Prawo Handlowe

Prawo handlowe
Andrzej Kidyba
dr hab. nauk prawnych
Profesor UMCS w Lublinie
3. wydanie zmienione i uaktualnione
WARSZAWA 2002
WYDAWNICTWO C. H. BECK
Propozycja cytowania: Kidyba, Prawo handlowe, wyd. 3., Nb. 88, Warszawa 2002
Redakcja: Beata Wawrzyñczak-Jêdryka
Spis tre ci
str
Nb
Wstêp do trzeciego wydania
V
Wykaz skrótów.
XXV
Rozdzia³ 1. Zagadnienia ogólne prawa handlowego
1
§1.Pojêcie prawa handlowego
1
1
I. Definicja prawa handlowego
1
1
II. ród³a prawa handlowego
6
7
§ 2. Przedsiêbiorca i przedsiêbiorstwo
10
12
I. Definicja przedsiêbiorcy
11
12
II. Przedsiêbiorstwo w wiêkszym rozmiarze a ma³y i redni przedsiêbiorca
18
19
I. Definicja
18
19
2. Rozliczenia ma³ych i rednich przedsiêbiorstw w obrocie
22
21
III. Pojêcie przedsiêbiorstwa
23
22
1. Znaczenie podmiotowe
23
23
2.Znaczeniefunkcjonalne
24
24
3.Znaczenie przedmiotowe
25
25
IV. Zbycie przedsiêbiorstwa
26
27
V. Formy zorganizowania przedsiêbiorców
30
32
1. Wewnêtrzne formy zorganizowania przedsiêbiorców
30
32
2. Zewnêtrzne formy zorganizowania przedsiêbiorców
32
34
VI. Nowe instrumenty wspierania ma³ych i rednich przedsiêbiorców
36
39
1. Uwagi ogólne
36
39
2. Ventures capital
37
40
3. Fundusze kapita³owe
39
42
3.1.Uwagiogólne
39
42
3.2 Formy prawne funduszy kapita³owych.
41
43
3.3. Sposoby inwestowania przez fundusze kapita³owe
41
44
4. Fundusze porêczeniowe
44
49
5. Fundusze po¿yczkowe
47
53
§ 3. Zasady rejestrowania przedsiêbiorców i skutki wpisów
48
54
I. Krajowy Rejestr S¹dowy
48
54
l. Uwagi ogólne
48
54
2. Centralna Informacja
49
55
3. Struktura Krajowego Rejestru S¹dowego
50
56
4. Postêpowanie rejestrowe
53
57
5. Skutki wpisów i og³oszenia wpisów
57
59
§ 4. Dobra osobiste przedsiêbiorcy
59
64
I. Uwagi ogólne dotycz¹ce dóbr osobistych
60
64
II. Nazwa i firma.
62
67
l. Nazwa
62
67
2. Firma
65
70
III. Ochrona prawa do nazwy i do firmy.
69
75
§5. Czynno ci przedsiêbiorców
73
77
I. Uwagi ogólne
73
77
II. Zarz¹dzanie (prowadzenie spraw, kierowanie)
74
78
l. Pojêcie zarz¹dzania
74
78
2. Zasady podejmowania decyzji i uchwa³
77
81
2.1. Zwyk³a, bezwzglêdna, kwalifikowana wiêkszo æ g³osów
79
83
2.2. G³osy oddane, obecne, ca³ego sk³adu
79
84
2.3. Kworum potrzebne do podjêcia uchwa³
80
85
2.4. G³osowanie tajne i jawne
80
86
III. Reprezentacja
81
87
§ 6. Zasady wystêpowania przedsiêbiorców w obrocie
84
89
I. Osoby fizyczne
84
89
II. Osoby prawne
90
93
l. Powstanie.
90
93
2. Organy
92
95
3. Przedstawiciele ustawowi
100
97
4. Pe³nomocnicy
104
100
5. Prokurenci
106
101
5.1. Uwagi ogólne
106
101
5.2. Ustanowienie i udzielenie prokury
107
102
5.3. Zakres przedmiotowy prokury
110
106
5.4. Ograniczenie prokury
114
109
5.5. Legitymacja podmiotowa prokurentów
114
110
5.6. Prokura jednoosobowa i prokura ³¹czna
116
111
6. Szczególni pomocnicy osób prawnych
117
112
III. Nie maj¹ce osobowo ci prawnej spó³ki prawa handlowego
118
113
§ 7. Ograniczenia prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej
122
114
I. Ograniczenia przedmiotowe
122
114
II. Ograniczenia podmiotowe
125
115
l. Uwagi ogólne
125
115
2. Zakazy wynikaj¹ce z ustawy o przedsiêbiorstwach pañstwowych
127
116
3. Zakazy wynikaj¹ce z ustawy o ograniczeniu prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej prz
ez osoby pe³ni¹ce funkcje publiczne
129
118
4. Zakazy wynikaj¹ce z ustawy o samorz¹dzie gminnym
133
120
5. Zakazy wynikaj¹ce z ustawy o samorz¹dzie powiatowym
134
121
6. Zakazy wynikaj¹ce z ustawy o samorz¹dzie województwa
135
122
7. Zakazy wynikaj¹ce z ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów
136
123
8. Inne zakazy
136
124
8.1. Zakazy wynikaj¹ce z przepisów reguluj¹cych pozycjê sêdziów
136
124
8.2. Zakazy odnosz¹ce siê do prokuratorów
137
125
8.3. Zakazy odnosz¹ce siê do adwokatów
137
126
8.4. Zakazy odnosz¹ce siê do radców prawnych
138
127
8.5. Zakazy odnosz¹ce siê do notariuszy
138
128
§ 8. Konkurencja, nieuczciwa konkurencja, zakaz konkurencji
139
129
I. Konkurencja
139
129
II. Nieuczciwa konkurencja i jej zwalczanie
142
132
III. Zakaz konkurencji
148
134
I. W Kodeksie spó³ek handlowych
148
134
2. W Kodeksie pracy
150
137
3. W ustawie-Prawo spó³dzielcze
151
138
4. W ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów
153
139
Rozdzia³ 2. Przedsiêbiorcy, instytucje non for profit i inne podmioty w dzia³alno ci gos
podarczej
153
§ I. Przedsiêbiorca jednoosobowy
153
140
I. Cechy przedsiêbiorcy
153
140
II. Rozpoczêcie dzia³alno ci gospodarczej
155
141
III. Specyfika przedsiêbiorców jednoosobowych (osób fizycznych)
155
142
IV. Zakoñczenie prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej
158
143
V. Rzemios³o
159
144
1. Definicja rzemios³a
159
144
2. Kwalifikacje rzemie lników
160
146
3. Prawa i obowi¹zki rzemie lnika
161
148
4. Samorz¹d rzemios³a
162
150
§ 2. Spó³ka cywilna-umowa przedsiêbiorców
164
155
I. Uwagi ogólne
167
155
II. Utworzenie spó³ki cywilnej
170
156
III. Maj¹tek wspólników
173
157
IV. Odpowiedzialno æ za zobowi¹zania spó³ki
176
159
V. Prowadzenie spraw spó³ki
177
160
VI. Reprezentacja spó³ki
179
162
VII. Udzia³ w zyskach i stratach
181
165
VIII. Wyst¹pienie wspólnika
183
167
IX. Rozwi¹zanie spó³ki
185
171
X. Likwidacja spó³ki
185
172
§3. Spó³ki handlowe-przepisy ogólne
186
173
I. Przepisy wspólne
187
173
1. Uwagi ogólne
187
173
2. Stosunki holdingowe
189
175
3. Og³oszenia.
192
176
II. Spó³ki osobowe
193
177
l. Podmiotowo æ spó³ek
193
177
2. Zmiana umowy spó³ki
194
178
3. Zbycie praw i obowi¹zków
194
179
II. Spó³ki kapita³owe
195
180
1. Spó³ka w organizacji
195
180
2. Aporty
198
181
3. Problematyka organów
199
182
4. Zasada równego traktowania
201
183
5. Niewa¿no æ spó³ki
202
184
§4. Spó³ka jawna
203
185
I. Uwagi ogólne
203
185
II. Utworzenie spó³ki
205
186
III. Maj¹tek spó³ki jawnej, wk³ady do spó³ki
208
191
IV. Odpowiedzialno æ za zobowi¹zania
210
193
V. Reprezentacja spó³ki
212
196
VI. Prowadzenie spraw spó³ki
214
198
VII. Udzia³ w zysku i stratach
216
202
VIII. Obowi¹zek lojalno ci i zakaz dzia³alno ci konkurencyjnej
217
204
IX. Wyst¹pienie wspólnika
218
206
X. Rozwi¹zanie spó³ki
220
209
XI. Likwidacja spó³ki
221
210
§5. Spó³ka partnerska
223
213
I. Uwagi ogó1ne
224
213
226
214
III. Odpowiedzialno æ za zobowi¹zania
230
221
IV. Reprezentacja spó³ki
232
222
V. Prowadzenie spraw
234
226
VI. Udzia³ w zyskach i stratach
235
227
VII. Wyst¹pienie wspólnika i rozwi¹zanie spó³ki
235
228
VIII. Likwidacja spó³ki
236
229
§6. Spó³ka komandytowa
236
230
I. Uwagi ogólne
237
230
239
231
III. Maj¹tek spó³ki, wk³ady do spó³ki, udzia³y, suma komandytowa
242
237
247
241
252
245
VI. Prowadzenie spraw spó³ki.
255
247
257
249
VIII. Wyst¹pienie wspólnika i rozwi¹zanie spó³ki
258
250
IX. Likwidacja spó³ki
259
251
§ 7. Spó³ka komandytowo-akcyjna
259
252
I. Uwagi ogólne
260
252
262
253
III. Maj¹tek spó³ki, kapita³ zak³adowy, wk³ady do spó³ki
266
264
IV. Odpowiedzialno æ za zobowi¹zania.
268
265
269
266
VI. Prowadzenie spraw, nadzór i podejmowanie uchwa³
271
267
1. Prowadzenie spraw
271
267
2. Nadzór
272
268
3. Podejmowanie uchwa³
273
269
275
270
276
271
277
272
§ 8. Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹
277
273
I. Uwagi ogólne
278
273
280
276
III. Wk³ady do spó³ki
290
282
l. Rodzaje wk³adów
290
282
2. Zdolno æ aportowa
291
283
3. Rodzaje aportów
293
284
IV. Kapita³ zak³adowy
295
286
l. Uwagi ogólne
295
286
2. Podwy¿szenie kapita³u zak³adowego
298
289
3. Obni¿enie kapita³u zak³adowego
301
293
4. Umorzenie udzia³ów
302
296
V. Udzia³y
304
297
VI. Prawa wspólników
308
303
l. Uwagi ogólne
308
303
2. Prawo ¿¹dania wy³¹czenia wspólnika
309
306
3. Prawo do dywidendy
310
307
4. Prawo do zbywania udzia³ów
312
311
5. Prawo zwrotu dop³at
314
316
6. Prawa mniejszo ci
315
317
VII. Obowi¹zki wspólników
316
318
I. Uwagi ogólne
316
318
2. Obowi¹zek wyrównania brakuj¹cej czê ci aportu
317
319
3. Obowi¹zek dop³at
318
320
4. Obowi¹zek wiadczeñ niepieniê¿nych na rzecz spó³ki
320
321
VIII. Organy spó³ki
322
323
l. Zarz¹d
322
323
1.1. Uwagi ogólne
322
323
1.2.Powo³aniezarz¹du
323
324
1.3. Odwo³anie zarz¹du
324
326
1.4. Kompetencje zarz¹du
325
328
1.5. Zakaz konkurencji
329
333
1.6. Odpowiedzialno æ cz³onków zarz¹du
330
334
2. Rada nadzorcza i komisja rewizyjna
334
340
2.1. Prawo indywidualnej kontroli
334
340
2.2. Zakaz ³¹czenia funkcji i stanowisk
336
431
2.3. Powo³anie i odwo³anie rady nadzorczej i komisji rewizyjnej
336
342
2.4. Kompetencje rady nadzorczej i komisji rewizyjnej
338
344
2.5. Sposób dzia³ania rady nadzorczej i komisji rewizyjnej
339
346
3. Zgromadzenie wspólników
341
347
3.1. Zgromadzenie wspólników jako organ spó³ki
341
347
3.2. Zgromadzenie zwyczajne i nadzwyczajne
343
349
3.3. Zasady zwo³ywania zgromadzeñ.
344
352
3.4. Zasady podejmowania uchwa³
346
356
3.5. Zaskar¿anie uchwa³
349
359
IX. Rozwi¹zanie spó³ki i jej likwidacja
352
360
X. Zg³oszenie wniosku o wykre lenie spó³ki z rejestru
356
364
§9. Spó³ka akcyjna
357
367
I. Uwagi ogólne
358
367
II. Powstanie spó³ki
359
368
l. Zawi¹zanie spó³ki
360
369
2. Wniesienie przez akcjonariuszy wk³adów na pokrycie ca³ego kapita³u zak³adowego
363
375
3. Ustanowienie zarz¹du i rady nadzorczej
367
379
4. Rejestracja spó³ki
367
380
III. Kapita³ zak³adowy
368
381
l. Uwagi ogólne
368
381
369
382
2.1. Zwyk³e podwy¿szenie
369
382
2.1.1. Subskrypcja akcji
369
382
2.1.2. Podwy¿szenie ze rodków w³asnych spó³ki
370
383
2.2. Podwy¿szenie w oparciu o kapita³ docelowy
371
384
2.3. Warunkowe podwy¿szenie
372
385
374
386
IV. Pojêcie akcji i ich rodzaje
376
389
l. Pojêcie akcji
376
389
2. Akcje uzyskane za gotówkê, aporty i akcje mieszane
381
396
3. Akcje zwyk³e i uprzywilejowane
381
397
4. Akcje nieme
383
398
5. Akcje imienne i na okaziciela
383
399
6. Akcje w³asne
384
400
7. Akcje zwi¹zane ze szczególnymi obowi¹zkami
385
401
8. Akcje objête wspó³w³asno ci¹
385
402
9.Akcje gratisowe
385
403
10. Akcje winkluowane
386
404
11. Imienne wiadectwa tymczasowe, imienne wiadectwa za³o¿ycielskie i wiadectwa u¿ytkowe
386
405
12. Obowi¹zek prowadzenia ksiêgi akcyjnej
387
406
V. Prawa i obowi¹zki akcjonariuszy
388
407
l. Uwagi ogólne
388
408
2. Obowi¹zek zwrotu nieprawid³owo pobranych wiadczeñ
389
408
3. Obowi¹zek powtarzaj¹cych siê wiadczeñ niepieniê¿nych
390
409
391
410
5. Prawo do zbycia akcji
394
413
6. Prawo do udzia³u w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy
395
417
7. Prawo poboru
396
418
8. Prawo do informacji
399
421
9. Prawo do "pozbycia siê" wspólników mniejszo ciowych
400
422
VI. Organy spó³ki
401
423
l. Zarz¹d
401
423
2. Rada nadzorcza
406
432
3. Walne zgromadzenie
408
438
VII. Odpowiedzialno æ cywilnoprawna w spó³ce akcyjnej
412
443
VIII. Rozwi¹zanie i likwidacja spó³ki
415
444
§ 10. Procesy transformacyjne w spó³kach
418
448
I. £¹czenie siê spó³ek
418
448
l. Cele i istota ³¹czenia spó³ek
418
448
2. Postêpowanie przy ³¹czeniu spó³ek kapita³owych
420
449
3. Postêpowanie przy ³¹czeniu spó³ek z udzia³em spó³ek osobowych
425
453
4. Skutki po³¹czenia spó³ek
428
457
II. Podzia³ spó³ek
430
459
l. Cele i istota podzia³u.
430
459
2. Postêpowanie przy podziale spó³ek
432
460
3. Skutki podzia³u spó³ek
437
470
III. Przekszta³canie spó³ek
439
471
l. Cele i istota ³¹czenia spó³ek
439
471
2. Postêpowanie przy przekszta³caniu spó³ek
441
473
3. Szczególne zasady zwi¹zane z przekszta³caniem
445
479
3.1. Przekszta³canie spó³ki osobowej w kapita³ow¹..
446
480
3.2. Przekszta³canie spó³ki kapita³owej w osobow¹
446
481
3.3. Przekszta³canie spó³ki kapita³owej w kapita³ow¹
447
482
3.4. Przekszta³canie spó³ki osobowej w osobow¹
447
483
4. Skutki przekszta³cenia
448
484
§11.Spó³dzielnie
449
485
I. Definicja spó³dzielni
450
485
II. Tworzenie spó³dzielni
452
490
III. Rodzaje spó³dzielni
455
495
IV. Nabycie i ustanie cz³onkostwa w spó³dzielni
459
503
V. Zasady dzia³ania spó³dzielni
465
514
l. Uwagi ogólne
465
514
465
515
3. Rada nadzorcza
469
520
4. Zarz¹d
472
526
5. Grupy cz³onkowskie
474
532
VI. Prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej przez spó³dzielnie; maj¹tek spó³dzielni
474
533
VII. Reorganizacja, likwidacja i upad³o æ spó³dzielni
479
543
1. £¹czenie
479
543
2. Podzia³
480
544
3. Likwidacja
481
545
4. Upad³o æ
485
549
§ 12. Przedsiêbiorstwa pañstwowe
485
550
I. Definicja przedsiêbiorstwa pañstwowego
486
550
II. Rodzaje przedsiêbiorstw pañstwowych
487
552
III. Zasady dzia³ania przedsiêbiorstw pañstwowych
492
562
l. Organy
492
562
497
566
2.1. Zastêpca dyrektora
497
566
2.2. Zarz¹dca
498
567
2.3. Zarz¹dca komisaryczny
499
568
2.4. Likwidator
500
570
2.5. Tymczasowy kierownik
501
571
2.6. Reprezentant upad³ego
502
572
2.7. Kurator
503
573
3. Pe³nomocnicy.
503
574
IV. Dysponowanie sk³adnikami maj¹tku przez przedsiêbiorstwa
504
575
l. Uwagi ogólne
504
575
2. Dysponowanie w toku bie¿¹cej dzia³alno ci
505
576
3. Dysponowanie w toku restrukturyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych
510
584
4. Dysponowanie w toku likwidacji przedsiêbiorstw pañstwowych
516
593
5. Dysponowanie w toku upad³o ci przedsiêbiorstw pañstwowych
520
600
6. Dysponowanie w toku komercjalizacji i prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych
521
601
6.1. Komercjalizacja zwyk³a
521
601
6.2.Prywatyzacja po rednia
530
614
6.3. Prywatyzacja bezpo rednia
533
618
§ 13. Jednostki badawczo-rozwojowe
540
626
I. Cele jednostek badawczo-rozwojowych
540
626
II. Tworzenie jednostek badawczo-rozwojowych i zasady ich dzia³ania
541
627
§14. Przedsiêbiorcy zagraniczni, oddzia³y przedsiêbiorców zagranicznych oraz przedstawicie
lstwa przedsiêbiorców za granicznych.
542
629
I. Przedsiêbiorcy zagraniczni
544
629
II. Oddzia³y przedsiêbiorców zagranicznych
544
631
III. Przedstawicielstwa przedsiêbiorców zagranicznych
546
633
§ 15. Towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych
548
635
I. Istota towarzystw ubezpieczeñ wzajemnych
548
635
II. Rodzaje towarzystw ubezpieczeñ wzajemnych
550
637
III. Tworzenie towarzystw ubezpieczeñ wzajemnych
551
638
IV. Organy towarzystw ubezpieczeñ wzajemnych
552
640
l. Zarz¹d.
552
640
2. Organy nadzoru
553
641
3. Walne zgromadzenie cz³onków
553
642
V. Maj¹tek i prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej.
554
643
l. Kapita³ zak³adowy
554
644
2. Kapita³ zapasowy, gwarancyjny, rezerwowy oraz rezerwa techniczno-ubezpieczeniow
a
556
646
VI. Rozwi¹zanie i likwidacja towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych
557
647
§ 16. G³ówne oddzia³y zagranicznego zak³adu ubezpieczeñ
557
648
I. Uwagi ogólne.
558
648
II. Utworzenie g³ównego oddzia³u
558
649
III. Dzia³anie g³ównego oddzia³u
560
650
IV. Nadzór nad dzia³alno ci¹ ubezpieczeniow¹
561
651
V. Rozwi¹zanie i likwidacja
561
652
§17.Fundacje
563
653
I. Pojêcie i typy fundacji
564
653
II. Utworzenie fundacji
565
654
l. Uwagi ogólne.
565
654
2. Akt fundacyjny
565
655
3. Statut fundacji
567
661
4. Wpis do rejestru
569
663
III. Dzia³alno æ fundacji
569
664
l. Prowadzenie spraw, reprezentacja, podejmowanie uchwa³
569
664
2. Prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej
571
669
IV. Nadzór nad fundacjami
574
675
V. Likwidacja
575
676
§18.Stowarzyszenia
576
678
I. Istota stowarzyszeñ
576
678
II. Tworzenie stowarzyszeñ
578
680
l. Uwagi ogólne.
578
680
2. Stowarzyszenia osób fizycznych
579
681
3. Stowarzyszenia gmin
581
683
III. Cz³onkostwo w stowarzyszeniu
582
685
IV. Organy stowarzyszeñ
583
689
l. Uwagi ogólne
583
690
583
690
3. Organ kontroli
585
692
4. Zarz¹d
585
693
V. Prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej przez stowarzyszenia
587
695
VI. Nadzór nad dzia³alno ci¹ stowarzyszeñ.
591
703
VII. Likwidacja stowarzyszenia
593
704
§ 19. Skarb Pañstwa
595
709
I. Uwagi ogólne
595
709
II. Dzia³ania Skarbu Pañstwa
598
711
III. Dzia³alno æ gospodarcza Skarbu Pañstwa
602
717
§ 20. Gminy, powiaty, województwa.
604
721
I. Gminy
605
721
l. Osobowo æ prawna
605
721
2. Gospodarka komunalna
607
725
II. Powiat
614
736
III. Województwo
616
738
Rozdzia³3.Umowy handlowe
619
§l. Czê æ ogólna
619
740
I. Pojêcie umowy handlowej
619
740
II. Podzia³ umów
622
745
III. Cechy umów handlowych
623
751
IV. Zasada wolno ci umów
627
754
V. Zasada pacta sunt servanda
630
755
VI. Klauzula rebus sic stantibus
630
756
VII. Specyfika zawierania umów handlowych
632
756
l. Czynno ci przygotowawcze -pojêcie
632
758
1.1.Listy intencyjne
632
758
1.2. Og³oszenia, cenniki, reklamy, inne informacje
633
759
1.3. Wzorce umowne
634
760
1.4. Inne czynno ci przygotowawcze
637
762
2. Zawarcie umowy w wykonaniu umowy przedwstêpnej
637
763
3. Sposoby zawierania umów
638
765
4. Zawieranie umów poza lokalem przedsiêbiorstwa
644
774
5. Zawieranie umów na odleg³o æ. .
646
776
6. Zawieranie umów przy wykorzystaniu podpisu elektronicznego
648
778
§2. Umowa sprzeda¿y na raty
651
784
I. Definicja umowy
651
784
II. Charakter umowy
652
785
III. Strony umowy
653
787
IV. Zawarcie umowy
654
788
V. Zmiana i ustanie umowy
655
789
VI. Wykonanie umowy
655
790
VII. Prawa i obowi¹zki stron
656
791
VIII. Odpowiedzialno æ za niewykonanie lub nienale¿yte wykonanie umowy
658
794
IX. Odpowiedzialno æ z tytu³u rêkojmi za wady i gwarancji jako ci
659
795
§ 3. Umowa sprzeda¿y rzeczy ruchomych z udzia³em konsumentów
659
796
I. Definicja umowy
659
796
II. Charakter umowy
661
798
III. Strony umowy.
662
799
IV. Przedmiot umowy
663
800
V. Zawarcie umowy
663
801
VI. Zmiana i ustanie umowy
664
802
VII. Wykonanie umowy
664
804
VIII. Prawa i obowi¹zki stron
665
805
IX. Odpowiedzialno æ sprzedawcy za nienale¿yt¹ jako æ towaru.
668
807
l. Odpowiedzialno æ z tytu³u rêkojmi
668
807
2. Odpowiedzialno æ z tytu³u gwarancji jako ci
671
810
X. Odpowiedzialno æ za niewykonanie lub nienale¿yte wykonanie umowy -odes³anie.
672
812
§4. Umowy budowlane
673
813
I. Umowa o prace geologiczne
673
813
l. Definicja umowy
673
813
2. Przedmiot umowy
673
814
3. Charakter umowy
675
816
4. Strony umowy
675
817
5. Zawarcie umowy
676
819
6. Zmiana i ustanie umowy
677
821
7. Wykonanie umowy
678
822
8. Prawa i obowi¹zki stron
679
824
9. Odpowiedzialno æ za niewykonanie lub nienale¿yte wykonanie umowy
680
827
10. Odpowiedzialno æ z tytu³u rêkojmi
680
828
II. Umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne
681
829
l. Definicja umowy
681
829
2. Przedmiot umowy
681
830
3. Charakter umowy
682
832
4. Strony umowy
683
834
5. Zawarcie umowy
684
838
686
841
7. Wykonanie umowy
687
843
688
845
688
847
l0. Odpowiedzialno æ z tytu³u rêkojmi
689
848
III. Umowa o prace projektowe
690
848
l. Definicja umowy
690
849
2. Przedmiot umowy
691
852
3. Charakter umowy
694
854
4. Strony umowy
694
855
5. Zawarcie umowy
695
857
696
859
7. Wykonanie umowy
697
860
698
862
699
863
699
864
IV. Umowa o roboty budowlane.
700
864
l. Definicja umowy
700
865
2. Przedmiot umowy
701
866
3. Rodzaje umów o roboty budowlane
701
870
4. Charakter umowy
703
871
5. Strony umowy
703
873
6. Zawarcie umowy
704
876
705
879
8. Wykonanie umowy
707
880
707
882
709
883
710
884
§5.Umowaleasingu
711
884
I. Definicja umowy
711
885
II. Charakter umowy
713
888
III. Przedmiot umowy
716
889
IV. Strony umowy
716
890
V. Zawarcie umowy
717
891
717
892
719
894
721
895
§ 6. Umowa rachunku bankowego.
722
895
I. Definicja umowy
722
896
II. Charakter umowy
723
897
III. Tre æ umowy
724
898
IV. Strony umowy
725
899
IV. Strony umowy
726
900
VI. Zawarcie umowy
726
901
VII. Zmiana i ustanie umowy
726
902
VIII. Prawa i obowi¹zki stron umowy
726
904
IX. Odpowiedzialno æ za niewykonanie lub nienale¿yte wykonanie umowy
728
905
§7. Umowa agencyjna
728
905
I. Definicja umowy
728
906
II. Charakter umowy
729
907
729
908
IV. Strony umowy
731
909
V. Zawarcie umowy
732
910
733
911
734
913
737
913
§8. Umowa komisu
738
914
I. Definicja umowy
738
914
II. Charakter umowy
738
915
III. Tre æ umowy
739
916
IV. Strony umowy
740
917
IV. Strony umowy
740
918
VI. Zawarcie umowy
741
919
741
920
741
921
743
923
X. Odpowiedzialno æ z tytu³u rêkojmi
743
924
§9.Umowa przewozu
745
925
I. Definicja umowy
745
925
II. Charakter umowy
746
926
III. Tre æ umowy
747
927
IV. Strony umowy
747
928
V. Zawarcie umowy
749
929
751
930
751
931
752
932
753
937
§10.Umowaspedycji
756
942
I. Definicja umowy
756
942
II. Cechy umowy
757
944
III. Strony umowy
758
946
IV. Zawarcie umowy
759
947
759
948
VI. Wykonanie umowy
759
949
760
950
761
951
§11.Umowa ubezpieczenia
762
952
I. Definicja umowy
762
952
II. Przedmiot umowy
762
952
III. Charakter umowy
762
953
IV. Strony umowy
763
956
V. Zawarcie umowy
764
957
767
960
767
963
768
964
769
965
§ 12. Umowa sk³adu.
770
967
I. Definicja umowy
770
969
II. Charakter umowy
770
969
771
970
IV. Strony umowy
771
971
V. Zawarcie umowy
772
972
773
973
773
974
773
975
775
976
§13.Umowafranchisingu
775
977
I. Definicja umowy
775
978
II. Rodzaje umów franchisingowych
777
978
777
989
IV. Strony umowy
780
981
V. Zawarcie umowy
780
983
781
984
782
986
782
988
784
991
X. Odpowiedzialno æ z tytu³u rêkojmi i gwarancji.
784
992
§14.Umowa factoringu
785
993
I. Definicja umowy
785
993
II. Charakter umowy
786
994
III. Rodzaje umów factoringowych
786
995
IV. Strony umowy
787
999
V. Zawarcie umowy
788
1000
789
1001
790
1003
VIII. Prawa i obowi¹zki stron w ró¿nych typach factoringu
790
1004
l. Uwagi ogólne
790
1004
2. Factoring w³a ciwy (pe³ny)
790
1005
3. Factoring niew³a ciwy (niepe³ny)
791
1006
793
1008
§ l5.Umowaforfaitingu
794
1010
I. Definicja umowy
794
1010
II. Rodzaje umów forfaitingowych
795
1011
797
1017
IV. Strony umowy
799
1019
V. Podmioty zwi¹zane z forfaitingiem nie bêd¹ce stron¹ umowy forfaitingu
800
1020
VI. Zawarcie umowy
801
1022
802
1026
VIII. Wykonanie umowy
803
1028
IX. Prawa i obowi¹zki stron I
803
1029
X. Odpowiedzialno æ za niewykonanie lub nienale¿yte wykonanie umowy
804
1031
Indeks rzeczowy
807
Rozdzia³ 1. Zagadnienia ogólne prawa handlowego

§ 1. Pojêcie prawa handlowego
Literatura: J. Fr¹ckowiak, O konieczno ci dalszych zmian prawa cywilnego szczególnie w
odniesieniu do podmiotów i umów w obrocie gospodarczym, PPR
1999, Nr 3; K. Kruczalak, Prawo handlowe. Zarys wyk³adu, Warszawa 1997; J Okolski
(red.), Prawo handlowe, Warszawa 1999; J. Okolski, W. Opalski, Reforma kodeksu c
ywilnego a prawo handlowe, Studia Iuridica XXI 1994; J. Okolski, W. Opalski, Zna
czenie prawa handlowego w wietle koncepcji jedno ci prawa cywilnego, PPR 1992, Nr I
; M. Safjan, Umowy zwi¹zane z obrotem gospodarczym
jako najwa¿niejsza kategoria czynno ci handlowych, PPR 1998, Nr 2.
I. Definicja prawa handlowego
Nb 1.
Podstawy prawa prywatnego, w tym prawa handlowego, by³y tworzone w okresie przedwo
jennym. Wówczas ogó³ stosunków w sferze obrotu prawnogospodarczego regulowa³o prawo handlo
we, bêd¹ce ga³êzi¹ prawa prywatnego. Podstawowym aktem prawnym reguluj¹cym te stosunki by³o
zp. Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.6.1934 r. -Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, po
z. 502 ze zm.). Kodeks ten ukszta³towany zosta³ w oparciu o kryterium podmiotowe, któr
ego podstaw¹ by³o pojêcie kupca. W ten sposób przyjêto kryterium subiektywne opieraj¹ce siê
rozwi¹zaniu przyjêtym przez niemiecki Kodeks handlowy (Handelsgestzbuch-HGB). Jedna
k¿e jednocze nie ustawodawca definiowa³ czynno ci handlowe jako czynno ci dokonywane przez
kupca w zwi¹zku z prowadzon¹ przez niego dzia³alno ci¹. W ten sposób wykszta³ci³a siê dual
a koncepcja regulacji stosunków maj¹tkowych przez prawo cywilne (obrót powszechny) i p
rawo handlowe (obrót gospodarczy). Ten ostatni rozumiany by³ nie tylko jako wymiana
dóbr i us³ug za po rednictwem pieni¹dza, ale towarzysz¹ce tej wymianie i powstaj¹ce w jej p
ocesie stosun-
STRONA 2
-ki prawne miêdzy jej uczestnikami (K. Kruczalak, Prawo, s. 17). Cech¹ tych stosunków
jest to, ¿e co najmniej jeden uczestnik (obrót pó³profesjonalny, jednostronnie gospodarc
zy) lub wszyscy uczestnicy (obrót profesjonalny, dwustronnie gospodarczy) prowadzi
dzia³alno æ gospodarcz¹ w sposób trwa³y i zawodowy, co najczê ciej wi¹¿e siê z prowadzenie
rstwa na w³asny rachunek i w celach zarobkowych.
Cech¹ charakterystyczn¹ stosunków handlowych by³o równie¿ u¿ycie cywilistycznej metody regu
ji stosunków prawnych, czyli powszechne pos³ugiwanie siê umow¹. Tak wiêc cech¹ stosunków go
darczych poddanych regulacji cywilistycznej by³a ekwiwa1entno æ wiadczeñ i zasada równorzê
i podmiotów. W okresie powojennym zasady te uleg³y zdeformowaniu poprzez wykorzystyw
anie instrumentów prawa administracyjnego (przede wszystkim decyzji administracyjn
ej) do wp³ywania na stosunki gospodarcze.
Nb 2
Wprowadzenie w ¿ycie w 1965 r. ustawy z 23.4.1964 r. -Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16,
poz. 93 ze zm.) spowodowa³o zmianê dualistycznej regulacji stosunków maj¹tkowych przez
prawo cywilne i handlowe, na rzecz koncepcji jedno ci prawa cywilnego. Jednak¿e, jak
s¹dzê, nie mo¿e to prowadziæ do wniosku, ¿e zasada jedno ci prawa cywilnego oznacza odej c
od podzia³u na prawo handlowe i prawo cywilne powszechne. Wydaje siê, ¿e zasadê tê wprowad
zono przede wszystkim po to, aby Kodeks cywilny obj¹³ swym zasiêgiem równie¿ stosunki miêdz
jednostkami gospodarki uspo³ecznionej (J. Fr¹ckowiak, O konieczno ci, s. 7-8). Poddan
ie odrêbnej regulacji dzia³ania jednostek gospodarki uspo³ecznionej, jako dominuj¹cej gr
upy podmiotów stoj¹cej w opozycji do podmiotów prywatnych, mog³o doprowadziæ do wydzieleni
a tzw. prawa gospodarczego opartego na zupe³nie odmiennych regu³ach dzia³ania ni¿ te, w
których obowi¹zywa³y regu³y rynkowe. W ten sposób, mimo ¿e dosz³o do os³abienia wykorzystyw
tradycyjnych metod regulacji obrotu gospodarczego (umowa) i czê ciowego tworzenia zrêbów
prawa gospodarczego, jednostki gospodarki uspo³ecznionej podlega³y przepisom Kodeks
u cywilnego. Jednocze nie jednak art. VI PWKC uchyli³ przepisy Kodeksu handlowego, u
trzymuj¹c w mocy tylko niektóre z nich dotycz¹ce spó³ek jawnych, z ograniczon¹ odpowiedzial
o ci¹ i akcyjnych. W stosunku do tych spó³ek pozosta³y w mocy przepisy o firmie, rejestrze
, prokurze, a w odniesieniu do stosunków handlu zagranicznego -przepisy art. 518-5
24 i 531 KH. W ten sposób z kodyfikacji prawa handlowego pozosta³y jedynie fragmenty
odnosz¹ce siê do niektórych grup podmiotów (³¹cznie z przywrócon¹ w 1991 r. spó³k¹ komandy
ezygnowa -
STRONA 3
- no z regulacji odnosz¹cych siê do czynno ci handlowych, okre laj¹cych pojêcie i rodzaje t
ch czynno ci.
Nb 3
Ustawa z 28.7.1990 r. o zmianie ustawy- Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321)
utrzyma³a w mocy jedno æ prawa cywilnego (art. 1 KC). Jednak¿e utrzymanie zasady jedno ci
prawa cywilnego na wzór rozwi¹zañ przyjêtych m.in. we W³oszech i Szwajcarii, gdzie stosunk
i gospodarcze zarówno profesjonalne, jak i nieprofesjonalne (powszechne) poddane s¹
jednolitej regulacji prawnej, wymaga zastanowienia. W dobie gospodarki rynkowej,
opartej na zasadzie wolno ci podejmowania i prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej, ni
e znajdujemy kompleksowego zespo³u norm, które mog³yby stanowiæ podstawê regulacji tych st
osunków. Nale¿y przede wszystkim zwróciæ uwagê na istniej¹ce dyrektywy interpretacyjne daj¹
podstawê wyró¿nienia obrotu profesjonalnego (pó³profesjonalnego), które zmuszaj¹ do wyodrêb
a prawa handlowego. Nale¿¹ do nich (zob. J. Okolski, w: Prawo, s. 15-16): wolno æ gospod
arcza, bezpieczeñstwo obrotu, szybko æ (tempo) obrotu, specyficzne wymogi dotycz¹ce fina
nsowania (kredyt) i sposobu rozliczania, trwa³o æ stosunków, ich szablonowo æ, podwy¿szony
iom wymagañ wobec profesjonalistów. Nie powinno byæ wiêc w¹tpliwo ci, ¿e - mimo tendencji w
cniania zasady jedno ci prawa cywilnego - nale¿y wyodrêbniæ prawo handlowe jako samodzie
ln¹ dyscyplinê prawn¹. Nale¿y przez ni¹ rozumieæ zespó³ norm prawa prywatnego reguluj¹cy or
jê przedsiêbiorców oraz dokonywanie miêdzy nimi (dwustronnie lub choæby jednostronnie) czy
nno ci handlowych (por. równie¿ K. Kruczalak, Prawo, s. 21; J. Okolski, w: Prawo, s. 1
1). Od prawa handlowego nale¿y wyra nie odró¿niæ tzw. publiczne prawo gospodarcze, bêd¹ce
czê ci¹ prawa publicznego, a charakteryzuj¹ce siê tym, ¿e reguluje stosunki odnosz¹ce siê d
eresu publicznego, w szczególno ci stosunki organów pañstwowych z podmiotami (w tym prze
dsiêbiorcami) przy pos³ugiwaniu siê metod¹ administracyjnoprawn¹ (decyzja). Nie powinno siê
zaliczaæ do publicznego prawa gospodarczego stosunków przedsiêbiorców, chocia¿ w literatur
ze podejmowane s¹ takie próby. Z pewno ci¹ nie mo¿na zakwestionowaæ relacji miêdzy pañstwem
o organami) a uczestnikami obrotu, ale w dobie gospodarki rynkowej powinno to st
anowiæ margines dzia³añ (zwany poprzednio zarz¹dzaniem gospodark¹ narodow¹).
Nb 4.
Niniejsze opracowanie oparte jest na dwóch kryteriach pozwalaj¹cych, zgodnie z przed
stawion¹ definicj¹, na wyró¿nienie prawa handlowego: podmiotowe (przedsiêbiorca) i przedmi
otowe (umowy handlowe). Nie powinno ju¿ budziæ w¹tpliwo ci wyodrêbnienie kategorii podmiot
owej, gdy¿ po ewolucji historycznej (kupiec, jednostka gospodarki uspo³ecznio-
STRONA 4
-nej i nieuspo³ecznionej, podmiot gospodarczy) przepisy pos³uguj¹ siê pojêciem przedsiêbior
y. Przedsiêbiorc¹ jest wiêc osoba fizyczna, osoba prawna oraz nie maj¹ca osobowo ci prawne
j spó³ka prawa handlowego, która zawodowo we w³asnym imieniu podejmuje i wykonuje dzia³aln
o æ gospodarcz¹ (art. 2 ust. 2 ustawy z 19.11.1999 r. -Prawo dzia³alno ci gospodarczej, Dz
. U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.).
Wyra ne podstawy wyró¿nienia kategorii podmiotowej wynikaj¹ ponadto z utrzymania, a obec
nie wzmocnienia kategorii spó³ek prawa handlowego poprzez uchwalenie nowego Kodeksu
spó³ek handlowych.
Z kolei przez dzia³alno æ gospodarcz¹ rozumie siê (art. 2 ust. 1 PrGosp) dzia³alno æ wytwór
low¹, budowlan¹, us³ugow¹ oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacjê zasobów naturalny
h wykonywan¹ w sposób zorganizowany i ci¹g³y. Podejmowanie i wykonywanie dzia³alno ci gospo
arczej jest wolne dla ka¿dego i na równych prawach, z zachowaniem warunków okre lonych p
rzepisami prawa (art. 5 PrGosp). Wolno æ gospodarcza wyra¿ona w tym przepisie nie ma j
ednak charakteru absolutnego. Do najwa¿niejszych jej ograniczeñ nale¿y zaliczyæ wymóg posi
adania koncesji lub zezwolenia. Z przepisów prawa wynikaj¹ ponadto obowi¹zki spe³nienia
warunków wykonywania dzia³alno ci gospodarczej, odnosz¹ce siê do ochrony przed zagro¿eniem
ia lub zdrowia ludzkiego i moralno ci publicznej oraz ochrony rodowiska.
Artyku³ 36 ustawy z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze S¹dowym (tekst jedn. Dz. U. z
2001 r. Nr 17, poz. 209) wprowadzi³ listê podmiotów, które podlegaj¹ rejestracji w Krajowy
m Rejestrze S¹dowym. Nie wyczerpuje to, moim zdaniem, katalogu przedsiêbiorców, ale ws
kazuje jednak na tych, którzy s¹ rejestrowani. Z drugiej strony, poza przedsiêbiorcami
sensu stricto wpisywane s¹ te¿ oddzia³y przedsiêbiorstw zagranicznych i g³ówne oddzia³y za
nicznych zak³adów ubezpieczeñ. Podstawowymi jednak kryteriami uznania za przedsiêbiorcê s¹
e, które zosta³y okre lone w art. 2 PrGosp. Na potwierdzenie zamiaru uznania osób wpisyw
anych jako przedsiêbiorców przepisy KrRejSU nazywaj¹ ten rejestr "Rejestrem przedsiêbior
ców".
W rozumieniu art. 36 KrRejSU przedsiêbiorcami s¹:
1) osoby fizyczne prowadz¹ce dzia³alno æ gospodarcz¹ (w tym wspólnicy spó³ek cywilnych),
2) spó³ki jawne,
3) spó³ki partnerskie,
4) spó³ki komandytowe,
5) spó³ki komandytowo-akcyjne,
6) spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹,
STRONA 5
7) spó³ki akcyjne,
8) spó³dzielnie,
9) przedsiêbiorstwa pañstwowe,
10) jednostki badawczo-rozwojowe,
11) przedsiêbiorcy zagraniczni w rozumieniu przepisów o zasadach prowadzenia na tery
torium Rzeczypospolitej Polskiej dzia³alno ci gospodarczej w zakresie drobnej wytwórcz
o ci przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne, zwane dalej "przedsiêbiorstwami zagr
anicznymi" (por. art. 91 PrGosp),
12) towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych,
13) inne osoby prawne, je¿eli prowadz¹ dzia³alno æ gospodarcz¹ i podlegaj¹ obowi¹zkowi wpis
rejestru (np. fundacje, stowarzyszenia),
14) oddzia³y przedsiêbiorców zagranicznych,
15) g³ówne oddzia³y zagranicznych zak³adów ubezpieczeñ.
Nb 5
Inne zagadnienie zwi¹zane jest z pojêciem czynno ci handlowych.
Kategorii tej nie mo¿na opieraæ na jednoznacznych wyró¿nikach metodologicznych, gdy¿ w nas
zym prawie nie istnieje definicja tej kategorii czynno ci ani nie zosta³a te¿ normatyw
nie wyodrêbniona regulacja takich czynno ci (M. Safjan, Umowy, s. 1). Jednak¿e bezsprz
ecznie wskazane ju¿ cechy obrotu gospodarczego, a przede wszystkim jego specjaliza
cja, wymagaj¹ regulacji czêsto odbiegaj¹cych od klasycznego unoffi1owania w prawie cyw
ilnym materialnym. Oznacza to, ¿e do obrotu gospodarczego nale¿y stosowaæ ogólne przepis
y prawa handlowego z uwzglêdnieniem przepisów szczególnych. Ju¿ obecnie przepisy Kodeksu
cywilnego reguluj¹, choæ nie zawsze kompleksowo (np. umowa przewozu), kategoriê umów ha
ndlowych. Nale¿y podzieliæ pogl¹d, ¿e specyfika stosunków handlowych mo¿e doprowadziæ do po
ego wyodrêbnienia ogólnej regulacji czynno ci handlowych (ibidem, a tak¿e: J. Okolski, W
. Opalski, Znaczenie, s. l; J. Okolski, W. Opalski, Reforma, s. 68 i nast.).
Przyjmuj¹c kryterium podmiotowo-przedmiotowe, definiuj¹ce pojêcie prawa handlowego, ob
ecnie mo¿emy uznaæ, ¿e wyró¿nienie umów handlowych ma podstawê de lege lata (M. Safjan, Umo
s. 1).
Wielu przepisów Kodeksu cywilnego odwo³uje siê bezpo rednio do przedsiêbiorców (choæ czêsto
s¹ to terminy konsekwentnie stosowane, np. art. 118, 355 § 2, art. 3581 § 4, art. 3854
§ l, art. 563 § 2, art. 765, 774, 794). U¿ywane terminy: prowadzenie dzia³alno ci gospoda
rczej, prowadzenie przedsiêbiorstwa nale¿y traktowaæ jako podstawê wyró¿nienia kategorii cz
nno ci handlowych, umów w szczególno ci. Z drugiej strony, okre lenia: "osoba prowadz¹ca dz
a³alno æ gospodarcz¹" (art. 386 KC), "strona zawieraj¹ca umowê w zakresie prowadzenia dzia³
o ci gospo-
STRONA 6
-darczej" (art. 3852 § 2 KC), "w zakresie swojej dzia³alno ci gospodarczej (producent)
" (art. 4491 § l), "poza zakresem dzia³alno ci gospodarczej" (art. 4493 § l), "podmiot,
który zawodowo trudni siê za³atwianiem czynno ci dla drugich" (art. 736 KC), pozwalaj¹ na
wyodrêbnienie specjalnej kategorii, ogólnie okre lanej przedsiêbiorcami.
Dlatego te¿ druga czê æ niniejszego opracowania (rozdzia³ III) odnosi siê do umów handlowyc
rozumianych jako dokonywane w ramach dzia³alno ci zawodowej lub zarobkowej danego po
dmiotu bêd¹cego uczestnikiem obrotu gospodarczego (ibidem, s. l).
Nb 6
W ramach prawa handlowego wyodrêbni³y siê wyspecjalizowane przedmioty (dyscypliny - K.
Kruczalak, Prawo, s. 35). Uwa¿am jednak, ¿e prawo spó³ek nale¿y zaliczyæ do prawa przedsiê
rców sensu stricto w ramach prawa handlowego. Do najwa¿niejszych zaliczyæ mo¿emy: prawo
autorskie i wynalazcze, prawo papierów warto ciowych, prawo wekslowe i czekowe, praw
o upad³o ciowe. Mo¿emy wiêc doj æ do wniosku, ¿e zdefiniowane prawo handlowe, jako prawo re
uj¹ce organizacjê przedsiêbiorców i dokonywanych miêdzy nimi czynno ci handlowych, rozumian
jest jako prawo handlowe sensu stricto, natomiast uzupe³nione przez wyspecjalizow
ane dyscypliny tworzy prawo handlowe sensu largo.
II. ród³a prawa handlowego
Nb 7
ród³em prawa handlowego s¹ przede wszystkim przepisy prawa stanowionego, regulacje umow
ne tworzone przez strony, odpowiednie postanowienia umów miêdzynarodowych.
Nie bez znaczenia dla prawa handlowego s¹ równie¿ zwyczaje, a tak¿e orzecznictwo s¹dowe i
wypowiedzi doktryny, których jednak nie mo¿na zaliczyæ do róde³ prawa.
Nb 8
Bezsprzecznie do najwa¿niejszych aktów prawnych, bêd¹cych ród³em prawa handlowego, nale¿¹:
l) ustawa z 15.9.2000 r. -Kodeks spó³ek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037),
2) ustawa z 23.4.1964 r. -Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.),
3) ustawa z 23.4.1964 r. -Przepisy wprowadzaj¹ce Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz.
94 ze zm.),
4) ustawa z 17.11.1964 r. -Kodeks postêpowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z
e zm.),
5) utrzymane w mocy postanowieniem art. 632 KSH przepisy Kodeksu handlowego doty
cz¹ce firmy i prokury,
STRONA 7
6) rozp. Prezydenta RP z 24.10.1934 r. -Prawo upad³o ciowe (tekst jedn. Dz.U. z 1991
r. Nr 118, poz. 512 ze zm.),
7) rozp. Prezydenta RP z 24.10.1934 r. -Prawo o postêpowaniu uk³adowym (Dz.U. Nr 93,
poz. 836 ze zm.),
8) ustawa z 21.8.1997 r. -Prawo o publicznym obrocie papierami warto ciowymi (Dz.
U. Nr 118, poz. 754 ze zm.),
9) ustawa z 28.4.1936 r. -Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282),
10) ustawa z 28.4.1936 r. -Prawo czekowe (Dz.U. Nr 37, poz. 283 ze zm.),
11) ustawa z 29.6.1995 r. o obligacjach (Dz.U. Nr 83, poz. 420 ze zm.),
12) ustawa z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze S¹dowym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r
. Nr 17 poz. 209),
13) ustawa z 20.8.1997 r. -Przepisy wprowadzaj¹ce ustawê o Krajowym Rejestrz
e S¹dowym (Dz. U. Nr 121, poz. 770 ze zm.),
14) ustawa z 19.11.1999 r. -Prawo dzia³alno ci gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178
ze zm.),
15) rozp. Ministra Sprawiedliwo ci z 21.12.2000 r. w sprawie szczegó³owego sposobu pro
wadzenia rejestrów wchodz¹cych w sk³ad Krajowego Rejestru S¹dowego oraz szczegó³owej tre ci
isów w tych rejestrach (Dz.U. Nr 117, poz. 1237).
Druga grupa przepisów reguluj¹cych prawo handlowe wi¹¿e siê z jednej strony ze szczegó³owo
wi¹zañ, a z drugiej - z ich powa¿n¹ dynamik¹ i zmienno ci¹. Mo¿na zaryzykowaæ tezê, ¿e list
lega³a permanentnym zmianom polegaj¹cym na wydawaniu coraz to nowych aktów i uchylaniu
obowi¹zuj¹cych. Do przepisów tych, reguluj¹cych szczegó³owo stosunki prawa handlowego, nal
l) ustawa z 25.9.1981 r. o przedsiêbiorstwach pañstwowych (tekst jedn. Dz.U. z 1991
r. Nr 18, poz. 80 ze zm.),
2) ustawa z 30.8.1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowyc
h (Dz.U. Nr 118, poz. 561 ze zm.),
3) ustawa z 16.9.1982 r. -Prawo spó³dzielcze (tekst jedn. Dz. U. z 1995 r. Nr 54, p
oz. 288 ze zm.),
4) ustawa z 6.4.1984 r. o fundacjach (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 46, poz. 20
3 ze zm.),
5) ustawa z 7.4.1989 r. -Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. Nr 20, poz. 104
ze zm.),
6) ustawa z 26.6.1974 r. -Kodeks pracy (tekst jedno Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz.
94 ze zm.),
7) ustawa z 5.6.1998 r. o samorz¹dzie powiatowym (Dz.U. Nr 91, poz. 578 ze zm.),
STRONA 8
8) ustawa z 5.6.1998 r. o samorz¹dzie województwa (Dz.U. Nr 91, poz. 576 ze zm.),
9) ustawa z 8.3.1990 r. o samorz¹dzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 1996 r. Nr 13,
poz. 74 ze zm.),
10) ustawa z 20.12.1996 r. o gospodarce komunalnej (tekst jedn. Dz.U. z 1997 r.
Nr 9, poz. 43 ze zm.),
11) ustawa z 10.5.1990 r. -Przepisy wprowadzaj¹ce ustawê o samorz¹dzie terytorialnym i
ustawê o pracownikach samorz¹dowych (Dz.U. Nr 32, poz. 191 ze zm.),
12) ustawa z 25.7.1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych (tekst jedn. Dz.U.
z 2001 r. Nr 33, poz. 388),
13) ustawa z 28.7.1990 r. o dzia³alno ci ubezpieczeniowej (tekst jedn. Dz.U. z 1996
r. Nr 11, poz. 62 ze zm.)
14) ustawa z 30.5.1989 r. o izbach gospodarczych (Dz.U. Nr 35, poz. 195 ze zm.),
15) ustawa z 29.8.1997 r. - Prawo bankowe (Dz.U. Nr 140, poz. 939 ze zm.),
16) ustawa z 15.11.1984 r. -Prawo przewozowe (tekst jedno Dz. U. z 2001 r. Nr 50
, poz. 601),
17) ustawa z 22.3.1989 r. o rzemio le (Dz. U. Nr 17, poz. 92 ze zm.),
18) ustawa z 23.11.1990 r. o ³¹czno ci (tekst jedn. Dz. U. z 1995 r. Nr 117, poz. 564)
,
19) ustawa z 15.12.2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 122, po
z. 1319),
20) ustawa z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. Nr47, po
z. 211 ze zm.),
21) ustawa z 10.6.1994 r. o zamówieniach publicznych (Dz. U. Nr 76, poz. 344 ze zm
.),
22) ustawa z 30.6.2000 r. -Prawo w³asno ci przemys³owej (Dz. U. z 2000 r. Nr 49, poz.
508),
23) ustawa z 1.12.1961 r. -Kodeks morski (tekst jedno Dz. U. z 1998 r. Nr 10, po
z. 36 ze zm.),
24) ustawa z 7.7.1994 r. -Prawo budowlane (tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 106,
poz. 1126 ze zm.),
25) ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialn
o ci za szkodê wyrz¹dzon¹ przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271),
26) rozp. RM z 30.5.1995 r. w sprawie szczegó³owych warunków zawierania i wykonywania
umów sprzeda¿y rzeczy ruchomych z udzia³em konsumentów (Dz. U. Nr 64, poz. 328),
STRONA 9
27) ustawa z 18.9.2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz. U. Nr 130, poz. 1450),
28) ustawa z 22.1.2000 r. o ogólnym bezpieczeñstwie produktów (Dz. U. Nr 15, poz. 179)
.
Nb 9
ród³em prawa handlowego mo¿e byæ ponadto prawo umowne. W tym przypadku s¹ to tzw. umowne w
runki umów (K. Kruczalak, Prawo, s. 84). Obecnie wzorce umowne mog¹ byæ wydawane przez
ka¿dy podmiot prawa, który uczestniczy w obrocie cywilnoprawnym. Zmieniona zosta³a wiêc
zasada, ¿e mo¿e je wydawaæ tylko ten podmiot, któremu przepis rangi ustawy przyznawa³ kom
petencje do wydawania wzorców umownych (ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych p
raw konsumentów oraz o odpowiedzialno ci za szkodê wyrz¹dzon¹ przez produkt niebezpieczny,
Dz. U. Nr 22, poz. 271). Swoboda kreowania stosunków umownych wynika z art. 3531
KC i odnosi siê przede wszystkim do umów handlowych. Nie dotyczy natomiast tworzenia
przedsiêbiorców, gdy¿ w stosunku do nich obowi¹zuje zasada numerus clausus (J. Okolski,
w: Prawo, s. 22).
Nb 10
Jak ju¿ wspomniano, dla prawa handlowego znaczenie maj¹ równie¿ zwyczaje. Poprzednio, zg
odnie z art. l KH, do róde³ prawa handlowego (obok Kodeksu handlowego i ustaw szczególn
ych) zaliczano powszechnie obowi¹zuj¹ce w pañstwie prawo zwyczajowe. Obecnie, wobec uc
hylenia art. l KH, nale¿y podaæ w w¹tpliwo æ uznanie prawa zwyczajowego jako ród³a prawa.
k¿e -co podkre la siê w doktrynie (J. Okolski, w: Prawo, s. 21; K. Kruczalak, Prawo, s
. 55) -istotne znaczenie w prawie handlowym maj¹ zwyczaje. Przez zwyczaj nale¿y rozu
mieæ pewne zasady zachowania siê przedsiêbiorców. Same w sobie nie maj¹ cech prawotwórczych
ale czêsto albo konkretne przepisy odsy³aj¹ do zwyczaju (np. art. 56, 65 § l, art. 354
KC), albo zwyczaj ten na tyle kszta³tuje stosunki prawne, ¿e nastêpstwem okre lonych zac
howañ jest wydanie normy prawnej.
Na rozwój prawa handlowego wp³ywaj¹ równie¿ (nie bêd¹c ród³em prawa) orzecznictwo s¹dowe i
doktryny (literatura, pi miennictwo).
Nb 11
Z punktu widzenia cz³onkostwa Polski w Unii Europejskiej coraz wiêksze znaczenie mieæ
bêd¹ przepisy prawa Wspólnoty Europejskiej. Ju¿ teraz dorobek prawa handlowego wi¹¿e siê z
nywaniem dyrektyw (np. ~ sprawach spó³ek), tj. aktów wi¹¿¹cych pañstwa cz³onkowskie, daj¹cy
ak swobodê wyboru metody i formy wprowadzenia postanowieñ dyrektywy w ¿ycie (inaczej n
i¿ rozporz¹dzenia, które maj¹ moc bezpo rednio
STRONA 10
wi¹¿¹c¹). Poza tym nale¿y wskazaæ zalecenia i opinie, które s¹ aktami ni¿szego rzêdu i któr
a pañstw cz³onkowskich.
§ 2. Przedsiêbiorca i przedsiêbiorstwo
Literatura: P. Bielski, Regulacja pojêcia przedsiêbiorstwa w znaczeniu przedmiotowym
a projekt prawa spó³ek handlowych, PPR 1999, Nr 6; G. Bieniek, B. Ziemianin, Przeds
iêbiorstwo pañstwowe. Komentarz do ustawy o przedsiêbiorstwach pañstwowych, Zielona Góra 1
992; E. Bieniek-Koronkiewicz, J. Sieñczy³o-Chlabicz, Dzia³alno æ gospodarcza i przedsiêbior
a na gruncie ustawy prawo dzia³alno ci gospodarczej, PPR 2000, Nr 4; G. Czudaj, Odpo
wiedzialno æ zbywcy i nabywcy przedsiêbiorstwa w wietle art. 526 k.c., Rej. 1999, Nr 5;
J: Fr¹ckowiak, Podmiot gospodarczy. Kilka uwag o konsekwencjach wyodrêbnienia tej k
ategorii podmiotów w prawie cywilnym, Acta Universitatis Wratislavensis Prawo CCXL
II 1995; A. Jakubecki, A. Kidyba, J. Mojak, R. Skubisz, Prawo spó³ek. Zarys, Warszaw
a 1999; W J. Katner, Kupiec, podmiot gospodarczy, przedsiêbiorca. Ewolucja pojêciowa
, Gdañskie Studia Prawnicze 1999, t. V; A. Kidyba, Ma³y i redni przedsiêbiorca jako kat
egoria normatywna, Prawo spó³ek 2000, Nr 2; A. Kidyba, Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialno
i¹. Komentarz, Warszawa 2001 ;A. Kidyba (red.), Spó³ka z 0.0. w praktyce, Warszawa 199
9; K. Kopaczyñska-Pieczniak, Spó³ka z 0.0. w praktyce, Warszawa 1999; K. Kruczalak, Po
jêcie przedsiêbiorcy i jego znaczenie w obowi¹zuj¹cym prawie, Rej. 1998, Nr 3; K. Krucza
lak, Prawo handlowe. Zarys wyk³adu, Warszawa 1997; K. Kruczalak, Przedsiêbiorstwo za
robkowe (gospodarcze) "w wiêkszym rozmiarze", Pr. Spó³. 1998, Nr I; Z. Kubot, Struktur
y holdingowe, Zielona Góra 1993; M. Litwiñska, Dzier¿awa i u¿ytkowanie przedsiêbiorstwa w
ietle art. 552 k.c., PPR 1994, Nr 3; M. Litwiñska, Pojêcie przedsiêbiorstwa w prawie c
ywilnym i handlowym. Przedsiêbiorstwo jako przedmiot obrotu, PPR 1993; J. Malarczy
k, Pojêcie przedsiêbiorstwa zarobkowego prowadzonego w wiêkszym rozmiarze, Rej. 2000,
Nr 4; E. Norek, Przedsiêbiorstwo jako przedmiot obrotu gospodarczego, Warszawa 199
7; J. Okolski (red.), Prawo handlowe, Warszawa 1999; A. Opalski, Koncern w polsk
im prawie spó³ek, PPR 1998, Nr 7; M. Po niak-Niedzielska, Pojêcie przedsiêbiorstwa a jego
maj¹tek, Annales UMCS 1982; M. Po niak-Niedzielska, Zbycie przedsiêbiorstwa w wietle zm
ian w kodeksie cywilnym, PiP 1991, Nr 6; S. So³tysiñski, A. Szajkowski, J. Szwaja, K
odeks handlowy. Komentarz, t. I, Warszawa 1997; K. Strzyszkowski, Instytucje pra
wa dzia³alno ci gospodarczej. Uwagi o projekcie ustawy Prawo dzia³alno ci gospodarczej,
PUG 1999, Nr 4; W Szpringer, Regulacje struktur rynkowych, Pr. Spó³. 1997, Nr 10; H.
Urbañczyk, Przedsiêbiorstwo jako aport w spó³ce z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹, Pr. Spó³
Nr 9; Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. J. Szwaj
i, Warszawa 1994; J. Widio, Zakres stosowania art. 526 k.c. w odniesieniu do prz
episów o zbyciu przedsiêbiorstwa, PPR 1996, Nr I; A. W Wi niewski, Przepisy o Krajowym
Rejestrze S¹dowym a reforma prawa handlowego, cz. I i II, PPR 1999, Nr 4-5.
STRONA 11
I. Definicja przedsiêbiorcy
Nb 12
Na przestrzeni lat, niezale¿nie od ustroju panuj¹cego w Polsce, regulacja odnosz¹ca siê
do dzia³alno ci gospodarczej oparta by³a na systemie podmiotowym. Zgodnie z takim rozw
i¹zaniem, najistotniejsze by³o zdefiniowanie podmiotu prowadz¹cego dzia³alno æ gospodarcz¹.
prawie handlowym w okresie przedwojennym -a¿ do uchylenia przepisu art. 2 § I KH -g³ówny
m pojêciem by³o pojêcie kupca. Kupcem by³ ten, kto we w³asnym imieniu prowadzi³ przedsiêbio
wo zarobkowe (por. W J. Katner, Kupiec, s. 171 i nast.). Zgodnie z Kodeksem hand
lowym, nie uwa¿ano za prowadzenie przedsiêbiorstwa prowadzenia gospodarstw rolnych,
le nych, ogrodniczych, hodowlanych, rybnych, ³owieckich i pszczelarskich oraz wykony
wania wolnych zawodów. Kupcy, którzy prowadzili przedsiêbiorstwo w wiêkszym rozmiarze, z
aliczani byli do grupy kupców rejestrowych (w prawie niemieckim Vollkaufmann), a p
ozostali byli kupcami nierejestrowymi (Minderkaufmann). Uchylenie przepisów odnosz¹c
ych siê do kupca (art. 2-4, 7-9, 11-12) nie by³o ca³kowite. Nie uchylono bowiem art. 5
i 6, zgodnie z którymi spó³ki handlowe by³y kupcami rejestrowymi, które musia³y byæ wpisan
o rejestru handlowego. Ponadto szereg przepisów utrzymanych w mocy operowa³o i operu
je nadal pojêciem "kupiec" (m.in. art. 23 § 2, art. 24, 26, 60 KH). Pojêcie "kupiec" p
owinno byæ zast¹pione s³owami "spó³ka prawa handlowego".
Uchylenie pojêcia "kupiec" wi¹za³o siê z pewn¹ nieadekwatno ci¹ do obowi¹zuj¹cego w Polsce
. S³owo "kupiec" by³o i jest u¿ywane raczej jako techniczno-potoczne okre lenie strony u
mowy sprzeda¿y (kupuj¹cy). Zast¹pienie terminu "kupiec" wi¹za³o siê z wprowadzeniem kategor
i jednostki gospodarczej, w szczególno ci podzia³u na jednostki gospodarki uspo³ecznione
j i nieuspo³ecznionej. Termin ,jednostka gospodarcza" by³ nie tylko terminem jêzyka pr
awniczego, ale równie¿ prawnego. Za jednostkê gospodarcz¹ uwa¿ano ka¿d¹ jednostkê organizac
wo³an¹ do prowadzenia sta³ej dzia³alno ci gospodarczej (K. Kruczalak, Prawo, s. 83). Ustaw
a z 23.12.1988 r. o dzia³alno ci gospodarczej (Dz.U. Nr 41, poz. 324 ze zm.) wprowad
zi³a nowe pojêcie "podmiot gospodarczy", które w sensie podmiotowym zast¹pi³o pojêcie kupca
i jednostki gospodarczej. Zast¹pienie terminu "kupiec" dokona³o siê m.in. w art. 1 roz
p. Prezydenta RP z 24.10.1934 r. -Prawo upad³o ciowe (tekst jedno Dz.U. z 1991 r. Nr
118, poz. 512 ze zm.) i w art. 1 rozp. Prezydenta RP z 24.10.1934r. Prawo o pos
têpowaniu uk³adowym (Dz.U. Nr 93, poz. 836 ze zm.). Nie chodzi³o wszak¿e o zwyk³e zastêpowa
ie pojêæ, ale bardziej o nadanie innego sensu temu okre leniu. Trudno bowiem zgodziæ siê z
twierdzeniem, ¿e pojêcie "podmiot gospodarczy" pokrywa siêz terminem "kupiec" czy "pr
zedsiêbiorca". Wydaje siê, ¿e miêdzy tymi terminami zachodz¹ okre lone ró¿nice jako ciowe.
Zgodnie z art. 2 ust. 2 GospU, podmiotem prowadz¹cym dzia³alno æ gospodarcz¹ (Przedsiêbiorc
by³a osoba fizyczna, osoba prawna, a tak¿e jednostka organizacyjna nie maj¹ca osobowo ci
prawnej, utworzona zgodnie z przepisami prawa, je¿eli jej przedmiot dzia³ania obejm
uje prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej. Z kolei dzia³alno æ gospodarcza, w rozumieniu G
ospU, to dzia³alno æ wytwórcza, budowlana, handlowa i us³ugowa, prowadzona w celach zarobk
owych i na w³asny rachunek przedsiêbiorcy.
STRONA 12
Z powy¿szego wynika³y dwie przes³anki warunkuj¹ce bycie przedsiêbiorc¹: 1) nale¿y byæ osob¹
n¹, prawn¹ lub jednostk¹ organizacyjn¹ nie posiadaj¹c¹ osobowo ci prawnej; 2) prowadziæ dzi
spodarcz¹ w celach zarobkowych i na w³asny rachunek. Definicja z art. 2 GospU wywo³ywa³a
okre lone w¹tpliwo ci. Wi¹za³y siê one zarówno z aspektem przedmiotowym (dzia³alno æ zarob
k i podmiotowym (jednos10stki organizacyjne nie posiadaj¹ce osobowo ci prawnej). Cel
em osoby podejmuj¹cej dzia³alno æ gospodarcz¹ powinien byæ zysk, gdy¿ to on stanowi istotê
no ci gospodarczej. Zysk stanowi nadwy¿kê aktywów nad pasywami. Wystêpuje wówczas, gdy wszy
tkie warto ci maj¹tkowe w okre lonym okresie przewy¿szaj¹ sumê zobowi¹zañ i maj¹tku pierwot
ysk podlega opodatkowaniu, tote¿ z pojêciem czystego zysku mamy do czynienia po odjêci
u od zysku (dochodu) naliczonych podatków, do których jest siê zobowi¹zanym. W sensie ek
onomicznym jest to nadwy¿ka wp³ywów nad wydatkami. Ponadto prowadzenie dzia³alno ci gospod
arczej ukierunkowane na zarobek, nie zawsze traktowane by³o przez ustawê o dzia³alno ci
gospodarczej za tak¹ dzia³alno æ. W szczególno ci dotyczy to art. 9 GospU, zgodnie z którym
e wymaga³a zg³oszenia do ewidencji dzia³alno æ gospodarcza (a wiêc ustawa przes¹dza³a o tym
st to taka dzia³alno æ) prowadzona osobi cie przez osobê fizyczn¹, je¿eli zarobek stanowi³
kowe ród³o dochodu tej osoby (uboczne zajêcie zarobkowe) w zakresie okre lonym w ust. 2 a
rt. 9. Dotyczy³o to wytwarzania przedmiotów maj¹tku osobistego, domowego i gospodarcze
go oraz rêkodzie³a ludowego i artystycznego, naprawy i konserwacji przedmiotów u¿ytku o
sobistego, domowego i gospodarczego oraz mieszkañ, wykonywania innych us³ug z u¿yciem
materia³ów i na narzêdzi w³asnych oraz powierzonych (z wyj¹tkiem zarobkowego przewozu osób)
czynno ci handlowych polegaj¹cych na sprzeda¿y nie przetworzonych produktów rolnyc1ych,
ogrodowych, sadowniczych, hodowlanych, w tym miêsa z uboju gospodarczego, go, run
a le nego, owoców le nych, przetworów domowych. Tak wiêc mieli my do czynienia z sytuacj¹,
tórej podmiot, mimo ¿e prowadzi³ dzia³alno æ gospodarcz¹, nie uzyska³ statusu przedsiêbiorc
wa nie traktowa³a równie¿, ale z powodów przedmiotowych, za dzia³alno æ gospodarcz¹ podjêci
no ci wytwórczej, rolniczej w zakresie produkcji ro linnej i zwierzêcej, ogrodniczej ora
z sadowniczej.
Ustawa z 19.11.1999 r. - Prawo dzia³alno ci gospodarczej wy³¹cza równie¿ stosowanie jej prz
pisów (art. 3) do dzia³alno ci wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz cho
wu i hodowli zwierz¹t, ogrodnictwa, warzywnictwa, le nictwa i rybactwa ródl¹dowego, a tak¿
wynajmowania przez rolników pokoi i miejsc na ustawianie namiotów, sprzeda¿y posi³ków dom
owych, wiadczenia w gospodarstwach rolnych innych us³ug zwi¹zanych z pobytem turystów.
Zakres wy³¹czeñ jest wiêc odmienny od zastosowanego w GospU.
Nb 13
Od strony podmiotowej problemem by³o, co mo¿emy uznaæ, a co nie, za jednostkê organizacy
jn¹ nie posiadaj¹c¹ osobowo ci prawnej, a tak¿e oddzielenie sfery gospodarczej od niegospo
darczej w ród osób fizycznych i prawnych. Najwiêksze problemy rodzi³y siê przy uznaniu podm
otowo ci gospodarczej spó³ki cywilnej. Czê æ doktryny oraz orzecznictwo uznawa³y spó³kê cyw
miot gospodarczy (por. w szczegól-
STRONA 13
no ci A. Jêdrzejewska, Podmiotowo æ prawna spó³ki cywilnej bêd¹cej podmiotem gospodarczym,
993, Nr 7; zob. wyr. SN z 14.12.1990 r., I CR 529/90, PUG 1991, Nr 7, s. 122; wy
r. NSA z 8.4.1991 r., S.A./Wr48/91, NSA 1991, Nr 3-4, poz. 56) czy wrêcz -w katego
riach prawa cywilnego -za jednostkê organizacyjn¹ nie posiadaj¹c¹ osobowo ci prawnej, ale
posiadaj¹c¹ zdolno æ s¹dow¹ (por. dwa sprzeczne orzeczenia, z których jedno przyjmuje zdoln
a drugie j¹ wyklucza: wyr. SN z4.2.1995 r., I CRN 2/93, OSP 1993, Nr l0, poz. 194
(negocja); uchw. SN (7) z 26.1.1996 r., 111 CZP 111/95, R. Pr. 1996, Nr4 i uchw
. SN z7.7.1993 r., IIICZP 87/93, OSP 1994, Nr II, poz. 204), uk³adow¹ (uchw. SN z 28
.7.1993 r., 111 CZP 97/93, OSNCP 1994, Nr 21, poz. 20), upad³o ciow¹ (uchw. SN z 27.5.
1993 r., III CZP 61/93, OSNCP 1994, Nr I, poz. 7).
Doprowadzi³o to do pewnej patologii jurydycznej, polegaj¹cej na interpretacji rozsze
rzaj¹cej art. I ustawy z 23.4.1964 r. -Kodeks cywilny (tak równie¿ W J. Katner, Kupiec
, s. 178; W Pyzio³, w: W Pyzio³, A. Szumañski, I. Weiss, Prawo spó³ek, Bydgoszcz 1998, s.
70-73).
Poprzez takie podej cie spó³ka cywilna wypar³a prawie ca³kowicie spó³kê jawn¹ z obrotu. Syt
a zmieni³a siê diametralnie od 1.1.2001 r., tj. z chwil¹ wej cia w ¿ycie ustawy z 20.8.199
7 r. o Krajowym Rejestrze S¹dowym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209), k
tóra nie uznaje spó³ki cywilnej za przedsiêbiorcê. Przedsiêbiorcami s¹ tylko osoby tworz¹ce
iln¹.
Kodeks cywilny w art. l potwierdza wyra nie dychotomiê podmiotów stosunków cywilnoprawny
ch: osoby fizyczne i osoby prawne. Dlatego te¿ nie mo¿na by³o przyj¹æ, ¿e spó³ka cywilna to
ostka organizacyjna po rednia miêdzy osobami fizycznymi a osobami prawnymi. Spó³ka cywil
na jest umow¹ wspólników. Nie oznacza to, ¿e nie nale¿y wyró¿niæ trzeciej kategorii, czego
s cywilny nie czyni: jednostek organizacyjnych nie posiadaj¹cych osobowo ci prawnej.
Jednak¿e ich istnienie wynika nie z Kodeksu cywilnego, ale z przepisów szczególnych (
np. Kodeksu spó³ek handlowych dotycz¹cych spó³ek osobowych czy art. 6 ustawy z 24.6.1994 r
. o w³asno ci lokali (tekst jedno Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903). Nale¿y zwróciæ uwagê ró
e¿ na okoliczno æ, ¿e nie mo¿na uto¿samiaæ stosunków gospodarczych ze stosunkami cywilnopra
. Te pierwsze co do zasady opieraj¹ siê na instrumentach cywilistycznych, ale uwzglêdn
iaj¹ równie¿ instrumenty administracyjne (koncesje, zezwolenia, inne decyzje administr
acyjne), finansowe itp. Nie ka¿da osoba fizyczna bêd¹ca podmiotem prawa musi byæ przedsiêb
iorc¹. Dotyczy to równie¿ osób prawnych. Nie ka¿da osoba prawna z kolei musi byæ przedsiêbi
Nie mo¿na zgodziæ siê z pogl¹dem wykluczaj¹cym z tej kategorii instytucje, których celem p
dstawowym nie jest cel zarobkowy, je¿eli prowadz¹ one dzia³alno æ gospodarcz¹ jako aktywno
esoryjn¹ do podstawowej dzia³alno ci (np. fundacja, stowarzyszenie).
Z chwil¹ podjêcia dzia³alno ci gospodarczej, po spe³nieniu warunków Przewidzianych prawem,
taj¹ siê one przedsiêbiorcami (inaczej, moim
STRONA 14
zdaniem, w¹tpliwie: K. Kruczalak, Prawo, s. 89; s³usznie natomiast: W. J. Katner, Ku
piec, s. 183).
Równie¿ przepisy ustawy o Krajowym Rejestrze S¹dowym przewiduj¹, ¿e je¿eli fundacja, stowar
yszenie, zak³ady opieki zdrowotnej i inne organizacje spo³eczne i zawodowe (np. zwi¹zk
i zawodowe, izby gospodarcze) podejmuj¹ dzia³alno æ gospodarcz¹, to s¹ wpisywane tak¿e do r
stru przedsiêbiorców (art. 50 KrRejSU).
Nb 14
Ustawa z 20.8.1997 r. -Przepisy wprowadzaj¹ce ustawê o Krajowym Rejestrze S¹dowym (Dz.
U. Nr 121, poz. 770 ze zm.) zast¹pi³a w ustawie o dzia³alno ci gospodarczej, ale równie¿ w
a³ym kompleksie aktów prawnych termin podmiot gospodarczy pojêciem przedsiêbiorcy (W J.
Katner, Kupiec, s. 178 i nast.; J. Fr¹ckowiak, Oznaczanie podmiotów prowadz¹cych dzia³al
no æ gospodarcz¹ (handlow¹), Gdañskie Studia Prawnicze 1998, t. V, s. 78). Wydaje siê, ¿e z
na ta nie ma tylko wymiaru formalnego, ale zawiera g³êboki ³adunek merytoryczny. Chodz
i przede wszystkim o nawi¹zanie do tradycyjnych pojêæ prawa handlowego, w szczególno ci do
pojêcia kupca.
Realizacja tego przedsiêwziêcia nie jest jednak pozbawiona problemów. Przede wszystkim
trudno siê zgodziæ z wystêpuj¹cymi w doktrynie pogl¹dami, ¿e pojêcie podmiotu gospodarczeg
est pojêciem szerszym od pojêcia przedsiêbiorcy (w¹tpliwie K. Kruczalak, Prawo, s. 84).
Problem polega na tym, ¿e w rozumieniu ustawy o dzia³alno ci gospodarczej by³y to synoni
my. Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e pojêciem "przedsiêbiorca" operuj¹ inne akty prawne. W szczeg
godne zainteresowania s¹ art. 2 ZNKU i art. 4 OchrKonkurU. Tak wiêc, zgodnie z usta
w¹ o dzia³alno ci gospodarczej, przedsiêbiorc¹ by³ ten, kto we w³asnym imieniu w celu zarob
ym prowadzi³ dzia³alno æ gospodarcz¹, tj. polegaj¹c¹ na handlu, us³ugach, produkcji i budow
ie. Tak¿e PWPU w art. 3 ust. 1 pkt 3 przewiduje, ¿e przedsiêbiorc¹ jest osoba prowadz¹ca w
celach zarobkowych dzia³alno æ wytwórcz¹, budowlan¹, handlow¹ lub us³ugow¹.
NB 15
W stosunku do pojêcia "kupiec" zachodzi³a istotna ró¿nica, gdy¿ zgodnie z tym, co ju¿ zosta
powiedziane, kupcem by³ ten, kto we w³asnym imieniu prowadzi³ przedsiêbiorstwo zarobkowe
. Wystêpuj¹ tu wiêc dwa dodatkowe elementy:
1) prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej we w³asnym imieniu, co nie mo¿e byæ uto¿samiane z
ktualnym prowadzeniem dzia³alno ci gospodarczej na w³asny rachunek, oraz
2) 2) prowadzenie przedsiêbiorstwa, co nie musi mieæ miejsca przy obecnie prowadzone
j dzia³alno ci gospodarczej.
Kupiec musia³ wiêc byæ w³a cicielem przedsiêbiorstwa lub dzier¿awc¹ i u¿ytkownikiem.
Nowa ustawa z 19.11.1999 r. -Prawo dzia³alno ci gospodarczej przewiduje, ¿e przedsiêbior
c¹ jest osoba fizyczna, prawna oraz nie maj¹ca osobowo ci prawnej, spó³ka prawa handlowego
, która zawodowo we
STRONA 15
w³asnym imieniu podejmuje i wykonuje dzia³alno æ gospodarcz¹. Za przedsiêbiorców uznaje siê
wspólników spó³ki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich dzia³alno ci gospodarczej (K.
trzyszkowski, Instytucje, s. 2-4). Zgodnie z t¹ ustaw¹, mo¿na wyró¿niæ nastêpuj¹ce wyznaczn
ojêcia dzia³alno ci gospodarczej:
1) gospodarczy charakter,
2) zarobkowy (ukierunkowany na zysk) charakter,
3) prowadzenie dzia³alno ci w sposób zorganizowany i trwa³y (E. Bieniek-Koronkiewicz, J.
Sieñczy³o-Chlabicz, Dzia³alno æ, s. 15).
Nb 16
Przedsiêbiorców mo¿emy podzieliæ na dwie grupy: przedsiêbiorców sensu stricto i przedsiêbio
not for profit. Odrêbn¹ kategori¹ jest grupa podmiotów non profit, tj. tych, które w ogóle
ie mog¹ prowadziæ dzia³alno ci gospodarczej. Przedsiêbiorcy sensu stricto to tacy, których
el, w jakim mog¹ byæ utworzeni, jest celem zarobkowym, a ich dzia³alno æ prowadzona jest w
e w³asnym imieniu i zawodowo. Do takich przedsiêbiorców zaliczamy przede wszystkim oso
by fizyczne prowadz¹ce dzia³alno æ gospodarcz¹, spó³ki jawne, partnerskie, komandytowe,
komandytowo-akcyjne, z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹, przedsiêbiorstwa pañstwowe, spó³dzie
e.
Problematyczny mo¿e byæ status spó³ek z 0.0. lub akcyjnych, które powszechnie s¹ traktowane
jako przedsiêbiorcy, ale je¿eli s¹ tworzone w celu charytatywnym, kulturalnym itp., a
nie nakierowanym na zysk, to status ich jest dyskusyjny.
W takich przypadkach mo¿liwe bêdzie zakwalifikowanie obu typów
spó³ek do kategorii not for profit.
Przedsiêbiorcy z grupy not for profit to tacy, których co prawda cel g³ówny nie jest cel
em zarobkowym, ale mog¹ prowadziæ dzia³alno æ gospodarcz¹ z jednoczesnym przeznaczaniem zys
na cele statutowe (np. fundacje, stowarzyszenia, izby gospodarcze, szko³y wy¿sze, z
wi¹zki zawodowe, instytuty naukowo-badawcze). Trudno zakwestionowaæ ich wystêpowanie w
obrocie gospodarczym, skoro przepis wyra nie na to zezwala. Przedsiêbiorcy not for
profit mog¹ mieæ status przedsiêbiorcy od samego pocz¹tku, tj. od ich powstania, albo po
przez podjêcie dzia³alno ci gospodarczej. Not for profit oznacza, w odró¿nieniu od instytu
cji non profit, ¿e dzia³alno æ gospodarcza mo¿e byæ prowadzona z ukierunkowaniem na osi¹gan
zysków, z tym jednak ¿e zysk ten nie jest dzielony miêdzy cz³onków czy uczestników przedsiê
ia, ale na rzecz podmiotu realizuj¹cego okre lone cele, z przeznaczeniem na te cele.
STRONA 16
Nb 17
Okre lenie najbli¿sze prawid³owemu rozumieniu pojêcia przedsiêbiorcy wystêpuje w art. 2 ZNK
. Zgodnie z tym przepisem, przedsiêbiorcami s¹ osoby fizyczne, osoby prawne oraz jed
nostki organizacyjne nie maj¹ce osobowo ci prawnej, które prowadz¹c - chocia¿by ubocznie -
dzia³alno æ zarobkow¹ lub zawodow¹ uczestnicz¹ w dzia³alno ci gospodarczej. Tak wiêc pojêc
iêbiorcy w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji jest odmienne od tego pojêci
a wynikaj¹cego z przepisów PrGosp. Przepisy ZNKU odnosz¹ siê do wszelkich osób i jednostek
organizacyjnych, które uczestnicz¹ w obrocie gospodarczym, prowadz¹c dzia³alno æ zarobkow¹
b zawodow¹. Pojêcie przedsiêbiorcy w rozumieniu ZNKU nie jest te¿ to¿same z takim pojêciem
ystêpuj¹cym w innych aktach prawnych, gdy¿ w wiêkszo ci przypadków automatycznie zast¹piono
o "podmiot gospodarczy" s³owem "przedsiêbiorca", nie nadaj¹c mu nowego sensu. Przedsiêbi
orc¹ w rozumieniu ZNKU jest ka¿dy przedsiêbiorca bez wzglêdu na to, czy zosta³ wpisany do
Krajowego Rejestru S¹dowego (ewentualnie jeszcze do ewidencji dzia³alno ci gospodarcze
j), czy te¿ wpisowi nie podlega³ (J Szwaja, w: Ustawa, s. 30). Rozstrzygaj¹ce jest równi
e¿ faktyczne uczestniczenie w obrocie gospodarczym. Przedsiêbiorca musi prowadziæ dzia³a
lno æ gospodarcz¹ we w³asnym imieniu i zawodowo jako w³a ciciel przedsiêbiorstwa w znaczeni
unkcjonalnym (J. Szwaja, ibidem, s. 31 odnosi pojêcie w³asno ci do znaczenia przedmiot
owego), a tak¿e jako dzier¿awca lub u¿ytkownik. Przedsiêbiorcami s¹ wiêc nie tylko te jedno
tki, których celem jest dzia³alno æ gospodarcza ukierunkowana na zysk, ale tak¿e te wszyst
kie, które faktycznie prowadz¹ dzia³alno æ gospodarcz¹, niezale¿nie od rozmiaru, akcesoryjn
w stosunku do podstawowego celu itp. Grupa ta zosta³a okre lona mianem przedsiêbiorców n
ot for profit (np. fundacje, stowarzyszenia). Cech¹ przedsiêbiorców musi byæ prowadzenie
dzia³alno ci zarobkowej lub zawodowej, co dotyczy w szczególno ci przedstawicieli tzw.
wolnych zawodów, którzy s¹ traktowani jak przedsiêbiorcy, je¿eli osobi cie i samodzielnie,
arobkowo lub zawodowo wiadcz¹ us³ugi nawet bez wyodrêbnionego przedsiêbiorstwa w znaczeni
u przedmiotowym.
Ró¿ni to istotnie ZNKU od ustawy z 19.11.1999 r. -Prawo dzia³alno ci gospodarczej, która w
art. 87 przewiduje wyra nie, ¿e w rozumieniu tej ustawy wiadcz¹cy pomoc prawn¹ nie jest
przedsiêbiorc¹.
Nb 18
Pojêcie przedsiêbiorcy zdefiniowane zosta³o równie¿ w art. 4 ust. 1 OchrKonkurU, zgodnie z
którym przez przedsiêbiorcê rozumie siê przedsiêbiorcê w rozumieniu ustawy -Prawo dzia³aln
gospodarczej, czyli osobê fizyczn¹, osobê prawn¹ oraz nie maj¹c¹ osobowo ci prawnej spó³kê
STRONA 17
prawa handlowego, która zawodowo, we w³asnym imieniu podejmuje i wykonuje dzia³alno æ gosp
odarcz¹, a tak¿e wspólników spó³ki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich dzia³alno ci
darczej. Ponadto przedsiêbiorc¹ w rozumieniu ustawy o ochronie konkurencji i konsume
ntów jest:
1) osoba fizyczna, osoba prawna, a tak¿e jednostka organizacyjna nie maj¹ca osobowo ci
prawnej, organizuj¹ca lub wiadcz¹ca us³ugi o charakterze u¿yteczno ci publicznej, które n
s¹ dzia³alno ci¹ gospodarcz¹ w rozumieniu przepisów o dzia³alno ci gospodarczej,
2) osoba fizyczna wykonuj¹ca zawód we w³asnym imieniu i na w³asny rachunek lub prowadz¹ca
dzia³alno æ w ramach wykonywania takiego zawodu,
3) osoba fizyczna posiadaj¹ca akcje lub udzia³y zapewniaj¹ce jej co najmniej 25% g³osów w
organach co najmniej jednego przedsiêbiorcy lub posiadaj¹ca kontrolê nad co najmniej j
ednym przedsiêbiorc¹, choæby nie prowadzi³a dzia³alno ci gospodarczej, je¿eli podejmuje dal
dzia³ania podlegaj¹ce kontroli koncentracji.
Katalog przedsiêbiorców zosta³ wiêc rozszerzony poza przedsiêbiorców sensu stricto m.in. o
e podmioty, które prowadz¹ dzia³alno æ u¿yteczno ci publicznej. Tak wiêc dzia³alno æ organi
s³ugowa o takim charakterze, mimo ¿e wyra nie nie ma znamion prowadzenia dzia³alno ci gosp
odarczej, a jest tzw. dzia³alno ci¹ celow¹ (statutow¹), zgodn¹ z podstawowym celem jednostk
organizacyjnej, jest przes³ank¹ uznania za przedsiêbiorcê w rozumieniu przepisów OchrKonk
urU. Stowarzyszenia, fundacje, partie polityczne, zwi¹zki zawodowe itp., nawet je¿el
i nie podejmuj¹ dzia³alno ci gospodarczej, to i tak s¹ traktowane przez ustawê o ochronie
konkurencji i konsumentów jako przedsiêbiorcy.
Ponadto przedsiêbiorc¹ -w rozumieniu przepisów OchrKonkurU -s¹ przedstawiciele wolnych z
awodów, którzy wykonuj¹ wolny zawód osobi cie, we w³asnym imieniu lub prowadz¹ dzia³alno æ
wykonywania takiego zawodu. Ustawa przyznaje równie¿ status przedsiêbiorcy osobie fizy
cznej posiadaj¹cej wskazany pakiet udzia³ów lub akcji co najmniej jednego przedsiêbiorcy
lub sprawuj¹cej nad co najmniej jednym przedsiêbiorc¹ kontrolê, rozumian¹ jako wszelkie f
ormy bezpo redniego lub po redniego uzyskania uprawnieñ, które osobno lub ³¹cznie, z uwzglê
eniem wszystkich okoliczno ci prawnych lub faktycznych, umo¿liwiaj¹ wywieranie decyduj¹c
ego wp³ywu na tego przedsiêbiorcê. Uprawnienia te tworz¹ m.in. prawo do ca³ego lub czê ci m
ia przedsiêbiorcy b¹d prawa lub umowy przyznaj¹ce decyduj¹cy wp³yw na sk³ad, wynik g³osowa
ub decyzje organów przedsiêbiorcy (art. 4 pkt 13 OchrKonkurU). Status ten jest nieza
le¿ny od prowadzenia dzia³alno ci
STRONA 18
gospodarczej przez tak¹ osobê, natomiast przes³ank¹ jego przys³ugiwania jest podejmowanie
dalszych dzia³añ podlegaj¹cych kontroli koncentracji. Dzia³ania te mog¹ siê przejawiaæ w po
u, przejêciu lub utworzeniu przez przedsiêbiorców wspólnego przedsiêbiorcy, objêciu lub nab
ciu udzia³ów lub akcji innego przedsiêbiorcy, powoduj¹cego uzyskanie co najmniej 25% g³osów
na walnym zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników, a tak¿e w objêciu przez tê sam¹ osobê f
cji cz³onka organu zarz¹dzaj¹cego albo kontrolnego u konkuruj¹cych ze sob¹ przedsiêbiorców,
i ³¹czny obrót przedsiêbiorców uczestnicz¹cych w koncentracji w roku obrotowym poprzedzaj¹c
rok zg³oszenia jej zamiaru przekracza równowarto æ 50 000 000 EURO (art. 12 OchrKonkurU)
.
Natomiast zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 3 PWPU, przedsiêbiorc¹ jest osoba prowadz¹ca w c
elach zarobkowych dzia³alno æ wytwórcz¹, budowlan¹, handlow¹ lub us³ugow¹.
Zgodnie z ustaw¹ z 5.7.2001 r. o cenach (Dz.U. Nr 97, poz. 1050), przedsiêbiorc¹ jest
podmiot prowadz¹cy dzia³alno æ gospodarcz¹ w rozumieniu ustawy PrGosp, a tak¿e osoby prowad
e dzia³alno æ wytwórcz¹ w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierz¹t
ogrodnictwa, warzywnictwa, le nictwa i rybactwa ródl¹dowego (art. 3 ust. 8 tej ustawy)
.
Specyficzne okre lenie przedsiêbiorcy wystêpuje w art. 6 ust. 6 PrGeolGórn. Jest to podm
iot posiadaj¹cy koncesjê na prowadzenie dzia³alno ci ustawowej, tj. prowadzenie prac geo
logicznych i górniczych.
II. Przedsiêbiorstwo w wiêkszym rozmiarze a ma³y i redni przedsiêbiorca
1. Definicja
Nb 19
Szereg przepisów, przede wszystkim Kodeksu handlowego, odwo³ywa³o siê do kategorii przed
siêbiorstwa w wiêkszym rozmiarze. W szczególno ci, zgodnie z art. 75 KH, spó³k¹ jawn¹ by³a
prowadzi³a we wspólnym imieniu przedsiêbiorstwo zarobkowe w wiêkszym rozmiarze, a nie b
y³a inn¹ spó³k¹ handlow¹. Zgodnie z art. 143 KH, spó³ka maj¹ca na celu prowadzenie w wiêksz
rze przedsiêbiorstwa zarobkowego albo gospodarstwa rolnego pod wspóln¹ firm¹ by³a spó³k¹ ko
tow¹, je¿eli wobec wierzycieli za zobowi¹zania spó³ki przynajmniej jeden wspólnik odpowiada
ez ograniczenia, a odpowiedzialno æ przynajmniej jednego wspólnika (komandytariusza) b
y³a ograniczona. Tak wiêc prowadzenie przedsiêbiorstwa zarobkowego w wiêkszym rozmiarze
nale¿a³o do essentialia negotii umów tych spó³ek. Jednak¿e zgodnie z art. VI § l PWKC, uchy
y zosta³ zarówno art. 4, jak i art. 7, bêd¹ce podstaw¹ ustalenia co jest, a co nie jest pr
zedsiêbiorstwem w wiêkszym rozmiarze.
STRONA 19
W zwi¹zku z tym rozp. Min. Przemys³u, Aprowizacji i Handlu oraz ‾eglugi i Handlu Zagra
nicznego z 1 1.7.1946 r. wydane w porozumieniu z Min. Sprawiedliwo ci, Skarbu oraz
Rolnictwa i Reform Rolnych w sprawie okre lenia przedsiêbiorstw prowadzonych w wiêksz
ym rozmiarze (Dz.U. Nr 36, poz. 223 ze zm.) utraci³o moc obowi¹zuj¹c¹.
Odmiennie do tego zagadnienia ustosunkowywa³a siê czê æ doktryny (m.in. K. Kruczalak, Prze
dsiêbiorstwo, s. 2 i nast.), przyjmuj¹c, ¿e dalej istnia³y podstawy prawne, aby wykonaæ up
owa¿nienie zawarte w art. 4 § 2 oraz art. 7 § 2 KH. Stanowisko takie wydaje siê w¹tpliwe.
Z kolei S. So³tysiñski (w: Kodeks, s. 71) przyjmowa³, ¿e prowadzenie dzia³alno ci gospodarc
ej w wiêkszym rozmiarze nale¿y wywodziæ z ustawy o rachunkowo ci. Jest to taka dzia³alno æ,
a spe³nia ³¹cznie dwa z trzech kryteriów:
1) rednioroczne zatrudnienie wynosi co najmniej 50 osób,
2) suma aktywów bilansu wynosi powy¿ej 1 mln EURO,
3) przychód netto ze sprzeda¿y towarów i us³ug oraz operacji finansowych stanowi równowart
o æ co najmniej 2 mln EURO.
Natomiast Kodeks spó³ek handlowych odstêpuje od kryterium wiêkszego rozmiaru dzia³alno ci p
zy definiowaniu spó³ki jawnej i komandytowej. Wskazuje jednak na to kryterium w art.
26 § 4 przy obowi¹zku przekszta³cenia spó³ki cywilnej w jawn¹ (je¿eli w ka¿dym z dwóch kol
lat obrotowych przychody netto ze sprzeda¿y towarów lub wiadczenia us³ug osi¹gnê³y warto æ
mniej 400 000 EURO). Wydaje siê jednak, ¿e z praktycznego punktu widzenia wprowadzen
ie tego kryterium jest zbêdne i niczemu nie s³u¿y.
Obecnie coraz wiêksze znaczenie, równie¿ normatywne, ma kategoria ma³ego i redniego przed
siêbiorstwa. Grupa takich przedsiêbiorstw stoi w opozycji do przedsiêbiorstw du¿ych, co
w konsekwencji nie jest ju¿ do pogodzenia z kategori¹ przedsiêbiorstwa w wiêkszym rozmia
rze.
W krajach Unii Europejskiej nie ma jednolitej definicji ma³ego i redniego przedsiêbio
rstwa. Jednak¿e powszechnie stosuje siê trzy kryteria dla przyjêcia, co nale¿y do grupy
ma³ych i rednich przedsiêbiorstw. S¹ to: liczba zatrudnionych w przedsiêbiorstwie, wielko
ego obrotów, warto æ wyniku bilansowego. Czêsto wskazuje siê tak¿e na warto æ maj¹tku
produkcyjnego, niezale¿no æ ekonomiczn¹ itp. W ró¿nych krajach, nie tylko Unii Europejskiej
stosuje siê rozmaite kryteria z punktu widzenia
zatrudnionych w przedsiêbiorstwie. Tak np. za ma³e i rednie przedsiêbiorstwa uwa¿a siê te,
których zatrudnienie wynosi od 1 do 20 osób (Norwegia), od 1 do 49 osób (Niemcy, Szwec
ja, Francja, Japonia), od 1 do 50 osób (Belgia, Dania, Holandia) czy te¿ od l do 250
osób (USA).
Z kolei, bior¹c pod uwagê obroty, nale¿y zdywersyfikowaæ kryteria ze wzglêdu na bran¿ê, w j
ej prowadzona jest dzia³alno æ gospodarcza (przemys³, drobny handel, du¿y handel, budownic
two itp.).
STRONA 20
W krajach Unii Europejskiej czêsto przyjmuje siê definicjê wprowadzon¹ w 1996 r. przez K
omisjê Europejsk¹, zgodnie z któr¹ do ma³ych i rednich przedsiêbiorstw zalicza siê te, któ
trudnienie jest ni¿sze ni¿ 250 osób, obroty ni¿sze ni¿ 40 mln EURO lub ogólny wynik bilanso
y nie osi¹ga 27 mln EURO. Potrzeba wyró¿nienia tej kategorii w wymiarze normatywnym ni
e powinna budziæ w¹tpliwo ci. Grupa ma³ych i rednich przedsiêbiorstw w krajach Unii Europe
skiej stanowi podstawow¹ grupê przedsiêbiorców. Tak np. w Niemczech a¿ 95% wszystkich prze
dsiêbiorstw zalicza siê do ma³ych i rednich. Znaczenie ma³ych i rednich przedsiêbiorstw w
przede wszystkim z takimi elementami, jak: du¿a elastyczno æ w procesie dostosowania s
wojej struktury do gry rynkowej, wysoka innowacyjno æ i sk³onno æ do ponoszenia ryzyka, wy
soka dynamika wzrostu zatrudnienia czy w koñcu wzrastaj¹cy udzia³ w wytwarzaniu dochod
u narodowego. Potrzeba wyró¿nienia ma³ych i rednich przedsiêbiorstw wi¹¿e siê równie¿ z ko
pecjalnej pomocy dla tych podmiotów, g³ównie tzw. start-up, czyli rozpoczynaj¹cych dzia³al
no æ gospodarcz¹. Do najczê ciej stosowanych instrumentów pomocy ma³ym i rednim przedsiêbi
nale¿¹ specjalne programy pomocy finansowej (dofinansowanie targów, wystaw) oraz spec
jalne po¿yczki, preferencje kredytowe i w systemie podatkowym, tworzenie specjalne
go otoczenia infrastrukturalnego (centra wspierania przedsiêbiorczo ci), regionalne
fundusze kapita³owe dla wspierania finansowego ma³ych i rednich przedsiêbiorstw, ventur
es capital, fundusze porêczeniowe dla takich przedsiêbiorstw, które nie maj¹ wystarczaj¹ce
go zabezpieczenia kredytowego, itp. Kategoria ma³ego i redniego przedsiêbiorcy bêdzie z
wi¹zana zarówno z przedsiêbiorc¹ jednoosobowym, jak i spó³k¹ komandytow¹, komandytowo-akcyj
graniczon¹ odpowiedzialno ci¹, akcyjn¹. Wi¹¿e siê zasadniczo z przedsiêbiorstwami reprezent
przewagê kapita³u prywatnego.
Nb 20
Kategoria ma³ego i redniego przedsiêbiorcy sta³a siê kategori¹ normatywn¹ dziêki regulacji
rtej w ustawie z 19.11.1999 r. -Prawo dzia³alno ci gospodarczej (A. Kidyba, Ma³y, s. 1
7-18; J. Malarczyk, Pojêcie, s. 88-90).
Unormowanie odnosz¹ce siê do tego zagadnienia sk³ada siê z dwóch czê ci: czê æ pierwsza po
zasadom pomocy pañstwa dla ma³ych i rednich przedsiêbiorstw, natomiast czê æ druga definiu
ma³ego i redniego przedsiêbiorcê. Zgodnie z art. 53 PrGosp, pañstwo z poszanowaniem zasad
równo ci i konkurencji powinno stwarzaæ szczególne warunki funkcjonowania tych¿e przedsiêb
orców poprzez:
STRONA 21
l) inicjowanie zmian stanu prawnego sprzyjaj¹cych rozwojowi ma³ych i rednich przedsiêbi
orców, w tym dotycz¹cych dostêpu do rodków finansowych pochodz¹cych z kredytów i po¿yczek
porêczeñ kredytowych,
2) wspieranie instytucji umo¿liwiaj¹cych finansowanie dzia³alno ci gospodarczej na dogod
nych warunkach,
3) wyrównywanie warunków wykonywania dzia³alno ci gospodarczej ze wzglêdu na obci¹¿enia pub
znoprawne,
4) u³atwianie dostêpu do informacji, szkoleñ oraz doradztwa,
5) wspieranie instytucji i organizacji lokalnych oraz regionalnych dzia³aj¹cych na r
zecz ma³ych i rednich przedsiêbiorców,
6) promowanie wspó³pracy ma³ych i rednich przedsiêbiorców z innymi przedsiêbiorcami po
i zagranicznymi, ze szczególnym uwzglêd nieniem przedsiêbiorczo ci lokalnej.
Definicja ma³ego i redniego przedsiêbiorcy zosta³a okre lona z uwzglêdnieniem wymogów Unii
ropejskiej. Za ma³ego przedsiêbiorcê uwa¿a siê przedsiêbiorcê, który w poprzednim roku obro
(art. 54 ust. l PrGosp):
1) zatrudnia³ redniorocznie mniej ni¿ 50 pracowników oraz
2) osi¹gn¹³ przychód netto ze sprzeda¿y towarów, wyrobów i us³ug oraz operacji finansowych
rzekraczaj¹cy równowarto ci w z³otych 7 mln EURO lub suma aktywów jego bilansu sporz¹dzoneg
na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczy³a równowarto ci w z³otych 5 mln E
URO.
Nie uwa¿a siê jednak za ma³ego przedsiêbiorcy, w którym przedsiêbiorcy inni ni¿ mali posiad
art. 54 ust. 2 PrGosp):
1) wiêcej ni¿ 25% wk³adów, udzia³ów lub akcji,
2) prawa do ponad 25% udzia³ów w zysku,
3) wiêcej ni¿ 25% g³osów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy).
Z kolei za redniego przedsiêbiorcê uwa¿a siê przedsiêbiorcê, nie bêd¹cego ma³ym przedsiêbi
oprzednim roku obrotowym (art. 55 ust. 1 PrGosp): 1) zatrudnia³ redniorocznie mniej
ni¿ 250 pracowników oraz 2) osi¹gn¹³ przychód netto ze sprzeda¿y towarów, wyrobów i us³ug
operacji finansowych nie przekraczaj¹cy równowarto ci w z³otych 40 mln EURO lub suma akt
ywów jego bilansu sporz¹dzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekrocz
y³a równowarto ci w z³otych 27 mln EURO.
STRONA 22
Nie uwa¿a siê jednak za redniego przedsiêbiorcy, w którym przedsiêbiorcy inni ni¿ mali i
posiadaj¹ (art. 55 ust. 2 PrGosp):
l) wiêcej ni¿ 25% wk³adów, udzia³ów lub akcji,
2) prawa do ponad 25% udzia³ów w zysku,
3) wiêcej ni¿ 25% g³osów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy).
Rada Ministrów, w drodze rozporz¹dzenia, mo¿e podwy¿szyæ kwoty, o których mowa w art. 54 us
. l pkt 2 oraz w art. 55 ust. l pkt 2 (odnosi siê to do przychodu i sumy aktywów).
W celu stwierdzenia, ¿e przedsiêbiorca spe³nia przes³anki okre lone w art. 54 albo w art.
55 PrGosp, zainteresowany sk³ada odpowiednie dokumenty. Je¿eli z przyczyn od siebie
niezale¿nych przedsiêbiorca nie mo¿e przedstawiæ dokumentów wiadcz¹cych, ¿e nie zachodz¹ o
o ci wskazane w art. 54 ust. 2 albo w art. 55 ust. 2 PrGosp, o wiadczenie na pi mie za
stêpuje te dokumenty. W przypadku przedsiêbiorcy dzia³aj¹cego krócej ni¿ rok, jego przewidy
any roczny przychód netto ze sprzeda¿y towarów, wyrobów i us³ug oraz operacji finansowych,
a tak¿e przewidywane rednioroczne zatrudnienie oszacowuje siê na podstawie danych za
ostatni okres, udokumentowany przez przedsiêbiorcê.
2. Rozliczenia ma³ych i rednich przedsiêbiorstw w obrocie
Nb 21
Coraz wiêcej przepisów odnosi siê do kategorii ma³ego i redniego przedsiêbiorcy, w szczegó
i w kontek cie udzielania im wsparcia. Ustawa z 6.9.2001 r. o terminie zap³aty w obr
ocie gospodarczym (przed opublikowaniem) wprowadza ograniczenie swobody w narzuc
aniu ma³ym i rednim przedsiêbiorcom przez przedsiêbiorców du¿ych niekorzystnych warunków u
Ustawa dotyczy umów, których podmiotami s¹ osoby wskazane powy¿ej, ale tylko tych, których
przedmiotem jest odp³atne dostarczanie towarów lub wiadczenie us³ug przez ma³ego i redni
go przedsiêbiorcê na rzecz podmiotów pozbawionych takiego statusu. Nie dotyczy to jedn
ak wiadczenia us³ug zwi¹zanych z wykonywaniem czynno ci bankowych, a tak¿e wiadczeñ poleg
ch na odp³atnym dostarczaniu towarów lub wiadczeniu us³ug, gdy s¹ one finansowane w ca³o c
ub czê ci ze rodków miêdzynarodowych instytucji finansowych, w których Polska jest cz³onki
lub z którymi ma podpisane umowy o wspó³pracy oraz ze rodków pochodz¹cych z bezzwrotnej p
mocy Unii Europejskiej. Generaln¹ zasad¹, wprowadzon¹ ustaw¹ z 6.9.2001 r., jest to, ¿e je
dn¹ stron¹ jest ma³y i redni przedsiêbiorca, a drug¹ -osoba pozbawiona takiego statusu i g
y przewi-
STRONA 23
-dzia³y one w umowie termin zap³aty d³u¿szy ni¿ 30 dni. Wówczas kontrahent ma³ego i rednie
zedsiêbiorcy jest obowi¹zany do zap³aty odsetek ustawowych i to niezale¿nie od tego, czy
jego kontrahent wyst¹pi³ z takim ¿¹daniem. Odsetki obowi¹zuj¹ za okres pocz¹wszy od 31 dni
o spe³nieniu swojego wiadczenia niepieniê¿nego i dorêczeniu d³u¿nikowi faktury lub rachunk
do dnia zap³aty, ale nie d³u¿szy ni¿ do dnia wymagalno ci wiadczenia pieniê¿nego. Strony m
trzec w umowie odsetki wy¿sze od ustawowych. W takim przypadku wierzyciel -ma³y i red
ni przedsiêbiorca, mo¿e ¿¹daæ ich za ca³y okres miêdzy 31 dniem od dostarczenia towaru b¹d
nia us³ugi a dniem zap³aty.
Zgodnie z art. 4 ustawy, nie narusza ona przepisów Kodeksu cywilnego o wymagalno ci w
iadczeñ pieniê¿nych oraz o skutkach opó nienia i zw³oki d³u¿nika. W konsekwencji wiêc, niez
d odsetek, dostawca (wykonuj¹cy us³ugê) mo¿e ¿¹daæ odszkodowania, je¿eli w wyniku zw³oki w
poniós³ szkodê.
III. Pojêcie przedsiêbiorstwa
Nb 22
Pojêcie przedsiêbiorstwa nie jest terminem jednoznacznym. Wystêpuje zarówno w ustawie z
25.9.1981 r. o przedsiêbiorstwach pañstwowych (tekst jedno Dz.U. z 1991 r. Nr 18, po
z. 80 ze zm.), jak i Kodeksie cywilnym, Kodeksie spó³ek handlowych, Prawie upad³o ciowym
, ustawie z 30.8.1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowyc
h (Dz. U. Nr 118, poz. 56 ze zm.) itd. Pojêcie to jest kategori¹ zarówno ekonomiczn¹, ja
k i prawn¹. W ustawodawstwie, literaturze i orzecznictwie przyjmuje siê, ¿e termin "pr
zedsiêbiorstwo" mo¿e byæ u¿ywany w trzech znaczeniach: podmiotowym, funkcjonalnym i prze
dmiotowym.
