CHƯƠNG 5

CƠ CẤU ĐIỆN TỪ-

NAM CHÂM ĐIỆN

5.1 KHÁI NIỆM CHUNG CƠ CẤU ĐIỆN TỪ

Caïc thiãút bë nhæ råle, cäng tàõc tå, khåíi âäüng tæì, ...
âãöu coï bäü pháûn laìm nhiãûm vuû biãún âäøi tæì âiãûn nàng ra cå
nàng. Bäü pháûn naìy gäöm coï : cuäün dáy vaì maûch tæì goüi chung
laì cå cáúu âiãûn tæì.
Maûch tæì chia laìm caïc pháön chênh sau âáy :
 Thán maûch tæì
 Nàõp maûch tæì
 Khe håí khäng khê chênh  .

1
 KHÁI NIỆM CHUNG CƠ CẤU ĐIỆN TỪ

2
t


r
1
3

Hçnh 5.1 Kãút cáúu maûch tæì

1.Thán maûch tæì; 2. Nàõp maûch tæì ;3. Cuäün dáy

KHÁI NIỆM CHUNG CƠ CẤU ĐIỆN TỪ

Khi cho doìng âiãûn chaûy qua cuäün dáy thç trong cuäün dáy
coï tæì thäng  âi qua, tæì thäng naìy cuîng chia laìm 3 thaình
pháön :
Tæì thäng chênh  : laì tæì thäng âi qua khe håí khäng khê
chênh, âoï cuîng laì tæì thäng laìm viãûc cuía cå cáúu âiãûn tæì .
Tæì thäng taín t : laì tæì thäng âi ra ngoaìi khe håí khäng
khê chênh.
Tæì thäng roì r : laì tæì thäng kheïp voìng qua cuäün dáy laì
thaình pháön khäng âi qua khe håí khäng khê chênh maì kheïp
kên trong khäng gian giæîa loîi vaì thán maûch tæì.

2
 PHÂN LOẠI CƠ CẤU ĐIỆN TỪ
Phán theo tênh cháút cuía nguäön âiãûn
 Cå cáúu âiãûn mäüt chiãöu.
 Cå cáúu âiãûn tæì xoay chiãöu.
Theo caïch näúi cuäün dáy vaìo nguäön âiãûn
 Näúi näúi tiãúp.
 Näúi song song.
Theo hçnh daûng maûch tæì:
 Maûch tæì huït cháûp (thàóng).
 Maûch tæì huït xoay (quanh mäüt truûc hay mäüt caûnh),
maûch tæì huït kiãøu pittäng.

CÁC ĐỊNH LUẬT CƠ BẢN CỦA MẠCH TỪ

1. Âënh luáût Äm : Trong mäüt phán âoaûn cuía maûch tæì, tæì
aïp råi trãn noï bàòng têch giæîa tæì thäng vaì tæì tråí hoàûc
thæång giæîa tæì thäng vaì tæì dáùn : U   .R  G
2. Âënh luáût Kiãúckhäúp I : Trãn moüi âiãøm cuía maûch tæì,
n

täøng tæì thäng vaìo bàòng täøng tæì thäng ra : i  0

1

3. Âënh luáût Kiãúckhäúp II : Trong mäüt maûch tæì kheïp

kên, täøng tæì aïp cuía caïc âoaûn maûch bàòng täøng sæïc tæì
âäüng : n n

i R .i   Fi
1 1

3
 CÁC ĐỊNH LUẬT CƠ BẢN CỦA MẠCH TỪ
4. Âënh luáût toaìn doìng âiãûn : Têch phán âæåìng cuía
cæåìng âäü tæì træåìng theo voìng tæì kheïp kên bàòng täøng
s.t.â cuía voìng tæì âoï : H.dl  F   i
l

Âënh luáût toaìn doìng âiãûn coï thãø biãún âäøi nhæ sau :
B.S dl
 H .dl   .S dl    .S   .dR   F
l l l l
i

hoàûc :
 H .dl   .dR   F
l l
i

vaì âáy cuîng chênh laì âënh luáût Kiãúckhäúp II våïi maûch
tæì kheïp kên.

