PÁ¥ÁrPÉƼÀî®Ä ªÀÄPÀ̼À ¥ÉÆõÀuÉUÉ ªÀĺÀvÀé ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ.
EzÀgÀ°è ªÀÄPÀ̼À£ÀÄß DºÁgÀzÀ DzsÁgÀzÀ ªÉÄÃ¯É 3 ªÀUÀðUÀ¼ÁV «AUÀr¸À¯ÁVzÉ.
CªÀÅUÀ¼ÉAzÀgÉ, QëÃgÀ¥À CAzÀgÉ ¥ÀæzsÁ£ÀªÁV JzÉ ºÁ®Ä Gt¸À¨ÉÃPÁVgÀĪÀ ªÀÄPÀ̼ÀÄ
(ºÀÄnÖ¤AzÀ 1 ªÀµÀðzÀªÀgÉUÉ), QëÃgÀ£ßÀ zÀ (1-2 ªÀµÀðzÀªÀgÉUÉ)- JzÉ ºÁ®Ä ªÀÄvÀÄÛ
DºÁgÀ JgÀqÀ£ÀÆß ¸Éë¸ÀĪÀ ªÀÄPÀ̼ÀÄ, ªÀÄvÀÄÛ C£ÀßzÀ (2 ªÀµÀðQÌAvÀ ªÉÄîàlÖªÀgÀÄ) -
ªÀAiÀĸÀÌgÀAvÉAiÉÄà DºÁgÀªÀ£ÀÄß vÉUÉzÀÄPÉƼÀÄîªÀ ªÀÄPÀ̼ÀÄ. DAiÀÄĪÉÃðzÀªÀÅ ªÀÄPÀ̽UÉ 6
wAUÀ¼À ªÀAiÀĹì£ÀªÀgÉUÉ «±ÉõÀªÁV ¸ÀÛ£Àå¥Á£ÀªÀ£ÀÄß ²¥sÁgÀ¸ÀÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ £ÀAvÀgÀ
(6 wAUÀ¼À £ÀAvÀgÀ) C£ÀߥÁæ±À£À/¥sÀ®¥Áææ±À£À ¸ÀA¸ÁÌgÀzÀ (ªÉÆzÀ® ¨ÁjUÉ DºÁgÀ/ºÀtÄÚ
w£ÀÄߪÀ ¸ÀªÀiÁgÀA¨sÀ) ªÀÄÆ®PÀ ¥ÀÆgÀPÀ DºÁgÀPÁÌV ¸À®ºÉ ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ. ¸ÀÛ£Àå¥Á£ÀªÀ£ÀÄß
DzÀµÀÄÖ ¨ÉÃUÀ£Éà ¥ÁægÀA©ü¸ÀĪÀÅzÀÄ, PÉêÀ® ¸ÀÛ£Àå¥Á£À ªÀiÁr¸ÀĪÀÅzÀÄ, ¨Ál¯ï ªÀÄÆ®PÀ
DºÁgÀªÀ£ÀÄß vÀ¦à¸ÀĪÀÅzÀÄ, £ÉʪÀÄð®å ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀÆPÀÛªÁzÀ ¥ÀÆgÀPÀ DºÁgÀªÀÅ ªÀÄPÀ̼À
¥ÉÆõÀuÉAiÀÄ ¤ªÀðºÀuÉUÉ ¥ÀæªÀÄÄR CA±ÀUÀ¼ÁVªÉ.

0-6 wAUÀ¼À ªÀÄPÀ̼ÀÄ:

 6 wAUÀ¼À ªÀAiÀĹ죪
À ÀgÉUÉ PÉêÀ® ¸ÀÛ£åÀ ¥Á£À

 UÀjµÀ× JzÉ ºÁ®Ä GvÁàzÀ£ÉUÁV FUÁUÀ¯Éà «ªÀj¹zÀAvÉ vÁAiÀÄA¢gÀÄ

DºÁgÀzÀ ²¥sÁgÀ¸À£ÀÄß C£ÀĸÀj¸À¨ÉÃPÀÄ.

 AiÀiÁªÀÅzÉà C¤ªÁAiÀÄð ¸ÀAzÀ¨sÀðUÀ¼À°è CxÀªÁ vÁ¬ÄAiÀÄ ºÁ°£À

C£ÀÄ¥À¹ÜwAiÀÄ°è, ªÉÄÃPÉ ºÁ®Ä CxÀªÁ ºÀ¸ÄÀ «£À ºÁ®£ÀÄß ¸ÀÆPÀÛ ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è,
vɼÀĪÁV¸ÀzÉ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀjAiÀiÁzÀ £ÉʪÀÄð®åzÉÆA¢UÉ ¤ÃqÀ§ºÀÄzÀÄ.

 J¼ÀÄî/ vÉAV£ÀPÁ¬Ä/ D°ªï JuÉÚAiÉÆA¢UÉ C¨sÀåAUÀzÀ C¨sÁå¸À ªÀÄvÀÄÛ

¸ÀÆAiÀÄðzÀ±Àð£À (¸ÀÆAiÀÄð¤UÉ MrØPÉƼÀÄîªÀÅzÀÄ).

6 wAUÀ¼ÄÀ - 2 ªÀµÀðUÀ¼ÀÄ:

 ªÉÃUÀªÁV ¨É¼ÉAiÀÄÄwÛgÀĪÀ ªÀÄUÀÄ«UÉ ºÉZÀÄѪÀj ±ÀQÛ ªÀÄvÀÄÛ PÁå¯ÉÆÃj DºÁgÀzÀ

CUÀvÀå«zÉ ªÀÄvÀÄÛ PÉêÀ® JzÉ ºÁ®Ä ªÀiÁvÀæ F CUÀvÀåªÀ£ÀÄß ¥ÀÆgÉʸÀ®Ä
¸ÁzsÀå«®è. ºÉZÀÄѪÀj DºÁgÀªÀ£ÀÄß PÉÆqÀ¢zÀÝ°è CzÀÄ ¤²ÑvÀ ¥Ë¶ÖPÁA±ÀzÀ
¸ÀªÀĸÉåUÀ½UÉ PÁgÀtªÁUÀ§ºÀÄzÀÄ. DzÀÝjAzÀ-

22
  ¥ÁægÀA¨sÀzÀ°è ¸ÀÛ£Àå¥Á£ÀªÀ£ÀÄß ¥ÀÆgÀPÀ DºÁgÀzÉÆA¢UÉ ªÀÄÄRå DºÁgÀªÁV
ªÀÄÄAzÀĪÀj¸À¨ÉÃPÀÄ.
 ¸ÀÛ£Àå¥Á£ÀzÉÆA¢UÉ PÀ¤µÀ× ªÀÄÆgÀÄ ¥ÀÆgÀPÀ DºÁgÀUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ JzɺÁ®Ä
Gt¸ÀzÀ ªÀÄPÀ̽UÉ PÀ¤µÀ× LzÀÄ ¥ÀÆgÀPÀ DºÁgÀUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀ¨ÉÃPÀÄ.
 6 wAUÀ¼À £ÀAvÀgÀ ¥sÀ®¥Áææ±À£À ªÀÄvÀÄÛ C£ÀߥÁæ±À£À ¸ÀªÀiÁgÀA¨sÀªÀ£ÀÄß ªÀiÁqÀ¨ÉÃPÀÄ.
 6 wAUÀ¼À £ÀAvÀgÀ, ªÀÄUÀÄ«£À fÃtð ±ÀQÛ (CVߧ®), ¨ÉÃrPÉ, ªÀÄUÀÄ«£À
¸À»µÀÄÚvÉ ªÀÄvÀÄÛ ºÀ®Äè ºÀÄlÄÖªÀÅzÀ£ÀÄß ¥ÀjUÀt¹ fÃtÂð¹PÉƼÀî®Ä ¸ÀÄ®¨sÀªÁzÀ
ªÀÄvÀÄÛ ¥Ë¶ÖPÁA±À ¨sÀjvÀ (§ÈªÀÄt) ºÀtÄÚUÀ¼ÄÀ , zÀæªÀ, CgÉWÀ£À ªÀÄvÀÄÛ WÀ£À
DºÁgÀªÀ£ÀÄß M¼ÀUÉÆAqÀ ¥ÀÆgÀPÀ DºÁgÀUÀ¼À£ÄÀ ß, C£ÀÄPÀæªÀĪÁV ¤ÃqÀ¨ÉÃPÀÄ.
 ¸ÀÆPÀë÷ä ¥ÉÆõÀPÁA±ÀUÀ¼À ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß ¸ÀÄzsÁj¸À®Ä ¥ÀÆgÀPÀ DºÁgÀzÀ°è ««zsÀ
(ªÉÊ«zsÀåªÀÄAiÀÄ) DºÁgÀ ¥ÀzÁxÀðUÀ¼À£ÀÄß DºÁgÀzÀ°è ¸ÉÃj¹.
 ««zsÀ ¥ÁæzÉòPÀ DºÁgÀUÀ¼À£ÀÄß, CAzÀgÉ gÁV-ºÀ¯é, gÁdVj ºÀ¯é / ¯ÁqÀÄ,
Erè, zÉÆøÉ, CA§°, ºÀÄj»lÄÖ, ¥ÁAiÀĸÀ, C£ÀßzÀ ¥ÁAiÀĸÀ (zsÀ£ï Q
TÃgï), ¹jzsÁ£ÀåUÀ¼ÄÀ ªÀÄvÀÄÛ £ÀÄUÉÎ ¸ÉÆ¥ÀÄà «Ä±Àæ ªÀiÁrzÀ zÉÆøÉ, ºÉ¸ÀgÀÄ
¨ÉÃ¼É ¥ÁAiÀĸÀ, TZÀr EvÁå¢UÀ¼À£ÀÄß ¥ÀÆgÀPÀ DºÁgÀªÁV §¼À¸À§ºÀÄzÀÄ.

2-10 ªÀµÀðUÀ¼ÀÄ:
 JgÀqÀÄ ªÀµÀðzÀ £ÀAvÀgÀ, ªÀÄUÀÄ«UÉ ªÀÄ£ÉAiÀÄ°è ZÉ£ÁßV ¨ÉìĹzÀ DºÁgÀªÀ£ÄÀ ß
¤ÃqÀ¨ÉÃPÀÄ.
 DºÁgÀªÀÅ ««zsÀ vÀgÀPÁjUÀ¼ÀÄ, ºÁ®Ä, ©ÃdUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÁ¼ÀÄUÀ¼ÀÄ, zsÁ£ÀåUÀ¼ÀÄ,
««zsÀ §UÉAiÀÄ ¨ÉüÉUÀ¼ÀÄ, ©Ã£ïì ªÀÄvÀÄÛ ºÀtÄÚUÀ¼ÀÄ EvÁå¢UÀ¼À£ÀÄß
M¼ÀUÉÆArgÀ¨ÃÉ PÀÄ.
 PÀ¤µÀ× 4 Hl (2 ¥ÀæzsÁ£À ¨sÉÆÃd£À ªÀÄvÀÄÛ 2 ¨Áj wArUÀ¼£
À ÀÄß ¨ÉÃrPÉAiÀÄ
ªÉÄïÉ) ¤ÃqÀ¨ÉÃPÀÄ.
11 -16 ªÀµÀðUÀ¼ÄÀ :

 ¥Àæw ¢£À PÀ¤µÀÖ 3 HlUÀ¼À£ÄÀ ß (G¥ÀºÁgÀ, Hl ªÀÄvÀÄÛ ¨sÉÆÃd£À) PÀ¤µÀ×

JgÀqÀƪÀgÉ WÀAmÉUÀ¼À CAvÀgÀzÀ°è ¤ÃqÀ¨ÉÃPÀÄ.

 zÉÊ£ÀA¢£À ¸ÉêÀ£ÉAiÀÄÄ Erà UÉÆâü »nÖ£À ¨Éæqï/¦µÀÖUÀ¼ÄÀ , ºÀtÄÚUÀ¼ÀÄ,

vÀgÀPÁjUÀ¼ÀÄ, vÀÄ¥ÀàzÀAvÀºÀ PÉƧÄâUÀ¼ÀÄ, ¨ÉüÉPÁ¼ÀÄUÀ½AzÀ ¥ÉÆænãï CxÀªÁ
ªÉÆmÉÖ/«ÄãÀÄ/ªÀiÁA¸À, ºÁ®Ä ªÀÄvÀÄÛ Mt ºÀtÄÚUÀ¼À£ÀÄß M¼ÀUÉÆArgÀ¨ÉÃPÀÄ.

23
 ¤¢ðµÀÖ ¸À®ºÉ

 Hl ªÀÄvÀÄÛ wArUÀ½UÉ ¤AiÀÄ«ÄvÀ ªÉüÁ¥ÀnÖAiÀÄ£ÀÄß C£ÀĸÀj¹.

 ¸ÁzsÀåªÁzÀgÉ, zÉÊ£ÀA¢£À DºÁgÀzÀ°è 1/2-1 ZÀªÀÄZÀ vÀÄ¥ÀàªÀ£ÀÄß (WÀÈvÀ) ¸ÉÃj¹.
 ¥ÁPÀ±Á¯ÉAiÀÄ ¸ÀܼÀzÀ°è/CqÀÄUÉ ªÀÄ£ÉAiÀÄ°è ¸ÀjAiÀiÁzÀ £ÉʪÀÄð®åªÀ£ÀÄß PÁ¥ÁrPÉƽî.
 ªÀÄPÀ̼À°è UÀªÀÄ£À«lÄÖ w£ÀÄߪÀ C¨sÁå¸ÀªÀ£ÀÄß ¨É¼É¹ (w£ÀÄߪÁUÀ n.« ªÀÄvÀÄÛ ªÉƨÉʯï
£ÉÆÃqÀĪÀÅzÀ£ÀÄß vÀ¦à¹).

 ¸ÀA¸ÀÌj¹zÀ/ ¥ÁåPï ªÀiÁrzÀ/ dAPï/ PÀjzÀ DºÁgÀ/ vÀtÚ£ÉAiÀÄ DºÁgÀ ¥ÀzÁxÀðUÀ¼À §¼ÀPÉAiÀÄ£ÀÄß
vÀ¦à¹/ PÀrªÉÄ ªÀiÁr.

 PÁ¨ÉÆð£ÉÃmÉqï ¥Á¤ÃAiÀÄUÀ¼À §¼ÀPÉAiÀÄ£ÀÄß vÀ¦à¹ ªÀÄvÀÄÛ CzÀgÀ §zÀ°UÉ ºÀtÄÚUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ

vÀgÀPÁjUÀ½AzÀ ªÀÄ£ÉAiÀįÉèà DgÉÆÃUÀåPÀgÀ, ¥Ë¶ÖPÀ ªÀÄvÀÄÛ vÁeÁ ¥Á¤ÃAiÀÄUÀ¼À£ÀÄß vÀAiÀiÁj¹.