1. Znaczenie podmiotowe
Nb 23
W znaczeniu podmiotowym przedsiêbiorstwo wystêpuje jako podmiot stosunków prawnych, cz
yli podmiot praw i obowi¹zków w zakresie prawa cywilnego (np. przedsiêbiorca, przedsiêbi
orstwo pañstwowe).
W tym znaczeniu chodzi równie¿ o podmiot stosunków gospodarczych. Mo¿na przyj¹æ, ¿e obecnie
zumienie tego terminu jest synonimem pojêcia przedsiêbiorca.
Artyku³ l PPU u¿ywa pojêcia "przedsiêbiorstwo" w znaczeniu podmiotowym (przedsiêbiorstwo p
añstwowe jest samodzielnym, samorz¹dnym i samofinansuj¹cym siê przedsiêbiorc¹ posiadaj¹cym
bo-
STRONA 24
-wo æ prawn¹). Zasadniczo u¿ywanie przymiotnika "pañstwowe" wskazuje na takie rozumienie p
ojêcia "przedsiêbiorstwo". Mo¿na takie znaczenie odnosiæ do innych okre leñ, np. "prywatne"
"spó³dzielcze". Okre lenie "przedsiêbiorstwo prywatne" bêdzie mog³o byæ odnoszone do podmi
wego znaczenia tego pojêcia, je¿eli z przepisów bêdzie wynika³o, ¿e przedsiêbiorstwu przyzn
podmiotowo æ prawn¹ lub prowadzi je osoba fizyczna (przedsiêbiorca). U¿ywanie terminu "pr
zedsiêbiorstwo prywatne" w kategoriach podmiotowych musi wi¹zaæ siê z korzystaniem z tak
iej formy organizacyjnej, której przepisy przyznaj¹ podmiotowo æ prawn¹ lub gdy dzia³alno æ
adzi osoba fizyczna. Tak nale¿y traktowaæ prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej przez je
den podmiot w formie jednoosobowej spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹. W ten sposób do
hodzi do pokrywania siê terminów "przedsiêbiorstwo" i "spó³ka" (w znaczeniu podmiotowym) w
odró¿nieniu od prowadzenia przez spó³kê przedsiêbiorstwa (znaczenie funkcjonalne). Mo¿emy
yj¹æ pewn¹ to¿samo æ miêdzy pojêciem przedsiêbiorcy a pojêciem przedsiêbiorstwa w znaczeniu
m.
2. Znaczenie funkcjonalne
Nb 24
Z kolei przez przedsiêbiorstwo w znaczeniu funkcjonalnym rozumie siê sta³e (zawodowo,
we w³asnym imieniu, w sposób zorganizowany i ci¹g³y) prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej
celach zarobkowych, a normatywn¹ podstaw¹ do wyodrêbnienia tego pojêcia by³y uchylone art
. 2 i 4 KH, w których wspomniano o "prowadzeniu przedsiêbiorstwa zarobkowego". Do ta
kiego rozumienia przedsiêbiorstwa nawi¹zuj¹ te¿ te przepisy Kodeksu spó³ek handlowych, w kt
ch jest mowa o prowadzeniu przedsiêbiorstwa, tj. art. 22 § 1 pkt 1 (w odniesieniu do
spó³ki jawnej), art. 86 § l (do spó³ki partnerskiej), art. l 02 (do spó³ki komandytowej),
. 125 (do spó³ki komandytowo-akcyjnej) oraz przepisy Kodeksu cywilnego (np. art. 358
1 § 4, art. 526 § l, art. 765, art. 794 § l).
Nale¿y podkre liæ ró¿nicê pomiêdzy przedmiotem dzia³alno ci spó³ki, jako ogólnie okre lonym
no ci, dla której spó³ka zostaje powo³ana, a przedmiotem jej przedsiêbiorstwa, który powini
byæ skonkretyzowany. Ponadto spó³ka mo¿e prowadziæ kilka przedsiêbiorstw. Stanowisko orzecz
ictwa i literatury nie jest jednak zgodne co do stopnia szczegó³owo ci okre lenia przedm
iotu przedsiêbiorstwa. Pocz¹tkowo judykatura przyjmowa³a, ¿e przedmiot przedsiêbiorstwa spó
mo¿e zostaæ okre lony ogólnie -produkcja, handel, us³ugi. Pó niej jednak S¹d Najwy¿szy sta
owisku, ¿e przedmiot ten powinien byæ skonkretyzowany okre leniem
przynajmniej rodzaju dzia³alno ci gospodarczej (zob. uchw. SN z 9.11.1988 r., III CZ
P 92/88, Pal. 1990, s. 11-12 z glos¹ A. Szumañskiego, s. 48 i nast.).
STRONA 25
Zgodnie z art. 40 pkt I KrRejSU, przedmiot dzia³alno ci ustalaæ nale¿y wed³ug polskiej Kla
syfikacji Dzia³alno ci (PKD).
3. Znaczenie przedmiotowe
Nb 25
Od przedsiêbiorstwa w znaczeniu funkcjonalnym i podmiotowym nale¿y odró¿niæ przedsiêbiorstw
w znaczeniu przedmiotowym (E. Norek, Przedsiêbiorstwo, s. 35 i nast.; por. P Biel
ski, Regulacja, s. 29 i nast., równie¿ M. Litwiñska, Pojêcie, s. 8 i nast.). Przedsiêbiors
two w znaczeniu przedmiotowym -zgodnie z definicj¹ zawart¹ w art. 551 KC -oznacza ze
spó³ sk³adników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji okre lonych za
dañ gospodarczych, obejmuj¹cych wszystko, co wchodzi w sk³ad przedsiêbiorstwa, w szczególn
o ci: firmê (nazwê), znaki towarowe i inne oznaczenia indywidualizuj¹ce przedsiêbiorstwo,
ksiêgi handlowe, nieruchomo ci i ruchomo ci nale¿¹ce do przedsiêbiorstwa, w tym produkty i
ateria³y, patenty, wzory u¿ytkowe i zdobnicze, zobowi¹zania i obci¹¿enia zwi¹zane z prowadz
niem przedsiêbiorstwa, prawa wynikaj¹ce z najmu i dzier¿awy lokali zajmowanych przez p
rzedsiêbiorstwo (szerzej zob. E. Norek, Przedsiêbiorstwo, s. 27 i nast.).
Wy¿ej wymienione prawa i obowi¹zki stanowi¹ przyk³adowe wyliczenie mo¿liwych sk³adników prz
iêbiorstwa.
Z definicji zawartej w art. 551 KC wynika, ¿e wyeksponowane s¹ trzy elementy:
l) zespó³ sk³adników,
2) zespó³ dóbr o materialnym i niematerialnym charakterze,
3) zespó³ ten jest przeznaczony do realizacji okre lonych zadañ gospodarczych.
Zespó³ sk³adników oznacza uwypuklenie elementów organizacji jako pewnej zorganizowanej str
uktury. Wyra nie tak stanowi³ art. 40 KH, który stanowi³ o "zorganizowanej ca³o ci". Ten el
ment nale¿y jednak, mimo nieobowi¹zywania tego przepisu, wyra nie podkre liæ.
U¿yte w przepisie okre lenie "sk³adniki materialne i niematerialne" jest doprecyzowane
przez przyk³adowe wyliczenie, co wchodzi w sk³ad przedsiêbiorstwa. W sk³ad przedsiêbiorst
wa wchodz¹ wiêc przede wszystkim prawa, a w tym:
-prawa na dobrach materialnych, tzn. prawa do rzeczy, czyli w³asno æ i inne prawa rzec
zowe (por. art. 551 pkt 3 KC),
-prawa na dobrach niematerialnych: m.in. firma, znaki towarowe, wzory u¿ytkowe i z
dobnicze patenty (por. art. 551 pkt l i 4 KC),
STRONA 26
-prawa obligacyjne wynikaj¹ce np. z najmu i dzier¿awy (M. Litwiñska, Dzier¿awa, s. 11 i
nast.) (por. art. 551 pkt 6 KC),
-zobowi¹zania i obci¹¿enia (art. 551 pkt 5 KC).
W ród sk³adników przedsiêbiorstwa nale¿y wymieniæ tak¿e sytuacje faktyczne, które nie maj¹
u praw podmiotowych, lecz wp³ywaj¹ dodatnio lub ujemnie na jego warto æ, np. klientela,
lokalizacja, dobra lub z³a renoma itp. (M. Litwiñska, Pojêcie, s. 10), czyli okoliczno c
i okre lane w jêzyku angielskim jako good will lub bad will.
Zgodnie z art. 551 pkt 5 KC, w sk³ad przedsiêbiorstwa wchodz¹ równie¿ zobowi¹zania i obci¹¿
zwi¹zane z jego prowadzeniem. Jest to zmiana w porównaniu z art. 40 KH, w którym nie w
spomniano w ogóle o zobowi¹zaniach lub obci¹¿eniach, a mowa by³a tylko o aktywach i wierzy
telno ciach powsta³ych przy prowadzeniu przedsiêbiorstwa.
W kwestii tej nast¹pi³a wiêc wyra na zmiana stanu prawnego. Wierzytelno ci to nic innego j
ak zobowi¹zanie z punktu widzenia wierzyciela. Mo¿na przyj¹æ, ¿e w sk³ad pojêcia przedsiêbi
a wchodz¹ wierzytelno ci powsta³e przy jego prowadzeniu (A. Jakubecki, w: Prawo, s. 41
-42). Pojêcie zobowi¹zania obejmuje równie¿ d³ug (zobowi¹zanie ze stanowiska d³u¿nika), a z
-wed³ug art. 551 KC -w sk³ad przedsiêbiorstwa wchodz¹ nie tylko prawa, ale i d³ugi zwi¹zane
z jego prowadzeniem. Pojêcie "obci¹¿eñ" w prawie cywilnym odnoszone jest do ró¿nych prawo c
arakterze przede wszystkim rzeczowym, które istniej¹ ("ci¹¿¹") na cudzej rzeczy, takich ja
k np. u¿ytkowanie (art. 252 KC), s³u¿ebno æ (art. 285 i 296 KC), zastaw (art. 306 KC), hip
oteka (art. 65 KWU), a ponadto ciê¿ary realne (por. M. Litwiñska, Dzier¿awa, s. 11 oraz
A. Jakubecki, w: Prawo, s. 41-42). W wietle art. 551 KC, gdy mowa o zobowi¹zaniach,
chodzi o prawa i obowi¹zki obligacyjne, a w przypadku obci¹¿eñ -o obowi¹zki co do zasady
rzeczowe.
Nb 26
Wskazane rozró¿nienie pojêcia przedsiêbiorstwa ma istotne znaczenie praktyczne, gdy¿ czase
m jeden akt prawny pos³uguje siê tym terminem w ró¿nych znaczeniach (np. ustawa o przeds
iêbiorstwach pañstwowych, ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstw
owych, Kodeks spó³ek handlowych), u¿ywaj¹c znaczenia podmiotowego i przedmiotowego czy f
unkcjonalnego i przedmiotowego.
IV. Zbycie przedsiêbiorstwa
Nb 27
Z przedmiotowym znaczeniem pojêcia przedsiêbiorstwo wi¹¿e siê problem jego zbycia. Zgodnie
z art. 751 KC, przedsiêbiorstwo mo¿e byæ zby-
STRONA 27
-te, wydzier¿awione albo mo¿e byæ na nim ustanowione prawo u¿ytkowania. Zbycie przedsiêbio
rstwa jest pojêciem, które obejmuje wszelkie czynno ci prawne powoduj¹ce przeniesienie n
a nabywcê praw i obowi¹zków wchodz¹cych w sk³ad przedsiêbiorstwa. Dotyczy to wiêc sprzeda¿y
owizny, zamiany, wniesienia do spó³ki tytu³em wk³adu (zob. P. Bielski, Regulacja, s. 29
i nast.; A. Kidyba, Spó³ka, s. 113-114; K. Kopaczyñska-Pieczniak, Spó³ka, s. 8.2.2.4.; H.
Urbañczyk, Przedsiêbiorstwo, s. 22 i nast.; E. Norek, Przedsiêbiorstwo, s. 125 i nast.
), zawarcia umowy o odp³atne korzystanie z przedsiêbiorstwa po³¹czone z opcj¹ sprzeda¿y. Zg
dnie z art. 552 KC, czynno æ prawna maj¹ca za przedmiot przedsiêbiorstwo, obejmuje wszys
tko, co wchodzi w jego sk³ad, chyba ¿e co innego wynika z tre ci czynno ci prawnej lub p
rzepisów szczególnych (M. Litwiñska, Pojêcie, s. 8 i nast.). Oznacza to, ¿e w braku odmien
nych postanowieñ lub przepisów szczególnych nale¿y przyj¹æ, ¿e czynno ci¹ zbycia objête s¹
k³adniki wymienione w art. 551 KC (M. Po niak - Niedzielska, Zbycie, s. 37).
Charakter prawny przedsiêbiorstwa w znaczeniu przedmiotowym nie by³ nigdy jednoznacz
ny w literaturze. Dyskusyjne jest przede wszystkim, czy przedsiêbiorstwo jest prze
dmiotem obrotu jako ca³o æ, czy te¿ nale¿y je traktowaæ jako rodzaj zbioru praw i innych sk
ników. Wydaje siê, ¿e nale¿y przyj¹æ, i¿ podstawê prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej sta
en zorganizowany kompleks maj¹tkowy obejmuj¹cy dobra materialne i niematerialne oraz
sytuacje faktyczne. Ten wyodrêbniony kompleks maj¹tkowy stanowi dobro samoistne, ró¿ne
od sumy elementów, które siê na nie sk³adaj¹, mog¹ce byæ przedmiotem obrotu (M. Po niak-Nie
ska, Zbycie, s. 37). Nie musi to oznaczaæ, ¿e zbycie przedsiêbiorstwa obejmuje zbycie
ca³ego maj¹tku. Mo¿liwe jest wy³¹czenie okre lonych sk³adników z maj¹tku. Jednak¿e, jak pod
literaturze, chodzi tylko o taki zakres wy³¹czeñ przy zawarciu umowy, aby to co pozost
aje, stanowi³o przedmiot przedsiêbiorstwa (ibidem, s. 37). B¹d odwrotnie, aby te sk³adnik
i, które nie s¹ objête umow¹, nie stanowi³y ju¿ przedsiêbiorstwa. Decyduj¹ tu wiêc okoliczn
yczne, które mog¹ byæ oznaczone in concreto. Na nabywcê musi przej æ minimum rodków i spos
akie s¹ konieczne do tego, aby mo¿na by³o prowadziæ przedsiêbiorstwo w znaczeniu funkcjona
lnym (S. Buczkowski, Glosa do orz. SN z 10.1.1972 r., 1 CR 359/71, OSPiKA 1972,
Nr 12, poz. 232). Chodzi wiêc o wszelkie elementy, które powoduj¹ przejêcie funkcji pe³nio
nych przez przedsiêbiorstwo.
Nb 28
Czynno æ zbycia jest czynno ci¹ prawn¹ o charakterze rozporz¹dzaj¹cym, której skutkiem jest
j cie na nabywcê uprawnieñ niezbêdnych do prowadzenia przedsiêbiorstwa. Jest to czynno æ pr
a konsensualna, wzajemna, kauzalna. Zbycie przedsiêbiorstwa jest nastêpstwem jednej
czynno ci prawnej - nabycia uno actu, co oznacza, ¿e po stronie nabywcy mamy do czyn
ienia z sukcesj¹ uniwersaln¹ (nabycie pod tytu³em ogólnym) (J. Wid³o, Zakres, s. 25 i nast
.).
STRONA 28
Nb 29
Przeniesienie wszystkich praw i obowi¹zków wchodz¹cych w sk³ad przedsiêbiorstwa nastêpuje w
d³ug jednolitych zasad, niezale¿nie od tego, jakie regu³y dotycz¹ zbywania poszczególnych
praw i obowi¹zków (A. Jakubecki, w: Prawo, s. 44). Je¿eli natomiast na zbycie przedsiêbi
orstwa sk³ada siê wiele odrêbnych (choæ po³¹czonych czasowo) czynno ci zbycia (sukcesji sin
arnych), to do przeniesienia ka¿dego prawa i obowi¹zku nale¿y stosowaæ przepisy o zbyciu
dla niego tylko w³a ciwe (ibidem, s. 40).
Za przyjêciem pogl¹du, ¿e w przypadku nabycia przedsiêbiorstwa mamy do czynienia z sukce
sj¹ uniwersaln¹ przemawiaj¹ wzglêdy praktyczne i bezpieczeñstwo obrotu. Du¿a liczba czynno
prawnych maj¹cych za przedmiot przedsiêbiorstwo stwarza ryzyko, i¿ w wielu przypadkach
w praktyce mog³yby nie zostaæ spe³nione szczególne warunki przeniesienia poszczególnych p
raw sk³adaj¹cych siê na przedsiêbiorstwo, co z kolei doprowadzi³oby do znacznego skompliko
wania stanu prawnego i niepewno ci maj¹tkowych, które zawa¿y³yby na pewno ci obrotu gospoda
czego. Ponadto w sk³ad przedsiêbiorstwa wchodz¹ te¿ pewne sytuacje, nie stanowi¹ce przedmi
otu ¿adnych odrêbnych praw podmiotowych (np. klientela), oraz prawa niezbywalne (A.
Jakubecki, w: Prawo, s. 44). Wyja nienie ich przej cia na nabywcê nie by³oby mo¿liwe, gdyb
y nabycie przedsiêbiorstwa traktowaæ jako kompleks odrêbnych czynno ci prawnych.
Dopuszczalno æ zbycia przedsiêbiorstwa w drodze jednej czynno ci prawnej nie wyklucza, ¿e
skutki prawne tej czynno ci mog¹ byæ roz³o¿one w czasie. Wówczas chwila nabycia nie jest to
ma z chwil¹ dokonania czynno ci zbycia.
Nb 30
Zbycie przedsiêbiorstwa wymaga formy pisemnej z podpisami notarialnie po wiadczonymi
. Je¿eli jednak na przedsiêbiorstwo sk³ada siê nieruchomo æ, to albo czynno æ zbycia wymaga
ej formy, albo te¿ zbycie nieruchomo ci powinno nast¹piæ w formie aktu notarialnego (E.
Norek, Przedsiêbiorstwo, s. 158).
Nb 31
Szczególnie dyskusyjne w literaturze jest to, jakie skutki w sferze odpowiedzialno c
i za zobowi¹zania powoduje zbycie przedsiêbiorstwa. Chodzi przede wszystkim o art. 5
51 pkt 5 KC, w którym wymienia siê zobowi¹zania i obci¹¿enia. Wed³ug jednego ze stanowisk p
zyjmuje siê, ¿e skoro z art. 552 KC wynika, i¿ czynno æ prawna maj¹ca za przedmiot przedsiê
rstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w jego sk³ad, to nasuwa siê wniosek, ¿e zbycie prz
edsiêbiorstwa powoduje przejêcie d³ugów przez nabywcê ze skutkiem zwolnienia z d³ugu zbywcy
(A. Jakubecki, w: Prawo, s. 44 oraz M. Po niak-Niedzielska, Zbycie, s. 42). Zgodni
e z innym
STRONA 29
pogl¹dem, zbycie przedsiêbiorstwa skutkuje przejêciem d³ugów przez nabywcê tylko wtedy, gdy
wierzyciele wyra¿¹ na to zgodê w trybie art. 519 § 2 pkt 2 KC (zwalniaj¹ce przejêcie d³ugu)
. So³tysiñski, w: Kodeks, s. 37). Argumentem na poparcie tego pogl¹du jest zwykle potr
zeba ochrony wierzycieli. Jak zwrócono uwagê, dostateczn¹ gwarancjê dla wierzycieli powi
nien stanowiæ fakt, ¿e na nabywcê przechodzi równocze nie mienie przedsiêbiorstwa, z któreg
og¹ byæ zaspokojone zobowi¹zania, w zasadzie w takim samym zakresie, jak w stosunku do
zbywcy (A. Jakubecki, w: Prawo, s. 45).
Przyjêcie takiego rozwi¹zania powoduje równie¿ niekorzystn¹ sytuacjê dla nabywcy, który prz
uj¹c zobowi¹zania obci¹¿aj¹ce przedsiêbiorstwo, staje siê d³u¿nikiem osobistym wierzyciela
powiadaæ nawet za te zobowi¹zania, które przekraczaj¹ warto æ nabytego przedsiêbiorstwa. Pr
dzi ponadto do wy³¹czenia stosowania art. 526 KC, przewiduj¹cego solidarn¹ odpowiedzialn
o æ zbywcy i nabywcy. W przypadku art. 526 KC mamy do czynienia z ³¹cznym, kumulatywnym,
nie zwalniaj¹cym przejêciem d³ugu, a w zasadzie - z przyst¹pieniem do niego.
Bardziej uzasadnione jest, ze wzglêdu na spójno æ konstrukcji, zastosowanie art. 526 KC
(kumulatywne przyst¹pienie do d³ugu). Uznanie, ¿e zbycie przedsiêbiorstwa powoduje ex le
ge przej cie d³ugów na nabywcê oznacza, ¿e w tej kwestii nale¿y odwo³ywaæ siê tylko do art.
. W takim przypadku nie jest potrzebna zgoda wierzyciela, co sprzyja szybko ci obr
otu. Cen¹ za ten brak zgody jest to, ¿e w wyniku zbycia przedsiêbiorstwa mamy dwóch d³u¿nik
zbywcê, który odpowiada osobi cie i bez ograniczeñ, i nabywcê, który odpowiada osobi cie,
tylko do warto ci nabywanego przedsiêbiorstwa (M. Po niak-Niedzielska, Zbycie, s. 42)
.
Nale¿y uznaæ, ¿e sposób unormowania zagadnienia zobowi¹zañ przy zbyciu przedsiêbiorstwa mo¿
uwaæ zastrze¿enia (G. Czudaj), Odpowiedzialno æ, s. 50 i nast.; równie¿ J. Wid³o, Zakres, s
5 i nast.). W szczególno ci za dyskusyjne mo¿na uznaæ zagadnienie, czy w przypadku gdy p
rzedsiêbiorstwo jest wnoszone tytu³em aportu do spó³ki kapita³owej, czynno æ ta powinna obe
waæ równie¿ zobowi¹zania zwi¹zane zjego prowadzeniem, czy te¿ raczej nale¿y wnie æ tylko ak
zedsiêbiorstwa (A. Jakubecki, w: Prawo, s. 44). Kwestia ta wi¹¿e siê ci le z warto ci¹ apo
Je li wiêc d³ugi by³yby równe lub nawet przewy¿sza³yby warto æ aktywów przedsiêbiorstwa, ap
rto æ zerow¹ lub ujemn¹. Wtedy za wniesienie do spó³ki przedsiêbiorstwa wraz z d³ugami nie
o¿liwe. Nie by³oby natomiast przeszkód, aby po rejestracji spó³ki przejê³a ona d³ugi zwi¹za
iesionym przedsiêbiorstwem (aktywami) z zachowaniem rygorów z art. 519 KC. Nale¿y jedn
ak
STRONA 30
przyj¹æ, ¿e je li do spó³ki wniesiono przedsiêbiorstwo z wy³¹czeniem d³ugów, spó³ka -na pod
KC - i tak ponosi odpowiedzialno æ za zobowi¹zania.
V. Formy zorganizowania przedsiêbiorców
1. Wewnêtrzne formy zorganizowania przedsiêbiorców
Nb32
Przedsiêbiorstwo (znaczenie podmiotowe) stanowi ca³o æ w znaczeniu gospodarczym, organiz
acyjnym, personalnym, maj¹tkowym i prawnym (K. Kruczalak, Prawo, s. 89).
Gospodarcze wyodrêbnienie oznacza, ¿e przedsiêbiorstwo wykonuje swoje cele gospodarcze
na w³asny rachunek. Organizacyjna ca³o æ opiera siê na takim stopniu zorganizowania, który
umo¿liwia realizowanie dzia³alno ci gospodarczej. Zorganizowana ca³o æ przedsiêbiorstwa ozn
a, ¿e przedsiêbiorstwo dzia³a w oparciu o substrat personalny. Substrat ten odgrywa wiêk
sz¹ b¹d mniejsz¹ rolê w ró¿nych przedsiêbiorstwach jako podstawa funkcjonowania. Jednak¿e,
ierzemy pod uwagê realizacjê dzia³alno ci gospodarczej, to realizowana jest ona przez lu
dzi kieruj¹cych okre lonymi procesami lub je wykonuj¹cych. Ca³o æ maj¹tkowa oznacza, ¿e dzi
spodarcza jest realizowana w oparciu o kompleks maj¹tkowy, którym jest pierwotny maj¹t
ek i maj¹tek wypracowany przez przedsiêbiorstwo. Ca³o æ w znaczeniu prawnym oznacza, ¿e do
rzedsiêbiorstwa odnosz¹ siê przepisy reguluj¹ce ustrój podmiotów, wyznaczaj¹ce zdolno æ pra
lno æ do czynno ci prawnych. W interesuj¹cym nas aspekcie bêdzie to przede wszystkim dokon
ywanie czynno ci prawno gospodarczych, które mo¿na stypizowaæ jako handlowe, mimo uchylo
nych odpowiednich przepisów Kodeksu handlowego. Szereg przepisów, równie¿ Kodeksu cywiln
ego, odnosi siê wszak¿e do prowadzenia przedsiêbiorstwa. Z punktu widzenia osobowo ci pr
awnej wyró¿niamy osobowo æ fizyczn¹, osobowo æ prawn¹, a tak¿e nale¿y wyró¿niæ grupê quasi-
jednak cechy tej nie posiadaj¹ (tzw. u³omne osoby prawne -w szczególno ci spó³ka jawna, kom
ndytowa, partnerska i komandytowo-akcyjna).
Nb33
Przedsiêbiorcy mog¹ opieraæ swoje funkcjonowanie na ró¿nej wewnêtrznej strukturze organizac
jnej. Najczê ciej wskazywan¹ wewnêtrzn¹ form¹ organizacji przedsiêbiorców jest zak³ad. Poza
mo¿emy wyró¿niæ oddzia³y (filie) i przedstawicielstwa.
Zak³ad jest wewnêtrzn¹ jednostk¹ organizacyjn¹ przedsiêbiorcy, która stanowiæ mo¿e samodzie
turê gospodarcz¹, organizacyjn¹, perso-
STRONA 31
-naln¹, maj¹tkow¹. Nie wystêpuje natomiast element ca³o ci prawnej, gdy¿ zak³ad pod wzglêde
ym jest zawsze czê ci¹ struktury przedsiêbiorcy. Nie ma przeszkód, aby na bazie zak³adu wyo
rêbniony zosta³ przedsiêbiorca, w szczególno ci przez podzia³ przedsiêbiorcy czy po³¹czenie
m przedsiêbiorc¹ czê ci maj¹tku. Istot¹ zak³adu jest realizacja celów gospodarczych, jako p
wewnêtrznej dzia³alno ci, w ramach struktury przedsiêbiorcy. Zak³ady mog¹ wiêc zostaæ wyod
e w oparciu o kryterium bran¿y (np. transport, remonty, produkcja), wewnêtrznego pod
zia³u kooperacyjnego, wewnêtrznego systemu produkcji itp. Nie jest jednak konieczne,
aby zak³ad realizowa³ ca³o æ procesów gospodarczych przedsiêbiorcy (zob. J. Rudowicz, J. J
szyn, Oddzia³ spó³ki -tworzenie i funkcjonowanie, Kraków 1999, s. 7 i nast.); wrêcz mo¿na p
zyj¹æ, ¿e bardzo czêsto podzia³ na zak³ady wi¹¿e siê z czê ci¹ realizacji procesów gospodar
nowiæ musi wyodrêbnion¹ wewnêtrznie i organizacyjnie strukturê. Oznacza to, ¿e dzia³a on w
rciu o nadan¹ wewnêtrznymi przepisami przedsiêbiorcy (np. statutem, regulaminem organi
zacyjnym) strukturê, która zachowuje swoj¹ odrêbno æ. Odrêbno æ ta mo¿e wi¹zaæ siê równie¿
a i reprezentowania przedsiêbiorcy w stosunku do zak³adu. Najczê ciej ma to formê przyznan
ych kompetencji w zakresie zarz¹dzania (upowa¿nienie do dzia³ania), czêsto na podstawie
ustalonego zakresu czynno ci, umowy o pracê, kontraktu mened¿erskiego i reprezentacji
(umocowanie do dokonywania czynno ci prawnych). W tym ostatnim przypadku udzielone
jest pe³nomocnictwo ogólne, a w przypadku spó³ek prawa handlowego równie¿ prokura. Nale¿y
nak pamiêtaæ, ¿e udzielone pe³nomocnictwo (prokura) upowa¿nia do dokonywania czynno ci praw
ych, a nie czynno ci faktycznych. Tak wiêc, aby realizowaæ w pe³ni funkcjê odrêbno ci organ
cyjnej przez odrêbne wewnêtrzne zarz¹dzanie i reprezentacjê, potrzeba ³¹cznego upowa¿nienia
umocowania do dzia³ania. Zak³ady dzia³aj¹ w oparciu o zorganizowany zespó³ maj¹tkowy i pers
lny. Zak³ad poza brakiem odrêbnej podmiotowo ci i dzia³ania zawsze w ramach struktury pr
zedsiêbiorcy nie jest jednak samodzielny pod wzglêdem finansowym (S. W³adyka, Prawo go
spodarcze. Zarys systemu, czê æ ogólna, t. I, Warszawa 1981, s. 114), gdy¿ samodzielno æ ta
tylko przedsiêbiorstwo. Istotnym czynnikiem dla ustalenia zak³adu jest, jak to ju¿ st
wierdzono, podstawa wyodrêbnienia, która powinna byæ dokonana w wewnêtrznych aktach norm
atywnych przedsiêbiorców. Je¿eli takiego wyodrêbnienia nie ma, mo¿emy przyj¹æ, ¿e przedsiêb
rowadzi przedsiêbiorstwo jednozak³adowe.
Istotnym czynnikiem wyró¿niaj¹cym zak³ad jest równie¿ czynnik lokalizacyjny. Je¿eli zak³ad
duje siê w g³ównym miejscu wykonywania dzia³alno ci, mamy do czynienia z zak³adem g³ównym.
natomiast
STRONA 32
zak³ad znajduje siê poza siedzib¹ organu zarz¹dzaj¹cego (osoby prawne), miejscem prowadzen
ia spraw spó³ki (spó³ki osobowe) czy siedzib¹ przedsiêbiorcy osoby fizycznej, mo¿e mieæ pos
zia³u (filii) przedsiêbiorcy. Cech¹ charakterystyczn¹ oddzia³u (zak³adu filialnego) jest je
o wyodrêbnienie lokalizacyjne, tj. znajduje siê on w miejscu innym ni¿ wskazano powy¿ej.
Prawo dzia³alno ci gospodarczej w art. 4 pkt 6 definiuje pojêcie oddzia³u jako wyodrêbnion¹
i samodzieln¹ organizacyjnie czê æ dzia³alno ci gospodarczej, wykonywan¹ przez przedsiêbior
g³ównym miejscem wykonywania dzia³alno ci (zak³adem g³ównym) -por. J. Jacyszyn, J. Rudowic
Oddzia³ spó³ki. Tworzenie i funkcjonowanie, Kraków 1999, s. 43 i nast.
Z kolei z przedstawicielstwem mamy do czynienia wówczas, gdy inna struktura organi
zacyjna ma w stosunku do przedsiêbiorcy pozycjê zewnêtrzn¹, choæ realizuje zadania przedsiê
iorcy. Dochodzi wówczas do zawarcia umowy o przedstawicielstwo prawne i faktyczne,
co prowadzi do tego, ¿e przedstawiciel jedno lub wieloosobowy), który mo¿e byæ równie¿ zor
anizowany w formie wyodrêbnionego przedsiêbiorcy, dokonuje czynno ci prawnych i faktyc
znych jako odrêbny podmiot, ale dzia³a bezpo rednio w sferze reprezentowanego (na cudz
y rachunek i w cudzym imieniu). Przedstawicielstwo mo¿e wi¹zaæ siê z dodatkowymi prawami
i obowi¹zkami miêdzy przedsiêbiorstwem a przedstawicielem. W szczególno ci mo¿e doj æ do p
zania umownie know-how w zakresie prowadzonych interesów. Form¹ realizacji zadañ przed
siêbiorcy mo¿e byæ równie¿ stosunek powiernictwa (dokonywanie czynno ci prawnej we w³asnym
eniu, ale na cudzy rachunek) czy zawarcie umowy franchisingowej. Prowadzenie prz
edsiêbiorstwa mo¿e wi¹zaæ siê ze wspomnian¹ ró¿n¹ struktur¹ organizacyjn¹. Natomiast w niek
dkach osoby prawne (np. Skarb Pañstwa, gminy, zak³ady opieki zdrowotnej, szko³y wy¿sze)
prowadz¹ dzia³alno æ gospodarcz¹ nie w oparciu o strukturê zak³adu, która zosta³a wy¿ej prz
a, ale w oparciu o inne formy organizacyjne dzia³alno ci gospodarczej, mianowicie pr
zez zak³ad bud¿etowy i gospodarstwa pomocnicze (por. uwagi rozwiniête przy omówieniu dzi
a³alno ci gospodarczej Skarbu Pañstwa i gmin.
2. Zewnêtrzne formy zorganizowania przedsiêbiorców
Nb 34
W rozwoju gospodarczym charakterystyczne s¹ procesy transformacji polegaj¹ce na podz
ia³ach, po³¹czeniach, przejêciach (wrogich lub przyjaznych). W szczególno ci charakterystyc
ne s¹ próby koncentrowania ka-
STRONA 33
-pita³ów lub struktur organizacyjnych (W. Szpringer, Regulacje, s. 49 i nast.). Odby
wa siê to na podstawie ró¿nych umów, ale czêsto równie¿ ustaleñ faktycznych. Koncentracja,
j mowa, nie zawsze musi mieæ wymiar prawny, czêsto w³a nie na podstawie umownej lub bezu
mownej ma wymiar czysto faktyczny. Do najistotniejszych powi¹zañ gospodarczych zalic
zamy: holding (powi¹zanie w pionie), koncern (powi¹zanie poziome). W przypadku holdi
ngu dochodzi do powi¹zañ, które musz¹ mieæ oparcie w czynno ciach prawnych i faktycznych i
ich nastêpstwem (podzia³, po³¹czenie, utworzenie nowego podmiotu). W przypadku koncernu
podstaw¹ funkcjonowania s¹ umowy miêdzy powi¹zanymi strukturami (A. Opalski, Koncern, s.
20). Ponadto mo¿emy wyró¿niæ kartele i trusty. W przypadku karteli instrumenty prawne n
ie odgrywaj¹ ¿adnej roli, gdy¿ najczê ciej opieraj¹ siê one na porozumieniach ustnych, nief
alnych. Z kolei w przypadku trustu dochodzi do wykupywania akcji (czynno ci prawne
) innego przedsiêbiorcy.
Nb 35
Holding stanowi typ koncentracji kapita³owej przedsiêbiorców, bêd¹cej pionowym powi¹zaniem,
polegaj¹cym na tym, ¿e jeden przedsiêbiorca posiada akcje lub udzia³y w innym przedsiêbior
cy, w celu zapewnienia kontroli w spó³kach podleg³ych. W istocie chodzi o kontrolê proce
sów organizacyjnych, decyzyjnych, poprzez posiadanie odpowiedniej liczby g³osów na zgr
omadzeniu wspólników (walnym zgromadzeniu) albo poprzez wykonywanie innych procesów po
za zgromadzeniem. Nie zawsze jednak chodzi o to, aby posiadaæ wiêcej ni¿ 50% udzia³ów lub
akcji, gdy¿, w zale¿no ci od postanowieñ statutów lub umów, mo¿e to byæ niewystarczaj¹ce al
arczaj¹ca jest mniejsza liczba udzia³ów (akcji), które np. mog¹ byæ uprzywilejowane co do g
u. Ponadto maj¹ na to wp³yw ustalenia odno nie do kworum itp.
W strukturze holdingowej wyró¿niamy podmiot dominuj¹cy, który w przypadku gdy chodzi o h
olding spó³ek, okre lany jest mianem spó³ki-matki (spó³ka macierzysta) i podmiot zale¿ny (w
padku spó³ek okre lany mianem spó³ki-córki). Podmioty zale¿ne (spó³ki-córki) s¹ w stosunku
relacji siostrzanej (spokrewnionej).
Na podstawie Kodeksu spó³ek handlowych (art. 4 § l pkt 4) spó³k¹ dominuj¹c¹ jest taka spó³k
1) dysponuje bezpo rednio lub po rednio wiêkszo ci¹ g³osów w zgromadzeniu wspólników albo n
m zgromadzeniu, tak¿e jako zastawnik albo u¿ytkownik b¹d w zarz¹dzie innej spó³ki kapita³o
spó³ki zale¿nej), tak¿e na podstawie porozumieñ z innymi osobami, lub
STRONA 34
2) jest uprawniona do powo³ywania lub odwo³ywania wiêkszo ci cz³onków zarz¹du innej spó³ki
ej (spó³ki zale¿nej) lub spó³dzielni (spó³dzielni zale¿nej), tak¿e na podstawie porozumieñ
osobami, lub
3) jest uprawniona do powo³ywania lub odwo³ywania wiêkszo ci cz³onków rady nadzorczej innej
spó³ki kapita³owej (spó³ki zale¿nej) albo spó³dzielni (spó³dzielni zale¿nej), tak¿e na pods
ieñ z innymi osobami, lub
4) wiêcej ni¿ po³owa cz³onków zarz¹du spó³ki kapita³owej jest jednocze nie cz³onkami zarz¹d
lbo spó³dzielni zale¿nej, lub
5) dysponuje bezpo rednio lub po rednio wiêkszo ci¹ g³osów w spó³ce osobowej zale¿nej lub n
zgromadzeniu spó³dzielni zale¿nej, tak¿e na podstawie porozumieñ z innymi osobami, lub
6) wywiera decyduj¹cy wp³yw na dzia³alno æ spó³ki kapita³owej zale¿nej albo spó³dzielni zal
ególno ci na podstawie umów okre lonych w art. 7 KSH.
Podobna definicja wystêpuje w art. 4 ust. 3 OchrKonkurU.
Stosunek powi¹zania wyst¹pi wówczas, gdy w spó³ce kapita³owej, inna spó³ka handlowa lub spó
dysponuje bezpo rednio lub po rednio co najmniej 20% g³osów na zgromadzeniu wspólników alb
na walnym zgromadzeniu, tak¿e jako zastawnik lub u¿ytkownik albo na podstawie poroz
umieñ z innymi osobami lub posiada bezpo rednio co najmniej 20% udzia³ów albo akcji w in
nej spó³ce kapita³owej.
Uregulowanie polityki holdingu w KSH jest aktualne w stosunku do spó³ek. Nie oznacza
to, ¿e w innych dziedzinach nie mog¹ wystêpowaæ zale¿no ci holdingowe (np. z udzia³em fund
i jako podmiotu dominuj¹cego czy te¿ przedsiêbiorstw pañstwowych).
Mo¿emy wyró¿niæ holdingi: finansowe, kieruj¹ce i mieszane (L. Stecki, Holding, Toruñ 1999,
. 35 i nast.). W pierwszym przypadku dzia³alno æ koncentruje siê na posiadaniu udzia³ów (ak
ji) i zarz¹dzaniu nimi, bez wykonywania funkcji kierowniczych. W przypadku holding
u kieruj¹cego celem jest kierowanie podporz¹dkowanymi spó³kami. Trzeci typ holdingów ³¹czy
elementy, ale ró¿nicuje je w stosunku do ró¿nych spó³ek.
Holdingi tworzone s¹ poprzez podzia³ przedsiêbiorców, ³¹czenie przedsiêbiorców albo ³¹czeni
rzekszta³cenie przedsiêbiorców i ich podzia³ (np. przekszta³canie przedsiêbiorstw pañstwowy
a nastêpnie utworzenie kilku jednoosobowych lub wieloosobowych spó³ek, w których jednoo
sobowa spó³ka Skarbu Pañstwa ma pozycjê domi-
STRONA 35
-nuj¹c¹). Mo¿liwe jest równie¿ tworzenie holdingu nie "od góry w dó³", ale poprzez utworzen
pólnego podmiotu zarz¹dzaj¹cego ("od do³u do góry") z przekazaniem jednak wszelkich kompet
encji co do przejêcia kontroli nad spó³kami tak, aby sta³y siê one zale¿ne. Z zagadnieniem
oncentracji kapita³u wi¹¿e siê problematyka art. 200 § 1 oraz art. 362-364 § 1 i art. 366 §
KSH, odnosz¹ca siê do nabycia i obejmowania udzia³ów (akcji) w³asnych i doprowadzenie do t
zw. rozwodnienia kapita³u. Spó³ka-córka mo¿e nabywaæ udzia³y spó³ki-matki tylko w takim zak
w jakim wolno to czyniæ spó³ce-matce. Jest to wiêc traktowane jak nabywanie udzia³ów w³asny
przez spó³kê-matkê (S. So³tysiñski, w: Kodeks, s. 172) -art. 200 § 1, art. 362 § 4, art. 36
SH.
Nb 36
Koncern prowadzi do faktycznego gospodarczego uzale¿nienia pewnej grupy przedsiêbior
ców od innego przedsiêbiorcy z zachowaniem formalnoprawnej samodzielno ci zale¿nych prze
dsiêbiorców (A. Opalski, Koncern, s. 20 i nast.).
S¹ to wiêc dwa lub wiêcej przedsiêbiorstwa, które pozostaj¹ pod wspólnym kierownictwem (A.
jkowski, w: Kodeks, s. 923). Koncern mo¿e byæ zorganizowany w formie spó³ki cywilnej, z
o.o., akcyjnej, ale mo¿e mieæ te¿ postaæ faktycznego uk³adu organizacyjnego, w którym okre
a osoba sprawuje kontrolê faktyczn¹ i prawn¹ nad zachowaniem podmiotów struktury koncern
owej (ibidem, s. 924).
Nb 37
Kartel stanowi porozumienie gospodarcze prawnie samodzielnych przedsiêbiorców co do
ich uzgodnionego dzia³ania na rynku, co prowadzi równie¿ do gospodarczego ograniczenia
samodzielno ci. Z drugiej za strony, kartele s³u¿¹ tworzeniu praktyk monopolistycznych i
ograniczaniu konkurencji. Kartele zawi¹zywane s¹ najczê ciej w drodze nieformalnej (choæ
mog¹ mieæ postaæ porozumienia) w okre lonych sferach wspó³dzia³ania. Mo¿emy wyró¿niæ nastêp
eli:
1) cenowe (nastêpuje bezpo rednio lub po rednio ustalenie cen oraz za sad ich kszta³towa
nia miêdzy konkurentami w stosunkach z osobami trzecimi),
2) podzia³owe (nastêpuje podzia³ rynku wed³ug kryteriów terytorialnych, asortymentowych lu
b podmiotowych),
3) kontyngentowe (nastêpuje ustalenie lub ograniczenie wielko ci produkcji, sprzeda¿y
lub skupu towarów).
Szczególnym typem kartelu jest syndykat, który wystêpuje wówczas, gdy przedsiêbiorcy w dro
dze porozumienia tworz¹ wspóln¹ organizacjê, bp. wspólne biura zakupu, sprzeda¿y.
STRONA 36
Nb 38
Trust prowadzi do takiej koncentracji gospodarczej, ¿e zgrupowane przedsiêbiorstwa t
rac¹ swoj¹ gospodarcz¹ i prawn¹ niezale¿no æ. Powstaje on najczê ciej w drodze wykupywania
rzez przedsiêbiorstwo. W ten sposób nastêpuje zmiana w³a ciciela i de facto powstaje nowy
przedsiêbiorca zamiast istniej¹cego.
VI. Nowe instrumenty wspierania ma³ych i rednich przedsiêbiorców
Literatura: A. Kidyba, A. Król, Fundusze: kapita³owy i porêczeñ handlowych, w: Zagadnien
ia Gospodarcze, Lublin 1997; J. Wêc³awski, Venture capital. Nowy instrument finansow
ania przedsiêbiorców, Warszawa 1997.
l. Uwagi ogólne
Nb 39
Rozwój gospodarczy, z jakim mamy do czynienia w ostatnich latach, zmusza do kreowa
nia nowych rozwi¹zañ ekonomicznych i prawnych, umo¿liwiaj¹cych z kolei rozwój ma³ych i red
h przedsiêbiorstw. Ma³e i rednie przedsiêbiorstwa sta³y siê okre lon¹ kategori¹ ekonomiczn
ogiczn¹ oraz prawn¹, a tak¿e centralnym punktem zainteresowania przy planowanym wzro cie
efektywno ci gospodarczej. Stanowi to z jednej strony "odreagowanie" na wieloletn
i¹ politykê pañstwa wobec ma³ych i rednich przedsiêbiorstw (a w³a ciwie jej brak), a z dru
-przeciwwagê historycznego ju¿, miejmy nadziejê, zainteresowania wielkimi organizacjam
i gospodarczymi.
Wspieranie ma³ej i redniej przedsiêbiorczo ci wi¹zaæ siê mo¿e nie tylko z po rednimi forma
ia³ywania, takimi jak doradztwo, szkolenie itp., ale równie¿ z dostarczaniem kapita³u ty
m podmiotom. Dostarczanie kapita³u mo¿e mieæ wielorak¹ postaæ - od bezpo redniego udzia³u k
ta³owego w przedsiêbiorcach, przez dostarczanie kapita³u w formie po¿yczki lub kredytu.
Te ostatnie z kolei mog¹ wymagaæ po redniego wsparcia poprzez tworzenie systemu zabezp
ieczeñ kredytu (po¿yczek), porêczeñ kredytowych (po¿yczkowych), jako zwiêkszaj¹ce popyt dla
ientów, a poda¿ dla banków na rodki finansowe.
Proces powstawania i rozwoju sektora ma³ych i rednich przedsiêbiorstw dokonuje siê w sp
osób spontaniczny. Wiele inicjatyw stymuluj¹cych ich rozwój ma charakter oddolny i lok
alny; ze strony pañstwa nie ma spójnego systemu wspierania ich. Sektor ma³ych i rednich
przedsiêbiorstw stanowi³ natomiast przedmiot zainteresowania wielu instytucji parab
ankowych.
STRONA 37
Jednym z najciekawszych sposobów wspierania ma³ych i rednich przedsiêbiorstw jest tworz
enie takich instytucji, jak ventures capital, fundusze kapita³owe, fundusze porêczeñ k
redytowych, fundusze po¿yczkowe itp. Powstawanie tych funduszy jest bezpo rednio zwi¹z
ane z podstawowym problemem funkcjonowania ma³ych i rednich przedsiêbiorstw, a mianow
icie trudno ci¹ w dostêpie do kapita³ów. Brak kapita³ów w³asnych powoduje, ¿e rozwój tych p
stw jest uzale¿niony od korzystania z zewnêtrznych róde³ finansowania, a w szczególno ci o
ostêpu do kredytów bankowych.
Ma³e i rednie przedsiêbiorstwa, jako potencjalni kredytobiorcy, maj¹ utrudnione zadanie
z uwagi na:
l) podwy¿szone ryzyko zwi¹zane z prowadzeniem dzia³alno ci gospodarczej,
2) brak historii kredytowej,
3) s³ab¹ jako æ dokumentacji finansowo-ksiêgowej,
4) brak odpowiedniego maj¹tku na zabezpieczenie kredytu,
5) nieumiejêtno æ wype³niania wniosków kredytowych.
Ponadto banki preferuj¹ wiêkszych przedsiêbiorców z uwagi na to, ¿e koszty analizy wniosku
kredytowego, administrowania kredytem oraz windykacji wierzytelno ci kredytowych
s¹ w du¿ej mierze niezale¿ne od wielko ci kredytu. Tak wiêc zysk osi¹gany przez banki w gru
ie ma³ych i rednich przedsiêbiorstw jest zdecydowanie ni¿szy.
Nie bez znaczenia jest te¿ ogólna sytuacja makroekonomiczna, w której finansowanie def
icytu bud¿etowego odbywa siê w g³ównej mierze przez banki, które bêd¹c uczestnikami rynku p
iê¿nego -inwestuj¹ wolne rodki w papiery wierzycielskie emitowane przez Skarb Pañstwa (bo
ny skarbowe i obligacje). Aktywno æ inwestycyjna banków w tym zakresie wp³ywa na obni¿enie
akcji kredytowej.
2. Ventures capital
NB 40
W Polsce w ostatnich latach wzrasta zainteresowanie zarówno inwestorów, jak i odbior
ców funduszy tzw. funduszami typu ventures capital. Charakter funduszy typu ventur
es capital jest czêsto odmienny w ró¿nych krajach. Jednak¿e generalnie mo¿emy stwierdziæ, ¿
est to sposób finansowania przede wszystkim ma³ych i rednich podmiotów. Stany Zjednoczo
ne by³y prekursorem stosowania metody inwestowania typu ventures capital. Tworzeni
e funduszy typu ventures capital wi¹¿e siê przede wszystkim z jednej strony z zapotrze
bowaniem na rodki finansowe, z drugiej za -z oczekiwaniem inwestorów na du¿e zyski. Po
cz¹tkowo cech¹ inwestycji by³o dostarczanie tylko rodków finansowych, bez np. udostêpnieni
przedsiêbiorstwom know-how zwi¹zanego z realizacj¹ celów gospodarczych. Dopiero pó niej na
têpowa³o po³¹czenie inwestycji
STRONA 38
W przedsiêbiorstwa, g³ównie innowacyjne, ale przy jednoczesnym wspomaganiu w realizac
ji takiego przedsiêwziêcia. Chodzi³o przede wszystkim o pomoc w zakresie zarz¹dzania. Ba
rdzo czêsto ten dodatkowy element -profesjonalne zarz¹dzanie i prawid³owa organizacja
przedsiêbiorcy -w po³¹czeniu z rodkami finansowymi decydowa³ o sukcesie. Termin ventures
capital czêsto t³umaczony jest jako kapita³ ryzyka. Jak zwrócono uwagê w literaturze (J. Wê
wski, Venture, s. 14) -ponadprzeciêtne ryzyko nie jest wy³¹cznym desygnatem pojêcia vent
ures capital. Z drugiej bowiem strony, wysokiemu ryzyku towarzyszy oczekiwanie d
u¿ego sukcesu, a wiêc ponadprzeciêtnego zysku. Tak wiêc ryzyko i ponadprzeciêtny zysk stan
owi¹ g³ówne elementy pojêcia ventures capital. Ponadto na pojêcie funduszu typu ventures c
apital sk³ada siê równie¿ wspó³udzia³ w zarz¹dzaniu przedsiêbiorstwem, w które zainwestowan
fer know-how w zakresie zarz¹dzania. Zasadniczo te¿ dawca ventures capital aktywnie
uczestniczy w zarz¹dzaniu przedsiêbiorstwem. Inn¹ cech¹ funduszu ventures capital jest w
noszenie kapita³u na okre lony, ale d³ugi okres (od 5 do 10 lat). Kapita³odawca przez d³u¿s
y okres rezygnuje z bie¿¹cych zysków, aby w odpowiednim momencie osi¹gn¹æ dochody, które pr
rocz¹ dochody ponadprzeciêtne, w szczególno ci za zrekompensuj¹ utracone zyski w fazie poc
kowej. Czêsto pojêcie ventures capital jest ³¹czone tylko z finansowaniem przedsiêbiorstw
funkcjonuj¹cych w sferze wysoko rozwiniêtych technik i technologii. Obecnie funkcjon
owanie funduszy tego typu nie ogranicza siê tylko do sfery hi-tech. Ale ³¹czy siê bardzo
czêsto z innowacyjno ci¹. Kolejn¹ cech¹ funduszy typu ventures capital jest, wskazywana j
u¿, tendencja do finansowania podmiotów ma³ych i rednich, które s¹ dynamiczne lub dysponuj
nnowacyjnym produktem.
Przedstawione powy¿ej cechy pozwalaj¹ na nastêpuj¹ce zdefiniowanie funduszy typu venture
s capital: "kapita³ w³asny wnoszony na ograniczony okres przez inwestorów zewnêtrznych d
o ma³ych i rednich przedsiêbiorstw dysponuj¹cych innowacyjnym produktem, metod¹, produkcj¹
lub us³ug¹, które nie zosta³y jeszcze zweryfikowane przez rynek, czyli stwarzaj¹ wysokie r
yzyko niepowodzenia inwestycji, ale jednocze nie w przypadku sukcesu przedsiêwziêcia w
spomaganego w zarz¹dzaniu przez inwestorów zapewniaj¹ znacz¹cy przyrost warto ci zainwesto
wane
go kapita³u, który jest realizowany przez zbycie udzia³ów" (J. Wêc³awski, Venture, s. 17).
nwestorami w funduszach typu ventures capital mog¹ byæ inwestorzy prywatni, du¿e przed
siêbiorstwa, fundusze emerytalne, towarzystwa ubezpieczeniowe, banki, fundacje.
STRONA 39
W literaturze (J. Wêc³awski, Venture, s. 91) przedstawiono ró¿ne typy funduszy typu vent
ures capital:
l) niezale¿ne (w oparciu o rodki prywatne lub instytucji bankowych) i zale¿ne (w opar
ciu o rodki publiczne),
2) uniwersalne (inwestuj¹ce we wszelkie bran¿e) i specjalistyczne (inwestuj¹ce w okre lo
nych bran¿ach),
3) regionalne (inwestuj¹ce na okre lonym terenie), ponadregionalne (z rozwiniêt¹ sieci¹ po
za koncentracj¹ w jednym regionie),
4) umowne (stosunki miêdzy dawc¹ a biorc¹ oparte s¹ na umowie), statutowe (oparte s¹ na ni
erozdzielno ci maj¹tku funduszu od biorcy poprzez zainwestowanie bezpo rednie),
5) otwarte (gromadz¹ce rodki oparte na udziale w rynku finansowym bez limitu rodków i
nabywców), zamkniête (tworzone poprzez z góry okre lon¹ wysoko æ i liczbê udzia³ów, akcji o
ców).
Nb 41
Fundusze ventures capital dzia³aj¹ w ró¿nych formach prawnych. Najczê ciej (np. w USA) stos
wan¹ form¹ prawn¹ jest spó³ka komandytowa. Zewnêtrzni kapita³odawcy maj¹ pozycjê komandytar
co pozwala na ograniczenie ich odpowiedzialno ci. W wiêkszym lub mniejszym stopniu w
p³ywaj¹ oni te¿ na funkcjonowanie funduszy (por. A. Kidyba, Status prawny komandytariu
sza, Warszawa 1998, s. 304).
Tworzenie spó³ki komandytowej mo¿e mieæ równie¿ postaæ spó³ki z udzia³em spó³ki z o.o. jako
iusza (GmbH § Co KG w Niemczech). Ponadto stosowan¹ form¹ prawn¹ jest spó³ka akcyjna lub sp
z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ czy te¿ spó³ka komandytowo-akcyjna (np. akcyjno-komandytow
w Niemczech; J. Wêc³awski, Venture, s. 96).
3. Fundusze kapita³owe
3.1. Uwagi ogólne
Nb 42
Inn¹ form¹ inwestowania s¹ inwestycje za po rednictwem tzw. funduszy kapita³owych. Fundusz
e kapita³owe s¹ bardziej kategori¹ ekonomiczn¹ ni¿ prawn¹. Zasady funkcjonowania tych fundu
zy nie mog¹ byæ jednak oderwane od obowi¹zuj¹cego systemu prawnego, chyba ¿e w celu uspraw
nienia ich dzia³ania wydane s¹ szczególne akty prawne. Fundusze kapita³owe mo¿na zdefiniow
aæ jako kapita³ w³asny s³u¿¹cy wnoszeniu na okre lony czas do ma³ych i rednich przedsiêbio
lu uzyskania przyrostu warto ci zainwestowanego kapita³u z jednoczesn¹ opcj¹ deinwestycj
i. Tak rozumiany fundusz kapita³owy stanowiæ mo¿e okre lon¹ grupê kapita³ow¹ lub fundusz sa
elny sk³adaj¹cy siê z wniesionych do niego wk³adów. Wk³ady te stanowiæ mog¹ pierwotny wk³ad
podmiotu albo te¿ s¹ czê ci¹ maj¹tku ju¿ zaanga¿owanego w komercyjn¹
STRONA 40
dzia³alno æ. Fundusze kapita³owe s¹ w pewnym sensie odmian¹ funduszy typu ventures capital
por. uwagi wcze niejsze -Nb. 40-41).
Fundusze kapita³owe w klasycznej postaci cechuje:
1) wnoszenie dodatkowego kapita³u w formie wk³adów;
2) zasadniczo wnoszenie wk³adów do ju¿ istniej¹cych podmiotów (wyj¹tkowo fundusz taki anga¿
swoje rodki do tzw. start-up);
3) ograniczona mo¿liwo æ wp³ywu na proces zarz¹dzania podmiotu przez fundusz kapita³owy pop
zez udzia³ w organach zarz¹dzaj¹cych;
4) nadzór i kontrola nad podmiotem, w który zaanga¿owano rodki maj¹tkowe, albo odrêbnie w
ormie udzia³u w organach nadzorczych i kontrolnych lub przez realizacjê prawa indywi
dualnej kontroli (spó³ka z o.o., spó³ka komandytowa);
5) zastrze¿enie w chwili inwestowania rodków okresu trwania wspólnego przedsiêwziêcia, jak
równie¿ sposobu wycofania zaanga¿owanego kapita³u,
6) przyjêcie zasady, ¿e w pocz¹tkowym okresie fundusz kapita³owy nie czerpie dochodów z dz
ia³alno ci podmiotu, w który zainwestowano rodki (z tego punktu widzenia mo¿emy podzieliæ
nwestycje na krótkoterminowe, w których nie mo¿na czerpaæ dochodów a¿ do zakoñczenia inwest
i, oraz d³ugoterminowe, w których form¹ zwrotu kapita³u mog¹ byæ bie¿¹ce dochody).
W polskim systemie prawnym brak jest odrêbnej regulacji okre laj¹cej ustrój funduszy kap
ita³owych. Od funduszy kapita³owych nale¿y odró¿niæ fundusze inwestycyjne (zob. ustawa z 28
8.1997 r. o funduszach inwestycyjnych, Dz. U. Nr 139, poz. 933 ze zm.). Te ostat
nie s¹ osobami prawnymi, których wy³¹cznym przedmiotem dzia³alno ci jest lokowanie rodków
ch zebranych publicznie w okre lone w ustawie papiery warto ciowe i inne prawa maj¹tko
we. Nale¿y przyj¹æ, ¿e formami prawnymi funduszu kapita³owego mog¹ byæ spó³ki kapita³owe z
n¹ odpowiedzialno ci¹, akcyjne, a tak¿e spó³ki komandytowe i komandytowo-akcyjne. Natomiast
odrêbnym zagadnieniem jest forma prawna podmiotu, w jaki siê inwestuje. Inwestycje t
e powinny byæ równie¿ skierowane w spó³ki kapita³owe: akcyjne i z ograniczon¹ odpowiedzialn
ale równie¿ w ka¿d¹ inn¹ formê dzia³alno ci gospodarczej po spe³nieniu okre lonych warunków
zeszkód, aby inwestowanie odbywa³o siê np. w spó³kê komandytow¹ czy jawn¹. Szczególnie inte
wydaje siê byæ obecnie spó³ka komandytowo-akcyjna. Wybór konkretnej formy prawnej podyktow
any jest przede wszystkim wzglêdami ekonomicznymi (koszty funkcjonowania, podatki)
oraz dogodno ci¹ dla wszystkich uczestników procesu inwestycyjnego.
STRONA 41
3.2. Formy prawne funduszy kapita³owych
Nb 43
Fundusze kapita³owe mog¹ mieæ formê funduszy zamkniêtych, tj. z okre lon¹ w danym momencie
zb¹ udzia³ów i okre lon¹ w sposób formalny wielko ci¹ kapita³u. Obecnie kryteria te spe³nia
kapita³owe, tj. spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ i spó³ki akcyjne. Obie formy, z pu
widzenia omawianego tematu, maj¹ wiele cech wspólnych, choæ wystêpuj¹ miêdzy nimi ró¿nice.
Kapita³owy charakter spó³ek z o.o. i akcyjnej wynika przede wszystkim z dzia³ania w opar
ciu o sta³y kapita³ zak³adowy (akcyjny) podzielony na udzia³y w spó³ce. Kapita³ ten stanowi
dstawê dzia³alno ci spó³ki z jednoczesn¹ zasad¹ podzia³u kapita³u na udzia³y (akcje), z któ
i¹¿e siê, co do zasady, liczba g³osów na zgromadzeniu wspólników (walnym zgromadzeniu). Ka¿
pólnik dysponuje proporcjonaln¹ do wielko ci jego udzia³ów liczb¹ g³osów, chyba ¿e s¹ to ud
e) uprzywilejowane. Do najwa¿niejszych zasad dzia³ania spó³ki z o.o.. i akcyjnej nale¿y br
ak osobistej odpowiedzialno ci wspólników za zobowi¹zania spó³ki. Wspólnicy odpowiadaj¹ za
i¹zania spó³ki tylko do wysoko ci objêtych przez nich udzia³ów (akcji) w kapitale zak³adowy
Nie ma przeszkód, aby w przypadku spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ fundusz kapita³ow
zia³a³ w formie spó³ki jednoosobowej. Spó³kê tak¹ mo¿e utworzyæ ka¿dy podmiot prawa.
3.3. Sposoby inwestowania przez fundusze kapita³owe
Nb 44
Zasady finansowania przez fundusz kapita³owy stanowi¹ skomplikowan¹ "mieszankê" zagadnieñ
prawa handlowego, podatkowego, pracy itd. Dlatego te¿ omówione tu zostan¹ tylko podsta
wowe regu³y inwestowania. Nale¿y zaznaczyæ, ¿e zasady te w du¿ej mierze zale¿¹ od formy pra
j:
1) dotychczas prowadzonej dzia³alno ci gospodarczej,
2) przysz³ej inwestycji.
Nb 45
Decyzja o inwestowaniu zale¿y od dotychczasowej formy prowadzonej dzia³alno ci gospoda
rczej (A. Kidyba, w: Fundusze, s. 56). Oczywiste Jest to, ¿e inwestowanie powinno
odbywaæ siê bez naruszania interesów gospodarczych podmiotu, w którym dokonywana jest in
westycja, co mo¿e wi¹zaæ siê z utrzymaniem dotychczasowej nazwy (firmy), klienteli, real
izacji rozpoczêtych kontraktów. Najczê ciej wystêpuj¹cymi przedsiêbiorcami s¹:
STRONA 42
1) osoby fizyczne prowadz¹ce samodzielnie dzia³alno æ gospodarcz¹, jak równie¿ wspólnicy sp
lnej,
2) spó³ka jawna,
3) spó³ka komandytowa,
4) spó³ka komandytowo-akcyjna,
5) spó³ka z o.o. lub akcyjna.
Ad 1). Jednoosobowe prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej, chocia¿ bardzo popularne, n
ie nadaje siê do inwestowania bezpo redniego przez fundusz kapita³owy. W takim przypad
ku mo¿liwe jest jedynie utworzenie nowego bytu prawnego w formie spó³ki komandytowej,
a czê ciej z o.o. lub akcyjnej. Spó³ka taka tworzona by³aby z wk³adów wnoszonych przez fund
oraz sk³adników maj¹tku z prowadzonej dotychczas dzia³alno ci.
Ad 2). Teoretycznie, mo¿liwymi formami inwestowania funduszu kapita³owego jest inwes
towanie w spó³ki cywilne i jawne. Jest to jednak tylko teoretyczna mo¿liwo æ, bowiem w tyc
h przypadkach musia³oby doj æ do utworzenia de facto nowej spó³ki, w której odpowiedzialno
duszu kapita³owego by³aby odpowiedzialno ci¹ nieograniczon¹ i osobist¹, co wyklucza tê form
estycji. W praktyce inwestowanie w przedsiêwziêcia gospodarcze, maj¹ce formê spó³ki cywilne
lub jawnej, wi¹¿¹ siê z utworzeniem nowego bytu prawnego -spó³ki z o.o., akcyjnej, komandy
owej, komandytowo-akcyjnej, do których jako aport wnoszone jest przedsiêbiorstwo spó³ki
lub czê ci sk³adowe tego przedsiêbiorstwa. U¿ywaj¹c pojêcia "przedsiêbiorstwo", nale¿y je r
znaczeniu przedmiotowym (art. 551 KC).
W ten sposób spó³ka cywilna b¹d jawna przestaje istnieæ, bowiem ca³e przedsiêbiorstwo oraz
usz kapita³owy s¹ wnoszone do spó³ki tworzonej przez wspólników spó³ki cywilnej lub jawnej,
te¿ zachowuje swój byt, a wspólnicy, wnosz¹c tylko poszczególne sk³adniki maj¹tkowe do spó
z wk³adem funduszu kapita³owego, tworz¹ nowy podmiot. Niesie to równie¿ niekorzystne kons
ekwencje podatkowe dla wspólników.
Ad 3). Spó³ka komandytowa jest spó³k¹ osobow¹ nie maj¹c¹ osobowo ci prawnej, tworzon¹ w cel
enia przedsiêbiorstwa pod wspóln¹ firm¹. W spó³ce takiej musi wyst¹piæ zawsze przynajmniej
komplementariusz, tj. wspólnik odpowiadaj¹cy wobec wierzycieli za zobowi¹zania spó³ki bez
ograniczenia, i przynajmniej jeden komandytariusz, tj. wspólnik odpowiadaj¹cy w spo
sób ograniczony. Odpowiedzialno æ komplementariusza, zwanego inaczej wspólnikiem jawnym
lub firmowym, jest odpowiedzialno ci¹ osobist¹, nieograniczon¹, solidarn¹
STRONA 43
i subsydiarn¹. Oznacza to, ¿e komplementariusz ponosi za zobowi¹zania spó³ki odpowiedzialn
o æ ze swojego maj¹tku osobistego i to do kwoty nieograniczonej. W rozwa¿anym przypadku
inwestowania w spó³kê komandytow¹ pozycja funduszu kapita³owego musia³aby wi¹zaæ siê z uzys
statusu komandytariusza.
Ad 4). Spó³ka komandytowo-akcyjna jest najbardziej zbli¿on¹ do spó³ek kapita³owych spó³k¹ o
cech¹ charakterystyczn¹ jest to, ¿e wystêpuj¹ w niej dwa rodzaje wspólników: kamandytarius
odpowiadaj¹cy tak jak wspólnicy spó³ki jawnej, oraz akcjonariusze nie ponosz¹cy w ogóle od
owiedzialno ci osobistej. W spó³ce takiej tworzony jest kapita³ zak³adowy (co najmniej 500
00 z³). Wystêpuje w niej wiele elementów charakterystycznych dla spó³ki akcyjnej. Z punktu
widzenia inwestycji przez fundusz kapita³owy, inwestor móg³by mieæ status akcjonariusza
. Z pewno ci¹ interesuj¹ca mog³aby byæ inwestycja w spó³kê komandytowo-akcyjn¹ przy za³o¿en
mentariuszem by³aby istniej¹ca ju¿ i maj¹ca renomê spó³ka z o.o. lub akcyjna. Uk³ad praw i
ków w spó³ce komandytowo-akcyjnej preferuje inwestycje w charakterze inwestora bierneg
o, przede wszystkim ze wzglêdu na kompetencje komplementariusza chroni¹ce go przed w
rogim przejêciem.
Ad 5). Inwestowanie w spó³kê z o.o. lub akcyjn¹ mo¿e mieæ w szczególno ci postaæ:
l) podwy¿szenia kapita³u zak³adowego (akcyjnego) w spó³ce, w któr¹ jest inwestowany kapita³
2) obowi¹zku wniesienia dop³at lub po¿yczki przez spó³kê inwestuj¹c¹, bêd¹c¹ ju¿ wspólnikie
Nb 46
Poza mo¿liwo ciami wskazanymi powy¿ej, nie ma przeszkód, aby zastosowaæ techniki mieszane
z wykorzystaniem dodatkowo np. umowy leasingu. Wszystkie formy inwestowania musz¹ ³¹cz
yæ siê z jasnym uk³adem praw i obowi¹zków miêdzy wspólnikami. Obok struktury kapita³owej, z
ienie to wydaje siê byæ najistotniejszym problemem do rozstrzygniêcia przez wspólników. Do
tyczy to takich zagadnieñ, jak:
l) termin i sposób podzia³u dywidendy i zasady uczestnictwa w stratach,
2) uk³ad g³osów na zgromadzeniu wspólników,
3) sposób prowadzenia spraw spó³ki,
4) realizacja prawa nadzoru i kontroli.
Wszystkie te zagadnienia wymagaj¹ czêsto d³ugich negocjacji i konieczno ci uzyskania kon
sensusu ju¿ przed utworzeniem wspólnego przedsiêwziêcia.
STRONA 44
Nb 47
Wa¿ne jest równie¿ okre lenie zasad zakoñczenia inwestycji. Powinno to zostaæ ustalone w mo
encie zawi¹zania wspólnego przedsiêwziêcia. Najczêstszym sposobem zakoñczenia inwestowania
rzez fundusz kapita³owy mo¿e byæ:
l) zbycie udzia³ów (akcji) w spó³ce z o.o. lub akcyjnej dotychczasowym wspólnikom, a dopie
ro w przypadku nieskorzystania przez nich z prawa pierwszeñstwa (poboru), równie¿ osob
om trzecim,
2) obni¿enie kapita³u zak³adowego (w spó³ce z o.o. lub akcyjnej),
3) umorzenie udzia³ów (akcji) w spó³ce z o.o. lub akcyjnej z zysku, 4) wycofanie wk³adów ze
spó³ki komandytowej.
Nb 48
Wymienione fundusze typu ventures capital i fundusze kapita³owe maj¹ cechy wspólne, al
e równie¿ ró¿ni¹ siê od siebie. Do najwa¿niejszych cech nale¿¹ (J. Wêc³awski, Venture, s. 1
l) oba typy funduszy s¹ po rednikami w finansowaniu udzia³owym, dzia³aj¹cym w oparciu o ro
ki pozyskane od kapita³odawców, i dostarczaj¹ kapita³ w³asny ma³ym i rednim przedsiêbiorco
2) fundusze typu ventures capital kierowane s¹ do przedsiêbiorców we wczesnej fazie ro
zwoju, natomiast fundusze kapita³owe do takich, które maj¹ wzglêdnie sta³¹ pozycjê na rynku
o powoduje, ¿e ryzyko w tym drugim przypadku jest ni¿sze;
3) w przypadku funduszy kapita³owych przeciêtny poziom inwestycji pocz¹tkowej jest wiêks
zy ni¿ przy ventures capital, gdy¿ przedsiêbiorstwa innowacyjne we wczesnej fazie rozw
oju potrzebuj¹ mniej rodków;
4) okres, na jaki jest czyniona inwestycja przez fundusze kapita³owe, jest z góry ok
re lony i z regu³y nie przekracza 5-6 lat, natomiast w przypadku funduszy ventures c
apital okres ten jest d³u¿szy (do 10 lat) i nie musi byæ z góry okre lany, gdy¿ wycofanie m
miejsce po osi¹gniêciu sukcesu rynkowego;
5) z regu³y w funduszach kapita³owych nie ma miejsca wspó³udzia³ w zarz¹dzaniu, co jest cec
funduszy typu ventures capital;
6) wycofanie kapita³u wniesionego przez fundusze kapita³owe odbywa siê przede wszystki
m na rzecz dotychczasowych wspólników, w przypadku ventures capital na rzecz innych
inwestorów, poprzez gie³dê lub bezpo rednio.
4. Fundusze porêczeniowe
Nb 49
Kolejnym instrumentem wspieraj¹cym ma³e i rednie przedsiêbiorstwa s¹ fundusze porêczeniowe
Fundusze te maj¹ wymiar ogólnokrajowy (np. usytuowany przy Banku Gospodarstwa Krajo
wego), regionalny (woje-
STRONA 45
-wództwa) lub lokalny (gminy, powiaty). Istot¹ funduszy porêczeniowych jest porêczanie k
redytów dla tych przedsiêbiorców, którzy nie maj¹ wystarczaj¹cego zabezpieczenia dla pobier
nych w bankach kredytów. W celu umo¿liwienia udzielenia kredytów równie¿ tym, którzy z punk
u widzenia banku nie maj¹ odpowiedniego zabezpieczenia, banki zawieraj¹ stosowne umo
wy z funduszami porêczeniowymi. Istota wspó³pracy miêdzy bankami a funduszami porêczeñ kred
towych opiera siê na podziale ryzyka miêdzy bankiem a funduszem porêczeniowym.
Udzia³ banku w ryzyku, o którym mowa, waha siê od 10% do 40%. W ten sposób bank, decyduj¹c
siê na przyjêcie porêczenia funduszu porêczeniowego, równie¿ jest zainteresowany w sp³acen
kredytu, gdy¿ sam ponosi okre lone ryzyko. Istot¹ dzia³ania funduszy porêczeniowych jest m
.in. to, ¿e same fundusze porêczaj¹c zabezpieczenie ze strony kredytobiorców, s¹ mniej ryg
orystyczne od banków i bardziej elastyczne w tym zakresie. Najczê ciej stosowany w zak
resie w³asnego zabezpieczenia jest weksel w³asny in blanco, tj. dokument zawieraj¹cy c
o najmniej podpis wystawcy lub akceptanta, z³o¿ony z zamiarem zaci¹gniêcia zobowi¹zania we
kslowego. Fundusze porêczeni owe nie dzia³aj¹ w oparciu o stricto regu³y komercyjne, gdy¿
s¹ instrumentem wspieraj¹cym rozwój przedsiêbiorców, ale dla utrzymania odpowiedniego pozi
omu samowystarczalno ci pobieraj¹ prowizjê od kredytobiorcy (1-3%). W ten sposób przynaj
mniej teoretycznie zwiêksza siê koszt uzyskanego przez kredytobiorcê kredytu. Jednak¿e t
ak byæ nie musi, gdy¿ z regu³y fundusze porêczeniowe negocjuj¹ z bankami odpowiednio ni¿sze
oprocentowanie dla swoich klientów, aby w ten sposób nie stanowi³o to dla nich dodatko
wego obci¹¿enia.
Innym instrumentem przy wspó³pracy miêdzy bankami a funduszami jest tzw. mno¿nik (multip
likator). Jest to stosunek wielko ci porêczeñ udzielonych przez fundusz do wielko ci kap
ita³u funduszu, s³u¿¹cego do zabezpieczenia tych porêczeñ. Bank, akceptuj¹c wielokrotno æ k
edytów do posiadanych przez fundusz rodków, Umo¿liwia tym samym zwiêkszon¹ liczbê udzielon
kredytów i porêczeñ. Mno¿niki, zwane czêsto d wigni¹ finansow¹, s¹ jednym z podstawowych w
rawid³owej wspó³pracy funduszy porêczeni owych z bankami. W praktyce mno¿niki siêgaj¹ dwu-
trzykrotnej warto ci rodków funduszu, którymi operuje bank. Nale¿y bowiem dodaæ, ¿e zasad
zo banki blokuj¹ te rodki na w³asnych depozytach gotówkowych. Nie jest to jednak zale¿no æ
nieczna.
Nb 50
Fundusze porêczeñ kredytowych nie doczeka³y siê odpowiedniej regulacji 50 prawnej, okre la
j¹cej ich status. W celu realizacji dzia³alno ci porêczeniowej najczê ciej wykorzystuje siê
akcyjne, z o.o. lub fundacje. Wydaje siê,
STRONA 46
¿e najlepszym rozwi¹zaniem w przypadku wyboru funduszy powinien byæ podmiot o celu porêc
zeniowym, a wiêc niegospodarczym.
Nb 51
Fundusze porêczeniowe opieraj¹ siê na ró¿nych instrumentach prawnych bêd¹cych podstaw¹ stos
iêdzy funduszem a bankami. Co do zasady mog¹ byæ wykorzystane dwie umowy: umowa porêczen
ia lub umowa gwarancji bankowej. W pierwszym przypadku chodzi o takie umowy, które
choæ zbli¿one do gwarancji, nie maj¹ takiego charakteru i wynikaj¹ wprost z przepisów Kod
eksu cywilnego. Umowa gwarancji bankowej dotyczy banków jako strony umowy. W zwi¹zku
z wykonywanymi czynno ciami porêczenia lub gwarancji, fundusze, które s¹ tworzone, zwan
e s¹ funduszami porêczeñ lub funduszami gwarancyjnymi (dotyczy to sytuacji, gdy gwaran
tem jest zawsze bank). Nawet je¿eli fundusz z udzia³em podmiotu zewnêtrznego zwany jes
t gwarancyjnym, to i tak jego dzia³alno æ opiera siê na umowie porêczenia. Umowa porêczenia
jest
umow¹ nazwan¹, uregulowan¹ w Kodeksie cywilnym w art. 876-887. Natomiast gwarancja nie
jest uregulowana w Kodeksie cywilnym, ale jest umow¹ nazwan¹, nale¿¹c¹ do tzw. umów bankow
ch (uregulowan¹ w art. 81 PrBank). Gwarancja zabezpiecza wykonanie przez jeden pod
miot (zleceniodawcê gwarancji) okre lonego zobowi¹zania wobec innego pod
miotu (beneficjenta gwarancji). Gwarant (bank) zobowi¹zuje siê wobec beneficjenta gw
arancji do zap³aty okre lonej kwoty, na wypadek gdyby d³u¿nik nie wykona³ zobowi¹zania. Miê
umow¹ gwarancji a porêczenia istnieje wiele ró¿nic. W pewnych przypadkach poza porêczenie
m i gwarancj¹ mo¿liwe jest równie¿ -dla zabezpieczenia wierzytelno ci -wykorzystanie akred
ytywy. Akredytywa dokumentowa stanowi samodzielne, pisemne zobowi¹zanie banku impo
rtera wobec eksportera do zap³aty okre lonej kwoty pieniê¿nej za dokumenty z³o¿one w ramach
akredytywy, zgodnie z warunkami, w trybie i czasie w niej okre lonych. Akredytywa
stanowi instrument finansowo-prawny rozliczeñ handlowych w obrocie miêdzynarodowym.
Je¿eli fundusze porêczeñ dzia³aj¹ w oparciu o umowy zewnêtrzne, np. banku zagranicznego, ud
ielona jest akredytywa (por. A. Król, w: Fundusze, s. 62).
Nb 52
Poza klasycznymi funduszami porêczeñ kredytowych powstaj¹ równie¿ tzw. fundusze porêczeñ wz
mnych. W przypadku funkcjonowania funduszu porêczeñ wzajemnych, uczestnicz¹ trzy stron
y: bank kredytowy, porêczyciel oraz kredytobiorca. Najwa¿niejsze z tego punktu widze
nia staj¹ siê instytucje porêczeniowe (lub gwarancja, gdyby mia³ to byæ bank, co zdarza siê
wyj¹tkowo). Uczestnikami funduszu porêczeñ wzajemnych jako instytucji maj¹cej najczê ciej f
rmê spó³ki akcyjnej,
STRONA 47
z o.o., fundacji, spó³dzielni, stowarzyszeñ, s¹ osoby, które s¹ beneficjentami funduszu, cz
li najczê ciej ma³e i rednie przedsiêbiorstwa. Z chwil¹ nabycia czê ci akcji (udzia³ów), w
pita³ fundacyjny itp. staj¹ siê one uczestnikami funduszu, co gwarantuje im charakter
beneficjenta
w procesie otrzymania porêczeñ, oraz uczestnictwo w procesie zarz¹dzania instytucj¹ gwar
ancyjn¹. Podmioty uczestnicz¹ce w funduszu ponosz¹ te¿ ryzyko finansowe funduszu. Nie ma
przeszkód, aby uczestnikami funduszy porêczeñ wzajemnych by³y równie¿ organizacje przedsiê
rców,
pracodawców, izby gospodarcze, banki komercyjne, w³adze samorz¹dowe.
Warunkiem podstawowym partycypacji w porêczeniach jest obowi¹zkowe uczestnictwo (pos
iadanie udzia³ów, cz³onkostwo, status fundatora, darczyñcy) w funduszu. W zamian za ucze
stnictwo w funduszu uczestnicy uzyskuj¹ dostêp do porêczenia. Ponadto czêsto jest zawier
ana umowa uczestnictwa w funduszu, która okre la szczegó³owo (lub odsy³a do regulaminu) pr
awa i obowi¹zki beneficjenta z punktu widzenia udzielonych porêczeñ. Status udzia³owca (
akcjonariusza itp.) w funduszu okre laj¹ natomiast przepisy reguluj¹ce ustrój danej osob
y prawnej. Fundusz zawiera umowê z bankiem kredytuj¹cym, w której ustalane s¹ zasady i p
rocedury udzielania porêczeñ.
5. Fundusze po¿yczkowe
Nb 53
Nowym, instytucjonalnym instrumentem, wspieraj¹cym ma³¹ i redni¹ przedsiêbiorczo æ, s¹ fun
o¿yczkowe. Dzia³aj¹ one w formie spó³ek akcyjnych lub z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ w op
o fundusze w³asne lub zewnêtrzne. Fundusze po¿yczkowe tworzone s¹ czêsto w oparciu o kapi
ta³ zewnêtrzny lub w³asny, wymagaj¹cy wzmocnienia finansowe go. Dlatego te¿ w pó niejszym o
sie fundusze takie przyjmuj¹ depozyty. Ich podstawowym celem jest umo¿liwienie ma³ym i
rednim przedsiêbiorcom dostêpu do kapita³u nie maj¹cego formy inwestycji kapita³owej, ale
po¿yczki. Odpowiednie zewnêtrzne finansowanie oparte jest na odmiennych od bankowych
procedurach przyznawania po¿yczki. Szczególnie ciekawe s¹ systemy funduszy porêczeniowy
ch, które oparte s¹ na wzajemnym porêczeniu po¿yczek w grupie po¿yczkobiorców. Alternatyw¹
wo ci¹ dla wzajemnego porêczenia jest system korzystania z funduszy porêczeñ kredytowych l
ub po¿yczkowych. Podstawowym instrumentem prawnym,
jaki jest wykorzystywany w funduszach po¿yczkowych, jest zawierana miêdzy funduszem
a klientem umowa po¿yczki. Zgodnie z art. 720 § l KC, przez umowê po¿yczki daj¹cy po¿yczkê
owi¹zuje siê przenie æ na w³asno æ okre lon¹ ilo æ pieniêdzy albo rzeczy oznaczonych co do
STRONA 48
-ku, a bior¹cy zobowi¹zuje siê zwróciæ tak¹ sam¹ ilo æ pieniêdzy albo tê sam¹ ilo æ rzeczy
ku i tej samej jako ci. W przypadku funduszy porêczeñ kredytowych wykorzystywane jest
po¿yczanie tylko rodków pieniê¿nych. Natomiast umowa zawierana przez fundusze po¿yczkowe m
jeszcze inne elementy, mianowicie zawierana jest zasadniczo zawodowo i wielokro
tnie.
§ 3. Zasady rejestrowania przedsiêbiorców i skutki wpisów
Literatura: P. Bielski, Podstawy organizacji i funkcjonowania rejestru przedsiêbio
rców. Zagadnienia wybrane, Rej. 2000, Nr 2; A. Gburzyñski-Dolewicz, Z. Roszewski, Po
stêpowanie rejestrowe w sprawach dotycz¹cych spó³ek - wybrane zagadnienia, na tle orzecz
nictwa S¹du Najwy¿szego, PPR 1999, Nr 7; A. Kidyba (red.), Aktualne umowy w obrocie
gospodarczym, Warszawa 2001; W £ukowski, Rejestracja spó³ek i og³aszanie danych o spó³kach
zagadnienia wybrane) w: Kodeks spó³ek handlowych. Studia i materia³y, Kluczbork 2001;
E. Marsza³kowska-Krze , Ustawa o Krajowym Rejestrze S¹dowym, Warszawa 2001; E. Norek,
Krajowy Rejestr S¹dowy i postêpowanie rejestrowe, Warszawa 200 l.
I. Krajowy Rejestr S¹dowy
1. Uwagi ogólne
Nb 54
Od 1.1.200 l r. dosz³o do powa¿nych zmian w odniesieniu do postêpowania rejestrowego,
jak równie¿ organu rejestrowego. Do tego czasu podmioty by³y rejestrowane w sposób rozpr
oszony, rejestry funkcjonowa³y w oparciu o ró¿ne procedury rejestracyjne, inne by³y skut
ki wpisów dla poszczególnych podmiotów, rejestry by³y prowadzone przez ró¿ne s¹dy (rejonowe
krêgowe, s¹d dla m.st. Warszawy) i organy ewidencyjne. Odmienno ci te usunê³a ustawa o Kra
jowym Rejestrze S¹dowym. Podstawowym za³o¿eniem KrRejSU jest stworzenie jednego centra
lnego rejestru, który jest prowadzony przez s¹d rejestrowy w systemie centralnym prz
ez s¹dy rejonowe (s¹dy gospodarcze) obejmuj¹ce swoj¹ w³a ciwo ci¹ obszar województwa lub je
zczególne s¹dy rejestrowe dokonuj¹ wpisów do jednej centralnej bazy danych. Ka¿dy podmiot
podlegaj¹cy wpisowi do KRS (nie dotyczy to wpisu do rejestru d³u¿ników niewyp³acalnych) uz
yskuje jeden numer KRS, który nie powtórzy siê w skali ca³ego kraju. Krajowy Rejestr S¹dow
y stanowi powszechne, jednolite
STRONA 49
i jawne ród³o informacji o uczestnikach obrotu prawnego (R. Skubisz w: Prawo spó³ek, s. 2
8).
Wprowadzenie Krajowego Rejestru S¹dowego nie objê³o jednak wszystkich rejestrów prowadzo
nych przez s¹dy. Do usytuowanych poza KRS wykazów i rejestrów prowadzonych przez s¹dy mo¿e
my zaliczyæ: rejestr zastawów (prowadzony przez s¹dy rejonowe), rejestr dzienników i cza
sopism (prowadzony przez wydzia³y cywilne s¹dów okrêgowych), ewidencjê partii politycznych
(prowadzon¹ przez S¹d Okrêgowy w Warszawie), rejestr funduszy emerytalnych (prowadzon
y przez S¹d Okrêgowy w Warszawie), rejestr funduszy inwestycyjnych (prowadzony przez
S¹d Okrêgowy w Warszawie), rejestr kas chorych (prowadzony przez S¹d Rejonowy w Warsz
awie).
Problematyka zwi¹zana z rejestracj¹, poza ustaw¹ o Krajowym Rejestrze S¹dowym, jest regu
lowana ustaw¹ z 20.8.1997 r. -Przepisy wprowadzaj¹ce ustawê o Krajowym Rejestrze S¹dowym
(Dz.U. Nr 121, poz. 770 ze zm.) i rozporz¹dzenie Min. Sprawiedliwo ci z 21.12.2000
r. w sprawie szczegó³owego sposobu prowadzenia rejestrów wchodz¹cych w sk³ad Krajowego Rej
estru S¹dowego oraz szczegó³owej tre ci wpisów w tych rejestrach (Dz.U. Nr 117, poz. 1237)
. Problematyka ta jest równie¿ regulowana w art. 694 1-694 9 KPC.
2. Centralna Informacja
Nb 55
Skutkiem przyjêcia koncepcji Krajowego Rejestru S¹dowego jako centralnego rejestru,
który gromadzi dane wpisywane w systemie informatycznym, a które pochodz¹ z ró¿nych s¹dów r
strowych, by³o utworzenie Centralnej Informacji Krajowego Rejestru S¹dowego. Central
na Informacja jest jednostk¹ wyodrêbnion¹ w ramach struktury Ministerstwa Sprawiedliwo c
i z oddzia³ami przy s¹dach rejestrowych. Zadaniem Centralnej Informacji jest: utworz
enie i eksploatacja po³¹czeñ rejestru w systemie informatycznym, prowadzenie zbioru in
formacji z rejestru, udzielanie informacji z rejestru, przekazywanie organom sam
orz¹du gminnego, w³a ciwym wed³ug miejsca zamieszkania (siedziby) przedsiêbiorcy, danych z
rejestru o wpisaniu przedsiêbiorcy i wykre leniu go wraz z adresem i przedmiotem je
go dzia³alno ci.
Centralna Informacja (w tym równie¿ jej oddzia³y zlokalizowane przy s¹dach rejestrowych)
umo¿liwia dostêp do rejestru. Realizacja dostêpu do rejestru odbywa siê przez ¿¹danie wyda
ia dokumentów o danych zawartych w rejestrze. Dokumentami tymi s¹: odpisy, wyci¹gi, za w
iadczenia. Poza tym Centralna Informacja udziela pisemnych informacji oraz umo-
STRONA 50
-¿liwia przegl¹danie danych w programie komputerowym, ³¹cznie z mo¿liwo ci¹ wydruku.
Odpis obejmuje tre æ wszystkich wpisów w rejestrze pod danym numerem KRS od chwili pie
rwszego wpisu (z wyj¹tkiem wpisów nie podlegaj¹cych ujawnieniu). Mo¿na ¿¹daæ równie¿ odpisu
aj¹cego aktualn¹ tre æ wpisów pod danym numerem KRS.
Wyci¹g z rejestru zawiera aktualn¹ tre æ wpisów dotycz¹c¹ podmiotu wpisanego do rejestru po
kre lonym numerem KRS, który obejmuje wskazane przez wnioskodawcê dzia³y rejestru.
Udzielanie pisemnych informacji dotyczy: wydawania za wiadczeñ, ¿e dany podmiot jest w
pisany do rejestru pod okre lonym numerem; za wiadczeñ, ¿e dany podmiot nie jest wpisany
do rejestru; za wiadczeñ o wykre leniu danego podmiotu z rejestru. Pisemn¹ informacjê wyd
aje siê wówczas, gdy nie jest mo¿liwe wydanie odpisu lub wyci¹gu (np. podmiot nie jest w
pisany do rejestru, czy nie jest wpisany pod wskazanym numerem). Udostêpnianie prz
egl¹dania danych w programie komputerowym polega na samodzielnym lub z udzia³em oper
atora przegl¹daniu danych zawartych w rejestrze. Przeszukiwanie danych nie jest je
dnak w pe³ni swobodne, ale odbywa siê wed³ug ustalonych kryteriów. Na wniosek zaintereso
wanego mo¿na wydrukowaæ efekty przeszukania danych.
3. Struktura Krajowego Rejestru S¹dowego
Nb 56
Krajowy Rejestr S¹dowy sk³ada siê z trzech typów rejestrów:
l) przedsiêbiorców,
2) podmiotów nie bêd¹cych przedsiêbiorcami (typu non profit),
3) d³u¿ników niewyp³acalnych.
Wpisowi do rejestru przedsiêbiorców podlegaj¹:
- osoby fizyczne prowadz¹ce dzia³alno æ gospodarcz¹,
- spó³ki jawne,
- spó³ki partnerskie,
- spó³ki komandytowe,
- spó³ki komandytowo-akcyjne,
-spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹,
- spó³ki akcyjne,
- spó³dzielnie,
- przedsiêbiorstwa pañstwowe,
- jednostki badawczo-rozwojowe,
STRONA 51
- przedsiêbiorstwa okre lone w przepisach o zasadach prowadzenia na terytorium RP dz
ia³alno ci gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczo ci przez zagraniczne osoby prawne i
fizyczne,
- towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych,
- oddzia³y przedsiêbiorców zagranicznych, dzia³aj¹cych na terytorium RP; przedstawicielstw
a przedsiêbiorców zagranicznych s¹ wpisywanie do ewidencji przedstawicielstw przedsiêbio
rców zagranicznych prowadzonej przez ministra w³a ciwego do spraw gospodarki,
- g³ówne oddzia³y zagranicznych zak³adów ubezpieczeñ, -stowarzyszenia oraz inne organizacje
spo³eczne i zawodowe, a tak¿e fundacje, je¿eli podejmuj¹ dzia³alno æ gospodarcz¹.
Nie jest wiêc przedsiêbiorc¹, równie¿ w rozumieniu KrRejSU, spó³ka cywilna. Zarejestrowaniu
dlegaj¹ tylko poszczególne osoby fizyczne bêd¹ce wspólnikami tej spó³ki. Dane dotycz¹ce prz
orców wpisanych do rejestru przedsiêbiorców umieszcza siê przed numerem przeznaczonym dl
a danego podmiotu w sze ciu dzia³ach tego rejestru. Tre æ poszczególnych dzia³ów okre laj¹
-46 KrRejSU.
W rejestrze pomiotów, nie bêd¹cych ze swojej istoty przedsiêbiorcami, wpisuje siê bardzo s
zerok¹ grupê podmiotów. Nale¿¹ do nich:
- stowarzyszenia i ich terenowe jednostki posiadaj¹ce osobowo æ prawn¹,
-zwi¹zki stowarzyszeñ,
-fundacje,
-samodzielne publiczne zak³ady opieki zdrowotnej,
-kolumny transportu sanitarnego,
-kó³ka rolnicze,
-rolnicze zrzeszenia bran¿owe,
-zwi¹zki rolników, kó³ek i organizacji rolniczych,
-zwi¹zki zawodowe rolników indywidualnych,
-cechy rzemie lnicze,
-izby rzemie lnicze,
-Zwi¹zek Rzemios³a Polskiego,
-zrzeszenia handlu i us³ug,
-zrzeszenia transportu,
-ogólnokrajowe reprezentacje zrzeszeñ handlu i us³ug,
-ogólnokrajowe reprezentacje zrzeszeñ transportu,
-izby gospodarcze i Krajowa Izba Gospodarcza,
-zwi¹zki zawodowe i ich jednostki organizacyjne posiadaj¹ce osobowo æ prawn¹,
-ogólnokrajowe zwi¹zki miêdzybran¿owe,
STRONA 52
- ogólnokrajowe zrzeszenia miêdzybran¿owe,
- zwi¹zki pracodawców,
- federacje i konfederacje zwi¹zków pracodawców,
- stowarzyszenia kultury fizycznej,
- zwi¹zki sportowe,
- stowarzyszenia kultury fizycznej o zasiêgu ogólnokrajowym, -inne organizacje spo³ecz
ne lub zawodowe, które na mocy przepisów podlegaj¹ wpisowi do Krajowego Rejestru S¹doweg
o.
Celem wy¿ej wymienionych podmiotów nie jest dzia³alno æ gospodarcza, tak jak to jest w prz
ypadku przedsiêbiorców. Jednak¿e przepisy reguluj¹ce ustrój poszczególnych podmiotów dopusz
j¹ prowadzenie przez nie dzia³alno ci gospodarczej. W takim przypadku, je¿eli podmiot wp
isany do rejestru podmiotów nie bêd¹cych przedsiêbiorcami podejmuje dzia³alno æ gospodarcz¹
lega obowi¹zkowemu wpisowi tak¿e do rejestru przedsiêbiorców. Oznacza to w konsekwencji,
¿e bêdzie wpisany w dwóch rejestrach: przedsiêbiorców i nieprzedsiêbiorców. Nie jest nadaw
w takim przypadku odrêbny numer KRS, ale dany podmiot bêdzie wystêpowa³ w obu rejestrac
h pod tym samym numerem. Zasada powy¿sza nie dotyczy jedynie samodzielnych publicz
nych zak³adów opieki zdrowotnej oraz kolumn transportu sanitarnego. Te dwa podmioty
funkcjonuj¹ w oparciu o prowadzon¹ dzia³alno æ gospodarcz¹, ale nie s¹ wpisywane do rejestr
rzedsiêbiorców. W stosunku do instytucji non profit wpisanych do rejestru nie obowi¹zu
j¹ niektóre zasady zwi¹zane z funkcjonowaniem rejestru przedsiêbiorców, m.in. nie obowi¹zuj
zasada nak³adania grzywny (art. 26), ustanowienia kuratora (art. 28-33), wpisy ic
h dotycz¹ce nie podlegaj¹ obowi¹zkowi og³aszania w Monitorze S¹dowym i Gospodarczym. Z chw
il¹ jednak wpisania ich do rejestru przedsiêbiorców staj¹ siê przedsiêbiorcami i odnosz¹ si
nich te zasady. Uzyskanie statusu przedsiêbiorcy pozwala na osi¹gniêcie specyficznego
statusu instytucji not for profit, a wiêc tej, która prowadzi dzia³alno æ gospodarcz¹ ze sp
cyficznie okre lonym sposobem spo¿ytkowania dochodów, bez podzia³u zysku, ale z przeznac
zeniem na realizacjê niezarobkowych celów statutowych.
Trzeci z rejestrów Krajowego Rejestru S¹dowego to rejestr d³u¿ników niewyp³acalnych (RDN),
o którego wpisy dokonywane s¹ z urzêdu albo na wniosek. Z urzêdu wpisuje siê:
l) osoby fizyczne prowadz¹ce dzia³alno æ gospodarcz¹, je¿eli og³oszono ich upad³o æ lub je¿
o og³oszenie ich upad³o ci zosta³ prawomocnie oddalony z powodu braku wystarczaj¹cego maj¹
ku na pokrycie kosztów postêpowania upad³o ciowego albo umorzono pro-
STRONA 53
-wadzon¹ przeciwko nim egzekucjê s¹dow¹ lub administracyjn¹ z uwagi na fakt, i¿ z egzekucji
nie uzyska siê sumy wy¿szej od kosztów egzekucyjnych;
2) wspólników ponosz¹cych odpowiedzialno æ ca³ym swoim maj¹tkiem za zobowi¹zania spó³ki, z
omandytariuszy w spó³ce komandytowej, je¿eli og³oszono jej upad³o æ lub je¿eli wniosek o og
e jej upad³o ci zosta³ prawomocnie oddalony z powodu braku wystarczaj¹cego maj¹tku na pokr
ycie kosztów postêpowania upad³o ciowego albo umorzono prowadzon¹ przeciwko nim egzekucjê s
w¹ lub administracyjn¹ z uwagi na fakt, i¿ z egzekucji nie uzyska siê sumy wy¿szej od kosz
tów egzekucyjnych;
3) d³u¿ników, którzy zostali zobowi¹zani do wyjawienia maj¹tku w trybie przepisów Kodeksu p
owania cywilnego;
4) osoby, które przez s¹d prowadz¹cy postêpowanie upad³o ciowe zosta³y pozbawione prawa pro
zenia dzia³alno ci gospodarczej na w³asny rachunek oraz pe³nienia funkcji reprezentanta
lub pe³nomocnika przedsiêbiorcy, cz³onka rady nadzorczej i komisji rewizyjnej w spó³ce akc
yjnej, z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ lub spó³dzielni.
Na wniosek wierzyciela, posiadaj¹cego tytu³ wykonawczy wystawiony przeciwko osobie f
izycznej, wpisuje siê do RDN d³u¿nika, który w terminie 30 dni od daty wezwania do spe³nie
nia wiadczenia nie zap³aci³ nale¿no ci stwierdzonej tytu³em wykonawczym. D³u¿nik wpisany d
estru otrzymuje numer, a gdy sk³adany jest pó niejszy wniosek innego wierzyciela (lub
tego samego, ale dotycz¹cy innej nale¿no ci), d³u¿nik wpisywany jest pod nowym numerem RDN
. Do osób fizycznych nie stosuje siê przepisu o wpisywaniu do rejestru, je¿eli s¹ one ws
pólnikami spó³ek i ponosz¹ odpowiedzialno æ za zobowi¹zania podatkowe oraz inne zobowi¹zani
których stosuje siê przepisy o zobowi¹zaniach podatkowych.
4. Postêpowanie rejestrowe
Nb 57
Przez dokonanie wpisu do KRS nale¿y rozumieæ zarówno sam wpis, jak i wykre lenie wpisu o
raz wzmiankê. Wpis do rejestru polega na wprowadzeniu do systemu informatycznego d
anych zawartych w postanowieniu s¹du rejestrowego niezw³ocznie po jego wydaniu. Wpis
jest uskuteczniony z chwil¹ zamieszczenia danych w rejestrze. Jednak¿e w sprawach,
w których skuteczno æ lub wykonalno æ uzale¿niona jest od uprawomocnienia wraz z wpisem, za
ieszcza siê wzmiankê o jego nieprawomocno ci (art. 20 ust. 2 KrRejSU). Po uprawomocnie
niu takiego postanowienia
STRONA 54
nale¿y wydaæ z urzêdu postanowienie zarz¹dzaj¹ce wykre lenie wzmianki o nieprawomocno ci. I
ieje jednak kilka wpisów, które mog¹ byæ dokonane dopiero po uprawomocnieniu: wpis do re
jestru d³u¿ników niewyp³acalnych, wpis danych, o których mowa w art. 41 KrRejSU, wykre leni
z urzêdu danych niedopuszczonych ze wzglêdu na bezwzglêdnie obowi¹zuj¹ce przepisy prawa (
art. 12 ust. 3 KrRejSU) i wykre lenie z urzêdu danych niezgodnych z rzeczywistym sta
nem rzeczy (art. 24 ust. 3 KrRejSU).
Wpis jest czynno ci¹ techniczn¹ wywo³uj¹c¹ jednak istotne skutki prawne. Chwilê wpisu nale¿
od wydania postanowienia b¹d uprawomocnienia siê postanowienia s¹du. Mo¿emy wyró¿niæ ró¿ne
wpisów:
1) na wniosek (w zwi¹zku ze sk³adanymi wnioskami) i z urzêdu (podejmowane przez s¹d);
2) obligatoryjne (gdy przepisy nak³adaj¹ obowi¹zek zg³oszenia do rejestru danych) i faku
ltatywne (zale¿¹ od woli zainteresowanego), przy czym zdecydowanie przewa¿aj¹ wpisy obli
gatoryjne;
3) dopuszczalne (te, które przepisy prawa dopuszczaj¹) i niedopuszczalne;
4) dodatnie (wi¹¿¹ siê z wniesieniem do rejestru nowych danych) i ujemne (wi¹¿¹ siê
kre leniem danych lub ich zmian¹);
5) deklaratoryjne (stwierdzaj¹ce powstanie, zmianê lub ustanie stosunku prawnego lub
prawa) i konstytutywne (prawotwórcze, z wpisem takim wi¹¿e siê powstanie, zmiana lub us
tanie stosunku prawnego lub prawa). Zdecydowana wiêkszo æ to wpisy deklaratoryjne. Naj
wa¿niejszymi wpisami konstytutywnymi s¹ wpisy do rejestru zwi¹zane z powstaniem podmio
tu, podwy¿szeniem, obni¿eniem kapita³u zak³adowego itp.;
6) konwaliduj¹ce (dokonywane na podstawie wadliwej czynno ci prawnej, ale pomimo to
nie mog¹ byæ wykre lone z rejestru po up³ywie pewnego czasu).
Nb 58
Ustawa o Krajowym Rejestrze S¹dowym przyjmuje jednakowe zasady postêpowania rejestro
wego, wspólne dla wszystkich podmiotów wpisywanych do KRS. Do postêpowania rejestroweg
o stosowane s¹ przepisy KrRejSU, a tak¿e przepisy KPC o postêpowaniu nieprocesowym ora
z o postêpowaniu rejestrowym. Wpis do rejestru dokonywany jest co do zasady na wni
osek. Zgodnie z art. 19 ust. 1 KrRejSU, z urzêdu wpis jest dokonywany, je¿eli przepi
s szczególny tak stanowi. Wniosek sk³ada siê na urzêdowym formularzu, który jest udostêpnio
y w siedzibach s¹du, a w odniesieniu do osób fi-
STRONA 55
-zycznych prowadz¹cych dzia³alno æ gospodarcz¹ oraz spó³ek jawnych, tak¿e w urzêdach skarbo
urzêdach gmin (art. 2 ust. 2 pkt 2 KrRej S U). pozosta³e dokumenty poza formularzem
sk³ada siê w formie pisemnej z zachowaniem ogólnych wymogów dla pism procesowych. Do pra
wid³owo wype³nionego formularza nale¿y do³¹czyæ dowód op³aty wpisu s¹dowego (gdy wniosek po
p³acie) oraz gdy wpis podlega og³oszeniu w Monitorze S¹dowym i Gospodarczym, nale¿y do³¹czy
owód uiszczenia op³aty. Na tym etapie odbywa siê badanie formularzowe. S¹d tylko bada, c
zy formularz jest prawid³owo wype³niony i czy jest nale¿ycie op³acony. Je¿eli s¹d stwierdzi
¿e wniosek nie jest wype³niony prawid³owo czy te¿ nie zosta³a uiszczona op³ata za zg³oszen
lub og³oszenie, wniosek podlega zwrotowi bez wezwania o uzupe³nienie braków. Gdy jest
to pierwszy wniosek o wpis do rejestru, mo¿e byæ on ponownie z³o¿ony w terminie 7 dni od
daty dorêczenia zarz¹dzenia o zwrocie. Je¿eli powtórny wniosek nie jest dotkniêty brakami
formularzowymi, wywo³uje on skutek od daty pierwotnego wniesienia. Jednak¿e skutek
ten nie wyst¹pi, je¿eli wniosek by³by zg³oszony po raz kolejny. Do wniosku o wpis podmio
tu podlegaj¹cego obowi¹zkowi wpisu do rejestru (wpisy obligatoryjne) do³¹czyæ nale¿y uwierz
telnione notarialnie albo z³o¿one przed sêdzi¹ lub upowa¿nionym pracownikiem s¹du wzory pod
isów osób upowa¿nionych do reprezentowania tego podmiotu (art. 19a ust. 1 KrRejSU). Za
sadê tê stosuje siê równie¿ w przypadku zmiany osób upowa¿nionych do reprezentowania podmio
ju¿ wpisanego do rejestru. Do wniosku nale¿y tak¿e do³¹czyæ dokument potwierdzaj¹cy tytu³ p
wnioskodawcy do lokalu (nieruchomo ci), w którym ma byæ prowadzona dzia³alno æ objêta wnio
em. Je¿eli podmiot wpisywany do rejestru dzia³a na podstawie umowy lub statutu, do w
niosku o wpisanie tego podmiotu nale¿y do³¹czyæ umowê lub statut. W przypadku ka¿dorazowej
miany umowy lub statutu nale¿y do³¹czyæ tekst jednolity, uwzglêdniaj¹cy wprowadzone zmiany
art. 9 ust. 3 i 4 KrRejSU).
Zasad¹ jest, ¿e wniosek o wpis powinien byæ z³o¿ony nie pó niej ni¿ w terminie 7 dni od zda
a uzasadniaj¹cego dokonanie wpisu, chyba ¿e przepis szczególny stanowi inaczej (art. 2
2 KrRejSU). Niezale¿nie od obowi¹zku z³o¿enia wniosku, art. 21 KrRejSU nak³ada obowi¹zek ni
zw³ocznego informowania s¹du rejestrowego o zdarzeniach, które podlegaj¹ obowi¹zkowi wpisu
. Obowi¹zek ten dotyczy: organów administracji rz¹dowej i Samorz¹dowej, s¹dów, banków, komo
ków i notariuszy. Artyku³ 23 KrRejSU wyznacza zakres kognicji s¹du rejestrowego. S¹d bad
a, czy do³¹czone do wniosku dokumenty s¹ zgodne pod wzglêdem formy i tre ci z przepisami p
rawa. Badanie s¹du ma charakter materialny.
STRONA 56
S¹d nie bada ju¿ na tym etapie formularza, gdy¿ ten zosta³ zaakceptowany, ale bada do³¹czon
do wniosku dokumenty. O wymaganiach dotycz¹cych sk³adanego wniosku decyduj¹ przepisy
reguluj¹ce ustrój poszczególnych podmiotów oraz przepisy KrRejSU. S¹d bada obowi¹zkowo, czy
dane okre lone w art. 35 KrRejSU s¹ prawdziwe. W przepisie tym mowa jest o numerze P
ESEL i REGON. Prawdziwo æ pozosta³ych danych zawartych w do³¹czonych dokumentach s¹d bada t
lko wtedy, gdy ma w tym wzglêdzie uzasadnione w¹tpliwo ci. Je¿eli s¹d stwierdzi, ¿e wniosek
o wpis do rejestru lub dokumenty, których z³o¿enie jest obowi¹zkowe, nie zosta³y z³o¿one mi
up³ywu terminu, s¹d rejestrowy wzywa obowi¹zanych do ich z³o¿enia, wyznaczaj¹c dodatkowy 7-
niowy termin pod rygorem zastosowania grzywny przewidzianej w przepisach KPC o e
gzekucji wiadczeñ niepieniê¿nych. Je¿eli obowi¹zek na³o¿ony przez s¹d nie zostanie wykonan
minie, s¹d rejestrowy nak³ada na obowi¹zanych grzywnê. W takim przypadku nie stosuje siê a
rt. 1052 zd. 2 i art. 1053 KPC. Oznacza to, ¿e ³¹czna warto æ grzywny nie mo¿e przekroczyæ
000 z³, ale mo¿e byæ ona ponawiana.