ĐẠI CƯƠNG VỀ NAM CHÂM ĐIỆN

i 
N S

S i N
N

Hình 5.2 Nguyên lý của nam châm điện

4
 ĐẠI CƯƠNG VỀ NAM CHÂM ĐIỆN
Doìng âiãûn chaûy trong cuäün dáy seî sinh ra tæì
træåìng. Váût liãûu sàõt tæì âàût trong tæì træåìng naìy seî bë
tæì hoïa vaì coï cæûc tênh ngæåüc laûi våïi cæûc tênh cuía cuäün
dáy, cho nãn seî bë huït vãö phêa cuäün dáy
Nãúu âäøi chiãöu doìng âiãûn trong cuäün dáy thç tæì
træåìng trong cuäün dáy cuîng âäøi chiãöu vaì váût liãûu sàõt
tæì bë tæì hoïa coï cæûc tênh ngæåüc våïi cæûc tênh cuäün dáy,
cho nãn chiãöu læûc huït khäng âäøi.
Trong quaï trçnh laìm viãûc nàõp maûch tæì chuyãøn
âäüng, khe håí khäng khê giæîa nàõp vaì loîi thay âäøi nãn
læûc huït âiãûn tæì cuîng thay âäøi

5.2 TÍNH LỰC HÚT ĐIỆN TỪ

THEO CÔNG THỨC MAXWELL
Theo Maxwell, khi coï mäüt váût dáùn tæì đặt trong từ træåìng
thç váût dáùn tæì seî chëu mäüt læûc taïc duûng :

F 
1
0  s 

 B .n .B 
1 2 
2
B .n ds (5.1)

Trong âoï:

B : Veïc tå tæì caím åí khe håí không khí bãö màût cæûc tæì,

n : Veïc tå phaïp tuyãún âån vë åí bãö màût cæûc tæì,
S: diãûn têch bãö màût váût dáùn.
0 = 1,25.10-8 [Wb/A.cm] laì âäü tæì tháøm cuía khäng khê.
Vç hãû säú tæì dáùn cuía váût liãûu sàõt tæì låïn hån nhiãöu cuía
khäng khê ( >>0) nãn xem nhæ cuìng phæång n ( =0) vaì
( B.n) B  B 2 .n

5
 TÍNH LỰC HÚT ĐIỆN TỪ
THEO CÔNG THỨC MAXWELL
1
2 0  s
Vaì ta coï : F 2
B n.ds (5.2)
Khi khe håí khäng khê beï, tæì træåìng coï thãø xem nhæ phán
bäú âãöu trãn bãö màût cæûc tæì B = const, bãn coi ds  s thç ta coï:
B .S N 
1 2 (5.3)
F
2 0

B: âån vë [Wb/cm2].
S: diãûn têch tæì thäng qua [cm2].
0 = 1,25.10-8 [Wb/A.cm]
2
Nãúu B tênh theo Tesla thç: F  4 B 2 S  4  kg  (5.4)
S

TÍNH LỰC HÚT ĐIỆN TỪ

THEO CÔNG THỨC MAXWELL
Khi khe håí khäng khê tæì thäng roì nhiãöu :
1
F  4.B 2 .S  kg 
1  K d / c. . (5.5)

Våïi Kâc= 3 5 laì hãû âiãöu chènh.

6
 5.3 TÍNH LỰC HÚT ĐiỆN TỪ BẰNG
PHƯƠNG PHÁP CÂN BẰNG NĂNG LƯỢNG


S

i N

Hình 5.3 Nam châm điện

THEO PHƯƠNG PHÁP

CÂN BẰNG NĂNG LƯỢNG
Khi âoïng âiãûn vaìo cuäün dáy NCÂ, ta coï phæång trçnh
cán bàòng âiãûn aïp : u  R.i  d (5.6)
dt
Nhán 2 vãú cuía phæång trçnh cho idt, ta coï :
d
uidt  R.i 2 .dt  i dt
dt
Láúy têch phán hai vãú phæång trçnh trãn ta coï:
t t t
d
 uidt   i Rdt   i
2
Trong âoï ta coï: dt
0 0 0 dt
t

 uidt : laì nàng læåüng nguäön cung cáúp.