24
 UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è£À gÀPÀۻãÀvÉUÉ DºÁgÀ ªÀÄvÀÄÛ
DAiÀÄÄµï ¸À®ºÉ

PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvÉAiÀÄ PÁgÀt¢AzÀ GAmÁUÀĪÀ gÀPÛ» À ãÀvÉAiÀÄÄ ¥Àæ¥ÀAZÀzÀ°è,

«±ÉõÀªÁV UÀ©ð ü t ªÀÄ»¼ÉAiÀÄgÀ°è CvÀåAvÀ ¥ÀæZÀ°vÀ ªÀÄvÀÄÛ CvÀåAvÀ ¤®ðQëvÀ
¥Ë¶ÖPÁA±ÀzÀ PÉÆgÀvÉAiÀiÁVzÉ. UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è, ¨É¼ÉAiÀÄÄwÛgÀĪÀ ¨sÀÆæt, dgÁAiÀÄÄ
ªÀÄvÀÄÛ gÀPÀÛzÀ ºÉaÑ£À ¥ÀæªÀiÁtzÀ ¨ÉÃrPÉUÀ½UÉ C£ÀÄUÀÄtªÁV vÁ¬ÄUÉ C¢üPÀ
PÀ©âtzÀ CUÀvÀå«gÀÄvÀÛzÉ. ¥Ë¶×PÁA±ÀzÀ CUÀvÀåvÉUÀ½UÁV ¨É¼ÉAiÀÄÄwÛgÀĪÀ ¨sÀÆætªÀÅ
¸ÀA¥ÀÆtðªÁV vÁ¬ÄAiÀÄ ªÉÄÃ¯É CªÀ®A©vÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ. ªÀÄUÀÄ«UÉ
«vÀgÀuÉAiÀiÁUÀĪÀ J¯Áè PÀ©ât CA±ÀªÀÅ MAzÉÆà vÁ¬ÄAiÀÄ zÉúÀzÀ PÀ©âtzÀ
±ÉÃRgÀUÀ½AzÀ CxÀªÁ vÁ¬ÄAiÀÄ DºÁgÀzÀ°è£À PÀ©âtzÀA±ÀªÀ£ÄÀ ß
»ÃjPÉƼÀÄîªÀÅzÀjAzÀ ®¨sÀåªÁUÀÄvÀÛzÉ.

¨sÁgÀvzÀ À°è ¸ÀĪÀiÁgÀÄ

¤ªÀÄVzÀÄ 50% UÀ©üðt vÁAiÀÄA¢jUÉ
UÉÆvÉÛ...? gÀPÀۻãÀvÉ GAmÁUÀÄvÀÛzÉ

UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è DgÉÆÃUÀåzÀ ¥sÀ°vÁA±ÀUÀ¼À ªÉÄÃ¯É gÀPÀۻãÀvÉAiÀÄ ¥ÀjuÁªÀÄ

 UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ PÉÆ£ÉAiÀÄ°è(¥Éj£Ál¯ï)  vÁAiÀÄA¢gÀ ªÀÄgÀt

¸ÉÆÃAQ£À ¨É¼ÀªÀtÂUÉAiÀÄ C¢üPÀ C¥ÁAiÀÄ  UÀ¨sÁð±ÀAiÀÄzÀ PÀÄApvÀ ¨É¼ÀªÀtÂUÉ
 ¦æÃ-JPÁèA¦ìAiÀiÁ  CªÀ¢ü¥ÀƪÀð d£À£À
 ¥Àæ¸ÀªÁ£ÀAvÀgÀzÀ gÀPÀÛ¸ÁæªÀ (PPH)  PÀrªÉÄ d£À£À vÀÆPÀzÀ ²±ÀÄUÀ¼ÀÄ
 ¥Àæ¸ÀÆw ¸É¦ì¸ï(¸ÉÆÃPÀÄ)  ¸ÀvÀÄÛ ºÀÄnÖzÀ ²±ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ £ÀªÀeÁvÀ
 ¸ÀjAiÀiÁV ºÁ®Ät¸¢
À gÀÄ«PÉ ²±ÀÄ ªÀÄgÀt

25
 UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è gÀPÀۻãÀvU
É É ªÀÄÄRå PÁgÀtUÀ¼ÀÄ

 DºÁgÀzÀ°è PÀ©ât ¸ÀvÀé ¨sÀjvÀ DºÁgÀUÀ¼À ªÀÄvÀÄÛ "PÀ©âtzÀ ªÀzsÀðPÀUÀ¼À" PÉÆgÀvÉ.

 »ÃjPÉƼÀÄî«PÉAiÀÄ ªÉÄÃ¯É ¥ÀjuÁªÀÄ ©ÃgÀĪÀ fÃuÁðAUÀªÀÇåºÀzÀ
¸ÀªÀĸÉåUÀ½AzÁV DºÁgÀzÀ PÀ©âtzÀ eÉÊ«PÀ ®¨sÀåvÉAiÀÄ ¥ÀæªÀiÁt PÀrªÉÄ
EgÀĪÀÅzÀÄ.
 UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è C¢üPÀ PÀ©âtzÀ ¨ÉÃrPÉ.

w½AiÀÄĪÀÅzÀÄ ºÉÃUÉ?

 »ªÉÆÃUÉÆèé£ï (Hb) ¸ÁAzÀævÉAiÀÄÄ 11 UÁæA/rJ¯ï VAvÀ PÀrªÉÄ EgÀĪÀ

UÀ©üðt ªÀÄ»¼ÉAiÀÄgÀÄ.
 DAiÀiÁ¸À, ¸ÁªÀiÁ£Àå z˧ð®å, vÀ¯É£ÉÆêÀÅ, ºÀ¹ªÀÅ PÀrªÉÄAiÀiÁUÀĪÀÅzÀÄ,
PÀÆzÀ®Ä GzÀÄgÀĪÀÅzÀÄ, G¹gÁlzÀ vÉÆAzÀgÉ, ¥ÉqÀ¯ï JrªÀiÁ, PÉÊ ªÀÄvÀÄÛ
PÁ®ÄUÀ¼À°è ªÀÄgÀUÀlÄÖ«PÉ CxÀªÁ vÀtÚUÁzÀAvÉ C¤¸ÀĪÀÅzÀÄ, ©½aPÉÆAqÀ
ZÀªÀÄð/vÀÄnUÀ¼ÀÄ/GUÀÄgÀÄUÀ¼ÀÄ EvÁå¢.

¤ªÀðºÀuÉ
PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvɬÄAzÀ GAmÁUÀĪÀ gÀPÛ» À ãÀvÉ (LrJ) AiÀÄ£ÀÄß MAzÀÄ CxÀªÁ
E£ÉÆßAzÀÄ jÃwAiÀÄ PÀ©âtzÀ ®ªÀtUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ PÀ©âtzÀ ¨ÁºÀå
¥ÀzÁxÀðUÀ¼À ¥ÀÆgÉÊPÉAiÉÆA¢UÉ ¤ªÀð»¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. DzÁUÀÆå, F OµÀ¢üUÀ¼À
¸ÉêÀ£É¬ÄAzÀ PÀÆrzÀ LrJAiÀÄ ¢ÃWÁðªÀ¢üAiÀÄ aQvÉìAiÀÄÄ ºÉZÁÑV ªÀÄ®§zÀÞvÉ,
ºÀÈzÀAiÀÄ ¸ÀÄlÖAvÁUÀĪÀÅzÀÄ, ªÁPÀjPÉ, UÁå¹ÖçPï C¸Àé¸ÀÜvÉ EvÁå¢UÀ¼À£ÀÄß
GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ JAzÀÄ ªÀgÀ¢AiÀiÁVzÉ, ºÁUÁV, EzÉÆAzÀÄ ¸ÁªÀiÁ£Àå
¥Ë¶×PÁA±ÀzÀ C¸Àé¸ÀÜvÉAiÀiÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ DºÁgÀ PÀæªÀÄzÀ°è §zÀ¯ÁªÀuÉUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
DAiÀÄĵï OµÀ¢üUÀ¼À ªÀÄÆ®PÀ ¸ËªÀÄå¢AzÀ ªÀÄzsÀåªÀÄ ¥ÀæPÀgÀtUÀ¼À£ÀÄß vÀqÉUÀlÖ§ºÀÄzÀÄ
ºÁUÀÆ EzÀ£ÀÄß ¥ÀjuÁªÀÄPÁjAiÀiÁV ¤ªÀð»¸À§ºÀÄzÀÄ.

26
 ¸ËªÀÄå gÀPÀۻãÀvÉ (10-10.9 UÁA/rJ¯ï £À Hb) (qÀ§Æè÷åºÉZïM
¤AzÀ ªÁåSÁå£À)

PÀ©âtzÀ ¥ÀÆgÀPU À À¼ÀÄ ¢£À¤vÀåzÀ ¥Àæ¸ÀªÀ¥ÀƪÀð DgÉÊPÉAiÀÄ MAzÀÄ ¨sÁUÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ

ªÀÄvÀÄÛ PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvÉ ªÀÄvÀÄÛ PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvÉAiÀÄļÀî gÀPÀۻãÀvÉ GAmÁUÀ®Ä DºÁgÀ
¥ÀzÀÞwAiÀÄÄ ¤uÁðAiÀÄPÀ ¥ÁvÀæ ªÀ»¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ, ¸ËªÀÄå gÀPÀۻãÀvÉ ¤ªÀðºÀuÉAiÀÄÄ,
¸À®ºÉ ªÀiÁrzÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è ¥ÀÆgÀPÀUÀ¼À£ÄÀ ß MzÀV¸ÀĪÀÅzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ DºÁgÀ
¥ÀzÀÞwUÀ¼À°è£À wzÀÄÝ¥ÀrUÀ¼À£ÄÀ ß M¼ÀUÉÆArgÀÄvÀÛzÉ. DºÁgÀzÀ°è ªÀiÁ¥ÁðqÀÄ /
§®ªÀzsÀð£É / ªÉÊ«zsÀåvÉ ªÀÄvÀÄÛ £ÉʪÀÄð®åzÀ ªÁvÁªÀgÀtzÀ ªÀÄÆ®PÀ PÀ©âtzÀ
¸ÉêÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉaѸÀ®Ä DºÁgÀ DzsÁjvÀ «zsÁ£ÀUÀ¼ÀÄ d£À¸ÁªÀiÁ£ÀågÀ°è LrJAiÀÄ£ÀÄß
vÀqÉUÀlÄÖªÀ ¥ÀæªÀÄÄR ¸ÀªÀÄxÀð¤ÃAiÀÄ vÀAvÀæUÀ¼ÁVªÉ. gÀPÀۻãÀvÉAiÀÄ ¤ªÀðºÀuÉAiÀÄÄ
ªÀÄ»¼ÉAiÀÄ UÀ¨sÁðªÀ¸ÜÉ AiÀÄ CªÀ¢ü ªÀÄvÀÄÛ ¥Ë¶ÖPÁA±ÀzÀ ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß DzsÀj¹gÀ¨ÉÃPÀÄ.

DºÁgÀzÀ ºÉa£Ñ À ªÉÊ«zsÀåvÉAiÀÄÄ ¸ÁPÀµÀÄÖ ¥ÉÆõÀPÁA±ÀUÀ¼À ¸ÉêÀ£ÉUÉ

PÁgÀtªÁUÀ§ºÀÄzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ EzÀjAzÀ ¥Ë¶ÖPÁA±ÀzÀ PÉÆgÀvɬÄAzÀ GAmÁUÀĪÀ
gÀPÀۻãÀvÉAiÀÄ£ÀÄß vÀqÉUÀlÖ®Ä £ÉgÀªÁUÀÄvÀÛzÉ. ¸ÀAvÁ£ÉÆÃvÀàwÛ ªÀAiÀĹì£À ªÀÄ»¼ÉAiÀÄgÀ°è
Cw ¸ÀÆPÀë÷ä ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀÆPÀë÷ä ¥ÉÆõÀPÁA±ÀUÀ¼À (ªÉÄÊPÉÆæà ªÀÄvÀÄÛ ªÀiÁåPÉÆæÃ
£ÀÆånæAiÀÄAmï) ¸ÉêÀ£ÉAiÀÄ ¸ÀªÀÄ¥ÀðPÀvÉAiÀÄ£ÀÄß ¤tð¬Ä¸À®Ä ªÉÊ«zsÀåªÀÄAiÀÄ
DºÁgÀUÀ¼À ¸ÉêÀ£ÉAiÀÄÄ MAzÀÄ «±Áé¸ÁºÀð PÀæªÀĪÁVzÉ JAzÀÄ ¥ÀÄgÁªÉUÀ¼ÀÄ
¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛªÉ.
.

DºÁgÀ ¥ÀzÀÞwAiÀÄ°è ¸ÀÄzsÁgÀuÉ

DAiÀÄÄ¥ÉÆÃðµÀuÉAiÀÄ 5 '¸ÀjAiÀiÁzÀªÀÅUÀ¼£ À ÀÄß' C£ÀĸÀj¹, CªÀÅUÀ¼ÉAzÀgÉ, ¸ÀjAiÀiÁzÀ

¸ÀªÀÄAiÀÄ, ¸ÀjAiÀiÁzÀ ¥Àª
æ ÀiÁt, ¸ÀjAiÀiÁzÀ UÀÄtªÀÄlÖ, ¸ÀjAiÀiÁzÀ «zsÁ£ÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
¸ÀjAiÀiÁzÀ ¸ÀܼÀ.
.

DºÁgÀ §®ªÀzsÀð£É
 DºÁgÀ vÀAiÀiÁj¸ÀĪÁUÀ ¸ÀtÚ ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è fÃjUÉ ©Ãd, ±ÀÄAp (Mt/ºÀ¹
±ÀÄAp), ¨É¼ÀÄî½î, K®QÌ, NªÀÄ ©ÃdUÀ¼ÀÄ, Cj²£À, zÁ°Ñ¤ß, PÀj/PÁ¼ÀĪÉÄt¸ÀÄ
EvÁå¢UÀ¼À£ÀÄß ¸ÉÃj¹.

27
  ±ÀvÁªÀj (D¸Áà÷ågÀUÀ¸ï gÉøÉÆä¸À¸ï «¯ïØ.), ºÉvÀÄÛwÛ VqÀ/alÄÖ ºÀgÀ¼ÀÄ/¨Á®
©Ãd (¹ÃqÁ PÁrð¥sÉÆðAiÀiÁ J¯ï.) £É®UÀÄA§¼À UÀqÉØ/«zÁj
(¥ÀÆågÉÃjAiÀiÁ lÆå¨ÉgÉÆøÁ («¯ïØ) r¹.) ªÀÄvÀÄÛ MtzÁæQëAiÉÆA¢UÉ
¸ÀA¸ÀÌj¹zÀ ºÁ®£ÀÄß PÀÄr¬Äj.
 DºÁgÀzÀ°è £ÀÄUÉÎ ªÀÄgÀzÀ J¯ÉUÀ¼ÀÄ, ºÀtÄÚUÀ¼ÀÄ, £ÀÄUÉÎPÁ¬Ä/PÉÆÃqÀÄUÀ¼À£ÀÄß
(vÀgÀPÁj/ ¸ÁA¨Ágï/ ¥ÀÄrAiÀÄ£ÀÄß ºÁ°UÉ ¸ÉÃj¹) §¼À¹.
.

 £ÀÄUÉÎPÁ¬Ä J¯ÉUÀ¼À°è £ÁgÀÄ, PÉƧÄâ, ¥ÉÆæÃnÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ R¤dUÀ¼ÁzÀ Ca, Mg,

P, K, Cu, Fe, ªÀÄvÀÄÛ S UÀ¼À£ÀÄß M¼ÀUÉÆArgÀÄvÀÛªÉ. «l«Ä£ïUÀ¼ÁzÀ «l«Ä£ï-
J (©ÃmÁ-PÁågÉÆÃn£ï), «l«Ä£ï ©- PÉÆðãï, «l«Ä£ï ©1-
xÀAiÀiÁ«Ä£ï, j¨ÉÆÃ¥sÉèë£ï, ¤PÉÆÃn¤Pï DªÀÄè ªÀÄvÀÄÛ D¸ÉÆÌéðPï DªÀÄè
PÀÆqÀ EgÀÄvÀÛªÉ.
.