Je¿eli rodki, jakie podj¹³ s¹d, nie spowoduj¹ z³o¿enia wniosku o wpis do rejestru lub doku
których z³o¿enie jest obowi¹zkowe, a w rejestrze jest zamieszczony wpis niezgodny z rze
czywistym stanem rzeczy, s¹d rejestrowy wykre la ten wpis z urzêdu. W szczególnie uzasad
nionych przypadkach s¹d rejestrowy ma prawo dokonania z urzêdu wpisu danych odpowiad
aj¹cych rzeczywistemu stanowi rzeczy, je li dokumenty stanowi¹ce podstawê wpisu znajduj¹ s
iê w aktach rejestrowych, a dane te s¹ istotne (art. 24 ust. 4 KrRejSU). Zakres pode
jmowania czynno ci przez s¹d zale¿y od tego, czy niewykonywanie obowi¹zków realizowane jes
t przez handlow¹ spó³kê osobow¹ czy osobê prawn¹. W pierwszym przypadku, je¿eli mimo stosow
grzywny osobowa spó³ka handlowa wpisana do rejestru nie wykonuje obowi¹zków zwi¹zanych z w
pisem, s¹d rejestrowy mo¿e z urzêdu z wa¿nych powodów orzec o rozwi¹zaniu spó³ki oraz ustan
kwidatora.
Natomiast, je¿eli - mimo stosowania grzywien -osoba prawna nie wykonuje obowi¹zków, do
których zobowi¹za³ j¹ s¹d, mo¿e on ustanowiæ dla niej kuratora na okres nie przekraczaj¹cy
. S¹d mo¿e przed³u¿yæ ustanowienie kuratora na okres nie przekraczaj¹cy kolejnych 6 miesiêc
je¿eli czynno ci kuratora nie mog³y zostaæ zakoñczone przed up³ywem okresu, na który zosta³
stanowiony. Kurator powinien doprowadziæ do niezw³ocznego przeprowadzenia czynno ci wy
maganych do wyboru tych organów, które maj¹ obowi¹zek dokonaæ zg³oszenia (zarz¹d). Je¿eli n
jdzie do wyboru lub powo³ania w³adz w terminie 3 miesiêcy od dnia
STRONA 57
ustanowienia kuratora albo wybrane (powo³ane) w³adze nie wykonaj¹ obowi¹zku zg³oszenia, ku
rator mo¿e wyst¹piæ do s¹du o rozwi¹zanie spó³ki i ustanowienie likwidatora (art. 29 ust. 2
RejSU).
5. Skutki wpisów i og³oszenia wpisów
Nb 59
Ustawa o Krajowym Rejestrze S¹dowym ujednolici³a stosowanie zasad wzmacniaj¹cych pewno æ o
brotu. Dotyczy to zarówno samych przedsiêbiorców, jak i osób trzecich.
Nb 60
Zgodnie z art. 8 KrRejSU, rejestr jest jawny. Ka¿dy ma prawo dostêpu do danych zawar
tych w rejestrze za po rednictwem Centralnej Informacji oraz ma prawo otrzymywaæ po wi
adczone odpisy, wyci¹gi i za wiadczenia (por. Nb. 55). Krajowy Rejestr S¹dowy wyra¿a pe³n¹
ograniczon¹ zasadê jawno ci formalnej. Pe³na jawno æ formalna jest uregulowana w art. 10 u
t. l KrRejSU i polega na tym, ¿e ka¿dy ma prawo przegl¹dania akt rejestrowych podmiotów
wpisanych do rejestru przedsiêbiorców. Nie ma potrzeby wykazywania siê interesem prawn
ym i mo¿na to czyniæ w godzinach urzêdowania s¹du pod nadzorem upowa¿nionego pracownika s¹d
. Natomiast zasada ograniczonej jawno ci formalnej wyra¿ona jest w art. 10 ust. 2 Kr
RejSU. Polega ona na tym, ¿e do przegl¹dania akt rejestrowych innych podmiotów ni¿ przed
siêbiorcy stosuje siê odpowiednio przepisy art. 525 KPC. Akta podmiotów zarejestrowany
ch w rejestrze stowarzyszeñ, innych organizacji spo³ecznych i zawodowych, fundacji o
raz publicznych zak³adów opieki zdrowotnej (rejestr non profit) oraz w rejestrze d³u¿ników
niewyp³acalnych, poza samymi zainteresowanymi, dostêpne s¹ za zgod¹ przewodnicz¹cego dla
ka¿dego, kto potrzebê ich przejrzenia dostatecznie uprawdopodobni (art. 525 KPC). Je
dnak¿e je¿eli podmiot wpisany do rejestru non profit podejmie dzia³alno æ gospodarcz¹ i zos
anie wpisany do rejestru przedsiêbiorców, to w takim przypadku akta tego podmiotu bêd¹ k
orzystaæ z pe³nej jawno ci formalnej.
Nb 61
Zasad¹jest (art. 13 ust. l KrRejSU), ¿e obowi¹zkowi og³oszenia podlegaj¹ wszystkie wpisy.
Og³oszenia s¹ dokonywane w Monitorze S¹dowym i Gospodarczym. Z przepisów ustawy z 22.12.
1995 r. o wydawaniu Monitora S¹dowego i Gospodarczego (Dz.U. z 1996 r. Nr 6, poz.
42 ze zm.) wynika, ¿e w ogólnopolskim dzienniku urzêdowym og³asza siê: wszystkie wpisy do
rejestru (chyba ¿e ustawa stanowi inaczej), og³oszenia wymagane przez KSH i KPC, inn
e obwieszczenia, je¿eli taki obowi¹zek wynika z ustaw szczególnych.
STRONA 58
Nb 62
Nie podlegaj¹ jednak obowi¹zkowi og³oszenia nastêpuj¹ce wpisy:
1) dotycz¹ce wpisanych w KRS osób fizycznych prowadz¹cych dzia³alno æ gospodarcz¹ (art. 13
. 2 KrRejSU),
2) w dziale czwartym rejestru przedsiêbiorców (art. 42 KrRejSU),
3) do rejestru stowarzyszeñ, innych organizacji spo³ecznych i zawodowych, fundacji o
raz publicznych zak³adów opieki zdrowotnej -rejestr non profit (art. 49 ust. 2 KrRej
SU),
4) w rejestrze d³u¿ników niewyp³acalnych (art. 58 KrRejSU).
Nb 63
W zwi¹zku z og³oszeniami pozostaje zasada jawno ci materialnej KRS. Jest ona zwi¹zana z
domniemaniami prawnymi: domniemaniem powszechnej znajomo ci danych wpisanych do re
jestru i domniemaniem ich prawdziwo ci oraz zasad¹ dobrej wiary. Zasada jawno ci mater
ialnej wyró¿niona w art. 15 i 16 KrRejSU polega na okre leniu chwili, od której dane pod
legaj¹ce ujawnieniu w rejestrze zyskuj¹ skuteczno æ wobec osób trzecich. W KrRejSU rozró¿ni
skutki wpisu w zale¿no ci od tego, czy wpis podlega og³oszeniu czy te¿ nie (art. 15 i 1
6 KrRejSU).
Gdy chodzi o wpisy podlegaj¹ce obowi¹zkowi og³oszenia, obowi¹zuje regu³a, ¿e uzyskuj¹ one s
eczno æ wobec osób trzecich z chwil¹ zamieszczenia og³oszenia o dokonanym wpisie. Od dnia
og³oszenia w Monitorze S¹dowym i Gospodarczym nikt nie mo¿e zas³aniaæ siê nieznajomo ci¹ og
ch wpisów. Jedynie w odniesieniu do czynno ci dokonanych przed up³ywem 16 dnia od dnia
og³oszenia, osoba trzecia mo¿e obaliæ domniemanie znajomo ci tre ci wpisu, je¿eli udowodni
¿e nie mog³a siê dowiedzieæ o jego tre ci. Poza tym domniemanie znajomo ci wpisu nie mo¿e
balone przez ¿adn¹ osobê dzia³aj¹c¹ w dobrej wierze, nawet gdy wyka¿e ona, ¿e nie mog³a wie
re ci wpisu. W przypadku powstania rozbie¿no ci miêdzy tre ci¹ wpisu a tre ci¹ og³oszenia,
e wpis w rejestrze (art. 15 ust. 2 KrRejSU). Osoba trzecia mo¿e jednak powo³ywaæ siê na
tre æ og³oszenia, zas³aniaj¹c siê nieznajomo ci¹
faktycznej tre ci wpisu. Domniemanie, ¿e osoba trzecia nie zna prawdziwej tre ci wpisu
, mo¿e byæ obalone z kolei przez podmiot ju¿ wpisany do rejestru, gdy udowodni on, ¿e os
oba trzecia wiedzia³a o tre ci wpisu.
Przed terminem zamieszczenia og³oszenia nikt nie mo¿e powo³ywaæ siê na tre æ wpisu. Od zasa
tej jest jeden wyj¹tek: osoba trzecia mo¿e powo³ywaæ siê na dokumenty i dane, w odniesieni
u do których nie dope³niono jeszcze obowi¹zku og³oszenia, je¿eli niezamieszczenie og³oszeni
nie pozbawia jej skutków prawnych (art. 15 ust. 3 KrRej SU). Oznacza to, ¿e podmiot
ju¿ wpisany do rejestru nie mo¿e powo³ywaæ siê na wpisane dane, które jeszcze nie s¹ og³os
wobec osób trzecich, nawet wtedy, gdyby udowodni³, ¿e dane te s¹ im znane.
STRONA 59
Nieco inny aspekt ma zasada jawno ci materialnej, ale co do wpisów, które nie podlegaj¹
og³oszeniu. Zagadnienie to reguluje art. 16 KrRejSU. Zasad¹ jest, ¿e skuteczno æ wpisów nas
uje wobec osób trzecich Z chwil¹ ich zamieszczenia w rejestrze. Domniemanie to mo¿e byæ
obalone przez osobê trzeci~ je¿eli wyka¿e ona, i¿ pomimo zachowania nale¿ytej staranno ci n
e mog³a wiedzieæ o tre ci wpisu. Domniemanie prawdziwo ci wpisu zosta³o wyra¿one w art. 17
st. 1 KrRejSU. Domniemywa siê, ¿e dane wpisane do rejestru s¹ prawdziwe. Domniemaniem
tym nie s¹ objête dane okre lone w dziale 4 rejestru (art. 41 KrRejSU). Wpisy tych dan
ych nie podlegaj¹ obowi¹zkowi og³oszenia w Monitorze S¹dowym i Gospodarczym (art. 42 KrR
ejSU). Artyku³ 14 i 17 ust. 2 wyra¿aj¹ z kolei zasadê dobrej wiary (zasada wiarygodno ci),
polegaj¹c¹ na tym, ¿e osoby dzia³aj¹ce w dobrej wierze mog¹ siê powo³ywaæ na dane zamieszc
rejestrze, nawet gdy dane te nie s¹ zgodne ze stanem faktycznym. Nale¿y tu odró¿niæ dwie s
ytuacje:
1) niezgodno æ danych w rejestrze ze stanem faktycznym powstaje wskutek niez³o¿enia wnio
sku przez podmiot zobowi¹zany do jego z³o¿enia,
2) gdy dosz³o do niezgodno ci wskutek wpisania danych niezgodnie ze zg³oszeniem lub be
z takiego zg³oszenia.
Pierwsz¹ sytuacjê reguluje art. 14 KrRejSU. Zgodnie z tym przepisem, podmiot obowi¹zan
y do z³o¿enia wniosku o wpis do rejestru nie mo¿e powo³ywaæ siê wobec osób trzecich dzia³aj
dobrej wierze na dane, które nie zosta³y wpisane do rejestru lub uleg³y wykre leniu z n
iego. Drug¹ sytuacjê reguluje art. 17 ust. 2 KrRejSU. Mianowicie je¿eli wpisano do rej
estru dane niezgodnie ze zg³oszeniem podmiotu lub bez takiego zg³oszenia, podmiot te
n nie mo¿e zas³aniaæ siê wobec osoby trzeciej dzia³aj¹cej w dobrej wierze zarzutem, ¿e dane
nie s¹ prawdziwe, je¿eli zaniedba³ wyst¹piæ niezw³ocznie z wnioskiem o sprostowanie, uzupe
enie lub wykre lenie wpisu.
§ 4. Dobra osobiste przedsiêbiorcy
Literatura: J. Fr¹ckowiak, Oznaczanie podmiotów prowadz¹cych dzia³alno æ gospodarcz¹ (handl
Gdañskie Studia Prawnicze 1999, t. V; J. Fr¹ckowiak, A. Kidyba, K. Kruczalak, W Pyz
io³, l. Weiss, Kodeks handlowy. Komentarz, red. K. Kruczalak, Warszawa 1998; J. Jo
d³owski, K. Piasecki (red.), Kodeks postêpowania cywilnego z komentarzem, t. I, Wars
zawa 1989; A. Kidyba, Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹. Komentarz, Warszawa 1999; A
. Kopff, Prawo cywilne a prawo dóbr niematerialnych, ZNUJ 1975; J. Panowicz-Lipska
, Maj¹tkowa
STRONA 60
ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1975; J. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. K
omentarz, t. I, Warszawa 1997; M. Po niak-Niedzielska, Dobra niematerialne przedsiêb
iorstwa pañstwowego, Warszawa-£ód 1990; M. Po niak-Niedzielska, Nazwa osoby prawnej jako
przedmiot ochrony prawa cywilnego, Rozprawy z prawa cywilnego, Warszawa 1985; R.
Skubisz, Prawo do firmy i jego ochrona, PiP 1993, Nr I; R. Skubisz, Prawo znaków
towarowych. Komentarz, Warszawa 1990; R. Skubisz, Zasady prawa firmowego, Rej. 1
993, Nr I; S. So³tysiñski, A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks handlowy, Komentarz, War
szawa 1997; A. Szpunar, Ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1979; J. Szwaja (red.),
Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, Warszawa 1994.
I. Uwagi ogólne dotycz¹ce dóbr osobistych
Nb 64
Podstawowymi kwestiami przy analizie dóbr osobistych przedsiêbiorców jest przyznanie, ¿e
takie dobra istniej¹ oraz ich ochrona. Powstaje przede wszystkim pytanie, czy kat
egoria dóbr osobistych mo¿e byæ przypisana tylko osobom fizycznym i osobom prawnym, zg
odnie z art. 23-24 w zw. z art. 43 KC, czy te¿ zagadnienie to mo¿e byæ odnoszone do ws
zelkich przedsiêbiorców. Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, nie ka¿da osoba fizyczna musi byæ
rzedsiêbiorc¹, tak jak nie ka¿da osoba prawna mo¿e byæ uznana za taki podmiot. Kodeks cywi
lny w zakresie ochrony dóbr osobistych odwo³uje siê tylko do kategorii podmiotowej, zg
odnie z dychotomi¹ przyjêt¹ w art. l KC. Dlatego te¿ nale¿y przyj¹æ, ¿e kategoria dóbr osob
okre lonych w art. 23-24 w zw. z art. 43 KC, odnosi siê tylko do kategorii podmiotów
prawa cywilnego, a nie kategorii przedsiêbiorców. Z tego wiêc punktu widzenia ochrona
przyjêta w stosunku do osób fizycznych i prawnych dotyczy przede wszystkim ich podmi
otowo ci prawnej, a nie gospodarczej. Nie mo¿na wszak¿e wykluczyæ sytuacji, w której wzmoc
nienie ochrony dóbr osobistych przez Kodeks cywilny bêdzie mia³o istotne znaczenie dla
funkcjonowania osób prawnych przedsiêbiorców. Dobra osobiste osób prawnych -przedsiêbiorcó
s¹ specyficzne, ale z pewno ci¹ mo¿na za takie uznaæ dobre imiê, nietykalno æ pomieszczeñ,
icê korespondencji, a przede wszystkim nazwê (firmê). W¹tpliwo ci, jakie powsta³y na tym tl
w orzecznictwie, dotyczy³y osób fizycznych -przedsiêbiorców, spó³ek cywilnych, jawnych i k
mandytowych.
Nb 65
Osoby fizyczne w zakresie swoich dóbr osobistych, takich jak zdrowie, wolno æ, cze æ, swob
oda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, niety
kalno æ mieszkania, twórczo æ naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska pozosta
j¹ pod ochron¹ prawa cywilnego. Oznacza to, ¿e wymienione dobra osobiste cz³owieka (osob
y fi-
STRONA 61
-zycznej) s¹ chronione (M. Pazdan, w: Kodeks, red. K. Pietrzykowski, s. 103). Osob
a fizyczna zg³aszaj¹c dzia³alno æ gospodarcz¹ do KRS, powinna oznaczyæ swoj¹ dzia³alno æ pr
: nazwiska, imienia, numer PESEL oraz nazwy, pod któr¹ wykonuje dzia³alno æ gospodarcz¹ (ar
. 38 pkt l lit. a KrRejSU). Nazwa ta mo¿e, lecz nie musi byæ zbie¿na z nazwiskiem i po
dlega ochronie z art. 24 KC.
Podstaw¹ ochrony nazwy przedsiêbiorcy mog¹ byæ inne przepisy, w szczególno ci przepisy usta
y o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Z kolei -zgodnie z aktualn¹ regulacj¹ -negat
ywny sta³ siê pogl¹d, ¿e nazwa (firma) przedsiêbiorstwa powo³anego w formie spó³ki prawa cy
go stanowi dobro osobiste wspólników (por. orz. OSN z 14.12.1990 r., l CR 529/90, PS
1991, Nr 4, s. 99 i nast. z krytyczn¹ glos¹ J. Kraussa i M. Modrzejewskiej). Spó³ka cyw
ilna nie korzysta z ochrony przys³uguj¹cej osobom fizycznym lub prawnym, gdy¿ nie mo¿na
uznaæ jej podmiotowo ci prawnej, a nawet gospodarczej. Spó³ka cywilna jest umow¹ nie tworz¹
struktury podmiotowej.
Nb 66
Poniewa¿ trudno zaprzeczyæ mo¿liwo ci wystêpowania wspólników spó³ki cywilnej w obrocie, po
hrony ich dzia³alno ci mo¿e byæ ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, ale dotycz¹ca
czynu nieuczciwej konkurencji dokonanego wobec wspólników. Z kolei trzeba przyj¹æ, ¿e han
dlowe spó³ki osobowe, ze wzglêdu na ograniczon¹ osobowo æ prawn¹, mog¹ korzystaæ z ochrony
zianej w art. 24 w zw. z art. 43 KC (R. Skubisz, Prawo, s. 31; K. Piasecki, w: K
odeks, s. 57) i ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Wymienione spó³ki osob
owe obok spó³ek kapita³owych podlegaj¹ dodatkowej ochronie wynikaj¹cej z nadal obowi¹zuj¹ce
art. 37 KH.
Projektowane zmiany prawa prywatnego przewiduj¹ przeniesienie problemu firmy do Ko
deksu cywilnego. W zwi¹zku z powy¿szym proponuje siê szereg zmian dotycz¹cych oznaczeñ pod
miotów prowadz¹cych dzia³alno æ gospodarcz¹ (przedsiêbiorców). Proponuje siê nastêpuj¹ce zm
ksie cywilnym:
l. Po art. 22 dodaje siê art. 221 w nastêpuj¹cym brzmieniu: "Osoba fizyczna jako przed
siêbiorca wystêpuje w obrocie pod swoim imieniem i nazwiskiem".
2. W tytule 11, dziale II "Osoby prawne" dotychczasow¹ tre æ oznacza siê jako rozdzia³ l:
"Rodzaje osób prawnych" oraz dodaje siê rozdzia³ II zatytu³owany: "Nazwa osoby prawnej".
Art. 43 § 1. Osoba prawna wystêpuje w obrocie pod sw¹ nazw¹. Nazwê osoby prawnej ujawnia s
iê we w³a ciwym rejestrze, chyba ¿e w³a ciwe przepisy tego nie przewiduj¹.
§ 2. Nazwa osoby prawnej nie mo¿e zawieraæ sk³adników, które mog³yby wprowadzaæ w b³¹d.
§ 3. Nazwa osoby prawnej mo¿e zawieraæ nazwisko lub pseudonim osoby fizycznej tylko za
jej zgod¹ lub za zgod¹ jej spadkobierców. W nazwie osoby prawnej mo¿na
STRONA 62
umie ciæ nazwiska lub pseudonimy tylko tej osoby fizycznej, która ma zwi¹zek z powstanie
m lub dzia³alno ci¹ osoby prawnej.
Art. 43 1. § 1. Nazwa osoby prawnej prowadz¹cej dzia³alno æ gospodarcz¹ (firma) powinna odr
siê dostatecznie od firm innych osób (prawnych) dzia³aj¹cych na tym samym rynku.
§ 2. Firma powinna zawieraæ sk³adnik (element) wskazuj¹cy na rodzaj osoby prawnej, a pon
adto mo¿e obejmowaæ sk³adniki okre laj¹ce przedmiot dzia³alno ci tej osoby oraz inne sk³adn
owolnie obrane.
§ 3. Osoba prawna prowadz¹ca dzia³alno æ gospodarcz¹ (przedsiêbiorca) sk³adaj¹c o wiadczeni
winna pos³ugiwaæ siê nazw¹ w brzmieniu ujawnionym w rejestrze.
Art. 43 2. Sk³adniki nazwy osoby prawnej wskazuj¹ce na jej rodzaj mog¹ byæ podane w skróta
ch: spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ -sp. z o.o.; spó³ka akcyjna - sp. akc. lub SA;
edsiêbiorstwo pañstwowe -p.p. lub P.P.; spó³dzielnia -spó³dz.; fundacja -fund.
Art. 43 3. Nazwy spó³ek nie posiadaj¹cych osobowo ci prawnej mog¹ byæ równie¿ podawane w na
ch skrótach: spó³ka jawna -sp. jaw.; spó³ka partnerska sp. part.; spó³ka komandytowa - sp.
.; spó³ka komandytowo-akcyjna -spó³ka kom.-akc.; spó³ka cywilna - sp. cyw.
Art. 43 4. W razie przekszta³cenia osoby prawnej mo¿na zachowaæ jej dotychczasow¹ nazwê z
wyj¹tkiem sk³adników wskazuj¹cych na rodzaj osoby prawnej, je¿eli uleg³ on zmianie. Ka¿da z
na nazwy osoby prawnej powinna byæ ujawniona w rejestrze.
Art. 43 5. W przypadku wyst¹pienia wspólnika spó³ki osobowej, którego nazwisko by³o umieszc
one w firn1ie, spó³ka mo¿e zachowaæ w swej firmie dodatek zawieraj¹cy nazwisko ustêpuj¹cego
pólnika, chyba ¿e on lub jego spadkobiercy siê temu sprzeciwi¹.
Art. 43 6. Nazwa oddzia³u osoby prawnej powinna zawieraæ pe³n¹ nazwê tej osoby oraz wyrazy
"oddzia³ w..." wraz z podaniem miejsca siedziby oddzia³u.
Art. 43 7. § 1. W razie bezprawnego u¿ywania nazwy osoby prawnej osoba ta mo¿e ¿¹daæ zaniec
ania u¿ywania jej nazwy. Nie wy³¹cza to ochrony nazwy przewidzianej w innych przepisac
h.
§ 2. S¹d rejestrowy oraz inne w³a ciwe organy powinny z urzêdu czuwaæ nad przestrzeganiem p
zepisów o oznaczeniach przedsiêbiorców i innych osób prawnych.
Art. 43 8. (obecna tre æ art. 43).
3. W art. 75 1 po § l dodaje siê nowy § 2 o brzmieniu: "Kto nabywa istniej¹ce przedsiêbior
stwo mo¿e je nadal prowadziæ pod dotychczasowym oznaczeniem. Powinien jednak umie ciæ do
datek wskazuj¹cy na firmê lub nazwisko nabywcy, chyba ¿e strony postanowi³y inaczej".
Dotychczasowe § 2-4 otrzymuj¹ oznaczenie § 3-5.
II. Nazwa i firma
1. Nazwa
Nb 67
Przedsiêbiorcy -osoby fizyczne wystêpuj¹ pod nazw¹ bêd¹c¹ "oznaczeniem przedsiêbiorcy". W u
e -Prawo dzia³alno ci gospodarczej, jak i w innych aktach prawnych, brak jest uregul
owañ, które pozwoli³yby
STRONA 63
na okre lenie zasad, wed³ug jakich nale¿y konstruowaæ oznaczenie przedsiêbiorcy. Wydaje siê
¿e jedyn¹ wskazówk¹ mo¿e tu byæ zasada wy³¹czno ci wpisu do rejestru, tj. aby nie zosta³o
dentyczne, mog¹ce wprowadziæ w b³¹d, oznaczenie przedsiêbiorcy w stosunku do ju¿ wpisanych
o KRS. W odniesieniu do innych przedsiêbiorców, bêd¹cych osobami prawnymi, bardzo rzadko
wskazuje siê na zasady, regu³y, jakie powinny byæ stosowane przy konstruowaniu nazwy.
Jednak np. przepisy PrSpó³dz wymagaj¹, aby w nazwie by³ dodatek "spó³dzielnia" lub "spó³dz
y"; równie¿ PrStowU nakazuje, aby nazwa stowarzyszenia odró¿nia³a siê od nazw innych stowar
yszeñ, organizacji i instytucji. Tak¿e m.in. ustawa z 30.4.1993 r. o narodowych fund
uszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji (Dz.U. Nr 44, poz. 202 ze zm.) przewidu
je u¿ywanie s³ów "Narodowy Fundusz Inwestycyjny -Spó³ka Akcyjna"; PrBank nakazuje u¿ycia s³
"Bank" w nazwie banków czy ustawa z 28.8.1997 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz.
U. Nr 139, poz. 933 ze zm.) nakazuje u¿ycie w nazwie s³ów "Towarzystwo Funduszy Inwest
ycyjnych". Ustawa o partiach politycznych w art. 11 ust. 5 nakazuje, aby nazwa,
skrót nazwy i symbole grafiki partii politycznej odró¿nia³y siê wyra nie od takich nazw ist
iej¹cych partii politycznych. Je¿eli przedsiêbiorca znajduje siê w likwidacji lub w stos
unku do niego toczy siê postêpowanie upad³o ciowe, nale¿y zamie ciæ odpowiedni dodatek.
W wiêkszo ci aktów prawnych brakuje zarówno zasad tworzenia nazwy, korzystania z niej, j
ak i ochrony. Jednak¿e bezsprzecznie nazwa s³u¿y identyfikacji osoby prawnej, odró¿nieniu
jej od innych osób. Nazwa jest niezaprzeczalnie dobrem osobistym osoby prawnej, któr
a to jednocze nie jest nazw¹ przedsiêbiorcy osoby prawnej. Lista dóbr osobistych, okre lon
a w art. 23 KC, jest list¹ przyk³adow¹ i nie zamkniêt¹. W zwi¹zku z tym jednak nale¿y podkr
-poza nazw¹ -odpowiednie stosowanie art. 23 KC do osób prawnych bêdzie polega³o na stos
owaniu ze zmianami albo wcale. Trudno bowiem do dóbr osobistych osoby
prawnej odnie æ zdrowie, swobodê sumienia itd. Inne jednak dobra osobiste, w szczególno ci
wizerunek (god³o, symbol), tajemnica korespondencji, nietykalno æ pomieszczeñ osoby pra
wnej, nale¿y uznaæ za dobra osobiste osób prawnych. W przypadku partii politycznych wy
ra nie uznano, ¿e nie tylko nazwa, ale jej skrót i symbol graficzny korzystaj¹ z ochrony
prawnej przewidzianej dla dóbr osobistych (art. 17 ustawy o partiach politycznych
).
Nb 68
U¿ywanie nazwy w obrocie gospodarczym bardzo czêsto jest identyfikowane z pojêciem prz
edsiêbiorcy (w znaczeniu podmiotowym), wi¹¿e siê z dobr¹ lub z³¹ s³aw¹ czy reputacj¹ osoby
good will, bad will).
STRONA 64
Prawo do nazwy jest ponadto prawem podmiotowym o charakterze bezwzglêdnym, skutecz
nym erga omnes. Prawo to powstaje z chwil¹ powstania osoby prawnej (z wpisem do re
jestru, uprawomocnieniem siê postanowienia przy stowarzyszeniach), w przypadku spó³ek
kapita³owych w organizacji -prawo do firmy powstaje w chwili powstania jej konstru
kcji prawnej (art. 11 § 3 KSH). Wyga niêcie prawa do nazwy ma miejsce z chwil¹ wykre lenia
osoby prawnej z rejestru. W trakcie istnienia osoby prawnej, w wyniku zmian sta
tutów, mo¿e doj æ do wyga niêcia dotychczasowego prawa do nazwy i powstania nowego prawa do
innej. Nazwê nale¿y odró¿niæ od znaków towarowych czy te¿ zewnêtrznych oznaczeñ zak³adów. P
funkcjê do nazwy, ale wystêpuj¹ miêdzy nimi istotne ró¿nice. Od znaków towarowych nazwê ró¿
wszystkim to, ¿e znak towarowy s³u¿y odró¿nieniu rodzajów towarów pochodz¹cych z okre lone
dsiêbiorstwa. Osoba prawna -przedsiêbiorca mo¿e mieæ tylko jedn¹ nazwê, ale mo¿e korzystaæ
olnej liczby znaków towarowych. Inne s¹ skutki zg³oszenia do rejestru znaków i nazw, inn
e s¹ organy rejestruj¹ce. Nazwa stanowi element sk³adowy przedsiêbiorstwa w znaczeniu pr
zedmiotowym, co ma zwi¹zek z jej czêsto znaczn¹ warto ci¹, wp³ywaj¹c¹ na warto æ ca³ego prz
. Nazwa jest wiêc nie tylko dobrem osobistym, ale niezaprzeczalny jest jej maj¹tkowy
charakter (por. art. 551, 552, 751 KC i nast.).
Nazwa ma wiêc mieszany, osobisto-maj¹tkowy charakter, tj. mo¿e byæ przedmiotem praw maj¹tk
owych i niemaj¹tkowych (M. Po niak-Niedzielska, Nazwa, s. 298-299; równie¿ A. Kopff, Pra
wo, s. 19 i nast.; J. Panowicz-Lipska, Maj¹tkowa, s. 28 i nast.). U¿ywanie nazwy pow
inno polegaæ na okre leniu podmiotu prawa poprzez zindywidualizowanie w stosunku do
innych podmiotów czy przedsiêbiorców. Korzystanie z nazwy polega na u¿ywaniu jej w stosu
nkach umownych: na dokumentach (faktury), opakowaniach, w dzia³alno ci reklamowej, p
oprzez oznaczenie nazwy lokalu przedsiêbiorstwa (art. 11 PrGosp). Prawo dzia³alno ci g
ospodarczej nakazuje oznaczanie obejmuj¹ce firmê lub nazwê przedsiêbiorcy ze wskazaniem
formy prawnej, a w przypadku osoby fizycznej -imiê i nazwisko przedsiêbiorcy oraz na
zwê, pod któr¹ wykonuje ona dzia³alno æ gospodarcz¹. Je¿eli przedsiêbiorca prowadzi dzia³al
est obowi¹zany do zamieszczenia na towarach lub ich opakowaniach wprowadzanych do
obrotu oznaczenia wskazuj¹cego na producenta i jego adres, nazwê towaru, niezale¿nie o
d oznaczeñ wymaganych
na podstawie innych przepisów (art. 11-12 PrGosp).
Nb 69
Nale¿y równie¿ zwróciæ uwagê, ¿e zgodnie z art. 34 KrRejSU, wszystkie podmioty, wpisane do
estru, zobowi¹zane s¹ do umieszczenia
STRONA 65
W o wiadczeniach pisemnych pod rygorem grzywny -nastêpuj¹cych danych: nazwy (firmy), o
znaczenia formy prawnej prowadzonej dzia³alno ci, siedziby i adresu oraz numeru w re
jestrze. Co do propozycji zmian odnosz¹cych siê do oznaczenia przedsiêbiorców -por. J. F
r¹ckowiak, Oznaczanie, s. 82-86.
2. Firma
Nb 70
Kwalifikowan¹ nazw¹, odnosz¹c¹ siê tylko do spó³ek prawa handlowego, jest firma (wyr. SN z
2.1962 r., III CR 390/61, nie publ.). Powy¿sze uwagi maj¹ wiêc zastosowanie równie¿ do fir
my. Firma jest nazw¹, pod któr¹ spó³ka prowadzi przedsiêbiorstwo. Firma jest nazw¹ specyfic
gdy¿ ró¿ni j¹ od nazw innych przedsiêbiorców zespó³ norm konstruuj¹cych tzw. prawo firmowe,
okre lenie specyficznych regu³ kreowania firmy i jej ochrony oraz charakter prawny p
rawa do firmy, zawarte w utrzymanych w mocy przepisach Kodeksu handlowego o firm
ie (art. 632 KSH). Generalnie mo¿emy stwierdziæ, ¿e osoby pos³uguj¹ce siê nazw¹ nie musz¹ e
e pos³ugiwaæ siê zasadami prawa korzystania z nazwy, gdy¿ regu³ tych zasadniczo brak, tak
jak nie korzystaj¹ z dodatkowej ochrony nazwy na podstawie przepisów Kodeksu handlow
ego. Pojêcie firmy obejmuje nazwê, pod któr¹ prowadzone jest przedsiêbiorstwo, ale jest rów
ie¿ oznaczeniem samej spó³ki. Dodatkowo maj¹tkowy charakter firmy, jako nazwy spó³ki, wynik
z art. 33 i 34 KH, w których przewiduje siê wyra nie tê cechê firmy, traktuj¹c j¹ jako prz
iot prawa.
Nb 71
W odniesieniu do firmy wykszta³ci³o siê tzw. prawo firmowe, jako zespó³ norm wynikaj¹cych b
zpo rednio z Kodeksu handlowego oraz innych przepisów (np. KrRejSU, ZNKU), wi¹¿¹ce siê z tw
rzeniem, u¿ywaniem, rozporz¹dzaniem i ochron¹ prawa do firmy (A. Kidyba, w: Kodeks, s.
74). Realizacja prawa firmowego wi¹¿e siê z wystêpowaniem zasad:
1) prawdziwo ci,
2) jedno ci,
3) ci¹g³o ci,
4) wy³¹czno ci,
5) jawno ci.
Ad 1). Zasada prawdziwo ci firmy wi¹¿e siê przede wszystkim z konieczno ci¹ przedstawiania
firmie danych, które s¹ prawdziwe. £¹czy siê to z przekazaniem informacji na temat wspólni
lub choæby wspólnika w spó³ce jawnej, komplementariusza w spó³ce komandytowej,
STRONA 66
a w spó³kach kapita³owych -informacji co do prowadzonego przedsiêbiorstwa. Zasada prawdz
iwo ci rozumiana jest jako zasada jasno ci (zasada prawdziwo ci sensu largo), dotyczy
przekazywania informacji na temat spó³ki. Zasada prawdziwo ci sensu stricto natomiast
wi¹¿e siê z zakazem wprowadzania w b³¹d co do danych zawartych w firmie nie tylko w dodatk
ach, które mog³yby wprowadziæ w b³¹d, ale tak¿e w samym korpusie firmy (A. Kidyba, w: Kodek
, s. 74).
Ad 2). Zasada jedno ci oznacza, ¿e spó³ka mo¿e obraæ tylko jedn¹ firmê dla oznaczenia przed
stwa. Nie mo¿na wiêc dla oznaczenia przedsiêbiorstwa spó³ki stosowaæ ró¿nych firm. Z tym je
¿e firma oddzia³u powinna odpowiadaæ firmie zak³adu g³ównego i byæ uzupe³niona dodatkiem w
j¹cym na zak³ad g³ówny (art. 36 § l KH), a w przypadku zaistnienia sytuacji okre lonej w ar
. 36 § 2 KH, powinna zostaæ uzupe³niona przez dodatek wyra nie odró¿niaj¹cy. Posiadanie kil
oddzia³ów, zak³adów czy filii mo¿e prowadziæ do ich znacznego wyodrêbnienia organizacyjnego
rzedmiotowego (w zakresie prowadzonej dzia³alno ci) czy te¿ u¿ywania dodatków charakteryst
ycznych dla zak³adów (nie naruszaj¹c zwi¹zku z zak³adem g³ównym), ale nie mo¿e powodowaæ uz
tosowania kilku firm w ramach jednej spó³ki (inaczej J. Brol, Spó³ki prawa handlowego, W
arszawa 1993, s. 56; A. W Wi niewski, Prawo o spó³kach, t. II, Warszawa 1991, s. 46).
Ad 3). Zasada ci¹g³o ci firmy wi¹¿e siê przede wszystkim z mo¿liwo ci¹ korzystania z firmy
hczasowym lub uzupe³nionym brzmieniu, jako nastêpstwa utrzymania zarówno dobrej s³awy fi
rmy, jak i odpowiedniej relacji ze zdobyt¹ klientel¹. Zasada ta ³¹czy siê z mo¿liwo ci¹ pro
nia przedsiêbiorstwa pod dotychczasow¹ firm¹, pod warunkiem umieszczenia w dodatku do
firmy nowego nazwiska w zwi¹zku ze zmian¹ nazwiska, które stanowi³o czê æ sk³adow¹ firmy (a
1 KH). Analogiczna sytuacja ma miejsce w przypadku zbycia przedsiêbiorstwa (art. 3
3 § 1 KH).
Ad 4). Zasada wy³¹czno ci oznacza, ¿e ka¿da nowa firma powinna odró¿niaæ siê dostatecznie o
wpisanych do rejestru przedsiêbiorców w tej samej miejscowo ci (art. 35 § l KH). Problem
em jest, czy mo¿e mieæ miejsce sytuacja, w której w tym samym rejestrze bêd¹ wpisane takie
same firmy lub firmy do siebie podobne, a istniej¹ce w tej samej miejscowo ci. Firm
y musz¹ siê od siebie odró¿niaæ w sposób dostateczny.
Ad 5). Zasada jawno ci wi¹¿e siê z ogóln¹ dostêpno ci¹ do rejestru
przedsiêbiorców. W ten sposób osoby zainteresowane maj¹ dostêp do danych dotycz¹cych firmy.
Jest to szczególnie wa¿ne zarówno przy identyfi-
STRONA 67
-kacji spó³ki, jak i mo¿liwo ci kreowania nowych firm przez inne podmioty tak, aby nie n
araziæ. siê na odmowê wpisu swojej firmy w wypadku, gdyby nie odró¿nia³a siê ona dostateczn
od firm ju¿ zg³oszonych i wpisanych do rejestru. Publiczny dostêp do rejestru spó³ek s³u¿y
ede wszystkim pewno ci obrotu, ale le¿y równie¿ w interesie samej spó³ki. Na spó³ce spoczyw
wi¹zek zg³oszenia firmy do rejestru.
Nb 72
Firma spó³ek handlowych jest konstruowana wed³ug pewnych z góry okre lonych zasad, chocia¿
stnieje w tym zakresie mo¿liwo æ uzupe³niania obligatoryjnych sk³adników firmy. Kodeks spó³
ndlowych wprowadza odmienne zasady kszta³towania firmy spó³ek osobowych i kapita³owych.
O kszta³cie firmy decyduje ostatecznie wola wspólników (ewentualnie za³o¿ycieli w przypadk
u spó³ki akcyjnej, je¿eli nie s¹ oni wspólnikami) wyra¿ona w umowie spó³ki (spó³ka jawna, p
, komandytowa, z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹) lub statucie spó³ki (spó³ka akcyjna, koman
owo-akcyjna) z uwzglêdnieniem obowi¹zuj¹cych przepisów KSH i KH (m.in. art. 24, 90, 104,
127, 160,305 KSH).
Firma spó³ki handlowej sk³ada siê z:
l) korpusu i
2) dodatków (zob. A. Kidyba, w: Kodeks, s. 77).
Ad 1). Korpus stanowi podstawowy trzon firmy, który w przypadku spó³ek osobowych jest
obligatoryjnie okre lony, a w przypadku spó³ek kapita³owych mo¿e byæ obrany dowolnie. Korpu
sk³adaæ siê musi z okre leñ osobowych (spó³ki osobowe) oraz rzeczowych, tematycznych, mies
ych, osobowych (spó³ki kapita³owe). W przypadku spó³ek osobowych ma on istotny zwi¹zek z ch
rakterem tego typu spó³ek, jako spó³ek zwi¹zanych z osobami wspólników. Takiej zale¿no ci n
przypadku spó³ek kapita³owych. Korpus identyfikuje spó³kê, stanowi odpowiednik nazwiska os
by fizycznej.
Ad 2). Dodatki stanowi¹ element uzupe³niaj¹cy korpusu. Dodatki dziel¹ siê na obligatoryjne
i fakultatywne. Obligatoryjne dodatki zosta³y wyra nie okre lone w przepisach KSH. W
przypadku dodatków obligatoryjnych Kodeks spó³ek handlowych nak³ada obowi¹zek zastosowania
okre lonych dodatków (m.in. art. 24 § l, art. 90 § 1, art. 104 § 1, art. 127 § l, art. 160
1, art. 305 § 1 KSH). Dodatki fakultatywne zale¿¹ -w zakresie ich utworzenia oraz kszt
a³towania tre ci -od woli wspólników (art. 31 KH). Dodatki obowi¹zkowe wskazuj¹ na formê sp
dodatki dowolne na oznaczenie spó³ki lub jej przedsiêbiorstwa.
Odró¿nienie korpusu od dodatków fakultatywnych mo¿e byæ utrudnione i jest przedmiotem usta
leñ samych wspólników. Przy okre leniu, co
STRONA 68
jest korpusem, a co dodatkiem fakultatywnym, decydowaæ powinno w przypadku korpusu
to, ¿e mamy do czynienia z okre leniem s³ownym, które wyra nie identyfikuje spó³kê, a w pr
ku dodatków -ich akcesoryjny charakter, który nie identyfikuje bezpo rednio spó³ki, a co n
ajwy¿ej dodatkowo bli¿ej j¹ okre la lub okre la jej przedsiêbiorstwo.
Dodatki mog¹ odnosiæ siê do samej spó³ki, wspólników, przedsiêbiorstwa spó³ki (obszaru dzia
esu dzia³ania, siedziby), jak równie¿ mog¹ byæ oderwane od nich poprzez ich dowolne (fanta
zyjne) ukszta³towanie.
Nb 73
Firmy spó³ek mo¿emy podzieliæ, w zale¿no ci od stosowanych kryteriów, na:
I) pierwotne, pochodne,
2) proste, z³o¿one,
3) osobowe, rzeczowe, fantazyjne, kombinowane.
Ad l). Firmy pierwotne wystêpuj¹ w zwi¹zku ze swoim pierwotnym brzmieniem ustalonym w
aktach za³o¿ycielskich spó³ki przez aktualnych wspólników.
Firmy pochodne wystêpuj¹, gdy w wyniku m.in. zmiany umowy lub statutu albo te¿ zbycia
przedsiêbiorstwa wraz z firm¹, albo te¿ zmiany nazwiska w firmie, dochodzi do zmiany t
re ci pierwotnie zarejestrowanej firmy. Fim1a pochodna wystêpuje równie¿, gdy jest obran
a przez poprzedników prawnych.
Ad 2). Firmy proste sk³adaj¹ siê tylko z obowi¹zkowego korpusu i obligatoryjnych dodatków
okre lonych przez przepisy; z³o¿one natomiast sk³adaj¹ siê z korpusu i nieobligatoryjnych d
datków (poza obligatoryjnymi).
Ad 3). W firmach osobowych podstawowym elementem korpusu s¹ nazwiska wspólników osób fiz
ycznych lub nazwy b¹d firmy wspólników osób prawnych. Odnosi siê to zarówno do spó³ek osob
jak i kapita³owych. Jednak¿e w³a nie w odniesieniu do spó³ek osobowych elementy osobowe s¹
orpusie obligatoryjne. Zasadniczym elementem korpusu firm rzeczowych jest u¿ycie o
kre lenia "rzeczy" lub przedmiotu prowadzonej dzia³alno ci gospodarczej. Ten typ firm
wi¹¿e siê ze spó³kami kapita³owymi, wobec swobody kszta³towania ich korpusu. W przypadku sp
obowych elementy rzeczowe mog¹ wyst¹piæ w dodatkach.
Elementem korpusu firm fantazyjnych s¹ dowolne s³owa nie bêd¹ce ani okre leniem rzeczy, an
i osoby. ród³em takich firm mog¹ byæ dowolne s³owa, postaci mitologiczne, neologizmy itp.
Podstawowym elementem korpusu firm kombinowanych jest kombinacja elementów wymieni
onych powy¿ej. Mog¹ to wiêc byæ firmy osobowo -rzeczowo- fantazyjne, osobowo-rzeczowe, o
sobowo-fantazyjne, rzeczowo-fantazyjne.
Nb 74
Firma spó³ki jawnej (art. 24 KSH) zawiera nazwiska lub firmy (nazwy) wszystkich wspóln
ików albo te¿ nazwisko albo firmê (nazwê) jednego lub kilku wspólników oraz dodatkowe oznac
enia "spó³ka jawna"
STRONA 69
(równie¿ uchw. SN z 2,8,1994 r., III CZP 95/94, OSNCP 1995, Nr 1, poz.l0).
Firma spó³ki partnerskiej powinna zawieraæ nazwisko co najmniej jednego partnera, doda
tkowe oznaczenie "i partner" b¹d "i partnerzy" albo "spó³ka partnerska" oraz okre lenie w
olnego zawodu wykonywanego w spó³ce (art. 90 § I KSH).
Firma spó³ki komandytowej sk³ada siê z nazwiska jednego lub kilku komandytariuszy oraz z
awiera dodatek "spó³ka komandytowa". Nazwiska komandytariuszy nie mog¹ byæ zamieszczone
w firmie (art. 104 KSH).
Firma spó³ki komandytowo-akcyjnej powinna zawieraæ nazwisko jednego lub kilku kompleme
ntariuszy oraz dodatkowe oznaczenie "spó³ka komandytowo-akcyjna" (art. 127 § 1 KSH).
Firma spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ albo spó³ki akcyjnej mo¿e byæ obrana dowolnie
na jednak zawieraæ dodatek w pierwszym przypadku "spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹",
w drugim -"spó³ka akcyjna" (art., 160 i 305 KSH). Nazwiska osób nie mog¹ byæ umieszczane w
firmie bez ich zgody lub zgody ich spadkobierców.
Jak z wynika powy¿szego, firmy spó³ek osobowych opieraj¹ siê na konstrukcji osobowej z ewe
ntualnymi dodatkami o innym charakterze, natomiast przy spó³kach kapita³owych wspólnicy
maj¹ swobodê w wyborze miêdzy firmami rzeczowymi, osobowymi, fantazyjnymi i mieszanymi
. W przypadku spó³ek kapita³owych korpusy mog¹ byæ utworzone równie¿ w jêzykach obcych, co
ane jest, gdy chodzi o dodatki. Ponadto firma generalnie nie mo¿e wprowadzaæ w b³¹d ani
co do korpusu, ani co do dodatków.
III. Ochrona prawa do nazwy i do firmy
Nb 75
Zakres ochrony nazwy i firmy jest ró¿ny. Nale¿y przyj¹æ, ¿e -zw³aszcza w oparciu o mo¿liwo
nia art. 37 KH -ochrona prawa do firmy jest szersza. Jednak¿e mo¿liwo æ dodatkowego stos
owania art. 37 KH, ze wzglêdu na ograniczony obszar terytorialny (por. art. 35 KH)
, ma równie¿ ograniczony zakres. Ochrona nazwy przedsiêbiorców osób prawnych (równie¿ spó³e
wych) mo¿e opieraæ siê na przepisach:
l) Kodeksu cywilnego o ochronie dóbr osobistych (art. 24 w zw. z art. 43); por. A.
Szpunar, Ochrona, s. 170 i nast.; K. Kruczalak, Prawo, s. 417,
2) ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (art. 18 w zw. z art. 5).
STRONA 70
Ad l). W my l art. 24 KC, ochrona przys³uguje przed bezprawnym naruszeniem lub zagro¿e
niem dobra osobistego. Przepis ten nie wymaga, aby naruszenie by³o zawinione. Powód
mo¿e domagaæ siê na podstawie
tego przepisu w razie naruszenia (lub zagro¿enia) dobra osobistego, aby osoba, która
dopu ci³a siê naruszenia, dope³ni³a czynno ci potrzebnych do usuniêcia skutków, w szczegól
z³o¿y³a o wiadczenie odpowiedniej tre ci i w odpowiedniej formie (M. Po niak-Niedzielska,
azwa, s. 199; S. Grzybowski, Ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1957, s. 92).
Je¿eli wskutek naruszenia dobra osobistego zosta³a wyrz¹dzona szkoda maj¹tkowa, poszkodo
wany mo¿e ¿¹daæ jej naprawienia na zasadach ogólnych, tj. na podstawie art. 415 KC, gdy ma
my do czynienia z czynami niedozwolonymi (z³amanie przepisów ustawy). Ochrona nazwy
jako dobra osobistego jest szersza ni¿ przewidziana w przepisach Kodeksu handloweg
o, nie jest ograniczona terytorialnie i dotyczy wszelkich podmiotów na terenie ca³eg
o kraju (J. Panowicz-Lipska, Maj¹tkowa, s. 28).
Ad 2). Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji swym zakresem podmiotowym obe
jmuje przedsiêbiorców, tj. osoby prowadz¹ce dzia³alno æ gospodarcz¹, oraz przedstawicieli w
ych zawodów. Zgodnie z art. 5 ZNKU, oznaczenie przedsiêbiorstwa powinno byæ takie, aby
nie wprowadza³o w b³¹d co do jego to¿samo ci przez u¿ywanie firmy, god³a, nazwy, skrótu li
ego lub innego charakterystycznego symbolu wcze niej u¿ywanego zgodnie z prawem do o
znaczenia innego przedsiêbiorstwa (M. Kêpiñski, w: Ustawa, red. J. Szwaja, s. 57 i nas
t.). Jednak¿e spó³ka, która bêd¹c za³o¿ycielem innej spó³ki, wyrazi³a zgodê na u¿ywanie prz
zwy, nie mo¿e po zbyciu udzia³ów ¿¹daæ zaniechania dalszego u¿ywania nazwy z³o¿onej spó³ki
6.5.1998 r.,II CKN 734/97, OSNC 1999, Nr 2, poz. 25). Podjêcie czynno ci okre lonych w
art. 5 ZNKU stanowi czyn nieuczciwej konkurencji. Dotyczy on przedsiêbiorstw konk
urencyjnych wzglêdem siebie (orz. SN z 18.9.1935 r., I C 122/35, OSP 1936, poz. 26
7; orz. z 30.11.1934 r., II C 1744/34, OSN 1935, Nr 8, poz. 42). Przedmiotowo za
kres zastosowania jest szerszy ni¿ przewidziany w art. 37 KH, ale wê¿szy ni¿ w przepisac
h art. 23 i 24 w zw. z art. 43 KC, podmiotowo natomiast ustawa o zwalczaniu nieu
czciwej konkurencji ma zasiêg najszerszy. W przypadku zaistnienia czynu nieuczciwe
j konkurencji legitymacja czynna przys³uguje przedsiêbiorcy, którego interes zosta³ prze
z czyn nieuczciwej konkurencji zagro¿ony lub naruszony. Z roszczeniami wymienionym
i w art. 18 ust. l pkt 1-3 mog¹ poza tym wystêpowaæ krajowe i regionalne organizacje,
których statutowym celem jest b¹d ochrona interesów konsumentów (powiatowy, miejski rzecz
nik konsumentów), b¹d ochrona interesów przedsiêbiorców.
STRONA 71
Biernie legitymowany jest przedsiêbiorca, który pope³ni³ czyn nieuczciwej konkurencji. W
przypadku osób prawnych ponosi on odpowiedzialno æ za dzia³ania swoich organów (art. 416
KC) oraz innych osób, je¿eli wystêpuj¹ przes³anki z art. 429 i 430 KC.
W przypadku dokonania czynu nieuczciwej konkurencji przedsiêbiorca, którego interes
zosta³ zagro¿ony lub naruszony, mo¿e ¿¹daæ:
1) zaniechania niedozwolonych dzia³añ -roszczenie takie jest zasadne, gdy czyn nieuc
zciwej konkurencji trwa lub istnieje mo¿liwo æ jego powtórzenia;
2) usuniêcia skutków niedozwolonych dzia³añ -istot¹ tego roszczenia jest d¹¿enie do przywró
stanu sprzed naruszenia, mo¿e to byæ np. zmiana wyrobów, opakowañ, materia³ów promocy
jnych;
3) z³o¿enia o wiadczeñ (jednokrotnego lub wielokrotnych) w odpowiedniej formie i tre ci -c
elem jest przekazanie odpowiednim krajowym odbiorcom informacji zmieniaj¹cej b³êdn¹ opin
iê o przedsiêbiorcy czy jego wyrobach;
4) naprawienia szkody na zasadach ogólnych (na podstawie przepisów prawa cywilnego o
czynach niedozwolonych -art. 415 i nast. KC); mamy tu do czynienia z odpowiedzi
alno ci¹ ex delicto na zasadzie winy. Dla skutecznego dochodzenia niezbêdne jest:
a) powstanie szkody,
b) zwi¹zek przyczynowy miêdzy szkod¹ a czynem niedozwolonym,
c) istnienie winy po stronie sprawcy.
Wysoko æ odszkodowania obejmuje zarówno poniesion¹ stratê (damnum emergens), jak i utracon
e korzy ci (lucrum cessans);
5) wydania bezpodstawnie uzyskanych korzy ci (na podstawie przepisów prawa cywilnego
o bezpodstawnym wzbogaceniu -art. 405 KC, je¿eli zosta³y spe³nione przes³anki odpowiedz
ialno ci z tytu³u bezpodstawnego wzbogacenia, czyli:
a) uzyskanie korzy ci maj¹tkowej (wzbogacenie) po stronie dokonuj¹cego czynu nieuczciw
ej konkurencji,
b) wzbogacenie musi byæ bez podstawy prawnej,
c) wzbogacenie musi nast¹piæ kosztem innej osoby,
d) wzbogacenie i zubo¿enie musz¹ byæ wynikiem tego samego zdarzenia;
6) zas¹dzenia nawi¹zki, czyli odpowiedniej sumy pieniê¿nej na okre lony cel spo³eczny, zwi¹
y ze wspieraniem kultury polskiej, lub ochronê dziedzictwa narodowego, je¿eli czyn n
ieuczciwej konkurencji by³ zawiniony.
Roszczenia z art. 18 ust. l pkt l, 2, 5 s¹ niezale¿ne od winy sprawcy.
STRONA 72
Wskazana ochrona dotyczy wszelkich osób prawnych (spó³ek osobowych), gdy zastosowanie
maj¹ przepisy Kodeksu cywilnego oraz wszelkich przedsiêbiorców, gdy zastosowanie maj¹ pr
zepisy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Natomiast tylko do spó³ek prawa handlow
ego ma zastosowanie art. 37 KH.
W razie bezprawnego u¿ywania firmy pokrzywdzony mo¿e ¿¹daæ zaniechania dalszego u¿ywania fi
my, co nie wy³¹cza dalej id¹cych roszczeñ, przewidzianych w innych przepisach (art. 37 K
H).
Nb 76
Podstawow¹ przes³ank¹ stosowania art. 37 KH jest bezprawne u¿ywanie firmy. Przepisy Kode
ksu nie definiuj¹, co nale¿y rozumieæ przez bezprawno æ. Okre lenie to powinno byæ rozumian
zeroko jako niedopuszczalne pos³ugiwanie siê firm¹ o takim samym lub podobnym brzmieni
u przez jak¹kolwiek spó³kê bez zezwolenia. Bezprawne jest tak¿e u¿ywanie firmy naruszaj¹ce
wa podmiotowe osób trzecich o charakterze bezwzglêdnym, np. prawo do nazwiska, prawo
ochronne na znak towarowy (tak J. Szwaja, w: Kodeks, s. 393 oraz R. Skubisz, Pr
awo, s. 27 i nast.). Bezprawne jest nie tylko u¿ywanie firmy niezgodne z przepisam
i kodeksowymi (naruszenie zasad prawa firmowego, tj. w szczególno ci zasad prawdziwo c
i, jedno ci, ci¹g³o ci), ale równie¿ niezgodne z innymi przepisami. Bezprawno æ u¿ywania fi
ma ¿adnego zwi¹zku z wyst¹pieniem szkody lub winy po stronie naruszaj¹cego.
Legitymowanym czynnie mo¿e byæ w szczególno ci ten, kto firmê zg³osi³ do Rejestru, uzyska³
do Rejestru, nabywca przedsiêbiorstwa wraz z firm¹. Pokrzywdzonym w rozumieniu tego
przepisu jest osoba, której prawo do firmy naruszono, czy te¿ jakie inne prawo (np. p
rawo do nazwiska, prawo do znaku towarowego). Tak wiêc istotn¹ przes³ank¹ jest naruszeni
e czyjego prawa, a nie np. naruszenie czyich interesów.
Odpowiedzialno æ naruszaj¹cego cudze prawa nie jest uzale¿niona od winy sprawcy, jak równi
e¿ nie ma znaczenia, czy pokrzywdzony poniós³ szkodê. Ma wiêc ona charakter obiektywny, je
j podstaw¹ jest bezprawno æ dzia³ania. Pokrzywdzony na podstawie art. 37 KH mo¿e ¿¹daæ zani
ia dalszego u¿ywania firmy. Dotyczyæ to mo¿e ca³ej firmy, tj. korpusu i dodatków, a tak¿e j
j czê ci. W konsekwencji mo¿e doj æ do ingerencji s¹du w postaci zakazu u¿ywania firmy w og
a nawet wykre lenia firmy z rejestru albo w postaci na³o¿enia generalnego obowi¹zku umie
szczenia w firmie odpowiednich dodatków odró¿niaj¹cych. Na podstawie art. 37 KH s¹d nie mo¿
nakazaæ wprowadzenia konkretnej tre ci firmy, mo¿e jedynie wskazywaæ kierunkowo, np. ¿e p
owinien byæ zmieniony dodatek, ale nie w postaci wyra nego okre lenia s³ownego narzucone
go przez s¹d. Uwzglêdniaj¹c powództwo, s¹d mo¿e równie¿ za-
STRONA 73
-kazaæ pozwanemu u¿ywania niektórych elementów firmy lub nakazaæ wyst¹pienie o wykre lenie
ejestru.
W nastêpstwie takiego rozstrzygniêcia, poza dokonaniem zmian, tj. zg³oszeniem wniosku
o wykre lenie lub uzupe³nienie, niezbêdne jest wykonanie czynno ci faktycznych, polegaj¹cy
ch na zmianie pieczêci, papierów firmowych, druków itp. ‾¹danie z art. 37 KH mo¿na zg³osiæ
w drodze powództwa. S¹d orzeka wyrokiem.
Dochodzenie ¿¹dania na podstawie art. 37 KH ma wady, bowiem ograniczone jest terytor
ialnie do obszaru miejscowo ci, w której wpisano lub zg³oszono firmê do rejestru handlow
ego i nie mo¿na przy tym dochodziæ innych roszczeñ (np. odszkodowania, z³o¿enia o wiadczeni
).
§ 5 Czynno ci przedsiêbiorców
Literatura: S. Buczkowski, Z. K. Nowakowski, Prawo obrotu uspo³ecznionego, Warszaw
a 1971; M. Gersdorf}; Zarz¹d spó³dzielni w systemie jej organów, Warszawa 1976; J. Ignat
owicz, Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, Warszawa 1974; A. Kidyba, Dyrektor jako
organ przedsiêbiorstwa pañstwowego, Warszawa 1993; H. Lewandowski, Uprawnienia kiero
wnika w umownym stosunku pracy, Warszawa 1977; K. Pietrzykowski (red.), Kodeks c
ywilny. Komentarz, t. I, Warszawa 1997; W Pyzio³, Reprezentacja cywilnoprawna prze
dsiêbiorstwa pañstwowego, KSP 1980, t. XIII; S. Rzonca, Instytucja zarz¹du w prawie cy
wilnym a zarz¹d maj¹tkiem wspólnym ma³¿onków, SC, t. XXXI, Kraków 1981; R. Rzonca, Pojêcie
maj¹tkiem wspólnym ma³¿onków, Warszawa 1982; A. Wolter, Prawo cywilne. Zarys czê ci ogólne
rszawa 1986; J. Zieleniewski, Organizacja i zarz¹dzanie, Warszawa 1981.
1. Uwagi ogólne
Nb 77
Przedsiêbiorcy dokonuj¹ czynno ci zwi¹zanych z prowadzeniem przedsiêbiorstwa w ró¿ny sposób
do zasady czynno ci te mog¹ mieæ charakter czynno ci organizacyjnych, faktycznych, ale s
pe³nienie tych¿e odbywa siê w drodze czynno ci prawnych. Te z kolei s¹ podstaw¹ realizacji
zynno ci zarz¹dzania. Powstaje wiêc w ten sposób pewien zespó³ czynno ci, które ró¿ni¹c siê
owo tworz¹ mo¿liwo æ dzia³ania przedsiêbiorcy. Z punktu widzenia typów przedsiêbiorców nie
i szczególna ró¿nica w odniesieniu do dokonywanych czynno ci. Ró¿nice te wi¹¿¹ siê przede w
z technik¹ podjêcia decyzji, osobami do tego upowa¿nionymi czy w koñcu zasadami dokonywa
nia czynno ci prawnych przez oso-
STRONA 74
-by umocowane. Do przedsiêbiorcy jednoosobowego, je¿eli s¹ to osoby fizyczne, nie odno
sz¹ siê zasady podejmowania decyzji wewnêtrznych, jak to jest w przypadku jednostek o
kolegialnej strukturze. W zwi¹zku z powy¿szym nale¿y odpowiedzieæ sobie na pytanie, na c
zym polegaj¹ i jak mo¿na sklasyfikowaæ czynniki sk³adaj¹ce siê na dzia³alno æ przedsiêbiorc
poni¿sze odnosiæ siê bêd¹ do zarz¹dzania i reprezentacji wszelkich typów przedsiêbiorców. N
nak zwróciæ uwagê na okoliczno æ, ¿e wystêpuj¹ odrêbno ci miêdzy wspomnianymi stosunkami os
w tym zakresie i pozosta³ych podmiotów.
Na podjêcie dzia³alno ci przedsiêbiorców sk³adaj¹ siê dwie kategorie czynno ci: zarz¹dzanie
entacja.
II. Zarz¹dzanie (prowadzenie spraw, kierowanie)
1. Pojêcie zarz¹dzania
Nb 78
W przepisach prawa cywilnego bardzo czêsto wystêpuje pojêcie "zarz¹d" (np. art. 988 KC,
art. 36 i 101 KRO, art. 931 KPC). Powstaje wiêc problem, czy zarz¹dzanie (prowadzeni
e spraw, kierowanie) nale¿y uto¿samiaæ z "zarz¹dem", czy te¿ s¹ to dwa ró¿ne pojêcia o inne
Przepisy nie definiuj¹ pojêcia zarz¹dzanie, a w naukach ekonomicznych (gdzie pojêcie to
wystêpuje najczê ciej), rozumie siê je niejednolicie (tak H. Lewandowski, w: C. Kosikow
ski, H. Lewandowski, A. Rembieliñski, M. Seweryñski, Przedsiêbiorstwo pañstwowe i samorz¹d
jego za³ogi. Komentarz, Warszawa -£ód 1987, s. 229).
Pojêcie zarz¹du u¿ywane bywa w dwóch znaczeniach (zob. S. Rzonca, Instytucja, s. 93 i na
st. oraz ten¿e, Pojêcie zarz¹du maj¹tkiem wspólnym ma³¿onków, Warszawa 1982, s. 8 i nast.):
zarz¹dzanie, tj. pewien proces polegaj¹cy na okre lonych dzia³aniach lub te¿ jako kolegia
lne cia³o powo³ane do realizacji tego procesu. Spo ród tych dwóch znaczeñ zainteresowanie b
dzi w szczególno ci okre lenie pierwsze (por. ibidem, s. 9). Zarz¹d -w tym znaczeniu -by
wa rozumiany jako dzia³alno æ podmiotów stosunków prawnych, akt niejednorazowy, lecz rozci¹
niêty w czasie zespól zachowal1 czy te¿ dzia³añ podejmowanych przez te podmioty w konkretn
ym celu, przede wszystkim gospodarczym lub kulturalnym (S. Rzonca, Instytucja, s
. 93 -w odniesieniu do zarz¹du maj¹tkiem wspólnym, uznaj¹c jednak takie okre lenie jako od
bicie potocznego rozumienia tego pojêcia). J. 19natowicz (Kodeks, s. 510) proponuj
e nieco inne okre lenie: "podejmowanie wszelkich decyzji i dokonywanie wszelkiego
rodzaju czynno ci dotycz¹cych przedmiotu wspólnego prawa".
S¹d Najwy¿szy w uchw. z 23.4. 1958 r. (9/23, VI 1958, OSPiKA, poz. 247) przyj¹³ inn¹, ale
podobn¹ co do tre ci definicjê. Mianowicie "przez zarz¹d, administracjê, prowadzenie cudzy
ch spraw rozumie siê zazwyczaj kierowanie sprawami maj¹tkowymi innej osoby w taki sp
osób, w jaki czyni to sam uprawniony". Przyjmuje siê wiêc, ¿e
STRONA 75
zarz¹d obejmuje zarówno wydawanie dyspozycji faktycznych, jak i zawieranie odpowiedn
ich czynno ci prawnych w imieniu osoby zast¹pionej.
Okre lenie pojêcia zarz¹d mo¿liwe jest tylko w oparciu o wyra ne, ju¿ zdefiniowane przez us
awodawcê pojêcie w zakresie prawa cywilnego (S. Rzonca, Pojêcie, s. 9). Materia³ normaty
wny nadaje temu pojêciu okre lon¹ tre æ, odmienn¹ nieco od potocznego rozumienia tego termi
u.
Dzia³anie sk³adaj¹ce siê na zarz¹d nale¿y uto¿samiaæ z dzia³aniem jako typem zdarzeñ prawny
a dzia³anie -zarz¹d sk³adaæ siê bêd¹ zarówno czynno ci prawne, jak i inne czyny. Kategoria
obejmuje czynno ci sprzecznych z prawem, lecz tylko te, które maj¹ charakter dzia³añ dozwo
lonych. Szczególne znaczenie maj¹ równie¿ czynno ci faktyczne (S, Rzonca, Pojêcie, s. 9 ora
ten¿e, Instytucja, s. 103). Oczywi cie zarz¹d nie obejmuje wszelkich dzia³añ dozwolonych,
ale tylko te, których przedmiot jest to¿samy z czynno ciami zarz¹du okre lonymi maj¹tkiem.
Nie zachodzi wiêc zale¿no æ, przy której mo¿na przyj¹æ, ¿e ka¿de dzia³anie jest zarz¹dem. N
otna zale¿no æ potwierdza wcze niejsze wywody.
Sprawowanie zarz¹du wi¹¿e siê z prawami i obowi¹zkami przys³uguj¹cymi okre lonym podmiotom,
polegaj¹ na kompetencji do dokonywania -w granicach okre lonych przepisami -rozporz¹dz
eñ i zaci¹gania zobowi¹zañ wzglêdem podleg³ych zarz¹dowi przedmiotów maj¹tkowych. Zarz¹d mo
rywany tylko w odniesieniu do maj¹tku wyodrêbnionego, przedmiotu maj¹tkowego lub praw
maj¹tkowych. Przepisy prawa czêsto odwo³uj¹ siê do pojêcia zarz¹du w sytuacji: zarz¹du maj¹
spólnym (art. 36 i nast. KRO), zarz¹du maj¹tkiem dziecka (art. 101 i nast. KRO), zarz¹du
spadkiem (art. 988 i nast. KC), zarz¹du nieruchomo ci¹ zajêt¹ w toku postêpowania egzekucy
nego (art. 931 i nast. KPC), zarz¹du rzecz¹ wspóln¹ (art. 203 KC oraz 931 KPC w zw. z ar
t. 1615 KPC), zarz¹du komisarycznego (art. 65-70 PPU), zarz¹du mas¹ upad³o ciow¹ (art. 90 i
nast. PrUp).
Na tle tak szerokiego i ró¿nego materia³u normatywnego mo¿na doj æ do wniosku, ¿e próba gen
ego zdefiniowania zarz¹du z u¿yciem kryterium przedmiotowego w odniesieniu do ró¿nych po
dmiotów jest utrudniona ze wzglêdu na ró¿ny przedmiot zarz¹du. S. Rzonca wymienia w ród prz
iotu zarz¹du maj¹tek (np. maj¹tek spadkowy -art. 988 KC) albo zespó³ praw nie bêd¹cy maj¹tk
albo te¿ rzecz (przy wspó³w³asno ci -art. 199 i nast. KC). Przedmiot zarz¹du mo¿e byæ równi
nieoznaczony (art. 98 KC -pe³nomocnictwo) (por. szerzej S. Rzonca, Instytucja, s.
105-106). Dlatego te¿ okre lenie tre ci zarz¹du mo¿liwe wydaje siê
STRONA 76
na tle konkretnych przepisów (ibidem, s. 106) i przy u¿yciu równie¿ kryterium podmiotow
ego. Z tego punktu widzenia zarz¹d charakteryzuje:
1) dzia³anie w sferze praw innej osoby (po³¹czone ewentualnie z dzia³aniem we w³asnej sfer
ze prawnej),
2) dzia³anie w cudzym imieniu,
3) udzielanie upowa¿nienia do dzia³ania po³¹czone z obowi¹zkiem dzia³ania zarz¹dcy (S. Rzon
Pojêcie, s. 11-12).
Nb 79
Powy¿sze wywody wydaj¹ siê niezbêdne do wspomnianego ustalenia stosunku dwóch pojêæ "zarz¹d
zarz¹dzanie" (prowadzenie spraw, kierowanie). Problem zale¿no ci obu terminów, ewentualn
ego ich odró¿nienia wystêpuje szczególnie ostro przy osobach prawnych. Samo pojêcie zarz¹dz
nia (prowadzenia spraw, kierowania) nie jest równie¿ rozumiane jednolicie. Stanowi o
no przeniesienie tego terminu z innych nauk do szeroko rozumianego prawa cywilne
go. Jednak z wielu definicji jako wyj ciowa mo¿e pos³u¿yæ przyjêta przez S. Buczkowskiego,
tóry uwa¿a³, ¿e na zarz¹dzanie sk³adaj¹ siê: "organizowanie, kierowanie, nadzorowanie wszys
spraw" i uprawnienie do wydawania wszelkich decyzji w ramach ustalonych aktem o
utworzeniu, chyba ¿e okre lone decyzje s¹ zastrze¿one dla innych organów (S. Buczkowski,
Z. K. Nowakowski, Prawo, s. 60).
Trudno ci w jasnym okre leniu, co nale¿y rozumieæ przez zarz¹dzanie wynikaj¹ st¹d, ¿e zakre
petencji sk³adaj¹cy siê na zarz¹dzanie jest dosyæ mobilny. Dlatego w zale¿no ci od materia³
matywnego, w ró¿ny sposób okre laj¹cego tre æ kompetencji organów zarz¹dzaj¹cych, odmiennie
aæ co nale¿y rozumieæ przez pojêcie zarz¹dzania. Dlatego te¿ -aby operowaæ jednym pojêciem
naczenie tego samego procesu -nale¿y unikaæ szczegó³owo ci okre leñ i pos³ugiwaæ siê termin
czeniu ogólnym. Nale¿y wiêc przyj¹æ, ¿e zarz¹dzanie jest pewnym procesem polegaj¹cym na wyd
u decyzji, opinii, podejmowaniu uchwa³, organizowaniu, dzia³alno ci przedsiêbiorcy w ten
sposób, aby by³y one zgodne z przedmiotem dzia³ania przedsiêbiorcy w ce³ u osi¹gniêcia naj
szych wyników gospodarczych. Zakres uprawnieñ poszczególnych organów (wspólników) przedsiêb
cy mo¿na wiêc ustaliæ dopiero po okre leniu uprawnieñ samego przedsiêbiorcy. Wówczas mo¿na
ywaæ rozgraniczenia kompetencji miêdzy konkretne organy przedsiêbiorcy (lub wspólników).
Ze sfery zarz¹dzania przedsiêbiorc¹ nale¿y wy³¹czyæ te wszystkie czynno ci, bêd¹ce poleceni
wniczymi, które w swej zasadniczej funkcji s¹ realizacj¹ uprawnieñ kierowniczych podmiot
u zatrudniaj¹cego. Nie s¹ wiêc aktami zarz¹dzania przedsiêbiorc¹ czynno ci po
STRONA 77
- dejmowane przez organ (wspólników) w stosunku do pracownika w ramach realizacji st
osunku pracy (H. Lewandowski, w: Przedsiêbiorstwo, s. 229). Dotyczy to tych wszyst
kich poleceñ skierowanych do pracowników, które dotycz¹ np. poleceñ dotycz¹cych rodzaju, mi
jsca i czasu pracy przy wiadczeniach pracy w godzinach nadliczbowych itp. (H. Lew
andowski, Uprawnienia, s. 11 i nast.).
Okre lone kompetencje kierownicze (zarz¹dzaj¹ce) dyrektor mo¿e przekazywaæ innym osobom -w
iceprezesom, zastêpcom, kierownikom zak³adów, dzia³ów, pionów itp., przy czym przekazuj¹c j
przenosi równie¿ odpowiedzialno æ s³u¿bow¹ za te czynno ci na te osoby (J. Zieleniewski, Or
acja, s. 464).
Nb 80
Proces zarz¹dzania realizowany jest przez jednoosobowe lub wieloosobowe podejmowan
ie decyzji, czêsto z uwzglêdnieniem decyzji innych organów w ³onie osoby prawnej, a czêsto
z konieczno ci¹ uwzglêdnienia decyzji organów usytuowanych poza osob¹ prawn¹. W zwi¹zku z
odmiennie kszta³towaæ siê mo¿e akceptacja dokonywanych czynno ci w procesie zarz¹dzania i
eprezentacji. Poniewa¿ czynno ci zarz¹dzania maj¹ charakter wewnêtrzny, zgoda innych organó
, je li nie ma wyra nego zastrze¿enia konsekwencji, jest spraw¹ samego przedsiêbiorcy z ew
entualnymi negatywnymi skutkami dla osób zarz¹dzaj¹cych. W przypadku czynno ci reprezent
acyjnych skutki braku zgody mog¹ polegaæ na powstaniu stanu bezskuteczno ci zawieszone
j, którego likwidacja nastêpuje poprzez wyra¿enie zgody na dokonanie czynno ci lub defin
itywn¹ odmowê potwierdzenia. Mo¿e równie¿ wyst¹piæ skutek w postaci bezwzglêdnej niewa¿no c
prawnej.
Zagadnieniem, które ma zwi¹zek z podejmowaniem decyzji przez osobê prawn¹ lub u³omn¹ osobê
wn¹, je¿eli s¹ to struktury wieloosobowe, s¹ zasady podejmowania decyzji kolegialnie. Pr
oblem ten wi¹¿e siê równie¿ z dokonywaniem czynno ci prawnych w formie uchwa³y. W przypadku
dejmowania uchwa³ dwa zagadnienia wysuwaj¹ siê na czo³o:
l) uzyskanie odpowiedniej wiêkszo ci g³osów,
2) zapewnienie odpowiedniego kworum.
2. Zasady podejmowania decyzji i uchwa³
Nb 81
Generalnie mo¿emy stwierdziæ, ¿e podejmowanie uchwa³ przez organy wi¹¿e siê z procesem zarz
ia. Czynno ci te co do zasady nie maj¹ charakteru czynno ci prawnych, na które sk³adaj¹ siê
adczenia woli.
Te ostatnie realizowane s¹ w procesie reprezentacji. Nie mo¿na wszak¿e wykluczyæ, ¿e podej
mowanie uchwa³ bêdzie zbiorow¹ czynno ci¹
STRONA 78
prawn¹, na któr¹ sk³adaj¹ siê o wiadczenia woli osób g³osuj¹cych za uchwa³¹.
Zasady podejmowania decyzji przez organ zale¿¹ od tego, czy jest to organ jednoosobo
wy czy kolegialny. Je¿eli organ jest jednoosobowy, to podejmowane decyzje mog¹ mieæ po
staæ jednoosobowych uchwa³, zarz¹dzeñ itp. W procesie zarz¹dzania organ czêsto pos³uguje si
atkowym zespo³em ludzi stanowi¹cych jedynie pomocniczy aparat wykonawczy w stosunku
do czynno ci organu. Zespó³ ten nie jest jednak organem. Natomiast w procesie reprezen
tacji organ mo¿e zostaæ wyrêczony przez pe³nomocników, przedstawicieli ustawowych czy w koñ
u prokurentów (spó³ki kapita³owe). Do kompetencji reprezentantów -z wy³¹czeniem organu -nal
okonywanie czynno ci prawnych, a nie czynno ci z zakresu prowadzenia spraw. Do tych
ostatnich mo¿na zostaæ dodatkowo upowa¿nionym, np. przez przepisy prawa pracy, akty we
wnêtrzne (np. regulaminy). Uchwa³y organów jednoosobowych zapadaj¹ poprzez z³o¿enie o wiadc
ia woli.
Natomiast organy kolegialne podejmuj¹ uchwa³y wiêkszo ci¹ g³osów. Generalna zasada, jaka wi
podejmowaniem uchwa³ w organach kolegialnych, zwana jest zasad¹ majoryzacji, tj. wo
la wiêkszo ci decyduje wbrew woli mniejszo ci, a uchwa³a podjêta wiêkszo ci¹ g³osów na zewn
wana jest jakby by³a podjêta jednomy lnie.
W ró¿nych osobach prawnych rozmaicie uregulowane s¹ zasady podejmowania uchwa³, tzn. dot
ycz¹ce zarówno sposobu g³osowania, koniecznej wiêkszo ci, jak i kworum.
Nb 82
Zasad¹ jest, ¿e g³osowanie odbywa siê wed³ug zasady -ile osób, tyle g³osów. W niektórych pr
ch organów uchwa³odawczych przyjêta jest zasada odmienna, wi¹¿¹ca ilo æ g³osów z np. posiad
zia³ów w kapitale (zak³adowym). Jednak, zgodnie z art. 242 KSH, wspólnicy mog¹ przyj¹æ regu
mienne. Podobnie uregulowane to jest w stosunku do spó³ki akcyjnej, w której -zgodnie
z art. 411 KSH -akcja daje na walnym zgromadzeniu prawo do jednego g³osu. Statut m
o¿e jednak ograniczyæ prawo g³osowania akcjonariusza maj¹cego ponad 1/5 ogó³u g³osów w spó³
nie¿ ustanowiæ akcje uprzywilejowane co do g³osu (maksimum 2 g³osy). Z punktu widzenia s
posobu g³osowania, wyró¿niamy wiêc g³osowanie "osobiste" (ka¿dy cz³onek organu ma jeden g³o
b udzia³ami czy akcjami. Zasadniczo wtedy gdy g³osuj¹ osoby w ramach organów, ma to char
akter osobisty i nie mo¿e byæ przenoszone, natomiast gdy cz³onek organu (wspólnik) g³osuje
udzia³ami (akcjami), mo¿e udzielaæ pe³nomocnictwa w tym zakresie.
STRONA 79
2.1. Zwyk³a, bezwzglêdna, kwalifikowana wiêkszo æ g³osów
Nb 83
Uchwa³y mog¹ zapadaæ zwyk³¹, bezwzglêdn¹ lub kwalifikowan¹ wiêkszo ci¹ g³osów. Zwyk³a wiêks
y za uchwa³¹ opowie siê wiêcej ni¿ przeciwko niej. G³osy wstrzymuj¹ce i niewa¿ne nie s¹ bra
uwagê przy obliczaniu g³osów. W takim przypadku wystarczyæ mo¿e mniej ni¿ po³owa g³osów odd
a uchwa³¹, byleby g³osów "za" by³o wiêcej ni¿ "przeciw".
Bezwzglêdna wiêkszo æ g³osów wyst¹pi wówczas, gdy za uchwa³¹ opowiada siê wiêcej ni¿ 50% g³
g³os). Tak wiêc wiêkszo æ zwyk³¹ od bezwzglêdnej odró¿nia to, ¿e przy obliczaniu wiêkszo c
y wstrzymuj¹ce siê i niewa¿ne traktuje siê jakby by³y oddane przeciwko uchwale (art. 4 § l
kt 10 KSH).
Wiêkszo æ kwalifikowana to wiêkszo æ znaczniejsza ni¿ bezwzglêdna, co znajduje wyraz w okre
procentowym, np. 75%, czy u³amkowym, np. 3/4. Najdalej posuniêt¹ form¹ wiêkszo ci kwalifiko
anej jest jednomy lno æ. Z takim przypadkiem mamy do czynienia, gdy statut (umowa) tak
stanowi, jak równie¿ gdy organ jest jednoosobowy. W przypadku je¿eli w g³osowaniu bierz
e udzia³ parzysta liczba cz³onków organu, szczególne problemy nie wystêpuj¹ przy obliczaniu
g³osów, choæ mog¹ wyst¹piæ przy szczególnej postaci -kwalifikowanej wiêkszo ci g³osów. W ta
dkach i w przypadku nieparzystej liczby g³osuj¹cych wystêpuje konieczno æ zaokr¹glenia u³am
"w górê", np. wiêcej ni¿ 50% przy organie trzyosobowym to dwie osoby.
Przedstawione wy¿ej regu³y obowi¹zuj¹, je¿eli u¿yte s¹ tylko ogólne sformu³owania: wiêkszo
glêdna, kwalifikowana. W poszczególnych aktach prawnych mo¿e jednak¿e doj æ do doprecyzowan
a znaczenia stosowanych wiêkszo ci. Nie ma wiêc przeszkód, aby zdefiniowaæ wiêkszo æ bezwzg
o 50% + l itd., uznaæ, ¿e przy zwyk³ej wiêkszo ci g³osów g³osy wstrzymuj¹ce siê s¹ liczone
w itd. Do przyjêcia tego konieczny jest jednak wyra ny przepis ustawy lub statutu os
oby prawnej (por. wyr. NSA z 18.9.1990 r., SA/Wr 849/90, ONSA 1990, Nr 4, poz. 2
).
2.2. G³osy oddane, obecne, ca³ego sk³adu
Nb 84
Innym zagadnieniem jest odniesienie siê -przy obliczaniu g³osów -do uczestników g³osowania
, obecnych na posiedzeniu, czy te¿ wszystkich cz³onków organów (art. 4 § l pkt 9 KSH odnos
i siê do g³osów "za", "przeciw" lub "wstrzymuj¹cych siê").
Je¿eli z przepisów wynika, ¿e oblicza siê wiêkszo æ od ogólnej liczby cz³onków organu, to:
czaniu g³osów trzeba odnie æ siê do
STRONA 80
pe³nego sk³adu organu. Mo¿liwa jest norma przyjmuj¹ca odniesienie np. do 3/4 g³osów liczony
h od pe³nego sk³adu organu.
Je¿eli mowa jest o wiêkszo ci g³osów oddanych, liczy siê tylko g³osy oddane, tj. osoby nie
j¹ce s¹ traktowane jakby by³y nieobecne, a wstrzymuj¹ce siê, jakby g³osowa³y przeciwko uchw
(tak jest np. w przypadku zgromadzenia wspólników spó³ki z o.o.).
Inaczej nale¿y obliczaæ wiêkszo æ w przypadku, gdy norma stanowi o g³osach obecnych. Oznacz
to, ¿e wiêkszo æ oblicza siê, odnosz¹c siê tylko do osób obecnych na posiedzeniu organu. N
erze siê pod uwagê nieobecnych. Obliczaj¹c stosunek g³osów za uchwa³¹, liczymy je spo ród o
, a nie ogólnej liczby cz³onków organu.
2.3. Kworum potrzebne do podjêcia uchwa³
Nb 85
W ró¿nych aktach prawnych okre la siê kworum do podjêcia stosownej uchwa³y. Wystêpuj¹
e¿ takie rozwi¹zania, w których nie okre la siê kworum niezbêdnego do podjêcia uchwa³. Kwor
okre lona liczba, która musi wzi¹æ udzia³ w posiedzeniu lub akcie g³osowania. Kworum potrz
bne do podjêcia stosownej uchwa³y ma wp³yw na obliczanie odpowiedniej wiêkszo ci. Przy obl
iczaniu g³osów, je¿eli kworum jest okre lone, badaniu podlegaj¹ dwie okoliczno ci:
l) udzia³ odpowiedniej liczby osób w posiedzeniu i
2) podjêcie uchwa³y odpowiedni¹ wiêkszo ci¹ g³osów.
Je¿eli w przepisach nie okre la siê stosownego kworum, a wiêc poziomu koniecznej partycy
pacji osób w posiedzeniach organu, uchwa³y zapadaj¹ bez wzglêdu na liczbê obecnych. W skra
jnych przypadkach mo¿liwe jest wiêc podjêcie uchwa³y jednym g³osem przy udziale jednej oso
by.
2.4. G³osowanie tajne i jawne
Nb 86
G³osowanie mo¿e byæ, stosownie do postanowieñ ustaw i statutów, jawne lub tajne (por. A. K
idyba, Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹. Komentarz, Warszawa 1999, s. 452-454; A. J
aniak, O wy¿szo ci g³osowania tajnego nad g³osowaniem jawnym, PPH 1999, Nr 8, s. 31 i na
st.). G³osowanie jawne polega na podniesieniu rêki, powstaniu itp. Je¿eli g³osuje siê udzi
a³ami (akcjami), nale¿y okazaæ (okre liæ) liczbê g³osów, jaka jest w posiadaniu cz³onka org
jne g³osowanie zarz¹dza siê w przypadkach przewidzianych w przepisach ustaw, statutach
czy na podstawie regulaminu, umo¿liwiaj¹cych ¿¹danie takiego g³osowania, choæby na ¿¹danie
ego z obecnych (np. art. 247 KSH). Tajne g³osowanie polega na podejmowaniu uchwa³y w
szczególny sposób, tj. tak, aby akt g³osowania nie móg³ byæ
STRONA 81
znany innym cz³onkom organu. Chodzi wiêc o zapewnienie odpowiednich warunków techniczn
ych (zas³ona, urna), aby sam akt g³osowania by³ utajniony. Nie jest naruszeniem aktu g³o
sowania, je¿eli cz³onkowie organów na podstawie ró¿nych przes³anek mog¹ zorientowaæ siê w k
jak kto g³osowa³ (gdy np. g³osuje siê udzia³ami, a stosunek udzia³ów jest 49 do 1). Szczeg
w¹tpliwo ci rodz¹ siê przy g³osowaniu tajnym, je¿eli organ jest jednoosobowy.
III. Reprezentacja
Nb 87
W terminologii prawniczej, szczególnie w prawie cywilnym, termin "reprezentacja" j
est rozmaicie stosowany i ró¿ne znaczenie mu siê przypisuje. Dotyczy to w szczególno ci za
kresu przedmiotowego reprezentacji. Czêsto u¿ywa siê wymiennie terminów "przedstawiciels
two", "zastêpstwo", "reprezentacja", nie zawsze w sposób odpowiadaj¹cy przypisywanym d
o tych pojêæ znaczeniom.
Termin "reprezentacja" wywodzi siê z ³aciñskiego representatio i potocznie rozumiany j
est jako reprezentowanie czyich interesów przez osobê, grupê osób czy instytucjê wystêpuj¹
yim imieniu (J. Tokarski, S³ownik wyrazów obcych, Warszawa 1970, s. 644).
Inne znaczenie tego terminu odnoszone jest do przedstawicielstwa i przedstawicie
la (W Kopaliñski, S³ownik wyrazów obcych i zwrotów obcojêzycznych, Warszawa 1983, s. 364).
W doktrynie prawa cywilnego ró¿nie rozumiane jest pojêcie "reprezentacja". Czê æ przedstawi
ieli doktryny uznaje za reprezentacjê tylko sk³adanie i przyjmowanie o wiadczeñ woli (S.
W³odyka, Nowe zasady reprezentacji przedsiêbiorstw pañstwowych, PUG 1960, Nr 7, s. 21
8), inni natomiast przyjmuj¹, ¿e na reprezentacjê sk³adaj¹ siê równie¿ inne dzia³ania, niek
ie tylko w sferze prawa cywilnego (S. Buczkowski, Z. K. Nowakowski, Prawo, s. 66
; M. Gersdorf, Zarz¹d, s. 133; W Pyzio³, Reprezentacja, s. 100; 7: Rabska, Przedsiêbio
rstwo jako podmiot administracji gospodarczej, Poznañ 1966, s. 114).
Wê¿szym pojêciem w stosunku do reprezentacji jest pojêcie zastêpstwa. W prawie cywilnym ma
terialnym pojêcie to obejmuje zastêpstwo bezpo rednie, tj. przedstawicielstwo (ustawow
e i pe³nomocnictwo), oraz zastêpstwo po rednie. Zastêpca po redni tym ró¿ni siê od przedsta
la, ¿e dzia³a we w³asnym imieniu, ale na cudzy rachunek. Skutki prawne czynno ci takiego
zastêpstwa realizuj¹ siê w jego osobie, a nabyte prawa i obowi¹zki musi on przenie æ na os
bê, na której rachunek dzia³a (zob. A. Wolter, Prawo cywilne. Zarys czê ci ogólnej, wyd. VI
I zaktualizowane i uzupe³nione przez J.Ignatowicza, Warszawa 1986, s. 344). Instyt
ucja zastêpstwa bezpo redniego mo¿e mieæ postaæ przedstawicielstwa albo usta-
STRONA 82
-wowego, albo pe³nomocnictwa. Istot¹ przedstawicielstwa w prawie polskim -o czym by³a
ju¿ mowa -jest to, ¿e jedna osoba (przedstawiciel) dokonuje w imieniu drugiej osoby
(reprezentowanego) czynno ci prawnej, a czynno æ ta, je li mie ci siê w granicach upowa¿nie
do dzia³ania w cudzym imieniu (umocowanie), poci¹ga za sob¹ skutki bezpo rednio dla rep
rezentowanego (art. 95 § 2 KC). Przedstawicielstwo jest wiêc jedn¹ z form zastêpstwa. Po
wy¿sze nale¿y odnie æ w pe³ni do przedsiêbiorców jednoosobowych. Natomiast przez reprezenta
sób prawnych nale¿y rozumieæ te dzia³ania ich organów, przedstawicieli ustawowych, pe³nomoc
ików, które s¹ dokonywane "za" b¹d "w imieniu" osób prawnych i dotycz¹ wszelkich spraw zwi
ch z zakresem dzia³ania tych osób ze skutkiem na zewn¹trz (u³omne osoby prawne reprezent
owaæ mog¹ wspólnicy, którzy s¹ przedstawicielami ustawowymi, i pe³nomocnicy). Sprawy te mog
otyczyæ zarówno materialnoprawnego, jak i procesowego dzia³ania osób prawnych w sferze p
rawa cywilnego, administracyjnego, pracy, finansowego itp.
Nb 88
Rozbie¿no ci doktryny w stosowaniu pojêcia "reprezentacja" zwi¹zane s¹ z ustaleniem, jakie
dzia³ania mog¹ sk³adaæ siê na reprezentacjê. Z tego punktu widzenia mo¿na podzieliæ reprez
jê na:
l) reprezentacjê sensu largo,
2) reprezentacjê sensu stricto.
Ad l). Reprezentacja sensu largo dotyczy wystêpowania we wszelkich stosunkach praw
nych z zakresu prawa cywilnego, administracyjnego, pracy oraz innych ga³êzi prawa. W
jej ramach mo¿na wiêc wyró¿niæ, poza dzia³aniami w sferze prawa cywilnego, równie¿ dokonyw
okre lonych czynno ci, nie maj¹cych cywilnoprawnego charakteru, a polegaj¹cych na ujawni
eniu stanowiska przedsiêbiorcy na zewn¹trz, sk³adaniu odpowiednich o wiadczeñ, wyja nieñ pr
organami w³adzy, organami administracji pañstwowej, organizacjami spo³ecznymi, wystêpow
aniu przed organami zwierzchnimi b¹d nadzorczymi, przed osobami trzecimi i organami
orzekaj¹cymi (S. Szer, Prawo, s. 23 I, 271). Reprezentacja w tym ogólnym znaczeniu
dotyczy wiêc, poza czynno ciami prawnymi, czynno ci organizacyjnych i faktycznych (M.
Gersdorf, Zarz¹d, s. 133; T Rabska, Przedsiêbiorstwo, s. 114).
Reprezentacja administracyjna w przedstawionym znaczeniu dotyczy wystêpowania "za"
b¹d "w imieniu" osób prawnych we wszelkich stosunkach prawa administracyjnego, finan
sowego, konstytucyjnego. W Pyzio³ (Reprezentacja, s. 99-100) nazywa wystêpowanie we
wszelkich in-
STRONA 83
- nych stosunkach ni¿ cywilne w³a nie mianem "reprezentacji administracyjnej".
Odrêbn¹ kategori¹, poza dwiema wymienionymi, jest reprezentacja w sferze prawa pracy.
Reprezentacja sensu largo mo¿e odbywaæ siê jednoosobowo lub ³¹cznie, jednak¿e w stosunkach
nnych ni¿ cywilnoprawne zasad¹ jest wystêpowanie jednej osoby. Brak jest przepisów wskaz
uj¹cych na konieczno æ wieloosobowej reprezentacji w tych stosunkach. W ramach repreze
ntacji sensu largo mo¿na równie¿ wyró¿niæ reprezentacjê w sprawach maj¹tkowych i w sprawach
maj¹cych charakteru maj¹tkowego (J. Górski, Stanowisko prawne organów i pe³nomocników przed
iêbiorstwa pañstwowego, NP. 1955, Nr 6, s. 47).
Ad 2). Reprezentacja sensu stricto dotyczy tylko sk³adania (reprezentacja czynna)
lub przyjmowania (reprezentacja bierna) o wiadczeñ woli w stosunkach cywilnoprawnych
. W zakresie przedmiotowym jest wiêc wê¿sza od reprezentowania w ramach szeroko rozumi
anego "dzia³ania". Reprezentacja sensu stricto mo¿e byæ wykonywana zarówno przez organy
osób prawnych, jak i przez przedstawicieli. Pojêciem reprezentacji w takim rozumieni
u doktryna pos³uguje siê bardzo czêsto, nies³usznie jednak przyjmuj¹c, ¿e reprezentacja osó
rawnych mo¿e byæ rozpatrywana tylko w takim ujêciu (S. Grzybowski, w: System, s. 384;
M. Domel, Cywilnoprawna reprezentacja przedsiêbiorstwa wed³ug ustawy o przedsiêbiorstw
ach pañstwowych, NP 1983, Nr l, s. 57; E. Janeczko, Reprezentacja przedsiêbiorstwa p
añstwowego w sprawach maj¹tkowych, PUG 1961, Nr 6, s. 200-201; M. Kruszewska, Forma
o wiadczenia woli przez pe³nomocników, PUG 1961, Nr 6, s. 202).
W zale¿no ci od uregulowañ dotycz¹cych poszczególnych osób prawnych (spó³kach osobowych), r
entacja tak rozumiana mo¿e mieæ charakter reprezentacji jednoosobowej lub ³¹cznej. Ta os
tatnia polega na ³¹cznym wystêpowaniu przy dokonywaniu czynno ci prawnych. Nie oznacza t
o koniecznej jednoczesno ci wystêpowania reprezentantów, chyba ¿e dokonywana czynno æ wymag
formy aktu notarialnego. Najczê ciej przepisy reguluj¹ce problematykê reprezentacji moj¹
charakter norm ius cogens (bezwzglêdnie obowi¹zuj¹cych).
Dodatkow¹ kwesti¹ jest praktyka ustawodawcy dotycz¹ca ustalenia jej przedmiotowego zak
resu. W ró¿nych aktach prawnych dotycz¹cych osób prawnych, przyznaj¹c status reprezentanta
tych osób, czêsto odmiennie okre la siê zakres, w jakim reprezentacja mo¿e byæ wykonywana.
Ustawodawca wybiera czêsto ró¿ne rozwi¹zania (W Pyzio³, Reprezentacja, s. 98) i przyznaje
status reprezentanta osoby prawnej:
l) w zakresie wszelkiego rodzaju stosunków prawnych, w jakie ta osoba wchodzi,
STRONA 84
2) w zakresie stosunków cywilnoprawnych, a odrêbnie w innych sprawach (wyra nie zakres
y te oddzielaj¹c),
3) tylko w stosunkach cywilnoprawnych.
§ 6. Zasady wystêpowania przedsiêbiorców w obrocie
Literatura: J: D¹browa, Odpowiedzialno æ deliktowa osoby prawnej za winê w³asn¹ i cudz¹, SC
70; L. Domañski, Instytucje kodeksu zobowi¹zañ, Warszawa 1936; M. Fabian, Pe³nomocnictwo
, Warszawa 1963; J. Fr¹ckowiak, A. Kidyba, K. Kruczalak, W Pyzio³, I. Weiss, Kodeks
handlowy. Komentarz, red. K. Kruczalak, Warszawa 1998; S. Grzybowski, System pra
wa cywilnego, t. I, Wroc³aw 1985; A. Kidyba (red.), Aktualne umowy w obrocie gospo
darczym, Warszawa 2001; A. Kidyba, Dyrektor jako organ przedsiêbiorstwa pañstwowego,
Warszawa 1993; A. Kidyba, Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹. Komentarz, Warszawa 19
99; A. Kidyba, Zakaz dokonywania czynno ci prawnych z samym sob¹ a jednoosobowa spó³ka z
o.o., PiP 1991, Nr I; J. Kosik, Zdolno æ pañstwowych osób prawnych, Warszawa 1963; Z. K
uniewicz, Cz³onek zarz¹du prokurentem w spó³ce kapita³owej, PPR 2000, Nr 5; L. Moskwa, Pe³n
mocnicy przedsiêbiorstw pañstwowych, Poznañ 1991; M. Pazdan, Niektóre konsekwencje teori
i organów, ZNU 1969; K. Pietrzykowski, Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, Warszawa 19
97; E. P³onka, Osoba prawna jako cz³onek zarz¹du spó³ki kapita³owej, PiP 1991, Nr 5; T. Sie
i¹tkowski, Prokura w spó³kach prawa handlowego, Warszawa 1999; S. So³tysiñski, A. Szajkows
ki, J. Szwaja, Kodeks handlowy. Komentarz, t. I, Warszawa 1997; A. Szajkowski, P
rawo spó³ek handlowych, Warszawa 2000; S. W³adyka (red.), Prawo spó³ek, Kraków 1991; A. Wol
er, J. Ignatowicz, K. Stafaniuk Prawo cywilne. Zarys czê ci ogólnej, Warszawa 1998.
I. Osoby fizyczne
Nb 89
Przedsiêbiorcy mog¹ zostaæ sklasyfikowani w trzech kategoriach: osoby indywidualnie pr
owadz¹ce dzia³alno æ gospodarcz¹, osoby prawne i nie maj¹ce osobowo ci prawnej spó³ki prawa
wego. Wyja nienie sposobu dzia³ania ka¿dej z tych grup wymaga odrêbnego omówienia, choæ w n
ektórych przypadkach wystêpowaæ bêd¹ analogiczne kategorie prawne. Osoby fizyczne mog¹ pode
mowaæ dzia³alno æ gospodarcz¹ po spe³nieniu okre lonych przes³anek. Nale¿y wyra nie oddziel
czynno ci prawnych w sferze stosunków cywilnych od zdolno ci do bycia przedsiêbiorc¹ i dok
onywania czynno ci w takim charakterze.
Nb 90
Zdolno æ do czynno ci prawnych jest kategori¹ obejmuj¹c¹ zdolno æ gospodarcz¹, tj. zdolno æ
rzedsiêbiorc¹. Tylko osoba maj¹ca zdolno æ prawn¹ i zdolno æ do czynno ci prawnych mo¿e byæ
STRONA 85
-tem stosunków gospodarczych. Stosunki te s¹ jednak na tyle charakterystyczne, ¿e pozw
alaj¹ na stwierdzenie, i¿ nie ka¿da osoba fizyczna, mimo posiadania zdolno ci do czynno ci
prawnych, mo¿e dokonywaæ czynno ci gospodarczych jako przedsiêbiorca. Jednak¿e ka¿dy przed
iêbiorca, musi mieæ zdolno æ do czynno ci prawnych.
Zgodnie z Kodeksem cywilnym (art. 11-18), mo¿emy wyró¿niæ pe³n¹ zdolno æ do czynno ci prawn
olno æ do czynno ci prawnych ograniczon¹ i brak zdolno ci do czynno ci prawnych. Czynnikiem
wp³ywaj¹cym na uzyskanie okre lonej zdolno ci s¹: wiek, stan umys³owy (wywo³any chorob¹ psy
n¹, niedorozwojem umys³owym, innymi zaburzeniami psychicznymi, w szczególno ci alkoholiz
mem lub narkomani¹). Je¿eli osoba fizyczna uzyska pe³noletno æ i nie zachodz¹ przes³anki ub
snowolnienia ca³kowitego lub czê ciowego, to posiada pe³n¹ zdolno æ do czynno ci prawnych,
e³n¹ zdolno æ do nabywania praw i zaci¹gania zobowi¹zañ w granicach jej zdolno ci prawnych,
a ¿e z przepisów prawa wynikaj¹ ograniczenia. Pe³n¹ zdolno æ do czynno ci prawnych uzyskuje
k¿e poprzez zawarcie ma³¿eñstwa przez ma³oletniego, gdy¿ -zgodnie z art. 10 KC -uzyskuje o
wówczas pe³noletno æ. Nie traci jej równie¿ w przypadku uniewa¿nienia ma³¿eñstwa. Osoby, k
iczone w zdolno ci do czynno ci prawnych, to te, które s¹ osobami ma³oletnimi (ukoñczy³y la
3) oraz osobami ubezw³asnowolnionymi czê ciowo. Ponadto osobami, które maj¹ ograniczon¹ zdo
no æ do czynno ci prawnych, s¹ te, dla których ustanowiono doradcê tymczasowego w postêpowa
o ich ubezw³asnowolnienie. Ubezw³asnowolnienie czê ciowe mo¿e mieæ miejsce wówczas, gdy os
jest pe³noletnia, ale z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umys³owego, innego
rodzaju zaburzeñ psychicznych, w szczególno ci alkoholizmu lub narkomanii, potrzebuje
pomocy w prowadzeniu spraw, a nie zachodz¹ przes³anki ubezw³asnowolnienia ca³kowitego.
Dla osób ubezw³asnowolnionych czê ciowo ustanawia siê kuratora. Kurator jest przedstawicie
lem ustawowym osoby ubezw³asnowolnionej czê ciowo, tak jak rodzice s¹ takimi przedstawic
ielami dla osoby, która ukoñczy³a 13 rok ¿ycia, a nie uzyska³a pe³noletno ci. Przedstawicie
ustawowym mo¿e byæ tak¿e doradca tymczasowy, je¿eli zostanie ustanowiony (art. 549 § 2 KP
C).
Wywody powy¿sze by³y niezbêdne, aby ustaliæ mo¿liwo æ wystêpowania w stosunkach prawnych, a
nie¿ uzyskania statusu przedsiêbiorcy i dzia³ania jako przedsiêbiorca. Je¿eli osoba ma pe³n
dolno æ do czynno ci prawnych, to mo¿e samodzielnie dokonywaæ czynno ci prawnych
w ramach swojej zdolno ci prawnej. Nie ma wiêc przeszkód, aby sta³a siê ona przedsiêbiorc¹.
wne w¹tpliwo ci powstaj¹ w przypadku osób o ograniczonej zdolno ci do czynno ci prawnych, g
y¿ do wa¿no ci takich czynno ci, w szczególno ci polegaj¹cych na zaci¹ganiu zobowi¹zañ lub
niu prawem, jest potrzebna zgoda rodziców, kuratora lub doradcy tymczasowego. W is
tocie rzeczy nale¿y dostrzegaæ dwa zagadnienia: gdy osoba "od pocz¹tku" dokonywanych c
zynno ci jest ograniczona w zdolno ci do czynno ci prawnych i gdy stan taki wyst¹pi³ (np.
ubezw³asnowolnienie czê ciowe) w trakcie prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej. W przy-
STRONA 86
-padku zg³oszenia wniosku o wpis do ewidencji wydaje siê, ¿e je¿eli taka czynno æ zostaje z
aprobowana przez rodziców lub kuratora, osoba taka powinna zostaæ wpisana jako przed
siêbiorca. Podobnie nie mo¿na wykre liæ z ewidencji tej osoby, która zosta³a ubezw³asnowoln
a czê ciowo, a wcze niej by³a przedsiêbiorc¹. W takich sprawach potrzebna jest zgoda na dok
nanie czynno ci osoby fizycznej -równie¿ przedsiêbiorcy - doradcy tymczasowego lub kurat
ora.
Wydaje siê, ¿e taki jest sens ustalenia kuratora (doradcy tymczasowego), gdy¿ art. 16 §
l KC wyra nie stanowi o pomocy w prowadzeniu spraw osoby fizycznej. Ponadto ustawa
o dzia³alno ci gospodarczej odnosi siê ogólnie do osób fizycznych, nie okre laj¹c kryterió
lno ci do czynno ci prawnych. Inn¹ spraw¹ jest faktyczna mo¿liwo æ prowadzenia przedsiêbior
w szczególno ci wykonywania dzia³alno ci gospodarczej przez osobê legitymuj¹c¹ siê odpowie
kwalifikacjami, je¿eli z przepisów odrêbnych ustaw wynika obowi¹zek posiadania takich k
walifikacji. Osoba ma³oletnia bêdzie pozbawiona mo¿liwo ci uzyskania okre lonych kwalifika
cji. Wymóg kwalifikacji nie dotyczy kuratora, rodziców czy doradcy tymczasowego.
W przypadku dokonywania czynno ci prawnych polegaj¹cych na zaci¹gniêciu zobowi¹zania lub r
ozporz¹dzenia prawem potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego. Wa¿no æ umowy, która
zosta³a zawarta przez osobê ograniczon¹ w zdolno ci do czynno ci prawnych bez wyra nej zgo
y, zale¿y od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela. Mamy wiêc do czynienia
z tzw. czynno ci¹ prawn¹ niezupe³n¹, kulej¹c¹ (negotium claudicans), czyli wystêpuje stan b
teczno ci zawieszonej. Strona, która zawar³a umowê z osob¹ ograniczon¹ w zdolno ci do czynn
prawnych, nie mo¿e powo³ywaæ siê na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Mo¿e jednak
wyznaczyæ temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia tej umowy. W
przypadku potwierdzenia umowa staje siê wa¿na od chwili jej zawarcia (ex tunc), odmo
wa za prowadzi do niewa¿no ci umowy. Inaczej jest w przypadku jednostronnej czynno ci p
rawnej, która je¿eli zostaje dokonana mimo braku zgody przedstawiciela, to jest nie
wa¿na i nie mo¿e byæ konwalidowana.
Powy¿sz¹ sytuacjê nale¿y odnosiæ do zg³oszenia zamiaru prowadzenia dzia³alno ci gospodarcze
ewidencji, mimo ¿e nie jest to czynno æ prawna, ale czynno æ faktyczna o skutkach organiza
cyjnych. Poniewa¿ rodzi ona jednak kolejne zobowi¹zania, w szczególno ci o charakterze a
dministracyjno-prawnym, i w nastêpstwie mog¹ byæ zawierane umowy, nale¿y per analogiam s
tosowaæ art. 19 KC. Osoba ograniczona w zdolno ci do czynno ci prawnych mo¿e bez zgody p
rzedstawiciela ustawowego roz-
STRONA 87
- porz¹dzaæ swoim zarobkiem, chyba ¿e s¹d opiekuñczy z wa¿nych powodów postanawia inaczej.
obek uzyskany dotyczy równie¿ zarobku otrzymanego w wyniku prowadzonej dzia³alno ci gosp
odarczej.