t 0

 i .R dt : laì nàng læåüng tiãu hao trãn âiãûn tråí cuäün dáy w.
2

0 t 
d
i
0
dt
dt  Wt   id :laì
0
nàng læåüng têch luîy trong tæì træåìng

7
2

THEO PHƯƠNG PHÁP

CÂN BẰNG NĂNG LƯỢNG

2 c d
2

0
1 b 1
a

0 i1 i2 i

Hình 5.4 Đặc tính từ hóa của vật liệu sắt từ

THEO PHƯƠNG PHÁP

CÂN BẰNG NĂNG LƯỢNG
Tæì âäö thë ta tháúy quan hãû giæîa tæì thäng moïc voìng vaì
doìng âiãûn i, coï tênh phi tuyãún.
Tênh læûc huït âiãûn :
Khi cung cáúp nàng læåüng cho cå cáúu âiãûn tæì thç nàõp
cuía maûch tæì âæåüc huït vãö phêa loîi, khe håí khäng khê åí giæîa
nàõp vaì loîi giaím dáön.
ÆÏng våïi vë trê ban âáöu cuía nàõp maûch tæì coï:
  1; I=I1;  = 1
ÆÏng våïi vë trê cuäúi coï:
   2 ; I=I2;  = 2

8
 THEO PHƯƠNG PHÁP
CÂN BẰNG NĂNG LƯỢNG
Nàng læåüng tæì træåìng khi åí vë trê âáöu seî laì:
1

W   id := diãûn têch oab

t1
0
Váûy nàng læåüng láúy thãm tæì ngoaìi vaìo âãø nàõp maûch tæì
chuyãøn âäüng laì:
2

wt   id : = diãûn têch hçnh thang abcd

1

Theo âënh luáût cán bàòng nàng læåüng coï: Wt  Wt  Wt  A 1 2

Trong âoï A laì nàng læåüng laìm nàõp chuyãøn âäüng tæì vë trê
1 âãún vë trê 2.
A  W  W  W = diãûn têch tam giaïc cong oad
t1 t2

Nãúu giaí thiãút maûch tæì chæa baîo hoìa âæåìng âàûc tênh chè xeït
åí âoaûn tuyãún

THEO PHƯƠNG PHÁP

CÂN BẰNG NĂNG LƯỢNG
I1 1 I
Ta coï: Wt  ;Wt  2 2 ;
2
1
2
2

I1  I 2
Wt  ( 2  1 )
2
Vç coï:   I .L
1
A  ( I1 2  I 2 1 )
2

Âàût:  2   1   , I2  I1  I
1
A  ( I1  1I )
2
1
Daûng vi phán : dA  ( Id  dI ) (5.7)
2
Váûy læûc huït âiãûn tæì seî laì:
dA 1 d dI
F  (I  ) (5.8)
d 2 d d

9
 THEO PHƯƠNG PHÁP
CÂN BẰNG NĂNG LƯỢNG
Ta xeït hai træåìng håüp sau:
dI
a. Træåìng håüp khi I = const thç 0
d
Ta coï : F  5,1.I d [kg ];  LI
d
dL
F  5,1.I 2
d
Coï : L = W2G
Trong âoï : G laì tæì dáùn cuía maûch tæì.
W laì säú voìng cuía cuäün dáy.
Ta coï : F  5,1.  IW 2 dG (5.9)
d

THEO PHƯƠNG PHÁP

CÂN BẰNG NĂNG LƯỢNG
d
b. Træåìng håüp khi  = const thç d
0

Ta coï : F   1  dI [J/cm] = -5,1. . dI [kg ]

2 d d

I ;L W G 2

L

  W. m
2

nãn 5,1 m 2 dG (5.10)