DºÁgÀ ªÉÊ«zsÀåvÉ

 ªÁgÀzÀ°è ºÀ®ªÁgÀÄ ¨Áj MAzÉà jÃwAiÀÄ SÁzÀåUÀ¼À£ÀÄß w£ÀßzÉ ¹Ã«ÄvÀ

¥ÀæªÀiÁtzÀ°è ºÉƸÀ §UÉAiÀÄ DºÁgÀ ªÀÄvÀÄÛ SÁzÀåUÀ¼À ¸ÉêÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀæAiÉÆÃV¹.
 ¸ÀPÀÌgÉAiÀÄ §zÀ®Ä ¨É®è/ vÁ¼É ¨É®è/ PÀAzÀÄ ¸ÀPÀÌgÉ/¸ÀܽÃAiÀÄ PÀ®Äè¸ÀPÀÌgÉAiÀÄ §¼ÀPÉ
EgÀ°. ¨É®èªÀ£ÀÄß ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV "OµÀ¢üÃAiÀÄ ¸ÀPÀÌgÉ" JAzÀÄ PÀgÉAiÀįÁUÀÄvÀÛzÉ
KPÉAzÀgÉ EzÀ£ÀÄß DAiÀÄĪÉÃðzÀzÀ°è §¼À¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ eÉãÀÄvÀÄ¥ÀàzÉÆA¢UÉ
ºÉÆð¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ PÀ©ât, PÁå°ìAiÀÄA, gÀAdPÀ, ¸ÉÆÃrAiÀÄA£ÀAvÀºÀ R¤dUÀ¼À
¸ÀªÀÄÈzÀÞ ªÀÄÆ®ªÁVzÉ; ªÀÄvÀÄÛ EzÀÄ J¯Áè fêÀ¸ÀvÀéUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀºÀ ºÉÆA¢zÉ.
 ªÉÊAiÀÄQÛPÀ DAiÉÄÌAiÀÄ vÀgÀPÁjUÀ¼ÀÄ, zsÁ£ÀåUÀ¼ÄÀ CxÀªÁ DºÁgÀ ¥ÁPÀ«zsÁ£ÀªÀ£ÄÀ ß
¤¢ðµÀÖªÁV vÀAiÀiÁj¹. ¨ÁeÁæ (ªÀÄÄwÛ£À eÉÆüÀ), ºÉ¸ÀgÀÄ PÁ¼ÀÄ (ªÀÄÄAUï ©Ã£ï),
¢ézÀ¼À zsÁ£ÀåUÀ¼ÀÄ (¯É£ïì PÀÄå°£Àj¸ï ªÉÄrPï.) UÀ¼À£ÀÄß EzÀPÉÌ ¸ÉÃj¹PÉƼÀÀÄzÀÄ.
 PÉÆvÀÛA§j ¸ÉÆ¥ÀÄà (zsÀ¤AiÀÄ)/ PÀj¨Éë£À ¸ÉÆ¥ÀÄà (ªÀÄÄgÁAiÀÄ PÉÆAiÉĤV (J¯ï.)
¸ÉàçAUï)/ vÉAV£ÀPÁ¬Ä/ ºÀÄt¸É/ ºÀ¹gÀÄ ªÉÄt¹£ÀPÁ¬Ä/ ¨É¼ÀÄî½î¬ÄAzÀ ªÀiÁrzÀ
ZÀnßAiÀÄ£ÀÄß zÉÊ£ÀA¢£À DºÁgÀzÀ°è §¼À¹.

28
  ªÀÄzsÉå ªÀÄzsÉå ¸ÁA¥ÀæzÁ¬ÄPÀ ¥ÁPÀ«zsÁ£ÀUÀ¼À£ÄÀ ß §¼À¹- ºÀÄjzÀ
PÀqÀ¯ÉPÁ¼ÀÄ/±ÉÃAUÁzÉÆA¢UÉ ¨É®è, PÀ®Äè¸ÀPÀÌgÉ ªÀÄvÀÄÛ ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ «Ä±Àæ ªÀiÁrzÀ
¸ÁA¥sï ¥ÀÄr, PÀqÀ¯É ºÀÄj»lÄÖ, ©Ãmï gÀÆmï ºÀ¯Áé, C£ÀßzÀ ¥ÁAiÀĸÀ,
ºÉ¸ÀgÀÄPÁ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄAvÉ ¸ÉÆ¥ÀÄà ¥ÀgÁmÁ(a®è), £ÀªÀuÉ/¹jzsÁ£Àå ªÀÄvÀÄÛ
£ÀÄUÉÎPÁ¬Ä ¸ÉƦà£À zÉÆøÉ, UÉÆAUÀÆgÀ ¸ÉÆ¥ÀÄà, gÁV ºÀÄj»lÄÖ, Cj¹£À J¯ÉAiÀÄ
PÀqÀħÄ, §¸À¼É ¸ÉƦà£À ¥ÀgÁl, ºÀjªÉ ¸ÉƦà£À ¸ÁA¨Ágï EvÁå¢.
 DºÁgÀzÀ°è ªÀÄÄRå DºÁgÀ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÁzÀ (zsÁ£ÀåUÀ¼ÀÄ, ¢ézÀ¼À zsÁ£ÀåUÀ¼ÄÀ , ºÀtÄÚUÀ¼ÀÄ,
vÀgÀPÁjUÀ¼ÀÄ, ºÁ®Ä ªÀÄvÀÄÛ ºÁ°£À GvÀà£ßÀ UÀ¼ÀÄ, ªÀiÁA¸À ªÀÄvÀÄÛ ªÀiÁA¸À
GvÀà£ÀßUÀ¼ÀÄ) ««zsÀ ¥ÀzÁxÀðUÀ¼À£ÄÀ ß ¸ÉÃj¹.
 PÀ©âtzÀ »ÃjPÉƼÀÄî«PÉAiÀÄ£ÀÄß vÀqÉAiÀÄĪÀ DºÁgÀ ¥ÀzsÁxÀðUÀ¼ÀÄ/ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ CAzÀgÉ
ZÀºÁ ªÀÄvÀÄÛ PÁ¦üUÀ¼À ¸ÉêÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß ¤°è¹.
 £É°èPÁ¬Ä (ºÀĽ), ®ªÀt (G¥ÀÄà) PÀlÄ gÀÄa EgÀĪÀ DºÁgÀzÀ CwAiÀiÁzÀ
¸ÉêÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß vÀ¦à¹.
 PÀ©âtzÀ »ÃjPÉƼÀÄî«PÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉaѸÀĪÀ DºÁgÀ ¥ÀzsÁxÀðUÀ¼ÀÄ /ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÁzÀ:
«l«Ä£ï ¹ ¸ÀªÀÄÈzÀÞ ºÀtÄÚUÀ¼ÀÄ/vÀgÀPÁjUÀ¼ÀÄ/DºÁgÀ ¥ÀzsÁxÀðUÀ¼ÀÄ -¤A¨É,
ªÉƸÀA©, QvÀÛ¼É, £ÀÄUÉÎPÁ¬Ä J¯ÉUÀ¼ÀÄ, ªÀÄfÓUÉ, £É°èPÁ¬Ä EvÁå¢ ¸Éë¹.

29
¤vÀå 3-4 «zsÀzÀ vÀgÀPÁjUÀ¼À£ÀÄß ªÀiÁvÀæªÉà §¼À¸ÀĪÀ
§zÀ®Ä, DºÁgÀzÀ°è ««zsÀ vÀgÀPÁjUÀ¼£
À ÀÄß ¥ÀæAiÀÄwß¹-

¥sÀ® – ±ÀPÀ ªÀUÀð: ¸ÉÆÃgÉPÁ¬Ä, aäÃPÁ¬Ä,

ºÁUÀ®PÁ¬Ä, ¥ÀqÀĪÀ®PÁ¬Ä, ¨ÉAqÉPÁ¬Ä, ¥ÀlèPÁ¬Ä,
»ÃgÉÃPÁ¬Ä, aäà PÀÄA§¼ÀPÁ¬Ä,
PÀÄA§¼ÀPÁ¬Ä/¸ÉÆÃgÉPÁ¬Ä, £ÀÄUÉÎPÁ¬Ä, mÉƪÉÄmÉÆ,
fêÀAw ¥ÀqÀĪÀ®PÁ¬Ä, («mï & D£ïð.), §zÀ£ÉPÁ¬Ä
Ev猢

UÉqÉØ UÉt¸ÀÄ ªÀUÀð: ªÀÄÆ®AV ªÀÄvÀÄÛ ¹zÀÞ ªÀÄÆ®AV

(¸ÀA¸ÀÌj¹zÀ ªÀÄÆ®AV), PÁågÉmï , ¨É¼ÄÀ î½î, ±ÀÄAp,
UÉt¸ÀÄ, ©Ãmï gÀÆmï EvÁå¢.

ºÀ¹gÀÄ ¸ÉÆ¥ÀÄà vÀgÀPÁjUÀ¼ÄÀ : ¥Á®Pï,

(ZÉ£Æ É ¥ÉÆÃrAiÀĪÀiï), ªÉÄAvÀå, PÉA¥ÀÄ ºÀjªÉ ¸ÉÆ¥ÀÄà,
£ÀÄUÉÎ PÁ¬Ä, PɸÀÄ«£À J¯ÉUÀ¼ÀÄ, ¸ÀÄ£ÀÄì¤AiÀiÁ ¸ÁUï
CxÀªÁ ¸ÀÄ²ß ¸ÁUï (ªÁlgï PÉÆèêÀgï), PÀįÁá, WÉÆïï
CxÀªÁ UÉÆÃt ¸ÉÆ¥ÀÄà (¥À¸ÉèÃð£ï), UÉÆAUÀÄgÀ ¸ÉÆ¥ÀÄà
(¸ÉÆÃgÉæ¯ï J¯ÉUÀ¼ÀÄ), ¥ÀÄ£À£ÀðªÀ (¦VéÃqï), PÉA¥ÀÄ ºÀjªÉ
¸ÉÆ¥ÀÄà EvÁå¢.

zÁæQëUÀ¼ÀÄ, zÁ½A¨É, ¨Á¼ÉºÀtÄÚ, ¤A¨É, QvÀÛ¼É, ªÉƸÀA©,

ªÀiÁªÀÅ, £ÉÃgÀ¼É ºÀtÄÚ, ¥ÉÃgÀ¼É ºÀtÄÚ, ¨ÉÆÃgÉ ºÀtÄÚ
(¨ÉjæUÀ¼ÀÄ), ¹ÃvÁ¥sÀ®, MtzÁæQë, RdÆðgÀ, GvÀÄÛvÉÛ/Mt
RdÆðgÀ, £É°èPÁ¬Ä vÁeÁ ªÀÄvÀÄÛ MtVzÀ ««zsÀ
§UÉAiÀÄ £É°èPÁ¬ÄUÀ¼ÀÄ) EvÁå¢ * IÄvÀĪÀiÁ£ÀzÀ
ºÀtÄÚUÀ¼À£ÀÄß ªÀiÁvÀæ §¼À¹

ªÀiÁA¸À (AiÀÄPÀÈvÀÄÛ), aPÀ£ï, «ÄãÀÄ (¸Á®ä£ï) ªÀÄvÀÄÛ

KrUÀ¼ÀÄ. (ªÀiÁA¸ÁºÁjUÀ½UÉ) * (Mt G¥ÀÄà¸À»vÀ «ÄãÀÄ
CfÃtð ¸ÀªÀĸÉåUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ DzÀÝjAzÀ CzÀ£ÀÄß
¸Éë¸À¢gÀĪÀÅzÀÄ GvÀÛªÀÄ. C¢üPÀ ºÀA¢ªÀiÁA¸ÀzÀ ¸ÉêÀ£É vÀ¦à¸À¨ÉÃPÀÄ.)

30
ªÀÄzsÀåªÀÄ gÀPÀۻãÀvÉ (ºÉZï© 7-9.9 UÁæA/rJ¯ï £À Hb)

 ªÉÄÃ¯É w½¹zÀAvÉ DºÁgÀ ¤ªÀðºÀuÉ

 JJªÀiïM ªÉÄðéZÁgÀuÉAiÀÄ°è DAiÀÄÄµï ¥ÀÆgÀPÀUÀ¼ÀÄ:


gÉÆÃVAiÀÄÄ FUÁUÀ¯Éà PÀ©ât CA±À«gÀĪÀ ¥ÀÆgÀPÀUÀ¼À£ÀÄß ¸Éë¸ÀÄwÛzÀÝgÉ ªÀÄvÀÄÛ
ªÀÄzsÀåªÀÄ gÀPÛ»
À ãÀvÉ ºÉÆA¢zÀÝgÉ, ªÀÄÄA¢£À ¤ªÀðºÀuÁ AiÉÆÃd£ÉUÁV OµÀzsÀzÀ
qÉÆøÉÃeï, qÉÆøÉÃeï ¥sÁªÀiïð, CªÀ¢ü, C£ÀÄ¥À£À EvÁå¢UÀ¼À£ÀÄß DAiÀÄĵï
ªÉÊzÁå¢üPÁj ¤tð¬Ä¸À¨ÉÃPÀÄ. gÉÆÃVAiÀÄÄ AiÀiÁªÀÅzÉà ¥ÀÆgÀPÀªÀ£ÀÄß
vÉUÉzÀÄPÉƼÀÄîwÛ®èªÁzÀgÉ, F PɼV À £À DAiÀÄÄµï ¥ÀÆgÀPªÀ À£ÀÄß DAiÀÄÄµï ªÉÊzÀåQÃAiÀÄ
vÀdÕgÀ ªÉÄðéZÁgÀuÉAiÀÄ°è ¸ÀÆPÀÛ qÉÆÃ¸ï ¤AiÀĪÀÄUÀ¼ÉÆA¢UÉ vÉUÉzÀÄPÉƼÀÀÄzÀÄ.

 CVߢåÀ£À OµÀzsÀUÀ¼ÀÄ: wæPÀlÄ ZÀÆtð/ UÀÄqÀÄa ZÀÆtð/ zsÀ£åÀ PÀ ZÀÆtð/ ±ÀÄAp

ZÀÆtð/ fÃgÀPÀ ZÀÆtð

 gÀPÀÛªÀzsÀðPÀ DAiÀÄĵï OµÀzsÀUÀ¼ÀÄ: zsÁwæ ¯ÉúÀ / ¥ÀÄ£À£ÀðªÁr ªÀÄAqÀÆgÀ /

zÀ¢ªÀÄ¢ WÀÈvÀ / C£ÀߨsÉâZÉAzÀÄgÀªÀiï / ¸À¥ÁÛªÀÄÈvÀ ¯ÉúÀ / ªÀÄAqÀÆgï ªÁlPÀ
/ £ÀªÀAiÀÄ¸ï ¯ÉúÀ / zÁæPÁëªÀ¯ÉúÀ / zÀ¢ªÀiÁªÀ¯ÉúÀ / zsÁwæ CªÀ¯ÉúÀ

wêÀæ gÀPÀۻãÀvÉ (Hb <7 UÁæA/rJ¯ï)

UÀ©üðt vÁ¬ÄAiÀÄ£ÀÄß ªÉÄð£À PÉÃAzÀæPÉÌ PÀ¼ÀÄ»¹

31
 UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è Hb (»ªÉÆÃUÉÆèé£ï) ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À

 Hb ªÀÄlÖzÀ ªÀÄgÀĪÀiË®åªÀiÁ¥À£À: Hb ªÀÄlÖªÀ£ÀÄß 7 ¢£ÀUÀ¼ÀÄ, 15 ¢£ÀUÀ¼ÄÀ ªÀÄvÀÄÛ 1

wAUÀ¼À £ÀAvÀgÀ (UÀ¨sÀðzsÁgÀuÉAiÀÄ ºÀAvÀªÀ£ÄÀ ß DzsÀj¹) ªÀÄgÀÄ ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À
ªÀiÁqÀ¨ÉÃPÀÄ.

 DAiÀÄĵï DºÁgÀ ¸À®ºÉAiÀÄ£ÀÄß C£ÀĸÀj¹zÀ £ÀAvÀgÀ, Hb ¸ÁªÀiÁ£Àå ªÀÄlÖPÉÌ §A¢zÀÝgÉ;

DºÁgÀ ¥ÀzÀÞw ªÀÄvÀÄÛ ªÁrPÉAiÀÄ UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ DgÉÊPÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀÄÄAzÀĪÀj¹.

 DºÁgÀzÀ §zÀ¯ÁªÀuÉAiÀÄ ºÉÆgÀvÁVAiÀÄÆ CzÀÄ KjPÉAiÀiÁUÀ¢zÀÝgÉ, DAiÀÄÄµï ªÉÊzÀågÀ

ªÉÄðéZÁgÀuÉAiÀÄ°è ¥ÀÆgÀPÀªÀ£ÀÄß ¥ÁægÀA©ü¹.

 DAiÀÄĵï OµÀ¢ü ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀxÀåzÀ ¥ÀÆgÉÊPÉAiÀÄ ºÉÆgÀvÁVAiÀÄÆ Hb ºÉZÁÑUÀ¢zÀÝgÉ,

ªÀÄÄA¢£À ¤ªÀðºÀuÉUÁV ªÀÄ»¼ÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀÄÄA¢£À G£ÀßvÀ DgÉÆÃUÀå ¸Ë®¨sÀåPÉÌ PÀ¼ÀÄ»¹.

32
 G¯ÉèÃT¸À®Ä ªÀiÁ£ÀzÀAqÀUÀ¼À ¥sÉÆèà ZÁmïð

UÀ©üðt ¹ÛçÃ

Hb ≥11 mg/DL Hb-10 -10.9 mg/DL Hb - 7-9.9 mg/DL Hb < 7 mg/Dl

¸À®ºÉ- DºÁgÀ PÀæªÀÄzÀ°è

ºÉZÀÄѪÀj ªÀÄzsÀå¹ÜPÉ ªÀiÁ¥ÁðqÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄð£À PÉÃAzÀæPÉÌ
¸À®ºÉ-DºÁgÀ PÀæªÀÄzÀ°è
CUÀvÀå«®è DAiÀÄĵï HWC UÉ vÀPÀëtªÉà gÉ¥sÀgï
ªÀiÁ¥ÁðqÀÄ *
gÉ¥sgÀ ï ªÀiÁr ªÀiÁr

7 ¢£ÀUÀ¼ÄÀ /15 ¢£ÀUÀ¼ÀÄ/ 7 ¢£ÀUÀ¼ÄÀ /15 ¢£ÀUÀ¼ÀÄ/

1 wAUÀ¼À £ÀAvÀgÀ Hb ªÀÄlÖUÀ¼À 1 wAUÀ¼À £ÀAvÀgÀ Hb ªÀÄlÖUÀ¼À
ªÀÄgÀĪÀiË®åªÀiÁ¥À£À ** ªÀÄgÀĪÀiË®åªÀiÁ¥À£À **

Hb ¸ÀºÀd ªÀÄlÖ Hb KgÀĪÀÅ¢®è Hb - ºÉZÁÑUÀÄvÀÛzÉ Hb KgÀĪÀÅ¢®è

DºÁgÀ ¥ÀzÀÞw ªÀÄvÀÄÛ

DºÁgÀ DAiÀÄĵï OµÀ¢üUÀ¼À£ÀÄß
¥ÀzÀÞw ªÀÄÄAzÀĪÀj¹

* ¢£À¤vÀåzÀ ¥Àæ¸ÀªÀ-¥ÀƪÀð ¥ÀÆgÀPÀUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄÄAzÀĪÀj¸À¨ÉÃPÀÄ.

** ªÀÄgÀĪÀiË®åªÀiÁ¥À£ÀzÀ CªÀ¢üAiÀÄÄ gÉÆÃVAiÀÄ UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ CªÀ¢üUÉ C£ÀÄUÀÄtªÁV
§zÀ¯ÁUÀ§ºÀÄzÀÄ.

33
 C¥Ë¶ÖPÀ ªÀÄPÀ̽UÉ DºÁgÀ ªÀÄvÀÄÛ DAiÀÄÄµï ¸À®ºÉ
'GvÀÛªÀÄ ¥Ë¶×PÀvÉAiÀÄÄ ªÀÄPÀ̼À£ÀÄß §zÀÄPÀĽAiÀÄ®Ä, ¨É¼ÉAiÀÄ®Ä, C©üªÀÈ¢Þ ºÉÆAzÀ®Ä, PÀ°AiÀÄ®Ä, DlªÁqÀ®Ä,
¨sÁUÀª»À ¸À®Ä ªÀÄvÀÄÛ PÉÆqÀÄUÉ ¤ÃqÀ®Ä C£ÀĪÀÅ ªÀiÁrPÉÆqÀÄvÀÛzÉ - DzÀgÉ C¥Ë¶ÖPÀvAÉ iÀÄÄ ªÀÄPÀ̼À ¨sÀ«µÀåªÀ£ÀÄß
PÀ¹zÀÄPÉƼÀÄîvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ vÁgÀÄtåªÀ£ÄÀ ß qÉÆïÁAiÀĪÀiÁ£ÀªÁV¸ÀÄvÀÛz'É

C¥Ë¶ÖPÀvAÉ iÀÄÄ ªÀÄPÀ̼À ¥ÉÆõÀuÉ ªÀÄvÀÄÛ/CxÀªÁ ¥ÉÆõÀPÁA±ÀUÀ¼À ¸ÉêÀ£ÉAiÀÄ°è£À AiÀiÁªÀÅzÉà PÉÆgÀvÉ, ºÉZÁÑUÀÄ«PÉ
CxÀªÁ C¸ÀªÀÄvÉÆî£ÀªÁVzÉ.

C¥Ë¶ÖPÀvÉ

CwAiÀiÁzÀ ¥ÉÆõÀuÉ
PÀÄ¥ÉÆõÀuÉ

PÀÄApvÀ ¨É¼ÀªÀtÂUÉ
PÀrªÉÄ vÀÆPÀ (ªÀAiÀĹìUÉ PÀrªÉÄ
¨ÉÆdÄÓ
(ªÀAiÀĹìUÉ PÀrªÉÄ JvÀÛgÀ)
vÀÆPÀ)

¸ÀÆPÀë÷ä
¥ÉÆõÀPÁA±ÀUÀ¼À C¢üPÀ vÀÆPÀ
QëÃtvÉ (JvÀÛgÀPÉÌ PÉÆgÀvÉUÀ¼ÄÀ
PÀrªÉÄ vÀÆPÀ)

34
AiÀiÁgÀÄ C¥ÁAiÀÄPÉÆ̼U
À ÁUÀÄvÁÛgÉ?
«±ÉõÀªÁV ²±ÀÄUÀ¼ÀÄ, ªÀÄPÀ̼ÀÄ, ºÁUÀÆ ºÀ¢ºÀgÉAiÀÄzÀªÀgÀÄ F C¥Ë¶ÖPÀvÉUÉ
M¼ÀUÁUÀÄvÁÛgÉ. fêÀ£ÀzÀ ¥ÁægÀA¨sÀzÀ ºÀAvÀzÀ°è - ²±ÀÄ«£À UÀ¨sÀðzsÁgÀuɬÄAzÀ
»rzÀÄ CzÀgÀ JgÀqÀ£ÃÉ ºÀÄlÄÖºÀ§âzÀ vÀ£ÀPÀzÀ 1000 ¢£ÀUÀ¼À CªÀ¢üAiÀÄ°è
¥Ë¶ÖPÀvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉaѸÀĪÀÅzÀÄ- ¢ÃWÁðªÀ¢üAiÀÄ ¯Á¨sÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ, fêÀ£ÀzÀ
DzÀµÀÄÖ GvÀÛªÀÄ ¥ÁægÀA¨sÀªÀ£ÀÄß RavÀ¥Àr¸ÀÄvÀÛzÉ.

C¥Ë¶ÖPÀvÉ GAmÁUÀ®Ä vÀPÀëtzÀ PÁgÀtUÀ¼ÄÀ

C¥Ë¶ÖPv
À É

¸ÁPÀµÀÄÖ DºÁgÀ
¸Éë¸À¢gÀĪÀÅzÀÄ PÁ¬Ä¯ÉUÀ¼ÀÄ

F MAzÀÄ CxÀªÁ ºÉaÑ£À CA±ÀUÀ½AzÀ C¥Ë¶ÖPv À É GAmÁUÀÄvÀÛzÉ. C¸ÀªÀÄ¥ÀðPÀ

DºÁgÀ ¸ÉêÀ£É, ¤AiÀÄ«ÄvÀ vÀ¥ÀÄà DºÁgÀ ¥ÀzÀÞw, ¥Ë¶ÖPÀªÀ®èzÀ DºÁgÀ
¥ÀzÁxÀðUÀ¼À ¸ÉêÀ£É, C£ÉʪÀÄð®å, ²±ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ aPÀÌ ªÀÄPÀ̼À DºÁgÀ ¤ÃqÀÄ«PÉAiÀÄ
vÀ¥ÀÄà (IYCF) ¥ÀzÀÞwUÀ¼ÀÄ C¥Ë¶ÖPÀvÉUÉ PÉ®ªÀÅ ¥ÀæªÀÄÄR PÁgÀtUÀ¼ÁVªÉ.

F CA±ÀUÀ¼ÀÄ ¥ÀgÀ¸ÀàgÀ CªÀ®A©vÀªÁVgÀÄvÀÛªÉ. GzÁºÀgÀuÉUÉ, C¸ÀªÀÄ¥ÀðPÀ ªÀÄvÀÄÛ

zÉÆõÀ¥ÀÆjvÀ DºÁgÀ ¸ÉêÀ£É¬ÄAzÁV ªÀÄUÀÄ gÉÆÃUÀUÀ½UÉ M¼ÀUÁUÀĪÀ ¸ÁzsÀåvÉ
ºÉZÀÄÑ, EzÀjAzÁV ºÀ¹ªÀÅ PÀrªÉÄ DUÀÄvÀÛzÉ, DºÁgÀzÀ ¥ÉÆõÀPÁA±ÀUÀ¼À
»ÃjPÉƼÀÄî«PÉUÉ vÀqÉ GAmÁUÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ ªÀÄUÀÄ«£À ZÉÊvÀ£ÀåªÀ£ÀÄß ¥ÀtQÌqÀÄvÀÛzÉ.

35
 DgÉÆÃUÀåzÀ ªÉÄÃ¯É C¥Ë¶ÖPÀvÉAiÀÄ ¥ÀjuÁªÀÄ

 PÀÄApvÀ zÉÊ»PÀ ¨É¼ÀªÀtÂUÉ

 PÀÄApvÀ ªÀiÁ£À¹PÀ ¨É¼ÀªÀtÂUÉ ªÀÄvÀÄÛ zÀħð® CjªÀÅ
 PÀ¼À¥É ±Á¯Á ¸ÁzsÀ£U
É À¼ÀÄ,
 ¥ÀæwgÀPÀëuÁ ªÀåªÀ¸ÉÜAiÀÄ£ÀÄß zÀħð®UÉƽ¸ÀĪÀÅzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÉÆÃAPÀÄUÀ½UÉ
M¼ÀUÁUÀĪÀ ºÉaÑ£À ¸ÁzsÀåvÉ
 C£ÁgÉÆÃUÀå, ªÀÄvÀÄÛ
 G¹gÁlzÀ ¸ÉÆÃAPÀÄ ªÀÄvÀÄÛ Cw¸ÁgÀ¢AzÀ ¸Á«UÉ M¼ÀUÁUÀĪÀ ¸ÁzsÀåvÉ

GvÁàzÀPÀvÉAiÀÄ ªÉÄÃ¯É ¥ÀjuÁªÀÄ

C¥Ë¶ÖPÀvÉAiÀÄÄ ªÀiÁ£ÀªÀ GvÁàzÀPÀvÉAiÀÄ ªÉÄÃ¯É £ÀPÁgÁvÀäPÀ ¥ÀjuÁªÀÄ

©ÃgÀÄvÀÛzÉ- ºÉa£ Ñ À C¥Ë¶ÖPÀ ªÀÄPÀ̼ÀÄ PÀrªÉÄ ªÀÄlÖzÀ ²PÀëtªÀ£ÀÄß
¥ÀqÉAiÀÄÄvÁÛgÉ, EzÀÄ CªÀgÀ ¸ÁªÀÄxÀåð ªÀÄvÀÄÛ GvÀÛªÀÄ GzÉÆåÃUÀUÀ¼À£ÀÄß
¥ÀqÉAiÀÄĪÀ CªÀPÁ±ÀUÀ¼À ªÉÄÃ¯É ¥ÀjuÁªÀÄ ©ÃgÀÄvÀÛzÉ, »ÃUÁV EzÀÄ CªÀgÀ
UÀ½PÉAiÀÄ ¸ÁªÀÄxÀåðªÀ£ÀÄß PÀrªÉÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ GvÁàzÀPÀ fêÀ£ªÀ À£ÀÄß
£ÀqɸÀĪÀ ªÀåQÛAiÀÄ ¸ÁªÀÄxÀåðªÀ£ÀÄß vÀqÉAiÀÄĪÀ ªÀÄÆ®PÀ §qÀvÀ£ÀPÉÌ zÁj
ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.

C¥Ë¶ÖPÀ ªÀÄPÀ̼À ¸ÁªÀiÁ£Àå ®PÀëtUÀ¼ÀÄ

 PÀrªÉÄ ºÀ¹ªÀÅ CxÀªÁ DºÁgÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥Á¤ÃAiÀÄUÀ¼À°è D¸ÀQÛAiÀÄ PÉÆgÀvÉ
 ¤jÃQëvÀ UÀwAiÀÄ°è vÀÆPÀ ªÀÄvÀÄÛ JvÀÛgÀªÀ£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄÄwÛ®è.
 PÀrªÉÄ ±ÀQÛ /D®¸Àå, EvÀgÀ ªÀÄPÀ̽VAvÀ ¸ÀÄ®¨sÀªÁV DAiÀiÁ¸ÀPÆ
É Ì¼ÀUÁUÀÄvÁÛgÉ
 £ÀqÀªÀ½PÉAiÀÄ°è §zÀ¯ÁªÀuÉUÀ¼ÀÄ, C¸ÀºÀdªÁV ¹qÀÄPÀĪÀÅzÀÄ, ¤zsÁ£À ¸Àé¨sÁªÀ
CxÀªÁ DvÀAPÀzÀ°ègÀĪÀÅzÀÄ
 KPÁUÀævÉAiÀÄ PÉÆgÀvÉ
 DUÁUÉÎ C£ÁgÉÆÃUÀåPÉÌ M¼ÀUÁUÀĪÀÅzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ZÉÃvÀj¹PÉƼÀî®Ä ¢ÃWÀð ¸ÀªÀÄAiÀÄ
vÉUÉzÀÄPÉƼÀÄîªÀÅzÀÄ

36
 ¨Á®åzÀ C¥Ë¶ÖPÀvÉAiÀÄ£ÀÄß vÀqÉUÀlÖ®Ä DAiÀÄÄµï ¸À®ºÉ
 PÀrªÉÄ ¥Ë¶×PÁA±ÀzÀ ¥ÀÆgÉÊPÉAiÀÄÄ ²±ÀÄ UÀ¨sÁð±ÀAiÀÄzÀ M¼ÀUÉ EgÀĪÁUÀ¯ÉÃ
¥ÁægÀA¨sÀªÁUÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ £ÀAvÀgÀzÀ fêÀ£z
À À°è ªÀÄÄAzÀĪÀjAiÀÄÄwÛgÀÄvÀÛzÉ. ªÀÄPÀ̼À°è
C¥Ë¶ÖPÀvÉAiÀÄ£ÀÄß vÀqÉUÀlÖ®Ä UÀ¨sÀðzsÁgÀuɬÄAzÀ »rzÀÄ fêÀ£ÀzÀ ªÉÆzÀ®
JgÀqÀÄ ªÀµÀðUÀ¼À (¥ÁægÀA¨sz À À 1000 ¢£ÀUÀ¼ÀÄ) CªÀ¢ü CvÀåAvÀ ¥ÀæªÀÄÄR
CªÀ¢üAiÀiÁVzÉ.
 UÀ©üðt vÁAiÀÄA¢gÀÄ ¸ÁPÀµÀÄÖ ¥Ë¶×PÁA±À ¸Éë¸À®Ä ªÉÄÃ¯É w½¹zÀAvÉ
¸À®ºÉUÀ¼À£ÀÄß ¥Á°¸À¨ÃÉ PÀÄ.
 ªÀÄUÀÄ«UÉ DgÀÄ wAUÀ¼ÀªÀgÉUÉ «±ÉõÀªÁV JzɺÁ®Ä ªÀiÁvÀæªÉà ¤ÃqÀ¨ÉÃPÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
PÀ¤µÀ× JgÀqÀÄ ªÀµÀð ªÀAiÀĹì£ÀªÀgÉUÉ ¤AiÀÄ«ÄvÀªÁV JzɺÁ®Ä ¤ÃqÀ¨ÉÃPÀÄ.
 vÁ¬ÄAiÀÄ ºÁ®Ä ®¨sÀå«®è¢gÀĪÁUÀ, ±ÀÄaAiÀiÁzÀ ºÀ¸ÀÄ«£À ºÁ®Ä ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄÃPÉ
ºÁ®£ÀÄß ¤ÃgÀÄ ¨ÉgɸÀzÉà ¤ÃqÀ¨ÉÃPÀÄ.