Osoba fizyczna nie ma zdolno ci prawnej, je¿eli nie ukoñczy³a 13 lat albo zosta³a ubezw³asn
wolniona ca³kowicie. W tym ostatnim przypadku chodzi o takie choroby czy zaburzeni
a, które powoduj¹, ¿e osoba nie jest w stanie w ogóle kierowaæ swoim postêpowaniem. Osoby u
ezw³asnowolnione ca³kowicie pozostaj¹ pod w³adz¹ rodzicielsk¹ lub ustanawia siê dla nich op
una (ubezw³asnowolnienie). Czynno ci dokonane przez osobê ubezw³asnowolnion¹ ca³kowicie s¹
wa¿ne. Nale¿y wiêc konsekwentnie przyj¹æ, ¿e osoby takie nie mog¹ staæ siê przedsiêbiorcami
Nb 91
Z punktu widzenia omawianego zagadnienia nale¿y wiêc przyj¹æ, ¿e zdolno æ bycia przedsiêbio
osoby fizyczne maj¹ce pe³n¹ zdolno æ do czynno ci prawnych lub bêd¹ce w takiej zdolno ci og
ne. W stosunkach prawnych, zarówno nie nale¿¹cych do kategorii prowadzenia dzia³alno ci go
spodarczej, jak i w ramach dzia³añ jako przedsiêbiorca, mog¹ one wyst¹piæ, je¿eli maj¹ pe³n
czynno ci prawnych, samodzielnie lub przez pe³nomocnika, je¿eli s¹ ograniczone w zdolno c
i do czynno ci prawnych za zgod¹ przedstawiciela ustawowego.
Samodzielne wystêpowanie odbywa siê w granicach zdolno ci prawnej przedsiêbiorcy jednak
z uwzglêdnieniem przepisów szczególnych, reguluj¹cych zasady funkcjonowania przedsiêbiorców
w ramach prowadzonej dzia³alno ci gospodarczej. Zastêpowanie podmiotów mo¿e mieæ dwojakie p
zyczyny: w przypadku przedstawiciela ustawowego osoby fizycznej wi¹¿e siê to z kuratel¹
lub w³adz¹ rodzicielsk¹, natomiast w przypadku pe³nomocnika jest to dzia³anie na podstawie
swobodnej decyzji mocodawcy, który umocowuje dan¹ osobê do dokonania okre lonej czynno ci
prawnej (wyj¹tek art. 97 KC).
Nb 92
Istniej¹ wiêc dwa ród³a umocowania:
1) ustawowe (przedstawicielstwo ustawowe) lub
2) o wiadczenie reprezentowanego (pe³nomocnictwo).
ród³em przedstawicielstwa ustawowego s¹ okre lone w ustawie stosunki prawne lub wydane na
podstawie ustawy orzeczenia s¹dowe. Przedstawicielami ustawowymi osób fizycznych s¹ w
iêc rodzice dziecka podlegaj¹cego ich w³adzy rodzicielskiej (art. 98 KRO), ustanowiony
przez s¹d kurator (art. 99, 178 § l KRO w zw. z art. 16 § 2 KC). Przedstawicielem ust
awowym wspólników spó³ki cywilnej jest wspólnik umocowany do reprezentacji (art. 866 KC).
Wspólnicy s¹ przedstawicielami spó³ki jawnej,
STRONA 88
partnerzy -spó³ki partnerskiej, a komplementariusze spó³ki komandytowej (komandytowo-akc
yjnej).
W przypadku przedstawicielstwa ustawowego, podmiotem dokonuj¹cym czynno ci prawnej j
est przedstawiciel, a nie reprezentowany. W konsekwencji wady o wiadczenia woli, d
obra i z³a wiara, wina lub brak winy oceniane s¹ na podstawie okoliczno ci dotycz¹cych p
rzedstawiciela (orz. SN z 3.10.1972 r., 111 CZP 53/72, OSN 1973, Nr 10, poz. 164
; orz. SN z 27.9.1976 r., IV CR 368/76, OSN 1977, Nr 9, poz. 167).
Przedstawicielstwo ustawowe jest wykorzystywane rzadziej ni¿ pe³nomocnictwo, w szcze
gólno ci przy prowadzeniu dzia³alno ci gospodarczej. W tym ostatnim przypadku zasad¹ jest
prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej samodzielnie, tj. podejmowanie czynno ci prawnyc
h we w³asnym imieniu i na w³asny rachunek. Jednak¿e czêst¹ praktyk¹ jest pos³ugiwanie siê p
nikiem.
Zgodnie z zasadami okre lonymi w art. 98 KC, mo¿emy wyró¿niæ pe³nomocnictwo:
l) ogólne,
2) rodzajowe,
3) szczególne.
Pe³nomocnictwo mo¿e byæ udzielone w sposób wyra ny lub dorozumiany. W tym ostatnim przypad
ku mo¿emy wyró¿niæ dodatkow¹ kategoriê pe³nomocnictw dorozumianych, tj. tych, których sposó
lania
opiera siê nie na wyra nych stwierdzeniach, ale wyci¹gane s¹ wnioski z zachowañ osoby, z o
dczytania jej intencji. Z pe³nomocnictwem dorozumianym mamy wiêc do czynienia wówczas,
gdy jest ono udzielone per facta concludentia, czyli przez pos³u¿enie siê symbolami,
znakami, stworzenie warunków, w których osoba jest przekonana o tym, ¿e jest jej udzie
lone pe³nomocnictwo -zob. art. 60 KC (L. Moskwa, Pe³nomocnicy, s. l13 i nast.).
Pe³nomocnictwo ogólne obejmuje umocowanie do czynno ci zwyk³ego zarz¹du. W polskim ustawod
awstwie nie wystêpuje definicja, co przez takie czynno ci nale¿y rozumieæ. W wypowiedzia
ch doktryny przyjmuje siê, ¿e s¹ to zasadniczo czynno ci polegaj¹ce na "zwyk³ej co dziennej
eksploatacji rzeczy (i przedsiêbiorstwa), dokonywaniu czynno ci niezbêdnych do kontynu
owania dzia³alno ci w okre lonej sferze stosunków prawnych, na zaci¹ganiu zobowi¹zañ w zwi¹
t¹ dzia³alno ci¹, zawieraniu umów, p³aceniu podatków itp." (K. Piasecki, Kodeks cywilny z
entarzem, Warszawa 1980, s. 105). Krócej okre lono to jako czynno ci maj¹ce na celu "zac
howanie maj¹tku i osi¹ganie z maj¹tku normalnych korzy ci" (L. Domañski, Instytucje, s. 46
7).
STRONA 89
Mo¿emy wiêc przyj¹æ, ¿e czynno ciami zwyk³ego zarz¹du s¹ te czynno ci, które w normalnym to
podmiotu zapewniaj¹ ich prawid³owy przebieg. Powstaje jednak w¹tpliwo æ, czy czynno ci¹ zw
o zarz¹du bêdzie czynno æ obarczona bardzo du¿ym ryzykiem gospodarczym, a która jednocze ni
og³aby przynie æ wyj¹tkowe rezultaty dla podmiotu, czyli zapewni³aby prawid³ow¹ ci¹g³o æ dz
m.in. takie czynno ci wymaga³yby szczególnego upowa¿nienia i nie bêd¹ mog³y byæ uznane za c
i zwyk³ego zarz¹du. Ponadto nie bez znaczenia jest fakt, ¿e ogólne zdefiniowanie, co nal
e¿y do czynno ci zwyk³ego zarz¹du, a co nie, jest utrudnione i zale¿y od wielu czynników. Z
le¿eæ wiêc bêdzie od rozmiarów prowadzonej dzia³alno ci gospodarczej (je¿eli pe³nomocnictwo
takiej dotyczyæ), liczby powi¹zañ kooperacyjnych, w ramach których konkretyzowano czynno c
i. Dlatego te¿ uznanie za czynno ci zwyk³ego zarz¹du w pewnych sytuacjach zale¿eæ mo¿e od k
retnych uwarunkowañ i powinno byæ rozstrzygane ad casum. Pewne podobieñstwo mo¿na odnie æ d
trudno ci w zdefiniowaniu zwyk³ych czynno ci spó³ki.
O tym, jakie sprawy nale¿¹ do czynno ci zwyk³ego zarz¹du, a jakie ten zarz¹d przekraczaj¹,
strzygaj¹ stosunki danego przedsiêbiorcy. To co u jednego przedsiêbiorcy jest czynno ci¹ z
wyk³ego zarz¹du, u innego bêdzie czynno ci¹ przekraczaj¹c¹ zwyk³y zarz¹d.
Pe³nomocnictwo rodzajowe obejmuje umocowanie do czynno ci okre lonego rodzaju, tak¿e prz
ekraczaj¹ce zakres zwyk³ego zarz¹du, chyba ¿e ustawa wymaga pe³nomocnictwa szczególnego. W
rzypadku pe³nomocnictwa rodzajowego chodzi o rodzajowe okre lenie czynno ci prawnych m
o¿liwych do dokonania. To rodzajowe okre lenie nie mo¿e mieæ charakteru zbyt generalnego
(sprzeda¿) ani zbyt szczegó³owego (sprzeda¿ jednej nieruchomo ci). W tym przypadku powini
en zostaæ do okre lony rodzaj, typ dokonywanych czynno ci prawnych, np. sprzeda¿ towarów,
dzier¿awa nieruchomo ci (kilku). Odnosi siê to w tym przypadku do pewnego typu czynno ci
, a nie tylko do jednej, bardzo konkretnej.
Z kolei pe³nomocnictwo do dokonania poszczególnej czynno ci wi¹¿e siê z umocowaniem do doko
ania konkretnej, z góry okre lonej czynno ci prawnej.
Powy¿sze uwagi, dotycz¹ce pe³nomocnictwa, maj¹ charakter ogólny i zastosowanie mieæ bêd¹ do
rawnych i jednostek nie posiadaj¹cych osobowo ci prawnej. Wyst¹pi¹ jednak pewne odrêbno ci,
szczególnie ze wzglêdu na specyfikê tych jednostek organizacyjnych. Chodzi tu przede W
szystkim o sposób udzielania pe³nomocnictwa, zindywidualizowany dla ka¿dego z podmiotów.
Przedsiêbiorcy mog¹ ponadto przy prowadzeniu
STRONA 90
dzia³alno ci gospodarczej pos³ugiwaæ siê równie¿ zastêpcami po rednimi (dokonuj¹cymi czynno
h we w³asnym imieniu, ale na cudzy rachunek), pos³añcami (osobami przenosz¹cymi gotowe o w
iadczenie woli) czy innymi osobami (notariusz, adwokat, t³umacz, po rednik).
Poza wskazanym podzia³em mo¿emy wyró¿niæ pe³nomocnictwo g³ówne (udzielone przez mocodawcê)
stytucyjne, tzw. dalsze pe³nomocnictwo, udzielone przez pe³nomocnika w imieniu i ze
skutkami dla mocodawcy (art. 106 KC). Mo¿liwe jest równie¿ odró¿nienie pe³nomocnictwa jedno
sobowego i ³¹cznego.
II. Osoby prawne
1. Powstanie
Nb 93
Osoby prawne stanowi¹ jednostki organizacyjne bêd¹ce zbiorem podmiotów lub maj¹tku, "przyo
bleczone" w osobowo æ prawn¹, co w konsekwencji pozwala traktowaæ je jako odrêbne podmioty
praw i obowi¹zków. Osoby prawne posiadaj¹ zdolno æ prawn¹ od chwili ich powstania. Mo¿na j
ak zauwa¿yæ tendencjê do wcze niejszego dostrzegania elementów podmiotowo ci prawnej jeszcz
przed powstaniem osoby prawnej.
Dotyczy to w szczególno ci konstrukcji tzw. spó³ki w organizacji, która w odniesieniu do s
pó³ki z o.o. i akcyjnej traktowana jest jak podmiot praw i obowi¹zków, a nale¿y do niej st
osowaæ przepisy dotycz¹ce spó³ki po zarejestrowaniu. Mamy wiêc sytuacjê quasi nasciturusa,
jakim stopniu podobn¹ do sytuacji osoby fizycznej, która jest ju¿ poczêta, ze skutkami j
ednak uzale¿nionymi od jej zarejestrowania.
Generalnie Kodeks cywilny przyjmuje normatywny sposób tworzenia osób prawnych (osoba
mi prawnymi s¹ Skarb Pañstwa oraz te jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne
przyznaj¹ osobowo æ prawn¹). Mo¿liwe jest jednak utworzenie osoby prawnej w systemie aktów
organów pañstwa (np. gminy, powiaty uzyska³y osobowo æ prawn¹ na mocy przepisów szczególnyc
arb Pañstwa na podstawie art. 33 KC, utworzenie uczelni pañstwowej nastêpuje w drodze
ustawy).
Zasad¹ jest, ¿e jednostka organizacyjna uzyskuje osobowo æ prawn¹ z chwil¹ wpisu do w³a ciw
ejestru (m.in. spó³ki z o.o., akcyjne, przedsiêbiorstwa pañstwowe, spó³dzielnie, fundacje).
Jednak¿e przepisy szczególne mog¹ przyznawaæ osobowo æ prawn¹ z innym momentem ni¿ wpis do
o rejestru.
STRONA 91
Z chwil¹ powstania osoba prawna ma zdolno æ prawn¹ i zdolno æ do czynno ci prawnych.
Nb. 94
Stosuj¹c ró¿ne kryteria, mo¿emy wyró¿niæ osoby prawne typu: korporacyjnego (substratem s¹ c
ie), zak³adowego (substratem jest maj¹tek) i maj¹ce charakter mieszany. Do pierwszej g
rupy nale¿y zaliczyæ przede wszystkim stowarzyszenia, których funkcjonowanie odbywa siê
na podstawie stosunku cz³onkostwa. W drugim przypadku, klasycznym przyk³adem takiej
osoby prawnej jest fundacja, która w istocie jest "upostaciowionym" maj¹tkiem. Statu
s podmiotów nale¿¹cych do trzeciej grupy jest najbardziej skomplikowany. W ich przypad
ku dochodzi do "pomieszania" elementów korporacyjnych i maj¹tkowych z dominacj¹ jednyc
h nad innymi. W przypadku spó³dzielni, podstaw¹ jej dzia³ania s¹ stosunki cz³onkostwa, a st
sunki maj¹tkowe maj¹ wtórne znaczenie. W odniesieniu do przedsiêbiorstwa pañstwowego sytua
cja jest odwrotna, wystêpuj¹ oba elementy jednocze nie. Substratem przedsiêbiorstwa pañstw
owego jest maj¹tek, natomiast substrat ludzki, który wystêpuje, nie ma charakteru cz³onk
ostwa (A. Kidyba, Dyrektor, s. 18-19). Wyró¿niaj¹c trzeci¹ grupê, mo¿na wiêc wskazaæ na oso
awne korporacyjno-maj¹tkowe i maj¹tkowo-korporacyjne.
Osoby prawne mo¿emy podzieliæ ponadto z punktu widzenia sposobu ich tworzenia (by³a o
tym mowa), z punktu widzenia w³asno ci (pañstwowe i prywatne), prowadzenia dzia³alno ci go
spodarczej (w tym not For profit) i non profit. Ten ostatni podzia³ ma dla nas szc
zególne znaczenie, gdy¿ pozwala odró¿niæ kategoriê osoby prawnej od przedsiêbiorcy. Co do z
dy osoba prawna z chwil¹ wpisu do rejestru staje siê przedsiêbiorc¹. W przypadku osób praw
nych powstaj¹cych inaczej (na podstawie ustawy czy z chwil¹ uprawomocnienia siê postan
owienia o wpisie), czêsto osoby takie nie uzyskuj¹ bezpo rednio statusu przedsiêbiorcy.
Zwi¹zane jest to albo z zakazem prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej, albo nakazem sp
e³nienia okre lonych warunków w tym celu. Dlatego te¿ nie mo¿na postawiæ znaku równo ci miê
egoriami osoba prawna -przedsiêbiorca.
Osoba prawna mo¿e byæ przedsiêbiorc¹ automatycznie lub po spe³nieniu warunków ustawowych. W
tym ostatnim przypadku nabycie statusu przedsiêbiorcy nastêpuje pó niej (por. uwagi doty
cz¹ce m.in. fundacji, stowarzyszeñ, partii politycznych). Zale¿no æ odwrotna, tj. uznanie,
¿e ka¿dy przedsiêbiorca jest osob¹ prawn¹, oczywi cie te¿ nie wystêpuje.
STRONA 92
2. Organy
Nb 95
Analizuj¹c wystêpowanie osób prawnych w stosunkach cywilnoprawnych, równie¿ w stosunkach g
ospodarczych, nale¿y podkre liæ, ¿e zgodnie z art. 38 KC, zasad¹ jest, ¿e osoba prawna dzia
przez swoje organy w sposób okre lony w ustawie i opartym na niej statucie. Przepis
ten potwierdza przyjêcie w odniesieniu do osób prawnych, tzw. teorii organów, przeciws
tawionej teorii przedstawicielstwa. Ta ostatnia jest natomiast dominuj¹ca w odnies
ieniu do osób fizycznych i jednostek organizacyjnych nie posiadaj¹cych osobowo ci praw
nej.
Poza mo¿liwo ci¹ wystêpowania za po rednictwem organów, osoba prawna mo¿e byæ zastêpowana p
omocników, przedstawicieli ustawowych, a tak¿e w odniesieniu do spó³ki z o.o. i akcyjnej
(tak¿e nie maj¹cych osobowo ci prawnej spó³ki jawnej, partnerskiej, komandytowej, komandy
towo-akcyjnej) -przez prokurenta.
Przez organ nale¿y rozumieæ sta³y, niezbêdny, ustrojowy sk³adnik ka¿dej osoby prawnej, któr
rz¹ osoby fizyczne (wyj¹tek NFI i fundusze inwestycyjne), objawiaj¹cy wolê osoby prawnej
i umo¿liwiaj¹cy dzia³anie tej osobie w ramach jej zdolno ci prawnej. Organ nie jest jed
ynie reprezentantem osoby prawnej, gdy¿ jego dzia³anie nie ogranicza siê tylko do doko
nywania czynno ci prawnych, ale obejmuje równie¿ dzia³ania o charakterze czynno ci faktycz
nych (zarz¹d, kontrola itp.). W przypadku pozosta³ych osób, które mog¹ wyst¹piæ w imieniu o
y prawnej, a wiêc tych, które umo¿liwiaj¹ wystêpowanie w stosunkach zewnêtrznych (przedstaw
ciel ustawowy, pe³nomocnik, prokurent), ich czynno ci sprowadzaj¹ siê zasadniczo do doko
nywania czynno ci prawnych, choæ w przypadku przedstawicieli ustawowych nie mo¿na wykl
uczyæ równie¿ dokonywania czynno ci faktycznych, a wiêc zarz¹dzania (kierowania, prowadzeni
spraw) osob¹ prawn¹.
Nb 96
Przyjêta zasada, okre lona w art. 38 KC, zwana jest teori¹ organów. Jest ona nastêpstwem t
eorii przyjêtej po raz pierwszy w prawie niemieckim. Na gruncie prawa, na przestrz
eni lat wykszta³ci³o siê wiele teorii odnosz¹cych siê do bytu osób prawnych. Powszechnie ro
ró¿nia siê teorie neguj¹ce realne istnienie osób prawnych i teorie uznaj¹ce realny byt osob
prawnej (M. Pazdan, Niektóre konsekwencje teorii organów, ZNU 1969, s. 203, 208; W F
lume, Die werdende juristische Person, w: FS fur E. Gessler, Munchen 1971; U. Jo
hn, Die organisierte Rechtsperson, Berlin 1977; G. Nass, Person, Persönlichkeit un
d juristische Person, Berlin 1964; R. Pfeifer, Die Lehre von den juristichen Per
sonen, Tübingen 1947 -Neudruck 1979; F. Rittner, Die werdende juristische Person,
Tübingen 1973; P. Ulmer, Zur einer neuen Theorie der juristischen Personen, ZHR, 1
40/1976, s. 61-72; J. Wilhelin, Rechtsform und Haftung bei der juristischen Pers
on, Köln-Berlin-Bonn-München 198 I; H. J. Wolff; Organschaft und juristische Person,
Berlin 1933 -Neudruck 1968).
STRONA 93
W pierwszej grupie nale¿y wyodrêbniæ tzw. teoriê fikcji, uznaj¹c¹ osoby prawne za fikcyjny,
a nie realny twór prawny (F. K. Savigny, System des heutigen romischen Rechts, Ber
lin 1840, t. II, s. 236 i nast.) oraz teorie (m.in. maj¹tku celowego, interesu, ko
lektywnej w³asno ci, normatywne -celowej personifikacji) przyjmuj¹ce, ¿e podmiotem prawa
s¹ tylko ludzie (A. Brinz, Lehrbuch der Pandekten, wyd. 2, t. I, par. 59-63, t. I
II, par. 432-454, Lipsk 1884; E. Ho/der, Natürliche und juristische Personen, Leip
zig 1905 -Neudruck 1964, s. 188 i nast.; R. Ihering, Geist des römischen Rechts au
f der verschiedenen Stufen seiner Entwicklung, Leipzig 1865, t. III, s. 356; M.
Planiol, Traite elementaire de droit civil, wyd. X, Paris 1925, t. I, s. 300-305
i nast.; H. Rhode, Juristische Person und Treuhand, Berlin 1932, s. 59 i nast.
Za twórcê teorii celowej personifikacji uchodzi L. Ennecerus, Lehrbuch des bürgerliche
n Rechts, Bd. 1, Allgemeiner Teil, Marburg 1911). Powszechnie przyjmuje siê, ¿e pier
wszym, który sformu³owa³ teoriê organów, jest O. von Gierke. Do koñca XIX wieku, tj. do cza
u prac O. v. Gierkego, uznawano, ¿e czynno ci prawne dokonywane przez osobê prawn¹ mog¹ byæ
realizowane przez zastêpcê "zwi¹zku" -osoby prawnej. Wyja nienie mo¿liwo ci dzia³ania osoby
awnej nastêpowa³o wiêc przy wykorzystaniu konstrukcji przedstawicielstwa. Szukano jedn
ak innych, skuteczniejszych sposobów wyja nienia dzia³ania osoby prawnej i stworzenia
lepszych ram prawnych dla funkcjonowania tych osób. Trudno dzi , mimo up³ywu lat i ist
nienia wielu badañ nad istot¹ osoby prawnej, nie uznaæ, ¿e jednak ka¿da z teorii, w jaki s
osób odnosz¹ca siê do problemu dzia³ania osoby prawnej, wnosi³a pewne nowe elementy i kons
truowa³a obecne pojmowanie teorii organów jako przeciwstawne teorii przedstawicielst
wa.
Pocz¹tek teorii organów siêga tzw. teorii organicznej O. v. Gierkego (O. v. Gierke, Pr
ivatsrecht, Leipzig 1895, t. I, par. 58-78, Das deutsche Genossenschaftsrecht, t
. III, Berlin 189I). Jego zdaniem, osoba prawna jest równie realna jak osoba fizyc
zna. Pojêcie organu równoznaczne by³o dla niego z pojêciem narzêdzia osoby prawnej na podo
bieñstwo np. organów ruchu, mowy u cz³owieka. Za pomoc¹ takich organów osoba prawna mog³a w
ra¿aæ sw¹ w³asn¹ wolê. Jednak¿e zbytnia antropomorfizacja, która charakteryzuje ca³¹ teoriê
spowodowa³a, ¿e teoria ta w swej czystej postaci zosta³a odrzucona. Nale¿y dostrzec jedn
ak pewne pierwsze pozytywne aspekty wyja niaj¹ce rzeczywisty, realny byt osoby prawn
ej. Do s³usznych elementów teorii Gierkego nale¿y przede wszystkim uznanie realnego is
tnienia osoby prawnej. O. v. Gierke wniós³ najwiêkszy wk³ad w stworzenie teorii organicz
nej i jako pierwszy uzna³, ¿e osoba prawna dokonuje czynno ci prawnych przez swoje org
any. Jednak¿e z ca³ej teorii organicznej w pó niejszych badaniach pozostawiono jej "owoc
" w postaci teorii organów. Teoria organów zosta³a jednak oderwana od swego pod³o¿a, na któ
ym wyros³a (M. Pazdan, Niektóre, s. 204), i wpleciona w zupe³nie inne warunki.
Zasadniczym rezultatem badañ O. v. Gierkego i jego nastêpców sta³o siê utrwalenie pogl¹du,
organ jest nierozerwaln¹ czê ci¹ struktury osoby prawnej i stanowi sk³adnik umo¿liwiaj¹cy d
nie osobie prawnej.
Podstawowym kryterium dla uznania osobowo ci prawnej tych ostatnich jest posiadani
e okre lonej organizacji. Wola organizacji jest wyra¿ona przez organy zgodnie z cele
m osoby prawnej.
Teoriê organów nale¿y wiêc sprowadziæ do skutków okre lonych w art. 38 KC w powi¹zaniu z in
przepisami Kodeksu cywilnego, dotycz¹cymi osób prawnych. Teoriê organów w prawie polskim
kszta³tuj¹ wiêc nastêpuj¹ce aspekty:
STRONA 94
l) powziêcie i objawienie przez organ woli osoby prawnej,
2) udzia³ osób fizycznych w dzia³alno ci organu,
3) uznanie organu za konieczny sk³adnik osoby prawnej,
4) negacja podmiotowo ci prawnej organu,
5) zdolno æ do czynno ci prawnych osoby prawnej,
6) zakres kompetencji organów osoby prawnej.
Ad l). Osoba prawna, aby mog³a dzia³aæ, musi posiadaæ wolê. Gdyby element woli nie wystêpow
po stronie osoby prawnej, to nie mo¿na by uznaæ, ¿e mog³aby ona samoistnie dzia³aæ. Przy pr
yjêciu, ¿e osoba prawna wyra¿a sw¹ wolê odpada konieczno æ korzystania z przedstawicielstwa
tawowego, mog¹cego wy³¹cznie zabezpieczyæ dzia³anie osoby prawnej. D³ugo jednak zaprzeczano
atrybutowi woli osoby prawnej i to powszechne dzi stanowisko absorbuj¹ce wolê osoby p
rawnej mia³o swoich antagonistów.
Z psychologicznego punktu widzenia wola objawiana przez osobê prawn¹ jest wol¹ konkret
nych, pojedynczych osób fizycznych, tworz¹cych organ. Jednak¿e z prawnego punktu widze
nia wola osoby fizycznej - organu stanowi wolê osoby prawnej dziêki temu, ¿e wola ta j
est podporz¹dkowana (przypisana) przez prawo (ustawê) osobie prawnej (M. Pazdan, Nie
które, s. 206). Przypisanie to powoduje, ¿e nale¿y taki
przejaw woli rozpatrywaæ w trzech sytuacjach:
l) jako sam akt powziêcia woli przez osobê (osoby) fizyczn¹,
2) uznanie tego powziêcia woli jako woli organu (z tym zastrze¿eniem, ¿e uznanie to za
bezpieczaj¹ przepisy reguluj¹ce ustrój osoby prawnej), wcze niej ni¿ nastêpuje sam akt powz
ia woli przez abstrakcyjne jeszcze (nie obsadzone) organy,
3) jako prawne uznanie tej woli za wolê ca³ej osoby prawnej.
Te trzy momenty realizuj¹ siê w ³onie osoby prawnej i nie maj¹ z punktu widzenia zewnêtrzn
ego ¿adnego znaczenia; mog¹ dotyczyæ tylko wad o wiadczenia woli. Na zewn¹trz zawsze jedyn
ym podmiotem dzia³aj¹cym jest osoba prawna, a nie jej organy. Tak¿e tylko osobie prawn
ej przyznana zostaje wola. Dzieje siê tak dziêki przypisaniu przez prawo woli osób fiz
ycznych, dzia³aj¹cych w ramach kompetencji jako organ osobie prawnej.
Je¿eli osoba prawna posiada organ jednoosobowy, to w powy¿szym znaczeniu wola osoby
fizycznej, organu zawsze pokrywa siê z wol¹ osoby prawnej. Je¿eli natomiast sk³ad organu
jest wieloosobowy, wola (w sensie psychologicznym) osób fizycznych tworz¹cych organ
, nie zawsze musi siê pokrywaæ z wol¹ osoby prawnej. Nie jest te¿ wola osoby prawnej sum¹
woli poszczególnych osób fizycznych, tworz¹cych organ. W przypadku
STRONA 95
Je¿eli mamy organ kolegialny -o woli osoby prawnej decyduje wiêkszo æ uczestników dzia³aj¹c
wbrew woli mniejszo ci. Zasada ta nazywana jest zasad¹ majoryzacji. W my l tej formu³y,
decyzje wiêkszo ci skutkuj¹ na zewn¹trz jako decyzje jednomy lne ca³ego zespo³u. Przy orga
h wieloosobowych (np. rada pracownicza, zarz¹d spó³ki, spó³dzielni), rozpatruj¹c objawy wol
osób fizycznych tworz¹cych organ, nale¿y braæ jedynie pod uwagê wolê tylko tych osób, któr
estniczy³y w powziêciu woli, chyba ¿e co innego wynika z przepisów.
Ad 2). Organ osoby prawnej tworz¹ osoby fizyczne. W³a nie ludzie stanowi¹ desygnat pojêcia
"organ". Stosowne przepisy reguluj¹ce ustrój osoby prawnej okre laj¹ sk³ad organu. Z regu³
jednak w przepisach tych nie okre la siê podstawowych wymogów w zakresie zdolno ci do c
zynno ci prawnych osób tworz¹cych organ (wyj¹tek stanowi¹ przepisy ustawy Prawo spó³dzielcz
Prawo o stowarzyszeniach i KSH -art. 18). Mimo to nale¿y przyj¹æ, ¿e funkcje organów mog¹ b
pe³nione tylko przez osoby fizyczne maj¹ce pe³n¹ zdolno æ do czynno ci prawnych. W sytuacji
iedy osoba fizyczna bêd¹ca organem traci zdolno æ do czynno ci prawnych (np. przez ubezw³as
owolnienie ca³kowite) w trakcie realizowania funkcji organu, konieczne jest zast¹pie
nie jej inn¹ osob¹ posiadaj¹c¹ pe³n¹ zdolno æ do czynno ci prawnych i spe³niaj¹c¹ inne wymo
przepisów ustrojowych. Zale¿no æ ta zwi¹zana jest ze zdolno ci¹ do czynno ci prawnych osob
wnej. Zdolno æ ta zawsze jest pe³na. Osoba prawna wstêpuje w stosunki prawne z innymi po
dmiotami, dzia³aj¹c przez organ utworzony z osób fizycznych.
Z punktu widzenia skutków o wiadczeñ woli osoby prawnej niedopuszczalny jest wiêc brak l
ub ograniczenie zdolno ci do czynno ci prawnych osób fizycznych tworz¹cych organ. Wyj¹tkow
o przepisy przewiduj¹ cz³onkostwo osób prawnych w organach. Mo¿liwo æ tak¹ dopuszcza ustawa
30.4.1993 r. o Narodowych Funduszach Inwestycyjnych i ich prywatyzacji (Dz.U. Nr
44, poz. 202 ze zm.), a tak¿e ustawa z 28.8.1997 r. o funduszach inwestycyjnych (
Dz.U. Nr 139, poz. 933 ze zm.). Organy osoby prawnej tworz¹ osoby fizyczne jednoos
obowo lub kolegialnie (zwolenniczk¹ dopuszczalno ci udzia³u osób prawnych w organach jes
t E. P³onka, Osoba, s. 61). W pierwszym przypadku do dzia³ania jako organu wystarcza
tylko jedna osoba fizyczna (np. dyrektor przedsiêbiorstwa Pañstwowego, jednoosobowy
zarz¹d spó³ki z o.o.), natomiast zespó³ tych osób tworzy organy wieloosobowe (np. zarz¹d s
spó³dzielni). Sk³ad organów wieloosobowych mo¿e byæ ró¿ny: od kilku do kilkudziesiêciu nawe
zia³anie osób fizycznych tworz¹cych organ nale¿y rozpatrywaæ tylko i wy³¹cznie w kontek cie
cji, jak¹ osoby te maj¹ do
STRONA 95
spe³nienia. Dla ich wype³nienia osoby fizyczne wyposa¿one zostaj¹ w pewien zakres kompet
encji. Dlatego te¿ nale¿y z tego punktu widzenia wyra nie odró¿niæ dzia³ania osoby fizyczne
ako organu i osoby fizycznej wystêpuj¹cej jako podmiot prawa. Mamy tu do czynienia z
dwoisto ci¹ osobowo ci osoby fizycznej, bêd¹cej odrêbnym podmiotem prawa, i osoby fizyczne
-cz³onka organu.
Ad 3). Byt organu okre lony jest przez rozpoczêcie i zakoñczenie istnienia osoby prawn
ej. Dlatego nale¿y przyj¹æ, ¿e organ jest trwale wpisany w strukturê osoby prawnej. Organ
jest koniecznym sk³adnikiem osoby prawnej. Bez organu osoba prawna nie mo¿e istnieæ. P
ozbawienie osoby prawnej organów powodowa³oby niemo¿no æ wystêpowania w obrocie. Oczywi cie
aga powy¿sza odnosi siê do dzia³ania osoby prawnej w pe³nym zakresie. Mo¿liwe s¹ dzia³ania,
e dotycz¹ce tylko dokonywania czynno ci prawnych, które nie s¹ realizowane przez organ,
ale np. przez pe³nomocników czy przedstawicieli ustawowych. S¹ to jednak dzia³ania o cha
rakterze dora nym. Poza tym pe³nomocnicy powo³ywani s¹ w³a nie przez organy osoby prawnej.
dyby przyj¹æ zasadê przedstawicielstwa i dopu ciæ w pe³nym zakresie przedstawicieli do doko
ywania czynno ci prawnych, nie mo¿na by mówiæ o dzia³aniu samej osoby prawnej, ale o dokon
ywaniu czynno ci prawnych w cudzym imieniu.
Aby wiêc osoba prawna mog³a w ogóle istnieæ i wype³niaæ swe podstawowe funkcje, przepisy re
uluj¹ce jej ustrój musz¹ przewidywaæ posiada nie minimum jednego organu. Pozbawienie oso
by prawnej organu na
d³u¿sz¹ metê powodowa³oby, ¿e w konsekwencji nie mog³aby byæ realizowana jej zdolno æ do cz
wnej i nie mog³aby ona uczestniczyæ w obrocie. W systemie polskiego prawa cywilnego
przyjêto, ¿e je¿eli osoba prawna nie mo¿e prowadziæ swoich spraw z braku powo³anych do tego
organów, s¹d ustanawia przedstawiciela ustawowego -kuratora (art. 42 KC).
Ad 4). Wola osoby prawnej objawiana jest na zewn¹trz przez jej organy. Mamy wiêc do
czynienia z sytuacj¹, w której wystêpuje jeden podmiot stosunku cywilnoprawnego. Podmi
otem tym jest zawsze tylko osoba prawna (tak te¿ M. Pazdan, Niektóre, s. 206). Przy
przyjêciu innego stanowiska nale¿a³oby przyj¹æ tezê, ¿e organ nie jest niczym innym, jak ty
przedstawicielem osoby prawnej. Nie mamy dwóch podmiotów stosunku prawnego, tylko j
eden. Organ osoby prawnej nie jest nigdy samoistnym podmiotem prawa. Jedynie pop
rzez dzia³anie organu osoba prawna mo¿e stale wystêpowaæ jako podmiot prawa. Najbardziej
widoczne jest to w stosunkach osób prawnych z osobami trzecimi. W takich stosunka
ch
STRONA 97
wystêpuj¹ co najmniej dwa podmioty: z jednej strony bêdzie to osoba prawna dzia³aj¹ca prze
z swój organ, a z drugiej za jej kontrahent. Organ nie mo¿e staæ siê nigdy samodzielnym p
odmiotem stosunku cywilnoprawnego. Okoliczno æ, ¿e w stosunkach cywilnoprawnych wystêpuj
e osoba prawna nie wyklucza oczywi cie istnienia wzajemnych stosunków miêdzy osobami f
izycznymi, tworz¹cymi organ, a osob¹ prawn¹ (M. Pazdan, Niektóre, s. 206). Bêd¹ to jednak¿e
osunki poszczególnych osób fizycznych, jako odrêbnych podmiotów prawa, a nie osób fizyczny
ch dzia³aj¹cych w charakterze organów. Mo¿liwe s¹ równie¿ stosunki prawne miêdzy samymi oso
tworz¹cymi organ, ale w zakresie nie objêtym kompetencj¹ dzia³ania organu. Uwaga ta, dot
ycz¹ca sfery kompetencji, odnosi siê równie¿ do stosunków osoby fizycznej -organu, ale nie
dzia³aj¹cej w charakterze organu. Problemem jest, szczególnie przy organach jednoosob
owych, dopuszczenie dokonywania czynno ci prawnych z samym sob¹ (szerzej A. Kidyba,
Zakaz, s. 54 i nast.).
W literaturze polskiej problem ten analizowano g³ównie w kontek cie pe³nomocników, bowiem
takim czynno ciom po wiêcony zosta³ art. 108 KC. Natomiast brak jest w Kodeksie cywilnym
unormowañ odnosz¹cych takie sytuacje do organów osób prawnych. Nie rozstrzygaj¹c w tym mi
ejscu tego skomplikowanego zagadnienia, s¹dzê, ¿e w odniesieniu do osób prawnych, w stos
unku do których brak jest szczególnych unormowañ reguluj¹cych te problemy (np. art. 173,
210 KSH), nale¿y stosowaæ per analogiam art. 108 KC. Jednak¿e nale¿y postêpowaæ wyj¹tkowo
ro¿nie, badaj¹c ka¿d¹ sytuacjê indywidualnie.
Ad 5). Z art. 38 KC wynika, ¿e osoba prawna, dzia³aj¹ca przez swoje organy, dokonuje m
.in. czynno ci prawnych, nabywaj¹c prawa i zaci¹gaj¹c zobowi¹zania. Nale¿y zatem przyj¹æ, ¿
o æ do czynno ci prawnych osoby prawnej jest realizowana przez jej organy (S. Grzybows
ki, w: System, s. 475). Realizacja tej zdolno ci przys³uguj¹cej osobie prawnej jest ci le
sprzê¿ona z dzia³aniem organów osoby prawnej. Trudno wiêc mówiæ o zdolno ci do czynno ci p
bez organów. Instytucja przedstawicielstwa jest w tym przypadku niewystarczaj¹ca, b
owiem generalne zast¹pienie organu przez przedstawiciela powodowa³oby brak zdolno ci d
o czynno ci prawnych. Zdolno æ do czynno ci prawnych jest klasyfikacj¹ normatywn¹ osoby pra
nej (J. D¹browa, Odpowiedzialno æ, s. 3; M. Pazdan, Niektóre, s. 21 8). Zdolno æ ta jest at
ybutem osoby prawnej, a nie jej organu. Nie istnieje bowiem sfera zdolno ci do czy
nno ci prawnych organu. Organ takiej zdolno ci posiadaæ nie mo¿e, gdy¿ nie jest samodzieln
ym podmiotem stosunku prawnego.
STRONA 98
Realizacja zdolno ci do czynno ci prawnych nastêpuje ex lege od momentu posiadania org
anów. Czynno ci prawne dokonywane przez organ s¹ czynno ciami prawnymi samej osoby prawn
ej. Mo¿liwo æ realizacji zdolno ci do czynno ci prawnych osoby prawnej jest okre lona zdoln
i¹ prawn¹ tej osoby. Zakres natomiast zdolno ci prawnej wykracza poza zakres jej zdoln
o ci do czynno ci prawnych (J. D¹browa, Odpowiedzialno æ, s. 213). W doktrynie istnieje spó
co do tego, czy osoba prawna mo¿e mieæ zdolno æ do czynno ci prawnych ograniczon¹ b¹d , cz
u niej wystêpowaæ czasowy brak tej zdolno ci.
Mo¿liwe jest czasowe nieobsadzenie organu ( mieræ, rezygnacja z funkcji, odwo³anie), jak
równie¿ brak mo¿liwo ci jego dzia³ania, mimo ¿e jest formalnie obsadzony (d³ugotrwa³a chor
utrata zdolno ci do czynno ci prawnych, uchylanie siê od realizacji funkcji). W takim
przypadku konieczne jest korzystanie z instytucji przedstawiciela ustawowego. Wy
daje siê, ¿e wówczas istnieje stan ograniczonej zdolno ci do czynno ci prawnych. Tak te¿ ro
wi¹za³ tê kwestiê ustawodawca w art. 42 KC w stosunku do osób prawnych. Czasowa niemo¿no æ
dzenia spraw osoby prawnej powoduje ustanowienie dla niej kuratora, który powinien
albo doprowadziæ do powo³ania organów, albo do likwidacji osoby prawnej. Taki mia³ byæ po
dstawowy cel dzia³alno ci przedstawiciela ustawowego, nastawionego na szybkie ustano
wienie organów osoby prawnej, a nie jego notoryczn¹ dzia³alno æ. Do czasu jednak powo³ania
rganów lub likwidacji osoby prawnej kurator mo¿e dokonywaæ wszelkich czynno ci w zakresi
e kompetencji organów. Przedstawicielem ustawowym jest ponadto likwidator, syndyk,
zarz¹dca komisaryczny itd.
Ad 6). Zgodnie z art. 38 KC, nale¿y przyj¹æ, ¿e sposób dokonywania dzia³añ przez osobê praw
ony jest w ustawie i opartym na niej statucie. Przepis ten ma charakter dyrektyw
ny i wskazuje jedynie na podstawowe wyznaczniki ustroju osoby prawnej, s³u¿¹ce g³ównie wsk
azaniu pozycji organów w strukturze osoby prawnej. Dlatego te¿ na podstawie art. 38
KC nie mo¿emy okre liæ zakresu uprawnieñ organów osoby prawnej. Poniewa¿ organy osoby prawn
j s¹ jej integraln¹ czê ci¹ i dzia³aj¹ za osobê prawn¹, nale¿y przyj¹æ jako zasadê, ¿e zakr
anów do dzia³ania odpowiada zdolno ci prawnej osoby prawnej (J Kosik, Zdolno æ, s. 31). Za
sad¹ równie¿ jest pe³na zdolno æ prawna osób prawnych. Ograniczenia tej zdolno ci s¹ wyj¹tk
z¹ wynikaæ ze szczególnej podstawy. Zdolno æ prawna osoby prawnej determinuje mo¿liwo ci dz
ia osoby prawnej i wyznacza najszersze granice uprawnieñ organów. Jednak¿e trudno sobi
e wyobraziæ sytuacjê "absolutnej" kompetencji organu osoby
STRONA 99
prawnej czy kompetencji pe³nej, chyba ¿e kompetencja pe³na ma oznaczaæ ten sam zakres, c
o zdolno æ prawna osoby prawnej (W. Pyzio³, Nowe zasady reprezentacji cywilnoprawnej p
rzedsiêbiorstw pañstwowych, PiP 1983, Nr 4, s. 69). Dodatkowe ograniczenia wyznaczaj¹c
e uprawnienia organów wynikaj¹ tak¿e z istnienia innych osób prawnych i ich wp³ywu na swob
odê dzia³ania osoby prawnej, z posiadania organów zwierzchnich lub sprawuj¹cych nadzór ora
z z faktu istnienia innych organów czy organizacji w ³onie osoby prawnej. Ma to bezp
o rednie oparcie w ustawie i statucie.
Nie mo¿na postawiæ zatem znaku równo ci miêdzy zakresem umocowania organów i pojêciem zakre
zdolno ci prawnej osoby prawnej. Zdolno æ prawna osoby prawnej wyznacza maksymalnie gr
anice mo¿no ci dzia³ania organów. Zakres dzia³ania organu bêdzie odpowiadaæ zdolno ci prawn
oby prawnej, o ile osoba posiada tylko i wy³¹cznie jeden organ i poprzez ten organ d
okonuje wszystkich dzia³añ. Je¿eli osoba prawna ma wiêcej organów, to dodatkowo w sferze w
ewnêtrznej zakres umocowania organów jest wyznaczony przez kompetencje innych, pozos
ta³ych jej organów (J. Kosik, Zdolno æ, s. 32).
Wzajemny zwi¹zek miêdzy zdolno ci¹ prawn¹ osoby prawnej a zakresem umocowania jej organów w
daje siê byæ oczywisty. P³yn¹ z tego dalsze wnioski. Upowa¿nienie do dzia³ania organów jest
zwi¹zane ze
zdolno ci¹ prawn¹ osoby prawnej. W zwi¹zku z tym nale¿y przyj¹æ, ¿e upowa¿nienie to nie ma
eru podmiotowego (M. Pazdan, Niektóre, s. 32), bowiem dotyczy tej samej osoby praw
nej i jest rozpatrywane w zakresie jej zdolno ci prawnej.
Z tak przedstawionej teorii organów wynikaj¹ istotne konsekwencje.
Do najwa¿niejszych nale¿¹:
l) traktowanie wad o wiadczenia woli osób fizycznych tworz¹cych organ za wady o wiadczen
ia woli osoby prawnej,
2) przyjêcie, ¿e dobra lub z³a wiara osób fizycznych tworz¹cych organ przypisana jest
do osoby prawnej,
3) w sferze odpowiedzialno ci odszkodowawczej, zarówno kontraktowej, jak i deliktowe
j, powstanie odpowiedzialno ci w wyniku dzia³ania (zaniechania) organów traktowane jes
t jak nastêpstwo czynu w³asnego, a nie cudzego (art. 471 w zw. z art. 474 zd. 2, art
. 415 w zw. z art. 416 KC).
STRONA 100
Nb 97
Przeciwstawna do teorii organów jest teoria przedstawicielstwa. Ta ostatnia opiera³a
siê (w stosunku do osób prawnych) na zasadzie, ¿e osoba prawna mog³a dzia³aæ tylko poprzez
przedstawicieli. To oni mogli dokonywaæ czynno ci prawnych w imieniu osoby prawnej.
Skutki dzia³añ przedstawicieli realizowa³y siê bezpo rednio w osobie reprezentowanego, choæ
podmiotem by³ przedstawiciel. Istot¹ teorii przedstawicielstwa by³o umo¿liwienie dzia³ania
osobom prawnym przez inny podmiot. Ró¿nice miêdzy przedstawicielem ustawowym a organe
m przebiegaj¹ w kilku p³aszczyznach (zob. A. Kidyba, Dyrektor, s. 76 i nast.; M. Paz
dan, w: Kodeks, red. K. Pietrzykowski, s. 245). Do najwa¿niejszych mo¿emy zaliczyæ to,
¿e organ wchodzi w sk³ad struktury organizacyjnej osoby prawnej i nie posiada odrêbne
j od niej podmiotowo ci prawnej, podczas gdy przedstawiciel ustawowy pozostaje poz
a struktur¹ osoby prawnej. W zwi¹zku z tym przedstawiciel ustawowy jest samodzielnym
podmiotem prawa, niezale¿nym od podmiotowo ci osoby prawnej, któr¹ ma reprezentowaæ. Orga
n natomiast takiej podmiotowo ci jest pozbawiony. Przedstawiciel ustawowy stoi nie
jako "obok" podmiotu reprezentowanego, a organ "stanowi czê æ osoby prawnej". Przy sto
sunkach prawnych osoby prawnej z osobami trzecimi mamy do czynienia tylko z jedn
ym podmiotem -osob¹ prawn¹, a nie organem de facto dzia³aj¹cym przez tworz¹ce go osoby fiz
yczne. Natomiast przy korzystaniu z instytucji przedstawicielstwa ustawowego mam
y dwa podmioty: przedstawiciela i reprezentowanego.
Bez organu osoba prawna nie mo¿e na sta³e uczestniczyæ w obrocie cywilnoprawnym. Nie j
est mo¿liwe sta³e wystêpowanie na zewn¹trz w stosunkach z osobami trzecimi za pomoc¹ innyc
h jednostek. Tego rodzaju zale¿no ci brak przy przedstawicielstwie ustawowym; osoba
prawna nie musi posiadaæ przedstawiciela ustawowego (choæ mog¹ to nakazywaæ przepisy). I
stnieje wprawdzie w Kodeksie cywilnym art. 42 § I, zgodnie z którym, je¿eli osoba praw
na nie mo¿e prowadziæ swoich spraw z braku powo³anych do tego organów, s¹d ustanawia dla n
iej kuratora, jednak¿e zakres dzia³ania kuratora (przedstawiciela ustawowego) powini
en, w my l art. 42 § 2, zmierzaæ w kierunku powo³ania organów jako niezbêdnych do prawid³ow
funkcjonowania osoby prawnej albo do doprowadzenia do jej likwidacji. We wspomn
ianym art. 42 KC przedstawiciel ustawowy powo³ywany jest wiêc niejako w nastêpstwie pe
wnych okoliczno ci, a nie jest on od pocz¹tku do koñca zwi¹zany z bytem osoby prawnej ja
k w przypadku organu.
STRONA 101
Organ osoby prawnej mo¿e ustalaæ obiektywne normy wi¹¿¹ce w pewnych stosunkach prawnych. Z
asadniczo nie ma tego typu zale¿no ci przy przedstawicielstwie. Dzia³ania organu trakt
uje siê jako dzia³anie samej osoby prawnej. Oznacza to, ¿e organ objawia wolê osoby praw
nej. Przedstawiciel ustawowy natomiast objawia sw¹ w³asn¹ wolê, ale dzia³a w cudzym imieni
u. £¹czy siê z tym problem ró¿nej formy objawiania woli przez osobê prawn¹ i przedstawiciel
stawowego. Jest to szczególnie widoczne przy organach wieloosobowych. O wiadczenia w
oli osób prawnych przybieraj¹ formê uchwa³ osób fizycznych, tworz¹cych organ, podczas gdy o
adczenia woli przedstawiciela ustawowego stanowi¹ odrêbne o wiadczenia woli (gdyby ust
anowiono dwóch przedstawicieli ustawowych, to ich o wiadczenia woli sk³adaæ siê bêd¹ z dwóc
zielnych o wiadczeñ, a nie z uchwa³y).
Zdolno æ do czynno ci prawnych osób prawnych jest realizowana przez ich organy. Akceptuj¹c
teoriê organów, nale¿y przyj¹æ, ¿e osobie prawnej przys³uguje pe³na zdolno æ prawna (a wiê
lno æ do czynno ci prawnych) i nie istnieje sfera zdolno ci do czynno ci prawnych organu.
Przy teorii przedstawicielstwa nale¿a³oby przyj¹æ, ¿e osoba prawna mog³aby nie mieæ pe³nej
o ci do czynno ci prawnych. Je¿eli wystêpuje przedstawiciel ustawowy, mamy w³a nie sytuacjê
raniczenia w zdolno ci do czynno ci prawnych. Ograniczenie to wi¹¿e siê ze specyficznym ce
lem dzia³ania przedstawiciela ustawowego, wê¿szym od celu realizowanego przez organ.
Zgodnie z art. 38 KC, osoba prawna dzia³a przez swoje organy, przez co rozumie siê n
ie tylko czynno ci prawne, lecz tak¿e inne czyny. Natomiast art. 95 KC wyra nie wskazu
je na mo¿liwo æ dokonywania przez przedstawiciela ustawowego tylko czynno ci prawnych. M
o¿liwo ci przedstawiciela ustawowego s¹ wiêc wê¿sze, dotycz¹ tylko sfery czynno ci prawnych
czasem mog¹ wykraczaæ poza tê kategoriê. Tak wiêc w przypadku przedstawicielstwa ustawoweg
o nie wystêpuje pojêcie "dzia³anie", ale tylko wystêpowanie w imieniu (sfera przyjmowani
a i sk³adania o wiadczeñ woli). Dzia³anie organu osoby prawnej dotyczy wiêc nie tylko sfer
y reprezentacji cywilnoprawnej, ale równie¿ dzia³añ czêsto faktycznych zarówno w sferze zew
rznej, jak i wewnêtrznej. Mo¿liwo æ dokonywania przez przedstawiciela ustawowego tylko c
zynno ci prawnych i wy³¹czenie innych dzia³añ jest argumentem przemawiaj¹cym na rzecz przyj
a teorii organów.
Inne s¹ skutki wyrz¹dzenia szkody przez organ i przedstawiciela ustawowego. W pierws
zym wypadku osoba prawna odpowiada jak za w³asne czyny (przy odpowiedzialno ci kontr
aktowej na podstawie
STRONA 102
art. 471 KC, a przy odpowiedzialno ci deliktowej -art. 416 KC). Natomiast w drugim
przypadku osoba prawna odpowiada jak za czyn cudzy (przy odpowiedzialno ci kontra
ktowej na podstawie art. 474 KC, a przy odpowiedzialno ci deliktowej -art. 420 KC,
je¿eli przedstawiciel reprezentuje pañstwow¹ osobê prawn¹, lub art. 429-430 KC w pozosta³y
h przypadkach). Przyjêcie powy¿szych za³o¿eñ pozwala na uznanie, ¿e osoba prawna wskutek dz
a³ania w³asnego mo¿e sama ponosiæ odpowiedzialno æ deliktow¹. Wina osób fizycznych, tworz¹c
an, i skutki czynu niedozwolonego przypisane s¹ bezpo rednio osobie prawnej, natomia
st przy pope³nieniu czynu niedozwolonego przez przedstawiciela brak jest podstaw d
o przypisania winy bezpo rednio osobie prawnej i uznania odpowiedzialno ci osoby pra
wnej jak za czyn w³asny. Ponadto o dobrej lub z³ej wierze osoby prawnej decyduje wiad
omo æ osób wchodz¹cych w sk³ad organu. Przy przedstawicielstwie dobra lub z³a wiara jest ro
patrywana tylko po stronie przedstawiciela jako odrêbnego podmiotu prawa. Wskazane
ró¿nice miêdzy organem a przedstawicielem ustawowym mog¹ w przypadku poszczególnych osób z
cieraæ siê. Chodzi tu przede wszystkim o mo¿liwo æ podejmowania czynno ci z zakresu zarz¹dz
a przez przedstawicieli ustawowych, jak równie¿ o dopuszczalno æ ustalenia norm wewnêtrzny
ch przez przedstawicieli, ale w granicach, jakie wyznacza cel ich dzia³ania i przy
jête kompetencje.
Nb 98
W zwi¹zku z ju¿ przedstawionymi uwagami dotycz¹cymi przedstawicielstwa ustawowego osób f
izycznych i osób prawnych nie ma konieczno ci powtórnej ich analizy. Nale¿y wszak¿e zaznac
zyæ, ¿e -poza wyra nie okre lonymi sformu³owaniami (np. w art. 42 KC, w przepisach PrStowU
, art. 253 § 2 i 426 § 2 KSH itd.) -rzadko okre la siê pewne podmioty mianem przedstawic
ieli ustawowych, mimo i¿ taki charakter posiadaj¹. Ponadto mo¿e wyst¹piæ konieczno æ ustano
nia kuratorów na podstawie przepisów Kodeksu postêpowania cywilnego i Kodeksu spó³ek handl
owych do dokonywania czynno ci procesowych. Nale¿y to odnie æ do:
l) kuratorów ustanowionych dla uchylenia lub stwierdzenia niewa¿no ci uchwa³y wspólników sp
z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ b¹d uchwa³y walnego zgromadzenia spó³ki akcyjnej,
2) kuratorów ustanawianych dla strony nie maj¹cej organu powo³anego do jej reprezentow
ania przez s¹d na wniosek strony przeciwnej, je¿eli strona ta podejmuje przeciwko dr
ugiej czynno æ procesow¹ nie cierpi¹c¹ zw³oki.
Ad l). Kurator dla uchylenia lub stwierdzenia niewa¿no ci uchwa³y wspólników spó³ki z ogran
on¹ odpowiedzialno ci¹ przewidziany jest
STRONA 103
w art. 253 KSH. W sprawach dotycz¹cych uchylenia lub stwierdzenia niewa¿no ci uchwa³y ws
pólników spó³ki z o.o., w których to stron¹ pozwan¹ jest spó³ka, kuratora do dzia³ania za n
a siê tylko w przypadku, gdy zarz¹d nie mo¿e reprezentowaæ spó³ki i gdy brak uchwa³y wspóln
ustanowieniu osobnego pe³nomocnictwa.
Kuratora przewidzianego w art. 253 KSH (A. Kidyba, Spó³ka, s. 469 i nast.) ustanawia
s¹d w³a ciwy do rozstrzygniêcia powództwa.
O kuratorze do dzia³ania za spó³kê akcyjn¹ w sporze dotycz¹cym uchylenia lub stwierdzenia n
ewa¿no ci uchwa³ walnego zgromadzenia jest mowa w art. 426 KSH (nale¿y do niego odnie æ uwa
i dotycz¹ce kuratora z art. 253 KSH).
Ad 2). Artyku³ 64 KPC przewiduje ustanowienie kuratora dla strony nie maj¹cej organu
powo³anego do jej reprezentowania, na wniosek strony przeciwnej, je¿eli strona ta p
odejmuje przeciwko drugiej czynno æ procesow¹ nie cierpi¹c¹ zw³oki. Brak organu powo³anego
reprezentowania bêdzie zachodziæ nie tylko wówczas, gdy organu osoby prawnej w ogóle nie
powo³ano, ale równie¿ wtedy, gdy organ ten nie mo¿e reprezentowaæ tej osoby, np. z powodu
nieobecno ci, niezdolno ci procesowej.
Nb 99
Z pewno ci¹ dzia³ania przedstawicieli ustawowych osób prawnych bêd¹ mia³y wyj¹tkowy charakt
z zasady wyst¹pi¹ tam, gdzie nie mog¹ dzia³aæ organy. Jednak¿e w wielu przypadkach jest to
astêpstwem zaistnienia okre lonych okoliczno ci, np. przes³anek likwidacji czy upad³o ci, z
gro¿enia wyniku finansowego itp.
Kurator jest powo³ywany przez s¹d rejestrowy, równie¿ wtedy, gdy osoba prawna wpisana do
rejestru przedsiêbiorców nie wykonuje obowi¹zków okre lonych w art. 24 ust. l KrRejSU.
Do innych, poza kuratorami, przedstawicieli ustawowych mo¿emy zaliczyæ likwidatorów. D
odatkowo szeroka gama przedstawicieli ustawowych wystêpuje np. w przedsiêbiorstwach
pañstwowych (zarz¹dca, zarz¹dca komisaryczny, tymczasowy kierownik, reprezentant upad³eg
o). Kreowanie przedstawicielstwa ustawowego nie nale¿y wy³¹cznie do s¹du. Aby dany podmi
ot -w odniesieniu do osób prawnych -móg³ byæ uznany za przedstawiciela ustawowego, nie m
usi byæ w ustawie tak konkretnie nazwany (wyj¹tek stanowi art. 87 § l ustawy z 1.12.19
61 r. -Kodeks morski; tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 10, poz. 36 ze zm. czy prze
pisy Prawa o stowarzyszeniach). przedstawicielstwo ustawowe mo¿e -poza tym, ¿e wynik
a wyra nie z przepisów prawa -mieæ charakter dorozumiany. Je¿eli z przepisów prawa wynikaj¹
dla jakiego podmiotu uprawnienia (kompetencje) do podejmowania okre lonych dzia³añ, to
nale¿y uznaæ, ¿e w pewnych sytu-
STRONA 104
-acjach w ramach szerzej okre lonych kompetencji mie ci siê prawo do dokonywania czynn
o ci prawnych w imieniu (a nie "za", jak to jest w przypadku organu reprezentuj¹cego
). Dzia³anie przedstawicieli ustawowych mo¿e byæ równie¿ nastêpstwem ich powo³ania poprzez
yzjê organów administracji pañstwowej, innych organów wewnêtrznych, organów za³o¿ycielskich
Tryb ustanowienia mo¿e te¿ byæ rozmaity: akt administracyjny (zarz¹dca komisaryczny), u
chwa³a (tymczasowy kierownik), umowa (zarz¹dca).
Granice umocowania przedstawicielstwa ustawowego s¹ przewa¿nie zakre lone stosunkowo s
zeroko. Przedstawiciel ustawowy jest zazwyczaj reprezentantem podmiotu w zakresi
e wyznaczonym ze wzglêdu na niezdolno æ do samodzielnego dzia³ania osoby prawnej. Nie ma
jednolitego kryterium celu przedstawicielstwa ustawowego; mo¿e nim byæ interes oraz
dobro reprezentowanego lub innych osób. Pozycja przedstawiciela ustawowego ró¿ni siê ty
m od pozycji pe³nomocnika, ¿e reprezentowany nie ma z regu³y ¿adnego wp³ywu na ustanowieni
e i wybór osoby przedstawiciela ustawowego, podczas gdy o wyborze i ustanowieniu p
e³nomocnika decyduje sam reprezentowany. Ma to istotne znaczenie w kwestii wp³ywu wia
domo ci reprezentowanego na ocenê dobrej lub z³ej wiary oraz wad o wiadczenia woli w raz
ie reprezentacji przez przedstawiciela ustawowego lub pe³nomocnika, jak równie¿ powinn
o ci liczenia siê przez reprezentowanego z obowi¹zkiem zwrotu wiadczenia dokonanego do
r¹k przedstawiciela ustawowego.
4. Pe³nomocnicy
Nb 100
Osoby prawne mog¹ byæ równie¿ zastêpowane przez pe³nomocników. Nale¿y stwierdziæ, ¿e w prak
organami to w³a nie pe³nomocnicy dokonuj¹ czynno ci prawnych w imieniu osób prawnych. W³a
mo¿na poprzestaæ na odes³aniu -z pewnym uzupe³nieniem -do uwag dotycz¹cych osób fizycznych
Specyficzna jest w szczególno ci regulacja zawarta w art. 97 KC. Mamy wówczas do czyni
enia z pe³nomocnictwem domniemanym (ustawowym), polegaj¹cym na tym, ¿e "osobê czynn¹ w lok
alu przedsiêbiorstwa przeznaczonym do obs³ugiwania publiczno ci poczytuje siê w razie w¹tp
liwo ci za umocowan¹ do dokonywania czynno ci prawnych, które zazwyczaj bywaj¹ dokonywane
z osobami korzystaj¹cymi z us³ug tego przedsiêbiorstwa". Zastosowanie art. 97 KC uzale¿n
ione jest od spe³nienia nastêpuj¹cych przes³anek (por. szerzej A. Kidyba, J. Mojak, Glos
a do wyr. SN z 17.12.1985 r., 111 CRN 395/85, Pal. 1988, Nr 5; równie¿ do tego
STRONA 105
orzeczenia glosy A. Szpunara, PiP 1988, Nr 7; J. Tymczenko, NP 1987, Nr 7-8; R.
Szczepaniak, Art. 97 Kodeksu cywilnego jako instrument obrotu gospodarczego, Pr.
Spó³. 1998, Nr 4, s. 32 i nast.):
1) czynno æ powinna byæ dokonana w lokalu przedsiêbiorstwa (za taki uwa¿a siê nie tylko biu
o, ale i plac, na którym sk³adany jest towar, magazyn),
2) lokal musi byæ przeznaczony do obs³ugiwania publiczno ci, a wiêc chodzi o te miej
sca, gdzie zwyczajowo obs³uguje siê klientów,
3) musz¹ istnieæ uzasadnione w¹tpliwo ci co do umocowania osoby czynnej w lokalu (np. br
ak jest stosownej informacji na tablicy og³oszeñ, identyfikatora),
4) czynno æ prawna mie ci siê w granicach umocowania, a wiêc chodzi tylko o czynno ci, któr
ywaj¹ zazwyczaj dokonane z klientami (sprzeda¿ telewizora w sklepie ze sprzêtem audio-
wideo, ale nie sprzeda¿ telewizora w sklepie spo¿ywczym).
Udzielenie pe³nomocnictwa przez osobê prawn¹ wi¹¿e siê z okre leniem granic umocowania pe³n
ika w imieniu osoby prawnej i dokonywane jest w drodze czynno ci prawnej. W zale¿no ci
od rozstrzygniêæ ustawowych lub przepisów statutów, udzielenie pe³nomocnictwa mo¿e siê odb
dnoosobowo (np. w przedsiêbiorstwie pañstwowym), ³¹cznie na podstawie ustawy (np. spó³dziel
ie) lub na podstawie regu³ wynikaj¹cych z norm reguluj¹cych sposób reprezentacji osoby p
rawnej (np. spó³ka z 0,0.). Pe³nomocnicy mog¹ wystêpowaæ równie¿ ³¹cznie.
Reprezentacja osoby prawnej (równie¿ jednostek organizacyjnych nie posiadaj¹cych osobo
wo ci prawnej) wi¹¿e siê z mo¿liwo ci¹ udzielenia pe³nomocnictwa innej osobie prawnej lub t
mnej osobie prawnej.
Na tym tle rodzi siê podstawowy problem, w czyim imieniu dzia³aj¹ osoby wystêpuj¹ce "za" (
w imieniu osoby prawnej). Generalna zasada jest taka, ¿e osoby prawne pos³uguj¹ siê w sw
oim dzia³aniu organami lub innymi zastêpcami, u³omne osoby prawne za zastêpcami dzia³aj¹cy
w ich imieniu. Dokonuj¹c czynno ci prawnych w imieniu osoby prawnej, dzia³aj¹ za tê osobê p
awn¹. Dochodzi do na³o¿enia siê dwóch sfer kompetencyjnych w ramach tego samego podmiotu:
dzia³ania w charakterze pe³nomocnika, jak równie¿ dzia³ania we w³asnej sferze prawnej, zgod
ie z wewnêtrzn¹ struktur¹ tej osoby prawnej. Osoba prawna dzia³aj¹c we w³asnej sferze prawn
j, dokonuje czynno ci prawnych przez organy, a te dzia³aæ powinny ze skutkiem dla niej
. Je¿eli wiêc osoba prawna jest pe³nomocnikiem i dzia³a przez organ jako pe³nomocnik, pows
taje problem, w czyim imieniu dzia³a, czy w swoim w³asnym, czy te¿ w imieniu reprezent
owanego i ze skutkiem dla niej, i w jej interesie. Podjêcie czynno ci prawnych
STRONA 106
przez organ lub innych zastêpców zwi¹zane jest z osob¹ prawn¹, w strukturze której siê znaj
e. Dlatego te¿ najkorzystniejsze z tego punktu widzenia jest przyjêcie rozwi¹zania, któr
e znalaz³o siê w ustawie o przedsiêbiorstwach pañstwowych, przy umowie o prowadzenie zar
z¹du przedsiêbiorstwem. Mianowicie, je¿eli zarz¹dc¹ (w omawianym przypadku pe³nomocnikiem)
est osoba prawna, umowa powinna przewidywaæ (w naszym przypadku o wiadczenie woli um
ocowanego), kto w jej imieniu bêdzie dokonywa³ okre lonych czynno ci. Osoba taka, która zo
sta³a wyznaczona, dzia³a w imieniu osoby prawnej (A. Kidyba, Umowa o zarz¹dzanie przed
siêbiorstwem pañstwowym, w: Aktualne umowy w obrocie gospodarczym, Warszawa 1999, s.
15.1.2). W ten sposób osoba
prawna decyduje, kto bêdzie dokonywa³ czynno ci, ale ich realizacja odbywa siê nie w imi
eniu tej osoby prawnej, ale w imieniu mocodawcy. Mo¿liwe jest równie¿ zawarcie umowy p
owiernictwa.
5. Prokurenci
5.1. Uwagi ogólne
Nb 101
W odniesieniu do spó³ek prawa handlowego, a w rozwa¿anym kontek cie w odniesieniu do spó³ki
z o.o. i akcyjnej, mo¿liwa jest reprezentacja tych spó³ek przez prokurentów.
Prokura wywodzi siê z prawa niemieckiego (obecnie wystêpuje równie¿ w Niemczech -§ 48-53 H
GB, Szwajcarii -art. 458-465 OR). Prokura -zgodnie z tradycyjnymi pogl¹dami -jest
pe³nomocnictwem szczególnego rodzaju o z góry okre lonym ustawowo zakresie umocowania, u
regulowanym nadal obowi¹zuj¹cymi przepisami KH (art. 632 KSH).
Do szczególnych cech prokury nale¿¹: ustawowo okre lony zakres umocowania, co pozwala do
strzegaæ w niej pewne cechy przedstawicielstwa ustawowego; mog¹ j¹ ustanawiaæ tylko spó³ki
andlowe; czynno ci
prawne mo¿liwe do dokonania przez prokurenta musz¹ siê wi¹zaæ z prowadzeniem przedsiêbiorst
a zarobkowego spó³ki; prokura jest wpisywana do rejestru; nie mo¿na ograniczyæ prokury z
e skutkiem prawnym wobec osób trzecich.
W zwi¹zku z tym, ¿e prokura jest szczególnym rodzajem pe³nomocnictwa (dodatkowym poza wy
mienionymi w KC), nale¿y przyj¹æ, ¿e w braku przepisów w KH i KSH nale¿y stosowaæ przepisy
o pe³nomocnictwie.
Mimo podobieñstw miêdzy pe³nomocnictwem a prokur¹ s¹ te¿ ró¿nice (A. Kidyba, w: Kodeks, s.
l) mocodawc¹ przy klasycznym pe³nomocnictwie mo¿e byæ ka¿dy podmiot prawa (przy prokurze
tylko spó³ki handlowe);
STRONA 107
2) zakres umocowania pe³nomocnika wynika z o wiadczenia woli mocodawcy (przy prokurz
e wynika z ustawy);
3) pe³nomocnictwo mo¿e byæ ograniczone lub rozszerzone w swoim zakresie, mo¿e byæ zastêpowa
e jedn¹ form¹ przez drug¹, np. ogólne przez rodzajowe itp. (prokura nie mo¿e byæ ograniczon
ze skutkiem prawnym wobec osób trzecich);
4) mo¿liwe jest udzielenie dalszych pe³nomocnictw (nie mo¿na udzieliæ dalszej prokury)
.
5.2. Ustanowienie i udzielenie prokury
Nb 102
Udzielenie prokury nastêpuje przez jednostronn¹ czynno æ prawn¹ o wiadczenie woli spó³ki ha
ej. W art. 60 KH mowa jest o ,.udzieleniu prokury", podczas gdy przepisy KSH u¿ywa
j¹ pojêcia "ustanowienie prokury" (art. 41 § l) lub "powo³anie prokurenta" (art. 208 z.
6). Udzielenie prokury mo¿e byæ nastêpstwem jej ustanowienia albo te¿, je¿eli ustanowienie
odbywa siê w obecno ci przysz³ego prokurenta, mog¹ to byæ momenty to¿same (T Siemi¹tkowski
rokura, s. 16 i nast.).
Legitymacjê czynn¹ do udzielenia prokury w spó³ce jawnej w stosunkach zewnêtrznych ma ka¿dy
wspólnik. Jedynie w stosunkach wewnêtrznych ustanowienie prokury wymaga zgody wszyst
kich wspólników maj¹cych prawo prowadzenia spraw spó³ki.
Zasady obowi¹zuj¹ce w spó³ce jawnej odnosz¹ siê równie¿ do spó³ki partnerskiej. Je¿eli jedn
ony jest zarz¹d, prokura jest ustanawiana i udzielana wed³ug zasad obowi¹zuj¹cych w spó³ce
o.o.
W spó³ce komandytowej, na mocy art. 103 KSH, bêd¹ mieæ zastosowanie przepisy dotycz¹ce spó³
wnej. W stosunkach zewnêtrznych udzieliæ prokury mo¿e wiêc ka¿dy komplementariusz, natomia
st w stosunkach wewnêtrznych potrzebna jest zgoda wszystkich komplementariuszy maj¹c
ych prawo prowadzenia spraw spó³ki.
W spó³ce partnerskiej i komandytowo-akcyjnej obowi¹zuj¹ zasady przyjête w spó³ce jawnej. Je
k¿e w spó³ce partnerskiej, gdy ustanowiony jest zarz¹d, obowi¹zuj¹ zasady przyjête w spó³ce
Na tle rozró¿nienia na stosunki wewnêtrzne i stosunki zewnêtrzne spó³ki, wyra nie dostrzega
jest podzia³ na prowadzenie spraw i reprezentacjê spó³ki. W przypadku spó³ki jawnej, partn
rskiej, komandytowej l komandytowo-akcyjnej decyzjê w stosunkach wewnêtrznych musz¹ po
dj¹æ wszyscy wspólnicy, którzy maj¹ prawo prowadzenia spraw spó³ki (a nie jej reprezentacji
W stosunkach zewnêtrznych udzielenie prokury mo¿liwe jest ju¿ w wyniku z³o¿enia jednostron
nego o wiadczenia woli w imieniu spó³ki przez wspólnika.
STRONA 108
W spó³ce z o.o. powo³anie prokurenta wymaga zgody wszystkich cz³onków zarz¹du, tj. musi byæ
djêta stosowna uchwa³a. Nastêpstwem takiej uchwa³y mo¿e byæ udzielenie prokury przez cz³onk
ub cz³onków zarz¹du. O tym, w jaki sposób mo¿e byæ udzielona prokura, decyduj¹ przepisy Kod
u spó³ek handlowych albo te¿ przepisy reguluj¹ce ustrój danej spó³ki (umowa spó³ki).
W spó³ce z o.o. udzielenie prokury zale¿y od postanowieñ umowy spó³ki i ma zwi¹zek z kolegi
o ci¹ organu. Je¿eli zarz¹d spó³ki jest wieloosobowy, sposób reprezentowania reguluje umowa
. Umowa spó³ki mo¿e wiêc przewidywaæ reprezentacjê ³¹czn¹, polegaj¹c¹ na wspó³dzia³aniu, np
e³nomocnikiem, dwóch pe³nomocników, dwóch prokurentów czy prokurenta z pe³nomocnikiem. Je¿e
owa spó³ki nie zawiera ¿adnych postanowieñ w tym wzglêdzie, do sk³adania o wiadczeñ woli w
iu spó³ki wymagane jest wspó³dzia³anie dwóch cz³onków zarz¹du lub jednego cz³onka zarz¹du ³
entem. Powo³anie (a nie udzielenie) prokurenta zale¿y równie¿ od umowy spó³ki i ma zwi¹zek
olegialno ci¹ organu. Je¿eli umowa spó³ki nie stanowi inaczej i zarz¹d jest kolegialny, ust
nowienie prokury wymaga zgody wszystkich cz³onków zarz¹du. Jak to ju¿ stwierdzono, umowa
spó³ki mo¿e te kwestie uregulowaæ inaczej. Je¿eli zostanie udzielona prokura zgodnie z za
sadami reprezentacji spó³ki z o.o., a wbrew czy z pominiêciem zgody wszystkich cz³onków za
rz¹du (art. 208 § 6 KSH), to takie dzia³anie bêdzie wa¿ne i skuteczne wobec osób trzecich.
a takie czynno ci dzia³aj¹cy cz³onkowie zarz¹du (udzielaj¹cy prokury) ponosz¹ odpowiedzialn
ec spó³ki.
W spó³ce akcyjnej, tak jak w spó³ce z o.o., udzielenie prokury nale¿y do kompetencji zarz¹d
. Regu³y dokonywania czynno ci prawnych przez zarz¹d s¹ analogicznie uregulowane jak w s
pó³ce z o.o. i zale¿¹ od tego, czy organ jest kolegialny oraz od postanowieñ statutu (art.
371 § 4 KSH).
Zgodnie z brzmieniem art. 60 KH, prokury mo¿e udzieliæ tylko kupiec rejestrowy. Wobe
c uchylenia art. 4 KH przez art. VI § l PWKC, przez to pojêcie nale¿y rozumieæ tylko spó³kê
ndlow¹, tj. spó³kê jawn¹, partnersk¹, komandytow¹, komandytowo-akcyjn¹, z ograniczon¹ odpow
no ci¹ i akcyjn¹. Nie mo¿e udzieliæ prokury spó³ka cywilna. Zasadniczo prokura mo¿e byæ udz
w sytuacji prawid³owego funkcjonowania spó³ek, tj. wówczas gdy wspólnicy (spó³ki osobowe) b
z¹dy spó³ek (lub ich cz³onkowie) mog¹ w pe³ni podejmowaæ czynno ci w spó³ce. Nie mo¿na udzi
gdy spó³ka jest: w likwidacji (art. 79 KSH -jawna i inne spó³ki osobowe, art. 284 KSH -
spó³ka z o.o., art. 470 KSH -spó³ka akcyjna) lub gdy wydano postanowienie o og³osze-
STRONA 109
-niu upad³o ci, bowiem ich celem jest zlikwidowanie przedsiêbiorstwa spó³ki. Prokura ustan
owiona przed wszczêciem likwidacji wygasa.
Nb 103
Prokury mo¿na natomiast udzieliæ w czasie trwania postêpowania 103 uk³adowego wobec odmi
ennego celu postêpowania uk³adowego, tj. sanacji dzia³alno ci spó³ki. Prokura w takim przyp
dku mo¿e byæ udzielona za zgod¹ nadzorcy wyznaczonego przez s¹d.
Nb 104
Przy prokurze wystêpuj¹ dwa stosunki prawne: zewnêtrzny -miêdzy prokurentem a osobami tr
zecimi -i wewnêtrzny -miêdzy spó³k¹ i jej prokurentem. Ustawodawca zdecydowanie daje prior
ytet stosunkom zewnêtrznym. Brak jest natomiast regulacji stosunków wewnêtrznych, czyl
i rozstrzygniêæ co do stosunku wewnêtrznego, gdy¿ tê sferê ustawodawca pozostawia woli stro
(T Siemi¹tkowski, Prokura, s. 142 i nast.; A. Szumañski, w: Prawo, red. S. W³odyka, s
. 212).
Prokury mo¿na udzieliæ zarówno osobie, z któr¹ spó³kê wi¹¿e stosunek prawny, jak i osobie,
a ¿adnego zwi¹zku prawnego. Dominuj¹cy jest pogl¹d o adekwatno ci art. 96 KC do prokury, c
zyli ¿e prokura mo¿e byæ udzielona bez wewnêtrznego stosunku prawnego, reguluj¹cego podsta
wê dzia³alno ci prokurenta w imieniu spó³ki.
Z regu³y jednak bardzo czêsto, ze wzglêdu na osobisty charakter prokury, prokura jest
udzielana osobie, z któr¹ mocodawcê ³¹czy jaki stosunek prawny. Najwa¿niejszymi podstawami
osunków wewnêtrznych miêdzy prokurentem a spó³k¹ jest: umowa o pracê, umowa zlecenia, umowa
dzie³o, urnowa agencyjna, urnowa o wiadczenie us³ug, inne umowy nienazwane.
Nb 105
Udzielenie prokury mo¿e siê odbyæ tylko przez pisemne o wiadczenie, tj. z³o¿enie o wiadczen
woli na pi mie. W przepisach brak jest sankcji niewa¿no ci w przypadku niezachowania f
ormy pisemnej, co mog³oby sugerowaæ, ¿e mo¿liwe jest ustanowienie prokury równie¿ w inny sp
sób, np. ustnie, per facta concludentia itp. Jednak¿e wobec odpowiedniej relacji do
przepisów Kodeksu cywilnego, odnosz¹cych siê do pe³nomocnictwa ogólnego, które musi byæ udz
one na pi mie pod rygorem niewa¿no ci oraz szerszego w stosunku do pe³nomocnictwa ogólnego
zakresu umocowania, nale¿y przyj¹æ, ¿e do ustanowienia prokury niezbêdna jest co najmniej
zwyk³a forma pisemna. W pewnych jednak przypadkach potrzebna bêdzie kwalifikowana f
orma pisemna. Przepis art. 99 § 1 KC stanowi, ¿e je¿eli do wa¿no ci czynno ci prawnej potrz
bna jest forma szczególna, pe³nomocnictwo do dokonania tej czynno ci powinno byæ udzielo
ne w tej samej formie. Dlatego te¿ w pewnych przypadkach prokury trzeba bêdzie udzie
liæ w formie aktu notarialnego (np. zbycie
STRONA 110
ograniczonych praw rzeczowych), w formie pisemnej z dat¹ pewn¹ (obrót prawami ze znaków
towarowych).
Udzieleniu prokury przez pisemne o wiadczenie nie odpowiada taki sam obowi¹zek zacho
wania formy przy przyjêciu prokury. Co wiêcej, przepisy nie wymagaj¹, aby prokura by³a w
ogóle przyjêta. Prokurent mo¿e jednak odmówiæ przyjêcia prokury, zawiadamiaj¹c o tym spó³k
ielaj¹c¹ i s¹d rejestrowy.
Udzielenie prokury (podobnie jak jej wyga niêcie) powinno byæ zg³oszone do rejestru (T.
Siemi¹tkowski, Prokura, s. 45). Wpis taki ma charakter obligatoryjny, ale ma znacz
enie deklaratoryjne (stwierdzaj¹ce), a nie konstytutywne (prawotwórcze). Prokura jes
t skuteczna od chwili jej udzielenia, tote¿ do czasu wpisania jej do rejestru dowód
jej udzielenia jest wystarczaj¹cym potwierdzeniem tego faktu. Poza tym wpis pe³ni fu
nkcjê informacyjn¹ o tym, komu udzielono prokury. Domniemanie p³yn¹ce z wpisu o wa¿nie udz
ielonej prokurze jest szczególnie wa¿ne dla uczestników obrotu. Prokura jest jednak wa¿n
a mimo niewpisania jej do rejestru. Wyga niêcie prokury powinno byæ równie¿ wpisane do rej
estru.
Uprawnion¹ i zobowi¹zan¹ do zg³oszenia jest spó³ka, tj. osoby uprawnione do jej reprezentac
i. Zg³oszenia do rejestru nie mo¿e dokonaæ sam prokurent, nawet gdyby z mocy przepisów u
mowy lub statutu by³ do tego uprawniony. Rozwi¹zaniem tego problemu mo¿e byæ udzielenie
odrêbnego pe³nomocnictwa do zg³oszenia prokury do rejestru. O wpisie do rejestru s¹d pow
inien powiadomiæ spó³kê i prokurenta.
W przypadku udzielenia prokury ³¹cznej okoliczno æ taka musi byæ ujawniona we wpisie. Z re
jestru powinno wynikaæ wyra nie, który prokurent mo¿e dzia³aæ samodzielnie, a którzy prokur
i zobowi¹zani s¹ do ³¹cznego sk³adania o wiadczeñ woli. Je¿eli nie zaznaczono okoliczno ci
ntacji ³¹cznej, to w stosunku do osób trzecich nale¿y przyj¹æ prokurê jednoosobow¹.
Poza wnioskiem o wpis do rejestru prokury do zg³oszenia nale¿y do³¹czyæ skre lony wobec pra
ownika s¹du wzór podpisu albo uwierzytelniony notarialnie wzór podpisu. Wzór podpisu ma
s³u¿yæ uwiarygodnieniu podpisu prokurenta przy dokonywaniu kolejnych podpisów. Z³o¿enie odm
ennego od wzoru podpisu nie powoduje niewa¿no ci czynno ci dokonanej przez prokurenta,
ale w razie w¹tpliwo ci prokurent bêdzie musia³ wykazaæ autentyczno æ swojego podpisu.
5.3. Zakres przedmiotowy prokury
Nb 106
Prokura jest pe³nomocnictwem o ustawowo okre lonym zakresie umocowania, szerszym od
pe³nomocnictwa ogólnego (A. Kidyba, Kodeks,
STRONA 111
s. 122 i nast.; T. Siemi¹tkowski, Prokura, s. 65 i nast.). Ustawodawca pos³u¿y³ siê metod¹
olegaj¹c¹ na okre leniu szerokich granic umocowania z jednoczesnym okre leniem wy³¹czeñ ust
wych w tym zakresie. Okre lenie zakresu umocowania, sformu³owane w art. 61 § l, wydaje
siê w rzeczywisto ci byæ zbyt szerokie wobec innych ograniczeñ wynikaj¹cych z kolejnych p
rzepisów. Jednak¿e jak siê wydaje, wy³¹czenie kompetencji prokurenta i udzielenie wyra nego
upowa¿nienia nie zmienia charakteru jego dzia³ania jako prokurenta. Dlatego te¿ dzia³ani
a prokurenta z dodatkowym upowa¿nieniem nie oznaczaj¹, ¿e prokurent dzia³a w wyniku taki
ego upowa¿nienia i ma status tylko pe³nomocnika. S¹ to dzia³ania prokurenta, którego ogran
iczony ustawowo zakres umocowania zosta³ w drodze odrêbnego o wiadczenia woli rozszerz
ony, co umo¿liwia mu wyst¹pienie w dodatkowym zakresie.
Upowa¿nienie do wszystkich czynno ci s¹dowych (prokura zastêpuje pe³nomocnictwo procesowe)
i pozas¹dowych oznacza, ¿e prokura dotyczy nie tylko zwyk³ych czynno ci spó³ki, ale równie
nno ci przekraczaj¹cych zakres zwyk³ych czynno ci spó³ki. Do przyk³adowych czynno ci s¹dowy
urenta nale¿eæ mo¿e wnoszenie, cofanie pozwu, ustanowienie pe³nomocnictw procesowych, za
wieranie ugody w procesie, a wiêc wszelkie czynno ci proceduralne przed s¹dem, a tak¿e i
nnymi organami (np. administracji publicznej).
W zakresie czynno ci pozas¹dowych prokura upowa¿nia do zawierania i rozwi¹zywania umów, w
tym tak¿e umów o pracê. Nie mo¿e byæ w¹tpliwo ci, ¿e istot¹ prokury jest dokonywanie czynno
ych, a wiêc reprezentacja. Natomiast akcesoryjne znaczenie ma tu prowadzenie spraw
spó³ki i takie dzia³ania nie nale¿¹ do charakterystycznych dla prokurenta, choæ nie mo¿na
wykluczyæ czy zabroniæ. Pojêcie prokury -jako szczególnego rodzaju pe³nomocnictwa -odnosi
siê do pojêcia reprezentacji sensu largo. Obejmuje ona wystêpowanie we wszelkich stos
unkach prawnych polegaj¹cych na ujawnieniu stanowiska spó³ki na zewn¹trz, sk³adaniu odpowi
ednich o wiadczeñ przed innymi organami itd.
Zakres przedmiotowy prokury wi¹¿e siê z prowadzeniem jakiegokolwiek przedsiêbiorstwa zar
obkowego. Pojêcie to nale¿y odnie æ do przedsiêbiorstwa zarobkowego spó³ki, w imieniu które
a³a, a nie jakiegokolwiek istniej¹cego przedsiêbiorstwa handlowego wystêpuj¹cego w obrocie
. Wyj¹tek stanowi sytuacja, w której spó³ka handlowa jest wspólnikiem w innej spó³ce (np. s
o.o. jest komplementariuszem). W takim przypadku prokurent mo¿e realizowaæ interesy
spó³ki z o.o. w nowym podmiocie.
Wystarczaj¹cym wymogiem jest, aby czynno ci dokonywane przez prokurenta wi¹za³y siê z prow
adzeniem przedsiêbiorstwa zarobkowego.
STRONA 112
Oznacza to równie¿, ¿e w ramach prokury nie mo¿na dokonywaæ czynno ci wi¹¿¹cych siê z prywa
za spó³k¹) interesami prokurenta b¹d takimi interesami spó³ki, które nie s¹ zwi¹zane z pro
przedsiêbiorstwa zarobkowego.
W art. 61 § l KH mowa jest o przedsiêbiorstwie zarobkowym w znaczeniu funkcjonalnym,
tj. o rodzaju dzia³alno ci gospodarczej spó³ki, polegaj¹cym na produkcji dóbr, handlu, us³
ch, która jest prowadzona samodzielnie w celach zarobkowych. Prokura ma wyznaczony
specyficznie zakres przedmiotowy. Jest on ustalony przez bezwzglêdnie obowi¹zuj¹ce pr
zepisy prawa, w szczególno ci Kodeks handlowy. Ograniczenia prokury wynikaj¹ nie tylko
z art. 61 § 2, ale mog¹ wynikaæ równie¿ z innych przepisów. Rodzaj czynno ci bezpo rednio
ch spod kompetencji prokurenta wi¹¿e siê przede wszystkim z wy³¹czeniem tych, które nie wi¹
prowadzeniem przedsiêbiorstwa zarobkowego, ale np. z zakoñczeniem dzia³alno ci przedsiêbio
rstwa czy te¿ podjêciem czynno ci w takim kierunku zmierzaj¹cych (likwidacja, upad³o æ).
Nb 107
Na podstawie udzielonej prokury nie mo¿e byæ dokonane: zbycie przedsiêbiorstwa, wydzie
r¿awienie przedsiêbiorstwa i ustanowienie na nim prawa u¿ytkowania, zbycie i obci¹¿anie ni
eruchomo ci.
W przypadku zbycia przedsiêbiorstwa u¿yto pojêcia "przedsiêbiorstwo" w znaczeniu przedmi
otowym (art. 551 KC), tj. przedsiêbiorstwo rozumiane jako zespó³ sk³adników materialnych i
niematerialnych, przeznaczony do realizacji okre lonych zadañ gospodarczych, obejmu
j¹cy wszystko co wchodzi w sk³ad przedsiêbiorstwa. Zbycie przedsiêbiorstwa oznacza te ws
zystkie czynno ci prawne, w nastêpstwie których ma miejsce przeniesie nie w³asno ci, tj. d
otyczy umów rozporz¹dzaj¹cych, rozporz¹dzaj¹co-zobowi¹zuj¹cych, zobowi¹zuj¹cych. S¹ to m.in
przeda¿y, darowizny, zamiany czy wniesienia ca³ego przedsiêbiorstwa jako aportu do spó³ki.
Wydzier¿awienie przedsiêbiorstwa polega natomiast na oddaniu dzier¿awcy przedsiêbiorstw
a do u¿ywania i pobierania po¿ytków przez czas ozna
czony lub nieoznaczony, za co dzier¿awca zobowi¹zuje siê p³aciæ wydzier¿awiaj¹cemu (spó³ce)
czynsz (art. 693 i nast. KC). Wydzier¿awienie przedsiêbiorstwa spó³ki wi¹¿e siê wiêc z utr
nim w³adztwa. Oddanie za przedsiêbiorstwa w u¿ytkowanie, a wiêc ustanowienie ograniczone
go prawa rzeczowego, wi¹¿e siê z obci¹¿eniem prawem do jego u¿ywania i pobierania po¿ytków
252 KC). Pozosta³e wy³¹czenia wynikaj¹ce z art. 61 § 2 KH zwi¹zane s¹ ze zbyciem lub obci¹
poszczególnych sk³adników przedsiêbiorstwa.
Ograniczenie zbycia i obci¹¿enia nieruchomo ci wi¹¿e siê ze sprzeda¿¹, darowizn¹, zamian¹,
bci¹¿eniem nieruchomo ci w wy-
STRONA 113
-niku ustanowienia hipoteki, ustanowienia na nieruchomo ci prawa u¿ytkowania (art. 2
52 i nast. KC), ustanowienia s³u¿ebno ci (art. 285 i nast. KC); ograniczenie to nie do
tyczy sytuacji nabycia nieruchomo ci i uwolnienia siê z obci¹¿eñ.
Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, powy¿sze czynno ci nie s¹ bezwzglêdnie niemo¿liwe do dokona
przez prokurenta (7: Siemi¹tkowski, Prokura, s. 100 i nast.). Poniewa¿ s¹ to czynno ci
szczególnej wagi dla spó³ki, nie wynikaj¹ one bezpo rednio z przepisów prawa, ale potrzeba
o nich odrêbnego umocowania. W takim przypadku prokurent nie traci swego charakter
u reprezentanta, jednak¿e w zakresie dodatkowego umocowania znajduj¹ zastosowanie pr
zepisy o pe³nomocnictwie szczególnym, w którym nale¿y wyra nie okre liæ rodzaj czynno ci pr
prokurenta. W przypadku odrêbnego upowa¿nienia, do wa¿no ci czynno ci prawnej potrzebna j
est szczególna forma udzielonego pe³nomocnictwa. Tak wiêc w przypadku zbycia lub wydzi
er¿awienia przedsiêbiorstwa albo ustanowienia na nim prawa u¿ytkowania wymagana jest f
orma pisemna z podpisami notarialnie po wiadczonymi (art. 751 KC; zob. A. Brzozows
ki, w: Kodeks, red. K. Pietrzykowski, s. 212). W przypadku zbycia lub obci¹¿enia nie
ruchomo ci wymagana jest forma aktu notarialnego.
Inne wy³¹czenie z zakresu przedmiotowego prokury wynika z art. 63 KH, który to przepis
ma charakter bezwzglêdnie obowi¹zuj¹cy.
Nb 108
W przypadku pe³nomocnictwa mo¿liwe jest udzielenie dalszego pe³nomocnictwa, je¿eli wynik
a to z tre ci pe³nomocnictwa, z umowy lub ze stosunku prawnego, bêd¹cego podstaw¹ pe³nomocn
ctwa (art. 106 KC). Zasada ta nie obowi¹zuje w odniesieniu do prokury. Zgodnie z a
rt. 63 KH, prokurent nie mo¿e udzieliæ dalszej prokury ani te¿ przenie æ swoich w³asnych up
awnieñ z niej wynikaj¹cych. Artyku³ 63 KH stanowi lex specialis w stosunku do art. 106
KC. Wy³¹czone jest równie¿ udzielenie pe³nomocnictwa ogólnego. Prokurent mo¿e jednak udzie
e³nomocnictwa szczególnego lub rodzajowego.
Zakres przedmiotowy umocowania prokurenta -w stosunku do uprawnieñ reprezentacyjny
ch wspólników w spó³kach osobowych oraz cz³onka zarz¹du w spó³ce z o.o. (akcyjnej) -jest wê
iem do kompetencji wspólnika i cz³onka zarz¹du nale¿¹ wszystkie czynno ci s¹dowe i pozas¹do
. Cz³onek zarz¹du pod rygorem z art. 17 § l KSH musi jednak uzyskaæ zgodê na niektóre czynn
i okre lone w art. 228-230, 393-394 KSH.
STRONA 114
5.4. Ograniczenie prokury
Nb 109
Szczególn¹ cech¹ prokury jest brak mo¿liwo ci ograniczenia prokury ze skutkiem prawnym wob
ec osób trzecich. Ograniczenie to odnosi siê wiêc do stosunków zewnêtrznych, natomiast nie
ma zastosowania do stosunków wewnêtrznych. W stosunkach wewnêtrznych spó³ki wspólnicy w sp
h osobowych mog¹ ograniczyæ prokurê, podobnie jak mog¹ to uczyniæ cz³onkowie zarz¹du w spó³
pita³owych.
W stosunkach zewnêtrznych bezskuteczne s¹ ograniczenia umocowania zarówno w drodze jed
nostronnego o wiadczenia woli spó³ki, jak i dokonane w drodze umowy. Nie wywo³uj¹ skutków p
awnych wobec osób trzecich zarówno ograniczenia dotycz¹ce rodzaju czynno ci prawnych dok
onywanych przez prokurenta, jak i czasu dokonywania tych czynno ci, terytorium, na
jakim mog¹ byæ zawarte, czy te¿ uzale¿nienie od spe³nienia okre lonych warunków przez prok
nta lub osobê trzeci¹. Nie mo¿na wiêc ograniczyæ prokury tylko dla pewnego oddzia³u, filii,
jednostki spó³ki (tzw. prokura filialna). Nie jest wiêc dopuszczalne udzielenie prokur
y filialnej. Ograniczenie filialne jest jednak mo¿liwe w stosunkach wewnêtrznych, co
mo¿e okazaæ siê wystarczaj¹ce z punktu widzenia spó³ki. Udzielona prokura jest skuteczna w
bec osób trzecich w odniesieniu do ca³ego przedsiêbiorstwa spó³ki. Tak wiêc prokurent mo¿e
tecznie dokonaæ czynno ci prawnej w odniesieniu do innego oddzia³u, gdyby np. ogranicz
ono prokurê tylko w stosunku do oddzia³u, w którym pracuje.
Dokonanie czynno ci prawnej w nastêpstwie ograniczenia prokury nie powoduje niewa¿no ci
czynno ci prawnej dokonanej przez prokurenta. Ograniczenie takie ma tylko skutek w
ewnêtrzny i mo¿e powodowaæ odpowiedzialno æ prokurenta wobec spó³ki, co pozostaje bez wp³yw
wa¿no æ czynno ci prawnej. Ograniczenie prokury nie wywo³uje w stosunkach zewnêtrznych skut
nawet wówczas, gdy osoba, która zawiera z nim umowê, posiada wiadomo æ o ograniczeniu.
5.5. Legitymacja podmiotowa prokurentów
Nb 110
Legitymacja bierna do bycia prokurentem przys³uguje osobom fizycznym, które maj¹ co na
jmniej ograniczon¹ zdolno æ do czynno ci prawnych. Nie mog¹ wiêc byæ prokurentami osoby fiz
ne pozbawione zdolno ci do czynno ci prawnych, tj. ma³oletni, który nie ukoñczy³ 13 lat, or
z osoba ubezw³asnowolniona ca³kowicie. Przyjmuje siê, ¿e osoba
ograniczona w zdolno ci do czynno ci prawnych mo¿e byæ prokurentem. Wynika to z tre ci art
. 100 KC, wed³ug którego okoliczno æ, ¿e pe³nomocnik jest ograniczony w zdolno ci do czynno
rawnych, nie ma wp³ywu na wa¿no æ czynno ci dokonanej przez niego w imieniu mocodawcy. Wy-
STRONA 115
-daje siê jednak, ¿e na dopuszczalno æ ustanowienia prokurentem osoby o ograniczonej zdo
lno ci do czynno ci prawnych nale¿y patrzeæ z pewnymi w¹tpliwo ciami, bowiem zakres umocowa
ia prokurenta jest zdecydowanie szerszy ni¿ pe³nomocnika pod tytu³em ogólnym, do którego s
tosuje siê te¿ bezpo rednio art. 100 KC.
Powszechnie przyjmuje siê, ¿e prokurentem mo¿e zostaæ osoba fizyczna, a nie osoba prawna
, co wi¹¿e siê ze szczególnym stosunkiem zaufania miêdzy mocodawc¹ a prokurentem (J. Szwaja
Kodeks, s. 493). Trudno taki stosunek wytworzyæ, gdyby dopu ciæ do dzia³ania w charakte
rze prokurenta osobê prawn¹, która przecie¿ dzia³a³aby przez organ, pe³nomocnika, przedstaw
ela ustawowego (gdyby to by³a spó³ka kapita³owa, dodatkowo przez prokurenta). Osoby te d
zia³a³yby przede wszystkim za osobê prawn¹, b¹d w jej imieniu, a ta dopiero w imieniu moco
awcy jako prokurent. Wyj¹tek od powy¿szej zasady spotykamy m.in. w art. 22 ust. l NF
IU, który przyznaje mo¿liwo æ udzielenia prokury prokurentowi osobie prawnej, zarz¹dzaj¹cej
funduszem. Wi¹¿e siê to z konieczno ci¹ ujawnienia w rejestrze nie tylko firmy (nazwy) pro
kurenta -osoby prawnej, ale równie¿ nazwiska osób wykonuj¹cych w takim przypadku uprawni
enia prokurenta.
Osoba prawna zarz¹dzaj¹ca bêd¹ca prokurentem jednego funduszu nie mo¿e jednocze nie byæ pe³
nikiem handlowym innego funduszu. Prokurentem nie mo¿e byæ równie¿ wspólnik spó³ki jawnej (
e¿ wy³¹czony od prawa reprezentacji wyrokiem s¹dowym), komplementariusz (równie¿ wy³¹czony
awa do reprezentacji wyrokiem s¹dowym), partner (chyba ¿e reprezentacja powierzona j
est zarz¹dowi, wówczas jednak prokurentem nie mo¿e byæ ten cz³onek zarz¹du), cz³onek zarz¹d
z o.o. i akcyjnej (inaczej Z. Kuniewicz, Cz³onek, s. 46-49, opowiadaj¹cy siê za mo¿liwo ci¹
udzielenia prokury cz³onkowi zarz¹du; zob. te¿ wyr. SN z 30.4.1997 r., II UKN 82/97, O
SNAP 1998, Nr 7, poz. 217). Zgodnie z tym co ju¿ powiedziano, zakres umocowania ty
ch osób jest szerszy od umocowania prokurenta, co powoduje, i¿ udzielenie im prokury
, je¿eli posiadaj¹ one szersze kompetencje do reprezentacji, jest pozbawione sensu (
J. Szwaja, Komentarz do wyr. SA w Poznaniu z 28.4.1992 r., OG 1992, Nr 4, s. 17-
18). Mog¹ byæ natomiast prokurentami wspólnicy spó³ek z o.o. i akcyjnej, je¿eli nie s¹ cz³o
zarz¹du. Prokurentem mo¿e byæ tak¿e komandytariusz (art. 118 § l KSH) i akcjonariusz spó³k
omandytowo-akcyjnej (art. 138 § l KSH).
Kodeks handlowy nie ogranicza liczby mo¿liwych do udzielenia prokur. Mo¿na udzieliæ ty
lko prokury oddzielnej, oddzielnej i ³¹cznej, jak
STRONA 116
równie¿ tylko ³¹cznej, zale¿nie od woli mocodawcy, Prokurent nie jest organem spó³ki kapita
.
5.6. Prokura jednoosobowa i prokura ³¹czna
Nb 111
Nale¿y wyra nie odró¿niæ reprezentacjê jednoosobow¹ spó³ki od reprezentacji ³¹cznej. Jednoo
reprezentowaæ wspólnicy (spó³ka jawna), partnerzy, komplementariusze, cz³onkowie zarz¹du
(spó³ka z o.o. i akcyjna), prokurenci (dotyczy to równie¿ komandytariusza), pe³nomocnicy (
dotyczy to równie¿ komandytariuszy). Reprezentacja ³¹czna spó³ek mo¿e polegaæ na obowi¹zku
a co najmniej dwóch cz³onków zarz¹du, cz³onka zarz¹du i prokurenta, cz³onka zarz¹du i pe³no
, prokurenta i pe³nomocnika, dwóch prokurentów, a tak¿e dwóch pe³nomocników.
W przypadku sk³adania o wiadczeñ woli przez dwóch cz³onków zarz¹du mamy do czynienia z bezp
nim o wiadczeniem woli dokonanym przez organ. W przypadkach gdy wystêpuje cz³onek zarz¹d
u wraz z prokurentem lub pe³nomocnikiem, mamy do czynienia z dwoma o wiadczeniami wo
li sk³adaj¹cymi siê na czynno æ prawn¹, ale nie jest to dzia³anie organu (A. Kidyba, Kodeks
. ³29; inaczej, moim zdaniem w¹tpliwie, A. Szajkowski, Prawo spó³ek handlowych, Warszawa
1995, s. 132).
W pierwszym przypadku mamy (podobnie jak przy reprezentacji ³¹cznej przez 2 pe³nomocni
ków lub 2 prokurentów) do czynienia z "czystym" przedstawicielstwem, natomiast w prz
ypadku drugim spotykamy siê
z "niew³a ciwym przedstawicielstwem" (por. w¹tpliwie s³uszne orz. SN z 18.2. 1938 r., I
C 170/37, OSN 1938, Nr 12, poz. 56 ³). Pojêcie reprezentacji ³¹cznej jest wiêc to¿same (gdy
wystêpuj¹ prokurenci) z pojêciem prokury ³¹cznej.
Prokura jednoosobowa czynna, a wiêc polegaj¹ca na dokonywaniu czynno ci s¹dowych i pozas¹d
owych, do swej skuteczno ci wymaga wystêpowania tylko jednego prokurenta. Prokura ³¹czna
wystêpuje tylko wtedy, gdy ustanowi siê kilku prokurentów i zobowi¹¿e do wspólnego dzia³an
Polega ono na sk³adaniu o wiadczeñ woli co najmniej przez dwóch prokurentów. Istotne jest
ustalenie skutków niezastosowania siê do wymogu prokury ³¹cznej. Nale¿y odró¿niæ jednak ni
osowanie siê do wymogu reprezentacji ³¹cznej od przekroczenia granic umocowania.
W przypadku wystêpowania jednej osoby przy ustalonej prokurze ³¹cznej ma miejsce wadli
wo æ dokonanej czynno ci prawnej. Skutkiem takiego dzia³ania bêdzie niewa¿no æ czynno ci pr
Mo¿liwe jest jednak wyznaczenie terminu do dokonania drugiego o wiadczenia woli. W p
rzypadku definitywnego up³ywu terminu czynno æ taka jest niewa¿na.
STRONA 117
Dokonanie czynno ci prawnej przez kolejnych prokurentów mo¿e mieæ postaæ z³o¿enia odrêbnego
czenia woli lub potwierdzenia ju¿ z³o¿onego. Potwierdzenie czynno ci nie wymaga ¿adnej szc
zególnej formy. Zgodnie z przyjêtymi w orzecznictwie zasadami, przy prokurze ³¹cznej nie
jest konieczne jednoczesne dzia³anie prokurentów (wyr. SN z 4.1 1.1975 r., II CR 55
5/75, OSN 1976, Nr 10, poz. 214). Od dzia³ania z pominiêciem zasad prokury ³¹cznej nale¿y
odró¿niæ dzia³anie z przekroczeniem granic umocowania. Ograniczenie takie, w stosunkach
zewnêtrznych, nie wywo³uje skutków prawnych. W przypadku jednak dokonania czynno ci praw
nej z przekroczeniem granic okre lonych w art. 61 § 2 i dokonania takich czynno ci, za
stosowanie per analogiam powinien mieæ art. 103 KC. Wa¿no æ czynno ci prawnej dokonanej z
przekroczeniem granic umocowania jest czynno ci¹ prawn¹ pozostaj¹c¹ w zawieszeniu (negotiu
m claudicans), któr¹ spó³ka mo¿e potwierdziæ. Potwierdzenie takie nale¿y traktowaæ jak udzi
e dodatkowego upowa¿nienia do dokonania czynno ci prawnej. Prokura ³¹czna nie mo¿e byæ uwa¿
za ograniczenie prokury. Stanowi ona jedynie szczególn¹ jej postaæ, g³ównie w celu zwiêksz
nia kontroli nad dzia³alno ci¹ innych prokurentów. Nawet w przypadku ustanowienia prokur
y ³¹cznej przyjmowanie o wiadczeñ woli czy dorêczeñ mo¿e odbywaæ siê jednoosobowo (reprezen
ierna) przez którego z ³¹cznie ustanowionych prokurentów.
6. Szczególni pomocnicy osób prawnych
Nb 112
Osoby prawne mog¹ pos³ugiwaæ siê innymi osobami przy realizacji funkcji przedsiêbiorcy. Do
tyczy to w szczególno ci zastêpcy po redniego (dokonuj¹cego czynno ci prawnej we w³asnym im
iu, ale na cudzy rachunek) pos³añca (który jedynie przenosi do adresata o wiadczenie wol
i innej osoby), pomocników przy dokonywaniu czynno ci prawnych, którzy u³atwiaj¹ ich dokon
anie (agenci bez udzielonego pe³nomocnictwa, notariusze, adwokaci, radcowie prawni
). Osoby te podejmuj¹ czynno ci w sferze reprezentacji. Natomiast w sferze prowadzen
ia spraw mo¿e wyst¹piæ równie¿ ca³a grupa podmiotów, którzy realizowaæ bêd¹ funkcje zarz¹dc
e, prowadzenie spraw). Czynno ci takie, co do zasady maj¹ charakter wewnêtrzny, nie wi¹¿¹ s
ze szczególnym umocowaniem. Osoby dzia³aj¹ na podstawie upowa¿nienia wynikaj¹cego z przepi
sów prawa, ale tak¿e decyzji organów osób prawnych. Do grupy tej zaliczyæ mo¿na kierowników
k³adów, filii, oddzia³ów, quasi-organy (np. konwent doradców) czy w koñcu pracowników osoby
awnej.
STRONA 118
Szczególne miejsce w ród osób, które mog¹ realizowaæ okre lone funkcje przy osobach prawnyc
dobnie przy jednoosobowych przedsiêbiorcach czy u³omnych osobach prawnych), zajmuj¹ po
wiernicy. Stosunek powiernictwa obejmowaæ mo¿e przekazanie zarz¹dzania osobie trzeciej
, zarz¹dzanie we w³asnym imieniu i ze skutkiem dla ustanawiaj¹cego powiernictwo (powie
rzaj¹cego). Generalnie konstrukcja powiernictwa opiera siê z punktu widzenia repreze
ntuj¹cego na zastêpstwie po rednim. Powiernik, podobnie jak zastêpca po redni, w stosunkac
h zewnêtrznych zajmuje pozycjê wykonuj¹cego w³asne uprawnienia (obowi¹zki), ale na podstaw
ie wewnêtrznego stosunku obligacyjnego, ³¹cz¹cego go z powierzaj¹cym, przys³uguj¹ mu (lub n
okre lone kompetencje. Powierzenie zarz¹dzania polega na upowa¿nieniu do dokonywania
czynno ci prawnych, ale tak¿e do prowadzenia spraw. Cech¹ dzia³ania powiernika jest nie
tylko jego wyra nie zewnêtrzny charakter, ale równie¿ fakt, ¿e podejmuje on czynno ci we w³
ym imieniu na cudzy rachunek (J. Trzebiñski, Czynno ci powiernicze, PPH 1997, Nr 2,
s. 27 i nast.; P Wyszyñski, Instytucja powiernictwa, Pr. Spó³. 1998, Nr 11, s. 19 i na
st.). Dokonane czynno ci prawne realizowane s¹ w jego osobie, a nastêpnie jest on zobo
wi¹zany przekazaæ nabyte prawa na osobê, na której rachunek dzia³a³, a ta ostatnia powinna
wolniæ go z zaci¹gniêtych zobowi¹zañ. Stosunek powiernictwa zak³ada wiêc przeniesienie okre
ch praw i obowi¹zków na powiernika, który wystêpuje w stosunku zewnêtrznym -wobec osób trze
ich -natomiast w stosunku wewnêtrznym z powierzaj¹cym, ma korzystaæ z przyznanych mu p
raw i we wskazanym zakresie, z obowi¹zkiem przeniesienia tych praw i obowi¹zków z powr
otem. Kszta³t stosunków prawnych miêdzy powiernikiem a powierzycielem zale¿y od umów, jaki
e zosta³y zawarte miêdzy nimi.