F . . [kg ]
2 G 2 d

10
 5.4 NAM CHÂM ĐIỆN XOAY CHIỀU
1 PHA VÀ VÒNG CHỐNG RUNG

5.4.1 CẤU TẠO NAM CHÂM ĐIỆN XC 1 PHA

Hình 5.5 Nam chám âiãûn xoay chiãöu 1 pha

 Mạch từ: chữ E hay chữ U, gồm các lá thép

KTĐ dày 0,5mm ghép lại,
 Cuộn dây: bằng đồng gồm nhiều vòng dây,
 Nắp mạch từ: chữ I, gồm các lá thép KTĐ dày
0,5mm ghép lại,

11
 5.4.2 LỰC HÚT CỦA NAM CHÂM ĐIỆN
XOAY CHIỀU 1 PHA
Khi cung cáúp doìng âiãûn xoay chiãöu i = Imsin(t) thç
trong mach seî xuáút hiãûn :   m sin t; B=Bm sin t
Ta coï : Fdt  4B2 sin 2 t .S với sin 2 t  1  cos 2t
2
2 2
4B S 4B S
suy ra : Fdt  2  2 .cos(2t )
m m
(5.11)
Âàût F0  2B2m S  Fkd laì thaình pháön læûc huït khäng âäøi .
Fdt  F0  F0 .cos 2t  f (2t ) (5.12)
Fbd   F0 .cos 2t
Fbd : laì thaình pháön læûc thay âäøi theo thåìi gian.
Ta coï: Fdt = Fkd + Fbd

LỰC HÚT CỦA NAM CHÂM ĐIỆN

XOAY CHIỀU 1 PHA
Váûy læûc huït âiãûn tæì biãún âäøi theo táön säú gáúp âäi táön säú
cuía nguäön âiãûn (2).
ÅÍ thåìi âiãøm B = 0 thç Fdt = 0 læûc loì xo Flx > Fdt thç nàõp
bë keïo mở ra.
ÅÍ nhæîng thåìi âiãøm Flx < Fdt thç nàõp âæåüc huït vãö phêa
loîi ( nắp đóng).
Nhæ váûy trong mäüt chu kyì nàõp bë huït nhaí ra hai láön
nghéa laì nàõp bë rung våïi táön säú 100Hz nãúu táön säú nguäön
âiãûn laì 50Hz.

12
 5.4.3 VÒNG CHỐNG RUNG
Âãø chäúng hiãûn tæåüng
rung naìy, ta phaíi laìm Voìng ngàõn maûch
sao cho læûc huït âiãûn tæì
Fdt åí moüi thåìi âiãøm phaíi
låïn hån læûc Flx.
Muäún Fdt> Flx ngæåìi
ta taûo ra 2 tæì thäng lãûch
pha trong maûch tæì, bàòng
caïch âàût voìng chäúng
rung thæåìng bàòng âäöng Hình 5.6 Nam châm điện xc
vaì coï mäüt voìng 1pha và vòng chống rung

VÒNG CHỐNG RUNG

Nguyãn lê laìm viãûc cuía voìng chäúng rung :
Khi tæì thäng  âi qua cæûc tæì seî chia laìm hai
thaình pháön 1 vaì 2.
1 laì thaình pháön khäng âi qua pháön cæûc tæì
2 1
coï voìng chäúng rung,
2 âi qua pháön coï voìng chäúng rung. Khi
coï tæì thäng 2 biãún thiãn âi qua, trong voìng
chäúng rung seî xuáút hiãûn doìng âiãûn caím æïng icæï
chaûy kheïp maûch trong voìng.
Doìng icæï seî sinh ra mäüt tæì træåìng coï taïc 
duûng chäúng laûi sæû biãún thiãn cuía 2 nãn laìm 2
cháûm pha so våïi 1 mäüt goïc . Hình 5.7 Từ thông