 DgÀÄ wAUÀ¼À ªÀAiÀĹì£À°è ¸ÀÆPÀÛªÁzÀ ¥ÀÆgÀPÀ DºÁgÀzÀ ¥ÁægÀA¨sÀ :

 DgÀÄ wAUÀ¼À £ÀAvÀgÀ, ¥Ë¶ÖPvÀ ÉAiÀÄ PÉÆgÀvÉUÉ ªÀÄÄRå PÁgÀtªÉAzÀgÉ ¸ÀjAiÀÄ®èzÀ

¥ÀÆgÀPÀ DºÁgÀ ªÀÄvÀÄÛ ºÁ®Ät¸ÀĪÀ C¨sÁå¸ÀUÀ¼ÀÄ. ¥ÀÆgÀPÀ DºÁgÀUÀ¼ÀÄ ±ÀQÛ¬ÄAzÀ
¸ÀªÀÄÈzÀÞªÁVzÀÝgÉ ªÀiÁvÀæ ²±ÀÄUÀ½UÉ ¥Ë¶×PÁA±ÀzÀ CUÀvÀåUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀÆgÉʸÀ§ºÀÄzÀÄ.
 ¥ÁægÀA¨sÀzÀ°è zÀæªÀ ªÀÄvÀÄÛ CgÉ-WÀ£À DºÁgÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ ±ÀÄgÀÄ ªÀiÁqÀ¨ÉÃPÀÄ, CAzÀgÉ
- C£ÀßzÀ ªÀÄtÂÚ, ºÉ¸ÀgÀÄ ¨ÉüÉ, AiÀÄıï, fÃjUÉ ©ÃdUÀ¼ÀÄ/¥ÀÄrAiÉÆA¢UÉ
¸ÀA¸ÀÌj¹zÀ vÀgÀPÁj ¸ÀÆ¥ï, UÉÆâü £ÀÄZÀÄÑ (¥ÀÄrªÀiÁrzÀ UÉÆâü)-
¨Á¼ÉºÀtÄÚ/D®ÆUÀqÉØ/¸ÉçÄ, gÁV ¸ÉÃj¹ £ÀÄtÚUÉ ªÀiÁrzÀ «Ä±Àæt ªÀÄvÀÄÛ
¨Á¼ÉºÀtÄÚ ¸ÀÆäy EvÁå¢, DºÁgÀzÀ°è ½-1 ZÀªÀÄZÀ vÀÄ¥ÀàªÀ£ÀÄß ¸ÉÃj¹zÀgÉ
GvÀÛªÀÄ.
 DªÉÄïÉ, 6 wAUÀ½AzÀ 2 ªÀµÀðUÀ¼ÀªÀgÉUÉ ««zsÀ ¥ÁæzÉòPÀ, ºÉZÀÄÑ ¥Ë¶ÖPÀ
DºÁgÀUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀÆgÀPÀ DºÁgÀªÁV §¼À¸À§ºÀÄzÀÄ: gÁV -ºÀ¯Áé, gÁV ºÀ¯Áé,
gÁdVÃgÀ (CªÀÄgÀAvï) ºÀ¯Áé/®qÀÄØ, Erè/zÉÆøÉ/CA§°/ §¸À¼É J¯ÉUÀ¼ÄÀ )/gÁV
ºÀÄj»lÄÖ, ¥ÁAiÀĸÀ, C£ÀßzÀ ¥ÁAiÀĸÀ, gÁV/¹jzsÁ£ÀåUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ £ÀÄUÉÎ ¸ÉÆ¥ÀÄà
¸ÉÃj¹ vÀAiÀiÁj¹zÀ zÉÆøÉ, ºÉ¸ÀgÀÄ PÁ¼ÀÄ ¥ÁAiÀĸÀ, TZÀr EvÁå¢.
.

 ºÁ¤PÁgÀPÀ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀÆPÀÛªÀ®èzÀ DºÁgÀUÀ¼ÁzÀ- ¸ÀA¸ÀÌj¹zÀ/¥ÁåPÉÃeï ªÀiÁrzÀ DºÁgÀ

¥ÀzÁxÀðUÀ¼ÀÄ, PÁ¨ÉÆð£ÉÃmÉqï ®WÀÄ ¥Á¤ÃAiÀÄUÀ¼À §zÀ¯ÁV ºÀtÄÚ ªÀÄvÀÄÛ
vÀgÀPÁjUÀ½AzÀ vÀAiÀiÁj¹zÀ DgÉÆÃUÀåPÀgÀ, ¥Ë¶ÖPÀ ªÀÄvÀÄÛ vÁeÁ DºÁgÀ ªÀÄvÀÄÛ
¥Á¤ÃAiÀÄUÀ¼À£ÀÄß PÉÆr.

37
 fÃtðQæAiÉÄ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÆõÀPÁA±ÀUÀ¼À
¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß ¸ÀÄzsÁj¸À®Ä ¸À®ºÉUÀ¼ÄÀ

eÉÊ«PÀ ªÀzsÀðPÀzÉÆA¢UÉ DºÁgÀzÀ §®ªÀzsÀð£É: CqÀÄUɪÀÄ£ÉAiÀÄ°è ®¨sÀå«gÀĪÀ

ªÀĸÁ¯É ¥ÀzÁxÀðUÀ¼ÁzÀ »¥Àà° (¦¥Àà°/GzÀÝ ªÉÄt¸ÀÄ), PÀjªÉÄt¸ÀÄ/PÁ¼ÀĪÉÄt¸ÀÄ,
±ÀÄAp, PÉÆvÀÛA§j ©Ãd, fÃjUÉ AiÀÄ£ÀÄß ZÀ¥Áw CxÀªÁ EvÀgÀ w¤¸ÀÄUÀ¼£ À ÀÄß
vÀAiÀiÁj¸ÀĪÁUÀ ¸Àé®à ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è (0.5-1 UÁæA) £ÀAvÉ «Ä±Àæt ªÀiÁqÀ§ºÀÄzÀÄ
EzÀÄ DºÁgÀzÀ fÃtðQæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß ¸ÀgÁUÀUÉƽ¸À®Ä ¸ÀºÀPÀj¸ÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ D
ªÀÄÆ®PÀ PÀgÀĽ£À ªÀÄÆ®PÀ CUÀvÀå ¥ÉÆõÀPÁA±ÀUÀ¼À »ÃjPÉƼÀÄî«PÉAiÀÄ£ÀÄß
ºÉaѸÀÄvÀÛzÉ.

gÉÆÃUÀ¤gÉÆÃzsÀPÀ ±ÀQÛ ªÀÄvÀÄÛ C¥Ë¶ÖPÀvÉ

 C¥Ë¶ÖPÀvÉAiÀÄÄ ¥ÀæwgÀPÀëuÁ ªÉÊ¥sÀ®åPÉÌ MAzÀÄ PÁgÀt ªÀÄvÀÄÛ CzÀjAzÀ GAmÁUÀĪÀ

¥ÀjuÁªÀĪÀÇ DVzÉ.
 ¥Ë¶ÖPÁA±À ºÉÆA¢gÀzÀ ªÀÄPÀ̼À°è ¥ÀæwgÀPÀëuÁ ªÀåªÀ¸ÉÜAiÀÄ ¸ÀºÀd ªÀÄvÀÄÛ ºÉÆAzÁtÂPÉAiÀÄ
CAUÀUÀ¼À°è£À £ÀÆå£ÀvÉUÀ¼ÀÄ ¤gÀAvÀgÀªÁV PÁt¹PÉƼÀÄîwÛgÀÄvÀÛzÉ.
 DºÁgÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀæwgÀPÀëuÁ ªÀåªÀ¸ÉÜAiÀÄ £ÀqÀÄªÉ PÀgÀļÀÄ MAzÀÄ ¥ÁæxÀ«ÄPÀ PÉÆArAiÀiÁVzÉ,
ªÀÄvÀÄÛ PÀgÀĽ£À-¸ÀA§A¢üvÀ °A¥sÁ¬Äqï CAUÁA±ÀzÀ (fJJ¯ïn) DgÉÆÃUÀåPÀgÀ
¨É¼ÀªÀtÂUÉUÉ ªÉÄÊPÉÆæçAiÉÆÃmÁ, gÉÆÃUÀPÁgÀPÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ DºÁgÀzÀ WÀlPÀUÀ½AzÀ
¥Àæ¸ÀªÀ¥ÀƪÀð ¸ÀÆZÀ£ÉUÀ¼ÀÄ ¨ÉÃPÁUÀÄvÀÛªÉ. DzÀÝjAzÀ, ¸ÀÆPÀÛªÁzÀ DºÁgÀ ¥ÀzÀÞw ªÀÄvÀÄÛ
¸ÁPÀµÀÄÖ ¥Ë¶×PÁA±ÀzÀ ¸ÉêÀ£,É ««zsÀ QæAiÀiÁvÀäPÀ DºÁgÀUÀ¼À ¸ÀAAiÉÆÃd£ÉAiÉÆA¢UÉ
¸ÀAAiÉÆÃfvÀªÁzÀ ¥ÀæwgÀPÀëuÁ ¥ÀæwQæAiÉÄAiÀÄ UÀjµÀ× ªÀÄlÖªÀ£ÀÄß ¤ªÀð»¸À®Ä / ¥ÀæwgÀPëu
À Á
ªÀåªÀ¸ÉÜAiÀÄ ««zsÀ CA±ÀUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀÄzsÁj¸À®Ä ¸ÀºÁAiÀÄPÀªÁUÀ§ºÀÄzÀÄ.
 C¥Ë¶ÖPÀvÉAiÀÄ vÀqÉUÀlÄÖ«PÉ ªÀÄvÀÄÛ ¤ªÀðºÀuÉUÁV, DAiÀÄĵï£À gÉÆÃUÀ¤gÉÆÃzsÀPÀ ±ÀQÛ
ªÀzsÀðPÀ GvÀà£ÀßUÀ¼ÁzÀ ZÀåªÀ£À¥Áææ±ï CªÀ¯ÉúÀ, C±ÀéUÀAzsÁ¢ ¯ÉúÀ, EAzÀÄPÁAvÀA WÀÈvÀ,
CgÀ«AzÀ¸Àªï EvÁå¢UÀ¼À£ÀÄß DAiÀÄÄµï ªÉÊzÀågÀ ¸À®ºÉAiÉÆA¢UÉ vÉUÉzÀÄPÉƼÀÀÄzÀÄ

38
 UÀæAxÀ¸ÀÆa

1. C£ÁªÀÄzsÉÃAiÀÄ, «±Àé DgÉÆÃUÀå ¸ÀA¸ÉÜ, PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvÉ gÀPÀۻãÀvÉ: ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À, vÀqÉUÀlÄÖ«PÉ ªÀÄvÀÄÛ ¤AiÀÄAvÀæt:
PÁAiÀÄðPÀæªÀÄ ¤ªÁðºÀPÀjUÉ MAzÀÄ ªÀiÁUÀðzÀ²ð, 2001. (11%)

2. C£ÁªÀÄzsÉÃAiÀÄ, ¨sÁgÀwÃAiÀÄ d£À¸ÀASÁå «eÁÕ£À ¸ÀA¸ÉÜ (LL¦J¸ï)

LL¦J¸ï) ªÀÄvÀÄÛ JªÀiïMºÉZïJ¥sïPÀÆå.
J£ïJ¥sïºÉZïJ¸ï-4 ¤AzÀ ¨sÁgÀvÀPÉÌ ¥ÀæªÀÄÄR ¸ÀÆZÀPÀUÀ¼ÀÄ. E°è ®¨sÀå«zÉ:
http://rchiips.org/nfhs/pdf/NFHS4/India.pdf K¦æ¯ï 12, 2021 gÀAzÀÄ ¥ÀæªÉò¸À¯ÁVzÉ.

3. ªÉÄQèãï E, PÁUïìªÉ¯ï JA, JVè L, ªÉÇfدÁ r, r ¨É£ÉƬĸïÖ ©, gÀPÀۻãÀvÉAiÀÄ «±ÀéªÁå¦ ºÀgÀqÀÄ«PÉ,

qÀ§Äè÷åJZïM «l«Ä£ï ªÀÄvÀÄÛ R¤d ¥Ë¶ÖPÁA±À ªÀiÁ»w ªÀåªÀ¸ÜÉ , 1993-2005. ¸ÁªÀðd¤PÀ DgÉÆÃUÀå ¥ÉÆõÀuÉ
2009; 12(4): 444-54.

4. PÀĪÀiÁgï PÉeÉ, D±Á J£ï, ªÀÄÆwð rJ¸ï, ¸ÀÄeÁvÀ JA, ªÀÄAdÄ£Áxï «, ««zsÀ vÉæöʪÀiÁ¹PÀUÀ¼À°è vÁ¬ÄAiÀÄ
gÀPÀۻãÀvÉ ªÀÄvÀÄÛ £ÀªÀeÁvÀ ²±ÀÄUÀ¼À vÀÆPÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥Àj¥ÀPÀévÉAiÀÄ ªÉÄÃ¯É CzÀgÀ ¥ÀjuÁªÀÄ: MAzÀÄ CªÀ¯ÉÆÃPÀ£À
CzsÀåAiÀÄ£À. EAmï eÉ ¥Éæªï ªÉÄqï. 2013; 4(2): 193-199. 199.