III. Nie maj¹ce osobowo ci prawnej spó³ki prawa handlowego
Nb 113
Kodeks cywilny nie przewiduje, obok osób fizycznych i osób prawnych, ¿adnej kategorii
po redniej. W literaturze prawa cywilnego czê æ przedstawicieli doktryny wyró¿nia trzeci¹ k
goriê podmiotów prawa
cywilnego -tzw. u³omne osoby prawne, osoby prawne in statu nascendi (zob. w szczegól
no ci A. Wolter, w: Prawo, s. 229 i nast.).
Nie wnikaj¹c w dyskusjê, któr¹ -przynajmniej na razie - przes¹dzi³a zaktualizowana tre æ ar
KC, nie mo¿na pomin¹æ faktu, ¿e o ile w¹tpliwe wydaj¹ siê pogl¹dy uznaj¹ce za tak¹ osobê sp
yra nie zosta³a uregulowana w Kodeksie cywilnym, o tyle w odniesieniu
STRONA 119
do handlowych spó³ek osobowych sprawa jest otwarta. Artyku³ l KC reguluje stosunki miêdz
y osobami fizycznymi a osobami prawnymi. Niew¹tpliwie jednak na podstawie przepisów
KSH, poza kategori¹ osób prawnych (spó³ka z o.o. i akcyjna), wystêpuje kategoria, która -mi
o ¿e osobowo ci prawnej nie posiada -jest wyposa¿ona w:
1) zdolno æ prawn¹,
2) zdolno æ do czynno ci prawnych,
3) zdolno æ s¹dow¹,
4) wyodrêbnienie organizacyjne,
5) posiadanie odrêbnego maj¹tku,
6) odpowiedzialno æ maj¹tkiem za w³asne zobowi¹zania z jednoczesn¹ subsydiarn¹ odpowiedzial
wspólników,
7) wystêpowanie pod w³asn¹ firm¹.
Zdolno æ s¹dowa spó³ki osobowej wynika z art. 4797 KPC i istnieje, gdy spó³ka zostanie utwo
na zgodnie z przepisami prawa, a jej przedmiot dzia³ania obejmuje prowadzenie dzia³a
lno ci gospodarczej. Istot¹ spó³ek osobowych jest prowadzenie przedsiêbiorstwa, co uzasadn
ia uznanie ich zdolno ci s¹dowej. Art. 8 § l KSH przewiduje, ¿e spó³ka osobowa mo¿e pozywaæ
pozywan¹ oraz nabywaæ prawa i zaci¹gaæ zobowi¹zania. Dlatego te¿, w przypadku handlowych sp
osobowych, podstawowa ró¿nica, jaka wystêpuje miêdzy nimi a osobami prawnymi, to brak mo¿l
iwo ci zastosowania teorii organów dla uzasadnienia ich dzia³ania. W rezultacie nie bêdz
iemy mogli twierdziæ, ¿e spó³ki takie dzia³aj¹ przez swoje organy. Inne s¹ te¿ konsekwencje
nia osób wystêpuj¹cych w ich imieniu, a inne osób dzia³aj¹cych za osobê prawn¹. W zwi¹zku z
miennie oceniana jest dzia³alno æ tych podmiotów wraz z odpowiedzialno ci¹ wspólników za dz
, w odró¿nieniu od odpowiedzialno ci cz³onków organów w osobach prawnych. Z pewno ci¹ od st
konstrukcyjnej jest to ró¿nica bardzo istotna. Natomiast z punktu widzenia wystêpowani
a w stosunkach prawnych, ró¿nica ta maleje. Poza tym regu³y odpowiedzialno ci wspólników i
pó³ki s¹ odmienne w stosunku do spó³ek -osób prawnych. Wspólnicy w spó³kach osobowych ponos
ow¹ "dolegliwo æ osobist¹", podczas gdy w spó³kach kapita³owych regu³a ta jest zupe³nie wyj
osobach prawnych istnieje generalne ograniczenie odpowiedzialno ci do maj¹tku tej o
soby, podczas gdy w handlowej spó³ce osobowej wspólnicy "posi³kuj¹" tê odpowiedzialno æ maj
osobistym.
Zakres podejmowanych czynno ci wewnêtrznych w spó³kach osobowych i kapita³owych jest podob
ny. Nale¿y go okre liæ mianem prowadzenia spraw. Analogiczny jest równie¿, ze wzglêdu na mo
wo æ nabywa-
STRONA 120
-nia praw i zaci¹gania zobowi¹zañ przez spó³ki osobowe i kapita³owe, zakres mo¿liwych czynn
podejmowanych przez te spó³ki. Problem polega przede wszystkim na sposobie realizacj
i funkcji zarz¹dzania i reprezentacji w obu typach spó³ek. W spó³kach kapita³owych czyni to
organ oraz w zakresie czynno ci reprezentacyjnych równie¿ inne osoby reprezentuj¹ce (pro
kurent, pe³nomocnik, przedstawiciel ustawowy). W handlowych spó³kach osobowych funkcje
te realizuj¹ wspólnicy oraz inne osoby mog¹ce reprezentowaæ spó³kê. Oczywi cie odmienne s¹
dzia³ania w tych przypadkach. Dobra i z³a wiara, wina i brak winy uwzglêdniane bêd¹ po st
ronie osoby prawnej, je¿eli dzia³a organ, natomiast dzia³ania nie przez organ, zgodnie
z konstrukcj¹ polskich przepisów, s¹ dzia³aniami osób trzecich, odrêbnych od podmiotu, któ
np. reprezentuj¹.
Podobnie rzecz ma siê w przypadku stosowania regu³ odpowiedzialno ci odszkodowawczej d
eliktowej (art. 415-416 KC) i kontraktowej (art. 471 i nast. KC).
W dyskusji nad prawid³owo ci¹ i poprawno ci¹ wydzielenia trzeciej kategorii nie mo¿na nie o
nie æ siê do rzeczywi cie obowi¹zuj¹cych przepisów, które stan "u³omno ci" kreuj¹, a s¹ to
ksu spó³ek
handlowych. W przypadku spó³ek jawnej, partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcy
jnej wystêpuj¹ prawie wszystkie elementy, które powinny wystêpowaæ u osoby prawnej. Brak j
est podstawowego przepisu szczególnego, przyznaj¹cego osobowo æ prawn¹, który skutkowa³by z
osowaniem teorii organów, czyli podejmowaniem przez organy czynno ci za osobê prawn¹, or
az wspomnianych regu³ odpowiedzialno ci za zobowi¹zania spó³ki. Istotna jest równie¿ omówio
gu³a odpowiedzialno ci osobistej wspólników w spó³ce osobowej, wobec braku takiej odpowiedz
alno ci w spó³kach kapita³owych. W tych ostatnich, zgodnie z zasadami dzia³ania, to osoby
pe³ni¹ce funkcje organów mog¹ ponosiæ tak¹ odpowiedzialno æ.
Elementy, które zosta³y wymienione poprzednio, uzasadniaj¹ uznanie "u³omnej" osobowo ci pr
awnej handlowej spó³ki osobowej. Jednak¿e istotniejsze jest obecnie artyku³owanie podmio
towo ci prawnej spó³ek osobowych. Dlatego te¿ znaczenie pojêcia "u³omne" osoby prawne powin
o maleæ. Spó³ki osobowe nie musz¹ mieæ osobowo ci prawnej (choæby ze wzglêdów podatkowych),
o te¿ istotniejsza jest ich podmiotowo æ ni¿ osobowo æ prawna. W zwi¹zku z powy¿szym nie ma
nie powodu, aby przeciwstawiaæ sobie osoby prawne i jednostki organizacyjne
posiadaj¹ce zdolno æ prawn¹, ale nie posiadaj¹ce osobowo ci prawnej. Poza omówionymi ju¿ kw
mi nie powinno byæ w¹tpliwo ci, ¿e spó³ki
STRONA 121
te maj¹ okre lon¹ strukturê organizacyjn¹, wyodrêbnion¹ spo ród innych uczestników obrotu,
iem utworzenia takiej spó³ki jest prowadzenie przedsiêbiorstwa. Spó³ki osobowe posiadaj¹ od
ny od maj¹tku wspólników maj¹tek, z którego wierzyciele osobi ci wspólników nie mog¹ siê za
nie¿ pozytywn¹ przes³ank¹ jest odpowiedzialno æ w³asnym maj¹tkiem za zobowi¹zania zaci¹gniê
Analiza sytuacji maj¹tkowej i odpowiedzialno ci w handlowych spó³kach osobowych skoncent
rowana jest najczê ciej na odpowiedzialno ci wspólników. Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e odpowie
a jest odpowiedzialno ci¹ solidarn¹ wspólników razem ze spó³k¹ i subsydiarn¹ (art. 31 KSH).
Posiadanie takiej liczby atrybutów osobowo ci prawnej przez spó³ki osobowe zbli¿a je bardz
o do osób prawnych, nie czyni¹c ich jednak osobami prawnymi. Zasad¹ jest, ¿e w spó³ce jawne
i partnerskiej sposób realizacji funkcji finansowych odbywa siê przez wspólników i part
nerów (ewentualnie quasi-zarz¹d w spó³ce partnerskiej) nie wy³¹czonych od prowadzenia spraw
i reprezentacji oraz pe³nomocników i prokurentów. W spó³ce komandytowej i komandytowo-akcy
jnej realizacja tych funkcji mo¿e odbywaæ siê albo przez komplementariuszy, którzy maj¹ pr
awo prowadzenia spraw spó³ki i prawo do reprezentacji, a tak¿e pe³nomocników i prokurentów,
albo przez komandytariuszy dopuszczonych do prowadzenia spraw, którym udzielono pe³n
omocnictwa lub prokury. W tym te¿ zakresie zastosowanie mieæ bêd¹ uwagi zawarte poprzedn
io, jednak z podkre leniem, ¿e wspólnicy takich spó³ek maj¹ status przedstawicieli ustawowy
h. Obok nich wystêpuj¹ równie¿ pe³nomocnicy i prokurenci. W odniesieniu do spó³ki jawnej i
andytowej maj¹ równie¿ zastosowanie przepisy o powiernikach umo¿liwiaj¹cych dzia³anie spó³e
tak¿e o zastêpcach po rednich, pos³añcach czy innych pomocnikach.
Kategoria nie maj¹cych osobowo ci prawnej spó³ek prawa handlowego zast¹pi³a (art. 2 ust. 2
rGosp) kategoriê jednostek organizacyjnych nie posiadaj¹cych osobowo ci prawnej (art.
2 ust. 2 GospU). Niezale¿nie od tego projekt zmian w Kodeksie cywilnym zak³ada w pro
jektowanym art. 33 § 2 uznanie jednostek organizacyjnych nie bêd¹cych osobami prawnymi
a maj¹cych zdolno æ prawn¹ za trzeci¹ kategoriê, tzn. podmiotow¹ prawa cywilnego.
STRONA 122
§ 7. Ograniczenia prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej
Literatura: E. Bieniek-Koronkiewicz, J. Sieñczy³o-Chlabicz, Reglamentacja dzia³alno ci g
ospodarczej w ustawie -Prawo dzia³alno ci gospodarczej, PPH 2000, Nr 6; G. Bieniek,
Przedsiêbiorstwa pañstwowe. Przepisy i komentarz, Warszawa ]997; S. Gronowski, Ustaw
a antymonopolowa. Komentarz, Warszawa ] 996; A. Kidyba, Komentarz do ustawy o pr
zedsiêbiorstwach pañstwowych, Warszawa ]996; A. Kidyba, w: Prawo spó³ek. Zarys, Warszawa
1999; A. Kidyba, Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹. Komentarz, Warszawa] 999; C. Ko
sikowski, Wolno æ gospodarcza w prawie polskim, Warszawa 1995; Z. Niewiadomski, w: G
rzelczak, Ustawa o samorz¹dzie terytorialnym z komentarzem, Warszawa 1990.
I. Ograniczenia przedmiotowe
Nb 114
Przepis art. 5 PrGosp przewiduje, ¿e podejmowanie i wykonywanie dzia³alno ci gospodarc
zej jest wolne dla ka¿dego na równych prawach, z zachowaniem warunków okre lonych przepi
sami prawa. Zasada wolno ci gospodarczej ulega jednak wielu, omówionym ni¿ej, ogranicz
eniom (C. Kosikowski, Wolno æ, s. 73).
Zgodnie z art. 8-10 PrGosp, przedsiêbiorca wykonuje dzia³alno æ gospodarcz¹ na zasadach uc
zciwej konkurencji i poszanowania dobrych obyczajów oraz s³usznych interesów konsumentów
. Przedsiêbiorca jest zobowi¹zany ponadto spe³niæ okre lone przepisami prawa warunki wykon
ywania dzia³alno ci gospodarczej, w szczególno ci dotycz¹ce ochrony przed zagro¿eniem ¿ycia
drowia ludzkiego i moralno ci publicznej oraz ochrony rodowiska. Innymi ograniczeni
ami s¹: koncesje i zezwolenia. Zgodnie z art. 14 ust. l PrGosp, zmniejszono liczbê k
oncesji do 8 dziedzin, a wprowadzenie nowych wymagaæ bêdzie zmiany przepisów PrGosp. K
oncesji wymaga wykonywanie dzia³alno ci gospodarczej w zakresie:
l) poszukiwania lub rozpoznawania kopalin, wydobywania kopalin ze z³ó¿, bezzbiornikowe
go magazynowania substancji oraz sk³adowania odpadów w górotworze, w tym w podziemnych
wyrobiskach górniczych,
2) wytwarzania i obrotu materia³ami wybuchowymi, broni¹ i amunicj¹ oraz wyrobami i tec
hnologi¹ o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym,
3) wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesy³ania, dystrybucji, obrotu pal
iwami i energi¹,
STRONA 123
4) ochrony mienia i osób,
5) transportu lotniczego oraz wykonywania innych us³ug lotniczych,
6) budowy i eksploatacji autostrad p³atnych,
7) zarz¹dzania liniami kolejowymi oraz wykonywania przewozów kolejowych,
8) rozpowszechniania programów radiowych i telewizyjnych.
Odmiennie -ni¿ ma to miejsce w przypadku koncesji -w ustawie nie jest utworzony ka
talog dziedzin wymagaj¹cych zezwolenia. W art. 27 ust. l PrGosp ma miejsce odes³anie
do przepisów odrêbnych ustaw. Na
tym tle mo¿na wskazaæ najwa¿niejsze ró¿nice miêdzy koncesj¹ a zezwoleniem, Koncesja jest de
j¹ wydawan¹ na podstawie swobodnego uznania organu koncesyjnego, a zezwolenie wydawa
ne jest wówczas, gdy spe³nione s¹ wszelkie wymagane prawem warunki (brak uznaniowo ci).
Powoduje to, ¿e przedsiêbiorca co do zasady mo¿e ¿¹daæ wydania zezwolenia. Kolejn¹ ró¿nic¹
zezwolenie jest wydawane na czas nieoznaczony, podczas gdy koncesjê wydaje siê na c
zas okre lony: od 2 do 50 lat. Inaczej jak w przypadku koncesji okre lono przes³anki c
ofania zezwoleñ (szerzej E. Bieniek-Koronkiewicz, J. Sieñczy³o-Chlebicz, Reglamentacja
, s. 32-35).
Jednak¿e ograniczenia przedmiotowe prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej mog¹ wynikaæ z in
nych przyczyn. Do najistotniejszych ograniczeñ w tworzeniu przedsiêbiorców nale¿¹ ogranicz
enia ze wzglêdu na cel prowadzonej dzia³alno ci. Je¿eli wiêc ustawy przewiduj¹ dla okre lon
przedsiêbiorcy spe³nienie ustalonego celu, to warunkiem zarówno utworzenia, jak i pra
wid³owego funkcjonowania jest przewidywanie tego celu w aktach wewnêtrznych i jego r
ealizacja (cel gospodarczy, cel zarobkowy). Je¿eli podmiot nie ma celu gospodarcze
go, mo¿e staæ siê przedsiêbiorc¹ wówczas, gdy spe³ni okre lone warunki (fundacje, stowarzys
). W szczególno ci nie mo¿e tworzyæ funduszy emerytalnych dla handlu hurtowego czy fundu
szy kapita³owych dla prowadzenia wspólnoty mieszkaniowej. Kolejne ograniczenie odnos
i siê do minimum ilo ciowego sk³adu za³o¿ycieli przedsiêbiorcy czy pó niejszych uczestników
ków, cz³onków itp.). W przypadku np. spó³ki jawnej zarówno za³o¿ycieli, jak i pozosta³ych c
ez okres trwania spó³ki musi byæ co najmniej dwóch, a np. dodatkowo w spó³ce komandytowej m
sz¹ spe³niaæ oni szczególne warunki w zakresie odpowiedzialno ci. Ograniczeniem prowadzeni
a dzia³alno ci gospodarczej mo¿e byæ ponadto okre lone minimum kapita³owe, umo¿liwiaj¹ce za
owstanie, jak
i funkcjonowanie przedsiêbiorców (minimalny kapita³ zak³adowy, akcyjny, minimalny kapita³
bankowy itp.). Spe³nienie powy¿szych ograniczeñ
STRONA 124
prowadzi albo do tego, ¿e przedsiêbiorca nie powstanie, albo bêdzie musia³ zaniechaæ prowa
dzenia dzia³alno ci gospodarczej.
Kolejnym ograniczeniem przedmiotowym jest nakaz korzystania z okre lonej formy pra
wnej dla prowadzenia przedmiotowej dzia³alno ci. Szczególnie widoczne jest to w przypa
dku zastrze¿enia jako jedynej formy prawnej spó³ki akcyjnej czy te¿ jednoosobowej spó³ki Sk
rbu Pañstwa oraz dopuszczalno æ alternatywnych form prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej
w ubezpieczeniach (towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych lub spó³ka akcyjna), sporcie pro
fesjonalnym (polskie zwi¹zki sportowe lub spó³ka akcyjna), bankach (w formie spó³ki akcyjn
ej oraz banki pañstwowe i spó³dzielcze).
Nale¿y wskazaæ na nastêpuj¹ce akty prawne, które wprowadzaj¹ nakaz stosowania formy spó³ki
nej:
1) art. II ust. I ustawy z 28.7.1990 r. o dzia³alno ci ubezpieczeniowej (tekst jedno
Dz. U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62 ze zm.) -wprowadza zasadê, ¿e obok towarzystw ubezp
ieczeñ wzajemnych prowadzenie dzia³alno ci ubezpieczeniowej mo¿liwe jest jedynie w formi
e spó³ki akcyjnej,
2) art. 26 ustawy z 29.12.1992 r. o radiofonii i telewizji (tekst jedn. Dz.U. z
1997 r. Nr 7, poz. 34 ze zm.) -przewiduje, ¿e jednostki publicznej radiofonii i te
lewizji mog¹ dzia³aæ wy³¹cznie jako jednoosobowe spó³ki akcyjne Skarbu Pañstwa,
3) art. 3 ust. I NFIU -przewiduje, ¿e NFI mog¹ byæ tworzone tylko jako spó³ki akcyjne,
4) art. 4 ustawy z 23.11.1990 r. o ³¹czno ci (tekst jedno Dz.U. z 1995 r. Nr 117, poz.
564 ze zm.) -przewiduje, ¿e dzia³alno æ w dziedzinie telekomunikacji mo¿e wykonywaæ m.in.
elekomunikacja Polska, która musi mieæ formê spó³ki akcyjnej,
5) art. 29 ust. I ustawy z 18.1.1996 r. o kulturze fizycznej (Dz.U. Nr 25, poz.
113 ze zm.) -przewiduje, ¿e dzia³alno æ w sferze sportu profesjonalnego mo¿e byæ realizowan
przez sportowe spó³ki akcyjne (obok polskich zwi¹zków sportowych),
6) art. 6 i 13 ustawy z 20.12.1996 r. o portach i przystaniach morskich (Dz.U. z
1997 r. Nr 9, poz. 44 ze zm.) -wprowadza zasadê, ¿e spó³kami zarz¹dzaj¹cymi portami o pods
awowym znaczeniu dla gospodarki narodowej mog¹ byæ spó³ki akcyjne,
7) ustawa z 21.8.1997 r. -Prawo o publicznym obrocie papierami warto ciowymi (Dz.U
. Nr 118, poz. 754 ze zm.) -wprowadza nastêpuj¹ce zasady:
a) na podstawie art. 29 ust. l dzia³alno æ maklerska mo¿e byæ prowadzona tylko przez spó³kê
jn¹ (je li ustawa nie stanowi inaczej),
b) na podstawie art. 98 ust. I gie³da papierów warto ciowych mo¿e byæ prowadzona wy³¹cznie
ez spó³kê akcyjn¹,
c) na podstawie art. 124 Krajowy Depozyt Papierów Warto ciowych mo¿e dzia³aæ tylko w
formie spó³ki akcyjnej,
8) art. 27 § 1 ustawy z 28.8.1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emery
talnych (Dz.U. Nr 139, poz. 934 ze zm.) przewiduje, ¿e towarzystwa emerytalne zarz¹d
zaj¹ce funduszami emerytalnymi, mog¹ mieæ formê wy³¹cznie spó³ki akcyjnej,
STRONA 125
9) art. 12 PrBank -przewiduje, ¿e spo ród form spó³ek dostêpna jest tylko spó³ka akcyjna.
Z kolei na wy³¹czn¹ formê spó³ki z o.o. wskazuj¹ przepisy ustawy o jednostkach badawczo-roz
owych dla wspólnych jednostek badawczo-rozwojowych.
Odmian¹ ograniczenia mo¿liwo ci prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej przez przedsiêbiorców
mówionego powy¿ej, jest zakaz tworzenia jednych podmiotów przez inne. Tak wiêc np. -zgod
nie z art. 151 § 2 KSH -jednoosobowa spó³ka z o.o. nie mo¿e byæ jednoosobowym za³o¿ycielem
ej jednoosobowej spó³ki kapita³owej.
II. Ograniczenia podmiotowe
1. Uwagi ogólne
Nb 115
Ograniczenia podmiotowe maj¹ najczê ciej zwi¹zek z zakazem ³¹czenia okre lonych funkcji z p
adzeniem dzia³alno ci gospodarczej lub pe³nieniem funkcji w innych przedsiêbiorcach. Ogr
aniczenia te mog¹ mieæ ponadto zwi¹zek z zakazem prowadzenia dzia³alno ci konkurencyjnej i
udzia³em w podmiotach konkurencyjnych. Nieco innym aspektem tych ograniczeñ jest ni
euczciwa konkurencja (i jej zwalczanie). Ograniczenia podmiotowe, o których mowa,
mog¹ mieæ rozmaite ród³a.
Czê æ z nich ma podstawê w zakazie ³¹czenia funkcji cz³onka zarz¹du z innymi funkcjami ze w
na szczególn¹ pozycjê, jak¹ zajmuj¹ okre lone osoby i mo¿liwo æ wykorzystania tych¿e funkcj
j chodzi fu o osoby pe³ni¹ce okre lone funkcje publiczne, które -przy wykonywaniu swych
obowi¹zków -maj¹ zwiêkszon¹ mo¿liwo æ wykorzystania czy to stanowiska, czy maj¹tku, którym
b nadzoruj¹. Najczê ciej chodzi o maj¹tek publiczny, tj. pañstwowy lub samorz¹dowy, bêd¹cy
tym dobrem wymagaj¹cym szczególnej ochrony. Dotyczy to równie¿ ograniczeñ odnosz¹cych siê d
unkcji w s¹downictwie. Z drugiej strony ograniczenia podmiotowe wi¹¿¹ siê z dzia³alno ci¹ k
encyjn¹, prowadzon¹ przez poszczególnych przedsiêbiorców. W dobie gospodarki rynkowej wystê
uje silne d¹¿enie wielu przedsiêbiorców do osi¹gniêcia takiego samego celu gospodarczego na
wspólnym rynku, przede wszystkim poprzez prowadzenie interesów z odbiorcami, dostawc
ami, pracodawcami. Chodzi przede wszystkim o te wszystkie dzia³ania, które polegaj¹ na
oferowaniu podobnych, kompleksowych lub substytucyjnych towarów nie tylko w ramac
h tej samej bran¿y, ale czêsto zaliczanych do ró¿nych bran¿. Pe³nie-
STRONA 126
-nie funkcji konkurencyjnych na rynku, co jest zjawiskiem prawid³owym, czêsto niwecz¹
zachowania przedsiêbiorców czy innych osób, które dopuszczaj¹ siê czynów nieuczciwej konkur
ji.
Miêdzy sfer¹ zakazu ³¹czenia stanowisk lub funkcji a zakazem dzia³alno ci konkurencyjnej za
hodz¹ pewne zale¿no ci. Jednak¿e, w sensie formalnym, zagadnienia te dotycz¹ dwóch ró¿nych
cia:
l) ³¹czenie stanowisk w zwi¹zku z pe³nion¹ funkcj¹, stanowiskiem itp., wynikaj¹ce tylko z f
u pe³nienia okre lonych funkcji bez dopuszczania siê zachowañ konkurencyjnych oraz
2) podejmowanie czynno ci konkurencyjnych w stosunkach gospodarczych.
To ostatnie mo¿e polegaæ -poza podejmowaniem czynów konkurencyjnych -równie¿ na byciu cz³o
kiem okre lonych organów czy struktur w przedsiêbiorcach podejmuj¹cych dzia³alno æ konkuren
n¹. Tak wiêc nie chodzi tu tylko o zakaz prowadzenia dzia³alno ci konkurencyjnej, ale równ
ie¿ o zakaz ³¹czenia funkcji, stanowisk, jednak¿e w zwi¹zku z prowadzon¹ dzia³alno ci¹ konk
n¹. Mo¿emy wiêc wyró¿niæ: zakazy ³¹czenia stanowisk (funkcji) oraz zakazy konkurencyjne. Do
wszej grupy przepisów reguluj¹cych zakaz ³¹czenia funkcji nale¿¹: ustawa o przedsiêbiorstwa
pañstwowych, ustawa z 21.8.1997 r. o ograniczeniu prowadzenia dzia³alno ci gospodarcze
j przez osoby pe³ni¹ce funkcje publiczne (Dz.U. Nr 106, poz. 679 ze zm.), ustawa z 8
.3.1990 r. o samorz¹dzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 1996 r. Nr 13, poz. 74 ze zm
.), ustawa z 5.6.1998 r. o samorz¹dzie powiatowym (Dz.U. Nr 91, poz. 578 ze zm.),
ustawa z 5.6.1998 r. o samorz¹dzie wojewódzkim (Dz.U. Nr91, poz. 576 ze zm.) oraz w
pewnym stopniu ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów.
Do drugiej grupy przepisów, ale odnosz¹cych siê do zakazu konkurencji, mo¿emy zaliczyæ prz
episy maj¹ce charakter generalny oraz odnosz¹ce siê do poszczególnych typów przedsiêbiorców
eneralny charakter ma znowelizowany w 1996 r. rozdzia³ 11 ustawy z 26.6.1974 r. -K
odeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) oraz ustawa o zw
alczaniu nieuczciwej konkurencji.
Do poszczególnych typów przedsiêbiorców odnosz¹ siê przede wszystkim przepisy Kodeksu spó³e
dlowych. Równie¿ ustawa -Prawo spó³dzielcze przewiduje zakaz zajmowania siê interesami kon
kurencyjnymi i pe³nienia funkcji w podmiotach konkurencyjnych.
Na zagadnienie zakazu ³¹czenia funkcji i stanowisk mo¿na spojrzeæ tylko z punktu widzeni
a ich istoty. Jednak¿e z prezentowanego punktu widzenia chodzi tu o wy³¹czenie pewnej
grupy ze swobodnego udzia³u w prowadzeniu dzia³alno ci gospodarczej.
STRONA 127
1. Zakazy wynikaj¹ce z ustawy o przedsiêbiorstwach pañstwowych
Nb 116
Zgodnie z art. 42 PPU, dyrektor przedsiêbiorstwa pañstwowego, jego zastêpca, g³ówny ksiêgow
, osoby zatrudnione na stanowiskach równorzêdnych oraz cz³onkowie rady pracowniczej ni
e mog¹ mieæ udzia³ów lub akcji przedsiêbiorców tworzonych przez to przedsiêbiorstwo, a tak¿
ostawaæ w nich w stosunku pracy ani wiadczyæ pracy na ich rzecz na podstawie innego t
ytu³u prawnego. Zakaz ten nie dotyczy cz³onkostwa w radach nadzorczych. Przepis ten
nie nawi¹zuje do pojêcia interesów konkurencyjnych lub spó³ek konkurencyjnych, ale odnosi
siê do przypadków wnoszenia maj¹tku przedsiêbiorstwa pañstwowego jako wk³adów na pokrycie u
a³ów lub akcji w spó³kach z o.o. lub spó³kach akcyjnych. Zasadniczym powodem do wprowadzeni
takiej regulacji prawnej jest zamiar zapobie¿enia nieprawid³owemu gospodarowaniu ma
j¹tkiem przedsiêbiorstwa pañstwowego na rzecz spó³ek, w których te osoby zajmuj¹ce kierowni
stanowisko w przedsiêbiorstwie mog³yby mieæ akcje lub udzia³y albo byæ zatrudnione lub wi
dczyæ pracê na podstawie umów prawa cywilnego.
Nb 117
Czêsto przepisy innych ustaw -podobnie jak ustawa o przedsiêbiorstwach pañstwowych -od
nosz¹ siê do dwóch sytuacji: posiadania akcji b¹d udzia³ów w spó³kach oraz pe³nienia okre
cji lub piastowania okre lonych stanowisk.
W analizowanych przepisach wskazano wyra nie dwie formy prawne, w których uczestnict
wo jest zabronione: spó³kê z o.o. i spó³kê akcyjn¹ oraz jak siê wydaje osi¹gniêcie statusu
usza w spó³ce komandytowo-akcyjnej (mowa jest o posiadaniu udzia³ów lub akcji). Art. 42
PPU nie dotyczy wiêc innych form prawnych, takich jak np. spó³ki jawne czy komandytowe
. Wydaje siê, ¿e rozwi¹zanie takie jest pewnym uproszczeniem, nie dostrzegaj¹cym mo¿liwo ci
nadu¿yæ przy tworzeniu takich spó³ek. Byæ mo¿e wi¹¿e siê to ze zbyt ma³¹ popularno ci¹ hand
wych, ale mimo to trudno znale æ uzasadnienie dla takiego rozwi¹zania. Nale¿y ponadto ro
zci¹gn¹æ pojêcie " wiadczenie pracy" na podstawie "innego tytu³u prawnego" równie¿ na sytua
w których aktywno æ w spó³ce jest nastêpstwem powo³ania do zarz¹du. Z ustawy o przedsiêbior
pañstwowych wynika wyra nie, ¿e przepisem tym objêta jest nastêpuj¹ca grupa organów zarz¹dz
przedsiêbiorstwem: dyrektor i rada pracownicza oraz osoby bior¹ce pomocniczy udzia³ w
zarz¹dzaniu, zastêpcy dyrektora, g³ówny ksiêgowy. Grupa osób bior¹cych udzia³ w zarz¹dzani
ie¿ reprezentowaæ przedsiêbiorstwo, je li zostanie do tego umocowana. W¹tpliwo ci rodz¹ siê
okre leniu, kto nale¿y do grupy "stanowisk równorzêdnych", objêtych rów-
STRONA 128
-nie¿ zakazem z art. 42. Wydaje siê, ¿e odpowied na to pytanie mo¿e daæ rozp. RM z 15.10.1
91 r. w sprawie zasad przyznawania prowizji od zysku przedsiêbiorstwa pañstwowego (D
z.U. Nr 112, poz. 482 ze zm.). Zgodnie z § l ust. 2 tego rozp., osobami zatrudnion
ymi na stanowisku równorzêdnym zastêpcom i g³ównym ksiêgowym s¹: tymczasowy kierownik, osob
atrudnione na stanowiskach podleg³ych bezpo rednio dyrektorowi przedsiêbiorstwa i kier
uj¹ce zespo³em komórek organizacyjnych stanowi¹cych pion organizacyjny, np. kierownicy d
zia³ów, zak³adów. Trzeba przyj¹æ, ¿e okre lenie "na stanowiskach równorzêdnych" nale¿y odno
dyrektora, g³ównego ksiêgowego, a nie dyrektora, gdy¿ ten jest jedynym zarz¹dzaj¹cym organ
m przedsiêbiorstwa. Jednak¿e "stanowiska równorzêdne", w odniesieniu do zastêpców i g³ówneg
owego, stanowi¹ wyraz pewnej konwencji, a nie zamiaru zrównania tych stanowisk.
Naruszenie zakazów wynikaj¹cych z art. 42 ust. l jest podstaw¹ odwo³ania ze stanowiska d
yrektora, tymczasowego kierownika, zastêpców, g³ównego ksiêgowego lub rozwi¹zania stosunku
racy z pozosta³ymi osobami. Naruszenie zakazu z art. 42 ust. l wy³¹cza te¿ ochronê stosunk
u pracy przys³uguj¹c¹ cz³onkom rady pracowniczej. Tak wiêc naruszenie zakazu przez cz³onka
ady mo¿e prowadziæ do tego, ¿e jego stosunek pracy mo¿e zostaæ rozwi¹zany lub wypowiedziany
Dotyczy to czasu trwania kadencji oraz roku po jej up³ywie.
Przepisy te nie naruszaj¹ przepisów o szczególnych obowi¹zkach osób wykonuj¹cych kierownicz
funkcje u przedsiêbiorców (art. 42 ust. 3 PPU). Oznacza to, ¿e posiadanie udzia³ów lub ak
cji w spó³kach, w których przedsiêbiorstwo ma udzia³y lub akcje, b¹d pe³nienie okre lonych
i jest zakazane z punktu widzenia przedsiêbiorstwa, a nie przedsiêbiorcy (spó³ki z o.o.
lub akcyjnej). Je¿eli jednak z przepisów szczególnych wynika taki zakaz w stosunku do
cz³onków zarz¹du spó³ek, to decyduj¹ce z punktu widzenia spó³ek s¹ normy tworz¹ce okre lone
dniesieniu do nich. Mo¿emy wiêc mieæ sytuacje, w których wyst¹pi¹ sankcje w stosunku do osó
przedsiêbiorstwie pañstwowym, a nie bêdzie to mia³o miejsca w spó³kach z udzia³em tych osó
ko wspólników albo cz³onków organów czy osób wiadcz¹cych pracê).
Artyku³ 42 PPU odnosi siê do jakiejkolwiek liczby udzia³ów lub akcji (równie¿ symbolicznej)
co jednak mo¿e byæ przedmiotem oceny, czy zastosowaæ sankcje wobec takich osób, czy nie
. Nie mo¿na ponadto odnosiæ tego przepisu do spó³ek zale¿nych od przedsiêbiorstwa pañstwowe
ale wszelkich spó³ek, w których przedsiêbiorstwo ma choæby minimaln¹ liczbê udzia³ów lub a
oza regulacj¹ ustawy o przedsiêbiorstwach pañstwowych, dotycz¹c¹ przede wszystkim posiadan
ia udzia³ów lub akcji
STRONA 129
oraz zatrudnienia w spó³kach, w których przedsiêbiorstwo pañstwowe ma okre lone prawa udzia
e, z przepisów OgrGospU p³ynie zakaz odnosz¹cy siê do dyrektora przedsiêbiorstwa, jego zas
têpcy oraz g³ównego ksiêgowego (art. 2 pkt 8). Osoby te w okresie zajmowania swoich stan
owisk lub pe³nienia funkcji nie mog¹ byæ cz³onkami zarz¹dów (równie¿ rad nadzorczych lub ko
rewizyjnych) spó³ek prawa handlowego, tj. spó³ek z o.o. i akcyjnych, gdy¿ tylko tam organ
y te wystêpuj¹. Zakaz ten uzupe³nia art. 42 PPU i potwierdza sankcjê dla tych osób, w post
aci uznania naruszenia zakazów za podstawê odwo³ania ze stanowiska.
Ponadto, zgodnie z art. 6 ust. 1 OgrGospU, dyrektor, zastêpcy, g³ówny ksiêgowy mog¹ pe³niæ
kcjê cz³onka zarz¹du spó³ek z o.o., je¿eli osoby te zosta³y wyznaczone do spó³ki z udzia³em
añstwa czy innych pañstwowych osób prawnych. W¹tpliwo ci w odniesieniu do dyrektora, zastêp
i g³ównego ksiêgowego rodz¹ siê przy ustaleniu, kto jest w³adny wyznaczyæ te osoby do spó³
zia³em w³asno ci pañstwowej. Wydaje siê, ¿e wyznaczenie to mo¿e odbyæ siê tylko przez dyrek
stosunku do zastêpców i g³ównego ksiêgowego, a w stosunku do dyrektora przez radê pracownic
Zgodnie z art. 6 ust. 2 OgrGospU, je¿eli dosz³oby do takiego wyznaczenia, to dyrekt
or, zastêpcy, g³ówny ksiêgowy nie powinni pobieraæ z tego tytu³u wynagrodzenia, gdy¿ wi¹¿e
realizacj¹ ich funkcji w przedsiêbiorstwie pañstwowym, w szczególno ci w zakresie nadzoru
nad zainwestowanym maj¹tkiem.
Zakaz wynikaj¹cy z OgrGospU nie odnosi siê tylko do cz³onkostwa w zarz¹dzie spó³ki z o.o. i
akcyjnej utworzonej przez przedsiêbiorstwo, ale ma wymiar szerszy i odnosi siê do cz³o
nkostwa we wszelkich zarz¹dach spó³ek prawa handlowego.
3. Zakazy wynikaj¹ce z ustawy o ograniczeniu prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej prz
ez osoby pe³ni¹ce funkcje publiczne
Nb 118
Ustawa z 21.8.1997 r. o ograniczeniu prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej przez oso
by pe³ni¹ce funkcje publiczne wprowadza zakaz obejmowania okre lonych funkcji dla osób p
e³ni¹cych kierownicze stanowiska publiczne, zastêpuj¹c ustawê z 5.6.1992 r. pod takim samy
m tytu³em.
Osoby, o których bêdzie mowa, nie mog¹:
l) byæ cz³onkami zarz¹dów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spó³ek prawa handlowego;
2) byæ zatrudnione lub wykonywaæ innych zajêæ w spó³kach prawa handlowego, które mog³yby wy
ejrzenie o ich stronniczo æ lub interesowno æ;
STRONA 130
3) byæ cz³onkami zarz¹dów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spó³dzielni, z wyj¹tkiem
ielni mieszkaniowych;
4) byæ cz³onkami zarz¹dów fundacji prowadz¹cych dzia³alno æ gospodarcz¹;
5) posiadaæ w spó³kach prawa handlowego wiêcej ni¿ 10% akcji lub udzia³ów przedstawiaj¹cych
ni¿ 10% kapita³u zak³adowego -w ka¿dej z tych spó³ek;
6) prowadziæ dzia³alno ci gospodarczej na w³asny rachunek lub wspólnie z innymi osobami, a
tak¿e zarz¹dzaæ tak¹ dzia³alno ci¹ lub byæ przedstawicielem czy pe³nomocnikiem w prowadzen
ej dzia³alno ci; nie dotyczy to dzia³alno ci wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji
ro linnej i zwierzêcej, w formie i zakresie gospodarstwa rodzinnego.
Z punktu widzenia niniejszego wyk³adu istotne jest wiêc nie tylko ³¹czenie funkcji w ró¿nyc
przedsiêbiorcach, ale przede wszystkim zakaz okre lony w pkt. 6, czy mo¿liwo æ inwestowan
ia, o której mowa w pkt. 5. Uwagi powy¿sze dotycz¹ równie¿ pracowników przedsiêbiorstwa pañ
ego (dyrektora, zastêpców, g³ównego ksiêgowego).
Zakazy odnosz¹ce siê do spó³ek z o.o. dotycz¹ nie tylko spó³ek z udzia³em kapita³u polskieg
anicznego, ale równie¿ spó³ek wed³ug prawa obcego. Przepisy OgrGospU okre laj¹ bardzo szero
kr¹g podmiotowy osób zajmuj¹cych kierownicze stanowiska publiczne. Do pierwszej grupy
wchodz¹ osoby zajmuj¹ce kierownicze stanowiska pañstwowe, wymienione w ustawie z 31.7.
1981 r. o wynagrodzeniu osób zajmuj¹cych kierownicze stanowiska pañstwowe (Dz.U. Nr 20
, poz. 101 ze zm.). Do osób tych nale¿¹:
1) Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej;
2) Marsza³ek Sejmu, Marsza³ek Senatu, Prezes Rady Ministrów, wicemarsza³ek Sejmu, wicema
rsza³ek Senatu, wiceprezes Rady Ministrów, Prezes Najwy¿szej Izby Kontroli, Pierwszy P
rezes S¹du Najwy¿szego, Prezes Trybuna³u Konstytucyjnego, minister, Prezes Narodowego
Banku Polskiego, Rzecznik Praw Obywatelskich, Generalny Inspektor Ochrony Danych
Osobowych, Prezes Instytutu Pamiêci Narodowej -Komisji cigania Zbrodni przeciwko N
arodowi Polskiemu, Przewodnicz¹cy Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, wiceprezes
Trybuna³u Konstytucyjnego, wiceprezes Najwy¿szej Izby Kontroli, Szef Kancelarii Sej
mu, Szef Kancelarii Senatu, zastêpca Szefa Kancelarii Sejmu, zastêpca Szefa Kancelar
ii Senatu, Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, G³ówny Inspektor Pracy, zastêpca G³ówneg
Inspektora Pracy, Kierownik Krajowego Biura Wyborczego;
STRONA 131
3) Minister Stanu, Szef Kancelarii Prezydenta, Prezes Naczelnego S¹du Administracy
jnego, Prezes S¹du Najwy¿szego, zastêpca Szefa Kancelarii Prezydenta, wiceprezes Nacze
lnego S¹du Administracyjnego, zastêpca Prokuratora Generalnego;
4) Prezes Polskiej Akademii Nauk, sekretarz stanu, cz³onek Krajowej Rady Radiofoni
i i Telewizji, pierwszy zastêpca Prezesa Narodowego Banku Polskiego, podsekretarz
stanu (wiceminister), wiceprezes Narodowego Banku Polskiego, Sekretarz Komitetu
Integracji Europejskiej, Rzecznik Ubezpieczonych, kierownik urzêdu centralnego, wi
ceprezes Polskiej Akademii Nauk, wojewoda, zastêpca kierownika urzêdu centralnego, w
icewojewoda.
Zgodnie z OgrGospU, grupê tê mo¿emy uzupe³niæ o sêdziów Trybuna³u Konstytucyjnego, do który
stosowaæ ustawê. Ustawa uzupe³nia ponadto kategoriê osób zajmuj¹cych kierownicze stanowisk
pañstwowe o pracowników, którzy w jej rozumieniu pe³ni¹ funkcje publiczne.
Nale¿¹ do nich:
1) pracownicy urzêdów pañstwowych, w tym cz³onkowie korpusu s³u¿by cywilnej, zajmuj¹cy stan
ska kierownicze:
a) dyrektor generalny, dyrektor departamentu (jednostki równorzêdnej) i jego zastêpca
oraz naczelnik wydzia³u (jednostki równorzêdnej) -w urzêdach naczelnych i centralnych or
ganów pañstwowych,
b) dyrektor generalny urzêdu wojewódzkiego, dyrektor wydzia³u (jednostki równorzêdnej) i j
ego zastêpca oraz g³ówny ksiêgowy, kierownik urzêdu rejonowego i jego zastêpca oraz g³ówny
y -w urzêdach terenowych organów rz¹dowej administracji ogólnej,
c) kierownik urzêdu i jego zastêpca -w urzêdach terenowych organów rz¹dowej administ
racji specjalnej;
2) pracownicy urzêdów pañstwowych, w tym cz³onkowie korpusu s³u¿by cywilnej, zajmuj¹cy stan
ska równorzêdne pod wzglêdem p³acowym ze stanowiskami wymienionymi w pkt.1;
3) dyrektor generalny Najwy¿szej Izby Kontroli oraz pracownicy Najwy¿szej Izby Kontr
oli nadzoruj¹cy lub wykonuj¹cy czynno ci kontrolne;
4) pracownicy regionalnych izb obrachunkowych zajmuj¹cy stanowiska: prezesa, cz³onka
kolegium, naczelnika wydzia³u oraz inspektora do spraw kontroli;
5) pracownicy samorz¹dowych kolegiów odwo³awczych zajmuj¹cy stanowiska: przewodnicz¹cego,
jego zastêpcy oraz etatowego cz³onka kolegium;
6) cz³onkowie zarz¹dów gmin, skarbnicy (g³ówni ksiêgowi bud¿etu) i sekretarze gmin oraz inn
soby wydaj¹ce decyzje administracyjne z upowa¿nienia wójta lub burmistrza (prezydenta
miasta);
7) cz³onkowie zarz¹dów powiatów, skarbnicy powiatów (g³ówni ksiêgowi bud¿etu powiatu) i sek
powiatów oraz inne osoby wydaj¹ce decyzje administracyjne z upowa¿nienia starosty;
STRONA 132
8) cz³onkowie zarz¹dów województw, skarbnicy województw (g³ówni ksiêgowi bud¿etu województw
nne osoby wydaj¹ce decyzje administracyjne z upowa¿nienia marsza³ka województwa;
9) pracownicy banków pañstwowych zajmuj¹cy stanowiska: prezesa, wiceprezesa, cz³onka zar
z¹du oraz skarbnika;
10) pracownicy przedsiêbiorstw pañstwowych zajmuj¹cy stanowiska: dyrektora przedsiêbiors
twa, jego zastêpcy oraz g³ównego ksiêgowego;
11) pracownicy jednoosobowych spó³ek Skarbu Pañstwa oraz spó³ek, w których udzia³ Skar
a przekracza 50% kapita³u zak³adowego lub 50% liczby akcji, zajmuj¹cych stanowiska: pr
ezesa, wiceprezesa i cz³onka zarz¹du;
12) pracownicy agencji pañstwowych zajmuj¹cy stanowiska: prezesa, wiceprezesa, dyrek
tora zespo³u, dyrektora oddzia³u terenowego i jego zastêpcy -lub stanowiska równorzêdne;
13) inne osoby pe³ni¹ce funkcje publiczne, je¿eli ustawa szczególna tak stanowi.
Zakaz cz³onkostwa w zarz¹dzie spó³ki z o.o. nie dotyczy osób wymienionych wy¿ej w pkt. 1-2
raz 6-13, o ile zosta³y one wyznaczone do spó³ki z o.o. z udzia1em Skarbu Pañstwa, innyc
h pañstwowych osób prawnych, jednostek samorz¹du terytorialnego jako reprezentanci tyc
h podmiotów. Osoby wymienione powy¿ej w pkt. 1-2 mog¹ otrzymaæ odrêbne wynagrodzenie z tyt
u³u sprawowania funkcji w spó³ce prawa handlowego, do której zosta³y wyznaczone jako repre
zentanci Skarbu Pañstwa na zasadach okre lonych w ustawie z 3.3.2000 r. o wynagrodze
niach osób kieruj¹cych niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze zm.).
Nb 119
Niezale¿nie od zakazów wymienionych uprzednio, niektóre osoby maj¹ zakaz rozci¹gaj¹cy siê n
ok po zaprzestaniu pe³nienia funkcji lub zajmowania stanowiska, zatrudnienia lub w
ykonywania innych zajêæ u przedsiêbiorcy, je¿eli bra³y one udzia³ w wydawaniu decyzji rozst
zygaj¹cych w sprawach indywidualnych dotycz¹cych tego przedsiêbiorcy:
l) pracownicy urzêdów pañstwowych, w tym urzêdnicy s³u¿by cywilnej, zajmuj¹cy stanowiska ki
wnicze;
2) dyrektor generalny, dyrektor departamentu (jednostki równorzêdnej) i jego z
astêpca oraz naczelnik wydzia³u (jednostki równorzêdnej)
-w urzêdach naczelnych i centralnych organów pañstwowych;
3) dyrektor generalny urzêdu wojewódzkiego, dyrektor wydzia³u (jednostki równorzêdnej) i j
ego zastêpca oraz g³ówny ksiêgowy, kierownik urzêdu rejonowego i jego zastêpca oraz g³ówny
y -w urzêdach terenowych organów rz¹dowej administracji ogólnej;
4) kierownik urzêdu i jego zastêpca -w urzêdach terenowych organów rz¹dowej administracji
specjalnej;
5) pracownicy urzêdów pañstwowych, w tym urzêdnicy s³u¿by cywilnej, w tym zajmuj¹cy stanowi
równorzêdne pod wzglêdem p³acowym ze stanowiskami wymienionymi w pkt. l;
STRONA 133
6) dyrektor generalny Najwy¿szej Izby Kontroli oraz pracownicy Najwy¿szej Izby Kontr
oli nadzoruj¹cy lub wykonuj¹cy czynno ci kontrolne;
7) cz³onkowie zarz¹dów gmin, skarbnicy (g³ówni ksiêgowi bud¿etu) i sekretarze gmin oraz inn
soby wydaj¹ce decyzje administracyjne z upowa¿nienia wójta lub burmistrza (prezydenta
miasta);
8) cz³onkowie zarz¹dów powiatów, skarbnicy powiatów (g³ówni ksiêgowi bud¿etu powiatu) i sek
powiatów oraz inne osoby wydaj¹ce decyzje administracyjne z upowa¿nienia starosty;
9) cz³onkowie zarz¹dów województw, skarbnicy województw (g³ówni ksiêgowi bud¿etu województw
oraz inne osoby wydaj¹ce decyzje administracyjne z upowa¿nienia marsza³ka województwa.
Sankcjami w przypadku naruszenia zakazów, o których by³a mowa poprzednio, jest odpowie
dzialno æ dyscyplinarna lub naruszenia te stanowi¹ podstawê rozwi¹zania stosunku pracy bez
wypowiedzenia z winy pracownika. Dotyczy to osób wymienionych w pkt. 1-4 art. 2 O
grGospU, a w pozosta³ych przypadkach stanowi to podstawê odwo³ania ze stanowiska.
Jednak¿e z punktu widzenia spó³ki, w której dana osoba mia³a byæ powo³ana do organów, wybór
wo³anie do zarz¹du, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej s¹ z mocy prawa niewa¿ne i ni
e podlegaj¹ wpisaniu do w³a ciwego rejestru. Art. 9 OgrGospU przewiduje negatywne skut
ki równie¿ dla spó³ek, w których osoby te mia³yby uczestniczyæ, niezale¿nie od sankcji prac
zych w "macierzystych" podmiotach.
4. Zakazy wynikaj¹ce z ustawy o samorz¹dzie gminnym
Nb 120
Zakaz ³¹czenia stanowisk i funkcji odnosz¹cych siê do gmin dotyczy radnych oraz cz³onków za
z¹du, skarbników (g³ównych ksiêgowych bud¿etu), sekretarzy gmin, a tak¿e innych osób wydaj¹
cyzje z upowa¿nienia wójta lub burmistrza (prezydenta miasta). Podstaw¹ zakazów s¹ jednak
dwa ró¿ne akty prawne: w odniesieniu do radnych -ustawa o samorz¹dzie gminnym, a w odn
iesieniu do pozosta³ych osób -ustawa o ograniczeniu prowadzenia dzia³alno ci gospodarcze
j przez osoby pe³ni¹ce funkcje publiczne. Zagadnienie zakazu ³¹czenia funkcji w stosunku
do tych ostatnich osób zosta³o omówione powy¿ej. W odniesieniu do radnych obowi¹zuje zasa
da, ¿e nie mog¹ oni prowadziæ dzia³alno ci gospodarczej na w³asny rachunek lub wspólnie z i
mi osobami z wykorzystaniem mienia komunalnego, a tak¿e zarz¹dzaæ tak¹ dzia³alno ci¹ lub by
edstawicielem lub pe³nomocnikiem w prowadzeniu takiej dzia³alno ci. Radni nie mog¹ byæ cz³o
kami zarz¹dów, rad nadzorczych i komi-
STRONA 134
-sji rewizyjnych, a tak¿e prokurentami w spó³kach z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ (równie
yjnych) z udzia³em komunalnych osób prawnych lub przedsiêbiorców, w których uczestnicz¹ tak
e osoby (art. 24f SamGminU). Wprawdzie w art. 24f SamGminU mowa jest o zakazie b
ycia cz³onkami w³adz zarz¹dzaj¹cych itp. w spó³kach prawa handlowego, ale nie mo¿na tego od
iæ szeroko do wszelkich form spó³ek prawa handlowego, lecz tylko spó³ki z o.o. i akcyjnej,
bowiem tylko w tych spó³kach wystêpuj¹ "w³adze", czyli organy. Sankcj¹ naruszenia zakazu w
postaci wyboru lub powo³ania do tych organów spó³ki z o.o. jest niewa¿no æ tych czynno ci.
ypadku radnych charakterystyczne jest to, ¿e podstawow¹ sankcj¹ w stosunku do nich jes
t niewa¿no æ powo³ania lub wyboru w spó³ce z udzia³em mienia komunalnego, a nie s¹ wyra nie
e sankcje z punktu widzenia sprawowanego mandatu. Jednak¿e radni mog¹ byæ cz³onkami zarz¹dó
, rad nadzorczych, komisji rewizyjnych spó³ek z o.o. (równie¿ akcyjnych), je li zostali wy
znaczeni do spó³ek jako reprezentanci mienia komunalnego. W takim przypadku nie doty
cz¹ ich zakazy, o których by³a mowa wcze niej. W ustawie nie okre lono trybu wyznaczania d
o spó³ek. Wydaje siê, ¿e wyznaczyæ radnego mo¿e zarz¹d gminy, z jednoczesnym powiadomieniem
dy, której radny jest cz³onkiem. Jednak¿e radni nie mog¹ byæ wyznaczeni do wiêcej ni¿ dwu s
Mog¹ oni otrzymywaæ odrêbne wynagrodzenie z tytu³u sprawowania funkcji w spó³ce z o.o. na z
sadach okre lonych w ustawie z 3.3.2000 r. o wynagrodzeniu osób kieruj¹cych niektórymi p
odmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306).
5. Zakazy wynikaj¹ce z ustawy o samorz¹dzie powiatowym
Nb 121
Ustawa o samorz¹dzie powiatowym równie¿ tworzy zarówno zakazy prowadzenia okre lonej dzia³a
no ci gospodarczej, jak równie¿ ³¹czenia funkcji. Podobnie jak ustawa o samorz¹dzie gminnym
odnosi siê do radnych i cz³onków zarz¹du powiatu. W tym ostatnim przypadku regulacja art
. 26 ust. 4 SamPowU jest o tyle nieaktualna, ¿e w odniesieniu do zarz¹du, ale równie¿ sk
arbników powiatów (g³ównych ksiêgowych bud¿etu powiatu), sekretarzy powiatów oraz innych os
daj¹cych decyzje z upowa¿nienia starosty obowi¹zuje art. 2 ust. 6a OgrGospU. W ustawie
o samorz¹dzie powiatowym ustawodawca w stosunku do cz³onków zarz¹du pos³u¿y³ siê odwo³anie
zepisów reguluj¹cych odpowiednie zakazy w stosunku do radnych powiatu. W konsekwencj
i jest to stosowanie odpowiednio przepisów art. 24 lit. e-h SammGminU. Jednak¿e zakr
es przedmiotowy wy³¹czenia pe³nienia funkcji i prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej w Ogr
GospU jest szerszy.
STRONA 135
Do radnych powiatu, zgodnie z art. 21 ust. 6, odpowiednio nale¿y stosowaæ przepisy a
rt. 24 lit. e-h SamGminU. Odpowiednie stosowanie polegaæ bêdzie przede wszystkim na
zast¹pieniu s³ów "mienie komunalne" s³owami "mienie powiatowe". Dlatego te¿, nie powtarzaj¹
uwag przedstawionych powy¿ej, nale¿y przyj¹æ, ¿e zakaz prowadzenia dzia³alno ci gospodarcz
udzia³u radnych w zarz¹dach, radach nadzorczych, komisjach rewizyjnych, bycie proku
rentem, dotyczy spó³ek z o.o. (równie¿ akcyjnych), w których udzia³ ma mienie powiatowe lub
w podmiotach, w których uczestnicz¹ osoby prawne z udzia³em mienia powiatowego. Analog
icznie wybór lub powo³anie radnego do takich organów jest z mocy prawa niewa¿ne.
Istotn¹ ró¿nic¹ miêdzy regulacj¹ odnosz¹c¹ siê do radnych oraz do cz³onków zarz¹dów (dotycz
komunalnego i wojewódzkiego) jest to, ¿e w przypadku radnych zakazy odnosz¹ siê do podm
iotów dzia³aj¹cych w oparciu o mienie, które jest podstaw¹ sprawowania mandatu radnego; na
tomiast w przypadku cz³onków zarz¹du powiatu (oraz innych pracowników wykonawczych, tj.
skarbników, sekretarzy, osób podejmuj¹cych decyzje z upowa¿nienia starosty) zakaz nie wi¹¿e
siê tylko z mieniem powiatowym, a na podstawie OgrGospU ma zakres szerszy równie¿ prze
dmiotowo
6. Zakazy wynikaj¹ce z ustawy o samorz¹dzie województwa
Nb 122
W przypadku samorz¹du województwa ustawodawca pos³u¿y³ siê nieco innym trybem uregulowania
akazów pe³nienia okre lonych funkcji lub podejmowania okre lonych czynno ci. Podobnie jak
w poprzednio omawianych aktach prawnych, tj. ustawie o samorz¹dzie gminnym i ustaw
ie o samorz¹dzie powiatowym, zakazy odnosz¹ siê do dwóch grup: radnych oraz zarz¹du wojewód
twa. Zgodnie z art. 24 ust. l, radny nie mo¿e wchodziæ w stosunki cywilnoprawne w sp
rawach maj¹tkowych z województwem lub wojewódzkimi samorz¹dowymi jednostkami organizacyj
nymi, z wyj¹tkiem stosunków prawnych wynikaj¹cych z korzystania z powszechnie dostêpnych
us³ug na warunkach ogólnych oraz stosunku najmu pomieszczeñ do w³asnych celów mieszkaniow
ych lub s³u¿¹cej dzia³alno ci gospodarczej oraz dzier¿awy, a tak¿e innych prawnych form kor
tania z nieruchomo ci, je¿eli najem, dzier¿awa lub u¿ytkowanie s¹ oparte na warunkach usta
lonych powszechnie dla drugiego typu czynno ci.
STRONA 136
7. Zakazy wynikaj¹ce z ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów
Nb 123
Specyficzny sposób ograniczenia prowadzenia dzia³alno ci, a w³a ciwie pe³nienia funkcji, re
uluje art. 12 ust. 3 pkt 2 OchrKonkurU. Por. uwagi na ten temat zawarte ni¿ej w
§ 8.
8. Inne zakazy
8.1. Zakazy wynikaj¹ce z przepisów reguluj¹cych pozycjê sêdziów
Nb 124
Przepisy aktów prawnych normuj¹cych pozycjê sêdziów (ustawa z 20.9.1984 r. o S¹dzie Najwy¿s
, tekst jedn. Dz.U. z 1994 r. Nr 13, poz. 48 ze zm.; ustawa z 27.7.2001 r. -Praw
o o ustroju s¹dów powszechnych, Dz.U. Nr 98, poz. 1070; ustawa z 11.5.1995 r. o Nacz
elnym S¹dzie Administracyjnym, Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) zawieraj¹ pewne ogranic
zenia, których zakres rozci¹ga siê na dodatkowy stosunek pracy sêdziego, podejmowanie in
nych zajêæ wywo³uj¹cych kwestionowanie niezawis³o ci i bezstronno ci sêdziego.
Przepis art. 41 ustawy o S¹dzie Najwy¿szym zakazuje sêdziom S¹du Najwy¿szego pozostawania
w innych stosunkach pracy, z wyj¹tkiem stosunku pracy profesora w szkole wy¿szej alb
o placówce naukowo-badawczej oraz podejmowania innego zajêcia, które przeszkadza³oby w p
e³nieniu obowi¹zków sêdziowskich albo mog³oby uchybiaæ jego godno ci lub zachwiaæ zaufanie
go bezstronno ci. Podobne uregulowanie znajdujemy w ustawie -Prawo o ustroju s¹dów pow
szechnych (art. 86 § l i 2) oraz w ustawie o Naczelnym S¹dzie Administracyjnym (art.
15).
Zgodnie z nimi, sêdzia nie mo¿e podejmowaæ dodatkowego zatrudnienia, z wyj¹tkiem zatrudn
ienia na stanowisku naukowo-dydaktycznym, naukowym lub dydaktycznym w ³¹cznym wymiar
ze nieprzekraczaj¹cym pe³nego wymiaru czasu pracy pracowników zatrudnionych na tych st
anowiskach, je¿eli wykonywanie tego zatrudnienia nie przeszkadza w pe³nieniu obowi¹zków
sêdziego. Ponadto sêdziemu nie wolno podejmowaæ innego zajêcia ani sposobu zarobkowania,
które przeszkadza³oby w pe³nieniu jego obowi¹zków albo mog³oby os³abiæ zaufanie do jego be
nno ci lub przynie æ ujmê godno ci urzêdu sêdziego. Takim zajêciem jest prowadzenie jakiejk
k dzia³alno ci gospodarczej, co mo¿e w okre lonych warunkach budziæ w¹tpliwo ci co do nieza
i sêdziego, os³abiaæ zaufanie do jego bezstronno ci, a nawet podwa¿yæ autorytet.
STRONA 137
8.2. Zakazy odnosz¹ce siê do prokuratorów
Nb 125
Ustawa z 20.6.1985 r. o prokuraturze (tekst jedn. Dz.U. z 1994 r. Nr 19, poz. 70
ze zm.) wprowadza równie¿ zakaz piastowania stanowisk i podejmowania dodatkowych za
jêæ. Odnosiæ to mo¿na równie¿ do prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej, chyba ¿e prokurator
na to zgodê. Zgodnie z art. 49 cytowanej ustawy, prokuratorowi nie wolno obok pia
stowanego stanowiska zajmowaæ ¿adnego innego, z wyj¹tkiem stanowiska pracownika naukow
o-dydaktycznego, dydaktycznego lub naukowego, je¿eli zajmowanie takiego stanowiska
nie przeszkadza w pe³nieniu obowi¹zków prokuratora. Prokuratorowi nie wolno ponadto w
ykonywaæ zajêæ, które by przeszkadza³y mu w pe³nieniu obowi¹zków prokuratora albo mog³y uch
no ci jego urzêdu lub podwa¿aæ zaufanie do jego bezstronno ci. Jednak¿e Prokurator Generaln
-w stosunku do prokuratorów Prokuratury Krajowej, prokuratorów apelacyjnych oraz pr
okuratorów okrêgowych, a prokurator apelacyjny -w stosunku do prokuratorów podleg³ych mu
powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury, udziela zezwolenia na wykon
ywanie innych zajêæ ni¿ okre lone w zdaniu poprzednim, jak równie¿ decyduje o tym, czy zajm
wanie stanowiska naukowo-dydaktycznego, dydaktycznego lub naukowego nie przeszka
dza w pe³nieniu obowi¹zków prokuratora.
8.3. Zakazy odnosz¹ce siê do adwokatów
Nb 126
Ograniczenia odnosz¹ce siê do adwokatów uregulowane zosta³y w ustawie z 26.5. ³ 982 r. -Pr
awo o adwokaturze (Dz. U. Nr 16, poz. 124 ze zm.) i maj¹ one ró¿ny charakter. Dotycz¹ za
równo formy wykonywania zawodu, pozostawania w stosunku pracy, jak i powi¹zañ rodzinny
ch. Adwokat mo¿e wykonywaæ swój zawód w kancelarii adwokackiej, zespole adwokackim oraz
w spó³ce cywilnej, jawnej lub partnerskiej, z wy³¹cznym udzia³em adwokatów lub adwokatów i
ców prawnych, albo w spó³ce komandytowej, której komplementariuszami s¹ wy³¹cznie adwokaci
adwokaci i radcowie prawni, przy czym wy³¹cznym przedmiotem dzia³alno ci takich spó³ek jes
wiadczenie pomocy prawnej.
Wykonywanie zawodu adwokata jest wy³¹czone, je¿eli pozostaje on w stosunku pracy. Inny
m ograniczeniem prowadzenia aktywno ci zawodowej jest zakaz wykonywania zawodu ze
wzglêdu na koligacje rodzinne.
Zgodnie z brzmieniem art. 4b ust. ³ pkt 2 ustawy -Prawo o adwokaturze, adwokat nie
mo¿e wykonywaæ zawodu, je¿eli jego ma³¿onek pe³ni funkcje sêdziowskie, prokuratorskie lub
krêgu izby adwokackiej, w organach dochodzeniowo- ledczych. Zakaz ten dotyczy tak¿e wy
konywania zawodu adwokata w okrêgu tej izby, w której spokrewniona z nim osoba
STRONA 138
do drugiego stopnia lub spowinowacona z nim w pierwszym stopniu pe³ni funkcje sêdzio
wskie lub prokuratorskie, lub w organach dochodzeniowo- ledczych. Jednak¿e, zgodnie
z obwieszczeniem Prezesa Trybuna³u Konstytucyjnego z 6.9.1999 r. (Dz.U. Nr 75, poz
. 853), z dniem 17.9.1999 r. zakaz obowi¹zuj¹cy w odniesieniu do ma³¿onka, krewnego i po
winowatego adwokata pe³ni¹cych funkcje sêdziowskie lub prokuratorskie utraci³ moc. W rze
czywisto ci wiêc ograniczenia odnosz¹ siê do koligacji rodzinnych w organach dochodzenio
wo- ledczych w okrêgu izby adwokackiej.
Sankcje za naruszenie wy¿ej wymienionych zakazów przewidziane s¹ w dziale VIII (odpowi
edzialno æ dyscyplinarna) ustawy -Prawo o adwokaturze.
8.4. Zakazy odnosz¹ce siê do radców prawnych
Nb 127
Zgodnie z art. 8 ust. l ustawy z 6.7.1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. Nr 19, po
z. 145 ze zm.), radca prawny mo¿e wykonywaæ swój zawód w ramach stosunku pracy lub na po
dstawie umowy cywilnoprawnej jedynie w kancelarii radcy prawnego oraz spó³ce cywilne
j, jawnej lub partnerskiej, z wy³¹cznym udzia³em radców prawnych lub radców prawnych i adw
okatów, albo spó³ce komandytowej, w której komplementariuszami s¹ wy³¹cznie radcowie prawni
b radcowie prawni i adwokaci, przy czym wy³¹cznym przedmiotem dzia³alno ci takich spó³ek je
t wiadczenie pomocy prawnej.
8.5. Zakazy odnosz¹ce siê do notariuszy
Nb 128
Zgodnie z ustaw¹ z 14.2.1991 r. -Prawo o notariacie (Dz.U. Nr 22, poz. 91 ze zm.),
notariusz mo¿e prowadziæ tylko jedn¹ kancelariê. Równie¿ kilku notariuszy mo¿e prowadziæ j
ncelariê na zasadach spó³ki cywilnej lub partnerskiej.
Notariusz nie mo¿e podj¹æ zatrudnienia bez uzyskania uprzedniej zgody rady w³a ciwej izby
notarialnej. Rada rozstrzyga, czy podjêcie zatrudnienia nie uchybia obowi¹zkom notar
iusza albo powadze wykonywanego zawodu. Je¿eli rada nie wyrazi zgody na zatrudnien
ie, sprawê rozstrzyga Krajowa Rada Notarialna. Jej decyzja jest ostateczna. Wyj¹tkie
m jest zatrudnienie w charakterze pracownika naukowo-dydaktycznego, dydaktyczneg
o lub naukowego, chyba ¿e wype³nianie tego zatrudnienia przeszkadza w pe³nieniu jego o
bowi¹zków jako notariusza (art. 19 § l ustawy -Prawo o notariacie). Chodzi przede wszy
stkim o to, aby ³¹czenie obowi¹zków nie godzi³o w jego presti¿ i dobre imiê (tak. A. Oleszk
Ustrój polskiego notariatu, Kraków 1999, s. 192).
STRONA 139
§ 8. Konkurencja, nieuczciwa konkurencja, zakaz konkurencji
Literatura: J Barta, M. Kêpiñski, R. Markiewicz, M. Po niak-Niedzielska, R. Skubisz, J
: Skoczny, S. So³tysiñski, J. Szwaja, I. Wiszniewska, Ustawa o zwalczaniu nieuczciwe
j konkurencji. Komentarz, Warszawa 1994; R. Fronc, Roszczenie o zaniechanie dzia³añ
stanowi¹cych nieuczciw¹ konkurencjê, PPR 1995, Nr 12; S. Gronowski, Ustawa antymonopol
owa. Komentarz, Warszawa 1996; M. Kêpiñski, Problemy ogólne nowej ustawy o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji, RPEiS 1994, Nr 2; A. Kidyba, Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzia
lno ci¹. Komentarz, Warszawa 1999; A. Kidyba, Status prawny komandytariusza, Warszaw
a 1998; 7: Knypl, Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 16 kwietnia 1993
r. Komentarz, Sopot 1995; 7: Knypl, Zagadnienia prawne zwalczania nieuczciwej k
onkurencji, Gdañsk 1994; K. Kopaczyñska-Pieczniak, Zakaz konkurencji w wietle przepisów
kodeksu handlowego, Rej. 1993, Nr 12; C. Kosikowski, T. £awicki, Ochrona prawna k
onkurencji i zwalczanie praktyk monopolistycznych, Warszawa 1994; K. Kruczalak,
Prawo handlowe. Zarys wyk³adu, Warszawa 1997; J. Okolski (red.), Prawo handlowe, W
arszawa 1999; K. Pietrzykowski, Prawo spó³dzielcze. Komentarz do zmienionych przepisów
, Warszawa 1995; M Po niak-Niedzielska, Na ladownictwo produktów jako akt nieuczciwej
konkurencji, PPR 1992, Nr l; I³: Szpringer, Polityka konkurencji, Pr. Spó³. 1997, Nr 7
-8; A. Walaszek - Pyzio³, W. Pyzio³, Czyn nieuczciwej konkurencji (analiza pojêcia), P
PR 1994, Nr 10.
I. Konkurencja
Nb 129
Zjawisko konkurencji towarzyszy zachowaniom przedsiêbiorców uczestnicz¹cych w grze ryn
kowej. Z powy¿szego wynikaj¹ co najmniej dwa wnioski: konkurencja jest zjawiskiem no
rmalnym oraz mo¿liwe jest jej wystêpowanie tylko wówczas, gdy tzw. gra rynkowa mo¿e mieæ m
iejsce, a wiêc w ramach gospodarki wolnorynkowej. W³a ciwie mo¿na pokusiæ siê o stwierdzeni
, ¿e w sensie ekonomicznym konkurencja jest jednym z podstawowych elementów napêdzaj¹cyc
h rozwój gospodarczy (W Szpringer:; Polityka, s. 62; M. Modrzejewska, Prawo, s. 25
0-251). W poprzednim systemie, opartym czêsto na monopolach, wielkie przedsiêbiorstw
a, a tak¿e zbytni interwencjonizmie pañstwa, konkurencja uleg³a zatraceniu. Zast¹pi³y j¹ na
azy, podejmowane decyzje administracyjne w stosunku do przedsiêbiorców, sterowanie o
dgórne (z pominiêciem oddzia³ywania ekonomicznego) zarówno produkcj¹, jak i dystrybucj¹ tow
rów. St¹d te¿ mo¿na stwierdziæ, ¿e zachowania konkurencyjne na rynku stanowi¹ o sile i mo¿l
przede wszystkim ma³ych i rednich przedsiêbiorców. Nie mo¿e to oznaczaæ, ¿e w zachowaniach
nkurencyjnych nie uczestnicz¹ du¿e podmioty, ale czêsto konku-
STRONA 140
-rencyjno æ ich jest zachwiana przez uprawianie praktyk monopolistycznych. Jednak¿e i
w tym przypadku konkurencja i praktyki monopolistyczne nie s¹ czynami to¿samymi.
Konkurencja ma szczególne znaczenie tam, gdzie wystêpuj¹ przedsiêbiorstwa prywatne i w n
aturalny sposób konkuruj¹ ze sob¹, gdy¿ w³asno æ prywatna niesie w³a nie ten ³adunek walki
e rynku.
Nale¿y przyj¹æ, ¿e konkurencja to "d¹¿enie wielu niezale¿nych przedsiêbiorców na wspólnym d
ynku do osi¹gniêcia takiego samego celu gospodarczego, w szczególno ci prowadzenia inter
esów z dostawcami, odbiorcami i pracownikami" (l. Szwaja, w: Ustawa, s. 10). Wydaj
e siê, ¿e ustalenie, co jest, a co nie jest czynem konkurencyjnym -wobec braku defin
icji legalnej -czêsto zale¿eæ bêdzie od konkretnej sytuacji. Trudno zgodziæ siê z pogl¹dem,
nteresy konkurencyjne zachodz¹ tylko wówczas, gdy s¹ tego samego rodzaju, a nie wystêpuj¹,
gdy maj¹ charakter pokrewny (M. Allerhand, Kodeks handlowy. Komentarz, Lwów 1935, s
. 204).
Obecna ocena konkurencji mo¿e byæ odnoszona albo bezpo rednio do okre lonych obszarów dzia³
nia, wspólnej klienteli, tego samego typu produktu, albo te¿ do tych obszarów, które po re
dnio wp³ywaj¹ na pozycjê na rynku. Pojêcie rynku w tym przypadku te¿ nie mo¿e byæ odnoszone
zpo rednio do np. obszaru ca³ego kraju, gdy¿ dzia³ania konkurencyjne ze wzglêdu na ogranic
zony obszar dzia³ania mog¹ wystêpowaæ tylko np. w jednej miejscowo ci. Tak wiêc konkurencja
wyst¹pi nie tylko wówczas, gdy dotyczy produktów tej samej bran¿y, ale mo¿e dotyczyæ równie
bran¿ przy oferowaniu podobnych lub substytucyjnych towarów (l. Szwaja, w: Ustawa,
s. II).
Nb 130
Z pojêciem konkurencji wi¹¿e siê równie¿ pojêcie interesów konkurencyjnych, uczestniczenia
edsiêbiorcach konkurencyjnych (przede wszystkim w spó³kach) czy te¿ dzia³alno ci sprzecznej
z interesami przedsiêbiorcy (np. spó³ki), choæ w tym ostatnim przypadku nie musi mieæ to w
ymiaru dzia³alno ci konkurencyjnej, ale po prostu niezgodnej z realizacj¹ interesów spó³ki.
Konkurencja powinna byæ uczciwa. Wy¿ej wymienione okre lenia wi¹¿¹ siê ze stanami, gdy wyst
lbo stan nieuczciwego konkurowania, albo te¿ zaistnieje sam fakt konkurowania i ma
to wymiar uczciwy, zgodny z zasadami rynkowymi.
W pierwszym przypadku przepisy d¹¿¹ do tego, aby wyeliminowaæ nieuczciwe praktyki z prow
adzonej dzia³alno ci gospodarczej przez przedsiêbiorców. W drugim za chodzi o sam fakt po
dejmowania interesów konkurencyjnych czy te¿ uczestniczenie w podmiotach konkurencyj
nych. W pierwszym przypadku wyst¹pienie takiego zjawiska narusza nie tylko interes
y przedsiêbiorców, ale równie¿ interes publiczny oraz intere-
STRONA 140
-sy klientów. Zagadnienie przeciwdzia³ania nieuczciwej konkurencji w obrocie reguluj
e ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
W drugim przypadku chodzi o naruszenie interesów samych przedsiêbiorców. Zakazy narusz
ania interesów przedsiêbiorców nie musz¹ wi¹zaæ siê z nieuczciwo ci¹ w tym zakresie, ale ch
sam fakt wyst¹pienia czy to interesów konkurencyjnych, czy te¿ uczestniczenia W podmio
tach konkurencyjnych.
Dzia³alno æ konkurencyjna to nie wszelka dzia³alno æ sprzeczna z interesami przedsiêbiorcy,
e tylko ta, która wi¹¿e siê ze specyficznym krêgiem czynno ci mog¹cych stanowiæ czyn konkur
ny. Interesem konkurencyjnym (czynem konkurencyjnym) jest prowadzenie we w³asnym l
ub cudzym imieniu, bezpo rednio lub za po rednictwem innych osób dzia³alno ci tego samego
rodzaju co przedsiêbiorca. Bêdzie to wiêc takie dzia³anie, które ma charakter konkurencyjn
y, polegaj¹cy m.in. na bezpo rednim we w³asnym imieniu i na w³asny rachunek podejmowaniu
czynno ci, ale te¿ dzia³anie w charakterze konsumenta, zawieraj¹cego umowê sprzeda¿y towar
konkurencyjnych na rzecz konkurencyjnego kontrahenta (K. Kopaczyñska-Pieczniak, Za
kaz, s. 37).
Podobnie mo¿emy traktowaæ agenta, który dzia³aj¹c jako po rednik lub jego przedstawiciel, s
ale po redniczy przy zawieraniu umów, których wykonanie polega na obrocie towarami lub
wiadczeniu us³ug tego samego rodzaju, co objête przedmiotem dzia³alno ci przedsiêbiorcy.
zynem konkurencyjnym (czy zajmowaniem siê interesem konkurencyjnym) bêdzie dzia³anie p
e³nomocnika, prokurenta, przedstawiciela innego przedsiêbiorcy. Szczególne znaczenie m
o¿e to mieæ przy zawieraniu tzw. umów z samym sob¹, gdyby osoby te dzia³a³y w imieniu podmi
tów konkurencyjnych. Dzia³ania konkurencyjne (interesy konkurencyjne) mog¹ prowadziæ w e
fekcie do naruszenia interesów przedsiêbiorcy, czy wrêcz doprowadziæ do zaistnienia szko
dy poprzez wykorzystywanie wiedzy, któr¹ siê posiad³o przy okazji prowadzenia dzia³alno ci
ospodarczej. W obecnych czasach, gdy wiadomo ci o charakterze technicznym, organiz
acyjnym, produkcyjnym, jako know-how stanowi¹ oczywiste dobro maj¹ce charakter maj¹tko
wy, wszelkie tego typu zachowania mog¹ naruszyæ równowagê rynkow¹ i zachwiaæ pozycj¹ przeds
rcy na rynku. Od zajmowania siê interesami konkurencyjnymi nale¿y odró¿niæ uczestniczenie
w innych podmiotach konkurencyjnych w charakterze wspólnika lub cz³onka organów, które n
ie mo¿e byæ oceniane negatywnie, je¿eli odbywa siê poza sfer¹ produkcji, us³ug, takich samy
h lub substytucyjnych i skierowanych do tego samego krêgu odbiorców, czyli do podmio
tów bêd¹cych w stosunku do siebie konkurentami. Bycie wspólnikiem w spó³ce czy te¿ cz³onkie
anu w innym
STRONA 142
przedsiêbiorcy konkurencyjnym stwarzaj¹ szczególne mo¿liwo ci wykorzystywania posiadanej w
iedzy i w konsekwencji dzia³ania na niekorzy æ przedsiêbiorcy. W przepisach mo¿na równie¿ s
kaæ okre lenie "dzia³alno æ sprzeczna z interesami spó³ki" (np. w art. 56 KSH). Okre lenie
a sformu³owaæ inaczej -jako obowi¹zek lojalno ci wobec przedsiêbiorcy. Obowi¹zek taki bezpo
dnio wynika, np. z art. 56 w odniesieniu do spó³ki jawnej, partnerskiej, komandytowe
j i komandytowo-akcyjnej. Przyjmuje siê wrêcz, ¿e obowi¹zek lojalno ci jako kategoria szer
sza, traktowany powinien byæ jako tzw. zakaz konkurencji sensu largo. Wydaje siê jed
nak, ¿e jest to interpretacja zbyt szeroka, gdy¿ obowi¹zek powstrzymania siê od wszelkie
j dzia³alno ci sprzecznej z interesami spó³ki obejmuje wprawdzie czyny konkurencyjne, al
e odnosi siê nie tylko do takich czynów. Tak wiêc niezachowanie staranno ci sumiennego k
upca nie mo¿e byæ uznane za czyn konkurencyjny, ale mo¿e z pewno ci¹ byæ traktowane jako dz
a³alno æ sprzeczna z interesami spó³ki. Chodzi o powstrzymanie siê od wszelkiej dzia³alno c
zecznej z interesami przedsiêbiorcy. Sprzeczno æ z interesami przedsiêbiorcy mo¿e przejawi
aæ siê nie tylko poprzez podejmowanie decyzji w procesie prowadzenia spraw, ale tak¿e
mo¿e zostaæ zrealizowana w procesie reprezentacji. Z pewno ci¹ powstrzymanie siê od dzia³al
o ci sprzecznej z interesami przedsiêbiorcy (spó³ki osobowej) mo¿e wi¹zaæ siê z nadu¿yciami
uj¹cego wspólnikom prawa do informacji.
Nb 131
Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, nale¿y odró¿niæ nieuczciw¹ konkurencjê od zakazu konkurencj
y nie musi mieæ takiego charakteru. Problematyka zakazu nieuczciwej konkurencji ur
egulowana jest w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, natomiast zakaz z
ajmowania siê interesami konkurencyjnymi w ogóle (w szczególno ci uczestniczenie w podmi
otach konkurencyjnych w charakterze wspólnika lub cz³onka w³adz) jest uregulowany w Ko
deksie pracy, jak równie¿ w aktach szczególnych, takich jak Kodeks spó³ek handlowych czy u
stawa -Prawo spó³dzielcze. Wymienione akty maj¹ odmienny zakres przedmiotowy i podmiot
owy.
II. Nieuczciwa konkurencja i jej zwalczanie
Nb 132
Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji w tytule odnosi siê tylko do jednego z
aspektów: zwalczania nieuczciwej konkurencji (M. Modrzejewska, Prawo, s. 251). Po
za tym reguluje ona jednak elementy zapobiegania nieuczciwej konkurencji w dzia³al
no ci gospodarczej, polegaj¹cej
STRONA 143
na produkcji przemys³owej i rolnej, budownictwie, handlu, us³ugach. Czyni to -jak to
ju¿ zosta³o stwierdzone -nie tylko w interesie przedsiêbiorców (co ró¿ni j¹ od innych aktó
le równie¿ w interesie publicznym i klientów (konsumentów). Ustawa o zwalczaniu nieuczci
wej konkurencji odnosi siê do szeroko rozumianej dzia³alno ci gospodarczej zdefiniowan
ej w ustawie -Prawo dzia³alno ci gospodarczej, rozszerzaj¹c art. 3 PrGosp, m.in. o pro
dukcjê roln¹, która nie jest wpisywana do ewidencji dzia³alno ci gospodarczej. Innym rozsz
erzeniem jest zakres podmiotowy, do którego odnosz¹ siê przepisy ustawy, mianowicie us
tawa proponuje szerokie rozumienie pojêcia przedsiêbiorcy (por. uwagi poprzednie). Z
godnie z art. 2 ZNKU, przedsiêbiorcami s¹ osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostk
i organizacyjne nie maj¹ce osobowo ci prawnej, które prowadz¹c choæby ubocznie dzia³alno æ
kow¹ lub zawodow¹, uczestnicz¹ w dzia³alno ci gospodarczej. Za czyn nieuczciwej konkurencj
i mo¿na uznaæ dzia³anie, które jest sprzeczne z prawem lub z dobrymi obyczajami, je¿eli za
gra¿a lub narusza interes innego przedsiêbiorcy lub klienta (art. 3 ust. 1 ZNKU). Ok
re lone wiêc zosta³y przes³anki uznania zachowania za czyn nieuczciwej konkurencji, tj.
ten, który jest bezprawny i zagra¿a lub narusza interes innego przedsiêbiorcy lub klie
nta (J. Szwaja, w: Ustawa, s, 38; M. Modrzejewska, Prawo, s. 249) w zwi¹zku z prow
adzon¹ dzia³alno ci¹ gospodarcz¹.
Artyku³ 3 ust. l ZNKU jest typow¹ klauzul¹ generaln¹ okre laj¹c¹ ramy dla przyjêcia, ¿e dan
jest czynem nieuczciwym w sferze konkurencji. Jednocze nie w art. 3 ust. 2 ZNKU ma
miejsce przyk³adowe wskazanie, co jest czynem nieuczciwej konkurencji in concreto
. Wskazane w tym przepisie wyliczenie nie jest zupe³ne i mo¿na przyj¹æ za pewnik, ¿e katal
og tych czynów w orzecznictwie s¹dowym i praktyce bêdzie siê rozszerza³ (M. Modrzejewska,
Prawo, s. 252-253).
Na podstawie art. 3 ust. 2 ZNKU, za czyny nieuczciwej konkurencji uwa¿a siê:
1) wprowadzaj¹ce w b³¹d oznaczenie przedsiêbiorstwa,
2) fa³szywe lub oszukañcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów lub us³ug,
3) wprowadzaj¹ce w b³¹d oznaczenie towarów lub us³ug,
4) naruszenie tajemnicy przedsiêbiorstwa,
5) nak³anianie do rozwi¹zania lub niewykonania umowy,
6) na ladownictwo produktów,
7) pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie,
8) utrudnianie dostêpu do rynku,
9) nieuczciwa lub zakazana reklama.
STRONA 144
Ustawodawca wybra³ najwa¿niejsze czyny, które uzna³ za nieuczciwe w stosunkach konkurenc
yjnych. Wymieniona lista zawiera te czyny, które opieraj¹ siê na bezprawo ci dzia³ania spr
awcy, w innym przypadku naruszenie dobrych obyczajów, pope³nione z winy sprawcy (art
. 12 i 14 ZNKU),jak i niezale¿ne od winy sprawcy (art. 5-6, 8-10 ZNKU). Rozwiniêcie
czynów, wymienionych i uznanych w art. 3 ust. 2 ZNKU jako czyny nieuczciwej konkur
encji, znajduje siê w rozdziale 2 ZNKU, który konkretyzuje postanowienia art. 3 (M.
Modrzejewska, Prawo, s. 253 i nast.).
Zgodnie z t¹ kategori¹, czynem nieuczciwej konkurencji jest:
l) takie oznaczenie przedsiêbiorstwa, które mo¿e wprowadziæ w b³¹d co do jego to¿samo ci po
u¿ywanie firmy, nazwy, god³a, skrótu literowego lub innego charakterystycznego sposob
u wcze niej u¿ywanego, zgodnie z prawem do oznaczania innego przedsiêbiorstwa (art. 5
ZNKU);
2) opatrywanie towarów lub us³ug w fa³szywe lub oszukañcze oznaczenia geograficzne wskaz
uj¹ce bezpo rednio albo po rednio na kraj, region lub miejscowo æ ich pochodzenia albo u¿yw
nie takiego oznaczenia w dzia³alno ci handlowej, reklamie, listach handlowych, rachu
nkach lub innych dokumentach (art. 8 ZNKU);
3) fa³szywe lub oszukañcze u¿ywanie takich geograficznych oznaczeñ regionalnych (nawet z
dodatkiem "rodzaj", "typ", "metoda" albo równoznacznym), gdy towar lub us³uga w mie
jscu pochodzenia korzysta z ochrony, a z pochodzeniem z okre lonego regionu lub mi
ejscowo ci zwi¹zane s¹ ich szczególne cechy lub w³a ciwo ci (art. 9 ZNKU);
4) takie oznaczenie towarów lub us³ug albo jego brak, które mo¿e wprowadzaæ klientów w b³¹d
o pochodzenia, ilo ci, jako ci, sk³adników, sposobu wykonania, przydatno ci, mo¿liwo ci zas
owania, naprawy, konserwacji lub innych istotnych cech towarów albo us³ug, zatajenie
ryzyka, jakie wi¹¿e siê z korzystaniem z nich. Tak¿e wprowadzenie do obrotu towarów w opa
kowaniu mog¹cym wywo³aæ skutki okre lone w zdaniu poprzednim, chyba ¿e zastosowanie takieg
o opakowania jest uzasadnione wzglêdami technicznymi (art. 10 ZNKU);
5) przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie cudzych informacji stanowi¹cych tajem
nicê przedsiêbiorstwa albo ich nabycie od osoby nieuprawnionej, je¿eli zagra¿a to istotn
ym interesom przedsiêbiorcy (art. 11 ust. l ZNKU);
6) nak³anianie osoby wiadcz¹cej na rzecz przedsiêbiorcy pracê na podstawie stosunku pracy
lub innego stosunku prawnego do niewykonywania lub nienale¿ytego wykonania obowi¹zków
pracowniczych albo innych obowi¹zków umownych, w celu przysporzenia korzy ci
STRONA 145
sobie lub osobom trzecim albo szkodzenia przedsiêbiorcy, a tak¿e nak³anianie klientów pr
zedsiêbiorcy lub innych osób do rozwi¹zania z nim umowy albo niewykonania lub nienale¿yt
ego wykonania umowy, w celu przysporzenia korzy ci sobie lub osobom trzecim albo s
zkodzenia przedsiêbiorcy (art. 12 ZNKU);
7) na ladowanie gotowego produktu polegaj¹ce na tym, ¿e za pomoc¹ technicznych rodków repr
dukcji jest kopiowana zewnêtrzna postaæ produktu, je¿eli mo¿e wprowadziæ klientów w b³¹d co
o¿samo ci producenta lub produktu (art. 13 ZNKU);
8) rozpowszechnianie nieprawdziwych lub wprowadzaj¹cych w b³¹d wiadomo ci o swoim lub in
nym przedsiêbiorcy albo przedsiêbiorstwie w celu przysporzenia korzy ci lub wyrz¹dzenia
szkody (art. 14 ZNKU);
9) utrudnianie innym przedsiêbiorcom dostêpu do rynku, w szczególno ci przez (zob. T Sko
czny, w: Ustawa, s. 133-138):
-sprzeda¿ towarów lub us³ug poni¿ej kosztów ich wytworzenia lub wiadczenia albo ich odsprz
da¿ poni¿ej kosztów zakupu w celu eliminacji innych przedsiêbiorców (tzw. dumping) lub
-nak³anianie osób trzecich do odmowy sprzeda¿y innym przedsiêbiorcom albo niedokonywania
zakupu od innych przedsiêbiorców towarów lub us³ug (bojkot), albo
-rzeczowo nieuzasadnione, zró¿nicowane traktowanie niektórych klientów (tzw. dyskryminac
ja -art. 15 ZNKU);
10) w zakresie reklamy (R. Skubisz, w: Ustawa, s. 140 i nast.):
- reklama sprzeczna z przepisami prawa, dobrymi obyczajami lub uchybiaj¹ca godno ci
cz³owieka,
- reklama wprowadzaj¹ca klienta w b³¹d i mog¹ca przez to wp³yn¹æ na jego decyzjê co do naby
owaru lub us³ugi (l. Wiszniewska, w: Ustawa, s. 144-146),
- reklama odwo³uj¹ca siê do uczuæ klientów przez wywo³ywanie lêku, wykorzystywanie przes¹dó
wowierno ci dzieci (tzw. nierzeczowa),
- wypowied , która zachêcaj¹c do nabywania towarów lub us³ug, sprawia wra¿enie neutralnej i
rmacji (tzw. ukryta),
- reklama, która stanowi istotn¹ ingerencjê w sferê prywatno ci, w szczególno ci przez uci¹
la klientów nagabywanie w miejscach publicznych, przesy³anie na koszt klienta nie za
mówionych towarów lub nadu¿ywanie technicznych rodków przekazu informacji (tzw. uci¹¿liwa)
STRONA 146
-reklama porównawcza, tj. reklama umo¿liwiaj¹ca bezpo rednio lub po rednio rozpoznanie kon
kurenta albo towaru lub us³ug oferowanych przez konkurenta.
Reklama porównawcza nie jest sprzeczna z dobrymi obyczajami, je¿eli ³¹cznie spe³nione s¹ na
têpuj¹ce warunki:
l) nie jest reklam¹ wprowadzaj¹c¹ w b³¹d,
2) w sposób rzetelny i daj¹cy siê zweryfikowaæ na podstawie obiektywnych kryteriów porównu
e towary lub us³ugi zaspokajaj¹ce te same potrzeby lub przeznaczone do tego samego c
elu,
3) w sposób obiektywny porównuje jedn¹ lub kilka istotnych, charakterystycznych, spraw
dzalnych i typowych cech tych towarów i us³ug, do których mo¿e nale¿eæ tak¿e cena,
4) nie powoduje na rynku pomy³ek w rozró¿nieniu miêdzy reklamuj¹cym a jego konkurentem ani
miêdzy ich towarami albo us³ugami, znakami towarowymi, oznaczeniami przedsiêbiorstwa
lub innymi oznaczeniami odró¿niaj¹cymi,
5) nie dyskredytuje towarów, us³ug, dzia³alno ci, znaków towarowych, oznaczeñ przedsiêbi
rstwa lub innych oznaczeñ odró¿niaj¹cych, a tak¿e okoliczno ci dotycz¹cych konkurenta,
6) w odró¿nieniu od towarów z geograficznym oznaczeniem regionalnym odnosi siê zawsze do
towarów z takim samym oznaczeniem,
7) nie wykorzystuje w nieuczciwy sposób renomy znaku towarowego, oznaczenia przeds
iêbiorstwa lub innego oznaczenia odró¿niaj¹cego konkurenta ani te¿ geograficznego oznaczen
ia regionalnego produktów konkurencyjnych,
8) nie przedstawia towaru lub us³ugi jako imitacji czy na ladownictwa towaru lub us³ug
i opatrzonych chronionym znakiem towarowym albo innym oznaczeniem odró¿niaj¹cym.
Reklama porównawcza zwi¹zana z ofert¹ specjaln¹ powinna, w zale¿no ci od jej warunków, jasn
jednoznacznie wskazywaæ datê wyga niêcia tej oferty lub zawieraæ informacjê, ¿e oferta jes
a¿na do czasu wyczerpania zapasu towarów b¹d zaprzestania wykonywania us³ug, a je¿eli ofer
a specjalna jeszcze nie obowi¹zuje, powinna wskazywaæ równie¿ datê, od której specjalna cen
lub inne szczególne warunki oferty bêd¹ obowi¹zywa³y.
W uzupe³nieniu katalogu czynów nieuczciwej konkurencji w zakresie reklamy nale¿y stwie
rdziæ, ¿e przez tajemnicê przedsiêbiorstwa rozumie siê nie ujawnione do wiadomo ci publiczn
j informacje techniczne,
technologiczne, handlowe lub organizacyjne przedsiêbiorstwa, co do któ-
STRONA 147
-rych przedsiêbiorca podj¹³ niezbêdne dzia³ania w celu zachowania ich poufno ci (S. So³tysi
w: Ustawa, s. 97 i nast.).
Natomiast rozpowszechnianie nieprawdziwych lub wprowadzaj¹cych w b³¹d informacji mo¿e do
tyczyæ: osób kieruj¹cych przedsiêbiorstwem, wytwarzanych towarów lub wiadczonych us³ug, st
wanych cen, sytuacji gospodarczej lub prawnej. Dotyczy to równie¿ pos³ugiwania siê nie p
rzys³uguj¹cymi tytu³ami, stopniami albo innymi informacjami o kwalifikacjach pracowników
, nieprawdziwymi atestami, nierzetelnymi wynikami badañ, nierzetelnymi informacjam
i o wyró¿nieniach lub oznaczeniach produktów lub us³ug (M. Kêpiñski, w: Ustawa, s. 124 i na
t.).
Nb 133
Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji w rozdziale 3 przewiduje odpowiedzia
lno æ cywiln¹, a w rozdziale 4 -odpowiedzialno æ karn¹. Na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ roszc
noprawne, których mo¿na ¿¹daæ w przypadku dokonania czynu nieuczciwej konkurencji. Je¿eli i
teres przedsiêbiorcy zosta³ zagro¿ony lub naruszony, zgodnie z art. 18 ust. l, mo¿e on ¿¹da
1) zaniechania niedozwolonych dzia³añ,
2) usuniêcia ich skutków,
3) z³o¿enia jednokrotnego lub wielokrotnego o wiadczenia odpowiedniej tre ci i w odpowie
dniej formie,
4) naprawienia wyrz¹dzonej szkody -na zasadach ogólnych,
5) wydania bezpodstawnie uzyskanych korzy ci -na zasadach ogólnych,
6) zas¹dzenia odpowiedniej sumy pieniê¿nej na okre lony cel spo³eczny zwi¹zany ze wspierani
m kultury polskiej lub ochron¹ dziedzictwa narodowego, je¿eli czyn nieuczciwej konku
rencji by³ zawiniony.
Ciê¿ar dowodu prawdziwo ci oznaczeñ lub informacji umieszczanych na towarach albo ich op
akowaniach lub wypowiedzi zawartych w reklamie Spoczywa na osobie, której zarzuca
siê czyn nieuczciwej konkurencji zwi¹zany z wprowadzeniem w b³¹d.
Czynnie legitymowanym jest przedsiêbiorca, którego interes zosta³ zagro¿ony lub naruszon
y, ale tak¿e odno nie do roszczeñ wymienionych w pkt. 1-3 legitymacjê maj¹ krajowe i regio
nalne organizacje, których statutowym celem jest ochrona interesów konsumentów b¹d przeds
iêbiorców, Prezes Urzêdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz powiatowy (miejski) rzec
znik konsumentów. Biernie legitymowanym jest przedsiêbiorca, który pope³ni³ czyn nieuczciw
ej konkurencji. Roszczenia wykazane w pkt. 1,2 i 5 s¹ niezale¿ne od winy, dobrej lub
z³ej wiary naruszaj¹cego. Wysoko æ odszkodowania ustala siê, bior¹c pod uwagê za -
STRONA 148
-równo damnum emergens (poniesione straty), jak i lucrum cessans (utracone korzy ci)
.
III. Zakaz konkurencji
1. W Kodeksie spó³ek handlowych
Nb 134
Zakres przedmiotowy zakazu konkurencji w odniesieniu do spó³ek prawa handlowego zost
a³ omówiony wcze niej przy wyja nieniu istoty dzia³alno ci sprzecznej z interesami spó³ki,
wania siê interesami konkurencyjnymi, uczestniczenia w spó³ce konkurencyjnej. Istotny
z punktu widzenia KH jest podmiotowy zakres tych zakazów w poszczególnych spó³kach.
Nb 135
W spó³ce jawnej, partnerskiej, komandytowej i komandytowo -akcyjnej zakres lojalno ci
wspólników w stosunku do spó³ki jest szeroki.
Mianowicie wspólnik spó³ki jawnej i partnerskiej jest obowi¹zany powstrzymaæ siê od wszelki
j dzia³alno ci sprzecznej z interesami spó³ki. Regulacja taka (art. 56 § l KSH i 56 § l w z
. z art. 89 KSH) ma charakter normy iuris dispositivi i mo¿e byæ wol¹ wspólników zmieniona
. Je¿eli umowa nie wprowadza odmiennych postanowieñ, wspólnika i partnera obowi¹zuje obo
wi¹zek lojalno ci. Spó³ka jawna i partnerska s¹ spó³kami osobowymi, dlatego ¿e istotne s¹ w
relacje miêdzy spó³k¹ a wspólnikami lub partnerami, opieraj¹ce siê na pe³nym zaufaniu do d
szczególnych wspólników. Wspólnicy, którzy s¹ osobi cie zaanga¿owani w prowadzenie spraw sp
j reprezentowanie, powinni dzia³aæ wy³¹cznie w jej interesie, w sposób wobec niej lojalny.
Przepis art. 56 § l KSH nale¿y odnosiæ do ka¿dego wspólnika lub partnera, bez wzglêdu na t
, czy jest on dopuszczony do prowadzenia spraw spó³ki, czy ma prawo reprezentowania
spó³ki i jak realizuje swoje prawo do informacji. Dlatego te¿ w¹tpliwe jest stanowisko u
patruj¹ce obowi¹zywanie regu³y lojalno ci wobec spó³ki tylko w odniesieniu do wspólników lu
tnerów maj¹cych prawo prowadzenia spraw spó³ki. Proces ten jest istotny, ale nie mniejsz
e znaczenie ma tu prawo do informacji czy prawo do reprezentacji.
Ponadto wspólnikowi jawnemu i partnerowi nie wolno, bez wyra nego lub domniemanego z
ezwolenia pozosta³ych wspólników, zajmowaæ siê interesami konkurencyjnymi, w szczególno ci
estniczyæ w spó³ce
konkurencyjnej jako wspólnik spó³ki cywilnej, jawnej, partner, komplementariusz lub cz³o
nek organu. Zakaz dzia³alno ci konkurencyjnej sensu stricto, o którym mowa w zdaniu po
przednim, nale¿y tak¿e odnie æ do
ka¿dego wspólnika i partnera. Trzeba jednak ustaliæ, jaki jest zakres zaka-
STRONA 149
-zu bycia wspólnikiem i cz³onkiem w³adz. W pierwszym przypadku chodzi o to, aby nie uc
zestniczyæ w spó³ce konkurencyjnej jako wspólnik wymieniony w powo³anym przepisie, cz³onek
arz¹du, cz³onek rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej.
W odniesieniu do spó³ki komandytowej i komandytowo-akcyjnej, na podstawie art. 103 i
126 KSH, zastosowanie powinien mieæ wspomniany ju¿ art. 56 KSH (por. szerzej A. Kid
yba, Status prawny komandytariusza, Warszawa 1998, s. 224 i nast.). Praktycznym
problemem jest ustalenie, czy i których wspólników spó³ki komandytowej i komandytowo-akcyj
nej obowi¹zywaæ bêd¹ zakazy z art. 56 KSH. Z pewno ci¹ zakazami objêci s¹ komplementariusze
podobnie jak wspólnicy jawni w spó³ce jawnej, realizuj¹ swoje obowi¹zki -je li wspólnicy ni
ostanowi¹ inaczej -gwarantuj¹c prawid³ow¹ kooperacjê miêdzy wspólnikami opart¹ na wiêzi zau
iêdzy nimi. Komandytariusz objêty jest zakazem dzia³alno ci konkurencyjnej i obowi¹zkiem l
ojalno ci w przypadku, gdy: jest dopuszczony do prowadzenia spraw lub umocowany do
reprezentacji spó³ki jako pe³nomocnik lub prokurent i gdy przys³uguje mu rozszerzone pr
awo do informacji (art. 121 § 3 KSH). W przypadku je¿eli komandytariusz ma rozszerzo
ne prawa, obowi¹zuje go zakaz dzia³alno ci konkurencyjnej; w innym -zakaz go nie obowi¹z
uje. Natomiast obowi¹zek lojalno ci wobec spó³ki obowi¹zuje go zawsze (A. Kidyba, Status,
s. 226-231).
Sankcj¹ naruszenia zakazu konkurencji jest to, ¿e ka¿dy wspólnik ma prawo ¿¹daæ wydania spó
zy ci, jakie wspólnik przekraczaj¹c zakaz konkurencji osi¹gn¹³, oraz odszkodowania. Niezale
e od tego wspólnicy mog¹ ¿¹daæ rozwi¹zania spó³ki lub wyst¹pienia wspólnika przekraczaj¹ceg
kurencji.
Nb 136
W przypadku spó³ki z o.o. (art. 211 KSH) i akcyjnej (art. 380 KSH) zakaz dzia³alno ci ko
nkurencyjnej nie ma charakteru bezwzglêdnego, odnosi siê zarówno do zajmowania siê inter
esami konkurencyjnymi, jak i uczestnictwa w spó³ce konkurencyjnej, jako wspólnik spó³ki cy
wilnej, osobowej, cz³onek organu spó³ki kapita³owej b¹d uczestnictwa w innej konkurencyjne
osobie prawnej jako cz³onek organu. Zakaz dotyczy te¿ udzia³u w konkurencyjnej spó³ce kap
ita³owej w przypadku posiadania w niej co najmniej 10% udzia³ów lub akcji b¹d prawa powo³a
ia co najmniej jednego cz³onka zarz¹du. Zasad¹ jest, ¿e na takie czynno ci cz³onek zarz¹du
i uzyskaæ zezwolenie spó³ki, tj. organu, który powo³a³ zarz¹d (chyba ¿e umowa spó³ki stanow
). Zezwolenie mo¿e byæ pe³ne lub ograniczone (A. Kidyba, Spó³ka, s. 344).
STRONA 150
Cz³onkowie zarz¹du nie s¹ bezpo rednio obarczani obowi¹zkiem lojalno ci w sensie, jaki nada
e art. 56 KSH, ale w przypadku naruszenia regu³ staranno ci wynikaj¹cej z zawodowego c
harakteru swojej dzia³alno ci mog¹ byæ nara¿eni na odpowiedzialno æ odszkodowawcz¹ (art. 29
). Przekroczenie mo¿e mieæ równie¿ inne skutki o charakterze wewnêtrznym, polegaj¹ce m.in.
a odwo³aniu z pe³nionej funkcji czy zawieszeniu w pe³nieniu funkcji. Z samego art. 21
I nie wynika ¿adna sankcja na wypadek przekroczenia zakazu.
Zakaz dzia³alno ci konkurencyjnej w spó³ce akcyjnej (art. 380 KSH) ma analogiczny zakres
przedmiotowy jak w spó³ce z o.o., natomiast ma szerszy zakres podmiotowy, gdy¿ dotycz
y on dodatkowo cz³onków rady nadzorczej spó³ki akcyjnej delegowanych do indywidualnego n
adzoru (art. 390 § 3 KSH).
2. W Kodeksie pracy
Nb 137
Wprowadzony w 1996 r. rozdzia³ IIa KP po wiêcony jest zakazowi konkurencji. Kodeks pra
cy w art. 101' § l zakaz konkurencji rozumie odmiennie od przedstawionych poprzedn
io definicji. Mianowicie w zakresie okre lonym w odrêbnej umowie pracownik nie mo¿e pr
owadziæ dzia³alno ci konkurencyjnej wobec pracodawcy ani te¿ wiadczyæ pracy w ramach stosu
ku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadz¹cego tak¹ dzia³alno æ. Z powy¿sze
o sformu³owania nale¿y podkre liæ fakultatywno æ zakazu konkurencji, bowiem jego zastosowan
e mo¿liwe jest tylko po zawarciu umowy (w formie pisemnej pod rygorem niewa¿no ci) z p
racownikami co do powstrzymania siê od stosownych dzia³añ. W art. 10 l' § l KP mowa jest
o odrêbnej umowie, ale nie ma przeszkód, aby stosowny zakaz konkurencji zawarty by³ w
umowie o pracê (lub innej umowie) jako jej integralna czê æ lub jako forma aneksu. Pona
dto z tak sformu³owanego zakazu wynika, ¿e dotyczy on tylko pracownika (bez wzglêdu na
podstawê stosunku) i polega na zakazie prowadzenia dzia³alno ci konkurencyjnej albo (
i) wiadczeniu pracy. Dzia³alno æ konkurencyjna mo¿e wiêc mieæ miejsce ju¿ w sytuacji, je¿e
ada siê status pracownika i dokonuje siê dzia³alno ci konkurencyjnej. Ponadto takim czyn
em konkurencyjnym, poza dzia³alno ci¹ konkurencyjn¹, jest fakt zatrudnienia na podstawie
umowy o pracê lub innej umowy w innym podmiocie prowadz¹cym dzia³alno æ konkurencyjn¹. Nat
miast fakt zatrudnienia u innego pracodawcy nie wype³nia formu³y konkurencyjnej, je¿el
i dzia³alno æ po stronie drugiego pracodawcy nie ma takiego charakteru.
STRONA 151
Przepisy art. 101. 1 § l KP stosuje siê odpowiednio, gdy pracodawca i pracownik maj¹ d
ostêp do szczególnie wa¿nych informacji, których ujawnienie mog³oby naraziæ pracodawcê na s
dê. W takim przypadku musi byæ zawarta umowa o zakazie konkurencji w formie pisemnej
pod rygorem niewa¿no ci po ustaniu stosunku pracy. Wydaje siê, ¿e bardziej chodzi o kla
uzulê konkurencyjn¹ ni¿ zakaz konkurencji. W umowie nale¿y zawrzeæ termin obowi¹zywania zak
zu oraz wysoko æ rekompensaty od pracodawcy nale¿n¹ by³emu pracownikowi. Klauzula konkuren
cyjna przestaje obowi¹zywaæ przed up³ywem terminu, na jaki zosta³a zawarta umowa w razie
ustania przyczyn uzasadniaj¹cych taki zakaz lub niewywi¹zania siê pracodawcy z obowi¹zk
u wyp³aty rekompensaty. Ta ostatnia nie mo¿e byæ ni¿sza ni¿ 25% wynagrodzenia otrzymanego
przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadaj¹cy klauzuli
konkurencyjnej. Jak z powy¿szego wynika, Kodeks pracy werbalnie na równi traktuje za
kaz konkurencji w trakcie stosunku pracy, jak równie¿ po jego ustaniu, inaczej ni¿ ust
awa o dzia³alno ci gospodarczej, która odró¿nia zakaz konkurencji od klauzuli konkurencyjn
ej.