13
 5.4.4 LỰC ĐIỆN TỪ SAU KHI ĐẶT
VÒNG CHỐNG RUNG
Læûc âiãûn tæì sinh ra seî coï hai thaình pháön :
Tæì thäng 1 sinh ra læûc: F1 = F01 - F01 cos2t
Tæì thäng 2 sinh ra læûc : F2 = F02 - F02 cos(2t-2 )
Læûc huït âiãûn tæì täøng F laì :
F = F1 + F2
F = (F01 + F02) - [F01cos2t + F02 cos(2t - 2)] (5.13)
Qua âoï ta tháúy ràòng læûc huït âiãûn tæì F1 vaì F2, khäng
âäöng thåìi âi qua trë säú 0, do âoï læûc huït âiãûn tæì täøng F
âæåüc náng cao laìm cho moüi thåìi âiãøm t, læûc F > Flx nãn
nàõp maûch tæì seî khäng rung næîa.

LỰC ĐIỆN TỪ SAU KHI ĐẶT

VÒNG CHỐNG RUNG
Âiãöu kiãûn chäúng rung:
 Thaình pháön læûc khäng âäøi:
Fkâ = F01 + F02
 Thaình pháön læûc huït biãún âäøi laì :
 Fbd  F012  F022  2 F01 F02 cos 2
Trong træåìng håüp lyï tæåíng Fbâ = 0 thç cå cáúu khäng coìn
rung. Muäún váûy ta phaíi thoaí maîn hai âiãöu kiãûn.
F01 = F02 thç : Fbd  2F012 (1  cos 2 )  2F01 cos 2   2F01 cos 
 Fbd 2.F01cos 
goïc  luïc âoï hãû säú rung P   cos  0
2 Fkd 2 F01 2
Trong thæûc tãú chè coï thãø taûo âæåüc  o
= 50 -:- 80 o

14
 5.5 NAM CHÂM ĐIỆN XOAY CHIỀU 3 PHA

5.5.1 CẤU TẠO

- Mạch từ chữ E có 3 trụ bằng nhau, gồm các lá thép
KTĐ dày 0.5mm ghép lại.
- Dây quấn: 3 cuộn dây bằng đồng, gắn lên 3 trụ thép
của 3 pha.
- Nắp mạch từ hình chữ I, gồm các lá thép KTĐ dày
0.5mm ghép lại.
Các bộ phận được gá lắp theo hình vẽ sau:

CẤU TẠO NCĐ XOAY CHIỀU 3 PHA

Hình 5.5 Nam châm điện xoay chiều 3 pha

15
 5.5.2 NGUYÊN LÝ LÀM VIỆC

Khi cung cấp dòng điện 3 pha vào 3 cuộn dây,dòng

trong các pha lệch nhau 1200 , có thể xem như 3
nam châm điện 1 pha hợp thành, ta có:
- Lực hút pha A:
FA = Fm sin2(t)
- Lực hút pha B:
FB = Fm sin2(t - 1200)
- Lực hút pha C:
Fc = Fm sin2(t - 2400)

Lực hút điện từ tổng của 3 pha

Fđt = FA + FB + Fc =
Fđt = Fm sin2(t) + Fm sin2(t - 1200) + Fm sin2(t - 2400)
Fđt = Fm [sin2(t) + sin2(t - 1200) + sin2(t - 2400)]
Fđt = 3/2 Fm
Lực hút điện từ tổng của NCĐ xoay chiều 3 pha
không thay đổi theo thời gian, nhưng điểm đặt của
lực thay đổi.

16
 5.6 TÍNH TOÁN BIẾN ĐỔI CUỘN DÂY

Biến đổi cuộn dây từ điện áp U1 có các tham số:

W1 (vòng), đường kính dây dẫn d1 (mm), dòng
điện I1 (A), điện trở R1 sang điện áp U2 có các
tham số sau đây:
 Đường kính: d2 = d1 X U2 / U1(mm)
 Số vòng dây: W2 = W1 .(U2 / U1) (vòng) 2
d
 Điện trở cuộn dây: R2 = R1 .(W2 / W1).( 1 2 )
d2
Trường hợp cuộn dây nối tiếp (cuộn dây dòng),
ta thay các giá trị điện áp bằng dòng điện.

17