5. C£ÁªÀÄzsÉÃAiÀÄ, AiÀÄĤ¸É¥sï AiÀÄÄ, qÀ§Äè÷åJZïM AiÀÄÄ qÀ§Äè÷åJZïM: PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvɬÄAzÀ GAmÁUÀĪÀ gÀPÀۻãÀvÉ:
ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À, vÀqUÉ ÀlÄÖ«PÉ ªÀÄvÀÄÛ ¤AiÀÄAvÀæt. PÁAiÀÄðPÀæªÀÄ ¤ªÁðºÀPÀjUÉ MAzÀÄ ªÀiÁUÀðzÀ²ð. 2001.
(PÁgÀtUÀ¼ÀÄ)

6. J¦, N®Ä¸ï ªÀÄvÀÄÛ EvÀgÀgÀÄ. "UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è ªÀÄvÀÄÛ ¥Àæ¸ÀªÁ£ÀAvÀgÀzÀ CªÀ¢üAiÀÄ°è PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvÉAiÀÄ
gÀPÀۻãÀvÉAiÀÄ gÉÆÃUÀ¤tðAiÀÄ ªÀÄvÀÄÛ aQvÉì: PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvÉ gÀPÀۻãÀvÉ PÁAiÀÄð¥ÀqÉAiÀÄ MªÀÄävÀzÀ ªÀgÀ¢." ¥Àæ¸ÀÆw
ªÀÄvÀÄÛ ¹ÛçÃgÉÆÃUÀ ±Á¸ÀÛçzÀ lQð±ï d£Àð¯ï. ¸ÀA¥ÀÄl. 12,3 (2015): 173-181.
173

7. C£ÁªÀÄzsÉÃAiÀÄ, ¥Àæ¸ÀÆw vÀdÕgÀ MPÀÆÌl ªÀÄvÀÄÛ ¨sÁgÀwÃAiÀÄ ¹ÛçÃgÉÆÃUÀà ±Á¸ÀÛç ¸ÉƸÉÊn (FOGSI) d£ÀgÀ¯ï Qè¤PÀ¯ï
¥ÁæQÖÃ¸ï ²¥sÁgÀ¸ÀÄUÀ¼ÀÄ, UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvÉAiÀÄ gÀPÀۻãÀvÉAiÀÄ ¤ªÀðºÀuÉ. E°è ®¨sÀå«zÉ:
https://www.fogsi.org/wp- content/uploads/2016/05/The-evidence-base_IDA-Pregnancy-24-
content/uploads/2016/05/The
May-2016- Clean.pdf K¦æ¯ï 06, 2021gÀAzÀÄ ¥ÀqÉAiÀįÁVzÉ. (¤ªÀ ( ðºÀuÉ)

8. ªÀÅ nqÀ§Äè÷å, ¸ÉÊ J¥sï ¦, PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvÉAiÀÄ gÀPÀۻãÀvÉUÉ ¨Á¬ÄAiÀÄ ªÀÄÆ®PÀ PÀ©âtzÀ ¥ÀÆgÀPÀUÀ¼À aQvÀìPÀ
¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ CqÀØ¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼À ºÉÆðPÉ. qÀæUï gɸï (¸ÀÖmïÎ). 2016 ªÉÄÃ; 66(5): 257-61.

9. ªÀÄ£ÉÆÃfAiÀÄ£ï EJ£ï ¹, ZÉÊPïì J, ¥ÁAqÀ J¸ï. AiÀiÁªÁUÀ w£ÀߨÉÃPÀÄ: DgÉÆÃUÀå ªÀÄvÀÄÛ gÉÆÃUÀUÀ¼À°è DºÁgÀ
¥ÀzÀÞwAiÀÄ ªÀĺÀvÀé. eÉ §AiÉÆïï jzÀªÀiïì. 2019 r¸ÉA§gï; 34(6): 579-581.

10. UÀÄ¥ÀÛ JA, UÀÄ¥ÁÛ J¸ï. DºÁgÀ ¥ÀzÀÞwUÀ¼ÀÄ, fêÀ£À±ÉÊ° ªÀiÁzÀjUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ «©ü£Àß fêÀ£À ªÀåªÀ¸ÉÜUÀ¼À°è
¨É¼ÉAiÀÄÄwÛgÀĪÀ ¥ÀÄgÀĵÀ ªÀAiÀĸÀÌgÀ ¥Ë¶ÖPÁA±ÀzÀ ¹Üw. PÀgï gÉ¸ï £ÀÆåmïæ DºÁgÀ «eÁÕ£À 2017; 5(3).

11. eÉÊ£ïï ¦, DºÁgÀzÀ PÀ©âtzÀ CA±ÀzÀ ªÉÄÃ¯É CqÀÄUÉ ¥ÁvÉæAiÀi ¥ÀjuÁªÀÄ. eÉ ¸ÁªÀðd¤PÀ DgÉÆÃUÀå PÁål¯ÁUï
2018; 1(4): 89-92.

12. ¸ÉUÀ¯ï eÉ, gÁ©£Àì£ï J¯ï, PÀÆæeï JA, UÀªÀÄ£À PÉÆlÄÖ w£ÀÄߪÀÅzÀÄ, ¸ÀºÁAiÀÄ ªÀiÁUÀðzÀ²ð, E°è ®¨sÀå«zÉ:
https://www.helpguide.org/articles/diets/mindful dful-eating.htm
13. ²æäªÁ¸À£ï PÉ. DºÁgÀ ¸ÀĪÁ¸À£ÉUÉ «ÄÃjzÀ ªÀĸÁ¯ÉUÀ¼À ¥ÁvÀæ: §ºÀÄ DgÉÆÃUÀå ¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ
£ÀÆåmÁæ¸ÀÄånPÀ¯ïì. DºÁgÀ «ªÀıÉðUÀ¼ÀÄ CAvÀgÁ¶ÖçÃAiÀÄ. 2005 K¦æ¯ï 1; 21(2): 167-88.

39
14. UÉÆÃ¥Á®PÀȵÀÚ£ï J¯ï, qÉÆÃjAiÀiÁ PÉ, PÀĪÀiÁgï rJ¸ï. ªÉÆjAUÁ M°¥sÉgÁ: ¥Ë¶×PÁA±ÀzÀ ªÀĺÀvÀé ªÀÄvÀÄÛ CzÀgÀ
OµÀ¢üÃAiÀÄ C£ÀéAiÀÄzÀ PÀÄjvÀÄ MAzÀÄ «ªÀıÉð. DºÁgÀ «eÁÕ£À ªÀÄvÀÄÛ ªÀiÁ£ÀªÀ ¸Áé¸ÀÜ÷å. 2016 dÆ£ï 1; 5(2): 49-
56.

15. ¸ÉãïUÀÄ¥ÀÛ J¸ï., HlªÁzÀ vÀPÀët KPÉ ¤ÃgÀÄ PÀÄrAiÀĨÁgÀzÀÄ, E°è ®¨sÀå«zÉ: https://food.ndtv.com/food-
drinks/why-you-shouldnt-drink-water-immediently- after-- 1672124.

16. C£ÁªÀÄzsÉÃAiÀÄ, «±Àé DgÉÆÃUÀå ¸ÀA¸ÉÜ: ¸ÉAl¸ïð ¥sÁgï r¹Ã¸ï PÀAmÉÆæïï CAqï ¦æªÉ£Àë£ï CmÁèAmÁ «±ÁézÀåAvÀ
gÀPÀۻãÀvÉAiÀÄ ºÀgÀqÀÄ«PÉ 1993–2005: qÀ§Æè÷åºÉZïM UÉÆèç¯ï qÉÃmÁ¨Éøï D£ï C¤Ã«ÄAiÀiÁ. «±Àé DgÉÆÃUÀå
¸ÀA¸ÉÜ; f¤ÃªÁ, ¹élÓ¯ÉðAqï: 2008. [(31 dįÉÊ 2014 gÀAzÀÄ ¥ÀqÉAiÀįÁVzÉ)]. E°è ®¨sÀå«zÉ:
http://www.who.int/nutrition/publications/micronutrients/anaemia_iron_de i
ciency/9789241596657/en/
17. PÀĪÀiÁgï J, ¹AUï J¸ï. ªÀiÁ£ÀªÀ£À DgÉÆÃUÀåzÀ ªÉÄÃ¯É ¸ÀPÀÌgÉVAvÀ ¨sÁgÀwÃAiÀÄ ¨É®èzÀ ¯Á¨sÀ. ªÀiÁ£ÀªÀ DgÉÆÃUÀåzÀ°è
DºÁgÀ ¸ÀPÀÌgÉ, G¥ÀÄà ªÀÄvÀÄÛ PÉƧÄâ 2020 d£ÀªÀj 1 (¥ÀÄl 347-359). CPÁqÉ«ÄPï ¥Éæ¸ï.

18. vÀĨÁQ, ©. Dgï., ¨É¤ß, eÉ. JªÀiï., gÁªï, J£ï, & ¥Àæ¸Ázï, AiÀÄÄ. J£ï.,. (2016). PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvÉAiÀÄ
gÀPÀۻãÀvÉAiÀÄ ªÉÄÃ¯É DAiÀÄĪÉÃðzÀ OµÀ¢üUÀ¼À (PÀ¹Ã¸À¨sÀ¸Àä ªÀÄvÀÄÛ zsÁwæ CªÀ¯ÉúÀ) ¥ÀjuÁªÀÄ: MAzÀÄ AiÀiÁzÀÈaÒPÀ
¤AiÀÄAwævÀ CzsÀåAiÀÄ£À. fêÀ£ÀzÀ ¥ÁæaãÀ «eÁÕ£À, 36 (1), 48-55.

19. ±ÀªÀiÁð PÉPÉ, PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvÉAiÀÄ gÀPÀۻãÀvÉAiÀÄ ¤AiÀÄAvÀætPÁÌV DºÁgÀ DzsÁjvÀ «zsÁ£ÀUÀ¼À ªÀÄÆ®PÀ ¨sÁgÀwÃAiÀÄ
DºÁgÀ¢AzÀ zÀ°è PÀ©âtzÀ eÉÊ«PÀ ®¨sÀåvÉAiÀÄ£ÀÄß ¸ÀÄzsÁj¸ÀĪÀÅzÀÄ. DºÁgÀ ¥ÉÆõÀPÁA±À PÀȶ. 2003; 32: 51-61.

20. ¨Éæöʸï JZï. ªÀiËTPÀ PÀ©âtzÀ aQvÉìAiÀÄ°è PÀ©âtzÀ »ÃjPÉƼÀÄî«PÉAiÀÄ ªÉÄÃ¯É HlzÀ ¥Àæ¨sÁªÀ. DPÁÖ ªÉÄqï
¸ÁÌ÷åAqï ¸À¦è. 1962; 376: 39-45.

21. gÁªï J¸ï, eÉÆò J¸ï, ©üqÉ ¦, ¥ÀÄgÁtÂPï ©, C¸ÀªÁj PÉ. UÁæ«ÄÃt ¨sÁgÀvÀzÀ°è ºÉjUÉAiÀÄ ªÀAiÀĹì£À
ªÀÄ»¼ÉAiÀÄgÀ°è gÀPÀۻãÀvÉAiÀÄ£ÀÄß vÀqÉUÀlÖ®Ä DºÁgÀ ªÉÊ«zsåÀ vÉ. ¸ÁªÀðd¤PÀ DgÉÆÃUÀå ¥ÉÆõÀuÉ. 2014 K¦æ¯ï;
17(4): 939-47.

22. ºÁmïÓ Qæ¹Öãï, V§ì£ï, gÉƸÁ°Aqï J¸ï. ¸À¸Àå DzsÁjvÀ DºÁgÀUÀ¼À°è ¸ÀÆPÀë÷ä ¥ÉÆõÀPÁA±ÀUÀ¼À eÉÊ«PÀ
®¨sÀåvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉaѸÀ®Ä, ¸ÁA¥ÀæzÁ¬ÄPÀ DºÁgÀ-¸ÀA¸ÀÌgÀuÉ ªÀÄvÀÄÛ vÀAiÀiÁjPÉ C¨sÁå¸ÀUÀ¼ÄÀ . d£Àð¯ï D¥sï £ÀÆånæµÀ£ï
2007, ¸ÀAaPÉ 4, 1097-1100.

23. ±ÀÄPÁè «, ¸ÀA¥ÁzÀPÀ. CVߪÉñÀzÀ ZÀgÀPÀ ¸ÀA»vÉ, aQvÁì ¸ÁÜ£À; ¥ÁAqÀÄ gÉÆÃUÀ aQvÁì CzsÀåAiÀÄ£À. 1£Éà DªÀÈwÛ. 16.
¸ÀA¥ÀÄl 2. ªÁgÀuÁ¹: ZËPÀA¨sÀ; 2007. ¥ÀÄlUÀ¼ÀÄ 395-414.

24. ¥ÀæPÁ±ï «©, ¥ÀæPÁ±ï J¸ï, ±ÀªÀiÁð Dgï, ¥Á¯ï J¸ï PÉ. ºÀ¢ºÀgÉAiÀÄzÀ «zÁåyðUÀ¼À°è ¥Ë¶×PÁA±ÀzÀ
PÉÆgÀvɬÄAzÀ GAmÁUÀĪÀ gÀPÀۻãÀvÉAiÀÄ aQvÉìAiÀÄ°è DAiÀÄĪÉÃðzÀ ¸ÀÆwæÃPÀgÀtUÀ¼À ¸ÀªÀÄxÀð¤ÃAiÀÄ ¥ÀjuÁªÀÄ. ¢
d£Àð¯ï D¥sï D®Ö£ÉÃðnªï ªÀÄvÀÄÛ PÁA¦èªÉÄAlj ªÉÄr¹£ï. 2010 ¥sɧæªÀj 1; 16(2):205-11.

25. ¯ÁªÉÃPÀgï fJ¸ï PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvÉAiÀÄ gÀPÀۻãÀvÉ (¥ÁAqÀÄ gÉÆÃUÀ) zÀ°è zsÁwæ ¯ÉúÀ (MAzÀÄ ±Á¹ÛçÃAiÀÄ
DAiÀÄĪÉÃðzÀ ¸ÀÆvÀæ) zÀ ªÉÊzÀåQÃAiÀÄ ¸ÀÄgÀPÀëvÉ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀjuÁªÀÄPÁjvÀé. £ÀªÀzɺÀ°: PÉÃA¢æÃAiÀÄ DAiÀÄĪÉÃðzÀ ªÀÄvÀÄÛ
¹zÀÞ ¸ÀA±ÉÆÃzsÀ£Á ¥ÀjµÀvÀÄÛ, DAiÀÄĵï E¯ÁSÉ, DgÉÆÃUÀå ªÀÄvÀÄÛ PÀÄlÄA§ PÀ¯Áåt ¸ÀaªÁ®AiÀÄ, ¨sÁgÀvÀ ¸ÀPÁðgÀ;
2010.

40
26. gÀhÄÄ.. J, PÀ£ÉògÉÆà JA, PˤmïÓ eÉr. PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvÉAiÀÄ gÀPÀۻãÀvÉAiÀÄ ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À ªÀÄvÀÄÛ aQvÉì:
UÁå¸ÉÆÖçÃJAlgÁ¯ÁfPÀ¯ï zÀȶÖPÉÆãÀ. rUï r¸ï «eÁÕ£À. 2010;55:548-59

27. £ÁAiÀÄgï PÉJA, CAiÀÄåAUÁgï «. PÀ©âtzÀ CA±À, eÉÊ«PÀ ®¨sÀåvÉ ªÀÄvÀÄÛ ¨sÁgÀwÃAiÀÄgÀ PÀ©âtzÀ ¹ÜwAiÀÄ ªÉÄïÉ
¥ÀjuÁªÀÄ ©ÃgÀĪÀ CA±ÀUÀ¼ÀÄ. ¨sÁgÀwÃAiÀÄ eÉ ªÉÄqï gɸï 2009; 130: 634-45.

28. zÁ¸ï J, ¸ÀjvÁ J¸ï ¦J 03. 17. ¥ÁAqÀÄ (PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvÉ gÀPÀۻãÀvÉ) ¤ªÀðºÀuÉAiÀÄ°è ¥ÀÄ£À£ÀðªÁ¢
ªÀÄAqÀÆgÀ ªÀÄvÀÄÛ zÁ¢ªÀiÁ¢ WÀÈvÀzÀ MAzÀÄ ªÉÊzÀåQÃAiÀÄ ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À. D£ï̸ÉÊ ¯ÉÊ¥sï. 2013; 32(¥ÀÆgÀPÀ 2):J¸ï
86.