3. W ustawie -Prawo spó³dzielcze
Nb 138
Kolejnym aktem, który odwo³uje siê do zakazu dzia³alno ci konkurencyjnej jest Prawo spó³dzi
ze. Zakaz konkurencyjny w tej ustawie ma nieco odmienny zakres, przede wszystkim
podmiotowy i powoduje odmienne skutki od przedstawionych powy¿ej. (K. Pietrzykows
ki, Prawo, s. 97-100). Z tego punktu widzenia jest szerszy ni¿ np. w spó³ce z o.o., zb
li¿ony do zakazu obowi¹zuj¹cego w przypadku spó³ki akcyjnej. Cz³onkowie rady i zarz¹du nie
zajmowaæ siê zarówno interesami konkurencyjnymi wobec spó³dzielni, jak i uczestniczyæ jako
spólnicy lub cz³onkowie w³adz w przedsiêbiorcach prowadz¹cych dzia³alno æ konkurencyjn¹ wob
lni.
Prawo spó³dzielcze s³usznie rozszerza kr¹g podmiotów na wszelkie prowadz¹ce dzia³alno æ kon
jn¹ wobec spó³dzielni, gdy¿ to nie tylko spó³ki mog¹ tak¹ dzia³alno æ prowadziæ, ale czê ci
Czy przedsiêbiorstwa pañstwowe.
Naruszenie zakazu konkurencji jest podstaw¹ odwo³ania cz³onka rady lub zarz¹du oraz powo
duje skutki wynikaj¹ce z przepisów szczególnych, w szczególno ci art. 58 § l PrSpó³dz i prz
ch KP. W przypadku naruszenia zakazu konkurencji przez cz³onka rady nadzorczej rad
a mo¿e podj¹æ uchwa³ê o zawieszeniu cz³onka tego organu w pe³nieniu czynno ci. Statut spó³d
winien okre liæ termin zwo³ania posiedzenia or-
STRONA 152
-ganu, który dokona³ wyboru zawieszonego cz³onka rady. Ten te¿ organ rozstrzyga o uchyle
niu zawieszenia lub odwo³ania zawieszonego cz³onka rady.
4. W ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów
Nb 139
Specyficzny zakaz ³¹czenia funkcji wynika z ustawy o OchKonkurU.
Zakaz ten ³¹czy siê bezpo rednio z problemem zakazu konkurencji. Mianowicie zgodnie z ar
t. 12 ust. 3 pkt 2 tej ustawy, kontroli ze strony Prezesa Urzêdu Ochrony Konkurenc
ji i Konsumentów podlega objêcie przez tê sam¹ osobê funkcji cz³onka organu zarz¹dzaj¹cego
ontrolnego u przedsiêbiorców konkuruj¹cych ze sob¹, je¿eli ³¹czny obrót przedsiêbiorców w r
darzowym poprzedzaj¹cym rok zg³oszenia przekracza 50 mln EURO (S. Gronowski, Ustawa,
s. 240-241). Zamiar taki powinien byæ zg³oszony Prezesowi UOKiK. Powy¿sze dzia³anie nie
jest traktowane jako praktyka monopolistyczna, jednak ze wzglêdu na mo¿liwo æ powstawan
ia unii pomiêdzy przedsiêbiorcami konkurencyjnymi mo¿e prowadziæ do okre lonej formu³y konk
rencji, co mo¿e mieæ wp³yw na funkcjonowanie konkurencji na rynku, tworzenie "konkuren
cji pozornych", tworzenie zwiêkszonego oddzia³ywania na rynek i tworzenie quasi-mono
poli. W tym przypadku szczególnie widoczne jest wiêc zazêbienie siê problematyki monopol
istycznej i zwalczania nie
uczciwej konkurencji.
Warunkiem zastosowania art. 12 ust. 3 pkt 2 OchrKonkurU jest objêcie wymienionych
funkcji w przedsiêbiorcach konkurencyjnych w stosunku do siebie, które s¹ od siebie ni
ezale¿ne. Konkurentami w rozumieniu art. 4 pkt 10 OchrKonkurU s¹ przedsiêbiorcy, którzy
wprowadzaj¹ lub mog¹ wprowadzaæ albo nabywaj¹ lub mog¹ nabywaæ w tym samym czasie towary na
rynku w³a ciwym (art. 4 pkt 8 OchrKonkurU). Konkurencja podmiotów niezale¿nych od siebie
oznacza tak¿e, ¿e nie wystêpuje zjawisko relacji: podmiot zale¿ny -podmiot dominuj¹cy.
Zakaz objêcia funkcji powinien byæ zg³oszony Prezesowi UOKiK. Organ ten mo¿e, ale nie mu
si, zakazaæ ³¹czenia funkcji albo przed wydaniem decyzji zakazuj¹cej przedstawiæ warunki,
jakie musz¹ byæ spe³nione, aby unia personalna mog³a nast¹piæ. Je¿eli zastrze¿eñ brak, Prez
K mo¿e zaakceptowaæ zamiar po³¹czenia funkcji. Tak wiêc zakaz ³¹czenia funkcji, o którym mo
ie ma tak bezwzglêdnego charakteru, jak w przypadku innych aktów prawnych wywo³uj¹cych o
strzejsze skutki prawne.
STRONA 153
Rozdzia³ 2. Przedsiêbiorcy, instytucje not for profit i inne podmioty w dzia³alno ci gos
podarczej
§ 1. Przedsiêbiorca jednoosobowy
Literatura: R. Bieræ, w: Podstawy prawa przedsiêbiorstw, Warszawa 1999; H. Dukaczews
ka, M. Goratowa, Podstawy dzia³alno ci i rozwoju drobnej wytwórczo ci, Warszawa 1970; W
J. Katner; Kupiec, podmiot gospodarczy, przedsiêbiorca -ewolucja pojêciowa, Gdañskie S
tudia Prawnicze, t. V, 1999; K. Kruczalak, Prawo handlowe. Zarys wyk³adu, Warszawa
1997; J. Marczak, Rzemios³o, Warszawa 1976; M. Mianowski, Rola ustawodawstwa przy
sz³ego w rozwoju rzemios³a z uwzglêdnieniem aktualnych tendencji nowelizatorskich, Kra
ków 1978; M. Nurowski, Samorz¹d rzemie lniczy, Warszawa 1964; J. Romaszkiewicz, Spó³ki w d
robnej wytwórczo ci nieus³ugowej, Warszawa 1988; K. Soko³owski, Rzemios³o, Kielce 1936; Z.
wieboda, Odpowiedzialno æ cywilna przedsiêbiorcy lub reprezentanta przedsiêbiorcy nie wy
konuj¹cych obowi¹zku zg³oszenia w s¹dzie wniosku o og³oszenie upad³o ci, PS 1999, Nr 9.
I. Cechy przedsiêbiorcy
Nb 140
Katalog mo¿liwo ci wystêpowania w obrocie przez jeden podmiot w szczególno ci osobê fizyczn
jest ograniczony. W wiêkszo ci przypadków podjêcie dzia³alno ci gospodarczej wymaga wspó³pr
innymi przedsiêbiorcami (spó³ka cywilna) lub innymi osobami i utworzenia nowego przed
siêbiorcy (np. spó³ka jawna, komandytowa, z o.o. itd.). Osoby fizyczne, jako przedsiêbio
rcy jednoosobowi, mog¹ dzia³aæ w nastêpstwie uzyskania wpisu do rejestru przedsiêbiorców w
amach Krajowego Rejestru S¹dowego. Osoby fizyczne mog¹ równie¿ tworzyæ jednoosobowe spó³ki
graniczon¹ odpowiedzialno ci¹, ale w tym ostatnim przypadku Przedsiêbiorc¹ nie jest osoba
fizyczna, ale sama spó³ka. Natomiast status przedsiêbiorcy przys³uguje wspólnikowi spó³ki c
lnej w zakresie wy-
STRONA 154
-konywanej przez niego dzia³alno ci gospodarczej (art. 2 ust. 3 PrGosp). W tym zakre
sie osobê fizyczn¹ -wspólnika spó³ki cywilnej -nale¿y uznaæ za jednoosobowego przedsiêbiorc
zególnym statusie, wynikaj¹cym z faktu powi¹zania umow¹ spó³ki z innymi przedsiêbiorcami.
Do jednoosobowego przedsiêbiorcy stosujemy szereg przepisów odnosz¹cych siê do przedsiêbio
rców w ogóle. Jednak¿e jego pozycja z kilku powodów jest wyj¹tkowa. Nale¿y do nich zaliczyæ
szczególno ci: zg³oszenie dzia³alno ci gospodarczej do Krajowego Rejestru S¹dowego, posiada
ie odpowiedniej zdolno ci do czynno ci prawnych, wp³yw wspó³ma³¿onka na podejmowane czynno
zczególne zwi¹zanie z ustrojem maj¹tkowym ma³¿eñskim, odpowiedzialno æ ca³ym swoim maj¹tkie
ym za zobowi¹zania.
Przedsiêbiorc¹ jednoosobowym jest osoba fizyczna prowadz¹ca zawodowo, we w³asnym imieniu
, w sposób zorganizowany i ci¹g³y dzia³alno æ gospodarcz¹.
Z art. 2 PrGosp wynikaj¹ nastêpuj¹ce cechy prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej przez prz
edsiêbiorcê jednoosobowego:
l) prowadzenie dzia³alno ci wytwórczej, handlowej, budowlanej, us³ugowej, a wiêc prowadzen
ie przedsiêbiorstwa w znaczeniu funkcjonalnym. W oparciu o prowadzenie przedsiêbiors
twa mo¿na wyodrêbniæ kompleks maj¹tkowy (przedsiêbiorstwo w znaczeniu przedmiotowym). Z za
gadnieniem tym wi¹¿e siê wystêpowanie w stosunkach prawnych w charakterze profesjonalist
y;
2) prowadzenie dzia³alno ci musi mieæ zarobkowy charakter. Oznacza to, ¿e podstawowym ce
lem musi byæ osi¹ganie zysku przez przedsiêbiorcê. Nie oznacza to, ¿e przedsiêbiorca niejak
przy okazji nie mo¿e prowadziæ innego rodzaju dzia³alno ci, np. dobroczynnej. Ta ostatn
ia musi jednak uzupe³niaæ (akcesoryjny charakter) cel zarobkowy -jako podstawowy pro
wadzonej dzia³alno ci;
3) dzia³alno æ musi byæ prowadzona we w³asnym imieniu, przez co nale¿y rozumieæ ponoszenie
owiedzialno ci za podejmowane czynno ci. Skutki dzia³añ podjêtych w charakterze przedsiêbio
cy powstaj¹ bezpo rednio po stronie przedsiêbiorcy. Dzia³alno æ bêdzie mia³a charakter dzia
gospodarczej przedsiêbiorcy, je¿eli ryzyko tej dzia³alno ci bêdzie obci¹¿a³o przedsiêbiorcê
te¿ mimo wystêpowania jednoosobowego -nie bêdzie przedsiêbiorc¹ np. pracownik, pe³nomocnik
przedstawiciel ustawowy, a w przypadku np. wydzier¿awienia przedsiêbiorstwa, przeds
iêbiorc¹ bêdzie dzier¿awca, a nie w³a ciciel przedsiêbiorstwa (tak s³usznie A. Bieræ, w: Po
s. 69);
STRONA 155
4) dzia³alno æ gospodarcza musi byæ wykonywana w sposób zorganizowany i ci¹g³y. Oznacza to,
a byæ ona realizowana w ramach procesu prowadzenia przedsiêbiorstwa poprzez szereg c
zynno ci, zaplanowanych jako koncepcja prowadzenia dzia³alno ci, a nie jednorazowa czy
nno æ (A, Bieræ, w: Podstawy, s. 68).
Natomiast podmiotowym kryterium uznania za przedsiêbiorcê musi byæ zawodowe wystêpowanie
we w³asnym imieniu. Zawodowe wykonywanie dzia³alno ci wi¹¿e siê z okre lonym poziomem wied
i umiejêtno ci zwi¹zanych z wykonywan¹ dzia³alno ci¹ zarobkow¹ (art. 10 PrGosp). Zarobkowy
kter prowadzenia dzia³alno ci powoduje okre lone reperkusje w postaci stosowania niektór
ych przepisów tylko do tej grupy przedsiêbiorców (np. art. 355 § 2 KC czy fakt, ¿e umowy h
andlowe mog¹ byæ zawierane tylko przez przedsiêbiorców). Drugim elementem podmiotowym je
st prowadzenie przedsiêbiorstwa we w³asnym imieniu. Oznacza to, ¿e odrêbny podmiot prawa
poprzez swoje czynno ci powoduje, ¿e skutki zwi¹zane z jego dzia³alno ci¹ (prawa i obowi¹z
koncentruj¹ siê bezpo rednio na jego osobie. Nie chodzi tu o to, aby bezpo rednio dokon
ywaæ okre lonych czynno ci, ale równie¿ o dzia³alno æ innych osób w imieniu przedsiêbiorcy
mi dla niego (np. przez pe³nomocników, przedstawicieli ustawowych, prokurentów). Dzia³al
no æ we w³asnym imieniu mo¿e byæ prowadzona nie tylko na w³asny, ale równie¿ na cudzy rachu
Przedsiêbiorc¹ jest wiêc komisant prowadz¹cy interesy we w³asnym imieniu, lecz na rzecz i
rachunek komitenta (A. Bieræ, w: Podstawy, s. 69).
II. Rozpoczêcie dzia³alno ci gospodarczej
Nb 141
Przedsiêbiorca zasadniczo uzyskuje swój status poprzez uzyskanie wpisu do rejestru p
rzedsiêbiorców (w ramach KRS). Nie jest to jednak cecha konstytutywna uzyskania tego
statusu. Mo¿na wykazaæ, ¿e prowadzi³o siê dzia³alno æ gospodarcz¹ jeszcze przed wpisem, co
nia³o ju¿ uznanie za przedsiêbiorcê. Wpis do rejestru przedsiêbiorców jest natomiast obowi¹
em przedsiêbiorcy i powoduje domniemanie jego statusu, stanowi przy tym, zgodnie z
art. 7 PrGosp, warunek podjêcia dzia³alno ci gospodarczej.
Podobnie jak wszyscy inni przedsiêbiorcy, osoba fizyczna ma obowi¹zek uzyskania zezw
olenia lub koncesji, je¿eli wymaga tego prowadzona dzia³alno æ gospodarcza. Ponadto ma o
na obowi¹zek zapewniæ, aby prace w ramach prowadzonej dzia³alno ci gospodarczej by³y prowa
-
STRONA 156
-dzone przez osoby legitymuj¹ce siê odpowiednimi kwalifikacjami. Przedsiêbiorcy musz¹ ut
worzyæ rachunek bankowy, uzyskaæ tzw. numer REGON -Ogólny System Identyfikacji i Klasy
fikacji Gospodarki Narodowej (ustawa z 29.6.1995 r. o statystyce publicznej, Dz.
U. Nr 88, poz. 439 ze zm.), zg³osiæ siê do ewidencji podatkowej (NIP) (ustawa z 13.10.
1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatkowej, Dz.U. Nr 142, poz. 702
ze zm.), zawiadomiæ odpowiedni organ o posiadaniu rachunku bankowego (urz¹d skarbowy
, ZUS). Innym obowi¹zkiem przedsiêbiorcy osoby fizycznej jest oznaczenie siedziby i
miejsca prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej (art. 11 PrGosp). Oznaczenie powinno z
awieraæ imiê i nazwisko przedsiêbiorcy oraz nazwê, pod któr¹ wykonuje dzia³alno æ gospodarc
zwiêz³e okre lenie przedmiotu wykonywanej dzia³alno ci gospodarczej. Ponadto na towarach
lub na ich opakowaniach wprowadzanych do obrotu (je¿eli przedsiêbiorca jest producen
tem) nale¿y podaæ w jêzyku polskim oznaczenie przedsiêbiorcy (imiê i nazwisko oraz nazwê),
ego adres, nazwê towaru oraz inne oznaczenia i informacje wymagane na podstawie od
rêbnych przepisów. Przedsiêbiorca powinien przy prowadzeniu dzia³alno ci gospodarczej u¿ywa
dpowiedniej tre ci piecz¹tek i dokumentów.
Art. 12 ust. I PrGosp przewiduje ponadto, ¿e je¿eli przedsiêbiorca oferuje towary lub
us³ugi w sprzeda¿y bezpo redniej lub wysy³kowej za po rednictwem rodków masowego przekazu,
eci informatycznych lub druków bezadresowych jest obowi¹zany do podania w ofercie co
najmniej nastêpuj¹cych danych: oznaczenia przedsiêbiorcy, numeru, pod którym przedsiêbior
ca wpisany jest do rejestru przedsiêbiorców, siedziby i adresu przedsiêbiorców.
III. Specyfika przedsiêbiorców jednoosobowych (osób fizycznych)
Nb 142
Prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej przez przedsiêbiorcê -osobê fizyczn¹ wi¹¿e siê jednak
specyfik¹ prowadzenia tej dzia³alno ci. Przepisy Prawa dzia³alno ci gospodarczej oraz usta
wy o Krajowym Rejestrze S¹dowym usunê³y zasadnicz¹ odmienno æ statusu jednoosobowego przeds
iorcy, wyra¿aj¹c¹ siê w tym, ¿e podlega³ on wpisowi do ewidencji dzia³alno ci gospodarczej.
nie -tak jak inni przedsiêbiorcy -podlega on wpisowi do rejestru przedsiêbiorców (w ra
mach Krajowego Rejestru S¹dowego).
Osoby fizyczne prowadz¹ce dzia³alno æ gospodarcz¹ powinny mieæ pe³n¹ zdolno æ do czynno ci
ednak¿e dopuszczalne jest przyjêcie, ¿e prowadziæ dzia³alno æ gospodarcz¹ mo¿e osoba o ogra
STRONA 157
-nej zdolno ci do czynno ci prawnych, za któr¹ czynno ci dokonuj¹ np. rodzice czy inny prze
stawiciel ustawowy. Prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej przez osoby o niepe³nej zdol
no ci do czynno ci prawnych mo¿e mieæ zarówno charakter pierwotny (w momencie zg³oszenia do
rejestru), jak i wtórny (ograniczona zdolno æ do czynno ci prawnych jest nastêpstwem np. u
bezw³asnowolnienia czê ciowego lub ustanowienia doradcy tymczasowego, które nastêpuje w to
ku dzia³alno ci gospodarczej).
Przedsiêbiorca jednoosobowy odpowiada za zobowi¹zania zwi¹zane z prowadzonym przedsiêbio
rstwem w sposób nieograniczony, a wiêc równie¿ swoim maj¹tkiem osobistym.
Z zagadnieniem prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej przez osobê fizyczn¹ pozostaj¹c¹ w zwi
u ma³¿eñskim wi¹¿e siê odpowiedzialno æ drugiego ma³¿onka za zobowi¹zania. Je¿eli nie istni
wa (a takie przypadki maj¹ najczê ciej miejsce), ma³¿onkowie ponosz¹ odpowiedzialno æ z maj
pólnego. Zaspokojenie wierzytelno ciami z maj¹tku wspólnego, gdy d³u¿nikiem jest jeden tylk
ma³¿onek, podlegaæ mo¿e ograniczeniom:
l) zgodnie z art. 41 § 2 KRO, je¿eli wierzytelno æ powsta³a przed powstaniem wspólno ci ust
wej albo dotyczy maj¹tku odrêbnego jednego z ma³¿onków wierzyciel mo¿e ¿¹daæ zaspokojenia t
odrêbnego maj¹tku d³u¿nika oraz z wynagrodzenia za pracê lub za inne us³ugi wiadczone osob
przez d³u¿nika, jak równie¿ z korzy ci uzyskanych przez d³u¿nika z jego praw autorskich tw
praw twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego;
2) zgodnie z art. 41 § 3 KRO, s¹d mo¿e ograniczyæ lub wy³¹czyæ mo¿liwo æ zaspokojenia siê z
ego przez wierzyciela, którego d³u¿nikiem jest tylko jeden z ma³¿onków, je¿eli, ze wzglêdu
arakter wierzytelno ci albo stopieñ przyczynienia siê ma³¿onka bêd¹cego d³u¿nikiem do powst
j¹tku wspólnego, zaspokojenie z maj¹tku wspólnego by³oby sprzeczne z zasadami wspó³¿ycia sp
go;
3) zgodnie z art. 41 § 4 KRO, wierzyciel nie mo¿e w czasie trwania wspólno ci ustawowej ¿¹d
zaspokojenia z udzia³u, który przypadnie temu ma³¿onkowi w maj¹tku wspólnym w razie ustania
wspólno ci.
Natomiast zgodnie z przepisami ustawy z 29.8.1997 r. -Ordynacja podatkowa (Dz.U.
Nr 137, poz. 926 ze zm.) (art. 26, 29, 111), odpowiedzialno æ podatkowa obejmuje równ
ie¿ maj¹tek wspólny ma³¿onków (por.
szerzej A. Bieræ, w: Podstawy, s. 83-84).
STRONA 158
Prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej przez przedsiêbiorcê jednoosobowego -osobê fizyczn¹ m
istotny zwi¹zek z faktem pozostawania we wspólno ci ustawowej. Je¿eli ma³¿onkowie pozostaj
ustroju wspólno ci ustawowej, zarz¹d maj¹tkiem wspólnym ma³¿onków, w sk³ad którego wchodzi
ma³¿onków, mo¿e byæ wykonywany samodzielnie przez ka¿dego z ma³¿onków. Je¿eli jednak czynno
er czynno ci przekraczaj¹cej zakres zwyk³ego zarz¹du, potrzebna jest zgoda drugiego ma³¿onk
. Zwyk³y zarz¹d i czynno ci przekraczaj¹ce zwyk³y zarz¹d powinny byæ oceniane w kategoriach
biektywnych. Dokonanie czynno ci bez zgody drugiego ma³¿onka powoduje stan bezskuteczn
o ci zawieszonej. Potwierdzenie czynno ci prawnej powoduje jej wa¿no æ, natomiast odmowa p
owoduje niewa¿no æ (ex tunc) danej umownej czynno ci prawnej. Jak s³usznie stwierdzono w l
iteraturze, powy¿sze dotyczy tylko czynno ci prawnych umownych, natomiast nie ma mo¿li
wo ci potwierdzenia jednostronnych czynno ci prawnych (wystawienie czeku), a dokonan
a czynno æ bez zgody ma³¿onka jest niewa¿na (A. Bieræ, w: Podstawy, s. 83-84). Sposobem ogr
niczenia wp³ywu ma³¿onka na podejmowane decyzje w ramach prowadzonej dzia³alno ci gospodar
czej jest stworzenie ustroju podzia³u dorobku, poprzez ograniczenie lub wy³¹czenie wspól
no ci ustawowej. Wyra¿enie zgody przez ma³¿onka jest konsekwencj¹ jego odpowiedzialno ci z
aj¹tku wspólnego.
IV. Zakoñczenie prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej
Nb 143
Dzia³alno æ gospodarcza przedsiêbiorcy mo¿e zakoñczyæ siê w nastêpuj¹cych sytuacjach:
l) zaprzestania prowadzenia dzia³alno ci, po³¹czonego z wykre leniem z rejestru przedsiêbio
ców,
2) prawomocnego orzeczenia s¹du, zakazuj¹cego osobie fizycznej prowadzenia okre lonej
dzia³alno ci gospodarczej,
3) uchylenia koncesji lub zezwolenia, je¿eli dzia³alno æ obejmowa³a tylko taki zakres,
4) upad³o ci,
5) mierci przedsiêbiorcy,
6) wniesienia przedsiêbiorstwa do spó³ki jako aportu z jednoczesnym wykre leniem z rejes
tru (por. szeroko na temat tzw. przekszta³ceñ przedsiêbiorcy i skutków podatkowych A. Bi
eræ, w: Podstawy, s. 86-87).
STRONA 159
V. Rzemios³o
1. Definicja rzemios³a
Nb 144
Prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej przez osoby fizyczne na podstawie przepisów usta
wy -Prawo dzia³alno ci gospodarczej mo¿e byæ dokonywane wed³ug specyficznych regu³ okre lon
w ustawie o rzemio le. Warunkiem uznania prowadzonej dzia³alno ci gospodarczej za pro
wadzenie rzemios³a jest spe³nienie warunków okre lonych w ustawie o rzemio le. Status rzem
ie lnika stanowi kwalifikowan¹ formê przedsiêbiorcy, prowadz¹cego dzia³alno æ w oparciu o p
sy ustawy -Prawo dzia³alno ci gospodarczej. Rzemios³em jest bowiem zawodowe wykonywani
e dzia³alno ci gospodarczej przez osobê fizyczn¹ z udzia³em kwalifikowanej pracy w³asnej, w
imieniu w³asnym tej osoby i na jej rachunek, przy zatrudnieniu do 50 pracowników (ar
t. 2 ustawy o rzemio le). Rzemios³em jest równie¿ zawodowe wykonywanie dzia³alno ci gospoda
czej przez wspólników spó³ki cywilnej.
Z definicji rzemios³a wynikaj¹ okre lone konsekwencje. Mianowicie status rzemie lnika mo¿e
uzyskaæ tylko osoba fizyczna, prowadz¹ca dzia³alno æ, która mo¿e byæ zakwalifikowana jako
e lnicza (K. Kruczalak, Prawo, s. 371). Kwalifikacja rzemie lnika wi¹¿e siê z kolei z fakt
em oparcia siê w realizacji rzemios³a na pracy w³asnej rzemie lnika. Drug¹ form¹, poza jedn
osobowym prowadzeniem dzia³alno ci gospodarczej w takim charakterze, jest mo¿liwo æ zawarc
ia umowy spó³ki cywilnej miêdzy osobami fizycznymi (por. Nb. 155). Je¿eli zawarta jest u
mowa spó³ki cywilnej, to równie¿ istnieje wymóg oparcia funkcjonowania spó³ki na kwalifikow
j pracy w³asnej w imieniu w³asnym tej osoby i na jej rachunek. Spó³ka cywilna jest wiêc je
dynie wspóln¹, umown¹ form¹ realizacji rzemios³a poprzez osoby fizyczne, przez co uzyskuje
siê status rzemios³a.
Ustawa o rzemio le stanowi w zakresie prowadzonej dzia³alno ci gospodarczej lex specia
lis w stosunku do ustawy -Prawo dzia³alno ci gospodarczej. Dlatego te¿ na uwagê zas³uguje
stwierdzenie, ¿e dzia³alno æ rzemie lnicza mo¿e byæ prowadzona tylko w imieniu w³asnym tej
i na jej rachunek. W kontek cie art. 2 PrGosp widaæ wyra n¹ ró¿nicê miêdzy tym przepisem a
w¹ o rzemio le, która podkre la aspekt prowadzenia dzia³alno ci na w³asny rachunek. Natomia
art. 2 PrGosp wymaga, by dzia³alno æ gospodarcza mia³a charakter zawodowy, by³a wykonywana
w sposób zorganizowany i ci¹g³y. Wskazuje równie¿ na zawodowe wykonywanie dzia³alno ci prz
przedsiêbiorcê. W zwi¹zku z tym dzia³alno æ rzemie lnicza musi byæ prowadzona we w³asnym im
STRONA 160
i na w³asny rachunek, a tak¿e w celach zarobkowych, w sposób zorganizowany i ci¹g³y.
Nb 145
Poza form¹ prawn¹, decyduj¹cy o uznaniu okre lonej dzia³alno ci za rzemios³o jest równie¿ p
t prowadzonej dzia³alno ci. Zgodnie z art. 2 ust. 4 ustawy o rzemio le, do rzemios³a nie
zalicza siê dzia³alno ci handlowej, gastronomicznej, transportowej, us³ug leczniczych,
dzia³alno ci wytwórczej i us³ugowej plastyków i fotografików. Dzia³alno æ powy¿sza mo¿e byæ
w innych formach prawnie dopuszczalnych: od indywidualnego przedsiêbiorcy do spó³ek pr
awa handlowego. Rzemie lnik mo¿e samodzielnie prowadziæ swoj¹ dzia³alno æ gospodarcz¹, bez
innych osób, wykonuj¹c kwalifikowan¹ pracê. Mo¿e on jednak zatrudniaæ do 50 osób.
2. Kwalifikacje rzemie lników
Nb 146
Rzemie lnicy mog¹ prowadziæ dzia³alno æ gospodarcz¹ swobodnie bez konieczno ci zrzeszania s
ekolwiek. Mog¹ siê jednak zrzeszaæ w cechach i izbach rzemie lniczych. Przyst¹pienie do ty
ch organizacji odbywa siê w drodze dwóch czynno ci: zg³oszenia deklaracji oraz przyjêcia w
poczet cz³onków cechu. Z³o¿enie deklaracji przyst¹pienia do organizacji nale¿y traktowaæ j
o wiadczenie woli, analogiczne do przyjêcia w poczet cz³onków. W istocie przecie¿ dokonuj
e siê przyjêcia w poczet osoby prawnej maj¹cej korporacyjny charakter, co realizowane
jest w drodze dokonywanej czynno ci prawnej. Warunkiem jednak przyjêcia cz³onków jest, p
oza dokonaniem wymienionych czynno ci, spe³nienie warunków z ustawy o rzemio le. Innym s
posobem uzyskania cz³onkostwa w cechu jest udzia³ w jego tworzeniu. Za zgod¹ organizac
ji samorz¹du rzemios³a, tj. cechów, jego cz³onkami mog¹ byæ na czas okre lony równie¿ inne
izyczne nie spe³niaj¹ce warunków kwalifikacji i zatrudnienia, okre lonych w art. 2 ust.
l ustawy o rzemio le.
Nb 147
Jednym z podstawowych warunków uznania za rzemie lnika jest wykonywanie pracy kwalif
ikowanej. Oznacza to, ¿e prace rzemie lnika mog¹ wykonywaæ tylko te osoby, które maj¹ odpow
ednie kwalifikacje. Kwalifikacje takie zdobywa siê poprzez pozytywne zakoñczenie stu
diów, szkó³, szkoleñ, kursów itp. Dowodami kwalifikacji zawodowych rzemie lnika s¹: dyplom
wiadectwo ukoñczenia wy¿szej, redniej lub ponad gimnazjalnej szko³y o profilu techniczn
ym lub artystycznym w zawodzie odpowiadaj¹cym danemu rodzajowi rzemios³a, dyplom mis
trza w zawodzie odpowiadaj¹cym danemu rodzajowi rzemios³a, wia-
STRONA 161
-dectwo czeladnicze albo tytu³ robotnika wykwalifikowanego w zawodzie odpowiadaj¹cym
danemu rodzajowi rzemios³a. W przypadku gdyby przepis szczególny wymaga³ innych dowodów
kwalifikacji zawodowych od wymienionych powy¿ej, nale¿y wykazaæ takie dowody. Powy¿sze
dowody potwierdzaj¹ce kwalifikacje mog¹ byæ realizowane w szko³ach wy¿szych, wy¿szych szko³
zawodowych, szko³ach ponadgimnazjalnych i szko³ach zawodowych. Po ukoñczeniu tych szkó³ o
trzymuje siê dyplom lub wiadectwo. Dyplomy mistrzowskie i wiadectwa czeladnicze mog¹ b
yæ natomiast wydawane przez izby rzemie lnicze tym osobom, które z³o¿y³y stosowne egzaminy
rzed komisjami egzaminacyjnymi izb rzemie lniczych.
3. Prawa i obowi¹zki rzemie lnika
Nb 148
Do podstawowych praw rzemie lnika nale¿y dobrowolne zrzeszanie siê w cechach i izbach
rzemie lniczych. Ponadto mog¹ oni tworzyæ spó³dzielnie rzemie lnicze i wówczas podlegaj¹ pr
om ustawy -Prawo spó³dzielcze. Innym prawem jest bierne i czynne prawo wyborcze do t
ych organów samorz¹du rzemios³a, w których siê jest zrzeszonym. Wa¿ne jest równie¿ to, ¿e r
k ma prawo korzystaæ ze zrycza³towanych (uproszczonych) form opodatkowania oraz zwol
nieñ i ulg podatkowych na zasadach ogólnych. To ostatnie uprawnienie zmienione zosta³o
przez art. 36 PWKrRejS. Zmiana ta jest istotna z punktu widzenia formy opodatko
wania, ale nie ma wiêkszego znaczenia, gdy chodzi o zwolnienia i ulgi podatkowe, g
dy¿ rzemie lnicy podlegaj¹ ogólnym zasadom opodatkowania przedsiêbiorców.
Szczególne prawa, które wprawdzie nie dotycz¹ samego rzemie lnika, ale jego zstêpnych i ws
pó³ma³¿onka, wymienione s¹ w art. 4 ust. 2-4. Maj¹ one jednak istotne znaczenie z punktu wi
zenia ci¹g³o ci pracy rzemie lniczej w ramach jego zak³adu. Mianowicie w przypadku mierci
zemie lnika, wspó³ma³¿onek pozostaj¹cy do chwili mierci na utrzymaniu rzemie lnika oraz ma
zstêpni maj¹ prawo nadal wykonywaæ rzemios³o wed³ug regu³ obowi¹zuj¹cych rzemie lnika. Upr
a takie przys³uguj¹ równie¿ pozostaj¹cym na utrzymaniu rzemie lnika do chwili jego mierci
letnim zstêpnym pobieraj¹cym naukê w szko³ach ponadpodstawowych lub wy¿szych przez okres p
obierania nauki w tych szko³ach. Na rachunek zstêpnych rzemios³o mo¿e byæ wykonywane przez
przedstawiciela ustawowego do czasu osi¹gniêcia przez nich pe³noletno ci lub ukoñczenia n
auki w szko³ach rednich lub wy¿szych. Je¿eli jednak dany rodzaj rzemios³a wymaga posiadan
ia dyplomu mistrza w zawodzie odpowia-
STRONA 162
-daj¹cym danemu rodzajowi rzemios³a, osoby, o których by³a mowa powy¿ej, w zwi¹zku ze mier
zemie lnika mog¹ prowadziæ rzemios³o za po rednictwem osoby posiadaj¹cej wymagane kwalifika
je.
Dyskusyjne jest, jaka jest podstawa prawna dokonywania takich czynno ci i kto decy
duje o stosownym upowa¿nieniu lub umocowaniu. Jak zauwa¿ono w doktrynie (K. Kruczala
k, Prawo, s. 373-374), czynno ci takie obejmuj¹ zarówno czynno ci prawne, jak i faktyczn
e. Poniewa¿ jednak pe³nomocnictwo obejmuje tylko dokonywanie czynno ci prawnych, zastêps
two takie mo¿e byæ realizowane na podstawie zwyk³ej umowy o wiadczenie us³ug (art. 750 KC
), do której stosuje siê przepisy o zleceniu, ale z rozszerzeniem na dokonywane czyn
no ci faktyczne, które z punktu widzenia rzemios³a zdaj¹ siê byæ najwa¿niejsze.
Nb 149
Do obowi¹zków rzemie lnika nale¿y wykonywanie rzemios³a w taki sposób, aby by³o to zgodne z
sadami etyki i godno ci zawodowej. Szczegó³owe zasady etyki zawodowej i rzetelnego wyk
onywania rzemios³a okre la samorz¹d rzemios³a albo w odrêbnym kodeksie etycznym, albo w st
atucie organizacji rzemios³a. Za naruszenie zasad etyki, godno ci i rzetelno ci rzemie l
nicy ponosz¹ odpowiedzialno æ dyscyplinarn¹, okre lon¹ w statutach organizacji samorz¹du rz
os³a.
4. Samorz¹d rzemios³a
Nb 150
Organizacjami samorz¹dowymi rzemios³a s¹: cechy, izby rzemie lnicze, Zwi¹zek Rzemios³a Pols
iego. Samorz¹d rzemios³a jest niezale¿ny w wykonywaniu swych zadañ i podlega tylko przep
isom prawa (zasada niezale¿no ci) i jest tworzony z inicjatywy cz³onków na zasadzie swob
odnej decyzji (zasada dobrowolno ci). Wszystkie organizacje samorz¹du maj¹ osobowo æ prawn¹
Za zgod¹ organizacji samorz¹du gospodarczego rzemios³a jej cz³onkami mog¹ byæ na czas okre
ny tak¿e osoby fizyczne wykonuj¹ce dzia³alno æ gospodarcz¹, nie bêd¹ce rzemie lnikami, zatr
nie wiêcej ni¿ 50 pracowników.
Nb 151
Art. 7 ust. 5 wskazuje na wspólne zadania wszystkich organizacji rzemios³a i podaje
przyk³adowo:
l) promocjê dzia³alno ci gospodarczej i spo³eczno-zawodowej rzemios³a,
2) nadzór nad organizacj¹ i przebiegiem procesu przygotowania zawodowego w rzemio le,
3) udzielanie pomocy rzemie lnikom i innym przedsiêbiorcom zrzeszonym w organizacjac
h samorz¹du gospodarczego rzemios³a,
4) reprezentowanie interesów rodowiska rzemie lniczego wobec organów administracji publ
icznej,
STRONA 163
5) uczestniczenie w realizacji zadañ z zakresu o wiaty i wychowania w celu zapewnien
ia wykwalifikowanych kadr dla gospodarki.
Ponadto w³a ciwi mistrzowie musz¹ zasiêgaæ opinii ZPP odno nie do projektów aktów prawnych
z¹cych rzemios³a.
Nb 152
Cechy s¹ organizacjami samorz¹du gospodarczego rzemios³a zrzeszaj¹cymi rzemie lników wed³ug
yterium terytorialnego lub rodzaju dzia³alno ci. Podstawowym zadaniem cechu jest w s
zczególno ci utrwalanie wiêzi rodowiskowych, podstaw zgodnych z zasadami etyki i godno ci
zawodu, a tak¿e prowadzenie na rzecz cz³onków dzia³alno ci spo³eczno-organizacyjnej, kultu
alnej, o wiatowej i gospodarczej oraz reprezentowanie interesów cz³onków wobec organów adm
inistracji i s¹dów.
Nb 153
Z kolei izby rzemie lnicze s¹ organizacjami samorz¹du gospodarczego rzemios³a zrzeszaj¹cym
i cechy, spó³dzielnie rzemie lnicze, rzemie lników nie nale¿¹cych do cechów, a tak¿e inne j
i organizacyjne, je¿eli ich celem jest wspieranie rozwoju gospodarczego rzemios³a. I
zby mog¹ w swych statutach przyjmowaæ nazwy z dodatkiem wyrazów "przedsiêbiorczo æ" lub "pr
edsiêbiorca", u¿ytych w odpowiednim przypadku, a tak¿e okre leñ zawieraj¹cych wskazanie reg
onu.
Podstawowym zadaniem izb rzemie lniczych jest pomoc w reprezentowaniu zrzeszonych
organizacji oraz rzemie lników wobec organów administracji publicznej oraz innych orga
nizacji i instytucji, udzielanie swym cz³onkom pomocy instrukta¿owej i doradczej ora
z przeprowadzanie egzaminów kwalifikacyjnych.
Izby rzemie lnicze s¹ uprawnione do potwierdzania egzaminów kwalifikacyjnych wiadectwam
i czeladniczymi i dyplomami mistrzowskimi oraz do opatrywania ich pieczêci¹ z god³em P
añstwa.
Ilekroæ w przepisach prawa mówi siê o izbie rzemie lniczej, nale¿y przez to rozumieæ izbê r
ie lnicz¹, utworzon¹ w trybie i na zasadach okre lonych w ustawie o rzemio le, bez wzglêdu
a nazwê przyjêt¹ w jej
statucie. W przepisie tym mowa jest o spó³dzielniach rzemie lniczych. Do zasad funkcjo
nowania takich spó³dzielni stosujemy przepisy PrSpó³dz. Obecnie nie s¹ one organizacjami r
zemios³a.
Podstaw¹ funkcjonowania cechów, izb i zwi¹zków Rzemios³a Polskiego s¹ statuty. Zadania orga
izacji samorz¹du gospodarczego rzemios³a ustalane s¹ w³a nie w statutach, które uchwalaj¹ z
dy lub walne zgromadzenia tych organizacji. W stosunku do cechów i izb statuty spe³n
iaj¹ analogiczn¹ rolê, jak w przypadku innych osób prawnych. Ustawa o rzemio le nie wskazu
je jednak na ¿adne podstawowe elementy tre ci statutów.
Wydaje siê, ¿e w zwi¹zku z tym, ¿e s¹ to osoby prawne i musz¹ dzia³aæ
STRONA 164
przez organy, musi istnieæ co najmniej jeden organ -walne zgromadzenie (zjazd dele
gatów). Wówczas bêdzie on mia³ pe³niê kompetencji. W przypadku wielo ci organów nale¿y usta
res wzajemnych kompetencji. Wydaje siê w szczególno ci, ¿e konieczne mo¿e okazaæ siê ustano
nie zarz¹du, który bêdzie zarz¹dza³ i reprezentowa³ cechy i izby. Mo¿liwe jest równie¿ powo
ych organów, np. rewizyjnych, kontrolnych.
Nb 154
Izby rzemie lnicze i cechy o zasiêgu ogólnopolskim mog¹ zrzeszaæ siê w Zwi¹zku Rzemios³a Po
go. Podstawowym zadaniem Zwi¹zku jest zapewnienie zrzeszonym w nim organizacjom po
mocy w realizacji zadañ statutowych, rozwijanie dzia³alno ci spo³eczno-zawodowej oraz re
prezentowanie interesów rzemios³a w kraju i za granic¹. Zwi¹zkowi przys³uguj¹ uprawnienia c
ntralnego zwi¹zku spó³dzielczego, przewidziane w przepisach PrSpó³dz, w stosunku do zrzesz
onych w nim spó³dzielni.
Zasady gospodarki finansowej organizacji samorz¹du gospodarczego rzemios³a oraz zasa
dy wynagradzania zatrudnionych w nich pracowników okre laj¹ walne zgromadzenia (zjazdy
delegatów) tych organizacji, je¿eli inne przepisy nie stanowi¹ inaczej. Cechy rzemie ln
icze, izby rzemie lnicze oraz Zwi¹zek Rzemios³a Polskiego podlegaj¹ wpisowi do rejestru
stowarzyszeñ, innych organizacji spo³ecznych i zawodowych, fundacji i publicznych za
k³adów opieki zdrowotnej w ramach Krajowego Rejestru S¹dowego. Natomiast spó³dzielnie rzem
ie lnicze wpisywane s¹ do rejestru przedsiêbiorców (równie¿ w ramach KRS).
§ 2. Spó³ka cywilna -umowa przedsiêbiorców
Literatura: M. Allerhand, Kodeks handlowy. Komentarz, Lwów 1935; M. As³anowicz, Elem
enty konstrukcyjne osobowych spó³ek handlowych, Pr. Spó³. 2001, Nr 5; M. Bednarek, A. Bi
eræ, A. Jêdrzejewska, B. Kordasiewicz, A. Szajkowski, L. Wiszniewska, Prawo cywilne
i handlowe w okresie przemian ustrojowych, w: Prawo w okresie przemian ustrojow
ych w Polsce, Warszawa 1995; G. Bieniek, Spó³ka cywilna na tle orzecznictwa SN. Stan
prawny na 1.9.1993 r., Warszawa-Zielona Góra 1993; P Bielski, Spó³ki handlowe jako pr
zedsiêbiorcy rejestrowi, cz. I i II, Pr. Spó³. 2001, Nr 2-3; J. Broi, Spó³ki prawa handlow
ego, Warszawa 1993; J. Broi, M. Safjan, Propozycje nowelizacji kodeksu handloweg
o, PPH
1992, Nr 1; A. Ca³us, Prawo cywilne i handlowe pañstw obcych, Warszawa 1985; A. Ca³us,
Problematyka handlowa w reformie kodeksu cywilnego, PUG 1992, Nr 8-9 i 10; A. D
yoniak, Umowa spó³ki cywilnej ze skutkiem wewnêtrznym, PPH 1994, Nr 6; 7: Dziurzyñski, Z
. Fenichel, M. Honzatko, Kodeks handlowy. Komentarz, t. I-II, Kraków 1935; J. Fr¹cko
wiak, O konieczno ci dalszych zmian prawa cywilnego, szczególnie w odniesieniu do po
dmiotów i umów w obrocie gospodar-
STRONA 165
-czym, PPH 1999, Nr 3; J. Fr¹ckowiak, Podmiot gospodarczy. Kilka uwag o konsekwenc
jach wyodrêbnienia tej kategorii podmiotów w prawie prywatnym, Acta UWr. Prawo 1995,
Nr 242; J. Fr¹ckowiak, Przenoszenie w³asno ci i obci¹¿enie nieruchomo ci w stosunkach pomi
y spó³k¹ cywiln¹ a jej wspólnikami, Rej. 1999, Nr 2; J. Fr¹ckowiak, A. Kidyba, K. Kruczalak
W. Pyzio³, J. Weiss, Kodeks handlowy. Komentarz, Warszawa 1999; A. Gierat, Konsek
wencje prawne nieprzestrzegania zasad reprezentacji spó³ek kapita³owych, Pr. Spó³. 2001, N
r I; E. Gniewek, Odpowiedzialno æ za zobowi¹zania spó³ek cywilnych -zagadnienia sporne, w:
Spó³ka jako podmiot gospodarczy, Wroc³aw 1996; S. Grzybowski, Dyskusja w sprawie wyod
rêbnienia prawa gospodarczego, RPEiS 1993, Nr I; S. Grzybowski, Spó³ka prawa cywilnego
a konstrukcja umowy jako ród³a zobowi¹zañ, RPEiS 1968, Nr 3; S. Grzybowski, Spó³ki handlo
w: System prawa cywilnego, t. III, cz. 2, Wroc³aw 1976; S. Grzybowski, Zagadnieni
a kodyfikacji polskiego prawa cywilnego (Organizacja i wyniki pracy 1919-1992),
KPP 1992, s. 1-4; B. Haus, Formy koncentracji organizacyjnej przedsiêbiorstw, w: J
. Lichtarski, Wspó³dzia³anie gospodarcze przedsiêbiorstw, Warszawa 1992; J. Jacyszyn, Spó³k
cicha jako forma prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej w Polsce, Rej. 1994, Nr 7-8;
J Jacyszyn, Projekt ustawy- Prawo spó³ek handlowych (ogólna charakterystyka), Rej. ³ 99
9, Nr I; J. Jacyszyn, Druga ods³ona projektu ustawy -Prawo spó³ek handlowych, Rej. 199
9, Nr 8; J. Jacyszyn, Legislacyjny etap, Rej. 2000, Nr 3; H. Jagoda, B. Haus, Ho
lding. Organizacja i funkcjonowanie, Warszawa 1995; A. Jakubecki, A. Kidyba, J.
Mojak, R. Skubisz, Prawo spó³ek. Zarys, wyd. 2, Warszawa 1999; S. Janczewski, Prawo
handlowe, wekslowe i czekowe, Warszawa 1947; E. Jantoñ-Drozdowska, Strategia fuzji
przedsiêbiorstwa konkurencja, RPEiS 1994, Nr 2; G. Jêdrejek, Przynale¿no æ praw spó³kowych
spó³kach osobowych do maj¹tku ma³¿onków, Pr. Spó³. 1999, Nr II; A. Jêdrzejewska, Istota spó
j jako podmiotu gospodarczego, PPH 1993, Nr 2; A. Jêdrzejewska, Ochrona nazwy spó³ki c
ywilnej, PS 1993, Nr 11-12; A. Jêdrzejewska, Podmiotowo æ prawna spó³ki cywilnej bêd¹cej po
otem gospodarczym, PPH 1993, Nr 4; A. Jêdrzejewska, Przeniesienie cz³onkostwa w spó³kach
osobowych, PPH 1994, Nr 3; A. Jêdrzejewska, Re¿im maj¹tkowy w spó³ce o charakterze wewnêtr
nym, PPH 1994, Nr II; A. Jêdrzejewska, Zagadnienia konstrukcyjne spó³ek osobowych -cz³on
kostwo, PPH 1994, Nr 2; W. Jurewicz, Odpowiedzialno æ za zobowi¹zania w spó³ce cywilnej, S
tudia Prawnicze 1985, Nr 1-2; A. Karolak, Instytucje holdingu, PUG 2001, Nr 3; A
. Karolak, Prawne mechanizmy ochrony spó³ki córki oraz jej wierzycieli w strukturze ho
ldingowej, Pr. Spó³. 2001, Nr 5; W. J Katner, Sytuacja prawna spó³ki cywilnej na tle now
ego prawa dzia³alno ci gospodarczej, PPH 2001, Nr I; A. Kidyba, Dwie drogi spó³ki cywiln
ej, MoP 2001, Nr 20; A. Kidyba, Jeszcze o zmianach w prawie spó³ek, PPH 1999, Nr II;
A. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 2001; A. Kidyba, Spó³ka w organizacji, w: Spó³ka z
o.o. w praktyce, Warszawa 2001; Z. Klatka, Spó³ka partnerska now¹ form¹ wykonywania zawo
du radcy prawnego, R. Pr. 1998, Nr 4; A. Klein, Ewolucja instytucji osobowo ci pra
wnej. Tendencje rozwoju prawa cywilnego, red. E. £êtowska, Warszawa 1983; Ch. Knadle
r, Spó³ki osobowe i kapita³owe w Niemczech, MoP 1993, Nr 3; A. Koch, Nastêpstwa przekroc
zenia przez zarz¹d spó³ek kapita³owych ograniczeñ do dokonywania czynno ci prawnych na
STRONA 166
tle kodeksu handlowego i projektu prawa spó³ek handlowych, PPH 2000, Nr 4; A. Kon, K
odeks handlowy. Komentarz, Warszawa 1934; K. Konieczny, Charakter prawny spó³ki cywi
lnej -ewolucja pogl¹dów w orzecznictwie i doktrynie, PPH 2000, Nr 7; M. Korni³owicz, S
pó³ki cywilne na podstawie przepisów kodeksu spó³ek handlowych, MoP 2001, Nr 9; K. Kruczal
ak, Dzia³alno æ gospodarcza w formie spó³ki prawa handlowego i cywilnego, Gdañsk 1991; K. K
uczalak, Prawo handlowe -zarys wyk³adu, Warszawa 1997; K. Kruczalak, Spó³ka jako forma
organizacyjno-prawna dzia³alno ci gospodarczej, Gdañsk 1990; K. Kruczalak, Spó³ki handlow
e, Warszawa 1998; K. Kruczalak, Zarys prawa handlowego, Warszawa 2001; W. Kubala
, K. Kubala, Umowa spó³ki cywilnej, Warszawa 1998; S. Kubot, Struktury holdingowe, Z
ielona Góra 1993; M. Litwiñska, Kupiec a podmiot gospodarczy, PPH 1995, Nr 3; M. Lit
wiñska, Spó³ka cywilna w wietle nowych regulacji prawnych, PPH 2001, Nr 7; M. Litwiñska,
Typologia spó³ek w kodeksie spó³ek handlowych, FUG 200 I, Nr 2; R. Longchamps de Berier,
Spó³ka, w: EPPP, t. IV, Warszawa 1938; M. Lutter, Ryzyko z tytu³u odpowiedzialno ci pow
staj¹cej w stadium tworzenia spó³ki z o.o. na gruncie prawa niemieckiego, PPH 1999, Nr
2; S. Machalski, Spó³ka cicha, PPH 1993, Nr 10-13; A. Magnuszewski,
Zdolno æ upad³o ciowa spó³ki prawa cywilnego, Pal. 1994, Nr 12; M. Modrzejewska, W sprawie
odmiotowo ci prawnej i gospodarczej spó³ki cywilnej, PPH 1995, Nr 6; U. Mokra, Charakt
er prawny spó³ki cywilnej, Rej. 1995, Nr I; J. Namitkiewicz, Kodeks handlowy. Koment
arz, t. I, Warszawa 1934, t. II i III, Warszawa 1935; J. Namitkiewicz, Próba chara
kterystyki i okre lenia prawa handlowego, PPH 1925, Nr 2 oraz PPH 1992, Nr I; J. N
amitkiewicz, Zarys prawa handlowego, Warszawa 1934; J. P. Naworski, Skutki przek
roczenia przez zarz¹dy spó³ek kapita³owych ograniczeñ do dokonywania czynno ci prawnych, PP
2001, Nr I; F. A. Norek, Spó³ki cywilne i handlowe. Wzory umów i innych aktów, Warszawa
-Poznañ 1992;J. Okolski (red.), Prawo handlowe, Warszawa 1999; J. Opalski , Koncer
n w polskim prawie spó³ek -porównanie z prawem niemieckim, PPH 1998, Nr 7; Z. Opa³ka, Po³¹c
enie spó³ek akcyjnych w formie przejêcia maj¹tku jednej spó³ki przez drug¹ (wybrane zagadni
a), Pr. Spó³. 2000, Nr 7-8; K. Oplustil, Spó³ka z o.o. w Kodeksie spó³ek handlowych, cz. 1-
, Transformacje Prawa Prywatnego 2000, Nr 1-4; P. Orlik, Umorzenie udzia³ów w spó³ce z o
.o. w kodeksie spó³ek handlowych, PPH 200 I, Nr 2; R. Pabis, Powództwo wspólnika o napra
wienie szkody wyrz¹dzonej spó³ce, Pr. Sp. 2000, Nr 12; R. Pabis, Powtarzaj¹ce siê wiadczen
a wspólników na rzecz spó³ki z o.o., PPH 2000, Nr 4-5; D. Paw³yszcze, Spó³ka cywilna -zdoln
wna i s¹dowa ~ analiza orzeczeñ SN, PPH 1994, Nr I; M. Pazdan, Pe³nomocnik wspólnika lub
wspólników spó³ki cywilnej, Gdañskie Studia Prawnicze, t. V, 1999; A. Piecko-Mazurek, Lik
widatorzy spó³ki cywilnej, cz. I~IV, R. Pr. 1999, Nr 10 i 12; 2000, Nr I; K. Pietrzy
kowski, Dopuszczalno æ odwo³ania walnego zgromadzenia, PPH 2000, Nr 12; P. Pinior, Pod
zia³ spó³ek kapita³owych w europejskim prawie spó³ek i polskim kodeksie spó³ek handlowych,
00, Nr 12; Z. Policzkiewicz, O dopuszczalno ci spó³ki cywilnej miêdzy ma³¿onkami, w: Proble
y kodyfikacji prawa cywilnego, Poznañ 1990; R. Potrzeszcz, Tworzenie spó³ki kapita³owej
w kodeksie spó³ek handlowych, PPH 2000, Nr II; W. Pyzio³, A. Kidyba, I. Weiss, J. Fr¹cko
wiak, Prawo handlowe, red. K. Kruczalak, Warszawa 1996; W. Pyzio³, A. Szumaliski,1
. Weiss,
STRONA 167
Prawo spó³ek, Bydgoszcz 1999; Z. Radwañski, Koncepcja kodyfikacji prawa cywilnego, Ksiêg
a Pami¹tkowa, Kongres Notariuszy RP, Warszawa 1993; Z. Radwañski, Prawo cywilne -czê æ ogól
a, Warszawa 1999; Z. Radwañski, Prawo zobowi¹zañ, Warszawa 1986; A. Rakower, Pe³nomocnic
y handlowi, Warszawa 1937; H. Ritterman, Zarys prawa handlowego, Warszawa 1936;
K. Romaniuk, Odpowiedzialno æ za zobowi¹zania spó³ki handlowej w organizacji, Pr. Spó³. 200
Nr 9; K. Rudnicki, Uzale¿nienie dzia³ania zarz¹du spó³ki kapita³owej od decyzji innych orga
spó³ki, MoP 2000, Nr 7; T. Siemi¹tkowski, Nowa kodyfikacja prawa spó³ek, Pal. 2000, Nr 7-
8; S. So³tysiñski, A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks handlowy. Komentarz, t. I, wyd.
2, Warszawa 1997, t II, Warszawa 1998; S. So³tysiñski, A. Szajkowski, A. Szumañski, Pr
ojekt ustawy -Prawo spó³ek handlowych. Uzasadnienie, SP 1999, Nr 1-2; S. So³tysiñski, Spó n
ona reforma prawa spó³ek handlowych, PPH 1999, Nr 5; L. Stecki, Holding, Toruñ 1995; J
. Strzêpka (red.), Kodeks handlowy w orzecznictwie s¹dowym 1934-1997, Warszawa 1999;
A. Szajkowski, Prawo spó³ek handlowych, Warszawa 200 I; A. Szajkowski, Refleksje na
d nowym Kodeksem spó³ek handlowych, FUG 200 I, Nr I; w: Szpringer, Koncepcja "przyja
znych" i "wrogich" fuzji kapita³owych w prawie spó³ek i prawie rynku kapita³owego, PPH 1
993, Nr 7; A. Szumañski, Nowe polskie prawo spó³ek handlowych, PPH 2001, Nr I; A. Szum
añski, Regulacja prawna holdingu w polskim i europejskim prawie spó³ek (zagadnienia po
jêciowe), PPH 1996, Nr 8; A. Szumañski, Zasady nadzoru korporacyjnego OECD (corporat
e governance), PPH 2000, Nr 5; J Szwaja, Nowy kodeks spó³ek handlowych, cz. I i II,
Pr. Spó³. 2001, Nr 1 i 3; M. Ulmer, A. Kidyba, Formy spó³ek prawa niemieckiego (z odnies
ieniem do prawa polskiego), PS 1996, Nr I; A. TV: Wi niewski, Prawo o spó³kach. Podrêczn
ik praktyczny, t. I, Warszawa 1990, t. II, Warszawa 1991, t. II, Warszawa 1993;
S. W³odyka (red.), Prawo spó³ek, Kraków 1996; S. Wróblewski, Komentarz do kodeksu handlowe
go, Kraków 1935; J Zejda, Spó³ka cywilna (zagadnienia wybrane), Pal. 1964, Nr 5-6; R.
Zdzieborski, Spó³ki kapita³owe w organizacji w projekcie ustawy prawo spó³ek handlowych, P
PH 2000,
Nr 7; Z. ‾abiñski, Jednoosobowa spó³ka handlowa, Kraków 1948; L. ‾y¿ylewski, Zwo³ywanie zgr
eñ wspólników (walnych zgromadzeñ) w spó³kach kapita³owych, cz. I i II, PPH 1999, Nr 3-4.
I. Uwagi ogólne
Nb 155
Umowa spó³ki cywilnej uregulowana zosta³a w Kodeksie cywilnym w art. 860-875 i usytuow
ana pomiêdzy umow¹ sk³adu a umow¹ porêczenia. Ju¿ ten fakt pozwala przyj¹æ, ¿e spó³ka cywil
wnym stosunkiem cywilnoprawnym, w którym wspólnicy zobowi¹zuj¹ siê do wiadczenia polegaj¹ce
na d¹¿eniu do osi¹gniêcia wspólnego celu gospodarczego przez dzia³anie w sposób oznaczony,
zczególno ci przez wniesienie wk³adów (K. Pietrzykowski, w: Kodeks cywilny. Komentarz,
STRONA 168
t. II, Warszawa 1998, s. 485; W Pyzio³, w: Prawo handlowe, s. III A/2; ten¿e, w: Pra
wo spó³ek, s. 65 i nast.).
Z definicji powy¿szej wynika kilka wniosków. Najistotniejszym wydaje siê to, ¿e spó³ka cywi
na jest zobowi¹zaniem w du¿ym stopniu odpowiadaj¹cym cechom innych umów uregulowanych w
Kodeksie cywilnym, które jednak powoduje wykreowanie szczególnych wiêzi miêdzy wspólnikami
. Dzia³ania podjête przez jednego wspólnika wywo³uj¹ skutki zarówno wobec pozosta³ych wspól
jak i osób trzecich (M. Litwiñska, Spó³ka cywilna, s. 13). Z tego te¿ wzglêdu nie mo¿na tej
owy uznaæ za typow¹ w rozumieniu przepisów KC. Z drugiej strony, d¹¿enie do osi¹gniêcia wsp
o celu gospodarczego uzyska³o w ostatnich latach specyficzny wymiar, który pozwala³ tr
aktowaæ spó³kê cywiln¹ jako uczestnika obrotu gospodarczego. Zarówno w literaturze, jak i w
orzecznictwie spó³ka cywilna traktowana by³a jako przedsiêbiorca, a nie umowa przedsiêbior
ców. Przyczyn¹ takiego stanu rzeczy by³a m.in. interpretacja art. 2 ust. 2 GospU. Zgod
nie z tym przepisem, przedsiêbiorc¹ mog³a byæ osoba fizyczna, osoba prawna, a tak¿e jednos
tka organizacyjna nie posiadaj¹ca osobowo ci prawnej utworzona zgodnie z przepisami
prawa, je¿eli jej przedmiot dzia³ania obejmuje prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej.
W szczególno ci przyjmowano, ¿e za tak¹ jednostkê organizacyjn¹ nale¿y traktowaæ spó³kê cyw
zumienie to polega³o na tym, ¿e spó³ka cywilna, jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, nie jest ta
jednostk¹ organizacyjn¹ nie posiadaj¹c¹ osobowo ci prawnej, jak np. spó³ka jawna, w stosunk
o której element wyodrêbnienia organizacyjnego w odniesieniu do osobowo ci prawnej jes
t oczywisty, gdy¿ wynika z przepisów (por. art. 8 § l KSH). Konsekwentnie postêpuj¹c, nale¿
by traktowaæ jako przedsiêbiorców ka¿d¹ umowê zawart¹ w celu prowadzenia dzia³alno ci gospo
, z udzia³em przedsiêbiorców w szczególno ci. Niestety, stan taki potwierdzony zosta³ w lit
raturze i orzecznictwie.
Zob. w szczególno ci prace A. Jêdrzejewskiej, Istota, s. [ i nast.: tej¿e, Podmiotowo æ, s.
2 i nast.; tej¿e, Typy spó³ki cywilnej, PPH 1993, Nr 6, s. 10 i nast. Nale¿y zwróciæ uwagê
inn¹ wypowiedzi, m.in. K. Konieczny, Charakter, s. 29 i nast.; W Pyzio³, Prawo spó³ek, s
. 70 ; 1: Mróz, Niektóre problemy teoretycznej konstrukcji umowy spó³ki cywilnej i jawn
ej, SP 1986, Nr 3-4; B. Myszna, Status prawny spó³ki cywilnej w wietle orzecznictwa S¹d
u Najwy¿szego, PS [994, Nr 6, s. 20 i nast.; A. W Wi niewski, Prawo,
s. 66 i nast. S¹d Najwy¿szy z jednej strony prezentuje stanowisko, zgodnie z którym spó³ka
cywilna nie ma zdolno ci prawnej w zakresie prowadzonej dzia³alno ci gospodarczej (uc
hw. SN (7) z 26.1.1996 r., III CZP 111/95, OSN 1996, Nr 5, poz. 63), z drugiej s
trony orzecznictwo SN nie jest dosyæ konsekwentne w innych wypowiedziach.
W szczególno ci SN uzna³, ¿e spó³ce cywilnej przys³uguje zdolno æ s¹dowa w postêpowaniu prz
odarczym w zakresie prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej (uchw. SN z 7.7.1993 r., I
II CZP 87/93, OSP 1994, Nr II, poz. 204; uchw. SN
STRONA 1629
z 28.2.1995 r., III CZP 16[/95, OSN 1995, Nr 7-8, poz. 104); odmiennie jednak wy
powiedzia³ siê SN worz. z 4.2. I 993 r., r CRN 2/93, nie publ. Zdaniem SN, spó³ka cywiln
a posiada zdolno æ uk³adow¹ i upad³o ciow¹ (uchw. SN z 27.5.1995 r., III CZP 61/93, OSNCP 1
, Nr I, poz. 7). S³uszna jednak jest krytyczna glosa F. Zadlera do innego post. SN
z 21.2.1995 r., r CRN 6/95, PiP, Nr 12, s. 103-106. Z kolei SN s³usznie odmówi³ spó³ce cy
wilnej zdolno ci wekslowej (uchw. SN (7) z 3 1.3.1993 r., III CZP 176/92, OSN 1993
, Nr 10, poz. 171).
W konsekwencji spó³ki takie, a nie ich wspólnicy, by³y wpisywane do ewidencji dzia³alno ci
ospodarczej. Fakt stosunkowej ³atwo ci uzyskania wpisu do ewidencji, po³¹czony z ogranic
zon¹ kontrol¹ organów ewidencyjnych, powodowa³ nadu¿ywanie formy spó³ki cywilnej. Z drugiej
rony, brak by³o de lege lata podstawy do wydania przepisów wykonawczych do art. 4 KH
, okre laj¹cych kryteria dzia³alno ci gospodarczej w wiêkszym rozmiarze. Obecna sytuacja s
pó³ek cywilnych wydaje siê byæ w miarê jasna.
W zwi¹zku z wej ciem w ¿ycie 1.1.200 l r. dwóch aktów prawnych: ustawy z 20.8.1997 r. o K
rajowym Rejestrze S¹dowym i ustawy z 19.11.1999 r. -Prawo dzia³alno ci gospodarczej na
st¹pi³o odej cie od uznania spó³ki cywilnej za przedsiêbiorcê w kierunku zindywidualizowani
tosunków prawnych odrêbnych przedsiêbiorców tworz¹cych spó³kê cywiln¹. Zgodnie z art. 38 Kr
do rejestru przedsiêbiorców zostaj¹
wpisani poszczególni przedsiêbiorcy a nie spó³ka cywilna. Ponadto, na podstawie art. 2 u
st. 2 PrGosp, przedsiêbiorc¹ jest osoba fizyczna, osoba prawna oraz nie maj¹ca osobowo c
i prawnej spó³ka prawa handlowego, która zawodowo we w³asnym imieniu podejmuje i wykonuj
e dzia³alno æ gospodarcz¹. Za przedsiêbiorców uznaje siê tak¿e wspólników spó³ki cywilnej w
onywanej przez nich dzia³alno ci gospodarczej (tak wyra nie art. 2 ust. 3 PrGosp). Na
marginesie mo¿na podnie æ w¹tpliwo ci co do sformu³owania art. 2 ust. 3 PrGosp. Sformu³owan
"uznaje siê" zak³ada fikcjê prawn¹, podczas gdy wspólnicy spó³ek cywilnych s¹ przedsiêbiorc
pólnika spó³ki cywilnej mo¿na uznaæ za przedsiêbiorcê o szczególnym statusie wynikaj¹cym z
owi¹zania umow¹ spó³ki z innymi przedsiêbiorcami.
Ponadto KSH przewiduje, ¿e je¿eli spó³ka cywilna osi¹gnie przychody netto ze sprzeda¿y towa
lub wiadczenia us³ug w ka¿dym z dwóch kolejnych lat obrotowych na poziomie równowarto ci
walucie polskiej co najmniej 400 000 EURO (przedsiêbiorstwo wiêkszych rozmiarów), zos
taje wpisana do rejestru i staje siê z t¹ chwil¹ spó³k¹ jawn¹. Niezale¿nie od regulacji "pr
estrowania" spó³ki cywilnej w takiej sytuacji, art. 551 i nast. KSH reguluj¹ problemat
ykê przekszta³cenia spó³ki cywilnej w spó³kê handlow¹. Do takiego przekszta³cenia spó³ki cy
uje siê
STRONA 170
odpowiednio przepisy dotycz¹ce przekszta³cania spó³ki jawnej w inn¹ spó³kê handlow¹. Natomi
przekszta³cenia spó³ki cywilnej w jaw¹ (m.in. w przypadku gdy nie jest prowadzone przeds
iêbiorstwo wiêkszych rozmiarów) stosuje siê przepisy o przekszta³caniu spó³ki osobowej w os
w¹. Cech¹ spó³ki cywilnej jest zasada niezmienno ci sk³adu osobowego wspólników. Nowy wspól
przyst¹piæ do spó³ki tylko poprzez zmianê urnowy spó³ki. Z kolei wyst¹pienie wspólnika mo¿e
przez wypowiedzenie przez wspólnika (co do zasady, je¿eli spó³kê utworzono na czas nieozna
czony -art. 869 § l KC, choæ mo¿liwe jest przyjêcie przez wspólników rozwi¹zania polegaj¹ce
wypowiedzeniu, nawet je¿eli zawarto umowê na czas okre lony). Nie jest mo¿liwe przenies
ienie "udzia³u" w spó³ce na osobê trzeci¹. W¹tpliwe jest w zwi¹zku z tym stanowisko SN wyra
w uchw. z 21.11.1995 r. (III CZP 160/95, OSNC 1996, Nr 3, poz. 33), które dopuszcz
a wst¹pienie do spó³ki cywilnej nowego wspólnika z przejêciem przez niego dotychczasowych
zobowi¹zañ i uprawnieñ, za zgod¹ pozosta³ych wspólników (w tym równie¿ wystêpuj¹cych ze spó
j¹æ, ¿e przyst¹pienie nowego wspólnika jest mo¿liwe, ale tylko na zasadzie zmiany urnowy sp
za zgod¹ wierzycieli spó³ki.
II. Utworzenie spó³ki cywilnej
Nb 156
Umowa spó³ki cywilnej jest podstawowym instrumentem wykreowania konstrukcji spó³ki. Jak
s³usznie zwrócono uwagê w literaturze, termin spó³ka oznacza -w zale¿no ci od kontekstu, w
kim zosta³ u¿yty -sam stosunek prawny spó³ki (art. 874, 875 § I KC), ogó³ wspólników (art.
5 § I KC) albo wspólny maj¹tek wspólników (art. 861 § I KC)-por. W Pyzio³, Kodeks, s. IVA/2
re ci¹ stosunku obligacyjnego, jakim jest urnowa spó³ki, jest zobowi¹zanie co najmniej dwóc
wspólników do dzia³ania w sposób oznaczony do osi¹gniêcia wspólnego celu gospodarczego.
Z powy¿szego wynika kilka okoliczno ci zwi¹zanych z utworzeniem spó³ki cywilnej:
l) wspólników musi byæ co najmniej dwóch,
2) wspólnicy podejmuj¹ zobowi¹zanie co do osi¹gania wspólnego celu gospodarczego,
3) realizacja celu gospodarczego odbywa siê poprzez dzia³anie w sposób oznaczony, w sz
czególno ci poprzez wniesienie wk³adów,
4) musi byæ zawarta urnowa spó³ki w formie pisemnej.
STRONA 171
Ad I). Bezsprzecznie cz³onkami (wspólnikami) spó³ki cywilnej mog¹ byæ osoby fizyczne i osob
prawne. Nie wydaje siê, aby by³y przeszkody w uznaniu tej zdolno ci dla handlowych spó³ek
osobowych (spó³ki jawne, partnerskie, komandytowe, komandytowo-akcyjnej); odmiennie
K. Pietrzykowski (Kodeks, s. 490-491), równie¿ S. Grzybowski (System, s. 80 l). Za
dopuszczalno ci¹ tworzenia spó³ek cywilnych przez handlowe spó³ki osobowe opowiada siê s³us
W Pyzio³, Kodeks, s. II/A/2. W¹tpliwo ci natomiast budzi przyznanie spó³kom cywilnym prawa
bycia cz³onkami w innych spó³kach cywilnych (za tak¹ mo¿liwo ci¹ opowiada siê W Pyzio³, Ko
. II/A/2). Przyjêcie oznacza³oby w istocie zaakceptowanie zdolno ci do nabywania praw
i zaci¹gania zobowi¹zañ przez tego wspólnika zbiorowego, co musia³oby prowadziæ do b³êdnego
sku uznania spó³ki cywilnej za podmiot prawa. Wspólnicy osi¹gaj¹ status cz³onka spó³ki w wy
zawarcia umowy spó³ki. Mo¿liwe jest uzyskanie cz³onkostwa w spó³ce w wyniku czynno ci zmian
rnowy spó³ki (przyjêcie nowego cz³onka) lub wst¹pienia spadkobierców w miejsce zmar³ego wsp
a, je¿eli urnowa spó³ki tak stanowi (art. 872 KC).
Ad 2). Istot¹ urnowy spó³ki cywilnej jest zobowi¹zanie siê wspólników do osi¹gniêcia wspóln
gospodarczego. Oznacza to, ¿e konstytutywnym elementem tworzonej spó³ki jest zaci¹ganie
zobowi¹zania wobec innych wspólników do d¹¿enia do osi¹gniêcia wspólnego (a nie indywidualn
celu gospodarczego.
Poza elementem zobowi¹zania wspólników i osi¹gania wspólnego celu gospodarczego, dyskusyjn
e jest w szczególno ci, jak nale¿y rozumieæ cel gospodarczy. W¹tpliwe jest szerokie trakto
wanie celu gospodarczego, rozumiane jako cel szerszy ni¿ dzia³alno æ gospodarcza i dzia³al
no æ zarobkowa (tak K. Pietrzykowski, Kodeks, s. 486; równie¿ S. Grzybowski, System, s.
802). Wydaje siê, ¿e cel gospodarczy to taki cel, który wi¹¿e siê z uzyskaniem korzy ci w p
aci zysku lub swoistego "zysku", polegaj¹cego na oszczêdno ci (tak s³usznie IV Pyzio³, Kod
eks, s. II/A/2).
Pojêcie celu gospodarczego jest wê¿sze od celu materialnego (A. W. Wi niewski, Prawo, s.
58 i nast.). Cel gospodarczy nie oznacza wszak¿e, ¿e zysk musi byæ dzielony miêdzy wspóln
ików. Istotne jest, aby zysk ten by³ celem wspólnym, natomiast sposób dystrybucji tego z
ysku (np. na cele dobroczynne) jest ju¿ spraw¹ wspólników. Nie ma przeszkód, aby cel gospo
darczy zrealizowa³ siê poprzez jednorazow¹ transakcjê, polegaj¹c¹ np. na wspólnym dzia³aniu
zakupie i sprzeda¿y towaru z zyskiem. W odró¿nieniu od spó³ki jawnej, spó³ka cywilna nie mu
prowadziæ przedsiêbiorstwa, co jest cech¹ spó³ek handlowych. Nie ma przeszkód jednak, aby w
toku prowadzonej dzia³alno ci gospodarczej taka zorganizowana dzia³alno æ w postaci przeds
iêbiorstwa (znaczenie funkcjonalne) by³a prowadzona.
Ad 3). Sposób realizacji celu gospodarczego powinien zostaæ okre lony w umowie spó³ki i do
tego byæ faktycznie realizowany przez dzia³anie wspólników. Dzia³anie w sposób oznaczony p
lega na tym, ¿e
STRONA 172
wspólnicy, zobowi¹zuj¹c siê do osi¹gniêcia wspólnego celu gospodarczego, powinni okre liæ s
lizacji. Mo¿e to byæ okre lenie sposobu zrealizowania jednej czy kilku transakcji, czy
te¿ zasad prowadzenia przedsiêbiorstwa wspólników.
Jedn¹ z form oznaczenia sposobu realizacji celu gospodarczego jest, zgodnie z art.
860 § l KC, wnoszenie do spó³ki wk³adów. Wspólnicy mog¹ wiêc dokonaæ wyboru miêdzy sposobe
cji celu gospodarczego bez wnoszenia wk³adów (np. poprzez pó niejsze zakupy w celu odspr
zeda¿y, nie bêd¹ce jednak wk³adem) lub wniesieniem wk³adów jako podstawy przysz³ej dzia³aln
o¿liwe jest tak¿e zobowi¹zanie do wniesienia wk³adów z okre leniem sposobu ich wykorzystani
.
Ad 4). Umowa spó³ki cywilnej jest zdarzeniem konstytutywnym, kreuj¹cym spó³kê (K. Pietrzyko
ski, Kodeks, s. 493; równie¿ W Kubala, K. Kubala, Umowa, s. 14). Nale¿y przyj¹æ, ¿e wspólni
usi byæ co najmniej dwóch, a przepisy nie ograniczaj¹ górnej granicy liczby wspólników. Jed
ak¿e stosunki spó³ki cywilnej nie predestynuj¹ jej do zwi¹zku zbyt du¿ej liczby cz³onków. W
siê, ¿e nale¿y przychyliæ siê do pogl¹du, zgodnie z którym umowa spó³ki nie ma maj¹tkowego
ru umowy wielostronnej, lecz jest klasyczn¹ umow¹ dwustronn¹ (K. Pietrzykowski, Kodeks
, s. 494; inaczej K. Kruczalak, Prawo, s. 122). Stronami umowy s¹ z jednej strony
wspólnik, a z drugiej -pozostali wspólnicy (F Longchamps de Berier, Zobowi¹zania, Pozn
añ 1948, s. 149). Potwierdza to istotê spó³ki cywilnej jako zobowi¹zania, a wiêc to, ¿e wys
dwie strony stosunku: d³u¿nik i wierzyciel. Umowa spó³ki cywilnej jest umow¹ konsensualn¹,
obowi¹zuj¹c¹, odp³atn¹, przysparzaj¹c¹ i kauzaln¹ (J. Krauss , Prawo, s. 42), Umowa spó³ki
yæ stwierdzona pismem. Jednak zastrze¿enie formy pisemnej ma charakter ad probatione
m, gdy¿ brak jest sankcji niewa¿no ci (art. 860 § 2 KC). Je¿eli jednak umowa mia³aby np. pr
enosiæ w³asno æ nieruchomo ci, konieczna by³aby forma aktu notarialnego pod rygorem niewa¿n
Tak jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, powstanie spó³ki cywilnej nastêpuje z chwil¹ zawarcia
mowy (choæby ustnie). Spó³ka cywilna nie jest osob¹ prawn¹,
Tre æ umowy spó³ki nie zosta³a okre lona w przepisach tytu³u XXXI Kodeksu cywilnego. Mo¿na
w umowie spó³ki powinny znale æ siê przede wszystkim nastêpuj¹ce elementy:
l) okre lenie osób wspólników,
2) zobowi¹zanie do osi¹gania wspólnego celu gospodarczego,
3) okre lenie wspólnego celu gospodarczego i oznaczenie sposobu jego realizacji lub
oznaczenie wniesienia wk³adów,
STRONA 173
4) okre lenie, czy umowa jest zawarta na czas okre lony, czy nieokre lony (ma to znacz
enie z punktu widzenia rozwi¹zania umowy).
Przepisy Kodeksu cywilnego o spó³ce co do zasady maj¹ charakter norm ius dispositivi (
wyj¹tkiem s¹ normy o charakterze ius cogens, zawarte w art. 863 § 2, art. 864, 869 § 2,
art. 874 KC).
Oznacza to wiêc, ¿e w umowie spó³ki wspólnicy mog¹ ukszta³towaæ inaczej, ni¿ okre laj¹ to p
eksu cywilnego nastêpuj¹ce kwestie:
³) okre lenie wk³adów do spó³ki, je¿eli maj¹ one nie mieæ identycznej warto ci,
2) okre lenie zasad prowadzenia spraw (zasad podejmowania uchwa³),
3) okre lenie zasad reprezentacji spó³ki,
4) okre lenie sposobu dzia³ania wspólników, je¿eli nie wnosz¹ wk³adów,
5) okre lenie zasad odpowiedzialno ci za zobowi¹zania "wewn¹trz" spó³ki,
6) okre lenie zasad udzia³u w zyskach i stratach,
7) okre lenie regu³ wyst¹pienia wspólnika i rozwi¹zania umowy spó³ki,
8) okre lenie regu³ podzia³u maj¹tku po likwidacji spó³ki czy zasad rozliczenia z by³ym ws
pólnikiem,
9) zastrze¿enie o "wej ciu" spadkobierców wspólnika do spó³ki w jego miejsce.
W tre ci umowy spó³ki cywilnej mog¹ znale æ siê ponadto inne sprawy, je¿eli wspólnicy wyra¿
ar (por. E. Norek, Spó³ki, s. 20 i nast.; W Kubala, K. Kubala, Urnowa, s. 18 i nast.
).
III. Maj¹tek wspólników
Nb 157
Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, jednym ze sposobów osi¹gniêcia wspólnego celu gospodarczego
jest wniesienie wk³adów do spó³ki, Wniesienie wk³adów nie jest jednak obowi¹zkiem wspólnikó
i mog¹ realizowaæ cele gospodarcze w inny sposób. Ponadto mo¿liwe jest przyjêcie, ¿e czê æ
wnosi do spó³ki okre lony wk³ad, inni natomiast nie s¹ obci¹¿ani takim obowi¹zkiem. W takim
padku powinno siê okre liæ w umowie spó³ki sposób wspó³dzia³ania tych wspólników, Przyk³ado
¿e czê æ wspólników mo¿e zobowi¹zaæ siê np. do znalezienia odbiorców towaru, inni do wnies
Mo¿liwe s¹ zarówno spó³ki, w których wszyscy wspólnicy wnie li wk³ad, jak równie¿ spó³ki be
, do których w momencie tworzenia nie jest wnoszony wk³ad do spó³ki (inaczej S. Grzybows
ki, System, s. 809). W wyniku podejmowanej dzia³alno ci tworzy siê maj¹tek wspólników, któr
ednak nie opiera siê tylko na wk³adach. Je¿eli do spó³ki wnoszone s¹ wk³ady, które maj¹ pos
lub innych praw -stanowi¹ one pierwotny maj¹tek wspólników powiêkszony w toku dzia³alno ci
odeks cywilny nie rozwija problematyki wk³adów, poprzestaj¹c w zasadzie na okre leniu, ¿e
wk³ad wspólnika mo¿e polegaæ na wniesieniu do spó³ki w³asno ci lub
STRONA 174
innych praw albo na wiadczeniu us³ug (art. 861 § I KC). Dla okre lenia, co mo¿e byæ wk³ade
o spó³ki, a co nie, pomocne mog¹ byæ ustalenia odnosz¹ce siê do zdolno ci aportowej w spó³k
ita³owych (por. Nb. 283, 375). Z pewno ci¹ wiêc mog¹ to byæ wk³ady pieniê¿ne, a tak¿e te, k
j¹ takiego charakteru. Do wk³adów niepieniê¿nych mo¿emy zaliczyæ w³asno æ rzeczy ruchomych,
mo ci, a tak¿e w³asno æ innych praw, zarówno praw rzeczowych, obligacyjnych (np. wierzyteln
i, które przys³uguj¹ wspólnikowi wobec osób trzecich), praw na dobrach niematerialnych (np
. praw z patentu). Ponadto przedmiotem wk³adu mo¿e byæ zezwolenie na u¿ytkowanie lub u¿ywa
nie rzeczy lub praw. Szczególnie charakterystycznymi wk³adami do spó³ki cywilnej -które ni
e mog¹ byæ uznane za takie w spó³kach kapita³owych -s¹ wiadczenie pracy i wiadczenie us³u
o wiadczenie pracy,
jak i wiadczenie us³ug nie powiêkszaj¹ maj¹tku spó³ki. Jednak¿e w wyniku wiadczenia pracy
g wyst¹piæ mo¿e przyrost maj¹tku spó³ki uzyskany w zamian za te wiadczenia. Wniesienie wk³
postaci pracy powinno byæ okre lone nie tylko rodzajem pracy, ale równie¿ praca ta powi
nna byæ wyceniona (np. zastosowaniem iloczynu godzin, wynagrodzenia i okresu, na j
aki ustala siê wiadczenie pracy). Tak wiêc wiadczenie pracy ma okre lon¹ warto æ material
ot¹ pracy jest jej odp³atny charakter. Jednak¿e wspólnik mo¿e zaliczyæ potencjalne wynagrod
enie za swój wk³ad. Nie mo¿na natomiast uznaæ za pracê prowadzenia spraw i reprezentacji.
Do tych czynno ci wspólnicy s¹ zobowi¹zani bez wzglêdu na wniesienie lub nie wk³adu. Z kole
wiadczenie us³ug mo¿e mieæ charakter nieodp³atny (W. Pyzio³, Kodeks, s. II/A/7, przyjmuje
¿e mo¿e mieæ ono odp³atny charakter). Wk³ad polegaj¹cy na wiadczeniu us³ug oznacza po pro
ykonanie tych us³ug dla spó³ki.
Domniemywa siê, ¿e wk³ady wspólników maj¹ jednakow¹ warto æ (art. 861 KC). Oznacza to, ¿e j
cy nie okre lili warto ci wk³adów, które s¹ wnoszone, to przyjmuje siê ich identyczn¹ warto
zglêdu na warto æ rzeczywist¹. Jednak¿e wspólnicy mog¹ w umowie spó³ki wyra nie okre liæ wa
miêdzy sob¹. W takiej sytuacji domniemanie z art. 861 KC nie ma zastosowania. Ponadt
o domniemanie to mo¿e byæ obalone przez wspólnika, który wyka¿e, ¿e wk³ady maj¹ ró¿n¹ warto
Wniesienie wk³adu do spó³ki zale¿y od charakteru wk³adu (W Pyzio³, Kodeks, s. II/A/8). Mo¿e
st¹piæ na podstawie umowy spó³ki lub na podstawie dodatkowo zawartej umowy. Je¿eli umowa s
pó³ki mia³aby przenie æ np. w³asno æ nieruchomo ci, powinna byæ zawarta w formie aktu notar
od rygorem niewa¿no ci. Gdyby natomiast zawarta zosta³a umowa w zwyk³ej formie pisemnej,
konieczne by³oby zawarcie dodatkowego aktu notarialnego.
Nb 158
Zawarcie umowy spó³ki cywilnej powoduje miêdzy wspólnikami specyficzn¹ wspólno æ ³¹czn¹, zw
spólno ci¹ do niepodzielnej rêki. Wspólno æ ta obejmuje zarówno wk³ady wnoszone do spó³ki,
i wszystkie sk³adniki nabyte w toku dzia³alno ci spó³ki (J. Krauss, Prawo, s. 43-44; K. Kr
uczalak, Prawo, s. 124). Konsekwencj¹ przyjêcia kon-
STRONA 175
-strukcji wspólno ci ³¹cznej jest to, ¿e utworzony maj¹tek jest w³asno ci¹ wszystkich wspól
e spó³ki. Spó³ka nie jest podmiotem uprawnionym z tytu³u praw maj¹tkowych. Dlatego te¿ u¿yw
ormu³owania "maj¹tek spó³ki" dochodzi do pewnego uproszczenia polegaj¹cego na uto¿samieniu
spólno ci wspólników z maj¹tkiem spó³ki. Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, spó³ka nie ma podm
wnej, co powoduje, ¿e stron¹ dokonanych czynno ci prawnych s¹ wszyscy wspólnicy. Wspólno æ
st odrêbnym maj¹tkiem, który nie wchodzi w sk³ad maj¹tków poszczególnych wspólników. Ten fa
duje, ¿e mamy pewne podobieñstwo do maj¹tku spó³ki. Szczególne problemy powstaj¹, gdy osoba
zyczna -wspólnik pozostaje w zwi¹zku ma³¿eñskim. W takim przypadku nale¿y przyj¹æ, ¿e prawa
(nie bêd¹cego wspólnikiem) nie obejmuj¹ sk³adników maj¹tkowych spó³ki (wspólników), które o
Przepisy o spó³ce cywilnej i jawnej wy³¹czaj¹ uregulowania zawarte w KRO (por. A. Dyoniak,
Przynale¿no æ do maj¹tku ma³¿onków udzia³u w spó³ce z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ i akcy
1, Nr 3, s. 25 i nast.; równie¿ Z. Policzkiewicz, O dopuszczalno ci, s. 529-531; S. So³t
ysiñski, w: Kodeks, s. 586 i nast.; G. Jêdrejek, Przynale¿no æ praw spó³kowych w spó³kach o
h do maj¹tku ma³¿onków, Pr. Spó³. 1999, Nr 11, s. 28 i nast.). Prawa wspó³ma³¿onka (nie bêd
em) mog¹ natomiast obejmowaæ prawo udzia³u w czê ci zysków wspólnika czy okre lonego maj¹tk
le tylko po rozwi¹zaniu umowy spó³ki (wyr. SA w Lublinie z 25.3.1957 r., IACA46/97, Ap
elacja 1997, Nr 3, poz. 18).
Konsekwencj¹ wspólno ci ³¹cznej jest równie¿ to, ¿e wspólnik nie mo¿e rozporz¹dzaæ udzia³em
u wspólników ani udzia³em w poszczególnych sk³adnikach tego maj¹tku. U¿yte w art. 863 § l K
rmu³owanie "udzia³" nie mo¿e byæ uto¿samiane z udzia³em kapita³owym w maj¹tku spó³ki jako o
u³amkiem w stosunku do ca³o ci maj¹tku. Sformu³owanie "udzia³" oznacza w tym przypadku udz
a³ bezu³amkowy w maj¹tku spó³ki, który to uzyska charakter u³amkowy po rozwi¹zaniu spó³ki.
ach Kodeksu cywilnego wystêpuje jeszcze inne znaczenie terminu udzia³, na oznaczenie
partycypacji w zysku i stratach (art. 867 § l KC). Ponadto pojêcie udzia³ w spó³ce mo¿e oz
aczaæ udzia³ w kompleksie praw i obowi¹zków wspólnika. Odnosz¹c siê powtórnie do pojêcia "u
znaczeniu bezu³amkowej partycypacji w maj¹tku wspólnym wspólników (spó³ki), nale¿y podkre l
ostwo w spó³ce cywilnej ma równie¿ charakter bezu³amkowy. Wspólnik nie mo¿e bez zgody innyc
spólników rozporz¹dzaæ udzia³em we wspólnym maj¹tku ani udzia³em w poszczególnych sk³adnika
Ponadto w czasie trwania spó³ki wspólnik nie
STRONA 176
mo¿e domagaæ siê podzia³u wspólnego maj¹tku. Analogicznie w czasie trwania stosunku spó³ki
yciel osobisty wspólnika nie mo¿e ¿¹daæ zaspokojenia z jego udzia³u we wspólnym maj¹tku wsp
ni z udzia³u poszczególnych sk³adników tego maj¹tku. Jednak¿e wierzycielowi osobistemu przy
guje prawo wypowiedzenia stosunku spó³ki (choæ w art. 870 KC mowa jest nieprecyzyjnie
o wypowiedzeniu udzia³u, podobnie zreszt¹ jak w art. 869 KC, co nie jest zgodne z be
zu³amkowym charakterem wspólno ci ³¹cznej wspólników). Wierzycielowi osobistemu przys³uguje
dto zajêcie praw przys³uguj¹cych wspólnikowi na wypadek jego wyst¹pienia ze spó³ki lub rozw
ia spó³ki (W Pyzio³, Kodeks, s. lUAl11).
IV. Odpowiedzialno æ za zobowi¹zania spó³ki
Nb 159
Zagadnieniu odpowiedzialno ci za zobowi¹zania spó³ki po wiêcony jest przepis art. 864 KC (z
zobowi¹zania spó³ki wspólnicy odpowiedzialni s¹ solidarnie). Przepis ten operuje pojêciem
pó³ki na oznaczenie stosunku wspólników (wspólno æ ³¹czna). Ma on charakter normy iuris cog
czyli nie mo¿e byæ wol¹ wspólników zmieniony ze skutkiem zewnêtrznym, tj. wobec osób trzeci
Nie ma jednak przeszkód, aby w stosunku wewnêtrznym -miêdzy wspólnikami -wspólnicy przyjêl
inne regu³y odpowiedzialno ci (K. Kuba/a, W Kuba/a, Umowa, s. 71 i nast.).
Podstawow¹ zasad¹ przy odpowiedzialno ci za zobowi¹zania jest, ¿e za wspólne zobowi¹zania w
ików (spó³ki), wynikaj¹ce ze stosunku spó³ki, ka¿dy ze wspólników ponosi odpowiedzialno æ s
acza to, ¿e ka¿dy odpowiada za ca³o æ d³ugu, a spe³nienie wiadczenia zwalnia pozosta³ych w
Zwolnienie z d³ugu nastêpuje w stosunku do wierzycieli, a wspólnicy musz¹ siê rozliczyæ miê
sob¹. Odpowiedzialno æ solidarna wspólników jest odpowiedzialno ci¹ odnosz¹c¹ siê tylko do
nie do spó³ki. Wspólnicy odpowiadaj¹ solidarnie miêdzy sob¹ bez solidarno ci spó³ki, która
odrêbnienia maj¹tkowego uzasadniaj¹cego tak¹ solidarno æ. Inaczej wiêc kszta³tuje siê odpow
no æ wspólników spó³ki cywilnej ni¿ spó³ki jawnej, w której odpowiedzialno æ solidarna jest
no ci¹ z pozosta³ymi wspólnikami oraz ze spó³k¹ (art. 22 § 2 KSH). Odpowiedzialno æ solidar
siê do zobowi¹zañ powsta³ych w czasie, gdy wspólnicy pozostawali w spó³ce z wy³¹czeniem zo
wsta³ych przed przyst¹pieniem wspólnika do spó³ki lub po jego wyst¹pieniu ze spó³ki (orz. S
4.7.1967 r., II CR 187/67, OSNCP 1968, Nr 2, poz. 89).
STRONA 177
Odpowiedzialno æ wspólników w spó³ce cywilnej jest odpowiedzialno ci¹ osobist¹, nieogranicz
rwszorzêdn¹. Odpowiedzialno æ osobista oznacza, ¿e wierzyciel bêdzie móg³ siêgn¹æ do maj¹tk
wspólników wed³ug swego wyboru. Odpowiedzialno æ ta ³¹czy siê z solidarno ci¹, co w konsekw
oduje, ¿e wierzyciel mo¿e siêgn¹æ do maj¹tku jednego wspólnika, kilku z nich czy wreszcie d
szystkich. Wspólnik, z którego maj¹tku nast¹pi³o zaspokojenie, ma roszczenie regresowe w s
tosunku do pozosta³ych wspólników. Kodeks cywilny nie przewiduje górnej granicy odpowied
zialno ci wspólników. Oznacza to, ¿e wysoko æ odpowiedzialno ci jest wyznaczana zaci¹gniêty
wi¹zaniami i nie mo¿e w stosunku do osób trzecich ulec ograniczeniu. Odpowiedzialno æ pier
wszorzêdna oznacza, ¿e wierzyciel nie musi najpierw wykorzystaæ mo¿liwo ci zaspokojenia z
maj¹tku spó³ki (wspólno ci wspólników), a dopiero gdyby tego maj¹tku nie wystarczy³o, siêgn
spólników (tak jest w przypadku odpowiedzialno ci subsydiarnej). Mo¿e on przede wszystki
m siêgn¹æ do maj¹tku wspólników.
Z chwil¹ wej cia w ¿ycie Kodeksu spó³ek handlowych i przyjêcia odpowiedzialno ci subsydiarn
w spó³ce jawnej zasady odpowiedzialno ci miêdzy spó³k¹ jawn¹ a cywiln¹ ró¿ni¹ siê obecnie i
Odpowiedzialno æ dotyczy wszelkiego rodzaju zobowi¹zañ spó³ki bez wzglêdu na ród³o ich pow
zynno æ prawna, czyn niedozwolony, bezprawne wzbogacenie) i charakter tego zobowi¹zani
a (prywatne, publicznoprawne -np. podatki, ubezpieczenia).
Z kolei za zobowi¹zania osobiste (indywidualne) wspólników, które nie s¹ zobowi¹zaniami spó
spó³ka nie ponosi odpowiedzialno ci. Zgodnie z art. 115 § l OrdPU, wspólnik spó³ki cywilnej
powiada ca³ym
swoim maj¹tkiem solidarnie ze spó³k¹ i pozosta³ymi wspólnikami za zaleg³o ci podatkowe spó³
ików, wynikaj¹ce z dzia³alno ci spó³ki. Zasada ta obowi¹zuje równie¿ by³ego wspólnika, je¿e
dzia³alno ci spó³ki zaleg³o ci podatkowe spó³ki oraz innych wspólników powsta³y w okresie,
spólnikiem.
V. Prowadzenie spraw spó³ki
Nb 160
Spó³ka cywilna jest stosunkiem, w którym wspólnicy s¹ zobowi¹zani do wspó³dzia³ania w celu
wspólnego celu gospodarczego. Odbywa siê to przez dzia³anie w sposób oznaczony z uwzglêdn
ieniem wniesienia wk³adu. S³owo dzia³anie odnosi siê do spó³ki, ale mo¿e byæ rozumiane w w¹
aczeniu i dotyczyæ tylko do wspólników lub osób trzecich.
STRONA 178
Mianowicie czynno ci dokonywane w imieniu spó³ki mog¹ mieæ postaæ czynno ci prowadzenia spr
oraz czynno ci reprezentacji. Te pierwsze nale¿¹ do kompetencji wspólników, a wyj¹tkowo pow
erzane s¹ osobie trzeciej (zleceniobiorcy, pracownikowi). W przypadku reprezentacj
i, czynno ci takie s¹ dokonywane przez wspólników oraz ewentualnie przez pe³nomocników wspó
ków. Tak wiêc prawa i obowi¹zki zwi¹zane z funkcjonowaniem spó³ki nie musz¹ byæ ca³kowicie
wane przez wspólników, którzy mog¹ pos³ugiwaæ siê innymi osobami. Pojêcie prowadzenia spraw
dosyæ kontrowersyjne w doktrynie. Zagadnienie to ma szerszy kontekst i odnosi siê n
ie tylko do spó³ki cywilnej, ale równie¿ do spó³ek handlowych, a tak¿e szerzej do jednostek
stêpuj¹cych w obrocie (osoby prawne) -por. prezentacja dyskusji w doktrynie przedsta
wionej przez A. Kidybê (Status prawny komandytariusza, Warszawa 1998, s. 172-180).
W odniesieniu tylko do spó³ki cywilnej przyjêto, ¿e prowadzenie spraw obejmuje dokonywa
nie czynno ci faktycznych i prawnych w zakresie dzia³ania spó³ki (art. 865 KC) (tak K. P
ietrzykowski, Kodeks, s. 506;
W. Pyzio³, Kodeks, s. II/N13). Stanowisko takie jest jednak w¹tpliwe. Przede wszystk
im ze wzglêdu na zaliczenie czynno ci prawnych do prowadzenia spraw. Wydaje siê, ¿e na c
zynno æ prowadzenia spraw sk³adaj¹ siê
czynno ci faktyczne, polegaj¹ce na podejmowaniu wszelkich decyzji (we wszystkich sfe
rach dzia³ania spó³ki), podejmowanie decyzji przygotowuj¹cych dokonanie czynno ci prawnych
, a tak¿e podejmowanie decyzji zwi¹zanych z wykonaniem czynno ci prawnych. Z czynno ci p
rowadzenia spraw nale¿y wy³¹czyæ czynno ci prawne, gdy¿ te ostatnie realizowane s¹ w proces
reprezentacji spó³ki. Zarówno prowadzenie spraw, jak i reprezentacja sk³adaj¹ siê na ca³o æ
u wspólników dotycz¹cego wspó³dzia³ania, aby osi¹gn¹æ cel gospodarczy.
Nb 161
Zgodnie z art. 865 § l KC, ka¿dy wspólnik jest uprawniony i zobowi¹zany do prowadzenia s
praw spó³ki. To prawo wspólnika mo¿e byæ mu odebrane tylko za jego zgod¹ albo z wa¿nych pow
przez s¹d.
Mo¿liwa jest wiêc sytuacja, w której powierza siê prowadzenie spraw jednemu wspólnikowi cz
y grupie wspólników, a nawet osobom spoza ich grona. Jak siê wydaje, nie musi mieæ zasto
sowania regu³a odnosz¹ca siê do spó³ki jawnej, wed³ug której nie mo¿na powierzyæ prowadzeni
osobie trzeciej z wy³¹czeniem wspólników (art. 38 § l KSH). Kodeks spó³ek handlowych wprow
a tê normê -maj¹c¹ charakter iuris cogentis, co w konsekwencji oznaczaæ powinno, ¿e zasada
a nie musi obowi¹zywaæ w spó³ce cywilnej. Je¿eli wspólnicy nie ureguluj¹ zasad prowadzenia
aw w umowie spó³ki, obowi¹zuj¹ nastêpuj¹ce zasady:
STRONA 179
1) ka¿dy wspólnik bez uprzedniej uchwa³y wspólników mo¿e prowadziæ sprawy, które nie przekr
zakresu zwyk³ych czynno ci spó³ki (art. 865 § 2 KC);
2) je¿eli czynno ci maj¹ charakter czynno ci przekraczaj¹cych zakres zwyk³ych czynno ci spó
nieczna jest uchwa³a wszystkich wspólników (argumentum a contrario z art. 865 KC);
3) je¿eli czynno æ ma charakter czynno ci zwyk³ego zarz¹du, a przed jej zakoñczeniem chocia
eden ze wspólników sprzeciwi³ siê jej dokonaniu, potrzebna jest uchwa³a wszystkich wspólnik
(art. 865 § 2 KC);
4) je¿eli czynno æ ma charakter nag³y (nadzwyczajny), której zaniechanie mog³oby naraziæ sp
iepowetowane straty, ka¿dy wspólnik mo¿e bez uprzedniej uchwa³y j¹ zrealizowaæ (art. 865 §
C).
Czynno ci zwykle go zarz¹du to te, które w normalnym toku dzia³alno ci spó³ki zapewniaj¹ pr
y jej przebieg. Je¿eli wymagana jest uchwala wspólników, to co do zasady zapada ona je
dnomy lnie. Umowa spó³ki mo¿e jednak wprowadziæ odmienne zasady podejmowania uchwal odpowi
edni¹ wiêkszo ci¹ g³osów (zwyk³¹, bezwzglêdn¹, kwalifikowan¹) z uwzglêdnieniem odpowiednieg
iewa¿ regulacja spraw z zakresu prowadzenia spraw spó³ki ma charakter ius dispositivi,
powy¿ej przedstawione zasady mog¹
byæ kszta³towane przez wspólników odmiennie.
VI. Reprezentacja spó³ki
Nb 162
Przy reprezentacji spó³ki cywilnej zastosowano nieco odmienne zasady ni¿ w przypadku n
p. handlowych spó³ek osobowych, w których materia reprezentacji nale¿y do czynno ci maj¹cyc
uregulowanie na podstawie norm iuris cogentis.
W spó³ce cywilnej art. 866 KC, który reguluje problematykê reprezentacji, ma charakter n
ormy wzglêdnie obowi¹zuj¹cej. Zasada ta nie wp³ywa na pewno æ obrotu, gdy¿ (niezale¿nie od
h s³abo ci spó³ki cywilnej jako nios¹cej pewne zagro¿enie dla obrotu) brak utrwalonych, zar
jestrowanych zasad reprezentacji mo¿e nara¿aæ interesy osób trzecich.
Jak zosta³o to wyja nione, pojêcie reprezentacji mo¿na rozumieæ w znaczeniu szerokim lub w¹
kim. W szerokim znaczeniu chodzi o wystêpowanie we wszelkich stosunkach z zakresu
prawa cywilnego, administracyjnego, pracy itd., czyli chodzi o te czynno ci, które n
ie maj¹ tylko charakteru cywilnoprawnego. W takim przypadku zwi¹zane jest to z ujawn
ieniem stanowiska na zewn¹trz, maj¹cego charakter czynno ci
STRONA 180
faktycznych, a nie prawnych. W¹skie rozumienie pojêcia reprezentacja nale¿y wi¹zaæ tylko z
dokonanymi czynno ciami prawnymi wi¹¿¹cymi siê ze sk³adaniem i przyjmowaniem o wiadczeñ wo
ak wiêc reprezentacja w w¹skim znaczeniu odnosi siê tylko do czynno ci prawnych. Wydaje
siê, ¿e rozumienie pojêcia reprezentacja, u¿yte w art. 866 KC, nale¿y odnosiæ do w¹skiego z
zenia tego pojêcia, gdy¿ z punktu widzenia Kodeksu cywilnego stosunki -poza tymi, któr
e maj¹ cywilnoprawny charakter- nie s¹ przedmiotem zainteresowania (chyba ¿e chodzi o
te czynno ci, które nie maj¹ cywilnoprawnego charakteru, ale z którymi zwi¹zane s¹ skutki c
wilnoprawne). Generalnie reprezentacja powinna wiêc zostaæ odró¿niona od prowadzenia spr
aw. W przypadku spó³ki cywilnej powi¹zano zasady reprezentacji spó³ki z zasadami prowadzen
ia jej spraw.
Nale¿y uznaæ, ¿e prawo do reprezentowania spó³ki opiera siê na upowa¿nieniu do prowadzenia
aw przez wspólnika lub umocowaniu przez pe³nomocnika. Zgodnie z art. 866 KC, w braku
odmiennej umowy lub uchwa³y wspólników, ka¿dy wspólnik jest umocowany do reprezentowania
spó³ki w takich granicach, w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw.
Nb 163
Uregulowanie zasad reprezentacji w spó³ce cywilnej wydaje siê stosunkowo "s³abe", skoro
uchwa³¹ wspólników, np. podjêt¹ wiêkszo ci¹ g³osów, mo¿na ograniczyæ prawo wspólnika do rep
episie tym nie mówi siê tak¿e o tym, ¿e jest to prawo i obowi¹zek wspólnika. Odes³anie do z
d prowadzenia spraw ma wymiar techniczny i samo nie stanowi jeszcze o uznaniu pr
awa lub obowi¹zku reprezentowania spó³ki.
Z okre lenia art. 866 KC wynika, ¿e:
l) wspólnik ma prawo do reprezentowania samodzielnie, je¿eli dotyczy to czynno ci nie
przekraczaj¹cych zakresu zwyk³ych czynno ci,
2) wspólnik ma prawo reprezentowania spó³ki, je¿eli realizuje czynno æ nag³¹, której zaniec
og³oby naraziæ spó³kê na niepowetowane straty.
W przypadku, je¿eli s¹ to:
l) czynno ci przekraczaj¹ce zakres zwyk³ych czynno ci,
2) czynno ci w ramach zwyk³ych czynno ci spó³ki, ale wobec których sprzeciw zg³osi³ który
, konieczna jest -przed podjêciem czynno ci reprezentacyjnych -uchwa³a
wspólników.
Wydaje siê, ¿e dokonanie czynno ci prawnej bez stosownych uchwa³ powoduje stan bezskutec
zno ci zawieszonej. Zgodnie z tym, umowa musi byæ potwierdzona przez wspólników, a skutk
iem braku takiej zgody jest niewa¿no æ dokonanej czynno ci prawnej (ex tunc).
STRONA 180
Wspólnicy w umowie spó³ki oraz w uchwale wspólników mog¹ przyj¹æ szczególne zasady reprezen
np. polegaj¹ce na konieczno ci wspó³dzia³ania dwóch wspólników czy wspólnika z pe³nomocniki
oñcu dwóch pe³nomocników (reprezentacja ³¹czna). Mog¹ byæ wprowadzone inne regu³y upowa¿nia
ch wspólników do samodzielnego dzia³ania ³¹cznie z inn¹ osob¹. Wobec braku regulacji odnosz
siê do reprezentacji biernej, nale¿y przyj¹æ, ¿e przyjmowanie o wiadczeñ woli jest jednooso
e, chyba ¿e wspólnicy ustal¹ inne zasady.
Nb 164
Wspólnik dokonuj¹cy czynno ci prawnych dzia³a jako przedstawiciel ustawowy. Niepodobna p
rzyj¹æ, ¿e dzia³a on jako przedstawiciel ustawowy tylko w zakresie zwyk³ych czynno ci spó³k
poza tym zakresem wystêpuje jako pe³nomocnik (tak w¹tpliwie W Pyzio³, Kodeks, s. II/AI14
). Przede wszystkim z tego powodu, ¿e przyjmuj¹c jego umocowanie ustawowe do dzia³ania
, nie mo¿emy odrêbnie traktowaæ jego czynno ci z punktu widzenia ich wagi. Ewentualna uc
hwa³a wspólników przy czynno ciach przekraczaj¹cych zwykle czynno ci spó³ki i przy sprzeciw
e stanowi o umocowaniu, ale jest zgod¹ na dokonanie takiej czynno ci przez osoby ju¿ u
mocowane.
Poza wspólnikami spó³kê mog¹ reprezentowaæ pe³nomocnicy. Pe³nomocnictwo udzielane jest prze
ników zgodnie z zasadami reprezentacji spó³ki. Zarówno przedstawiciel ustawowy (wspólnik),
jak i pe³nomocnik dzia³aj¹ w imieniu wszystkich wspólników oraz swoim w³asnym.
Je¿eli w umowie spó³ki uzgodniono podzia³ zadañ pomiêdzy okre lonych wspólników w zakresie
enia dzia³alno ci gospodarczej spó³ki, nie wprowadzaj¹c przy tym ¿adnych ograniczeñ (kwotow
lub innych), okre la to zakres zwyk³ych czynno ci, do wykonywania których dany wspólnik j
est umocowany (wyr. SN z 13.2.1997 r., I CKN 85/96, OSP 1997, Nr 12, poz. 228).