29. ¥ÁAqÀå JAf, qÉêï JDgï. ªÀÈzÁÞ¥ÀåzÀ°è ¥ÁAqÀÄ gÉÆÃUÀ (ªÀAiÀĸÁìzÀªÀgÀ°è gÀPÀۻãÀvÉ) ¤ªÀðºÀuÉAiÀÄ°è
¥ÀÄ£À£ÀðªÀ ªÀÄAqÀÆj£À MAzÀÄ ªÉÊzÀåQÃAiÀÄ CzsÀåAiÀÄ£À. DAiÀÄÄ. 2014; 35:252-60.

30. ¸ÀªÀįï eÉ, qɺÄÀ j DPÉð ¥ÀÄ£À£ÀðªÁ¢ ªÀÄAqÀÆj£À PÀÄjvÀÄ ¸Á»vÀåzÀ MAzÀÄ «ªÀıÉð: DAiÀÄĪÉÃð¢ÃAiÀÄ
VqÀªÀÄÆ°PÉ-R¤d vÀAiÀiÁjPÉ. ¥sÁªÀiÁðPÁ£ï eÉ. 2016; 8:180–4.
8:180

31. gÀÆ¥À¥ÁgÀ J«, qÉÆÃAUÁ J¸ï©, zÉÃ¬Ä J¯ï. UÀ©üðtÂ¥ÁAqÀÄ (PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvÉ gÀPÀۻãÀvÉ) ¤ªÀðºÀuÉAiÀÄ°è
¥ÁAqÀ
qÀÄXßà ªÀn ªÀÄvÀÄÛ zsÁwæ¯ËªÀwAiÀÄ ¥ÀjuÁªÀÄzÀ §UÉÎ MAzÀÄ vÀÄ®£ÁvÀäPÀ CzsÀåAiÀÄ£À. DAiÀÄÄ. 2013; 34:276–
80.

32. gÁAiÀiï J, ¢éªÉâ JA. zsÁwæ¯ÉúÀ: UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvÉAiÀÄ gÀPÀۻãÀvÉUÉ ¸ÀjAiÀiÁzÀ DAiÉÄÌ. DAiÀÄÄ.
2014; 35:283-8.

33. gÀªÀiÁzÉë f, eÉÆãÁ J¸ï, ¥Àæ¸Ázï AiÀÄÄJ£ï. UÀ©üðtÂ¥ÁAqÀÄ (PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvÉ gÀPÀۻãÀvÉ)UÉ zsÁwæ¯ÉúÀzÀ
¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼À ªÉÄÃ¯É MAzÀÄ Qè¤PÀ¯ï CzsÀåAiÀÄ£À. EAmï eÉ gɸï DAiÀÄĪÉÃðzÀ ¥sÁªÀiïð2014;
ïð 5:708-12.

34. £ÀdÄä¯ï ºÀÄzÁ JAr, «Ä±Áæ rJ¸ï, ¹AUï eɦ. gÉÆÃVUÀ¼À°è PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvÉAiÀÄ gÀPÛ» À ãÀvÉAiÀÄ aQvÉìUÁV
DAiÀÄĪÉÃðzÀ vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ ªÉÊzÀåQÃAiÀÄ ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À. eÉ ºÉÆëÄAiÉÆÃ¥Àxï DAiÀÄĪÉÃðzÀ ªÉÄqï 2014; 3:162.

35. r gÁªÀÄ, J¸ï eÉÆãÁ, AiÀÄÄ J£ï ¥Àæ¸Ázï, UÀ©üðt ¥ÁAqÀÄ (PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvÉ gÀPÀۻãÀvÉ) AiÀÄ°è PÁªÀÄzÀÄWÀ
gÀ¸À ªÀÄvÀÄÛ zsÁwæ¯ÉúÀzÀ ¥ÀjuÁªÀÄzÀ §UÉÎ MAzÀÄ vÀÄ®£ÁvÀäPÀ aQvÁì CzsÀåAiÀÄ£À; LJJªÀiïeÉ: ¸ÀA¥ÀÄl 3; ¸ÀAaPÉ
12; r¸ÉA§gï- 2015

36. RAqÉïÁé¯ï rJ, qÉÆAUÁ J¸ï©, zÉÃ¬Ä J¯ï. ¥ÀÄ£À£ÀðªÀ ªÀÄAqÀÆj£À Qè¤PÀ¯ï ¥ÀjuÁªÀÄPÁjvÀé ªÀÄvÀÄÛ UÀ©üðtÂ
¥ÁAqÀÄ (UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è gÀPÀۻãÀvÉ) ¤ªÀðºÀuÉAiÀÄ°è zsÁwæ¯ÉúÀÀ. CAiÀÄÄ. 2015; 36: 397-403

37. CAdÄ, J¸ï ¸ÀIJïÁ, UÀ©üðtÂAiÀÄ ¤ªÀðºÀuÉAiÀÄ°è ¸À¥ÁÛªÀÄÈvÀ ¯ÉúÀ ªÀÄvÀÄÛ zsÁwæ¯ÉúÀzÀ vÀÄ®£ÁvÀäPÀ
¥ÀjuÁªÀÄPÁjvÀéªÀ£ÀÄß ¤tð¬Ä¸À®Ä MAzÀÄ Qè¤PÀ¯ï CzsåÀ AiÀÄ£À, DAiÀÄĪÉÃðzÀ d£Àð¯ï, CPÉÆÖçgï-
§gï r¸ÉA§gï
2014.

38. PÉ ¨sÁUÀå²æà ªÀÄvÀÄÛ EvÀgÀgÀÄ, "UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è gÀPÀۻãÀvÉAiÀÄ£ÀÄß G¯ÉèÃT¹ UÀ©üðt ¥ÁAqÀÄ gÉÆÃUÀzÀ°è zsÁwæ¯ÉúÀ
ªÀÄvÀÄÛ £ÀªÀAiÀiÁ¸À ¯ÉúÀzÀ MAzÀÄ vÀÄ®£ÁvÀäPÀ aQvÁì CzsÀåAiÀÄ£À" MJ¸ïDgï zÀAvÀ ªÀÄvÀÄÛ ªÉÊzÀåQÃAiÀÄ «eÁÕ£ÀUÀ¼À
d£Àð¯ï (LMJ¸ïDgï-eÉrJAJ¸ï) E-LJ¸ïJ¸ïJ£ï: LJ¸ïJ¸ïJ£ï: 2279-0853, ¦-LJ¸ïJ¸ïJ£ï:2279-0861. ¸ÀA¥ÀÄl
11, ¸ÀAaPÉ 1 (£ÀªÉA§gï- r¸ÉA§gï 2013), ¦¦ 28-33. 33.

39. J¸ï.PÉ.ªÁt²æÃ, JA gÀªÉÄñï; UÀ©üðt ¥ÁAqÀÄ gÉÆÃUÀzÀ°è ªÀÄAqÀÆgÀ ¨sÀ¸ÀäzÀ ¥ÀjuÁªÀÄPÁjvÀéªÀ£ÀÄß ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À
ªÀiÁqÀ®Ä MAzÀÄ Qè¤PÀ¯ï CzsÀåAiÀÄ£À. LJJªÀiïeÉ: ¸ÀA¥ÀÄl 6, ¸ÀAaPÉ 6, dÆ£ï, 2018.

41
40. CgÀAPÀ¯Éè, ¦.J¸ï. UÀ©üðt ¥ÁAqÀÄ (UÀ¨sÁðªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è gÀPÀۻãÀvÉ) ªÉÄÃ¯É zÀ¢ªÀiÁ¢ WÀÈvÀzÀ ¥ÀjuÁªÀÄ,
DAiÀÄĪÉÃðzÀ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀªÀÄUÀæ OµÀzsÀ ¥ÀwæPÉ (eÉJºÉZïJªÀiï), 2(3) 2014.

41. zÉêÀÅ®¥À°è J. UÀ©üðtÂAiÀÄ ¥ÁAqÀÄ ¤ªÀðºÀuÉAiÀÄ°è DªÀÄèPÁå¢ ZÀÆtðzÀ ¥ÀjuÁªÀÄPÁjvÀézÀ ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À.

eÉrrn [EAl£Éðmï]. 14 ªÀiÁZïð, 2013 [J¦æ¯ï 7,2021gÀAzÀÄ «ÃQë¸À¯ÁVzÉ]; 3(2)

42. ¢Ã¥À²æÃ. n & ¸ÀÄZÉÃvÁ PÀĪÀiÁj: UÀ©üðt ¥ÁAqÀÄ ªÉÄÃ¯É zÁæPÁë WÀÈvÀzÀ ¥ÀjuÁªÀÄPÁjvÀéªÀ£ÀÄß ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À
ªÀiÁqÀ®Ä MAzÀÄ ¥ÀæªÀiÁtÂvÀ Qè¤PÀ¯ï CzsÀåAiÀÄ£À. UÀ©üðtÂAiÀÄ°è gÀPÀۻãÀvÉUÉ qÀ§Æè÷å.J¸ï.Dgï. LJJAeÉ:
LJJªÀiïeÉ: ¸É¥ÉÖA§gï, 2017

43. qÁ. C²é£ï, C±ÉÆÃPï ±ÉÃmï, qÁ.C«£Á±ï, qÁ. ¦«J£ïDgï ¥Àæ¸Ázï, Hb% PÀÄjvÀAvÉ PÀ¹¸À ¨sÀ¸Àä ªÀÄvÀÄÛ C£ÀߨsÉâ
ZÉAqÀÆgÀA UÀ¼À Qè¤PÀ¯ï CzsÀåAiÀÄ£À. 8(1): 285-289

44. ²ªÀgÁeï Dgï. ²ªÀgÁeï AiÀÄÄ, ZËzsÀj DgïJ, C©ügÁ«Ä Dgï. PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvÉAiÀÄ gÀPÀۻãÀvÉAiÀÄ aQvÉìAiÀÄ°è
C£ÀߨsÉâ ZÉAqÀÆgÀA (¹zÀÞ OµÀzsÀ ¥ÀzÀÞw) ªÀÄvÀÄÛ zsÁvÀÄgÀÆ¥ÀzÀ PÀ©âtzÀ ªÉÊzÀåQÃAiÀÄ ºÉÆðPÉ. L¦
EAlgï£ÁåµÀ£À¯ï d£Àð¯ï D¥sï PÁA¥ÀæºÉ¤ìªï CAqï CqÁé£ïì÷Ø ¥sÁªÀÄðPÁ®f. 2020 r¸ÉA§gï 15; 3(4): 142-
5.

45. C£ÁªÀÄzsÉÃAiÀÄ, «gÀÄzÀÞºÀgÀ («gÉÆâü DºÁgÀ), E°è ®¨sÀå«zÉ: https://www.nhp.gov.in/viruddhahara-

antagonistic-food-_mtl
46. ¸ÀªÀįï eÉ. PÀ©âtzÀ PÉÆgÀvÉAiÀÄ gÀPÀۻãÀvÉAiÀÄ ¤ªÀðºÀuÉUÉ DAiÀÄĪÉÃð¢ÃAiÀÄ ¹zÀÞvÉUÀ¼ÀÄ: MAzÀÄ ªÀåªÀ¹ÜvÀ «ªÀıÉð.
DAiÀÄÄ. 2016;37(3-4): 163-169.

47. ¨ÉÆÃqÁ¤ DgïDgï, CqÉ «, UÉÊzsÁ£É J¸ï. gÀPÀۻãÀvÉAiÀÄ «±ÉõÀ G¯ÉèÃRzÉÆA¢UÉ ¥ÁAqÀÄ gÉÆÃUÀPÉÌ zÁæPÁë
CªÀ¯ÉúÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀÄ£À£ÀðªÀ ªÀÄAqÀÆj£À MAzÀÄ vÀÄ®£ÁvÀäPÀ CzsÀåAiÀÄ£À. d£Àð¯ï D¥sï QænPÀ¯ï jªÀÇå¸ï,
LJ¸ïJ¸ïJ£ï-2394-5125 ¸ÀA¥ÀÄl 6, ¸ÀAaPÉ 6, 2019

48. ¥ÀjÃPï n, wªÁj J¸ïJ¸ï, ªÀĸÁæªÀiï JªÀiï. ¥ÁAqÀÄ gÉÆÃUÀPÉÌ ªÀÄAqÀÆgÀÄ ªÁlPÀzÀ ¥ÀjuÁªÀÄPÁjvÀézÀ §UÉÎ
Qè¤PÀ¯ï CzsåÀ AiÀÄ£À, ªÀ¯ïØð d£Àð¯ï D¥sï ¥sÁªÀiÁð¸ÀÄånPÀ¯ï j¸ÀZïð ¸ÀA¥ÀÄl. 6 ¸ÀAaPÉ 1, 921-928

49. ¨sÀĪÀ£ÉñÀéj ¹, ²ªÀÅqÀÄ PÉ «, ¯ÁªÀtå f, ¥ÁAqÀÄ gÉÆÃUÀzÀ°è ªÀÄAqÀÆgÀ ªÁlPÀ ªÀÄvÀÄÛ ¤±ÁªÀÄ®PÀ¢AiÀÄ
¥ÀjuÁªÀÄ - MAzÀÄ AiÀiÁzÀÈaÒPÀ Qè¤PÀ¯ï læAiÀįï, ªÀ¯ïØð d£Àð¯ï D¥sï ¥sÁªÀiÁð¸ÀÄånPÀ¯ï j¸ÀZïð, ¸ÀA¥ÀÄl 5,
¸ÀAaPÉ 11, 912-924

50. ªÉÊzÀå. ±ÉʯÉÃ±ï £ÁqÀPÀtÂð, ¸ÀA¥ÁzÀQÃAiÀÄ, DgÉÆÃUÀå ªÀÄA¢gÀ ¥ÀwæPÉ, d£ÀªÀj, 2012, E°è ®¨sÀå«zÉ:
http://sdlindia.com/media/Pandu_Vishehank_January_2012.pdf
51. ¸ÀvÁ¤ PÉf, ªÁå¸ï JZïJ, ªÁå¸ï JAPÉ. gÀPÀÛPÀëAiÀÄzÀ ªÉÄÃ¯É ¥ÀAZÀPÉÆîzÀ Qè¤PÀ¯ï ¥ÀjuÁªÀÄ. DAiÀÄÄ. 2013
K¦æ¯ï; 34(2): 184.

52. ¥ÀæPÁ±ÀA PÉJ¸ï, ¥ÁæaãÀ ¨sÁgÀwÃAiÀÄ OµÀzsÀ ¥ÀzÀÞw DAiÀÄĪÉÃðzÀzÀ°è PÀ©âtzÀ «±ÉõÀ G¯ÉèÃRzÉÆA¢UÉ
gÀPÀۻãÀvÉUÉ aQvÉì , MAzÀÄ LwºÁ¹PÀ zÀȶÖPÉÆãÀ, ¨sÁgÀwÃAiÀÄ ªÉÊzÀåQÃAiÀÄ EwºÁ¸À ¸ÀA¸ÉÜAiÀÄ §Ä¯Én£ï
(ºÉÊzÀgÁ¨Ázï). 1991 dįÉÊ; 21(2): 99-104.

53. gÉÊlgï JA.eÉ.ºÉZï. C¥Ë¶ÖPÀvÉ ºÉÆA¢gÀĪÀ ªÀÄPÀ̼À°è ¥ÀæwgÀPÀëuÁ ªÀåªÀ¸ÉÜ - MAzÀÄ ªÀåªÀ¹ÜvÀ «ªÀıÉð. ¥ÉÆèøï
M£ï. 2014; 9: E 105017.

42
54. ¨ËPÉð ¹ r, §Qèð eÉ J, ¥ÉæÃAqÀgïUÁ¸ïÖ J eÉ C¥Ë¶ÖPÀvÉAiÀÄ PÁgÀt ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀjuÁªÀĪÁV gÉÆÃUÀ¤gÉÆÃzsÀPÀvÉAiÀÄ
C¥À¸ÁªÀiÁ£Àå QæAiÉÄ. mÉæAqïì EªÀÄÄå£ÉƯï. 2016; 37(6):386-398.
37(6):386

55. ªÀÇ f. ªÀiÁ£ÀªÀ ¥ÉÆõÀuÉ ªÀÄvÀÄÛ DgÉÆÃUÀåzÀ°è DºÁgÀzÀ mËj£ï, QæAiÉÄÃmÉÊ£ï, PÁ£ÉÆð¹£ï, C£Éìj£ï ªÀÄvÀÄÛ 4-
4
ºÉÊqÁæQì¥ÉÆæ°£ï £À ¥ÀæªÀÄÄR ¥ÁvÀæUÀ¼ÀÄ. CªÉÄÊ£ÉÆà DªÀÄèUÀ¼ÀÄ. 2020;52:329-360.
2020;52:329

56. ZÉʯïØ÷ì ¹.E., PÁ®Øgï ¦.¹., ªÉÄʯïì E.J.

J. DºÁgÀ ªÀÄvÀÄÛ gÉÆÃUÀ¤gÉÆÃzsÀPÀ PÁAiÀÄð. ¥ÉÆõÀPÁA±ÀUÀ¼ÀÄ.
2019;11:1933.

57. ¨ÉÆïïØ, eÉ, ºÁåj¸ï, JA., ¥sɯÉÆøï, J¯ï., ZËZÁ£É, JA. £ÀÆånæµÀ£ï, PÉÆëqï -19 ¸ÉÆÃAQ£À°è fÃuÁðAUÀ
ªÀåªÀ¸ÉÜ ªÀÄvÀÄÛ gÉÆÃUÀ¤gÉÆÃzsÀPÀ ±ÀQÛ. UÁå¸ÉÆÖçÃJAlgÁ¯ï. ºÉ¥ÀmÆ
É Ã¯ï. ¨Éqï ¨ÉAZï 2020,
2 13, 331–340.

58. eÁ£ï E ªÉƯÉð. C¥Ë¶ÖPÀvÉAiÀÄ CªÀ¯ÉÆÃPÀ£À [EAl£Éðmï]. Pɤ®évïð, J£ïeÉ, AiÀÄÄJ¸ïJ: ªÉÄPïð ±Á¥ïð &
qÉƺïä PÁ¥ïð.; 2016 [K¦æ¯ï 13 gÀAzÀÄ «ÃQë¸À¯ÁVzÉ]. E°è ®¨sÀå«zÉ:
http://www.msdmanuals.com/professional/nutritionaldisorders/undernutrition/ over-of– o
under nutrition
59. WÉÆõï J¸ï, ±Á r. £ÀUÀgÀzÀ PÉƼÉUÉÃj ªÀÄPÀ̼À°è ¥Ë¶×PÁA±ÀzÀ ¸ÀªÀĸÉåUÀ¼ÀÄ. ¨sÁgÀwÃAiÀÄ ¦ÃrAiÀiÁnæPïì. 2004
dįÉÊ 1; 41(7): 682-96.

43
 PÉÆqÀÄUÉzÁgÀgÀÄ

DAiÀÄÄµï ¸ÀaªÁ®AiÀÄ
 qÁ.ªÀÄ£ÉÆÃeï £ÉøÀj, ¸À®ºÉUÁgÀ (DAiÀÄÄ.), DAiÀÄÄµï ¸ÀaªÁ®AiÀÄ, £ÀªÀzɺÀ°
 qÁ.J. gÀWÀÄ, dAn ¸À®ºÉUÁgÀ (DAiÀÄÄ.), DAiÀÄÄµï ¸ÀaªÁ®AiÀÄ, £ÀªÀzɺÀ°
 qÁ.¸ÀÄgÉñï PÀĪÀiÁgï, G¥À ¸À®ºÉUÁgÀ (DAiÀÄÄ.), DAiÀÄÄµï ¸ÀaªÁ®AiÀÄ, £ÀªÀzɺÀ°
 qÁ. C«Ävï ¨sÀmï, ¸ÀA±ÉÆÃzsÀ£Á¢üPÁj (DAiÀÄÄ.), DAiÀÄÄµï ¸ÀaªÁ®AiÀÄ, £ÀªÀzɺ°
À
 qÁ. ¸ÀÄ«ÄÃvï UÉÆÃAiÀįï, PÁAiÀÄðzÀ²ð (DAiÀÄĵï)CªÀgÀ NJ¸ïr (n), DAiÀÄĵï
¸ÀaªÁ®AiÀÄ, £ÀªÀzɺÀ°
 qÁ. ¢Ã¥ÀPï ¯ÉÆÃAzsÉ, ¸ÀA±ÉÆÃzsÀ£Á¢üPÁj (DAiÀÄÄ.) / DAiÀÄĵï vÀdÕ,
JªÀiïMqÀ§Æè÷å¹r, £ÀªÀzɺÀ°
 qÁ. ±ÉÆéüvï PÀĪÀiÁgï, ¸ÀA±ÉÆÃzsÀ£Á¢üPÁj (DAiÀÄÄ.) / DAiÀÄĵï vÀdÕ,
J£ïLnL/¤Ãw CAiÉÆÃUÀ, £ÀªÀzɺÀ°

eÉÊ¥ÀÄgÀzÀ gÁ¶ÖçÃAiÀÄ DAiÀÄĪÉÃzÀ ¸ÀA¸ÉÜAiÀÄ°ègÀĪÀ PÁAiÀÄðPÀæªÀÄ ¤ªÀðºÀuÁ WÀlPÀ

 ¥ÉÆæ. «ÄvÁ PÉÆÃmÉZÁ, ¥ÉÆæ¥sɸÀgï, J£ïLJ, eÉÊ¥ÀÄgÀ / CzsÀåPÀëgÀÄ, ¦JAAiÀÄÄ

 N qÁ. ¤±Á NeÁ, ¸ÀºÀ ¥ÁæzsÁå¥ÀPÀgÀÄ, J£ïLJ, eÉÊ¥ÀÄgÀ / ¸ÀzÀ¸Àå PÁAiÀÄðzÀ²ð,
¦JAAiÀÄÄ
 qÁ. ºÉl¯ï JZï. zÀªÉ, ¸ÀºÀ ¥ÁæzsÁå¥ÀPÀgÀÄ, J£ïLJ, eÉÊ¥ÀÄgÀ
 qÁ.¥Àæ±ÁAvï PÀĪÀiÁgï UÀÄ¥ÁÛ, ¸ÀºÀ ¥ÁæzsÁå¥ÀPÀgÀÄ, ¸ÀPÁðj DAiÀÄĪÉÃðzÀ PÁ¯ÉÃdÄ,
gÁAiÀÄ¥ÀÄgÀ
 qÁ. ¥ÀÆ£ÀA ZËzsÀj, ¸ÀºÁAiÀÄPÀ ¥ÁæzsÁå¥ÀPÀgÀÄ, J£ïLJ, eÉÊ¥ÀÄgÀ
 qÁ.¸ÀĤvÁ PÀÄPÀ̯ï, ¹JAM (DAiÀÄĪÉÃðzÀ), ¢°èAiÀÄ J£ï¹n ¸ÀPÁðgÀ
 qÁ. §æºÀä zÀvÀÛ ±ÀªÀiÁð, ¸ÀºÁAiÀÄPÀ ¥ÁæzsÁå¥ÀPÀgÀÄ, J£ïLJ, eÉÊ¥ÀÄgÀ

44
gÁ¶ÖçÃAiÀÄ ¸ÀªÀiÁ¯ÉÆÃZÀ£Á vÀAqÀ

 ¥ÉÆæ (qÁ.) C©üªÀÄ£ÀÄå PÀĪÀiÁgï, G¥ÀPÄÀ ®¥Àw, qÁ. ¸ÀªÀð¥À°è gÁzsÁPÀȵÀÚ£ï gÁd¸ÁÜ£À
DAiÀÄĪÉÃðzÀ «±Àé«zÁå®AiÀÄ, eÉÆÃzsÀ¥ÀÄgÀ.
 ªÉÊzÀå. dAiÀÄAvï zÉêÀ¥ÀÆeÁj, CzsÀåPÀëgÀÄ, ¨sÁgÀwÃAiÀÄ ªÉÊzÀåQÃAiÀÄ ¥ÀzÀÞw DAiÉÆÃUÀ,
£ÀªÀzɺ°À .
 ¥ÉÆæ (qÁ.) vÀ£ÀÄeÁ ªÀÄ£ÉÆÃeï £ÉøÀj, ¤zÉÃð±ÀPÀgÀÄ, CT® ¨sÁgÀvÀ DAiÀÄĪÉÃðzÀ
¸ÀA¸ÉÜ, £ÀªÀzɺÀ°.
 qÁ.J£ï. ²æÃPÁAvï, qÉÊgÉPÀÖgï d£ÀgÀ¯ï ºÉZÀÄѪÀj ZÁeïð, ¸ÉAlæ¯ï Pˤì¯ï ¥sÁgï
j¸ÀZïð E£ï DAiÀÄĪÉÃð¢Pï ¸ÉÊ£Àì¸ï, £Àªz À ɺÀ°
 qÁ.C£ÀÄ¥ÀªÀiï ²æêÁ¸ÀÛªÀ, ¤zÉÃð±ÀPg
À ÀÄ, gÁ¶ÖçÃAiÀÄ DAiÀÄĪÉÃðzÀ «zÁå¦ÃoÀ, £ÀªÀzɺ°
À
 ¥ÉÆæ (qÁ.) GªÉÄÃ±ï ±ÀÄPÁè, ¥ÁæA±ÀÄ¥Á®gÀÄ, ¸ÀPÁðj DAiÀÄĪÉÃðzÀ PÁ¯ÉÃdÄ,
¨sÉÆÃ¥Á¯ï
 ¥ÉÆæ (qÁ.) ¸ÀÄeÁvÀ PÀzÀA, ¥ÉÆæ¥sɸÀgï, CT® ¨sÁgÀvÀ DAiÀÄĪÉÃðzÀ ¸ÀA¸ÉÜ, £ÀªÀzɺÀ°.
 qÁ. C¹vï PÀĪÀiÁgï ¥ÀAd, ¸ÀºÀ ¥ÁæzsÁå¥ÀPÀgÀÄ, gÁ¶ÖçÃAiÀÄ DAiÀÄĪÉÃzÀzÀ ¸ÀA¸ÉÜ,
eÉÊ¥ÀÄgÀ
 qÁ.f.f. UÀAUÁzsÀgÀ£ï, ¤zÉÃð±ÀPg
À ÀÄ, JAJ¸ï gÁªÀÄAiÀÄå DAiÀÄĪÉÃðzÀ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀªÀÄUÀæ
OµÀzsÀ PÉÃAzÀæ, ¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ
 qÁ. PÁ²£ÁxÀ ¸ÀªÀÄAUÀr, ¸ÀºÀ ¥ÁæzsÁå¥ÀPÀgÀÄ, DAiÀÄĪÉÃzÀzÀ gÁ¶ÖçÃAiÀÄ ¸ÀA¸ÉÜ, eÉÊ¥ÀÄgÀ
 qÁ.¢£Éñï PÉJ¸ï, ¸ÀºÀ ¥ÁæzsÁå¥ÀPÀgÀÄ, «.¦.J¸ï.« DAiÀÄĪÉÃðzÀ PÁ¯ÉÃdÄ, PÉÆlÖPÀ̯ï
 qÁ. ±ÀÄæw PÀAzsÀÆj, ¸ÀA±ÉÆÃzsÀ£Á C¢üPÁj,(DAiÀÄĪÉÃðzÀ) PÉÃA¢æÃAiÀÄ DAiÀÄĪÉÃðzÀ
«eÁÕ£À ¸ÀA±ÉÆÃzsÀ£Á ªÀÄAqÀ½, £ÀªÀzɺÀ°
 qÁ. ©zsÀ£ï ªÀĺÁeÉÆãï, ¸ÀA±ÉÆÃzsÀ£Á C¢üPÁj (DAiÀÄĪÉÃðzÀ), PÉÃA¢æÃAiÀÄ
DAiÀÄĪÉÃðzÀ «eÁÕ£À ¸ÀA±ÉÆÃzsÀ£Á ªÀÄAqÀ½, £ÀªÀzɺÀ°
 qÁ.CgÀÄuï ªÀĺÉÆÃ¥ÁvÀæ, ¸ÀºÁAiÀÄPÀ ¥ÁæzsÁå¥ÀPg
À ÀÄ, CT® ¨sÁgÀvÀ DAiÀÄĪÉÃðzÀ
¸ÀA¸ÉÜ, £ÀªÀzɺÀ°.
 qÁ. CgÀÄuï gÁeï fDgï, ¸ÀºÁAiÀÄPÀ ¥ÁæzsÁå¥ÀPg
À ÀÄ, J¸ïrJA DAiÀÄĪÉÃðzÀ ªÀÄvÀÄÛ
D¸ÀàvÉæ PÁ¯ÉÃdÄ, ºÁ¸À£À
 qÁ.ªÀÄÈzÀÄ¯ï ªÉÊ.avÀæPÀgï, ¸ÀºÁAiÀÄPÀ ¥ÁæzsÁå¥ÀPÀgÀÄ, rªÉÊ ¥Ánïï DAiÀÄĪÉÃðzÀ
¸ÀÆ̯ï, ªÀÄÄA¨ÉÊ
 ªÉÊzÀå J¸ï. J£ï. ¥ÁAqÉ, »jAiÀÄ ªÉÊzÁå¢üPÁj (¤ªÀÈvÀÛ), ªÀÄzsÀå¥ÀæzÉñÀ
 qÁ. C£ÀWÀ gÁ£ÀqÉ, ¸ÀA±ÉÆÃzsÀ£Á C¢üPÁj (DAiÀÄĪÉÃðzÀ), PÉÃA¢æÃAiÀÄ DAiÀÄĪÉÃðzÀ
«eÁÕ£À ¸ÀA±ÉÆÃzsÀ£Á ªÀÄAqÀ½, £ÀªÀzɺÀ°
 qÁ. ®°vÁ ±ÀªÀiÁð, ¸ÀA±ÉÆÃzsÀ£Á C¢üPÁj (DAiÀÄĪÉÃðzÀ), PÉÃA¢æÃAiÀÄ
DAiÀÄĪÉÃðzÀ «eÁÕ£À ¸ÀA±ÉÆÃzsÀ£Á ªÀÄAqÀ½, £ÀªÀzɺÀ°
 qÁ.ªÀĺÉÃ±ï ¸ÀAWÀ«, KPÀ¯ï ¥sËAqÉñÀ£ï, £ÀªÀzɺÀ°
 ²æêÀÄw. ªÀgÀ®Që÷ä ªÉAPÀl¥Àw, ¸ÀévÀAvÀæ ¸ÀA±ÉÆÃzsÀQ

45
n¥ÀàtÂUÀ¼ÀÄ
n¥ÀàtÂUÀ¼ÀÄ
 Design: Kamsingh.online@gmail.com

Notes
Design: Kamsingh.online@gmail.com
 PÀÄ¥ÉÆõÀuÁ ªÀÄÄPÀÛ
¨sÁgÀvÀPÉÌ DAiÀÄĵï
DºÁgÀ ¸À®ºÉ

www.ayush.gov.in

www.facebook.com/moayush

www.twitter.com/moayush

DAiÀÄÄµï ªÀÄAvÁæ®AiÀÄ
DAiÀÄÄµï ¨sÀªÀ£À, © ¨ÁèPï, f¦M ¸ÀAQÃtð,
E£Á, £ÀªÀzɺÀ° - 110023