Nb 165
Pojêcie "udzia³" odnosi siê równie¿ do rozumienia tego terminu jako stopnia partycypacji w
nadwy¿ce bilansowej lub wyrównani strat spó³ki. Zysk brutto jest czê ci¹ maj¹tku, która po
po odjêciu od ogólnej warto ci maj¹tku wk³adów do spó³ki. Czysty zysk netto obliczony jest
n sposób, ¿e od zysku brutto odejmujemy zobowi¹zania wymagalne (prywatno- i publicznop
rawne -w tym podatki) i otrzymujemy zysk netto. Kategoria zysku (równie¿ straty) jes
t rozpatrywana po zakoñczeniu roku obrachunkowego (w³a ciwie w jego
STRONA 182
ostatnim dniu) lub po rozwi¹zaniu spó³ki. Wtedy to mo¿emy rozwa¿aæ, czy powsta³ zysk i czy
on byæ dzielony i wyp³acony. Strata natomiast obliczona jest w analogiczny sposób, al
e stanowi warto æ ujemn¹, któr¹ nale¿y wyrównaæ. Zasad¹ jest, ¿e rokiem obrachunkowym jest
darzowy.
Nb 166
Zasad¹ jest (wspólnicy zasadê tê mog¹ zmieniæ), ¿e ka¿dy wspólnik jest uprawniony do równeg
zyskach i uczestniczy w tym samym stosunku w stratach, bez wzglêdu na rodzaj i wa
rto æ wk³adu. Jednak¿e wspólnicy mog¹ w umowie zmieniæ zasady podzia³u zysku i uczestniczen
stratach, w szczególno ci poprzez odpowiednie okre lenie stosunkowe. Mo¿e to odbywaæ siê w
elacji do wnoszonych wk³adów albo opieraæ siê na innych zasadach. Jednak poziom udzia³u w
zyskach nie musi odpowiadaæ poziomowi partycypacji w stratach. W szczególno ci mo¿na zwo
lniæ niektórych wspólników od udzia³u w stratach. Nie mo¿na natomiast wy³¹czyæ wspólnika od
zyskach (art. 867 § l in fine KC). Jednak¿e przyjêcie zwolnienia od udzia³u w stratach m
usi powodowaæ, ¿e chocia¿by jeden wspólnik musi byæ obci¹¿ony stratami spó³ki.
Udzia³ w stratach nale¿y odró¿niæ od odpowiedzialno ci za zobowi¹zania. Ta ostatnia jest uz
iona od powsta³ych zobowi¹zañ i mo¿e byæ realizowana na bie¿¹co. Udzia³ w stratach "ujawnia
a koniec roku obrachunkowego. Je¿eli wspólnik -mimo zobowi¹zania -nie rekompensuje str
at, to udzia³ w stratach "zamienia siê" na odpowiedzialno æ wobec spó³ki za powsta³e zobowi
a. Zwolnienie wspólnika z udzia³u w stratach nie powoduje skutku w postaci uchylenia
nieograniczonej odpowiedzialno ci maj¹tkiem osobistym za zobowi¹zania spó³ki (tak W Pyzio³
Kodeks, s. Il/A/15).
Wspólnik mo¿e ¿¹daæ podzia³u i wyp³aty zysków dopiero po rozwi¹zaniu spó³ki, a gdy spó³ka z
czas d³u¿szy (tj. d³u¿szy ni¿ rok), wspólnicy mog¹ ¿¹daæ podzia³u i wyp³aty zysku z koñcem
achunkowego. Z powy¿szego wynika, ¿e nale¿y odró¿niæ ¿¹danie podzia³u i ¿¹danie wyp³aty zys
To pierwsze jest ¿¹daniem polegaj¹cym na ustaleniu, jaka czê æ wypracowanego zysku przypadn
e na wspólnika. ‾¹danie podzia³u nie jest równoznaczne z wyp³at¹ zysku. ‾¹danie podzia³u, t
nia, czy zysk przys³uguje, czy nie i w jakiej czê ci, mo¿e nie byæ uzupe³nione ¿¹daniem wyp
np. przekazaniem na fundusze zapasowe, rozwojowe itp. Natomiast ¿¹danie wyp³aty wi¹¿e siê
ju¿ ustalonym i okre lonym zyskiem i polega na roszczeniu wyp³aty na rzecz wspólnika lu
b na wskazany cel. Wspólnicy mog¹ podj¹æ uchwa³ê o wyp³aceniu zysku, np. na cele charytatyw
STRONA 183
W Kodeksie cywilnym brak jest analogicznej normy, jak w przypadku spó³ki jawnej (art
. 53 KSH), wed³ug której wspólnik ma prawo ¿¹dania odsetek od swego "udzia³u", nawet gdy sp
ponios³a straty. Normy Kodeksu spó³ek handlowych nakazuj¹ uzupe³nienie przez czê æ zysku od
dniej czê ci strat, jakiej dozna³ udzia³ wspólnika -art. 52 § 2 KSH.
VIII. Wyst¹pienie wspólnika
Nb 167
Wyst¹pienie wspólnika jest takim zdarzeniem prawnym, które powoduje, ¿e stosunek spó³ki ust
je wobec poszczególnych wspólników, a trwa dalej w stosunku do pozosta³ych.
Do przyczyn powoduj¹cych wyst¹pienie wspólnika zaliczyæ mo¿emy wypowiedzenie. Szczególny ch
rakter ma natomiast mieræ wspólnika, gdy¿ trudno j¹ zaliczyæ do kategorii zwi¹zanych z pod
owanymi czynno ciami prawnymi. Jednak¿e mieræ powoduje ustanie stosunku cz³onkostwa w spó³
Wypowiedzenie stosunku spó³ki (wypowiedzenie udzia³u) mo¿e byæ nastêpstwem czynno ci wspól
lub wierzyciela wspólnika. Od wyst¹pienia wspólnika w drodze jednostronnego o wiadczenia
nale¿y odró¿niæ zgodê wspólników na wyst¹pienie wspólnika w ka¿dym czasie (M. Ja kiewicz,
spólnika ze spó³ki, Prawo Spó³ek 1997, Nr 9, s. 2 i nast.).
Prawo wspólnika odnosi siê do wypowiedzenia spó³ki, a nie umowy spó³ki. W art. 869 KC mowa
est o wypowiedzeniu "swojego udzia³u", co nale¿y rozumieæ jako wypowiedzenie stosunku
cz³onkostwa w spó³ce. Wspólnik mo¿e wypowiedzieæ spó³kê:
1) z zachowaniem terminu wypowiedzenia na trzy miesi¹ce przed zakoñczeniem roku obra
chunkowego, je¿eli umowa zosta³a zawarta na czas nieoznaczony,
2) bez zachowania terminów wypowiedzenia, z wa¿nych powodów, je¿eli spó³ka jest zawarta na
zas nieoznaczony,
3) bez zachowania terminów wypowiedzenia, z wa¿nych powodów, je¿eli spó³ka zawarta jest na
zas oznaczony,
4) z zachowaniem terminów wypowiedzenia okre lonych w umowie spó³ki (niekoniecznie ze sk
utkiem na koniec roku obrachunkowego i na 3 miesi¹ce przed jego zakoñczeniem), je¿eli
wspólnicy tak postanowi¹.
Normalnym trybem jest wyst¹pienie za wypowiedzeniem. Chodzi o to, aby spó³ka (pozostal
i wspólnicy) mieli czas na przygotowanie nowej struktury spó³ki bez wspólnika oraz na ro
zliczenie z nim. Natomiast bez
STRONA 184
wypowiedzenia mo¿liwe jest ust¹pienie tylko w przypadku, gdy zachodz¹ wa¿ne powody (powa¿n
a choroba, wyjazd wspólnika za granicê na d³u¿szy czas). Wa¿ne powody mog¹ zachodziæ równie
ronie innych
wspólników (np. naruszenie zasad lojalno ci).
Nb 168
W wyniku wypowiedzenia spó³ki (udzia³u) koñczy siê stosunek prawny ³¹cz¹cy wspólnika z pozo
spólnikami. O wiadczenie woli powinno byæ z³o¿one pozosta³ym wspólnikom. Charakterystyczne
spó³ki cywilnej jest to, ¿e równie¿ wierzyciel wspólnika mo¿e wypowiedzieæ udzia³ wspólnik
by móg³ to uczyniæ, musz¹ zaistnieæ trzy warunki (art. 870 KC):
l) wypowiedzenie mo¿e nast¹piæ tylko wtedy, gdy uprzednio zajêto prawa przys³uguj¹ce wspóln
m na wypadek wyst¹pienia ze spó³ki lub jej rozwi¹zania,
2) wypowiedzenie mo¿e byæ dokonane tylko przez "osobistego" wierzyciela wspólnika, a n
ie wierzyciela w stosunku do wspólno ci ³¹cznej wspólników (wierzyciela spó³ki),
3) wypowiedzenie jest dopuszczalne, gdy zosta³a wcze niej przeprowadzona bezskuteczn
ie egzekucja z ruchomo ci wspólnika.
Wypowiedzenie udzia³u przez wierzyciela mo¿e nast¹piæ bez wzglêdu na to, czy spó³ka zosta³a
rta na czas okre lony, czy czas nieokre lony.
Wypowiedzenie powinno nast¹piæ z wyprzedzeniem trzymiesiêcznym, a je¿eli umowa spó³ki przew
duje termin krótszy, wierzyciel mo¿e z tego terminu skorzystaæ (art. 870 in fine KC).
Nb 169
Równie¿ mieræ wspólnika powoduje ustanie w stosunku do niego stosunku spó³ki. Jednak¿e, zg
z art. 872 KC, mo¿na w umowie zastrzec, ¿e spadkobiercy wejd¹ do spó³ki na miejsce wspólni
a. W takim
przypadku, je¿eli jest kilku spadkobierców, powinni oni wskazaæ spó³ce osobê, która bêdzie
ywa³a ich prawa. Dopóki to nie nast¹pi, pozostali wspólnicy mog¹ sami podejmowaæ wszelkie c
ynno ci w zakresie
prowadzenia spraw spó³ki. Je¿eli spadkobiercy wstêpuj¹ w miejsce wspólnika, nie maj¹ zastos
nia zasady rozliczania ze spadkobiercami zmar³ego wspólnika. Je¿eli natomiast spadkobi
ercy nie wstêpuj¹ w prawa wspólnika lub ma miejsce "klasyczne" ust¹pienie za wypowiedzen
iem (równie¿ dokonane na podstawie porozumienia z innymi wspólnikami), sposób rozliczani
a jest okre lony w art. 871 KC.
Nb 170
Wspólnikowi wystêpuj¹cemu ze spó³ki zwraca siê w naturze rzeczy, które wniós³ do spó³ki do
wyp³aca siê w pieni¹dzu warto æ jego wk³adu oznaczon¹ w umowie spó³ki, a Vi braku takiego
nia
STRONA 185
-warto æ, któr¹ wk³ad ten mia³ w chwili wniesienia. Nie ulega zwrotowi warto æ wk³adu poleg
a wiadczeniu us³ug albo na u¿ywaniu przez spó³kê rzeczy nale¿¹cych do wspólnika. Ponadto w
wystêpuj¹cemu wspólnikowi w pieni¹dzu tak¹ czê æ warto ci wspólnego maj¹tku pozosta³ego po
rto ci wk³adów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym wystêpuj¹cy wspól
uczestniczy³ w zyskach spó³ki. Strony mog¹ jednak ustaliæ inne zasady rozliczeñ. Nie ma prz
szkód, aby ustaliæ, ¿e rzeczy wnoszone do spó³ki tytu³em wk³adu zostaj¹ zwrócone, np. w nat
IX. Rozwi¹zanie spó³ki
Nb 171
Rozwi¹zanie spó³ki tym ró¿ni siê od ust¹pienia wspólnika, ¿e odnosi siê do wszelkich zdarze
wskutek których stosunek spó³ki ustaje jednocze nie w stosunku do wszystkich wspólników.
Przyczynami rozwi¹zania mog¹ byæ:
l) nast¹pienie zdarzenia, z którym umowa ³¹czy skutek w postaci rozwi¹zania spó³ki (up³yn¹³
jaki spó³kê zawarto),
2) osi¹gniêcie celu spó³ki, dla którego zosta³a ona utworzona,
3) osi¹gniêcie tego celu staje siê niemo¿liwe,
4) je¿eli w spó³ce mia³by pozostaæ tylko jeden wspólnik,
5) zgoda wszystkich wspólników (uchwa³a jednomy lna),
6) orzeczenie s¹du na podstawie ¿¹dania wspólnika (z wa¿nych powodów -art. 874 KC).
Z chwil¹ rozwi¹zania spó³ki do wspólno ci wspólników stosuje siê odpowiednio przepisy o wsp
zê ciach u³amkowych. Oznacza to, ¿e w ten sposób mo¿na okre liæ u³amek maj¹tku, do jakiego
prawa wspólników. Od momentu rozwi¹zania wspólnik mo¿e te¿ rozporz¹dzaæ swoim udzia³em w ma
nym.
X. Likwidacja spó³ki
Nb 172
Od rozwi¹zania spó³ki nale¿y odró¿niæ jej likwidacjê. Likwidacja wystêpuje w nastêpstwie za
enia, jakim jest zaj cie przyczyny rozwi¹zania spó³ki. Wspólnicy mog¹ siê porozumieæ co do
bu rozliczenia, ale równie¿ i w takim przypadku, mimo ¿e nie jest przeprowadzone postêpo
wanie likwidacyjne, mamy do czynienia z likwidacj¹ spó³ki (W Kuba/a, Likwidacja spó³ki cyw
ilnej, MoP 1998, Nr 10, s. 383 i nast.).
Spó³ka trwa nadal, a¿ do zakoñczenia postêpowania likwidacyjnego. Li-
STRONA 186
-kwidacjê prowadz¹ likwidatorzy, którymi mog¹ byæ wspólnicy b¹d osoby, które zostan¹ wybra
stawie jednomy lnej uchwa³y wspólników lub wyznaczone przez s¹d.
Status likwidatorów nie ró¿ni siê od statusu wspólników, gdy¿ jedni i drudzy zaliczani s¹ d
egorii przedstawicieli ustawowych. Likwidatorzy s¹ uprawnieni do reprezentowania s
pó³ki w granicach, w jakich s¹ upowa¿nieni do prowadzenia spraw. Jednak¿e prowadzenie spra
w i reprezentacja s¹ ograniczone celem likwidacji, a nie celem gospodarczym, do ja
kiego spó³ka by³a powo³ana.
Likwidacja polega na zakoñczeniu interesów spó³ki, podejmowaniu tylko czynno ci, które s³u¿
dacji. Cel likwidacji wyznacza wiêc granice dzia³ania likwidatorów. Nowe interesy mog¹ b
yæ rozpoczynane tylko w celu przeprowadzenia likwidacji, czyli dokoñczenia starych.
Likwidatorzy maj¹ obowi¹zek sp³aciæ d³ugi wierzycielom. Po zaspokojeniu wierzytelno ci, je¿
pozostaje maj¹tek, zwraca siê wspólnikom ich wk³ady wed³ug analogicznych zasad, jak przy
zwracaniu wk³adów w razie wyst¹pienia wspólnika ze spó³ki (art. 871 KC). Pozosta³¹ nadwy¿kê
maj¹tku dzieli siê miêdzy wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczyli w zyskach spó³
Decyduj¹cy jest wiêc ustalony stosunek udzia³u w zyskach, a nie poziom wk³adów do spó³ki.
nicy mog¹ jednak ustaliæ regu³y odniesienia siê do wnoszonych wk³adów. Je¿eli natomiast pow
je niedobór, to dzieli siê on miêdzy wspólników w takim stosunku, w jakim wspólnicy uczestn
cz¹ w stratach (choæ mog¹ oni ustaliæ inne relacje udzia³u w stratach).
Postêpowanie likwidacyjne jest zakoñczone z chwil¹ ostatniego rozliczenia. Konieczne j
est podjêcie uchwa³y przez wspólników o zakoñczeniu likwidacji. Jak siê wydaje, ten moment
zie decydowa³ o ustaniu (rozwi¹zaniu) spó³ki cywilnej. Je¿eli wspólnicy nie podejmuj¹ takie
chwa³y, momentem ustania (rozwi¹zania) spó³ki jest ostatnie rozliczenie zwi¹zane ze spó³k¹.
§ 3. Spó³ki handlowe -przepisy ogólne
Literatura: M. As³anowicz, Elementy konstrukcyjne osobowych spó³ek handlowych, PS 2001
, Nr 5; J. Jacyszyn, S. Krze , E. Marsza³kowska-Krze , Kodeks spó³ek handlowych. Komentarz
. Orzecznictwo, Warszawa 2001; A. Karolak, Prawne mechanizmy ochrony spó³ki córki oraz
jej wierzycieli w strukturze holdingowej, PS 2001, Nr 5; A. Kidyba, Kodeks spó³ek h
andlowych. Obja nienia, Kraków 2001; A. Kidyba, Jeszcze o zmianach w prawie spó³ek, PPR
1999, Nr l;
STRONA 187
A. Kidyba, Spó³ka w organizacji, w: Spó³ka z o.o. w praktyce, Warszawa 2001; A. Kidyba,
Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹. Komentarz, Warszawa 2001;A. Koch, Nastêpstwa przek
oczenia przez zarz¹d spó³ek kapita³owych ograniczeñ do dokonywania czynno ci prawnych na tl
kodeksu handlowego i projektu prawa spó³ek handlowych, PPR 2000, Nr 4; M. Litwiñska,
Typologia spó³ek w kodeksie spó³ek handlowych, PUG 200 l, Nr 2; J. P. Nawarski, Skutki p
rzekroczenia przez zarz¹dy spó³ek kapita³owych ograniczeñ do dokonywania czynno ci prawnych
PPR 200 l, Nr l; J. Nawarski, K. Strzelczyk, T. Siemi¹tkowski, R. Potrzeszcz, Kom
entarz do kodeksu spó³ek handlowych. Spó³ki osobowe, Warszawa 2001; R. Potrzeszcz, Tworz
enie spó³ki kapita³owej w kodeksie spó³ek handlowych, PPR 2000, Nr 11; K. Romaniuk, Odpowi
edzialno æ za zobowi¹zania spó³ki handlowej w organizacji, PS 2000, Nr 9; K. Rudnicki, Uza
le¿nienie dzia³ania zarz¹du spó³ki kapita³owej od decyzji innych organów spó³ki, MoP 2000,
. Siemi¹tkowski, Nowa kodyfikacja prawa spó³ek, Pal. 2000, Nr 7-8; J. Szwaja, Nowy kod
eks spó³ek handlowych, PS 2001, Nr l.
I. Przepisy wspólne
1. Uwagi ogólne
Nb 173
Ustawa z 15.9.2000 r. -Kodeks spó³ek handlowych zast¹pi³a obowi¹zuj¹ce od okresu przedwojen
ego rozp. Prezydenta RP z 27.11.1934 r. -Kodeks handlowy. Kodeks spó³ek handlowych p
rzyj¹³ koncepcjê regulacji podmiotowej i obejmuje problematykê tworzenia, organizacji, z
asad funkcjonowania, rozwi¹zywania oraz transformacji (³¹czenie, podzia³, przekszta³cenie)
spó³ek prawa handlowego. Nie reguluje on natomiast czynno ci handlowych, bowiem -zgod
nie z przyjêt¹ zasad¹ jedno ci prawa cywilnego -s¹ one regulowane w Kodeksie cywilnym. Zgo
dnie z art. 2 KSH, w sprawach dotycz¹cych spó³ek najpierw stosujemy przepisy KSH, a gd
y nie uregulowano jakiej materii, wprost stosujemy przepisy Kodeksu cywilnego. Je¿e
li jednak w³a ciwo æ stosunku prawnego bêdzie wymaga³a stosowania przepisów Kodeksu cywilne
to stosujemy je, ale odpowiednio (tzn. ze stosownymi zmianami lub wcale). Kodek
s spó³ek handlowych wprowadza czê ciow¹ autonomiê przepisów wobec przepisów prawa cywilnego
ane jest to przede wszystkim z tym, ¿e spó³ka handlowa to nie tylko umowa kreuj¹ca relac
je wewnêtrzne miêdzy wspólnikami, ale w stosunkach zewnêtrznych tworzony jest podmiot (p
rzedsiêbiorca) -A. Kidyba, Kodeks, s. 19.
Kodeks spó³ek handlowych zawiera przede wszystkim regulacje prawa prywatnego materia
lnego; w niewielkim stopniu znajduj¹ siê w nim regulacje procesowe. Poza regulacj¹ Kod
eksu (choæ niektóre przepisy od-
STRONA 188
-nosz¹ siê do tej materii) pozostaj¹ spó³ki publiczne, uregulowane w ustawie z 21.8.1997 r
. -Prawo o publicznym obrocie papierami warto ciowymi (Dz.U. Nr 118, poz. 754 ze z
m.).
Nb 174
Generalnie spó³ki mo¿emy podzieliæ na: cywilne i handlowe. W ród tych ostatnich wyró¿niamy
obowe i spó³ki kapita³owe. Spó³ki osobowe dzielimy na spó³ki: jawne, partnerskie, komandyto
i komandytowo-akcyjne. Spó³ki kapita³owe to spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ i akcyj
ramach spó³ek kapita³owych, a dotyczy to przede wszystkim spó³ek akcyjnych, mo¿emy wyró¿ni
rywatne i w publicznym obrocie, a stosuj¹c inne kryteria -spó³ki zwyk³e i szczególne typy
spó³ek. Te ostatnie wymienione zosta³y w art. 611 KSH i maj¹ do nich zastosowanie przepi
sy szczególne, reguluj¹ce ich funkcjonowanie. Nale¿¹ do nich:
l) narodowe fundusze inwestycyjne,
2) spó³ki prowadz¹ce dzia³alno æ bankow¹,
3) spó³ki prowadz¹ce gie³dê albo rynki pozagie³dowe,
4) spó³ki prowadz¹ce domy maklerskie,
5) Krajowy Depozyt Papierów Warto ciowych S.A.,
6) spó³ki prowadz¹ce dzia³alno æ ubezpieczeniow¹,
7) towarzystwa funduszy inwestycyjnych,
8) towarzystwa emerytalne,
9) spó³ki publicznej radiofonii i telewizji,
10) spó³ki powsta³e w wyniku komercjalizacji i prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych,
11) inne spó³ki, jak np. regulowane przez ustawê z 29.7.1992 r. o grach losowych, zak³ad
ach wzajemnych i grach na automatach (tekst jedno Dz.U. z 1998 r. Nr 102, poz. 6
50 ze zm.), ustawê z 20.10.1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych (Dz.U. Nr
123, poz. 600 ze zm.), ustawê z 18.1.1996 r. o kulturze fizycznej (tekst jedno Dz.
U. z 200 l r. Nr 81, poz. 889), ustawê z 20.12.1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz
.U. z 1997 r. Nr 9, poz. 43 ze zm.), ustawê z 20.12.1996 r. o portach i przystania
ch morskich (Dz.U. z 1997 r. Nr 9, poz. 44 ze zm.).
Wyodrêbnienie spó³ek osobowych i kapita³owych opiera siê na pewnych historycznych przes³ank
ch wskazuj¹cych na element ³¹czenia osób w spó³kach osobowych i kapita³ów w spó³kach kapita
zia³ ten, oparty jedynie na takim kryterium, nie odzwierciedla istoty przeprowadzo
nej dystynkcji.
Obecnie spó³ki handlowe -równie¿ osobowe -w umowie spó³ki zobowi¹zuj¹ siê d¹¿yæ do osi¹gniê
przez wniesienie wk³adów (oraz je¿eli umowa albo statut tak stanowi, przez
STRONA 189
wspó³dzia³anie w inny sposób -art. 3 KSH). Oznacza to, ¿e okre lenie wk³adów wnoszonych do
le¿y do essentialia negotii umów spó³ek. Przyjêcie takiego postanowienia uwypukla element
kapita³owy w spó³kach osobowych. Z drugiej strony, w spó³kach kapita³owych wskazywano na br
k elementów osobowych, tj. tych, które nie by³y zwi¹zane z kapita³em (na wyj¹tki wskazywano
w spó³ce z o.o.). Obecnie wprowadzono do konstrukcji spó³ek kapita³owych szereg elementów,
tóre mo¿na okre liæ mianem elementów osobowych i, co charakterystyczne, dokonano tego w spó
akcyjnej (art. 354 § l, art. 428, 429 KSH). Je¿eli dodamy do tego przyznanie pe³nej p
odmiotowo ci prawnej (ale nie osobowo ci prawnej) spó³kom osobowym (art. 8 KSH), mo¿liwo æ
wania ogó³u praw i obowi¹zków przez wspólników (art. 10 KSH), podejmowanie uchwa³ o zmianie
owy spó³ki wiêkszo ci¹ g³osów (art. 9 KSH), to prowadzi to do wniosku, ¿e obecnie dystans m
pó³kami osobowymi a kapita³owymi pod wzglêdem zasad i metod dzia³alno ci (m.in. zarz¹d w sp
rtnerskiej, rada nadzorcza, walne zgromadzenie w spó³ce komandytowo-akcyjnej) znaczn
ie siê zmniejszy³.
Kodeks spó³ek handlowych w tytule I zawiera przepisy ogólne, stanowi¹ce swoist¹ klamrê dla
zczegó³owych, pó niejszych rozstrzygniêæ dotycz¹cych poszczególnych typów spó³ek. Tytu³ I d
ei na przepisy wspólne dla wszystkich spó³ek (dzia³ IV -art. 1-7), przepisy odnosz¹ce siê d
spó³ek osobowych (dzia³ II -art. 8-10) i odnosz¹ce siê do spó³ek kapita³owych (dzia³ III -
-21). Z tego powodu, ¿e przepisy te maj¹ zastosowanie do poszczególnych typów spó³ek, zosta
omówione odrêbnie.
2. Stosunki holdingowe
Nb 175
Kodeks spó³ek handlowych uregulowa³ na u¿ytek stosunków miêdzy spó³kami problematykê domina
ale¿no ci. Nie przekre la to istnienia formu³y stosunków holdingowych z udzia³em innych pod
iotów. W tym te¿ zakresie zastosowanie mieæ bêd¹ uwagi zawarte w rozdziale I (Nb. 35). Upr
awnione jest wiêc twierdzenie dopuszczaj¹ce funkcjonowanie holdingów z udzia³em przedsiêbi
orców, spó³dzielni czy nawet fundacji, które stanowi¹ "wierzcho³ek" struktury zale¿no ci. W
ksie spó³ek handlowych w kilku przepisach stwarza siê podstawy do twierdzenia o uregul
owaniu problematyki holdingu w odniesieniu do spó³ek prawa handlowego (T Siemi¹tkowski
, R. Potrzeszcz, w: Komentarz, S. 42, i nast.). Charakterystyczne jest, ¿e w struk
turze holdingowej uwzglêdnia siê zarówno spó³ki osobowe, jak i spó³dzielnie. Podstaw¹ regul
zale¿no ci
STRONA 190
holdingowych jest przyjêcie relacji: spó³ka dominuj¹ca, spó³ka zale¿na oraz pojêcia spó³ki
Spó³k¹ dominuj¹c¹ jest spó³ka handlowa (a wiêc mo¿e ni¹ byæ spó³ka kapita³owa i osobowa),
art. 4 § l pkt 4 KSH):
l) dysponuje bezpo rednio lub po rednio wiêkszo ci¹ g³osów na zgromadzeniu wspólników albo
ym zgromadzeniu, tak¿e jako zastawnik albo u¿ytkownik, b¹d w zarz¹dzie innej spó³ki kapita
(spó³ki zale¿nej), tak¿e na podstawie porozumieñ z innymi osobami, lub
2) jest uprawniona do powo³ywania lub odwo³ywania wiêkszo ci cz³onków zarz¹du innej spó³ki
ej (spó³ki zale¿nej) albo spó³dzielni (spó³dzielni zale¿nej), tak¿e na podstawie porozumieñ
osobami, lub
3) jest uprawniona do powo³ywania lub odwo³ywania wiêkszo ci cz³onków rady nadzorczej innej
spó³ki kapita³owej (spó³ki zale¿nej) albo spó³dzielni (spó³dzielni zale¿nej), tak¿e na pods
ieñ z innymi osobami, lub
4) wiêcej ni¿ po³owa cz³onków zarz¹du spó³ki kapita³owej jest jednocze nie cz³onkami zarz¹d
lbo spó³dzielni zale¿nej, lub
5) dysponuje bezpo rednio lub po rednio wiêkszo ci¹ g³osów w spó³ce osobowej zale¿nej albo
zgromadzeniu spó³dzielni zale¿nej, tak¿e na podstawie porozumieñ z innymi osobami, lub
6) wywiera decyduj¹cy wp³yw na dzia³alno æ spó³ki kapita³owej zale¿nej albo spó³dzielni zal
ególno ci na podstawie umów okre lonych w art. 7 KSH.
Natomiast spó³k¹ powi¹zan¹ jest spó³ka kapita³owa (a wiêc nie mo¿e ni¹ byæ spó³ka osobowa),
andlowa (osobowa i kapita³owa) albo spó³dzielnia dysponuje bezpo rednio lub po rednio co n
ajmniej 20% g³osów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu, równie¿ jako zas
awnik i u¿ytkownik, albo na podstawie porozumienia z innymi osobami, lub która posia
da bezpo rednio co najmniej 20% udzia³ów lub akcji w innej spó³ce kapita³owej (art. 4 § l p
5 KSH) - T Siemi¹tkowski, R. Potrzeszcz, w: Komentarz, s. 48. Ustalenie obowi¹zków w z
wi¹zku z dominacj¹ jednego podmiotu nad drugim zosta³o uregulowane w art. 6 KSH. Spó³ka do
minuj¹ca ma obowi¹zek zawiadomiæ spó³kê kapita³ow¹ zale¿n¹ o powstaniu stosunku dominacji w
2 tygodni od dnia powstania tego stosunku, pod rygorem zawieszenia wykonania pr
awa g³osu z akcji albo udzia³ów spó³ki dominuj¹cej, reprezentuj¹cych wiêcej ni¿ 33% kapita³
go spó³ki zale¿nej (art. 6
STRONA 191
§ 1 KSH). Uchwa³a zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia powziêta z naruszeniem
art. 6 § l KSH jest niewa¿na, chyba ¿e spe³nia wymogi kworum oraz wiêkszo ci g³osów bez uw
enia g³osów niewa¿nych.
Akcjonariusze, wspólnicy, cz³onkowie zarz¹du albo rady nadzorczej spó³ki kapita³owej mog¹ ¿
spó³ka handlowa, która jest wspólnikiem albo akcjonariuszem w tej spó³ce, udzieli³a inform
i, czy pozostaje w stosunku dominacji lub zale¿no ci wobec okre lonej spó³ki handlowej alb
o spó³dzielni bêd¹cej wspólnikiem albo akcjonariuszem w tej samej spó³ce kapita³owej. Osoby
og¹ równie¿ ¿¹daæ ujawnienia liczby g³osów albo liczby udzia³ów lub g³osów, jakie spó³ka ha
spó³ce kapita³owej, równie¿ jako zastawnik lub u¿ytkownik, lub na podstawie porozumieñ z in
i osobami. ‾¹danie udzielenia informacji powinno byæ wniesione na pi mie. Odpowied wymaga
równie¿ takiej formy i powinna byæ zrealizowana w terminie 10 dni od otrzymania ¿¹dania.
Do dnia udzielenia odpowiedzi zobowi¹zana spó³ka nie mo¿e wykonywaæ praw z akcji albo udzi
a³ów w spó³ce kapita³owej. Obowi¹zek zawiadomienia stosuje siê w przypadku zmiany stosunków
e¿ gdy ust¹pi³ stosunek dominacji. By³a spó³ka dominuj¹ca powinna dokonaæ stosownych czynno
iadomienia. Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, regulacja odnosz¹ca siê do stosunków dominacji
i zale¿no ci (w szczególno ci art. 6 KSH) nie narusza innych przepisów reguluj¹cych stosun
i holdingowe (np. ustawy z 15.12.2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów). W
razie gdy ma miejsce zbieg przepisów, których nie mo¿na stosowaæ ³¹cznie, stosuje siê przep
tej ustawy, która przewiduje surowsze obowi¹zki lub sankcje (art. 6 § 7 KSH).
Innym zagadnieniem uregulowanym w KSH (art. 7) jest problem dopuszczalno ci zawier
ania umów o zarz¹dzanie i umów o przekazywanie zysku. Umowy takie s¹ dopuszczalne, jedna
k¿e z³o¿eniu do akt rejestrowych spó³ki zale¿nej podlega wyci¹g z umowy zawieraj¹cej postan
ia, które okre laj¹ zakres odpowiedzialno ci spó³ki dominuj¹cej za szkodê wyrz¹dzon¹ spó³ce
u³u niewykonania lub nienale¿ytego wykonania umowy oraz zakres odpowiedzialno ci spó³ki do
minuj¹cej za zobowi¹zania spó³ki zale¿nej wobec jej wierzycieli. Ujawnieniu podlega te¿ oko
iczno æ, ¿e umowa nie reguluje odpowiedzialno ci spó³ki dominuj¹cej lub j¹ wy³¹cza. Zg³osze
e zarz¹d spó³ki dominuj¹cej lub zale¿nej. Powinno to byæ przedmiotem uzgodnienia miêdzy spó
Je¿eli nie zostanie dokonane zg³oszenie w terminie 3 tygodni do dnia zawarcia umowy,
to powoduje to niewa¿no æ postanowieñ ograniczaj¹cych lub wy³¹czaj¹cych odpowiedzialno æ s
ej wobec spó³ki
STRONA 192
zale¿nej lub jej wierzycieli. Poza przepisem czê ci ogólnej KSH (art. 4 § l pkt 4 i 5, art
. 5 § 2 i 4, art. 6, 7), równie¿ przepisy art. 200-211, 214, 341, 345,355,362-367,387,
394,411,418,428,448,514-516 KSH odnosz¹
siê do problematyki stosunków holdingowych.
Nie bez znaczenia z tego punktu widzenia jest równie¿ regulacja art. 151 § 2 i art. 30
l § l zd. 2 KSH, wprowadzaj¹ca zakaz tworzenia jednoosobowych spó³ek kapita³owych przez j
ednoosobow¹ spó³kê z o.o.
3. Og³oszenia
Nb 176
Ustawa z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze S¹dowym normuje zasady og³aszania wpisów. R
egulacja przepisów KrRejSU obejmuje wpisy dotycz¹ce nie tylko spó³ek prawa handlowego, a
le tak¿e innych przedsiêbiorców. Zgodnie z art. 13 ust. l KrRejSU, wpisy do Rejestru p
odlegaj¹ obowi¹zkowemu og³oszeniu w Monitorze S¹dowym i Gospodarczym, chyba ¿e ustawa stan
owi inaczej. Wy³¹czenia polegaj¹ce na tym, ¿e wpis nie podlega og³oszeniu, znajduj¹ siê: w
. 13 ust. 2 KrRejSU (dotycz¹ce wpisanych w nim osób fizycznych wykonuj¹cych dzia³alno æ gos
odarcz¹ -przedsiêbiorców jednoosobowych), art. 42 KrRejSU (wpisy w dziale czwartym rej
estru przedsiêbiorców), art. 49 ust. 2 KrRejSU (wpisy do rejestru stowarzyszeñ, innych
organizacji spo³ecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zak³adów opieki zdrow
otnej), art. 58 KrRejSU (wpisy w rejestrze d³u¿ników niewyp³acalnych).
Kodeks spó³ek handlowych konkretyzuje obowi¹zki odnosz¹ce siê do spó³ek kapita³owych i spó³
ytowo-akcyjnych. Og³oszenia wymagaj¹ dokumenty i informacje o tych spó³kach. Obok og³oszen
ia istnieje obowi¹zek z³o¿enia dokumentu lub informacji do s¹du rejestrowego. Ponadto og³o
szeniu podlegaj¹ równie¿ informacje o osi¹gniêciu lub utracie przez spó³kê handlow¹ (a wiêc
kapita³ow¹) pozycji dominuj¹cej w spó³ce akcyjnej. Osi¹gniêcie takiej pozycji w spó³ce z o.
wymaga og³oszenia. W stosunku do spó³ki akcyjnej wprowadzona jest mo¿liwo æ (art. 5 § 2 KSH
akiej regulacji w statucie, aby zamiast og³oszeñ zawiadomiæ wszystkich akcjonariuszy l
istami poleconymi. Og³oszenia pochodz¹ce od spó³ki s¹ publikowane w Monitorze S¹dowym i Gos
odarczym, chyba ¿e ustawa stanowi inaczej. Ustawa albo statut spó³ki mo¿e na³o¿yæ obowi¹zek
ania w inny sposób. Poza Monitorem S¹dowym i Gospodarczym miejscem tym mo¿e byæ prasa (r
egionalna, centralna), telewizja itp. Ustawa nak³ada na spó³kê obowi¹zek z³o¿enia przez ni¹
sku o og³oszenie w Monitorze S¹dowym i Gospodarczym wówczas, gdy dochodzi do osi¹gniêcia l
ub utraty przez spó³kê
STRONA 193
handlow¹ pozycji dominuj¹cej w spó³ce akcyjnej. Nale¿y dokonaæ tego w ci¹gu 2 tygodni od za
zdarzenia, chyba ¿e ustawa stanowi inaczej.
II. Spó³ki osobowe
l. Podmiotowo æ spó³ek
Nb 177
Artyku³ 8 KSH wprowadza istotn¹ zmianê w stosunku do regulacji Kodeksu handlowego. Wi¹¿e s
iê ono przede wszystkim z odej ciem od koncepcji wspólno ci ³¹cznej (do niepodzielnej rêki)
j¹tku wspólników
na rzecz odrêbnego od wspólników maj¹tku spó³ki. Inn¹ zmian¹ jest przyznanie podmiotowo ci
spó³kom osobowym. W zwi¹zku z powy¿szym w¹tpliwe wydaje siê obecnie u¿ywanie terminu "u³om
osoba prawna na okre lenie spó³ek osobowych. Termin taki móg³ byæ uzasadniony przy przyjêci
yra nej dychotomii podmiotów: osób fizycznych i osób prawnych. Obecnie nast¹pi³a istotna zm
ana jako ciowa i nie ma potrzeby przeciwstawiaæ sobie terminów czy choæby oceniaæ handlowy
ch spó³ek osobowych przez pryzmat osobowo ci prawnej. Osobowo æ prawna jest wobec aktualne
j regulacji wtórna wobec podmiotowo ci prawnej. Z punktu widzenia spó³ek osobowych niepr
zyznanie osobowo ci prawnej ma pewne pozytywne skutki, przede wszystkim podatkowe.
Opodatkowani s¹ wspólnicy, a nie spó³ka i to wed³ug korzystniejszych zasad (np. ulgi, wspó
ne rozliczanie siê ma³¿onków) ni¿ osoby prawne. Drugim argumentem mo¿e tu byæ uproszczony s
em dzia³ania (prowadzenie spraw i reprezentacja), dokonywany bezpo rednio przez wspóln
ików, co powoduje, ¿e nie ma tu zastosowania teoria organów i skutki z niej wynikaj¹ce.
Dlatego te¿ istotniejsze wydaje siê byæ okre lenie (u¿yte m.in. w art. 2 ust. 2 PrGosp) "n
ie maj¹ce osobowo ci prawnej spó³ki prawa handlowego" ni¿ kategoria: "u³omna osoba prawna".
Obecnie spó³ki osobowe nie predystynuj¹ do miana osoby prawnej, gdy¿ jest to im zbêdne z p
unktu widzenia ich istoty. Kluczowe w zwi¹zku z tym jest przyznanie podmiotowo ci pr
awnej z wszelkimi konsekwencjami z tego wynikaj¹cymi. Spó³ki osobowe -poza tym ¿e s¹ podmi
otami prawa -s¹ przedsiêbiorcami.
Spó³ki osobowe maj¹ zdolno æ prawn¹. Podstawowymi atrybutami podmiotowo ci prawnej s¹: zdol
zynno ci prawnych i zdolno æ s¹dowa. Spó³ka mo¿e nabywaæ we w³asnym imieniu prawa, w tym
w³asno æ nieruchomo ci i inne prawa rzeczowe, zaci¹gaæ zobowi¹zania.
Zgodnie z art. 8 § 2 KSH in fine, spó³ka mo¿e pozywaæ i byæ pozywana,
STRONA 194
co potwierdza jej zdolno æ s¹dow¹. Spó³ka osobowa prowadzi przedsiêbiorstwo pod w³asn¹ firm
a tak¿e wyodrêbnienie organizacyjne i maj¹tkowe. Jest wiêc odrêbnym od wspólników podmiotem
yodrêbnienie maj¹tkowe oznacza, ¿e obok maj¹tku wspólników istnieje odrêbna masa maj¹tkowa
do spó³ki, która nie jest przedmiotem wspólno ci ³¹cznej wspólników.
Wyodrêbnienie organizacyjne i maj¹tkowe nie niweczy zasad posi³kowej odpowiedzialno ci w
spólników za zobowi¹zania spó³ki (A. Kidyba, Kodeks, s. 31). W pe³nym zakresie dotyczy to w
pólników jawnych, komplementariuszy, wyj¹tkowo partnerów (art. 95 § 2 KSH). W pozosta³ym za
resie zasada ta mo¿e mieæ ograniczony charakter (komandytariusze i partnerzy) lub byæ
w ogóle wy³¹czona (akcjonariusze).
2. Zmiana umowy spó³ki
Nb 178
Kolejna zmiana polega na odst¹pieniu od jednomy lno ci przy zmianie umowy w spó³kach osobo
wych (art. 9 KSH). Przepis ten podtrzymuje co prawda zasadê, ¿e zmiana postanowieñ umo
wy wymaga zgody wszystkich wspólników, ale jednocze nie ma on wyra nie wzglêdnie obowi¹zuj¹
charakter (przez wskazanie mo¿liwo ci innej regulacji, gdy umowa spó³ki tak stanowi). Ob
ecne rozwi¹zanie ma przeciwdzia³aæ doprowadzeniu do pata decyzyjnego w spó³kach, w szczegól
o ci w sytuacji gdy zmieniaj¹ce siê warunki powoduj¹ konieczno æ zmian, a który ze wspólni
gadza siê na to. Dopuszczalno æ zmiany umowy spó³ki wiêkszo ci¹ g³osów mo¿e mieæ swoje ród
kiej albo umowie zmienionej w trakcie funkcjonowania spó³ki. W przypadku zezwolenia
na zmianê umowy spó³ki w umowie za³o¿ycielskiej wszyscy wspólnicy musz¹ siê na to zgodziæ.
umowie za³o¿ycielskiej nie ma takiej zgody, dopiero jej zmiana -i to dokonana jednom
y lnie -mo¿e dopu ciæ do wprowadzenia zasady zmiany umowy spó³ki wiêkszo ci¹ g³osów. Wprowa
ej mo¿liwo ci oznacza, ¿e mo¿na zmieniæ umowê spó³ki wiêkszo ci¹ g³osów i ¿e mo¿e siê to od
którego mog¹ dotyczyæ zmiany. Wspólnik musia³ jednak na tak¹ sytuacjê zgodziæ siê wcze niej
zyjêciu stosownych przepisów umowy spó³ki, albo musia³ akceptowaæ tak¹ sytuacjê, nabywaj¹c
obowi¹zków (art. 10 KSH), przez co akceptowa³ rozstrzygniêcia umowy. Wspólnik niezadowolo
ny ze zmiany umowy spó³ki mo¿e ¿¹daæ rozwi¹zania spó³ki przez s¹d (art. 63 § l KSH) lub wys
t. 65 KSH) -J. Naworski, w: Komentarz, s. 76 i nast.
STRONA 195
3. Zbycie praw i obowi¹zków
Nb 179
Artyku³ 10 KSH wprowadzi³ zmienione regu³y funkcjonowania spó³ek osobowych. Dotychczas, m.
in. ze wzglêdu na wspólno æ ³¹czn¹, nie mo¿na by³o zbywaæ praw i obowi¹zków w spó³ce. Dopie
mo¿liwia³o przeniesienie udzia³u, ale ju¿ w czê ciach u³amkowych. Obecnie w spó³kach osobow
ywszy zbywanie akcji w spó³ce komandytowo-akcyjnej i prawo prowadzenia spraw przez k
omandytariusza w spó³ce komandytowej) ogó³ praw i obowi¹zków wspólnika mo¿e byæ przeniesion
n¹ osobê. Przeniesienie praw i obowi¹zków mo¿e dotyczyæ tylko ogó³u tych praw i obowi¹zków
mo¿na przenie æ tylko niektórych praw i niektórych obowi¹zków. Obowi¹zuje tu bezwzglêdny za
szczepiania praw i obowi¹zków. Nie jest w zwi¹zku z tym mo¿liwe przeniesienie pojedynczy
ch praw, jak choæby udzia³ów kapita³owych (art. 50 KSH). Przeniesienie praw i obowi¹zków je
t mo¿liwe po spe³nieniu nastêpuj¹cych warunków:
1) gdy umowa spó³ki tak stanowi,
2) musi byæ udzielona pisemna zgoda wszystkich pozosta³ych wspólników (chyba ¿e umowa spó³k
tanowi inaczej).
Skutkiem przeniesienia praw i obowi¹zków jest wst¹pienie nowej osoby w prawa i obowi¹zki
wspólnika przenosz¹cego, co w konsekwencji oznacza nabycie statusu wspólnika w tym za
kresie. Dodatkowym skutkiem jest to, ¿e za zobowi¹zania wystêpuj¹cego wspólnika, które zwi¹
e s¹ z uczestnictwem w spó³ce osobowej, i zobowi¹zania tej spó³ki osobowej (a wiêc nie chod
tylko o zobowi¹zania wspólnika) odpowiadaj¹ solidarnie wystêpuj¹cy wspólnik i wspólnik przy
j¹cy do spó³ki (art. 10 § 3 KSH) -J. Naworski, w: Komentarz, s. 81 i nast.
III. Spó³ki kapita³owe
1. Spó³ka w organizacji
Nb 180
Kodeks spó³ek handlowych zakoñczy³ dyskusjê na temat sytuacji prawnej spó³ki kapita³owej pr
pisem do rejestru. Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e w obecnym stanie prawnym mo¿emy wyró¿niæ trzy
zwi¹zane z tworzeniem spó³ki: spó³ka przedorganizacyjna, spó³ka w organizacji i spó³ka w³a
a jest równie¿ inna sytuacja, w której wyst¹pi spó³ka przedorganizacyjna, spó³ka w organiza
ale ostateczn¹ faz¹ bêdzie spó³ka w organizacji w likwidacji. Wyst¹pi to wówczas, gdy nie d
zie do zarejestrowania spó³ki w organizacji.
STRONA 196
Faza przedorganizacyjna obejmuje szereg czynno ci przygotowawczych, przede wszystk
im czynno ci faktycznych zwi¹zanych z przygotowaniem do utworzenia spó³ki w organizacji.
Mo¿na do nich zaliczyæ spotkania, negocjacje, uzgodnienia, podpisywanie listów intenc
yjnych itd. Z czynno ciami przedorganizacyjnymi nie wi¹¿¹ siê bezpo rednio ¿adne skutki pra
, choæ czynno ci s¹ niezbêdne, aby doprowadziæ do utworzenia spó³ki. Nie mo¿na wykluczyæ je
wnych czynno ci, które w fazie przedorganizacyjnej wystêpuj¹, a które mog¹ wywo³ywaæ ju¿ pe
tki prawne (np. umowa przedwstêpna). W nastêpstwie podjêtych czynno ci przedorganizacyjn
ych dochodzi do "zawi¹zania" spó³ki z o.o. lub akcyjnej, co powoduje powstanie spó³ki w or
ganizacji. W przypadku spó³ki z o.o. momentem powstania spó³ki w organizacji jest zawarc
ie umowy spó³ki (art. 161 KSH), a w przypadku spó³ki akcyjnej -objêcie wszystkich akcji (a
rt. 310 KSH). Z tym te¿ momentem spó³ka w organizacji staje siê podmiotem prawa. Mamy wt
edy ju¿ do czynienia ze spó³k¹ (a nie form¹ przedspó³ki), która mo¿e jako podmiot prawa ucz
yæ w obrocie prawnym. Jest to podstawowa cecha spó³ek w organizacji. Ich celem powinno
byæ przej cie w fazê spó³ki w³a ciwej, która bêdzie kontynuatork¹ spó³ki w organizacji. Ni
, gdy spó³ka w organizacji bêdzie zlikwidowana.
Spó³ka w organizacji ma zdolno æ prawn¹. Posiada ona te¿ zdolno æ do czynno ci prawnych, tj
bywaæ prawa we w³asnym imieniu, w tym w³asno æ nieruchomo ci i inne prawa rzeczowe, mo¿e za
zobowi¹zania. Spó³ka ta ma równie¿ zdolno æ s¹dow¹, tj. mo¿e ona jako odrêbny podmiot byæ p
ywaæ. Spó³ka taka dzia³a pod w³asn¹ firm¹ z dodatkiem "w organizacji". Nie ma potrzeby ozna
nia w umowie spó³ki dodatku "w organizacji", jak równie¿ nie dochodzi do wykre lenia tego
dodatku z chwil¹ wpisu do rejestru spó³ki. Dodatkowe oznaczenie" w organizacji" nale¿y o
dnie æ do u¿ywania go w obrocie. Firma spó³ki w organizacji nie jest wpisywana do rejestru
.
Spó³ka w organizacji ma wyodrêbnienie organizacyjne i maj¹tkowe. Stanowi ona odrêbny od ws
pólników kompleks maj¹tkowy. Spó³ka w organizacji nie jest wpisywana do rejestru przedsiêbi
rców, co nale¿y uznaæ za s³abo æ obecnych rozwi¹zañ. Trudno bowiem zaakceptowaæ sytuacjê, w
w organizacji bêdzie jedynie struktur¹ wyczekuj¹c¹ na rejestracjê (A. Kidyba, Kodeks, s. 3
5). Do spó³ek w organizacji maj¹ zastosowanie odpowiednio przepisy o spó³ce z o.o. albo o
spó³ce akcyjnej, w zale¿no ci od tego, jaka ma byæ spó³ka w³a ciwa. Stosowanie tych przepis
o odbywaæ siê odpowiednio, a po wpisie -wprost. Z chwil¹ wpisu do rejestru spó³ka w organi
zacji staje siê spó³k¹ w³a ciw¹:
STRONA 197
z o.o. lub akcyjn¹ i z t¹ chwil¹ uzyskuje ona osobowo æ prawn¹. Z t¹ te¿ chwil¹ staje siê o
tem praw i obowi¹zków spó³ki w organizacji (art. 12 KSH). Mamy tu do czynienia z zasad¹ ko
ntynuacji praw i obowi¹zków, polegaj¹c¹ na bezpo rednim wst¹pieniu we wszelkie prawa i obow
ki spó³ki w organizacji bez obowi¹zku dokonywania jakichkolwiek czynno ci poza zg³oszeniem
wniosku o wpis i dokonaniem stosownego wpisu przez s¹d (J. A. Strzêpka, E. Zieliñska,
w: Komentarz, s. 39). Nie oznacza to jednak uwolnienia od odpowiedzialno ci za zo
bowi¹zania zaci¹gniête przed wpisem do rejestru. Za zobowi¹zania spó³ki kapita³owej w organ
cji odpowiadaj¹ spó³ka i osoby, które dzia³a³y w jej imieniu (odpowiedzialno æ in solidum).
osob¹ dzia³aj¹c¹ jest wspólnik, to ponosi on równie¿ tak¹ odpowiedzialno æ. Jednak¿e wspól
wej, je¿eli nie zaci¹ga w imieniu spó³ki w organizacji zobowi¹zañ, to odpowiada solidarnie
e spó³k¹ za jej zobowi¹zania tylko do warto ci niewniesionego wk³adu, który zosta³ okre lon
wie lub statucie spó³ki (art. 13 § 2 KSH). Je¿eli wniesie ca³y wk³ad, nie ponosi on odpowie
zialno ci. Odpowiedzialno æ osób dzia³aj¹cych (które zaci¹gnê³y zobowi¹zania w imieniu spó³
i) ustaje wobec spó³ki z chwil¹ zatwierdzenia ich czynno ci przez zgromadzenie wspólników (
rt. 161 § 3 KSH), a odpowiedzialno æ osób reprezentuj¹cych spó³kê akcyjn¹ ustaje wobec spó³
atwierdzenia ich czynno ci przez walne zgromadzenie (art. 323 KSH).
Do cz³onków zarz¹du spó³ki kapita³owej w organizacji ma zastosowanie art. 116 OrdPU, regulu
y odpowiedzialno æ subsydiarn¹ za zaleg³o ci podatkowe.
Spó³ka z o.o. w organizacji jest reprezentowana przez zarz¹d albo pe³nomocnika powo³anego
jednomy ln¹ uchwa³¹ wspólników (art. 161 § 2 KSH). Natomiast spó³ka akcyjna w organizacji j
rezentowana przez zarz¹d, a do czasu jego ustanowienia jest reprezentowana przez w
szystkich za³o¿ycieli dzia³aj¹cych ³¹cznie lub przez pe³nomocnika ustanowionego jednomy ln¹
cieli.
Mo¿e siê zdarzyæ, ¿e spó³ka w organizacji nie zostanie zarejestrowana. Powodem tego mo¿e by
zg³oszenie wniosku o zarejestrowanie w ci¹gu 6 miesiêcy od zawarcia umowy spó³ki z o.o. lu
b daty sporz¹dzenia statutu albo te¿ odmowa przez s¹d rejestracji. W takim przypadku n
ie dojdzie do przej cia spó³ki w fazê spó³ki w³a ciwej. Mo¿liwe w zwi¹zku z tym s¹ dwie syt
organizacji rozliczy siê niezw³ocznie ze wspólnikami i wierzycielami albo te¿ do tego n
iezw³ocznego rozliczenia nie dojdzie. W pierwszym przypadku spó³ka jest rozwi¹zana z dni
em zatwierdzenia przez zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie
STRONA 198
sprawozdania likwidacyjnego i nie ma potrzeby przeprowadzania postêpowania likwida
cyjnego.
Je¿eli nie dosz³o do niezw³ocznego rozliczenia ze wspólnikami i wierzycielami, spó³ka w org
nizacji jest likwidowana. Zastosowanie maj¹ z niewielkimi odrêbno ciami -przepisy o li
kwidacji spó³ki z o.o. albo akcyjnej. Spó³ka przez okres likwidacji dzia³a pod firm¹ "s pól
w organizacji w likwidacji".
2. Aporty
Nb 181
Problematyka aportów w spó³ce kapita³owej zostanie omówiona szerzej przy wyja nieniu stosun
maj¹tkowych w spó³ce z o.o. i akcyjnej. Pó niejsze rozwa¿ania bêd¹ jednak nawi¹zywa³y do r
iêæ przyjêtych w przepisach ogólnych. Bardzo istotny z tego punktu widzenia jest art. 14
KSH. Wprowadza on wyra ne rozstrzygniêcia co do uznania w sensie negatywnym (§ l) i p
ozytywnym (§ 3) danego wk³adu za aport. Artyku³ 14 KSH dotyczy tylko spó³ek kapita³owych, c
pozwala na twierdzenie, ¿e wymienione w § 1 zakazy nie dotycz¹ spó³ek osobowych. Zgodnie
z art. 14 § 1 KSH, nie mo¿e byæ aportem w spó³ce kapita³owej:
1) prawo niezbywalne,
2) wiadczenie pracy,
3) wiadczenie us³ug.
Rozstrzygniêcie art. 14 § 1 KSH nie wyczerpuje listy wszystkich praw, które nie mog¹ byæ a
portem w spó³ce. O ile nie by³o w¹tpliwo ci co do wiadczenia pracy i us³ug jako tych, któr
mia³y zdolno ci aportowej, o tyle problem praw niezbywalnych by³ dyskusyjny. Obecnie
nie mo¿na uznaæ za aport w spó³ce m.in. prawa u¿ytkowania (prawo rzeczowe), najmu, dzier¿aw
(prawa obligacyjne). W konsekwencji nale¿y przyj¹æ, ¿e nie jest dopuszczalne ustanowien
ie takich praw na rzecz spó³ki kapita³owej (wniesienie konstytutywne). Wspólnik spó³ki z o.
. i akcyjnej nie mo¿e potr¹caæ swoich wierzytelno ci wobec spó³ki kapita³owej z wierzytelno
wzglêdem wspólnika z tytu³u nale¿nej wyp³aty na poczet udzia³u albo akcji. Dopuszczalne je
t natomiast potr¹cenie umowne. Z kolei pozytywnie zosta³a rozstrzygniêta mo¿liwo æ uznania
a aport wierzytelno ci wspólnika (akcjonariusza) z tytu³u po¿yczki nale¿nej spó³ce kapita³o
Uwa¿a siê tak¹ po¿yczkê za wk³ad do spó³ki wówczas, gdy og³oszono upad³o æ spó³ki w termini
arcia umowy po¿yczki. Celem rozwi¹zania przyjêtego w art. 14 § 3 KSH jest ochrona wierzy
cieli upad³ej spó³ki, tak aby nie dochodzi³o do konkurencji wierzytelno ci wspólnika i pozo
ta³ych wierzycieli. Inny rodzaj
STRONA 199
wierzytelno ci uznano za aport przy warunkowym podwy¿szeniu kapita³u zak³adowego w spó³ce a
cyjnej (art. 448 § 2 pkt 2 KSH).
Artyku³ 14 KSH w § 2 reguluje ponadto zasady odpowiedzialno ci za ró¿nicê przy oszacowaniu
k³adu. Odpowiedzialno æ za ró¿nicê polega na tym, ¿e je¿eli wspólnik wniós³ do spó³ki wk³ad
obowi¹zek wyrównaæ ró¿nicê miêdzy warto ci¹, któr¹ przyjêto w aktach za³o¿ycielskich, a zb
ifJerenzhaftung). Umowa (statut) spó³ki mo¿e przewidywaæ, ¿e spó³ce przys³uguj¹ wówczas tak
awnienia. Zbywcza warto æ oznacza tak¹ warto æ, jak¹ mo¿na by³o otrzymaæ za wk³ad w momenci
ia wadliwego wk³adu.
3. Problematyka organów
Nb 182
Przepisy ogólne rozstrzygaj¹ wiele problemów praktycznych wystêpuj¹cych w spó³kach kapita³o
w zwi¹zku z dzia³aniem organów spó³ki. Nale¿¹ do nich:
l) okre lenie zdolno ci bycia cz³onkiem organu (art. 18 KSH),
2) ustalenie skutków dokonywania czynno ci prawnych, w przypadku gdy konieczna jest
zgoda innego organu (art. 17 KSH),
3) okre lenie zasad zawierania umów z cz³onkami organów spó³ki (art. 18 KSH),
4) okre lenie zasad sk³adania podpisów przez cz³onków zarz¹du pod dokumentami (art. 19 KSH)
Wymienione w pkt. 2 i 3 problemy nie dotycz¹ wy³¹cznie cz³onków organów, ale maj¹ wymiar sz
zy i odnosz¹ siê do prokurentów i likwidatorów spó³ek kapita³owych. Problem wymieniony w pk
1 dotyczy te¿ likwidatorów.
Ad 1). Cz³onkami organu (zarz¹du, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej) albo likwidat
orem mo¿e byæ tylko osoba fizyczna maj¹ca pe³n¹ zdolno æ do czynno ci prawnych, która nie z
azana prawomocnym wyrokiem za przestêpstwa okre lone w przepisach Kodeksu karnego i
niektórych przepisach KSH. Rozstrzygniêty zosta³ w ten sposób spór o to, czy cz³onkiem orga
u mo¿e byæ osoba prawna. Co prawda, niektóre przepisy (ustawa z 20.4.1993 r. o narodow
ych funduszach inwestycyjnych,
Dz.U. Nr 44, poz. 202 ze zm.; ustawa z 28.8.1997 r. o funduszach inwestycyjnych,
Dz.U. Nr 139, poz. 993 ze zm.) dopuszczaj¹ bycie organem przez osobê prawn¹, ale obec
nie stanowi to wyj¹tek od generalnej regu³y. Osoby fizyczne musz¹ mieæ pe³n¹ zdolno æ do cz
prawnych zarówno w momencie powo³ania do pe³nionej funkcji, jak i w czasie jej trwani
a. Utrata pe³nej zdolno ci do czynno ci prawnych powoduje utratê prawa
STRONA 200
bycia cz³onkiem organu albo likwidatorem. Dodatkowo wymaga siê, aby osoba bêd¹ca cz³onkiem
organu (likwidatorem) zarówno w momencie powo³ania, jak i w trakcie pe³nienia funkcji
nie by³a skazana za przestêpstwa okre lone w przepisach rozdzia³ów XXXIII-XXXVII KK oraz
art. 585, 587, 590 i 591 KSH. Zakaz zwi¹zany ze skazaniem ustaje z up³ywem 5 roku od
dnia uprawomocnienia siê wyroku skazuj¹cego, ale nie mo¿e skoñczyæ siê wcze niej ni¿ przed
m 3 lat od dnia zakoñczenia okresu odbywania kary (art. 18 § 3 KSH). Skazany mo¿e w te
rminie 3 miesiêcy od dnia uprawomocnienia siê wyroku z³o¿yæ wniosek do s¹du, który wyda³ wy
o zwolnienie go z zakazu pe³nienia funkcji lub o skrócenie czasu obowi¹zywania. Nie je
st to jednak mo¿liwe, je¿eli przestêpstwo pope³niono z winy umy lnej.
Zakaz pe³nienia funkcji wynika równie¿ z art. 172 PrUp (kto nie wyko
na obowi¹zku okre lonego w art. 5 § l lub 2 PrUp, zostanie pozbawiony na okres 2-5 lat
prawa pe³nienia funkcji reprezentanta lub pe³nomocnika przedsiêbiorcy, cz³onka rady nad
zorczej i komisji rewizyjnej w spó³kach kapita³owych lub spó³dzielniach, chyba ¿e nie ponos
winy).
Ad 2). Skuteczno æ dokonywania czynno ci prawnych w spó³ce, gdy wymagana jest zgoda innego
organu spó³ki, zale¿y od ród³a, z którego wynika obowi¹zek uzyskania zgody. Obowi¹zek ten
ikaæ z przepisów ustawy (art. 17 § 1 KSH) b¹d umowy (statutu) spó³ki. Je¿eli wymóg zgody (
zenia wspólników, walnego zgromadzenia, rady nadzorczej) wynika z ustawy, czynno æ dokon
ana bez wymaganej zgody jest niewa¿na. Zgoda mo¿e byæ jednak wyra¿ona równie¿ po z³o¿eniu o
enia woli (je¿eli jest dokonywana przed dokonaniem czynno ci prawnej, to nie ma prob
lemu niewa¿no ci). Mo¿e byæ ona dokonana w terminie 2 miesiêcy od dnia z³o¿enia o wiadczeni
ez spó³kê. Je¿eli zostanie ona potwierdzona, to ma to moc wsteczn¹ od chwili dokonania czy
nno ci prawnej. Je¿eli natomiast czynno æ prawna dokonana jest bez zgody w³a ciwego organu
pó³ki, a wynika to z umowy (statutu) spó³ki, czynno æ prawna jest wa¿na. W stosunkach wewnê
ch natomiast nie wyklucza to odpowiedzialno ci cz³onków zarz¹du wobec spó³ki z tytu³u narus
ia umowy (statutu) spó³ki. Mo¿e siê zdarzyæ, ¿e wymóg zgody wynika z ustawy, ale przepis ma
arakter wzglêdnie obowi¹zuj¹cy i daje mo¿liwo æ regulacji w umowie spó³ki wymogu zgody. W t
przypadku (np. art. 230 KSH), je¿eli zasady ustawowe zostan¹ zmienione w umowie (sta
tucie) spó³ki, obowi¹zuje regu³a z art. 17 § 3 KSH, tj. czynno æ prawna jest wa¿na.
Ad 3). Zawieranie przez spó³kê kapita³ow¹ niektórych umów wymaga szczególnego trybu. Dotycz
zawarcia umowy kredytu, porêczenia
STRONA 201
lub innej (maj¹cej charakter rozporz¹dzenia, zobowi¹zania ze strony spó³ki, np. o przejêciu
zobowi¹zania -zob. A. Kidyba, Kodeks, s. 41), zawieranej z cz³onkami zarz¹du, rady nad
zorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek
z tych osób. W takim przypadku potrzebna jest zgoda zgromadzenia wspólników albo waln
ego zgromadzenia, chyba ¿e ustawa stanowi inaczej (art. 15 § 1 KSH). Poniewa¿ jest to
wymóg ustawowy, dokonanie czynno ci prawnej bez zgody wywo³a skutek przewidziany w art
. 17 § l KSH, czyli czynno æ prawna jest niewa¿na, choæ mo¿e byæ uznana za wa¿n¹ (art. 17 §
or. Ad 2). Podobnie zawarcie przez spó³kê zale¿n¹ umowy, o której by³a mowa powy¿ej, z cz³o
arz¹du, prokurentem, likwidatorem (ale ju¿ nie z cz³onkami rady nadzorczej i komisji r
ewizyjnej) wymaga zgody rady nadzorczej spó³ki zale¿nej. Gdy spó³ka nie ma rady nadzorczej
, wymagana jest zgoda zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) spó³ki zale¿nej. Wyda
je siê, ¿e takie rozstrzygniêcie jest nieporozumieniem. Przyjêcie takiego rozwi¹zania, a n
ie konieczno æ uzyskania zgody od walnego zgromadzenia spó³ki dominuj¹cej powoduje, ¿e cz³o
wie zarz¹du bêd¹ mogli udzieliæ zgody samym sobie, gdy¿ dzia³aj¹ jako walne zgromadzenia sp
le¿nej. Do wyra¿enia zgody i skutków braku zgody stosuje siê art. 17 § l i 2 KSH.
Ad 4). W art. 19 KSH rozstrzygniêty zosta³ problem, kto podpisuje dokumenty wystawia
ne przez spó³kê. Obowi¹zuje obecnie generalna regu³a, ¿e podpisy s¹ sk³adane zgodnie z zasa
reprezentacji, przy
jêtymi w spó³ce, a wiêc jednoosobowo lub ³¹cznie. Tylko wówczas, gdy ustawa tak wyra nie st
sk³adaj¹ podpisy wszyscy cz³onkowie zarz¹du (np. art. 164 § lKSH).
4. Zasada równego traktowania
Nb 183
Zasada równego traktowania wspólników dotyczy takiego samego traktowania w tych samych
okoliczno ciach. Nie mo¿e to prowadziæ do wniosku, ¿e wszyscy wspólnicy maj¹ mieæ takie sa
prawa i obowi¹zki w spó³ce. Nale¿y wiêc przyj¹æ, ¿e zasada ta nie narusza zasady dominacji
a³u nad osob¹. Wprowadzona regu³a oznacza, ¿e decyzjami organów spó³ki (równie¿ wspólników
SH) nie mo¿na doprowadziæ do odmiennego podej cia do praw i obowi¹zków wspólników, je¿eli p
w¹ tej oceny s¹ te same okoliczno ci. Przez te same okoliczno ci nale¿y rozumieæ wszystkie
tany faktyczne i prawne, które mog¹ byæ odniesione do tych samych sytuacji. Dotyczy to
momentu podejmowania uchwa³, ich miejsca itd. (A. Kidyba, Kodeks, s. 47). Adresat
em tej normy
STRONA 202
jest przede wszystkim spó³ka i jej organy. Zasada równego traktowania wspólników dotyczy i
ch praw udzia³owych. Nie ma przeszkód, aby w tych samych okoliczno ciach przyznaæ prawa
osobiste wspólnikom. Uzupe³nieniem zasady równego traktowania wspólników jest wyra¿ona w KS
zasada równych praw i obowi¹zków w spó³ce (m.in. art. 174 § l KSH), chyba ¿e ustawa lub um
stanowi inaczej. Obie wymienione zasady: równouprawnienia (art. 20 KSH) i równych p
raw i obowi¹zków (art. 174 § 1 KSH) s¹ jednak ze sob¹ powi¹zane. Naruszenie zasady równych
w i obowi¹zków mo¿ne te¿ oznaczaæ potraktowanie ich inaczej, gdy ma to miejsce w tych samy
ch okoliczno ciach.
5. Niewa¿no æ spó³ki
Nb 184
Kolejnym novum w KSH jest wprowadzenie konstrukcji niewa¿no ci spó³ki. Jak to ju¿ zosta³o s
wierdzone, relacja przepisów KSH do KC pozwala na stwierdzenie istniej¹cej autonomii
niektórych przepisów KSH w stosunku do przepisów KC. W³a nie takim przyk³adem jest konstru
cja niewa¿no ci spó³ki. W przypadku art. 21 KSH dochodzi do ograniczenia dzia³ania sankcji
z art. 58 § 1 KC. Niezale¿nie od badania formularzowego oraz materialnego dokumentów
sk³adanych do s¹du mo¿e siê okazaæ, ¿e spó³ka zostaje wpisana do rejestru z brakami. Je¿eli
te maj¹ charakter powa¿ny, mo¿e wyst¹piæ skutek w postaci niewa¿no ci spó³ki. S¹d rejestrow
c o rozwi¹zaniu spó³ki ju¿ istniej¹cej, gdy:
1) nie zawarto umowy spó³ki,
2) okre lony w umowie (statucie) przedmiot dzia³alno ci spó³ki jest sprzeczny z prawem,
3) umowa albo statut spó³ki nie zawiera postanowieñ dotycz¹cych firmy, przedmiotu dzia³aln
o ci, kapita³u zak³adowego lub wk³adów,
4) wszystkie osoby zawieraj¹ce umowê spó³ki albo podpisuj¹ce statut nie mia³y zdolno ci do
nno ci prawnych w chwili ich dokonania.
W przypadkach wy¿ej wskazanych nie ma automatyzmu polegaj¹cego na bezwzglêdnej niewa¿no ci
postanowieñ umowy (statutu). Je¿eli braki maj¹ charakter usuwalny, s¹d wzywa zarz¹d, aby
usun¹³ je. Je¿eli braki zostan¹ usuniête, problem przestaje istnieæ. Natomiast, gdy braki s
ieusuwalne (np. art. 21 § l pkt 4 KSH) albo zarz¹d nie usunie braków, s¹d mo¿e wydaæ postan
wienie o rozwi¹zaniu spó³ki. Rozwi¹zanie spó³ki przez s¹d nale¿y rozumieæ jako przyczynê ws
têpowania likwidacyjnego. O rozwi¹zaniu spó³ki orzeka s¹d rejestrowy na wniosek osoby maj¹c
j w tym interes prawny. Rozwi¹zanie nastêpuje po przeprowadzeniu rozprawy. Nie mo¿na r
ozwi¹zaæ spó³ki, je¿eli od jej wpisu do rejestru
STRONA 202
up³ynê³o 5 lat. Orzeczenie o rozwi¹zaniu spó³ki nie wp³ywa na wa¿no æ czynno ci prawnych za
ej spó³ki (art. 21 § 6 KSH).
§ 4. Spó³ka jawna
Literatura: M. Allerhand, Kodeks handlowy. Komentarz, reprint Bielsko-Bia³a 1992;J
. Brol, Spó³ki prawa handlowego, Warszawa 1993; 7: Dziurzyñski, Z. Fenichel, M. Honzat
ko, Kodeks handlowy. Komentarz, Kraków 1936; J. Fr¹ckowiak, A. Kidyba, K. Kruczalak,
W Pyzio³, J. Weiss, Kodeks handlowy. Komentarz, red. K. Kruczalak, Warszawa ³ 999;
D. Fuchs, Ust¹pienie wspólnika ze spó³ki jawnej oraz komandytowej, MoP 1997, Nr 9; S. Gr
zybowski, Charakter prawny jawnej spó³ki handlowej, PPH 1938, Nr 7-8; S. Grzybowski,
System prawa cywilnego, t. III, cz. 2, Wroc³aw 1981; J. Jacyszyn, Charakter prawn
y spó³ki jawnej, Prawo Spó³ek 1997, Nr 7~8; J. Jacyszyn, S. Krze , E. Marsza³kowska-Krze ,
eks spó³ek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 200 I; S. Janczewski, Prawo
handlowe, wekslowe i czekowe, Warszawa 1946; G. Jêdrejek, Przynale¿no æ praw spó³kowych w
pó³kach osobowych do maj¹tku ma³¿onków, Pr. Spó³. 1999, Nr II; A. Kidyba, Kodeks spó³ek han
Obja nienia, Kraków 200 I; K. Kruczalak, Prawo handlowe. Zarys wyk³adu, Warszawa 1997;
K. Kruczalak, Spó³ki prawa handlowego i cywilnego, Gdañsk 1992; J. Namitkiewicz, Kode
ks handlowy. Komentarz, Lwów 1935; J. Naworski, K. Strzelczyk, 7: Siemi¹tkowski, R.
Potrzeszcz, Komentarz do kodeksu spó³ek handlowych. Spó³ki osobowe, Warszawa 2001; J. Ok
olski (red.), Prawo handlowe, Warszawa 1999; W Pyzio³, A. Szumañski, J. Weiss, Prawo
spó³ek, Bydgoszcz 1998; H. Ritterman, Zarys prawa handlowego, Warszawa 1936; S. So³ty
siñski, A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks handlowy. Komentarz, t. l, Warszawa 1994;
S. So³tysiñski, Za³o¿enia projektu ustawy -Prawo spó³ek handlowych -dotycz¹ce spó³ek osobo
dañskie Studia Prawnicze, t. V, 1999;J. Strzêpka, W. Popio³ek, A. Witasz, E. Zieliñska,
Kodeks spó³ek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 2001; A. Szajkowski, Pra
wo spó³ek handlowych, Warszawa 1995, wyd. 2, Warszawa 1997; A. W Wi niewski, Prawo o s
pó³kach. Podrêcznik praktyczny, t. l, Warszawa 1990;
S. W³odyka (red.), Prawo spó³ek, Kraków 1991; S. W³odyka (red.), Prawo spó³ek, Kraków 1996;
róblewski, Komentarz do kodeksu handlowego, Kraków 1935; Z. ‾abiñski, Spó³ka jawna jako pod
iot praw, PN 1949, Nr 9 -10.
I. Uwagi ogólne
Nb 185
Spó³ka jawna, obok spó³ki partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej, zaliczana j
est do handlowych spó³ek osobowych. Spó³ki te ró¿ni¹ siê istotnie od drugiej grupy spó³ek k
, do których zaliczamy spó³kê z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ i akcyjn¹ (J. Jacyszyn,
Charakter, s. 4 i nast.).
STRONA 204
Spó³ka jawna z powodu wadliwej tendencji zwi¹zanej z funkcjonowaniem spó³ek cywilnych i wo
bec braku regulacji zmuszaj¹cych do przekszta³cenia ich w spó³ki jawne nie odgrywa³a istot
nej roli gospodarczej.
Jednak, zgodnie z Kodeksem spó³ek handlowych, spó³ka cywilna, je¿eli jej przychody netto z
e sprzeda¿y towarów lub wiadczenia us³ug w ka¿dym z dwóch kolejnych lat obrotowych osi¹gnê
arto æ w polskiej walucie co najmniej 400 000 EURO (przedsiêbiorstwo wiêkszych rozmiarów),
musi byæ wpisana do rejestru i z t¹ chwil¹ staje siê spó³k¹ jawn¹ (art. 26 § 4). Por. równ
ka, E. Zieli/iska, w: Komentarz, s. 84; J. Jacyszyn, Kodeks, s. 61.
Spó³ka jawna oparta jest na bezpo rednim i osobistym zaanga¿owaniu wspólników w przedsiêbio
wo prowadzone przez spó³kê. Ma to przede wszystkim formê osobistego udzia³u w dzia³alno ci
Spó³ka jawna jest spó³k¹, która prowadzi przedsiêbiorstwo pod w³asn¹ firm¹, a nie jest inn
Prowadzenie przedsiêbiorstwa nale¿y odnosiæ do funkcjonalnego rozumienia pojêcia przedsiêb
iorstwa, tj. sta³ej, zorganizowanej dzia³alno ci gospodarczej ukierunkowanej na osi¹gniêci
e zysku.
Spó³ka jawna mo¿e nabywaæ prawa (w tym w³asno æ nieruchomo ci i inne prawa rzeczowe) i zaci
wi¹zania, pozywaæ i byæ pozywan¹. Z przepisu art. 8 KSH nale¿y wywodziæ podmiotowo æ prawn¹
. Nie jest obecnie uzasadnione okre lanie tej spó³ki mianem u³omnej osoby prawnej. Okre le
nie to mia³o swoje uzasadnienie przy dychotomicznym pojmowaniu podmiotów prawa cywil
nego.
Do innych cech spó³ki jawnej, pozwalaj¹cych na wyró¿nienie jej jako odrêbnej kategorii podm
otowej, poza wspomnianymi ju¿, nale¿y zaliczyæ: wyodrêbnienie organizacyjne, posiadanie
odrêbnego maj¹tku spó³ki, odpowiedzialno æ maj¹tkiem spó³ki za zobowi¹zania i wystêpowanie
Potwierdza to równie¿ art. 64 KSH, który dopuszcza dalsze istnienie spó³ki mimo mierci, u
ad³o ci wspólnika czy jego wyst¹pienia ze spó³ki. Pozwala to traktowaæ odrêbnie spó³kê od w
awna nie jest osob¹ prawn¹, gdy¿ ¿aden przepis jej takiej osobowo ci nie przyznaje, co w k
onsekwencji powoduje, ¿e spó³ka taka nie dzia³a przez swoje organy. W zwi¹zku z tym inne s¹
konsekwencje dzia³ania osób dzia³aj¹cych za spó³kê ni¿ jest to w przypadku dzia³ania organó
o, w odró¿nieniu od osób prawnych, wspólnicy ponosz¹ odpowiedzialno æ osobist¹ za zobowi¹za
Spó³ka jawna jest przedsiêbiorc¹ odrêbnym od swoich wspólników.
Kodeks spó³ek handlowych wprowadza zasadê zbywalno ci praw w spó³kach osobowych. Mianowicie
ogó³ praw i obowi¹zków wspólnika spó³ki osobowej mo¿e byæ przeniesiony na inn¹ osobê wówcza
STRONA 205
umowa spó³ki tak stanowi. Je¿eli umowa spó³ki nie stanowi inaczej, prawa i obowi¹zki wspóln
spó³ki osobowej mog¹ byæ przeniesione na inn¹ osobê tylko po uzyskaniu pisemnej zgody wszy
tkich pozosta³ych wspólników (art. 10 § 2 KSH). W przypadku przeniesienia ogó³u praw i obow
ków wspólnika na inn¹ osobê, za zobowi¹zania wystêpuj¹cego wspólnika zwi¹zane z uczestnictw
i zobowi¹zania spó³ki odpowiadaj¹ solidarnie wystêpuj¹cy wspólnik oraz wspólnik przystêpuj
(art. 10 § 3 KSH). Por. szerzej Nb. 179.
Nb 186
Spó³ka jawna powstaje jako umowa dwóch lub wiêcej osób. Spó³ka jawna we wspólnym imieniu pr
i przedsiêbiorstwo w celu zarobkowym. Kodeks spó³ek handlowych w art. 25 KSH okre la tre æ
mowy spó³ki. Spó³ka jawna mo¿e powstaæ poprzez jej zawi¹zanie umow¹ spó³ki, albo te¿ w wyni
a³cenia (Nb. 471-472). Umowa spó³ki powinna zawieraæ co najmniej:
l) firmê i siedzibê,
2) okre lenie wk³adów wnoszonych przez ka¿dego wspólnika i ich warto æ,
3) przedmiot dzia³alno ci spó³ki,
4) czas trwania spó³ki, je¿eli jest oznaczony.
Oczywi cie poza tymi sk³adnikami w umowie spó³ki powinny siê znale æ wszelkie inne postanow
ia odbiegaj¹ce od dyspozytywnych przepisów Kodeksu spó³ek handlowych (np. zasady wnoszen
ia wk³adów, regu³y podzia³u zysku i partycypacji w stratach, zasady prowadzenia spraw spó³k
itd.).
Nb 187
Firma spó³ki jawnej powinna zawieraæ nazwiska (firmy, nazwy) wszystkich wspólników albo te¿
nazwiska (firmy, nazwy) jednego lub kilku wspólników z dodatkiem "spó³ka jawna" (art. 24
§ l KSH). Dopuszczane jest u¿ywanie w obrocie skrótu "sp.j.". Konstrukcja spó³ki jawnej w
i¹¿e siê ci le z jej osobowym charakterem. Tak wiêc firma (korpus firmy) nie mo¿e byæ rzec
fantazyjna, nie mo¿e mieæ charakteru mieszanego (A. Kidyba, w: Kodeks, s. 82). Taki
e elementy mog¹ ewentualnie wyst¹piæ w dodatkach. Firma spó³ki jawnej musi sk³adaæ siê z ko
i dodatków obligatoryjnych lub fakultatywnych. Zgodnie z art. 24 KSH, korpus firm
y mo¿e byæ skonstruowany w ten sposób, ¿e bêdzie zawiera³:
l) nazwiska wszystkich wspólników,
2) nazwisko jednego wspólnika,
3) nazwiska niektórych wspólników.
STRONA 206
Je¿eli s¹ to handlowe spó³ki osobowe lub spó³ki kapita³owe, mo¿liwe jest u¿ycie ich firm. W
dku osób prawnych nie bêd¹cych spó³kami kapita³owymi mo¿na u¿yæ ich nazw.
Firmy takie mog¹ wiêc mieæ przyk³adowe brzmienie: "Kowalski, Nowak -Spó³ka", J. Kowalski,
. Nowak -spó³ka jawna, Jan Kowalski, Zbigniew Nowak spó³ka. Je¿eli mamy wymienionych wszys
tkich wspólników, uzyskujemy pe³n¹ informacjê o sk³adzie osobowym wspólników. W ten sposób
ealizuje siê okre lenie -spó³ka jawna (ujawnienie wspólników). Nie ma przeszkód, aby przy k
truowaniu firmy spó³ki jawnej u¿yæ liczby mnogiej (np. Bracia Kowalczewscy -spó³ka).
W przypadku spó³ki jawnej okre lenie siedziby mo¿e nie æ pewne problemy. Siedziba spó³ki zn
e siê tam, gdzie prowadzone s¹ sprawy spó³ki. Je¿eli te miejsca by³yby ró¿ne, wspólnicy w u
usz¹ ustaliæ siedzibê spó³ki. Analogicznie powinien tu mieæ zastosowania art. 41 KC odnosz¹
siê do osób prawnych (S. So³tysiñski, w: Kodeks, s. 523).
Zgodnie z art. 3 KSH, przez umowê spó³ki wspólnicy zobowi¹zuj¹ siê d¹¿yæ do osi¹gniêcia wsp
ez wniesienie wk³adów (oraz, je¿eli umowa tak stanowi, przez wspó³dzia³anie w inny sposób).
atego te¿ nale¿y okre liæ, jakie wk³ady wnosz¹ wspólnicy do spó³ki i jaka jest warto æ tych
Obowi¹zkowo w umowie spó³ki nale¿y okre liæ przedmiot dzia³alno ci spó³ki. Przepisy art. 40
wymagaj¹, aby by³ on okre lony wed³ug Polskiej Klasyfikacji Dzia³alno ci (PKD). Przedmiot d
ia³alno ci spó³ki jest wewnêtrznym ustaleniem wspólników co do zamierzonej realizacji wspól
celu. Wk³ady musz¹ byæ okre lone w umowie spó³ki, ale nie musz¹ byæ wniesione do momentu za
trowania (A. Kidyba, Kodeks, s. 59).
Czas trwania spó³ki nale¿y zaznaczyæ tylko wtedy, gdy jest on oznaczony. Oznaczenie to m
o¿e mieæ miejsce przez wskazanie konkretnego terminu (np. do 1.1.2007 r.), okresu (3
lata), wykonywania okre lonych zadañ (wybudowanie drogi).
Nb 188
Tworzenie spó³ek jawnych przez osoby fizyczne o pe³nej zdolno ci do czynno ci prawnych nie
budzi dyskusji. Wydaje siê, ¿e mog¹ to byæ równie¿ osoby, które s¹ ograniczone w zdolno ci
nno ci prawnych. Dopuszczalno æ bycia wspólnikiem przez osobê o niepe³nej zdolno ci do czyn
prawnych powoduje problemy praktyczne. Powodem jest uk³ad praw i obowi¹zków wspólników w
spó³ce jawnej. Osobiste wykonywanie prawa i obowi¹zku prowadzenia spraw spó³ki oraz jej re
prezentacji nie by³oby realizowane. W takiej sytuacji zawsze dzia³a³by
STRONA 207
przedstawiciel ustawowy albo potrzebna by³aby zgoda przedstawiciela ustawowego (ta
k s³usznie J. Szwaja, w: Kodeks, s. 7411 nast.).
Nb 189
Poza osobami fizycznymi wspólnikami w spó³ce jawnej mog¹ byæ osoby prawne. Nale¿y jednak pa
iêtaæ, ¿e w ten sposób osoby prawne odpowiada³yby ca³ym swoim maj¹tkiem za zobowi¹zania spó
ym problemem jest równie¿ sposób dzia³ania w takiej spó³ce osoby prawnej (organ lub pe³nomo
k). De lege lata nie ma przeszkód, aby osoby prawne takie spó³ki tworzy³y. Podobnie jak
dopuszczalne jest tworzenie spó³ek jawnych przez inne spó³ki jawne, komandytowe. W¹tpliwo c
istniej¹ co do tego, czy mog¹ byæ takim podmiotem wspólnoty mieszkaniowe (por. art. 6 u
stawy z 24.6.1994 r. o w³asno ci lokali, tekst jedno Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 90
3) -przeciwko wypowiada siê M. Nazar, Status cywilnoprawny wspólnoty mieszkaniowej,
Rej. 2000, Nr 4, S. 128 i nast.
Kodeks spó³ek handlowych dla utworzenia spó³ki jawnej przewiduje formê pisemn¹ pod rygorem
iewa¿no ci (art. 24 KSH).
Je¿eli jednak na podstawie umowy spó³ki wnoszona jest tytu³em wk³adu nieruchomo æ, niezbêdn
t forma aktu notarialnego pod rygorem niewa¿no ci.
Co do zasady zmiana postanowieñ umowy wymaga zgody wszystkich wspólników i niewa¿ne s¹ pos
tanowienia umowy spó³ki, wed³ug których mo¿e byæ dokonana bez zgody wszystkich wspólników i
a jej zmiana. Zgodnie jednak z art. 9 KSH, je li umowa spó³ki na to zezwala, umowa mo¿e
byæ zmieniona wiêkszo ci¹ g³osów.
Prawo (równie¿ obowi¹zek) zg³oszenia spó³ki do rejestru przys³uguje ka¿demu wspólnikowi bez
nawet na odmienne brzmienie umowy spó³ki (art. 26 § 3 KSH).
Nb 190
Na tle tworzenia spó³ki jawnej pojawiaj¹ siê pewne kontrowersje. Mianowicie, odmiennie t
raktuje siê moment rozpoczêcia istnienia spó³ki jawnej prowadz¹cej przedsiêbiorstwo. W jedn
m przypadku z brzmienia wywodzi siê konstytutywny charakter wpisu ("przez wpis sta
je siê spó³k¹ jawn¹") -zob. A. Szajkowski, Prawo, S. 191. Przyjmuje siê równie¿, w odniesie
o prowadzenia przedsiêbiorstwa, ¿e spó³ka taka powstaje ju¿ z chwil¹ rozpoczêcia prowadzeni
rzedsiêbiorstwa, a nie wpisu do rejestru (m.in. ~ Pyzio³, w: Kodeks, S. ³35-³36; S. So³tys
iñski, w: Kodeks, S. 570-573; K. Kruczalak, Prawo, s. ³ 36). Obecny kszta³t przepisów Ko
deksu spó³ek handlowych, w Szczególno ci tre æ przepisów kreuj¹cych konstytutywny charakter
ch wpisów, zdaje siê potwierdzaæ tak¹ interpretacjê (równie¿ M. Allerhand, Kodeks, s. 126-1
Opalski, w: Prawo, s. 47). Wyj¹tkiem jest jednak wpis spó³ki cywilnej na podstawie ar
t. 26 § 4 KSH, który ma charakter konstytutywny (l. Strzêpka, E. Zieliñska Komentarz, S.
85).
.Nie zmienia to jednak faktu, ¿e uznanie istnienia spó³ki jawnej przed zarejestrowanie
m rodzi okre lone konsekwencje. Po pierwsze -przyjêcie jako cechy konstytutywnej pro
wadzenia przedsiêbiorstwa bêdzie mia³o wymiar intencjonalny. Po drugie
STRONA 208
spó³ka taka i osoby trzecie pozbawione bêd¹ prawa korzystania z jawno ci materialnej i for
malnej rejestru. W koñcu powstaje problem prawa do firmy i jej ochrony. Wystêpowanie
pod wspóln¹ firm¹ jest jedn¹ z istotniejszych cech tej spó³ki. Pe³ne prawo do firmy powsta
od chwili zarejestrowania. Jej osobowy charakter, polegaj¹cy na ujawnieniu wspólników,
typizuje tê spó³kê. W konsekwencji nale¿y przyj¹æ, ¿e spó³ka jawna przed zarejestrowaniem
wszelkich cech charakterystycznych dla "pe³nej" spó³ki jawnej, która uzyskuje taki char
akter po zarejestrowaniu.
III. Maj¹tek spó³ki jawnej, wk³ady do spó³ki
Nb 191
Problematyka stosunków maj¹tkowych w spó³ce jawnej uregulowana zosta³a m.in. w art. 28, 48
, 49 KSH, a wiêc w dwóch rozdzia³ach: odnosz¹cych siê do stosunków do osób trzecich (zewnêt
h) i stosunków wewnêtrznych. Z tego faktu wynikaj¹ okre lone konsekwencje.
Zgodnie z art. 28 KSH, wszelkie mienie wnoszone jako wk³ad, a tak¿e nabyte dla spó³ki w
czasie jej istnienia, stanowi maj¹tek spó³ki. Maj¹tek taki jest wiêc tworzony z wk³adów (ma
pierwotny) i innych sk³adników maj¹tkowych, które spó³ka nabywa w toku dzia³alno ci.
Z art. 3 i 25 KSH wynika konieczno æ ustalenia w umowie wnoszonych wk³adów.
Z Kodeksu spó³ek handlowych nie mo¿emy wyprowadziæ definicji wk³adu ani okre lenia, jaki je
t jego przedmiot. Nale¿y przyj¹æ, ¿e wk³ad wspólników oznacza warto æ maj¹tkow¹ wnoszon¹ do
olegaæ na przeniesieniu lub obci¹¿eniu w³asno ci rzeczy lub innych praw, a tak¿e dokonaniu
nnych wiadczeñ na rzecz spó³ki.
Je¿eli wnoszone s¹ do spó³ki wk³ady na w³asno æ, to mog¹ to byæ zarówno wk³ady pieniê¿ne, j
daje siê, ¿e dla okre lenia przedmiotu wk³adów niepieniê¿nych istotne s¹ ustalenia judykatu
doktryny wypracowane dla spó³ek kapita³owych (por. uwagi odnosz¹ce siê do tych wk³adów w sp
kapita³owych -Nb. 283). Jednak¿e inaczej, ni¿ to ma miejsce w przypadku spó³ek kapita³owych
wspólnicy spó³ki jawnej nie otrzymuj¹ udzia³ów w kapitale zak³adowym, z wk³adów nie jest t
kapita³ zak³adowy (W Pyzio³, w: Prawo, s. 121-123). W³asno æ lub inne prawa mog¹ byæ przed
m wk³adu niepieniê¿nego, je¿eli maj¹ okre lon¹ warto æ maj¹tkow¹, zdolno æ bilansow¹, s¹ zb
stanowienia (A. Kidyba, w: Prawo, s. 138).
Przedmiotem aportu mog¹ wiêc byæ, poza prawem w³asno ci (np. nieruchomo ci, ruchomo ci), in
prawa rzeczowe, takie jak np. u¿ytkowanie wieczyste, prawa maj¹tkowe na dobrach niem
aterialnych (prawo z patentu, do wzoru u¿ytkowego, wzoru zdobniczego, znaku towaro
wego,
maj¹tkowe prawa autorskie). Charakterystyczne dla spó³ki jawnej jest to,
STRONA 209
¿e wk³adem do takiej spó³ki mo¿e byæ dokonywanie innych wiadczeñ na rzecz spó³ki, m.in. pr
enie us³ug lub pracy.
Je¿eli rzeczy i prawa nie s¹ przenoszone, to s¹ jedynie oddane do korzystania przez cz
as okre lony w umowie spó³ki (dotyczy to np. zawarcia umowy dzier¿awy, najmu, innych prz
ypadków oddania rzeczy do u¿ywania). Nale¿y pamiêtaæ, ¿e je¿eli nastêpuje oddanie rzeczy lu
w do korzystania, to spó³ka z nich korzysta i fakt ten oraz dodatkowe po¿ytki stanowi¹ w
k³ad wspólnika.
Je¿eli do spó³ki wnoszony jest wk³ad w postaci pracy, nale¿y wyra nie sformu³owaæ w umowie
go rodzaj i warto æ. Wk³ad do spó³ki w postaci pracy nale¿y odró¿niæ od prowadzenia spraw s
wspólników. Praca wiadczona powinna byæ okre lona przedmiotowo (rodzaj, sposób wykonywani
), a tak¿e powinno siê okre liæ dodatkowo czas jej wykonania. W konsekwencji praca powin
na zostaæ wyceniona. Dziêki temu wk³ad polegaj¹cy na wykonaniu pracy jest tej samej wart
o ci co inne wk³ady, chyba ¿e umowa spó³ki przewiduje inne rozwi¹zanie. W razie w¹tpliwo ci
siê, ¿e wk³ady wspólników maj¹ byæ równe (art. 48 § l KSH). Wspólnicy mog¹ jednak ustaliæ i
onadto istnieje domniemanie, ¿e rzeczy, które wspólnik zobowi¹za³ siê wnie æ do spó³ki, uwa
eniesione na spó³kê (art. 48 § 3 KSH). Je¿eli wspólnik zobowi¹za³ siê wnie æ do spó³ki rzec
ze na w³asno æ lub do u¿ywania, to do jego obowi¹zku wiadczenia, odpowiedzialno ci z tytu³
mi i ponoszenia niebezpieczeñstwa stosuje siê odpowiednio przepisy o sprzeda¿y lub naj
mie. Charakterystyczne dla spó³ki jawnej jest to, ¿e za wnoszone do spó³ki wk³ady wspólnik
prawo ¿¹dania corocznie wyp³acenia odsetek w wysoko ci 5%, nawet gdy spó³ka ponios³a stratê
. 53 KSH). W przepisie tym mowa jest o odsetkach od swego udzia³u, przez który nale¿y
rozumieæ czê æ maj¹tku przypadaj¹c¹ na wspólnika w stosunku do ca³ego maj¹tku, a nie warto
e lonej w umowie spó³ki, co mo¿na by wynie æ z art. 50 i 53 KSH. Warto æ odsetek mo¿e zosta
zmieniona.
Nb 192
Spó³ka jawna -poza wyodrêbnieniem organizacyjnym -ma równie¿ atrybut odrêbno ci maj¹tkowej.
podmiotowo æ prawna zwi¹zana ze zdolno ci¹ prawn¹ oznacza, ¿e spó³ka ma odrêbny maj¹tek, na
iê wk³ad oraz maj¹tek nabyty w toku dzia³alno ci spó³ki. W zwi¹zku z tym wadliwe jest przyj
w przypadku spó³ki jawnej mamy do czynienia z wspó³w³asno ci¹ ³¹czn¹ (tak s³usznie W Pyzio³
s. 142).
Maj¹tek spó³ki jawnej jest kompleksem maj¹tkowym odrêbnym od maj¹tków osobistych wspólników
nichel, w: Kodeks s. 98; J. Na-
STRONA 210
-mitkiewicz, Kodeks, s. 169). O jego wyodrêbnieniu wiadczy tre æ przepisów KSH, zawieraj¹c
ch zakaz dokonywania przez wspólnika potr¹cenia wierzytelno ci spó³ki z wierzytelno ciami p
zys³uguj¹cymi jego wierzycielom osobistym oraz zakaz dokonywania przez d³u¿nika spó³ki potr
nia z wierzytelno ci¹, jaka mu przys³uguje wobec wspólnika (art. 36 KSH). Ponadto wierzy
ciel osobisty wspólnika nie mo¿e w czasie trwania spó³ki rozporz¹dzaæ maj¹tkiem spó³ki i wi
le osobi ci wspólników nie mog¹ prowadziæ egzekucji z maj¹tku spó³ki.
Nb 193
Uwagi zawarte w Nb. 177, uzasadniaj¹ce tezê o wyodrêbnieniu maj¹tkowym spó³ki jawnej, wi¹¿¹
o rednio z zagadnieniem odpowiedzialno ci za zobowi¹zania w spó³ce jawnej. Zgodnie z art.
8 KSH,
spó³ka mo¿e zaci¹gaæ zobowi¹zania. S¹ one zaci¹gane w imieniu spó³ki jako odrêbnego podmiot
stotny sposób spó³kê jawn¹ od spó³ki cywilnej. Za zaci¹gniête zobowi¹zania wobec wierzyciel
da ka¿dy wspólnik bez ograniczenia ca³ym swoim maj¹tkiem solidarnie z pozosta³ymi wspólnika
i oraz ze spó³k¹ (z uwzglêdnieniem art. 31 KSH). Odpowiedzialno æ za zobowi¹zania jest odpo
dzialno ci¹ za wszelkie zobowi¹zania prywatnoprawne, jak i publicznoprawne. Te pierwsz
e mog¹ wynikaæ z czynno ci prawnych oraz innych zdarzeñ (czynów niedozwolonych, bezpodstaw
nego wzbogacenia -zob. W Pyzio³, w: Kodeks, s. 146). Z kolei odpowiedzialno æ za zobow
i¹zania publicznoprawne odnosi siê przede wszystkim do zobowi¹zañ z tytu³u podatków.
Artyku³ 22 § 2 KSH dosyæ precyzyjnie okre la cechy odpowiedzialno ci wspólników tej spó³ki.
rzyj¹æ, ¿e jest to odpowiedzialno æ bezpo rednia, osobista, solidarna, nieograniczona, ale
ubsydiarna.
Odpowiedzialno æ bezpo rednia oznacza, ¿e zaspokojenie d³ugu przez wierzyciela mo¿e nast¹pi
ez bezpo rednie skierowanie siê do okre lonego sk³adnika maj¹tku wspólnika jawnego. Odpowie
zialno æ osobista oznacza, ¿e jest to odpowiedzialno æ rozszerzona na ca³y maj¹tek osobisty
pólnika jawnego, obejmuj¹cy wszystkie prawa maj¹tkowe bez ograniczeñ. Zaspokojenie z okr
e lonego sk³adnika maj¹tkowego nie bêdzie mo¿liwe, je¿eli sk³adnik ten zosta³ wy³¹czony spo
zaspokojenia czy te¿ nie nale¿y do wspólnika. Odpowiedzialno æ solidarna wspólników oznacza
ka¿dy z nich odpowiada za ca³o æ d³ugu wespó³ ze spó³k¹ i pozosta³ymi wspólnikami. Sposób z
STRONA 211
kszta³towaæ siê ró¿nie, zale¿nie od woli wierzycieli, a nie wspólników. Wierzyciel bêdzie m
czê ci wiadczenia od wszystkich wspólników i spó³ki ³¹cznie (wspó³d³u¿ników), od niektóry
ego z osobna.
Zaspokojenie wierzycieli przez któregokolwiek z d³u¿ników zwalnia pozosta³ych z obowi¹zku
dczenia. Na uwagê w przypadku spó³ki jawnej zas³uguje solidarno æ wspólników ze spó³k¹, co
rony odró¿nia zasady odpowiedzialno ci wspólników od obowi¹zuj¹cych w spó³ce cywilnej, a z
-potwierdza podmiotowo æ spó³ki jawnej.
Jednak¿e solidarna odpowiedzialno æ jest ograniczona przez art. 31 KSH, zgodnie z którym
obowi¹zuje zasada odpowiedzialno ci subsydiarnej. Wierzyciel spó³ki mo¿e prowadziæ egzekuc
z maj¹tku wspólnika wówczas, gdy egzekucja z maj¹tku spó³ki oka¿e siê bezskuteczna. Zasady
ie odnosi siê do zobowi¹zañ spó³ki powsta³ych przed jej wpisem do rejestru. Za te zobowi¹za
ponosz¹ oni odpowiedzialno æ pierwszorzêdn¹ (primar). Jednak¿e mo¿na wnie æ powództwo prze
nikowi, zanim egzekucja z maj¹tku spó³ki oka¿e siê bezskuteczna.
Odpowiedzialno æ wspólników jest odpowiedzialno ci¹ bez ograniczeñ, tzn. nie mo¿na w stosun
zewnêtrznych (wobec wierzycieli) jej ograniczyæ. Mo¿liwe s¹ jednak tego typu ograniczeni
a w stosunkach wewnêtrznych (miêdzy wspólnikami). Nie wp³ywa to jednak na stosunki z oso
bami trzecimi.
Nb 194
Kodeks spó³ek handlowych przewiduje ponadto szczególne zasady odpowiedzialno ci wspólników
przypadku "przyst¹pienia":
l) je¿eli nowy wspólnik przystêpuje do spó³ki ju¿ istniej¹cej, która kontynuuje swoj¹ dzia³
i odpowiedzialno æ tak¿e za zobowi¹zania powsta³e przed jego przyst¹pieniem (art. 32 KSH),
2) je¿eli wspólnik jawny przystêpuje do dzia³aj¹cego ju¿ przedsiêbiorcy jednoosobowego, któ
zamiar prowadziæ przedsiêbiorstwo, ale w formie spó³ki jawnej (opartej na dotychczasowe
j dzia³alno ci z zamiarem kontynuowania w przysz³o ci), odpowiada równie¿ za zobowi¹zania p
ta³e przy prowadzeniu przedsiêbiorstwa przez przedsiêbiorcê jednoosobowego, przed przyst¹p
ieniem wspólnika (art. 33 KSH).
Nb 195
Zasady odpowiedzialno ci wspólników w spó³ce jawnej oraz zasady szczególne, zwi¹zane z tzw.
zyst¹pieniem, nie mog¹ byæ wol¹ stron zmienione i zmiana taka jest nieskuteczna wobec osób
trzecich (art. 34 KSH). Wspólnik pozwany z tytu³u odpowiedzialno ci za zobowi¹zania spó³ki
mo¿e przeciwstawiæ wierzycielowi zarzuty s³u¿¹ce spó³ce tylko wtedy, gdy
STRONA 212
mog¹ byæ jeszcze przez ni¹ podnoszone (art. 35 KSH, art. 375 § l KC). Ponadto w czasie t
rwania spó³ki wspólnik nie mo¿e ¿¹daæ od d³u¿nika zap³aty przypadaj¹cej na niego wierzyteln
ie mo¿e wierzycielowi osobistemu przedstawiæ do potr¹cenia wierzytelno ci spó³ki (art. 36 §
SH). D³u¿nik nie mo¿e przedstawiæ spó³ce do potr¹cenia wierzytelno ci, jaka mu s³u¿y przeci
mu ze wspólników (art. 36 § 2 KSH). Z kolei art. 115 § 1 ustawy z 29.8.1997 r. -Ordynacj
a podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.) przewiduje, ¿e wspólnik spó³ki jawnej odpowi
ada ca³ym swoim maj¹tkiem solidarnie ze spó³k¹ i pozosta³ymi wspólnikami za zaleg³o ci poda
pó³ki i wspólników wynikaj¹ce z dzia³alno ci spó³ki. Przepis ten ma równie¿ zastosowanie do
ka, je¿eli zaleg³o ci podatkowe powsta³y w okresie, gdy by³ on wspólnikiem. Jest to odpowie
zialno æ pierwszorzêdna.
Spó³ka jawna nie ponosi odpowiedzialno ci za zobowi¹zania osobiste wspólników.
Nb 196
Pojêcie reprezentacji zosta³o wyja nione w Nb. 87. Nale¿y tylko przypomnieæ, ¿e reprezentac
a spó³ki nale¿y do sfery stosunków zewnêtrznych i w sensie cis³ym dotyczy sk³adania i przy
nia o wiadczeñ woli. Zgodnie z art. 29 § 1 KSH, ka¿dy wspólnik ma prawo reprezentowaæ spó³k
zio³, Prawo, s. 135). Jest to jego prawo, a nie obowi¹zek. Obowi¹zek taki mo¿e jednak wy
nikaæ z umowy spó³ki. Prawo
wspólnika do reprezentowania spó³ki mo¿e mu zostaæ odebrane w dwóch przypadkach;
I) je¿eli w umowie spó³ki zostanie on wy³¹czony od prawa do reprezentowania, czyli, gdy wy
razi na to zgodê,
2) wbrew jego woli jedynie z wa¿nych powodów prawomocnym orzeczeniem s¹dowym (np. z po
wodu choroby psychicznej, braku staranno ci itp.).
Mo¿liwe jest wy³¹czenie prawa do reprezentacji, a nie jego ograniczenie.
Umowa spó³ki mo¿e wprowadziæ równie¿ zasadê reprezentacji ³¹cznej z innym wspólnikiem lub p
m (art. 30 § I KSH). Wynika z tego, ¿e zasad¹ jest reprezentacja czynna jednoosobowa,
natomiast zmiana tej regu³y musi byæ zaznaczona w umowie i wpisana do rejestru. Repr
ezentacja ³¹czna mo¿e równie¿ dotyczyæ udzia³u pe³nomocników. Nie jest mo¿liwe wy³¹czenie o
prezentacji wszystkich wspólników.
STRONA 213
Poza mo¿liwo ci¹ reprezentacji przez wspólnika, który wystêpuje jako przedstawiciel ustawow
, spó³ka mo¿e byæ reprezentowana przez;
l) prokurentów,
2) pe³nomocników,
3) likwidatorów,
4) syndyka masy upad³o ciowej.
Zasad¹ jest, ¿e wspólnik, który ma prawo do reprezentacji, nie mo¿e byæ prokurentem (inacze
J. Naworski, Kodeks, s. I 18.) Je¿eli jednak wspólnik jest pozbawiony prawa do repr
ezentacji na podstawie umowy spó³ki, to nie ma przeszkód, aby udzielono mu prokury (in
aczej, moim zdaniem, b³êdnie; S. So³tysiñski, w: Kodeks, s. 544; potwierdza to równie¿ W Py
io³, w; Kodeks, s. 144, który akceptuje takie stanowisko, jednak w odniesieniu do pe³n
omocnictwa). Jak to ju¿ zosta³o wielokrotnie stwierdzone, wspólnicy s¹ przedstawicielami
ustawowymi spó³ki. Dlatego te¿ b³êdne jest stanowisko jakoby byli oni organami spó³ki (por
. So³tysiñski, w; Kodeks, s. 53 I, równie¿ SN worz. z 20.4. I 934 r., C III 222/33, Zb.
Orz. SN 1934, z. 10, poz. 699).
Nb 197
Zakres przedmiotowy reprezentacji przez wspólników w spó³ce jawnej obejmuje wszystkie cz
ynno ci s¹dowe i pozas¹dowe. Nie wystêpuje wiêc ograniczenie do prowadzonego przedsiêbiorst
a. Wspólnicy mog¹ wiêc dokonywaæ wszelkich czynno ci, ³¹cznie ze zbywaniem i obci¹¿aniem ni
o ci, ustanawianiem i odwo³ywaniem prokury, zbyciem przedsiêbiorstwa, jego wydzier¿awien
iem, ustanowieniem na przedsiêbiorstwie prawa u¿ytkowania.
Prawa do reprezentacji spó³ki przez wspólnika nie mo¿na ograniczyæ ze skutkiem prawnym wob
ec osób trzecich (art. 29 § 3 KSH). Oznacza to, ¿e tego typu ograniczenie nie wywiera
skutków prawnych na zewn¹trz i czynno ci dokonane mimo takiego ograniczenia s¹ wa¿ne i sku
teczne.
Dla kontrahenta spó³ki wspólnik jawny zawsze bêdzie dzia³a³ w granicach umocowania. Od zaka
u ograniczenia w stosunkach zewnêtrznych nale¿y odró¿niæ ograniczenie w stosunkach wewnêtrz
ych (miêdzy wspólnikami i spó³k¹). Takie wewnêtrzne ograniczenie jest dopuszczalne, ale nie
wp³ywa na wa¿no æ czynno ci prawnych z osobami trzecimi. Dokonanie Czynno ci reprezentacji
brew wewnêtrznemu ograniczeniu mo¿e powodowaæ, je¿eli spó³ka dozna³a szkody, odpowiedzialno
kodowawcz¹ wobec spó³ki.
STRONA 214
Nb 198
Zagadnienie prowadzenia spraw nale¿y do kategorii stosunków wewnêtrznych spó³ki. Jednak¿e r
zstrzygniêcia przyjête w tym zakresie s¹ dosyæ specyficzne. Zasad¹ jest, ¿e regulacja stosu
ków wewnêtrznych uzale¿niona jest od woli wspólników zawartej w umowie spó³ki jawnej. Potwi
za to równie¿ art. 37 § 1 KSH, zgodnie z którym rozwi¹zania przyjête w zakresie prowadzenia
spraw (ale równie¿ wnoszenia wk³adów, udzia³u w zyskach i stratach, lojalno ci wobec spó³ki
azie konkurencji) maj¹ charakter norm dyspozytywnych. Natomiast charakter normy iu
s cogens ma art. 38 KSH odnosz¹cy siê do prowadzenia spraw i kontroli w spó³ce. Mianowic
ie -umowa spó³ki nie mo¿e powierzyæ prowadzenia spraw spó³ki osobom trzecim z wy³¹czeniem w
(§ l). Nie mo¿na równie¿ ograniczyæ prawa wspólnika do osobistego zasiêgniêcia wiadomo ci
e maj¹tku oraz o biegu interesów spó³ki ani jego prawa do
osobistego przegl¹dania ksi¹g i dokumentów spó³ki (§ 2). Z art. 38 § l KSH wynika, ¿e nie w
y wspólnicy musz¹ prowadziæ sprawy spó³ki. Mo¿liwe jest przyjêcie ró¿nych rozwi¹zañ w umowi
hwale wspólników, w szczególno ci:
1) przyjêcie, ¿e sprawy spó³ki prowadz¹ wszyscy wspólnicy,
2) przyjêcie, ¿e sprawy spó³ki prowadzi tylko czê æ wspólników (wystêpuje to najczê ciej w
których jest wiêksza liczba wspólników),
3) przyjêcie, ¿e sprawy spó³ki prowadzi jeden wspólnik,
4) przyjêcie, ¿e sprawy spó³ki prowadz¹ osoby trzecie, ale zawsze z udzia³em co najmniej je
nego wspólnika.
Je¿eli prowadzenie spraw spó³ki powierzono kilku wspólnikom, pozostali s¹ wy³¹czeni od prow
enia spraw (art. 40 § l KSH). Prawo prowadzenia spraw spó³ki mo¿e byæ odebrane wspólnikowi
brew jego woli tylko z wa¿nych powodów wyrokiem s¹dowym. Poza mo¿liwo ci¹ ca³kowitego powie
nia prowadzenia spraw spó³ki osobom trzecim, wspólnicy maj¹ swobodê kszta³towania wzajemnyc
stosunków w tym zakresie. Przedstawione przez Kodeks spó³ek handlowych rozwi¹zania, zaw
arte w art. 39-47, maj¹ charakter propozycji, któr¹ mo¿na dostosowaæ -zgodnie z wol¹ wspóln
-do indywidualnych regu³ obowi¹zuj¹cych w spó³ce (A. Kidyba, Kodeks, s. 75 i nast.).
Nb 199
Czynno ci podejmowane w spó³ce jawnej mo¿emy podzieliæ na trzy grupy: czynno ci zwyk³e, prz
aczaj¹ce zakres zwyk³ych czynno ci, i czynno ci nag³e. Podzia³ ten determinuje sposób prowa
nia spraw spó³ki. Pojêcie czynno ci zwyk³ych nie zosta³o w KSH zdefiniowane.
STRONA 215
O tym, czy s¹ to czynno ci zwyk³e czy te¿ nie, decyduj¹ stosunki danej spó³ki (A. Kidyba, P
o, s. 157). To co w jednej spó³ce stanowi czynno æ wiêkszej wagi, w innej mo¿e byæ traktowa
jak czynno æ zwyk³a. Decyduje o tym przede wszystkim rozmiar dzia³alno ci, jak¹ spó³ka real
(J. Jacyszyn, Kodeks, s. 76). Dlatego te¿ prawid³owe wydaje siê rozstrzygniêcie w umowi
e spó³ki okre lenia, co jest, a co nie czynno ci¹ przekraczaj¹c¹ zakres zwyk³ych czynno ci
zez ustalenie kryterium kwotowego). Czynno ciami przekraczaj¹cymi zakres zwyk³ych czyn
no ci z pewno ci¹ s¹ te, które maj¹ charakter maj¹tkowy albo wykraczaj¹ poza zakres przedmi
prowadzonego przedsiêbiorstwa. Takimi czynno ciami s¹: zbycie przedsiêbiorstwa, wydzier¿a
wienie przedsiêbiorstwa czy ustanowienie na nim prawa u¿ytkowania. Natomiast czynno ci
nag³e to te, których podjêcia nie mo¿na by³o przewidzieæ i które maj¹ nadzwyczajny charakt
az których zaniechanie mog³oby wyrz¹dziæ spó³ce niepowetowane straty.
Nb 200
Zasad¹ jest, ¿e ka¿dy wspólnik ma prawo i obowi¹zek prowadzenia spraw spó³ki (zasady te mog
c modyfikacji). Regu³y postêpowania przy podejmowaniu decyzji w spó³ce jawnej mo¿emy okre l
nastêpuj¹co:
l) ka¿dy wspólnik mo¿e prowadziæ samodzielnie sprawy spó³ki w zakresie zwyk³ych czynno ci s
t. 39 § 2 KSH);
2) w sprawach przekraczaj¹cych zakres zwyk³ych czynno ci spó³ki potrzebna jest zgoda wszys
tkich wspólników (nawet wy³¹czonych od prowadzenia spraw) (art. 43 KSH);
3) w zakresie zwyk³ych spraw spó³ki, je¿eli chocia¿by jeden ze wspólników sprzeciwi siê jej
prowadzeniu, potrzebna jest uchwa³a wspólników. Umowa spó³ki powinna decydowaæ o warunkach
ie
zbêdnych do podjêcia takiej uchwa³y, gdy¿ nie stwierdza siê, aby konieczna by³a uchwa³a wsz
kich wspólników albo jednomy lna uchwa³a wspólników. Je¿eli umowa milczy na ten temat, nale
zyj¹æ jednomy lno æ wspólników mog¹cych prowadziæ sprawy spó³ki;
4) je¿eli wyst¹pi konieczno æ wykonania czynno ci nag³ej, wspólnik maj¹cy prawo prowadzenia
w spó³ki mo¿e dokonaæ tak¹ czynno æ samodzielnie, bez wzglêdu na wymogi zwi¹zane z charakte
nno ci w zwyk³ych sytuacjach (art. 44 KSH), w¹tpliwo ci rodz¹ siê w zwi¹zku z przyznaniem t
prawa tylko wspólnikom maj¹cym prawo prowadzenia spraw spó³ki, tak jakby inni wspólnicy n
ie byli zainteresowani przeciwdzia³aniu w sytuacji nag³ej, gdyby w spó³ce mog³a powstaæ nie
owetowana szkoda;
STRONA 216
5) je¿eli czynno æ zaliczona jest do czynno ci zwyk³ych spó³ki i przyjmuje siê w umowie, ¿e
zna jest uchwa³a wspólników, to niezbêdna jest jednomy lna uchwa³a wszystkich wspólników, k
aj¹ obowi¹zek prowadzenia spraw spó³ki (art. 42 KSH).
Nb 201
Prawa i obowi¹zki wspólników prowadz¹cych sprawy spó³ki ocenia siê w stosunkach miêdzy nimi
ed³ug przepisów o zleceniu (art. 734-751 KC), a w przypadkach gdy wspólnik dzia³a w imie
niu spó³ki nie posiadaj¹c prawa prowadzenia jej spraw lub gdy jest upowa¿niony do prowad
zenia spraw i przekracza granice upowa¿nienia -wed³ug przepisów oprowadzeniu cudzych s
praw bez zlecenia (art. 752-757 KC).
Wspólnik, który prowadzi sprawy spó³ki, nie otrzymuje wynagrodzenia za tak¹ pracê osobist¹
t. 46 KSH). Zasada ta mo¿e byæ wol¹ wspólników zmieniona (T Siemi¹tkowski, R. Potrzeszcz, K
deks, s. 154). Prowadzenie spraw spó³ki nale¿y odró¿niæ od pracy jako wk³adu wspólnika do s
dem do spó³ki nie mo¿e byæ praca polegaj¹ca na prowadzeniu spraw.
Nb 202
W spó³ce jawnej udzia³ w zysku stanowi ustalony stopieñ partycypacji w wypracowanej nadw
y¿ce bilansowej. Zysk brutto rozumiany jest jako czê æ maj¹tku, która pozostaje po odjêciu
ogólnej warto ci maj¹tku wk³adów do spó³ki (Z. Fenichel, w: Kodeks, s. 115). Czysty zysk ob
zamy poprzez odjêcie od zysku brutto zobowi¹zañ wymagalnych (prywatnych w tym nale¿nych
wspólnikowi odsetek z art. 53 KSH i publicznoprawnych -w tym podatków). Z koñcem roku
obrotowego wspólnik mo¿e ¿¹daæ podzia³u i wyp³aty ca³o ci zysku. Podzia³ stanowi decyzjê o
ysku i ewentualnym jego przeznaczeniu na wewnêtrzne cele spó³ki (np. na kapita³ rezerwow
y). Natomiast wyp³ata jest czynno ci¹ bêd¹c¹ nastêpstwem podzielonego zysku. Wspólnik ma ro
nie o wyp³atê, je li zysk taki jest wypracowany i nie przeznaczono go na inne cele. Je¿e
li warto æ przekazanego do spó³ki maj¹tku wnoszonego tytu³em wk³adu (udzia³ kapita³owy) doz
zuplenia wskutek strat, zysk nale¿y przeznaczyæ na uzupe³nienie do pierwotnej warto ci (
por. art. 52 KSH).
Natomiast ze strat¹ mamy do czynienia, je¿eli na koniec roku obrachunkowego warto æ akty
wów maj¹tkowych po potr¹ceniu wymaganych zobowi¹zañ i obci¹¿eñ publicznoprawnych jest ni¿sz
erwotnej warto ci wnoszonych do spó³ki wk³adów z wy³¹czeniem wk³adów polegaj¹cych na wiadc
lub dozwoleniu u¿ywania rzeczy (W Pyzio³, w: Kodeks, s. 158).
STRONA 217
Nb 203
Zasad¹ jest, ¿e ka¿dy wspólnik ma prawo do równego udzia³u w zysku i uczestniczy w stratach
w tym samym stosunku bez wzglêdu na rodzaj i warto æ wk³adu. Stosunek udzia³u wspólników w
sku, który jest ustalony w umowie, odnosi siê w razie w¹tpliwo ci tak¿e do udzia³u w strata
h (art. 51 § 2 KSH). Umowa mo¿e zwolniæ wspólnika od udzia³u w stratach. Nie mo¿na zwolniæ
dzia³u w stratach wszystkich wspólników. Chocia¿by jeden z nich musi partycypowaæ w strata
ch. Powy¿sze regu³y obowi¹zuj¹, je li nie zosta³y zmodyfikowane w umowie spó³ki. Nie ma prz
aby zarówno udzia³ w zyskach, jak i stratach ustalony zosta³ odmiennie. Zasady udzia³u
w zyskach i stratach mog¹ zostaæ powi¹zane z rodzajem i warto ci¹ wk³adów (odwrotnie ni¿ pr
je to art. 51 § l KSH). Ponadto nie ma przeszkód, aby rozdzieliæ zasady udzia³u w zyskac
h i udzia³u w stratach i przyj¹æ odmienne zasady od proponowanych w art. 51 § 2 KSH. Mo¿li
we jest wiêc rozwi¹zanie, w którym poziom udzia³u w zyskach bêdzie wy¿szy ni¿ poziom udzia³
tratach i odwrotnie. Nie ma przeszkód, aby zró¿nicowaæ ponadto zasady udzia³u w stratach i
udzia³u w zyskach miêdzy wspólnikami. Nast¹pi w ten sposób odej cie od generalnej zasady,
udzia³ w zyskach i stratach wspólników jest równy.
Niezale¿nie od udzia³u w zyskach wspólnik, który wniós³ do spó³ki wk³ad, otrzymuje prawo ¿¹
odsetek od swej czê ci maj¹tku za³o¿ycielskiego, nawet gdy spó³ka ponios³a straty (art. 53
.
Kodeks spó³ek handlowych wprowadza pojêcie udzia³u kapita³owego (art. 50). Udzia³ kapita³ow
est równy wysoko ci wk³adu okre lonego w umowie spó³ki. Do udzia³u kapita³owego odnosi siê
enie wyp³aty (corocznie) odsetek (5%). Zmniejszenie udzia³u wymaga zgody pozosta³ych w
spólników. Odniesienie pojêcia udzia³u kapita³owego do warto ci wk³adu okre lonej w umowie
dzi w¹tpliwo ci.
W szczególno ci dotyczy to pobierania odsetek od udzia³u kapita³owego.
Odsetki powinny byæ pobierane od faktycznie wniesionego, a nie umówionego wk³adu.
VIII. Obowi¹zek lojalno ci i zakaz dzia³alno ci konkurencyjnej
Nb 204
W spó³ce jawnej jako element osobowy wprowadzono odnosz¹cy siê do wspólników obowi¹zek loja
i i zakaz dzia³alno ci konkurencyjnej. Nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e przepisy art. 56-57 KSH maj
rakter dyspozytywny, co wynika bezpo rednio z art. 37 § l KSH. Regu³y przedstawione po
ni¿ej mog¹ zostaæ zmienione czy wrêcz uchylone przez wspólników spó³ki jawnej. Obowi¹zek lo
wspólników wobec spó³ki wystêpuje
STRONA 218
tylko w spó³ce jawnej i komandytowej, a nie ma miejsca w spó³kach kapita³owych.
Obowi¹zek lojalno ci polega na powstrzymaniu siê od wszelkiej dzia³alno ci sprzecznej z in
teresami spó³ki (art. 56 § 1 KSH -zakaz konkurencji sensu largo). Nie wolno wspólnikom b
ez wyra nego lub domniemanego zezwolenia pozosta³ych wspólników zajmowaæ siê interesami kon
urencyjnymi, w szczególno ci uczestniczyæ w spó³ce konkurencyjnej jako wspólnik spó³ki cywi
jawnej, partner, komplementariusz lub cz³onek organu (art. 56 § 2 KSH -zakaz konkure
ncji sensu stricto). W tym ostatnim przypadku chodzi o zajmowanie siê interesami k
onkurencyjnymi, czyli problem konkurencyjnego wspó³istnienia na rynku.
Nb 205
W przypadku naruszenia zakazu konkurencji ka¿dy wspólnik ma prawo ¿¹daæ wydania spó³ce korz
jakie wspólnik przekraczaj¹cy zakaz konkurencji osi¹gn¹³. Ponadto mo¿na ¿¹daæ odszkodowani
57 § 1 KSH). Wspólnicy mog¹ równie¿ -na podstawie zarzutu naruszenia zakazu konkurencji -¿
rozwi¹zania spó³ki lub wy³¹czenia wspólnika. Roszczenia o wydanie korzy ci i roszczenia o o
kodowanie przedawniaj¹ siê z up³ywem 6 miesiêcy od chwili, gdy wszyscy pozostali wspólnicy
dowiedzieli siê o przekroczeniu zakazu, maksymalnie jednak z up³ywem 3 lat. Zakaz k
onkurencji nie ma charakteru bezwzglêdnego, bowiem wspólnicy mog¹ zgodziæ siê zarówno na dz
a³alno æ konkurencyjn¹, jak i na uczestniczenie w spó³ce konkurencyjnej w charakterze wspól
czy cz³onków w³adz spó³ki kapita³owej.
IX. Wyst¹pienie wspólnika
Nb 206
Wyst¹pienie wspólnika jest zdarzeniem prawnym powoduj¹cym utratê przez wspólnika jego cz³on
ostwa w spó³ce, ale spó³ka istnieje dalej. Natomiast rozwi¹zanie spó³ki ma skutek wobec wsz
kich wspólników,
gdy¿ wszyscy trac¹ cz³onkostwo w spó³ce, a spó³ka po przeprowadzeniu likwidacji przestaje i
ieæ (A. Szajkowski, Prawo spó³ek handlowych, Warszawa 2000, s. 221).
Wyst¹pienie wspólnika ze spó³ki mo¿e mieæ charakter dobrowolny lub przymusowy. W pierwszym
rzypadku chodzi o sytuacje, w których wspólnicy porozumiewaj¹ siê co do faktu, i¿ jeden b¹d
iêksza ich liczba wystêpuje ze spó³ki, a spó³ka trwa nadal z pozosta³ymi wspólnikami. Chara
dobrowolny przejawia siê równie¿ w mo¿liwo ci swobodnej decyzji wspólnika co do wypowiedzen
a spó³ki (M. Fuchs, Ust¹pienie, s. 352 i nast.).
STRONA 219
Zgodnie z art. 61 KSH, je¿eli spó³kê zawarto na czas nieoznaczony, wspólnik mo¿e j¹ wypowie
eæ na sze æ miesiêcy przed koñcem roku obrotowego. W zwi¹zku z brzmieniem art. 61 § 1 KSH m
przyj¹æ, ¿e nie jest dopuszczalne umowne wy³¹czenie prawa do wypowiedzenia spó³ki, która je
warta na czas nieoznaczony. Nie ma przeszkód, aby zawrzeæ postanowienia o innych, ni¿
przedstawione, terminach wypowiedzenia. Wypowiedzenia dokonuje siê przez zawiadomi
enie pozosta³ych wspólników (lub wspólnika) uprawnionych do reprezentowania spó³ki. Spó³kê
a czas ¿ycia wspólnika uwa¿a siê za zawart¹ na czas nieoznaczony.
Z form¹ przymusowego wyst¹pienia mamy do czynienia przy wyst¹pieniu ze spó³ki na podstawie
wyroku s¹du (art. 63 § 2 KSH).
Nb 207
Je¿eli zachodz¹ wa¿ne powody po stronie jednego lub kilku wspólników, s¹d mo¿e na wniosek p
sta³ych orzec, ¿e wspólnik, którego dotyczy wa¿ny powód, wystêpuje ze spó³ki (art. 63 § 2 K
powodem mog¹ byæ trudno ci we wspó³pracy ze wspólnikami, naruszenie zakazu dzia³alno ci ko
ncyjnej (art. 56 § 2 KSH). Takie rozstrzygniêcie o wyst¹pieniu wspólnika ze spó³ki odbywa s
zasadniczo wbrew woli wspólnika, gdy¿ wniosek jest sk³adany przez pozosta³ych wspólników. R
zwi¹zanie przyjête w art. 63 § 2 KSH odnosz¹ce siê do wyst¹pienia s¹dowego ma podobny chara
r, jak w art. 266 i nast. KSH, reguluj¹cy wy³¹czenie wspólnika w spó³ce z o.o. Wyst¹pienie
nika, podobnie jak mieræ, upad³o æ czy wypowiedzenie przez wierzyciela nie musz¹ skutkowaæ
zwi¹zaniem spó³ki. Wspólnicy w umowie spó³ki mog¹ przyj¹æ dalsze istnienie spó³ki mimo zmia
bowego.
Nb 208
Podobnie mog¹ postanowiæ pozostaj¹cy w spó³ce wspólnicy, niezale¿nie od tego, czy umowa to
ewidywa³a (art. 64 § l KSH). Mo¿liwo æ dalszego istnienia spó³ki, mimo zmiany sk³adu osobow
potwierdza odrêbno æ podmiotow¹ spó³ki od wspólników. Z racji wyst¹pienia wspólnika niezbêd
enia z nim, zgodnie z art. 65 KSH. W przypadkach wyst¹pienia wspólnika ze spó³ki oznacza
siê wysoko æ jego udzia³u kapita³owego na podstawie osobnego bilansu, uwzglêdniaj¹cego war
ywcz¹ maj¹tku spó³ki. Jako dzieñ bilansowy nale¿y przyj¹æ, w przypadkach wypowiedzenia, ost
dzieñ roku obrotowego, w którym up³yn¹³ termin wypowiedzenia, a w przypadku wyst¹pienia z m
cy wyro
ku s¹du, dzieñ wniesienia pozwu. Obliczony w ten sposób udzia³ kapita³owy powinien byæ wyp³
ny w gotówce. Rzeczy dane spó³ce przez wspólnika tylko do u¿ywania, zwraca siê w naturze.
e¿eli przy rozlicze-
STRONA 220
-niu udzia³ wspólnika ustêpuj¹cego oka¿e siê bierny, wspólnik jest obowi¹zany zap³aciæ spó³
añ czê æ niedoboru.
Wspólnicy ustêpuj¹cy uczestnicz¹ w zysku i stratach ze spraw jeszcze nie zakoñczonych, nie
maj¹ jednak wp³ywu na ich prowadzenie, a mog¹ tylko ¿¹daæ wyja nieñ, rachunków i podzia³u
trat z koñcem ka¿dego roku obrotowego.
Od wyst¹pienia wspólnika w wy¿ej opisanym trybie nale¿y odró¿niæ jego wyst¹pienie ze spó³ki
stêpstwo zbycia ogó³u praw i obowi¹zków w spó³ce (art. 10 § l KSH). Mo¿liwe jest to wówczas
wa spó³ki tak stanowi za pisemn¹ zgod¹ wszystkich pozosta³ych wspólników (chyba ¿e umowa sp
owi inaczej -art. 10 § 2 KSH).
X. Rozwi¹zanie spó³ki
Nb 209
Rozwi¹zanie spó³ki jest zdarzeniem odnosz¹cym siê do wszystkich wspólników i spó³ki. W nast
aistnienia przyczyn rozwi¹zania nastêpuje likwidacja spó³ki lub inna dyspozycja maj¹tkiem
spó³ki zwi¹zana z zakoñczeniem jej bytu.
Przepis art. 58 KSH wskazuje na przyczyny rozwi¹zania spó³ki jawnej. Nale¿¹ do nich:
l) przyczyny przewidziane w umowie spó³ki (np. gdy umowa zosta³a zawarta na czas okre lo
ny, do zrealizowania okre lonego zadania, np. wybudowania fabryki),
2) jednomy lna uchwa³a wszystkich wspólników,
3) og³oszenie upad³o ci spó³ki (wówczas, gdy trwale zaprzesta³a ona p³aciæ d³ugi),
4) mieræ wspólnika lub og³oszenie jego upad³o ci (zgodnie z art. 64 § l KSH, spó³ka mo¿e i
j pomimo mierci wspólnika lub jego upad³o ci, je¿eli tak stanowi umowa spó³ki lub tak post
wi¹ pozostali wspólnicy -poza nie¿yj¹cym lub upad³ym wspólnikiem),
5) wypowiedzenie (zgodnie z art. 64 § l KSH, wypowiedzenie nie musi wywo³ywaæ takiego
skutku, gdy tak stanowi umowa spó³ki lub tak postanowi¹ wspólnicy pozostaj¹cy w spó³ce),
6) wypowiedzenie spó³ki przez wierzyciela osobistego wspólnika (art. 62 KSH),
7) prawomocne orzeczenie s¹du (zgodnie z art. 63 § l KSH, ka¿dy wspólnik mo¿e ¿¹daæ z wa¿ny
dów rozwi¹zania spó³ki przez s¹d; ponadto, zgodnie z art. 25 KrRejSU, s¹d mo¿e rozwi¹zaæ sp
STRONA 221
z urzêdu, gdy mimo stosowania grzywny nie wykonuje ona obowi¹zków okre lonych wart. 24 K
rRejSU).
Kodeks spó³ek handlowych nie wymienia tej przyczyny, ale z istoty spó³ki jawnej wynika, ¿e
rozwi¹zanie nastêpuje, gdy liczba wspólników zmniejszy siê do jednego.
Szczególn¹ postaci¹ rozwi¹zania spó³ki jest jej przekszta³cenie w inn¹ spó³kê handlow¹. Pat
XI. Likwidacja spó³ki
Nb 210
W nastêpstwie zaistnienia przyczyn rozwi¹zania, okre lonych w art. 58 KSH, wszczyna siê
czynno ci zmierzaj¹ce do ustania bytu spó³ki. Czynno ci te wi¹¿¹ siê przede wszystkim z zad
aniem sk³adnikami maj¹tkowymi spó³ki. Mo¿e to siê odbyæ w procesie likwidacji albo w sposób
widziany przez wspólników. Mog¹ oni umówiæ siê na np. podzia³ maj¹tku w naturze (in natura)
zez odpowiedni podzia³ sk³adników maj¹tkowych miêdzy wspólników bez konieczno ci up³ynnieni
. Poza tak¹ mo¿liwo ci¹ mo¿na równie¿ zbyæ przedsiêbiorstwo spó³ki. Umowa miêdzy wspólnikam
tak¿e w czasie trwania spó³ki czy te¿ wrêcz po zaistnieniu przyczyn jej rozwi¹zania. Jednak
w przypadku wypowiedzenia przez wierzyciela osobistego lub w razie upad³o ci wspólnika
zawarcie takiej umowy po zaj ciu przyczyny rozwi¹zania wymaga zgody odpowiednio wie
rzyciela osobistego lub zarz¹dcy masy upad³o ci. Przyjêcie innego sposobu zakoñczenia dzia³
lno ci spó³ki powoduje wy³¹czenie procedury likwidacji (z wyj¹tkiem art. 84 § l KSH, gdy ma
zastosowanie). W szczêcie postêpowania likwidacyjnego nie koñczy dzia³alno ci spó³ki, Zmie
siê cel jej dzia³alno ci. Postêpowanie likwidacyjne mo¿e byæ w drodze jednomy lnej uchwa³y
rwane i spó³ka mo¿e byæ prowadzona dalej. Nie dotyczy to sytuacji, gdy przyczyn¹ rozwi¹zani
jest upad³o æ lub prawomocny wyrok s¹du oraz, gdy spó³kê wypowiada wierzyciel osobisty wsp
a. Spó³ka kontynuuje swój byt prawny ze Zmienionym celem, którym jest zakoñczenie rozpoczêt
ch interesów, spieniê¿enie maj¹tku, sp³ata d³ugów i podzia³ reszty maj¹tku miêdzy wspólnikó
wój byt prawny dopiero z chwil¹ wykre lenia z rejestru (A. Szajkowski, Prawo, s. 219;
inaczej S. So³tysiñski, w: Kodeks, s. 678--680).
Nb 211
Likwidatorami z mocy prawa s¹ wszyscy wspólnicy. Mog¹ oni jednak jednomy lnie powo³aæ na l
kwidatorów tylko niektórych spo ród siebie oraz osoby spoza swego grona. Z wa¿nych powodów
na wniosek choæby jednego wspólnika lub innej osoby zainteresowanej (np. wierzy-
STRONA 222
-ciela spó³ki, wierzyciela osobistego wspólnika, syndyka masy upad³o ci) mo¿e ustanowiæ lik
atorami niektórych wspólników lub osoby spoza ich grona. W takim przypadku mamy do czy
nienia z wyznaczeniem przymusowym. Likwidatorzy mog¹ byæ odwo³ani za jednomy ln¹ zgod¹ wspó
ków. Likwidatorów ustanowionych przez s¹d -tylko s¹d mo¿e odwo³aæ. Likwidatorów obowi¹zuje
onkurencji.
Otwarcie likwidacji, imiona i nazwiska likwidatorów, sposób reprezentowania spó³ki przez
likwidatorów i wszelkie odnosz¹ce siê do tego zmiany nale¿y zg³aszaæ do rejestru. Nale¿y t
zyniæ nawet wówczas, gdy wspólnicy s¹ likwidatorami i gdy nie nastêpuje zmiana dotychczaso
wych zasad reprezentacji. W toku postêpowania likwidacyjnego spó³kê prowadzi siê pod dotyc
hczasow¹ firm¹ z dodatkiem "w likwidacji" (art. 74 § 4 KSH). W stosunkach zewnêtrznych l
ikwidatorzy maj¹ prawo reprezentowania spó³ki. Je¿eli jest kilku likwidatorów, musz¹ reprez
ntowaæ spó³kê ³¹cznie, je li wspólnicy nie okre lili innych zasad. Równie¿ s¹d powo³uj¹cy l
niæ zasady reprezentacji. Czynno ci prawne likwidatorów wyznaczone s¹ przez zakres celu
likwidacji, okre lony wart. 77 § l KSH. Ograniczenie zakresu dzia³ania likwidatorów nie
wywo³uje skutków prawnych wobec osób trzecich. Wobec osób trzecich dzia³aj¹cych w dobrej wi
rze uwa¿a siê czynno ci przedsiêwziête przez likwidatorów za czynno ci likwidacyjne. Natomi
w stosunkach wewnêtrznych likwidatorzy s¹ obowi¹zani stosowaæ siê do uchwa³ wspólników. Li
torzy, którzy zostali ustanowieni przez s¹d, obowi¹zani s¹ stosowaæ siê do jednomy lnych uc
powziêtych przez wspólników. Jednomy lno æ dotyczy tak¿e stanowiska tych osób, które s¹ zai
ne likwidacj¹, w szczególno ci tych, które spowodowa³y ustanowienie likwidatorów. Natomiast
w stosunkach miêdzy likwidatorami uchwa³y podejmowane s¹ wiêkszo ci¹ g³osów (art. 76 KSH).
e siê, ¿e w tym przypadku mowa jest o zwyk³ej wiêkszo ci g³osów, gdy¿ w innych przypadkach
jest wyra nie o wiêkszo ci bezwzglêdnej lub kwalifikowanej (inaczej W Pyzio³, w: Kodeks, s
. 181). Oznacza to, ¿e rozstrzygaj¹ce jest, aby za uchwa³¹ opowiedzia³o siê wiêcej likwidat
ni¿ przeciwko niej. G³osy wstrzymuj¹ce siê i niewa¿ne nie s¹ liczone. Jednak¿e wspólnicy lu
owo³uj¹cy likwidatorów mog¹ ustaliæ inne zasady podejmowania uchwa³ (art. 76 KSH).
Innym skutkiem rozpoczêcia likwidacji jest wyga niêcie prokury i brak mo¿liwo ci ustanawia
nia i udzielania prokury. Likwidatorzy przy rozpoczêciu likwidacji (podobnie przy
zakoñczeniu) musz¹ sporz¹dziæ bilans. Gdyby likwidacja trwa³a d³u¿ej ni¿ l rok, bilans nale
z¹dzaæ corocznie.
STRONA 223
Nb 212
Likwidatorzy maj¹ obowi¹zek zakoñczenia bie¿¹cych interesów spó³ki, ci¹gniêcia wierzytelno
zobowi¹zañ i up³ynnienia maj¹tku spó³ki. Nowe przedsiêwziêcia mog¹ byæ realizowane tylko w
jest to potrzebne do ukoñczenia spraw w toku. Z maj¹tku spó³ki sp³aca siê przede wszystkim
zobowi¹zania spó³ki oraz pozostawia odpowiednie kwoty na pokrycie zobowi¹zañ jeszcze niewy
magalnych lub spornych. Pozosta³y maj¹tek dzieli siê miêdzy wspólników, stosownie do postan
wieñ umowy. Je¿eli brak jest w umowie odpowiednich rozstrzygniêæ, nadwy¿kê dzieli siê wed³u
sunku, w jakim wspólnicy uczestnicz¹ w zysku. Rzeczy dane spó³ce do u¿ywania zwraca siê w n
turze (art. 82 § 3 KSH). Gdyby jednak maj¹tek nie wystarczy³ na sp³atê udzia³ów i d³ugów, n
zieli siê miêdzy wspólników, zgodnie z postanowieniami umowy. Gdyby umowa nie regulowa³a t
ych kwestii, niedobór dzieli siê w takim stosunku, w jakim wspólnik uczestniczy w stra
tach. Je¿eli jeden ze wspólników okaza³by siê niewyp³acalny, przypadaj¹c¹ na niego czê æ ni
eli siê miêdzy pozosta³ych wspólników w takim samym stosunku (art. 83 KSH). Je¿eli w toku p
stêpowania likwidacyjnego okaza³oby siê, ¿e zachodz¹ warunki wszczêcia postêpowania upad³o
, zakoñczenie bytu spó³ki nast¹pi dopiero po zakoñczeniu postêpowania upad³o ciowego (art.
KSH). Nie odnosi siê to jednak do sytuacji, gdy postêpowanie koñczy siê uk³adem lub zostaj
e uchylone lub umorzone.
Na zakoñczenie likwidacji likwidatorzy sporz¹dzaj¹ bilans zamkniêcia. Likwidatorzy po za
koñczeniu likwidacji maj¹ obowi¹zek zg³aszaæ wniosek do s¹du o wykre lenie spó³ki z rejestr
sam obowi¹zek
Spoczywa na wspólnikach, je¿eli nastêpstwem rozwi¹zania spó³ki s¹ inne sposoby dysponowania
j¹tkiem, nie w trybie likwidacji. Z chwil¹ wykre lenia spó³ki z rejestru przestaje ona ist
nieæ. Wykre lenie ma charakter konstytutywny (tak W Pyzio³, w: Kodeks, s. 189).
§ 5. Spó³ka partnerska
Literatura: M. As³anowicz, Charakter prawny spó³ki partnerskiej, PiP 1998, z. 7; M. As³a
nowicz, Elementy konstrukcyjne osobowych spó³ek handlowych, Pr. Spó³. 2000, Nr 5; M. As³an
owicz, Firma spó³ki partnerskiej, PPH 1998, Nr 7; M. As³anowicz, Instytucja spó³ki partner
skiej w wybranych europejskich systemach prawnych a prawo polskie, Pr. Spó³. 1999, N
r 10; M. As³anowicz, Podmiotowo æ prawna spó³ki partnerskiej na tle pozosta³ych osobowych s
handlowych, PPH 1999, Nr 4; M. As³anowicz, Pozycja oraz znaczenie spó³ki partnerskiej
w systemie pra-
STRONA 224
wa spó³ek, Pr.Sp. 1999, Nr 7-8; M. As³anowicz, Tre æ umowy spó³ki partnerskiej, PPR 1998, N
2; J. Fr¹ckowiak, Podmiotowo æ spó³ek osobowych. II Kongres Notariuszy Rzeczypospolitej Po
lskiej. Referaty i opracowania, Poznañ - Kluczbork 1999; J. Fr¹ckowiak, R. Potrzeszc
z, Czy nadanie osobowo ci prawnej spó³kom osobowym wymaga zasadniczej reformy prawa po
datkowego, PPH 2000, Nr I; Z. Grodecki, Radca prawny -wolny zawód?, R. Pr. 1999, N
r 2; J. Jacyszyn, Notariusz jako wspólnik spó³ki partnerskiej. II Kongres Notariuszy R
zeczypospolitej Polskiej. Referaty i opracowania, Poznañ -Kluczbork 1999; J. Jacys
zyn, Wolne zawody w prawie handlowym, GP 1999, Nr 6-7; J. Jacyszyn, Czym jest wo
lny zawód, GP 2000, Nr 27; J. Jacyszyn, Dzia³alno æ kancelarii notarialnej w postaci spó³ki
partnerskiej, Rej. 2001, Nr 5; J. Jacyszyn, Prawo dla architektów, GP 2000, Nr 35-
36; J. Jacyszyn, Spó³ka partnerska wed³ug przepisów ustawy Kodeks spó³ek handlowych, Bielsk
-Bia³a 2001; J. Jacyszyn, S. Krze , E. Marsza³kowska-Krze , Kodeks spó³ek handlowych. Komen
arz. Orzecznictwo, Warszawa 2001; G. Jêdrejek, Czynno ci prawne dokonane przez ma³¿onków -
wspólników spó³ek osobowych z pokrzywdzeniem ich wierzycieli osobistych, Pr. Sp. 2000, N
r 4; A. Kappes, Uwagi o reformie prawa spó³ek, Pal. 1998, Nr 9-10; Z. K³atka, Spó³ka partn
erska now¹ form¹ wykonywania zawodu radcy prawnego, R. Pr. 1998, Nr 4; A. Kidyba, Je
szcze o zmianach w prawie spó³ek, PPR 1999, Nr II; A. Kidyba, Kodeks spó³ek handlowych.
Obja nienia, Kraków 2001; A. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 2001; A. Kidyba, Spó³ka pa
rtnerska w prawie niemieckim i projekcie prawa spó³ek handlowych, Pr.Sp. 1999, Nr 9;
A. Kidyba, Umowa spó³ki partnerskiej, w: Aktualne umowy w obrocie gospodarczym, War
szawa 200 I; A. Klank, Spó³ka partnerska w polskim Kodeksie spó³ek handlowych i w prawie
amerykañskim, Pr.Sp. 200 I, Nr I; J. Kropatwiñski, Zbycie udzia³u w spó³ce osobowej ~ asp
ekty prywatno-prawne, Pr.Sp. 2000, Nr 9; K. Kruczalak, Zarys prawa handlowego, W
arszawa 2001; A. Lewicki, Zbycie udzia³u w spó³ce osobowej (aspekty podatkowe), Pr.Sp.
2000, Nr 10; J. Na\110rski, K. Strzelczyk, T. Siemi¹tkowski, R. Potrzeszcz, Komen
tarz do Kodeksu spó³ek handlowych. Spó³ki osobowe, Warszawa 200 I; J. Preussner-Zamorska
, Uwagi na temat zakazu reklamowania wolnych zawodów, Rej. 1994, Nr 3; M. Rogala,
Spó³ki osobowe a przepisy karne kodeksu spó³ek handlowych, Pr.Sp. 2000, Nr 1; E. Skrzyd³o-
Tefelska, Swobodny przep³yw osób a wykonywanie wolnego zawodu notariusza w Unii Eur
opejskiej, Rej. 2000, Nr 4; B. So³tys, Czy mo¿na zbyæ wolny zawód, PPR 1995, Nr 3; B. So³t
ys, Klientela. Przedsiêbiorstwo. Wolny zawód, Rej. 1995, Nr I; S. So³tysiñski, Za³o¿enia pr
jektu ustawy -Prawo spó³ek handlowych dotycz¹ce spó³ek osobowych, Gdañskie Studia Prawnicze
1999, t. V; J. Strzêpka, W. Popio³ek, A. Witosz, E. Zieli/Iska, Komentarz do KSR, Wa
rszawa 200 I; A. Szumañski, Hybrydalne typy spó³ek, PPH 2000, Nr 6.
I. Uwagi ogólne
Nb 213
Spó³ka partnerska powsta³a po raz pierwszy w USA w stanie Teksas (M. As³anowicz, Charakt
er, s. 65 i nast.). Spó³ki takie dzia³aj¹ równie¿
STRONA 225
w wielu krajach Europy (m.in. we Francji od 1.1.1999 r. czy w Niemczech wprowadz
one ustaw¹ z 25.7.1994 r. -A. Kidyba, Spó³ka..., s. 7).
Spó³ka partnerska powsta³a jako odpowied na potrzebê rozdzielenia odpowiedzialno ci wspóln
w stosunkach zewnêtrznych, ale nie ze wzglêdu na wnoszony kapita³, lecz z powodu przyjêc
ia odpowiedzialno ci za podejmowane czynno ci w ramach tzw. wolnych zawodów. Spó³ka ta jes
t podmiotem prawa, a wiêc ma zdolno æ prawn¹, zdolno æ do czynno ci prawnych (mo¿e we w³asn
niu nabywaæ prawa, w tym w³asno æ nieruchomo ci i inne prawa rzeczowe), zdolno æ s¹dow¹ (mo
i byæ pozywana). Spó³ka taka dzia³a pod w³asn¹ firm¹, ma wyodrêbnienie organizacyjne i maj¹
Spó³ka partnerska nie posiada jednak osobowo ci prawnej. Podstawow¹ jej cech¹ jest to, ¿e t
orzona jest przez wspólników -osoby fizyczne, zwanych partnerami w celu wykonywania
wolnego zawodu. Spó³ka musi tak¿e prowadziæ przedsiêbiorstwo. Inn¹ cech¹ tej spó³ki jest mo
worzenia do wykonywania nie tylko jednego wolnego zawodu, ale tak¿e wiêkszej ich lic
zby. Ustawy przewiduj¹ jednak ograniczenia tej regu³y. Miêdzy innymi ustawa z 26.5.198
2 r. -Prawo o adwokaturze (Dz. U. Nr 16, poz. 124 ze zm.) przewiduje, ¿e adwokat m
o¿e wykonywaæ swój zawód jedynie wspólnie z innymi adwokatami lub radcami prawnymi, ustawa
z 14.2.1991 r. -Prawo o notariacie (Dz.U. Nr 22, poz. 91 ze zm.) przewiduje, ¿e n
otariusz mo¿e wykonywaæ swój zawód tylko wspólnie z innymi notariuszami, ustawa z 5.7.1996
r. o doradztwie podatkowym (Dz.U. Nr 102, poz. 475 ze zm.) przewiduje dopuszcza
lno æ wykonywania zawodu tylko z udzia³em doradców podatkowych, adwokatów, radców prawnych
ub bieg³ych rewidentów. W spó³kach tych doradcy podatkowi powinni stanowiæ wiêkszo æ wspóln
Przepisy nie zawieraj¹ definicji wolnego zawodu. Mo¿na jednak przyj¹æ pewne cechy pozwal
aj¹ce na wyró¿nienie grupy zawodów okre lonych mianem wolnych: zawód jest wykonywany profes
onalnie, zawodowo przez wiadczenie us³ug typowych, dzia³alno æ jest wykonywana na w³asny r
chunek i wymaga szczególnego wykszta³cenia lub umiejêtno ci zwi¹zanych z wykonywaniem zawo
du. Dzia³alno æ powinna byæ prowadzona samodzielnie i osobi cie, co nie wy³¹cza pomocy osób
s¹ podporz¹dkowane osobie wykonuj¹cej wolny zawód -szeroko J. Jacyszyn, Spó³ka partnerska,
s. 45 i nast.
Generalnie nale¿y przyj¹æ, ¿e przedstawiciele wolnych zawodów nie powinny byæ traktowani ja
o przedsiêbiorcy. Przedsiêbiorc¹ jest spó³ka Partnerska. Na gruncie obowi¹zuj¹cych przepisó
a nie wy³¹czono spod dzia³ania przepisów PrGosp notariuszy, adwokatów i radców praw-
STRONA 226
-nych. Przewidywaæ mo¿na generalne wy³¹czenie wolnych zawodów spod dzia³ania ustawy.
Kolejnym wyró¿nikiem spó³ki partnerskiej jest to, ¿e partnerami w spó³ce mog¹ byæ tylko oso
czne (J. Jacyszyn, Spó³ka partnerska, s. 39 i nast.), maj¹ce uprawnienia do wykonywani
a wolnych zawodów.
‾adna inna spó³ka nie jest zawê¿ona do krêgu osób fizycznych. Katalog wolnych zawodów okre
st wart. 88 KSH. Wykonywanie wolnego zawodu mo¿e byæ uzale¿nione od spe³nienia dodatkowy
ch wymagañ przewidzianych w odrêbnej ustawie.
Wart. 88 KSH zastosowano (co do zasady) pewn¹ logikê, polegaj¹c¹ na tym, ¿e wolne zawody t
am wymienione s¹ poddane regulacji odrêbnych aktów prawnych. Partnerami, zgodnie z art
. 88 KSH, mog¹ byæ osoby uprawnione do wykonywania nastêpuj¹cych zawodów: adwokata, apteka
rza, architekta, bieg³ego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkoweg
o, ksiêgowego, lekarza, lekarza stomatologa, lekarza weterynarii, notariusza (J. J
acyszyn, Dzia³alno æ kancelarii, s. 67 i nast.), pielêgniarki, po³o¿nej, radcy prawnego, rz
cznika patentowego, rzeczoznawcy maj¹tkowego i t³umacza przysiêg³ego.
Spó³ka partnerska poddana zosta³a specyficznej regulacji. Przepisy odnosz¹ce siê do spó³ki
tnerskiej nie wyczerpuj¹ ca³ej problematyki zwi¹zanej z t¹ spó³k¹ (m.in. brak przepisów o s
kach wewnêtrznych). Dlatego te¿ art. 89 KSH przewiduje, ¿e w sprawach nieuregulowanych
w dziale o spó³ce partnerskiej stosuje siê odpowiednio przepisy o spó³ce jawnej, chyba ¿e
stawa stanowi inaczej. Z drugiej strony, je¿eli wybrany zostanie model zarz¹dzania i
reprezentacji przez zarz¹d, stosuje siê odpowiednio przepisy art. 201-211 i 293-300
KSH, reguluj¹ce problematykê zarz¹du w spó³ce z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹. Regulacja
isów o spó³ce partnerskiej pozwala na twierdzenie, ¿e mo¿liwe s¹ ró¿ne modele spó³ki partne
eden, w którym zwiêkszone znaczenie bêd¹ mia³y przepisy o spó³ce jawnej (m.in. przez zastos
nie art. 95 § 2 KSH) i drugi -gdy model prowadzenia spraw i reprezentacji oparty j
est na przepisach o spó³ce jawnej. W innym modelu dochodzi do stosowania przepisów o s
pó³ce z o.o.
Nb 214
Spó³ka partnerska jest spó³k¹ osobow¹, utworzon¹ przez wspólników, którymi mog¹ byæ tylko o
, w celu wykonywania jednego lub wiêcej wolnych zawodów w spó³ce prowadz¹cej przedsiê-
STRONA 227
-biorstwo pod w³asn¹ firm¹. Utworzenie spó³ki partnerskiej jest wiêc zwi¹zane ze spe³nienie
ku warunków, których zrealizowanie pozwoli na uznanie danego bytu za spó³kê partnersk¹. Do
ifferentia specifica spó³ki partnerskiej nale¿y to, ¿e:
1) mo¿liwo æ bycia wspólnikiem w tej spó³ce jest ograniczona,
2) celem jest wspólne wykonywanie okre lonych wolnych zawodów,
3) spó³ka musi prowadziæ przedsiêbiorstwo,
4) szczególne s¹ zasady odpowiedzialno ci partnerów,
5) mog¹ byæ ró¿ne modele prowadzenia spraw i reprezentacji spó³ki,
6) spó³ka ma podmiotowo æ prawn¹.
Spó³ka partnerska powstaæ mo¿e w dwojakim trybie: przez utworzenie pierwotne albo przez
przekszta³cenie spó³ek. Spó³ka partnerska nie mo¿e powstaæ w wyniku po³¹czenia spó³ek (choæ
artnerskie), gdy¿ KSH nie dopuszcza mo¿liwo ci ³¹czenia spó³ek osobowych, tak aby efektem ³
by³a spó³ka osobowa (por. art. 491 § 2 KSH). Nie jest równie¿ dopuszczalne utworzenie spó³
rtnerskiej przez podzia³, bowiem przepisy reguluj¹ce podzia³ spó³ek odnosz¹ siê tylko do ty
form prawnych powsta³ych w wyniku podzia³u, w których wy
stêpuj¹ udzia³y lub akcje, a wiêc dotycz¹ spó³ek kapita³owych.
Tworzenie pierwotne spó³ki partnerskiej opiera siê na trzech elementach: zawarcie umow
y spó³ki, zg³oszenie wniosku do s¹du rejestrowego, rejestracja spó³ki. Umowa spó³ki partner
powinna byæ zawarta w formie aktu notarialnego. Niezachowanie formy aktu notarial
nego powoduje niewa¿no æ dokonanej czynno ci prawnej (art. 58 KC). Umowa spó³ki partnerskie
powinna zawieraæ (J. Jacyszyn, Kodeks, s. 145 i nast., ten¿e, Spó³ka partnerska, s. 95
i nast.):
1) okre lenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spó³ki,
3) nazwiska i imiona partnerów, którzy ponosz¹ nieograniczon¹ odpowiedzialno æ za zobowi¹za
spó³ki, w przypadku przewidzianym w art. 95 § 2,
4) w przypadku gdy spó³kê reprezentuj¹ tylko niektórzy partnerzy, nazwiska i imiona tych p
artnerów,
5) firmê i siedzibê spó³ki,
6) czas trwania spó³ki, je¿eli jest oznaczony,
7) okre lenie wk³adów wnoszonych przez ka¿dego partnera i ich warto æ.
Nb 215
Umowa spó³ki partnerskiej powinna okre laæ, jakie wolne zawody maj¹ byæ wykonywane w spó³ce
alog wolnych zawodów jest okre lo-
STRONA 228
-ny wart. 88 KSH (nummeres clausus) i tylko przedstawiciele tam wymienionych mog¹
zrzeszaæ siê do wykonywania wolnego zawodu. Nie jest jednak wykluczone rozszerzenie
katalogu osób uprawnionych do wykonywania wolnych zawodów, ale mo¿e to nast¹piæ wy³¹cznie p
zez zmianê KSH i rozszerzenie art. 88 KSH albo te¿ uznanie za wolny zawód w rozumieniu
KSH w innej ustawie reguluj¹cej ich status.
Je¿eli w spó³ce wykonywane s¹ ró¿ne wolne zawody, nale¿y to wyra nie okre liæ w umowie spó³
rzyj¹æ, aby mo¿na by³o wymieniæ tylko niektóre wolne zawody. Przedmiot dzia³alno ci spó³ki
s³y zwi¹zek z wolnym zawodem. Granice dopuszczalno ci dzia³ania wspólników wyznaczaj¹ przep
reguluj¹ce poszczególne wolne zawody, natomiast granice dopuszczalnych dzia³añ w spó³ce ok
e la przedmiot dzia³alno ci spó³ki (A. Kidyba, Kodeks, s. 141). Przedmiot dzia³alno ci spó³
acza granice dzia³ania spó³ki. Artyku³ 9³ KSH nie stanowi o przedmiocie przedsiêbiorstwa sp
ale o przedmiocie dzia³alno ci spó³ki. Wydaje siê mo¿liwe w zwi¹zku z tym przyjêcie, ¿e w
yæ prowadzonych kilka przedsiêbiorstw (znaczenie funkcjonalne) dla wykonywania ró¿nych z
awodów w ramach spó³ki. Pojêcie przedmiotu dzia³alno ci spó³ki obejmuje najszersze granice,
e wspólnicy ustalaj¹ dla swojej dzia³alno ci w ramach spó³ki.
Nb 216
Zasady odpowiedzialno ci wspólników w spó³ce partnerskiej okre la art. 95 § l KSH. Jednak¿e
95 § 2 KSH dopuszcza zmianê generalnych zasad, polegaj¹c¹ na tym, ¿e umowa spó³ki mo¿e prz
waæ, i¿ jeden lub wiêksza liczba partnerów godz¹ siê na ponoszenie odpowiedzialno ci, tak j
wspólnicy spó³ki jawnej. Je¿eli taka sytuacja wyst¹pi, nale¿y to zaznaczyæ w umowie spó³ki,
pierwotnej, jak i gdyby dochodzi³o do zmiany zasad odpowiedzialno ci przez zmianê umow
y spó³ki. W umowie spó³ki nale¿y równie¿ zaznaczyæ ograniczenie prawa do reprezentacji prze
tnerów. Musz¹ w niej zostaæ odwzorowane te wszelkie przypadki, które powoduj¹, ¿e tylko nie
tórzy partnerzy bêd¹ reprezentowali spó³kê. Dotyczy to wiêc sytuacji, gdy: w pierwotnej umo
spó³ki wspólnik rezygnuje z prawa reprezentowania spó³ki (art. 96 § l KSH), partner pozbaw
ony zostanie prawa do reprezentowania spó³ki wiêkszo ci¹ g³osów (art. 96 § 2 KSH). W ka¿dym
przypadków nale¿y wskazaæ w umowie spó³ki osoby (imiona i nazwiska) reprezentuj¹ce.
Nb 217
Firma spó³ki partnerskiej podlega ogólnym regu³om konstruowania nazwy spó³ki handlowej. Pod
ega ona zasadzie prawdziwo ci, wy³¹czno ci, jedno ci, ci¹g³o ci i jawno ci firmy. Korpus fi
partnerskiej musi mieæ charakter osobowy. Korpus dostarcza nam minimum infor
STRONA 229
- macji co do sk³adu osobowego wspólników, gdy¿ firma spó³ki powinna zawieraæ nazwisko co n
niej jednego partnera. W zwi¹zku z powy¿szym w firmie spó³ki mog¹ byæ wymienieni niektórzy
tnerzy albo ka¿dy z nich. W zale¿no ci od liczby wymienionych partnerów dodatki powinny
mieæ brzmienie i partner, i partnerzy albo spó³ka partnerska. Z oczywistych powodów nie
mo¿na u¿ywaæ dodatku "i partner" b¹d "i partnerzy", je¿eli w firmie wymienieni s¹ wszyscy
nicy. Nie ma przeszkód, aby obok nazwisk wspólników znalaz³y siê ich imiona czy pierwsze l
itery imion. W dodatku nale¿y ponadto zawrzeæ informacjê co do wolnego zawodu wykonywa
nego w spó³ce. Nie ma przeszkód, aby w dodatku znalaz³y siê jeszcze inne elementy, jak np.
okre lenie "syn i ojciec". Dopuszczalne jest u¿ywanie w obrocie skrótu "Sp.p.". Chara
kterystyczne jest, ¿e dodatki "i partner", "i partnerzy", "spó³ka partnerska" albo skrót
"Sp. p." mog¹ byæ u¿ywane tylko przez spó³kê partnersk¹. ‾adna forma prawna nie mo¿e korzy
ch okre leñ (J. Jacyszyn, Spó³ka, s. 112 i nast.).
Nb 218
Zasady okre lania siedziby spó³ki partnerskiej nale¿y wi¹zaæ z jej podmiotowo ci¹ prawn¹. W
z tym nale¿y przyj¹æ, ¿e per analogiam zastosowanie mieæ powinien art. 41 KC. W przypadku,
gdy sprawy spó³ki prowadz¹ partnerzy, siedzib¹ spó³ki jest miejscowo æ, w której s¹ prowad
wy spó³ki. Natomiast w przypadku, gdy prowadzenie spraw powierzone jest zarz¹dowi, sie
dzib¹ spó³ki partnerskiej jest miejscowo æ, w której siedzibê ma zarz¹d.
Nb 219
Czas trwania spó³ki nale¿y zaznaczyæ w umowie spó³ki tylko wówczas, gdy ulega on ograniczen
Nie ma przeszkód, aby utworzyæ spó³kê, np. na 2 lata, na czas prowadzenia okre lonych proc
sów s¹dowych itp. Je¿eli czas nie jest ograniczony, nie trzeba tego faktu zaznaczaæ w um
owie spó³ki. Partnerzy, podobnie jak wspólnicy w innych spó³kach handlowych, zobowi¹zuj¹ si
wspólnego celu przez wniesienie wk³adu
(art. 3 KSH). W zwi¹zku z tym nale¿y okre liæ wk³ady wnoszone przez ka¿dego partnera oraz i
h warto æ. Poniewa¿ w sprawach nieuregulowanych w dziale o spó³ce partnerskiej, zastosowan
ie maj¹ odpowiednio
przepisy o spó³ce jawnej (art. 89 KSH), do wk³adów wnoszonych do spó³ki znajduj¹ zastosowan
uwagi zawarte w rozdziale o spó³ce jawnej (Nb. 191).
Nb 220
Poza dokonaniem czynno ci prawnej, jak¹ jest zawarcie umowy, spó³kê nale¿y zg³osiæ do rejes
Zgodnie z art. 93 KSH, zg³oszenie spó³ki powinno zawieraæ:
STRONA 230
1) firmê, siedzibê, adres spó³ki, nazwiska i imiona partnerów oraz ich adresy albo adresy
do dorêczeñ,
2) okre lenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spó³ki,
4) nazwiska i imiona partnerów, którzy s¹ uprawnieni do reprezentowania spó³ki; nie dotycz
y to przypadku, gdy umowa spó³ki nie przewiduje ograniczeñ prawa reprezentacji przez p
artnerów,
5) nazwiska i imiona prokurentów lub osób powo³anych w sk³ad zarz¹du,
6) nazwiska i imiona partnerów, którzy ponosz¹ nieograniczon¹ odpowiedzialno æ za zobowi¹za
spó³ki, w przypadku przewidzianym wart. 95 § 2.
Do zg³oszenia spó³ki partnerskiej do s¹du rejestrowego nale¿y do³¹czyæ dokumenty potwierdza
rawnienie ka¿dego partnera do wykonywania przez niego wolnego zawodu (art. 93 § 2 KS
H). Natomiast z przepisów KrRejSU wynika ponadto obowi¹zek zg³oszenia:
1) siedziby i adresu oddzia³ów, je¿eli spó³ka takie bêdzie prowadziæ,
2) numeru REGON spó³ki,
3) informacji o pozostawaniu w zwi¹zku ma³¿eñskim, zawarciu ma³¿eñskiej umowy maj¹tkowej, u
u wspólno ci maj¹tkowej miêdzy ma³¿onkami, zaznaczenia ograniczenia zdolno ci do czynno ci
ych, je¿eli takie istnieje,
4) numeru PESEL, tj. identyfikatora nadanego w systemie ewidencji ludno ci dla ka¿de
go ze wspólników.
Spó³ka partnerska jest wpisywana w rejestrze przedsiêbiorców. Z chwil¹ wpisu do rejestru p
owstaje spó³ka jako podmiot prawa. Nale¿y wiêc przyj¹æ, ¿e wpis ma charakter konstytutywny.
staje siê podmiotem prawa, ale nie ma osobowo ci prawnej.
Co do drugiego trybu powstania spó³ki w wyniku przekszta³cenia -por. uwagi zawarte w r
ozdziale o transformacjach spó³ek (Nb. 472).
III. Odpowiedzialno æ za zobowi¹zania
Nb 221
Spó³ka partnerska swoj¹ specyfikê ogniskuje w odpowiedzialno ci wspólników. Do czasu wprowa
nia tej konstrukcji prawnej nie by³o mo¿liwo ci, aby odpowiedzialno æ osobista wspólników w
osunkach zewnêtrznych zosta³a ograniczona w oparciu o inne ni¿ maj¹tkowe kryteria. W spó³ce
partnerskiej dochodzi do ograniczenia odpowiedzialno ci
STRONA 231
partnerów w oparciu o kryterium wykonywania przez nich wolnych zawodów. Osobista odp
owiedzialno æ partnera oznacza, ze ponosi on odpowiedzialno æ swoim maj¹tkiem osobistym od
rêbnym od maj¹tku spó³ki. Odpowiedzialno æ ta jest zwi¹zana z charakterem dokonywanych czyn
. Odpowiedzialno æ jest wy³¹czona w przypadku zobowi¹zañ spó³ki powsta³ych w zwi¹zku:
1) z wykonywaniem przez pozosta³ych partnerów wolnego zawodu (partner nie ponosi odp
owiedzialno ci "za b³êdy w sztuce innego wspólnika" -A. Kidyba, Kodeks, s. 146),
2) z dzia³aniem i zaniechaniem osób zatrudnionych przez spó³kê na podstawie umów o pracê lu
nnego stosunku prawnego, które podlega³y kierownictwu innego partnera przy wiadczeniu
us³ug zwi¹zanych z przedmiotem dzia³alno ci spó³ki (sekretarki, asystenci, aplikanci itp.)
Partnerzy ponosz¹ odpowiedzialno æ nieograniczon¹, osobist¹ za zobowi¹zania powsta³e w zwi¹
:
1) w³asnym dzia³aniem i zaniechaniem przy wykonywaniu wolnego zawodu (J. Jacyszyn, K
odeks, s. 169);
2) dzia³aniem i zaniechaniem osób zatrudnionych przez spó³kê na podstawie umów o pracê lub
ego stosunku prawnego, które podlega³y jego kierownictwu przy wiadczeniu us³ug zwi¹zanych
z przedmiotem dzia³alno ci spó³ki (T Siemi¹tkowski, R. Potrzeszcz, Komentarz, s. 239 i na
st.; A. Witasz, Kodeks, s. 147-148);
3) realizacj¹ zadañ spó³ki, ale tych, które nie s¹ zwi¹zane bezpo rednio z wykonywaniem wol
zawodu (remont lokalu, zakup mebli, rachunki za energiê);
4) zobowi¹zaniami podatkowymi spó³ki i wspólników, wynikaj¹cymi z dzia³alno ci spó³ki (art.
wy z 29.8.1997 r. -Ordynacja podatkowa, Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.). Jest to
odpowiedzialno æ pierwszorzêdna.
Je¿eli zachodz¹ przes³anki odpowiedzialno ci, to jest ona solidarna. Oznacza to, ¿e ka¿dy z
partnerów ponosi odpowiedzialno æ za ca³o æ d³ugu solidarnie z innymi partnerami i spó³k¹.
j¹æ, ¿e skoro
w zakresie nieuregulowanym w dziale dotycz¹cym spó³ki partnerskiej stosujemy przepisy
o spó³ce jawnej (art. 89 KSH), to odpowiedzialno æ wspólników ma charakter subsydiarny. Zgo
nie z art. 31 KSH, wierzy
ciel spó³ki mo¿e prowadziæ egzekucjê z maj¹tku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z maj¹t
oka¿e siê bezskuteczna (art. 31 § 2 KSH).
Subsydiarna odpowiedzialno æ partnerów ogranicza wiêc solidarn¹ odpo-
STRONA 232
-wiedzialno æ wspólników. Odpowiedzialno æ taka nie dotyczy zobowi¹zañ spó³ki powsta³ych pr
sem do rejestru.
Generalna zasada odpowiedzialno ci partnerów w spó³ce mo¿e zostaæ zmodyfikowana. Artyku³ 95
KSH przewiduje mo¿liwo æ wprowadzenia wyj¹tku od generalnej regu³y w ten sposób, ¿e umo¿liw
zyjêcie w umowie spó³ki regulacji, ¿e jeden lub wiêksza liczba partnerów godzi siê na ponos
ie odpowiedzialno ci, tak jak wspólnik spó³ki jawnej. Godzenie siê oznacza przyjêcie odmien
ych zasad odpowiedzialno ci, polegaj¹cych na tym, ¿e bez wzglêdu na wykonywanie wolnego
zawodu jeden lub kilku partnerów ponosi odpowiedzialno æ: osobist¹, nieograniczon¹,
solidarn¹, subsydiarn¹. Podstawowa ró¿nica polega wiêc na pe³nej (nieograniczonej) odpowied
ialno ci partnerów. W tej sytuacji bêd¹ istnia³y dwie grupy wspólników: jedni ponosz¹cy odp
zialno æ zgodnie z zasadami art. 95 § l KSH i drudzy, ponosz¹cy odpowiedzialno æ nieogranic
on¹. Nale¿y jednak przyj¹æ, ¿e niedopuszczalne jest rozwi¹zanie, zgodnie z którym wszyscy w
icy odpowiadaliby wed³ug zasad z art. 95 § 2 KSH, gdy¿ dosz³oby wówczas do zatracenia diff
erentia specifica spó³ki partnerskiej (A. Kidyba, Kodeks, s. 146).
W stosunkach wewnêtrznych mo¿liwe jest zmodyfikowanie zasad odpowiedzialno ci przedsta
wionych powy¿ej. Nie bêdzie to jednak mia³o znaczenia w stosunkach zewnêtrznych.
IV. Reprezentacja spó³ki
Nb 222
Reprezentacja spó³ki, obok zasad odpowiedzialno ci w spó³ce partnerskiej, zosta³a zaliczona
do stosunków zewnêtrznych, realizowanych miêdzy spó³k¹ a osobami trzecimi (rozdzia³ 2 "Stos
k do osób trzecich"). Regulacja problematyki reprezentowania spó³ki partnerskiej pozwa
la na wyró¿nienie zasad reprezentacji wed³ug modelu spó³ki jawnej i modelu spó³ki z o.o. Pr
przyjêciu modelu pierwszego obowi¹zuj¹ zasady zbli¿one do przyjêtych rozwi¹zañ w spó³ce jaw
wynikaj¹cymi z art. 96 KSH modyfikacjami. Zasad¹ jest, ¿e ka¿dy partner ma prawo repreze
ntowaæ spó³kê samodzielnie, chyba ¿e umowa spó³ki stanowi inaczej. Umowa spó³ki -w pierwotn
ieniu -mo¿e wy³¹czyæ prawo do reprezentacji niektórych wspólników, wprowadziæ inne zasady r
entacji (np. reprezentacja ³¹czna). Na wy³¹czenie prawa do reprezentacji w pierwotnej um
owie spó³ki wspólnik wyra¿a zgodê, podpisuj¹c umowê o takim brzmieniu. Nie ma przeszkód, ab
ez pó niejsz¹ zmianê umowy spó³ki w stosunku do partnera zosta³o wy³¹czone prawo do repreze
STRONA 233
-nia spó³ki. Jednak¿e na takie ograniczenie partner musi wyraziæ zgodê. Przyjête rozwi¹zani
ie budzi w¹tpliwo ci, przede wszystkim z tego wzglêdu, ¿e nie wszyscy wspólnicy musz¹ byæ z
teresowani udzia³em w czynno ciach reprezentacyjnych, ale tak¿e prowadzeniem spraw spó³ki.
Wspólnicy mog¹ koncentrowaæ siê wy³¹cznie na wykonywaniu wolnego zawodu, realizuj¹c inne s
e prawa, choæby prawo do dywidendy.
Nb 223
Inna sytuacja ma miejsce, gdy chodzi o odebranie (pozbawienie) partnerowi prawa
do reprezentacji wbrew jego woli. Zastosowanie mieæ wówczas bêd¹ dwie mo¿liwo ci: odebrane
ostanie prawo do reprezentowania wol¹ innych wspólników albo pozbawienie dokonane zost
anie przez s¹d. Pozbawienie prawa do reprezentacji nale¿y odnosiæ do istniej¹cego ju¿ praw
a. Pozbawienie partnera prawa reprezentowania spó³ki mo¿e nast¹piæ tylko z wa¿nych powodów
wa³¹ powziêt¹ wiêkszo ci¹ g³osów w obecno ci co najmniej 2/3 ogólnej liczby partnerów (a ni
tnicz¹cych przy podejmowaniu uchwa³). Umowa spó³ki mo¿e przewidywaæ surowsze wymogi powziêc
uchwa³. Partner jest skutecznie pozbawiony prawa do reprezentowania, gdy fakt ten
zostanie wpisany do rejestru i staje siê to z t¹ w³a nie chwil¹. Niezale¿nie od pozbawienia
prawa do reprezentowania w wyniku uchwa³y wspólników, mo¿liwe jest równie¿ pozbawienie tego
prawa przez s¹d. S¹d mo¿e prawomocnym orzeczeniem pozbawiæ wspólnika prawa do reprezentowa
nia spó³ki, ale mo¿e to uczyniæ tylko z wa¿nych powodów (art. 30 § 2 w zw. z art. 89 KSH).
Nb 224
Odej cie od modelu przedstawionego powy¿ej jest mo¿liwe, je¿eli umowa spó³ki przewiduje, ¿e
prezentowanie powierzone jest zarz¹dowi (art. 97 § l KSH). Na uwagê zas³uguj¹ tu co najmni
ej dwa aspekty. Wart. 97 § l KSH, poza reprezentacj¹, mowa jest o prowadzeniu
spraw, mimo ¿e rozdzia³ 11 odnosi siê do stosunków z osobami trzecimi. Ponadto w przepis
ie tym mowa jest o zarz¹dzie. Pomimo takiego sformu³owania nale¿y pamiêtaæ, ¿e nie mamy do
zynienia z organem spó³ki, gdy¿ spó³ka nie posiada osobowo ci prawnej, a dzia³aj¹cy s¹ jedy
rezentantami pozosta³ych wspólników. Regulacja art. 97 KSH nie Powoduje stosowania do
cz³onków zarz¹du teorii organów. Wydaje siê, ¿e w tym przypadku mamy do czynienia z konstru
cj¹ przedstawicielstwa
statutowego jako zbli¿onego do konstrukcji organu (A. Kidyba, Kodeks, s. 149; J. J
acyszyn, Spó³ka, s. 171 i nast.). W¹tpliwo ci jednak budzi przenoszenie rozwa¿añ dotycz¹cyc
.in. rady nadzorczej na spó³kê partnersk¹. Przepisy odsy³aj¹ jedynie do przepisów o zarz¹dz
o zarz¹du powo³anego do reprezentowania spó³ki (równie¿ prowadzenia spraw)
STRONA 234
maj¹ zastosowanie odpowiednio przepisy art. 201-211 KSH, reguluj¹ce zasady funkcjono
wania organu, a wy³¹czone jest stosowanie art. 96 KSH. Zasadnicze znaczenie -z punkt
u widzenia zasad reprezentacji -maj¹ jednak art. 204-205 KSH, a gdy chodzi o prowa
dzenie spraw -art. 204 i 208 KSH. W sferze reprezentacji nale¿y wówczas przyj¹æ, ¿e prawo
cz³onka zarz¹du do prowadzenia spraw spó³ki i jej reprezentowania dotyczy wszystkich czy
nno ci s¹dowych i pozas¹dowych spó³ki.
Nb 225
Prawa cz³onka zarz¹du do reprezentowania spó³ki nie mo¿na ograniczyæ ze skutkiem prawnym wo
ec osób trzecich. Je¿eli zarz¹d jest wieloosobowy, sposób reprezentowania okre la umowa spó
. Je¿eli umowa spó³ki nie zawiera ¿adnych postanowieñ w tym przedmiocie, do sk1adania o wia
czeñ w imieniu spó³ki wymagane jest wspó1dzia³anie dwóch cz³onków zarz¹du albo jednego cz³o
³¹cznie z prokurentem (reprezentacja czynna). Natomiast o wiadczenia sk³adane spó1ce oraz
dorêczenia pism spó³ce mog¹ byæ dokonywane wobec jednego cz³onka zarz¹du lub prokurenta (r
ezentacja bierna). Poza zasadami reprezentacji i prowadzenia spraw przyjêtych w spó³ce
z o.o., zarz¹d obowi¹zuj¹ równie¿ regu³y wystêpuj¹ce w spó³ce z o.o. w zakresie: powo³ywan
nia, d³ugo ci kadencji, uprawnieñ w zwi¹zku z odbywaniem zgromadzeñ wspólników, sprzeczno c
eresów, umów z cz10nkami zarz¹du, zakazu konkurencji oraz zasad odpowiedzialno ci za zob
owi¹zania i szkodê, okre lonych wart. 293-300 KSH. Brak jest wyra nej normy odnosz¹cej siê
o odpowiedzialno ci karnej cz³onków zarz¹du. Na temat dzia³alno ci zarz¹du spó³ki z o.o. po
328.
V. Prowadzenie spraw
Nb 226
Zagadnienie prowadzenia spraw zasadniczo zosta³o pominiête w regulacji spó³ki partnerski
ej. Charakterystyczne dla tego rozwi¹zania jest to, ¿e nie zosta³ w ogóle wyodrêbniony roz
dzia³ po wiêcony stosunkom wewnêtrznym w spó1ce. Pozwala to na twierdzenie na podstawie ar
t. 89 KSH, ¿e w takim przypadku zastosowanie mieæ bêd¹ przepisy art. 37-57 KSH, reguluj¹ce
stosunki wewnêtrzne w spó³ce jawnej (chyba ¿e zastosowanie mieæ bêdzie art. 97 KSH). W tym
ostatnim przypadku mowa jest o tym, ¿e umowa spó³ki partnerskiej mo¿e przewidywaæ, ¿e prowa
zenie spraw (równie¿ reprezentacja) spó³ki zostaje powierzone zarz¹dowi. Je¿eli takie rozwi
nie wyst¹pi, do zasad prowadzenia spraw stosuje siê przepisy reguluj¹ce tê problematykê w
spó³ce z o.o. (a nie akcyjnej), w szczególno ci art. 204 i 208 KSH. Wybór modelu prowadzen
ia spraw
STRONA 235
zale¿y od spó³ki. Podobnie jak przy reprezentacji, równie¿ prowadzenie spraw spó³ki nie mus
najdowaæ siê w krêgu zainteresowañ partnera. Mo¿e on byæ zainteresowany wy³¹cznie wykonywan
olnego zawodu bez chêci uczestniczenia w zarz¹dzaniu spó³k¹. Omówienie zasad prowadzenia sp
aw spó³ki znajduje siê w tych czê ciach podrêcznika, które odnosz¹ siê do spó³ki jawnej (Nb
do spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ (Nb. 331).
VI. Udzia³ w zyskach i stratach
Nb 227
Partnerzy uczestnicz¹ w zyskach i stratach wed³ug zasad okre lonych dla spó³ki jawnej. W z
wi¹zku z tym zastosowanie mieæ bêd¹ uwagi zawarte w tej czê ci podrêcznika, w której omówio
a³y te zagadnienia (Nb. 202).
VII. Wyst¹pienie wspólnika i rozwi¹zanie spó³ki
Nb 228
Wyst¹pienie wspólnika ze spó³ki i rozwi¹zanie spó³ki odbywa siê wed³ug zasad okre lonych w
(Nb. 206-209). Jednak¿e w odniesieniu do spó³ki partnerskiej wystêpuj¹ specyficzne rozwi¹z
nia charakterystyczne dla tego typu spó³ki (l. Jacyszyn, Spó³ka, s. 207 i nast.).
Wyst¹pienie wspólnika ze spó³ki mo¿e mieæ charakter dobrowolny albo obligatoryjny. Je¿eli p
ner utraci uprawnienia do wykonywania wolnego zawodu, powinien wyst¹piæ ze spó³ki najpó nie
z koñcem roku obrotowego, w którym utraci³ prawo do wykonywania wolnego zawodu. Wyst¹pi
enie nastêpuje przez pisemne o wiadczenie skierowane do zarz¹du albo do choæby jednego p
artnera uprawnionego do reprezentowania spó³ki. Je¿eli up³ynie bezskutecznie termin, o k
tórym mowa w zdaniu poprzednim, uwa¿a siê, ¿e partner wyst¹pi³ ze spó³ki w ostatnim dniu te
rminu. Mo¿liwa jest wiêc czasowa mo¿liwo æ bycia partnerem w spó³ce, pomimo braku uprawnieñ
ykonywania zawodu. Nie mo¿e to byæ jednak rozumiane jako domniemana zgoda na wykonyw
anie wolnego zawodu. Wspólnik mo¿e korzystaæ z praw spó³kowych, jednocze nie bêd¹c obci¹¿on
em i odpowiedzialno ci¹, ale nie mo¿e Wykonywaæ wolnego zawodu.
Rozwi¹zanie spó³ki powoduj¹:
l) przyczyny przewidziane w umowie spó³ki,
2) jednomy lna uchwa³a wszystkich partnerów,
3) og³oszenie upad³o ci spó³ki,
STRONA 236
4) utrata przez wszystkich partnerów prawa do wykonywania wolnego zawodu,
5) prawomocne orzeczenie s¹du (por. m.in. art. 25 KrRejSU).
Charakterystycznym rozwi¹zaniem jest tre æ art. 98 § 2 KSH. Mianowicie w przypadku gdy w
spó³ce pozostaje jeden partner lub gdy tylko jeden partner posiada uprawnienia do w
ykonywania wolnego zawodu zwi¹zanego z przedmiotem dzia³alno ci spó³ki (a wiêc nie s¹ istot
uprawnienia do wykonywania wolnego zawodu, które nie maj¹ zwi¹zku z przedmiotem dzia³aln
o ci), spó³ka ulega rozwi¹zaniu najpó niej z up³ywem roku od dnia zaistnienia któregokolwie
ych zdarzeñ. W konsekwencji oznacza to, ¿e przez rok mo¿e istnieæ jednoosobowa spó³ka partn
rska. Zasad¹ jest, ¿e spadkobierca partnera nie wstêpuje do spó³ki w miejsce zmar³ego partn
ra. Umowa spó³ki mo¿e jednak dopu ciæ tak¹ mo¿liwo æ, je¿eli spadkobierc¹ jest osoba fizycz
ona do wykonywania wolnego zawodu, który by³ wykonywany w spó³ce, w której partner by³ wspó
kiem.
VIII. Likwidacja spó³ki
Nb 229
Do spó³ki partnerskiej w likwidacji odpowiednio stosuje siê przepisy reguluj¹ce to zagad
nienie w spó³ce jawnej (Nb. 210). Por. J. Jacyszyn, Spó³ka, s. 207 i nast.
§ 6. Spó³ka komandytowa
Literatura: M. Allerhand, Kodeks handlowy. Komentarz, t. l, Bielsko-Bia³a 1991; A.
Doliñski, A. Górski, Zarys prawa handlowego, Lwów 1912; 7: Dziurzyñski, Z. Fenichel, M.
Honzatko, Kodeks handlowy. Komentarz, Kraków 1936; J. Fr¹ckowiak, A. Kidyba, K. Kru
czalak, W Pyzio³, l. Weiss, Kodeks handlowy. Komentarz, red. K. Kruczalak, Warszaw
a 1999; D. Fuchs, Ust¹pienie wspólnika ze spó³ki jawnej oraz komandytowej, MoP 1997, Nr
9; S. Grzybowski, System prawa cywilnego, t. III, cz. 2, Wroc³aw 1976; J. Jacyszyn
, Retour spó³ki komandytowej, Rej. 1991, Nr 6; J. Jacyszyn, S. Krze , E. Marsza³kowska-K
rze , Kodeks spó³ek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 2001; S. Janczewski,
Prawo handlowe, wekslowe i czekowe, Warszawa 1946; G. Jêdrejek, Przynale¿no æ praw spó³kow
ch w spó³kach osobowych do maj¹tku ma³¿onków, Prawo Spó³ek 1999, Nr 11; A. Kappes, Odpowied
o æ komandytariusza za zobowi¹zania spó³ki, Kraków 1997; A. Kappes, Spó³ka komandytowa, War
1999; A. Kidyba, Kodeks spó³ek handlowych. Obja nienia, Kraków 200 I; A. Kidyba, Status
prawny komandytariusza, Warszawa 1998; A. Kidyba, Zasady dzia³ania spó³ki komandytowe
j z udzia³em
STRONA 237
spó³ek handlowych jako komplementariuszy, Rej. 2000, Nr 4; A. Kidyba, K. Kopaczyñska-P
ieczniak, Odpowiedzialno æ komandytariusza za zobowi¹zania spó³ki, PPH 1995, Nr 7; A. Kidy
ba, K. Kopaczyñska-Pieczniak, Ogólna charakterystyka stosunków maj¹tkowych w spó³ce komandy
owej, PPH 1995, Nr 6; A. Kidyba, R. Skubisz, Spó³ka kojarz¹ca interesy, Przegl¹d Organiz
acji 1989, Nr 6; K Kopaczyñska-Pieczniak, Zakaz konkurencji w wietle przepisów kodeks
u handlowego, Rej. 1993, Nr 12; R. Kos, Spó³ka komandytowa z udzia³em spó³ki z o.o. jako k
omplementariusza, Kraków 1995, s. 24; K. Kruczalak, Prawo handlowe. Zarys wyk³adu, W
arszawa 1997; K. Kruczalak, Spó³ki prawa handlowego i cywilnego, Gdañsk 1992; W Kubala
, Prowadzenie spraw i reprezentacja w spó³ce komandytowej, Prawo Spó³ek 1998, Nr 2; M. L
itwiñska, O konstrukcji prawnej spó³ki komandytowej, PPH 1994, Nr 4; M. Litwiñska, Spó³ka k
mandytowa -zagadnienia podstawowe, PPH 1995, Nr 8; M. Litwiñska, Sytuacja prawna k
omandytariusza w spó³ce komandytowej, PPH 1994, Nr 7-8; L. Moskwa, Odpowiedzialno æ komp
lementariusza za zobowi¹zania spó³ki komandytowej, PPH 1996, Nr 6; L. Moskwa, Status k
omplementariusza jako reprezentanta spó³ki komandytowej, PPH 1995, Nr 5; L. Moskwa,
Zakres prawa komplementariusza do reprezentacji spó³ki komandytowej, Rej. 1995, Nr 2
; J. Namitkiewicz, Kodeks handlowy. Komentarz, Lwów 1935; J. Namitkiewicz, Podrêczni
k prawa handlowego, Warszawa 1922; J. Naworski, K. Strzelczyk, T. Siemi¹tkowski, R
. Potrzeszcz, Komentarz do Kodeksu spó³ek handlowych. Spó³ki osobowe, Warszawa 2001; K.
Nêdza, W. Pyzio³, A. Szumañski, J. Szwaja, l. Weiss, S. W³adyka, Prawo spó³ek, red. S. W³ad
, Kraków 1996; A. Ninensen, O spó³ce komandytowej, Kwartalnik Prawa Cywilnego i Handlo
wego 1916, Nr 2; J. Okolski (red.), Prawo handlowe, Warszawa 1999; W Pyzio³, A. Sz
umañski, l. Weiss, Prawo spó³ek, Bydgoszcz 1999; H. Ritterman, Zarys prawa handlowego,
Warszawa 1936; S. So³tysiñski, A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks handlowy. Komentarz
, t. l, wyd. II, Warszawa 1994; S. So³tysiñski, Za³o¿enia
projektu ustawy -Prawo spó³ek handlowych -dotycz¹ce spó³ek osobowych, Gdañskie Studia Prawn
cze, t. V, 1999; J. Strzêpka, W. Popio³ek, A. Witasz, E. Zieliñska, Komentarz do KSH,
Warszawa 200 I; M. wi¹tkiewicz, Spó³ka komandytowa, Rej. 1993, Nr I I -12; A. J. Ulatow
ski, Spó³ka z o.o., spó³ka komandytowa jako spó³ka kapita³owa, PUG 1994, Nr 6, s. 5 i nast.
. J. Ulatowski, Spó³ka z o.o. & co.
spó³ka komandytowa w prawie polskim, MoP 1995, Nr 9-10, s. 24; M. J. Ulmer, A. Kidyb
a, Formy spó³ek prawa niemieckiego (z odniesieniem do prawa polskiego), PS 1996, Nr
I; A. W. Wi niewski, Prawo o spó³kach. Podrêcznik praktyczny, t. II, Warszawa 1991; S. W³o
dyka (red.), Prawo spó³ek, Kraków 1991.
I. Uwagi ogólne
Nb 230
Spó³ka komandytowa nie osi¹gnê³a w Polsce, podobnie jak spó³ka jawna, pozycji porównywalnej
kimi formami w innych krajach. A przecie¿ spó³ka ta jest jedn¹ ze starszych form spó³ek, gd
znana by³a ju¿
w redniowieczu (A. Kappes, Spó³ka, s. 3 i nast.).
STRONA 238
Wywodzi siê od umowy, której zawdziêcza sw¹ nazwê (commenda), a która polega³a na przekazan
pieni¹dza lub towarów kupcom, którzy "obracali" pieniêdzmi lub sprzedawali powierzony to
war. Za przekazane do obrotu pieni¹dze lub towar otrzymywali czê æ zysku. Osoba powierza
j¹cego stanowi³a pierwowzór dla komandytariuszy, natomiast ci, którzy zajmowali siê dzia³al
o ci¹ w oparciu o powierzone pieni¹dze lub towary -byli protoplastami komplementariusz
y. Tak te¿ najczê ciej rozumie siê -nie do koñca s³usznie -uk³ad praw i obowi¹zków wspólnik
dytowej
Z jednej strony bierny podmiot przypominaj¹cy w pocz¹tkach spó³ki komandytowej wspólnika c
ichego, z drugiej podmiot aktywny, który jednak ma ograniczone mo¿liwo ci kapita³owe. Ta
ki obraz spó³ki komandytowej trwa³ przez lata.
Spó³ka komandytowa -mimo swej d³ugiej historii -czêsto porównywana jest z innymi typami spó
. Najczê ciej twierdzi siê, ¿e jest to odmiana spó³ki jawnej (zob. K. Kruczalak, Prawo). Po
staw¹ takiego twierdzenia jest art. 103 KSH, zgodnie z którym, je¿eli rozdzia³ reguluj¹cy
spó³kê komandytow¹ nie zawiera przepisów odmiennych, do spó³ki stosuje siê odpowiednio prze
o spó³ce jawnej. Jednak¿e stopieñ podobieñstw i ró¿nic w stosunku do spó³ki jawnej zale¿eæ
elu spó³ki komandytowej (A. Kidyba, Status, s. 14). Sygnalizowane powy¿ej podobieñstwo d
o spó³ki cichej jest pozorne, gdy¿ brak jest m.in. cech wspólnego prowadzenia przedsiêbior
stwa zarobkowego, inn¹ rolê pe³ni suma komandytowa, inne s¹ regu³y dzia³ania spó³ki (A. Kid
w: A. Jakubecki, A. Kidyba, J. Majak, R. Skubisz, Prawo spó³ek. Zarys, Warszawa 1999
, s. 102). Z kolei podobieñstwo do spó³ki z o.o. wynika z regu³ odpowiedzialno ci komandyt
ariusza, który wnosi do spó³ki wk³ad (a ten jest równy lub wy¿szy od sumy komandytowej). Po
obnie mo¿na by odnie æ siê do spó³ki akcyjnej. W tym ostatnim przypadku mo¿na osi¹gn¹æ podo
spó³ki akcyjnej, je¿eli przyjmie siê model spó³ki komandytowo-akcyjnej. W spó³ce tej wnosz
k³ad do spó³ki dzieli siê na akcje, a prawa i obowi¹zki wspólników akcjonariuszy mo¿na poró
takimi w spó³ce akcyjnej. Jednak¿e spó³ka komandytowa stanowi odrêbny typ spó³ki, a podobie
o innych typów wskazuje siê po to, aby podkre liæ najwa¿niejsze cechy tej spó³ki. Nale¿¹ do
l) zawarcie umowy spó³ki w forn1ie aktu notarialnego i wpis do rejestru,
2) podmiotowo æ prawna,
3) prowadzenie przedsiêbiorstwa,
4) wystêpowanie zawsze dwóch rodzajów wspólników: komplementariuszy i komandytariuszy,
5) wystêpowanie pod wspóln¹ firm¹,
6) zró¿nicowany system odpowiedzialno ci wspólników,
7) uk³ad praw i obowi¹zków miêdzy wspólnikami.
STRONA 239
Jak ju¿ stwierdzono, od wzajemnego uk³adu praw i obowi¹zków oraz systemu odpowiedzialno ci
(pkt 2 i 5) zale¿eæ bêdzie model spó³ki komandytowej. W poszczególnych modelach spó³ka ta
stanowi swoist¹ odmianê spó³ki jawnej (model klasyczny), albo przybli¿a siê do spó³ek kapit
(model dynamiczny, kapita³owy). Mo¿emy wyró¿niæ co najmniej 3 modele spó³ek komandytowych:
asyczny, po redni i dynamiczny.
W modelu klasycznym komandytariusz ogranicza siê tylko do tego, ¿e gwarantuje osobis
t¹ odpowiedzialno æ z sumy komandytowej oraz (lub) wnosi odpowiedni wk³ad do spó³ki. Oczeku
na zysk, realizuje ograniczone prawo kontroli (art. ³20 KSH) i wyra¿a zgodê na czynno c
i przekraczaj¹ce zakres zwyk³ych czynno ci spó³ki (art. 121 § 2 KSH).
W modelu po rednim umow¹ lub decyzj¹ s¹du nastêpuje zmiana niektórych przepisów dyspozytywn
Kodeksu spó³ek handlowych. Poprzez dopuszczenie komandytariusza do prowadzenia spra
w spó³ki lub udzielenie prokury b¹d rozszerzenie prawa indywidualnej kontroli, uzyskuje
on wp³yw na sprawy spó³ki.
W modelu dynamicznym komandytariusz uzyskuje wp³yw na funkcjonowanie spó³ki we wszystk
ich mo¿liwych sytuacjach (tam, gdzie przepisy dyspozytywne to dopuszczaj¹), wnosi on
wk³ad wy¿szy lub równy sumie komandytowej. W ten sposób uzyskuje zarówno wp³yw na spó³kê,
granicza swoj¹ odpowiedzialno æ (w³a ciwie ryzyko) do wk³adu wnoszonego do spó³ki.
Nb 231
Spó³ka, która ma na celu prowadzenie przedsiêbiorstwa pod w³asn¹ firm¹, jest spó³k¹ komandy
wobec wierzycieli za zobowi¹zania spó³ki przynajmniej jeden wspólnik odpowiada bez ogran
iczenia (komplementariusz), a odpowiedzialno æ przynajmniej jednego wspólnika jest ogr
aniczona (komandytariusz).
Regulacja odnosz¹ca siê do spó³ki komandytowej jest w pewnym stopniu "kad³ubowa". Mianowic
ie zarówno co do fazy tworzenia, jak i dzia³ania, rozwi¹zania i likwidacji art. 103 KS
H przewiduje, ¿e je li dzia³ reguluj¹cy spó³kê komandytow¹ nie zawiera przepisów odmiennych
komandytowej stosuje siê odpowiednie przepisy o spó³ce jawnej.
Nie bêdzie mo¿na jednak stosowaæ odpowiednio przepisów o spó³ce jawnej do stosunków miêdzy
dytariuszami, stosunku komandytariuszy do osób trzecich, stosunków miêdzy komplementar
iuszami a komandytariuszami (je¿eli nie uregulowano ich w umowie i zastosowanie ma
j¹ art. 120-123 KSH, zwi¹zane ze statusem komandytariuszy -zob. A. Kidyba, w: Prawo,
s. 103). Z uwzglêdnieniem tych uwag mo¿na dokonywaæ analizy sytuacji spó³ki komandytowej.
Odnosi siê to równie¿ do utworzenia spó³ki.
STRONA 240
Nb 232
Spó³ka komandytowa mo¿e byæ utworzona w celu prowadzenia przedsiêbiorstwa pod w³asn¹ firm¹
têpuj¹ w niej zawsze dwa rodzaje wspólników o odmiennych zasadach odpowiedzialno ci i zró¿n
wanym uk³adzie praw i obowi¹zków.
Mo¿emy wyró¿niæ dwa sposoby utworzenia spó³ki komandytowej:
l) zawi¹zanie pierwotne,
2) przekszta³cenie.
W przypadku zawi¹zania pierwotnego podstaw¹ zarówno utworzenia, jak i dzia³ania spó³ki jest
umowa spó³ki komandytowej. Z tego te¿ punktu widzenia nale¿y traktowaæ tak¹ umowê jako zdar
ie prawne niezbêdne do powstania spó³ki. W czasie funkcjonowania pe³ni ona funkcjê swoiste
go "statutu", wewnêtrznego aktu organizacyjnego, który jest podstawowym regulatorem
dzia³alno ci spó³ki. Kodeks spó³ek handlowych wskazuje na minimalne elementy tre ci umowy s
Wydaje siê wiêc, ¿e do essentialia negotii umowy spó³ki nale¿¹ co najmniej:
l) firma i siedziba,
4) oznaczenie wk³adów wnoszonych przez ka¿dego wspólnika i ich warto ci,
5) oznaczony kwotowo zakres odpowiedzialno ci ka¿dego komandytariusza wobec wierzyci
eli (suma komandytowa).
Do innych elementów, które mog¹ zostaæ podniesione do rangi elementów przedmiotowo istotny
ch, nale¿¹ te wszystkie, które odbiegaj¹ od przepisów o charakterze wzglêdnie obowi¹zuj¹cym
to istotne znaczenie wobec mo¿liwo ci ró¿nego kszta³towania praw i obowi¹zków wspólników i
posób okre lenia modelu spó³ki. Do takich elementów zaliczamy:
I) okre lenie osób i zasad reprezentacji spó³ki (je¿eli odbiegaj¹ one od regu³ okre lonych
117 KSH),
2) okre lenie zasad prowadzenia spraw spó³ki (je¿eli odbiegaj¹ one od zasad okre lonych war
. 121 KSH),
3) okre lenie zasad podzia³u zysku i strat (je¿eli ustanowione by³yby inne ni¿ w art. 123
KSH zasady podzia³u zysków i strat).
Poza wskazanymi wy¿ej, obligatoryjnymi elementami umowy spó³ki, wspólnicy mog¹ w tej umowi
e zawieraæ wszelkie inne postanowienia dotycz¹ce stosunków spó³ki.
Nb 233
Przepisy nie okre laj¹ maksymalnej liczby komandytariuszy i komplementariuszy ani pr
oporcji, jakie miêdzy tymi wspólnikami mia³yby wy-
STRONA 241
-st¹piæ. Okre lone jest natomiast minimum dla istnienia spó³ki komandytowej: co najmniej j
eden komplementariusz i co najmniej jeden komandytariusz. Mo¿liwe s¹ wiêc rozwi¹zania, g
dy jest kilku komplementariuszy i kilku komandytariuszy czy jeden komplementariu
sz i kilku komandytariuszy, czy w koñcu jeden komandytariusz i kilku komplementari
uszy. Nie mo¿na byæ jednocze nie komplementariuszem i komandytariuszem. Komplementariu
szami i komandytariuszami mog¹ byæ zarówno osoby fizyczne, osoby prawne, jak i handlow
e spó³ki osobowe. Nie mog¹ byæ takimi wspólnikami spó³ki cywilne (W. Pyzio³, w: Kodeks, s.
Osoby fizyczne, które uzyskuj¹ status komplementariusza lub komandytariusza, powinn
y mieæ pe³n¹ zdolno æ do czynno ci prawnych. Dopuszczenie do tego, aby wspólnikami by³y oso
ograniczonej (lub braku) zdolno ci do czynno ci prawnych de lege lata jest mo¿liwe, al
e rodzi bardzo powa¿ne problemy przy realizacji praw i obowi¹zków wspólników. Z pewno ci¹ j
ak nie ma powodów, aby ró¿nicowaæ komplementariuszy i komandytariuszy z punktu widzenia
akceptowanej lub nie zdolno ci do czynno ci prawnych (tak w¹tpliwie J. Szwaja, w: Kode
ks, t. l, s. 743). Komplementariuszami i komandytariuszami mog¹ byæ osoby prawne. Sz
czególnie jest to istotne przy rozwi¹zaniu, w którym komplementariuszami s¹ spó³ki z ograni
zon¹ odpowiedzialno ci¹ (tzw. GmbH § Co KG), spó³ka z o.o. i spó³ka -spó³ka komandytowa lub
ne (tzw. AkG § Co KG spó³ka akcyjna i spó³ka -spó³ka komandytowa) (por. A. Kidyba, w: Prawo
. 36; W. Kappes, Odpowiedzialno æ; ten¿e, Spó³ka; R. Kos, Spó³ka, s. 24; A. J. Ulatowski, S
o.o. & co. spó³ka, s. 24; ten¿e, Spó³ka z o.o., s. 5 i nast.). W przypadku spó³ek komandyt
ch z udzia³em osób prawnych nale¿y pamiêtaæ o celu gospodarczym takich spó³ek. Dlatego te¿
ograniczenia mog¹ wyst¹piæ przy tworzeniu takich spó³ek przez np. gminy, Skarb Pañstwa, fu
dacje, stowarzyszenia itp. (szerzej A. Kidyba, w: Prawo, s. 36-37). Tak jak to j
u¿ zosta³o stwierdzone, spó³ki takie mog¹ tworzyæ równie¿ inne spó³ki osobowe (A. Kidyba, Z
27-29).
Nb 234
Firma spó³ki komandytowej sk³ada siê z nazwiska jednego lub kilku wspólników odpowiadaj¹cyc
ez ograniczenia (komplementariuszy) i powinna zawieraæ dodatek "spó³ka komandytowa". N
azwiska komandytariuszy nie mog¹ byæ zamieszczane w firmie pod rygorem odpowiedzialn
o ci z art. 104 § 4 KSH. Podobnie wiêc jak spó³ka jawna, korpus takiej firmy musi mieæ osob
wy charakter, a dodatki -rzeczowe, kombinowane, fantazyjne, mog¹ uzupe³niaæ s³owa "spó³ka k
mandytowa" (szerzej A. Kidyba, w: Prawo, s. 87; J. Naworski, w: Komentarz, s. 25
6 i nast.). Dodatek w pe³nej formie w postaci s³ów "spó³ka komandytowa" mo¿e byæ
STRONA 242
umieszczany zarówno przed korpusem, jak i po nim. Korpus firmy mo¿e byæ skonstruowany
w taki sposób, ¿e bêdzie zawiera³:
1) nazwiska wszystkich komplementariuszy,
2) nazwiska komplementariusza,
3) nazwiska niektórych komplementariuszy,
Nie ma przeszkód, aby obok nazwiska by³y zamieszczane imiona lub pierwsze ich litery
. Mo¿liwe jest u¿ywanie w obrocie skrótu "sp.k.". Je¿eli komplementariuszem jest osoba p
rawna, firma spó³ki komandytowej powinna zawieraæ pe³ne brzmienie nazwy lub firmy tej os
oby prawnej z dodatkowym oznaczeniem "spó³ka komandytowa" (art. 104 § 1 i 2 KSH). Nie
wyklucza to zamieszczenia nazwiska komplementariusza, który jest osob¹ fizyczn¹.
Co do pojêcia siedziby spó³ki i przedmiotu dzia³alno ci -por. uwagi Nb. 187. Omówienie prob
ematyki wk³adów i sumy komandytowej znajduje siê w dalszej czê ci podrêcznika -Nb. 237.
Nb 235
Umowa spó³ki powinna byæ zawarta w formie aktu notarialnego. Rygor niewa¿no ci wynika z ar
t. 73 § 2 KC, naruszenie formy szczególnej powoduje bowiem niewa¿no æ czynno ci prawnej.
Spó³ka komandytowa jest wpisywana do rejestru. Wpis ten ma zarówno charakter obligator
yjny, jak i konstytutywny. Z chwil¹ wpisu do rejestru spó³ka rozpoczyna swój byt prawny.
Nie wi¹¿e siê to jednak z uzyskaniem przez ni¹ osobowo ci prawnej. Spó³ka taka nie mo¿e te
aæ przez samo rozpoczêcie dzia³alno ci gospodarczej, jak to ma miejsce w przypadku spó³ki j
wnej. Do spó³ki komandytowej przed zarejestrowaniem stosujemy przepisy o spó³ce jawnej,
gdy¿ tak¹ jest ona w istocie. Komandytariusz odpowiada wówczas bez ograniczenia.
Nb 236
Drugim sposobem utworzenia spó³ki komandytowej jest przekszta³cenie. Por. uwagi na tem
at przekszta³cenia spó³ek Nb. 472.
III. Maj¹tek spó³ki, wk³ady do spó³ki, udzia³y, suma komandytowa
Nb 237
Pojêcie maj¹tku spó³ki, a w szczególno ci wk³adów, udzia³ów i sumy komandytowej, wydaje siê
we do zrozumienia istoty spó³ki komandytowej, a zasad odpowiedzialno ci w szczególno ci. Z
godnie z art. 28, w zw. z art. 103 KSH, maj¹tek tworzy wszelkie mienie wniesione d
o spó³ki tytu³em wk³adu, a tak¿e nabyte w czasie jej istnienia. W tym te¿ zakresie nie ma r
w podej ciu do maj¹tku, scharakteryzowanym przy spó³ce jawnej (por. uwagi odnosz¹ce siê do
spó³ki jawnej -Nb. 191).
STRONA 243
W spó³ce komandytowej istnieje obowi¹zek okre lenia wk³adów w umowie spó³ki (art. 3 KSH).
Maj¹tek spó³ki komandytowej jest kompleksem maj¹tkowym odrêbnym od osobistych maj¹tków wspó
Potwierdza to zakaz dokonywania przez wspólników potr¹cenia wierzytelno ci spó³ki z wierzy
elno ciami przys³uguj¹cymi jego wierzycielom osobistym oraz zakaz dokonywania przez d³u¿ni
ka spó³ki potr¹cenia z wierzytelno ci, jaka mu przys³uguje wobec wspólnika. Ponadto wierzyc
el osobisty nie mo¿e w czasie trwania spó³ki dokonaæ zajêcia udzia³u wspólnika. Wyodrêbnien
j¹tku spó³ki polega na tym, ¿e wspólnicy nie mog¹ w czasie trwania spó³ki rozporz¹dzaæ maj¹
wierzyciele osobi ci wspólników nie mog¹ prowadziæ egzekucji z maj¹tku spó³ki. Maj¹tek spó
j¹tkiem celowym tworzonym w zwi¹zku z prowadzeniem przez spó³kê przedsiêbiorstwa. Maj¹tek t
stanowi podstawê odpowiedzialno ci spó³ki za zobowi¹zania, istniej¹cej obok odpowiedzialno
osobistej wspólników.
Nb 238
Wk³ad do spó³ki oznacza warto æ maj¹tkow¹ wnoszon¹ do spó³ki. Kodeks spó³ek handlowych rozr
k³adu do spó³ki komandytowej w zale¿no ci od statusu wspólnika. Przedmiot wk³adu w spó³ce k
owej nie mo¿e byæ analogiczny dla komplementariuszy i komandytariuszy. Równie¿ skutek wn
iesienia wk³adu, jak równie¿ umówienia siê na wniesienie wk³adu jest odmienny w przypadku k
mandytariuszy i komplementariuszy (A. Kappes, Spó³ka, s. 53 i nast.).
Zgodnie z art. 102 § 2 w zw. z art. 103 KSH, wk³ad mo¿e polegaæ na przeniesieniu lub obc
i¹¿eniu w³asno ci rzeczy lub innych praw, a tak¿e na dokonaniu innych wiadczeñ na rzecz sp
oniewa¿ zdefiniowanie wk³adu do spó³ki komandytowej jest odwzorowaniem rozwi¹zañ przyjêtych
a spó³ki jawnej, nale¿y odes³aæ do odpowiednich uwag zawartych w czê ci odnosz¹cej siê do s
j. Tak zdefiniowane wk³ady odnosz¹ siê bez w¹tpliwo ci do komplementariuszy. Natomiast w o
dniesieniu do komandytariuszy obowi¹zuj¹ nieco zmienione zasady. Szczególnego znaczeni
a nabieraj¹ w zwi¹zku z tym wk³ady komandytariusza, jakimi s¹ wiadczenia niepieniê¿ne. Je¿
k³adem komandytariusza do spó³ki jest w ca³o ci lub w czê ci wiadczenie niepieniê¿ne, umow
nna okre laæ przedmiot tego wiadczenia, jego warto æ, jak równie¿ osobê wspólnika wnosz¹ce
iadczenie (art. 107 § l KSH). Je¿eli jednak to wiadczenie niepieniê¿ne polega na zobowi¹za
iu do wykonania pracy, wiadczenia us³ug na rzecz spó³ki oraz wynagrodzeniu za us³ugi wiad
zone przy powstaniu spó³ki, to staje siê ono wk³adem warunkowym komandytariusza. Nie mog¹
one byæ wk³adem komandytariusza
STRONA 244
do spó³ki, chyba ¿e warto æ innych jego wk³adów do spó³ki nie jest ni¿sza od wysoko ci sumy
ej. Je¿eli suma tych wk³adów jest równa sumie komandytowej, to nie istnieje problem egze
kucji z maj¹tku komandytariusza, a to pozwala wymienione wiadczenia niepieniê¿ne uznaæ za
wk³ad komandytariusza do spó³ki (A. Kidyba, Kodeks, s. 163-164). Kolejne specyficzne
rozwi¹zanie zwi¹zane z wk³adami do spó³ki, które dotyczy komandytariusza, okre lone jest wa
107 § 3 KSH. Je¿eli komplementariuszem jest spó³ka z o.o. lub akcyjna, za komandytariusz
em jest wspólnik tej spó³ki, wk³adu komandytariusza nie mog¹ stanowiæ jego udzia³y w tej sp
o.o. lub akcje tej spó³ki akcyjnej.
Przepisy Kodeksu spó³ek handlowych daj¹ podstawy do wyró¿nienia wk³adów komandytariuszy:
l) wniesionych (art. 112 § l, art. 123 § l KSH),
2) umówionych (art. 3, 123 § 3 KSH).
Ad l). Przez pojêcie wk³adu wniesionego do maj¹tku spó³ki nale¿y rozumieæ rzeczywiste przys
zenie maj¹tkowe, którego warto æ zosta³a okre lona, dokonane przez komandytariusza na rzecz
spó³ki i które
"wchodzi" do maj¹tku spó³ki (szerzej na temat wk³adów- zob. A. Kappes, Odpowiedzialno æ, s.
5-184). W granicach wniesionego do spó³ki wk³adu komandytariusz staje siê wolny od odpow
iedzialno ci osobistej
wobec osób trzecich. Zwrot wk³adu w ca³o ci lub w czê ci powoduje przywrócenie odpowiedzial
osobistej komandytariusza wobec osób trzecich w wysoko ci dokonanego zwrotu (art. 1
12 § 2 KSH). Zwrot wk³adu odbywa siê w analogicznej formie, jaka by³a niezbêdna do wniesie
nia wk³adu i podlega zarejestrowaniu. Od zwrotu wk³adów, który na stêpuje za zgod¹ wspólnik
ale¿y odró¿niæ jego uszczuplenie przez straty spowodowane okoliczno ciami niezale¿nymi od w
li wspólników
(tak Z. Fenichel, w: Kodeks, s. 168). Uszczuplenie wk³adu przez straty powoduje ko
nieczno æ jego uzupe³nienia do pierwotnej wysoko ci w drodze obrócenia na ten cel czê ci zy
. Komandytariusz nie ma obowi¹zku uzupe³nienia wk³adu ze swego maj¹tku osobistego (podob
nie w przypadku komplementariusza). Je¿eli wbrew zakazowi wyp³acona zostanie komandy
tariuszowi kwota odzwierciedlaj¹ca jego udzia³ w zysku lub odsetki, zgodnie z art. 1
12 § 3 KSH, wyp³atê nale¿y traktowaæ w stosunku do wierzycieli spó³ek jako zwrot wk³adu (A.
es, Odpowiedzialno æ, s. 166 i nast.). Wk³ad mo¿e byæ wnoszony w ca³o ci lub w czê ciach.
W trakcie trwania spó³ki wk³ad wspólnika mo¿e byæ podwy¿szony lub obni¿ony i wymaga zarejes
nia. Wk³ad wniesiony ma znaczenie nie tylko w stosunkach zewnêtrznych (odpowiedzialn
o æ), ale równie¿
w stosunkach wewnêtrznych. Zgodnie z art. 123 § l KSH, komandyta-
STRONA 245
-riusz uczestniczy w zysku spó³ki proporcjonalnie do jego wk³adu rzeczywi cie wniesioneg
o do spó³ki (chyba ¿e urnowa spó³ki stanowi inaczej).
Ad 2). Natomiast z wk³adem umówionym komandytariusza marny do czynienia, je¿eli jest o
n okre lony w umowie spó³ki, ale niekoniecznie wniesiony do maj¹tku spó³ki. Zgodnie z art.
23 § 3 KSH, nale¿y przyj¹æ, ¿e wk³ad nie musi zostaæ wniesiony efektywnie. Mo¿e to mieæ mie
zas, gdy komandytariusz w umowie zosta³ zobowi¹zany do wniesienia wk³adu z oznaczeniem
wysoko ci, ale wspólnicy w stosunkach wewnêtrznych odroczyli termin wniesienia (l. Na
mitkiewicz, Kodeks, t. l, s. 248; równie¿ Z. Fenichel, w: Kodeks, s. 168-169). Nie j
est jednak dopuszczalne postanowienie wspólników zwalniaj¹ce komandytariusza z obowi¹zku
wniesienia wk³adu. Postanowienie takie jest niewa¿ne. Je¿eli wk³ad nie zostaje jeszcze
wniesiony, komandytariusz nie ponosz¹c nak³adów na maj¹tek spó³ki, zabezpiecza jej dzia³aln
rzez swoj¹ odpowiedzialno æ osobist¹ "z sumy komandytowej", wtedy suma komandytowa wyzna
cza maksimum ryzyka z maj¹tku osobistego. Zobowi¹zanie siê do wniesienia wk³adów (wk³ad umó
ny) nie ma znaczenia dla odpowiedzialno ci komandytariusza za zobowi¹zania spó³ki. W prz
ypadku niewniesienia wk³adu, ale umówienia siê na wniesienie w umowie, komandytariusz
bêdzie -w razie w¹tpliwo ci -uczestniczy³ w stratach do wysoko ci umówionego wk³adu, choæ w
n nie zosta³ wniesiony (art. 123 § 3 KSH). Mo¿emy wiêc przyj¹æ, ¿e wk³ad wniesiony ma wp³yw
owiedzialno æ komandytariusza za zobowi¹zania spó³ki (skutek zewnêtrzny) i udzia³ w zyskach
kutek wewnêtrzny), natomiast wk³ad umówiony ma wp³yw na wysoko æ udzia³u w stratach komandy
iusza (skutek wewnêtrzny).
Nb 239
Cz³onkostwo w spó³ce komandytowej wi¹¿e siê równie¿ z pojêciem udzia³u wspólnika w spó³ce.
u spó³ek handlowych pos³uguj¹ siê pojêciem udzia³u.
Pojêcie udzia³u mo¿e byæ rozumiane jako udzia³ kapita³owy, jako czê æ warto ci nominalnej m
odpowiadaj¹cego umówionym przez wspólników wk³adom (art. 50 KSH). Udzia³y takie nale¿y odró
dzia³ów w spó³kach kapita³owych (akcyjnych), które posiadaj¹ okre lon¹ warto æ u³amkow¹, bê
go. W konsekwencji same udzia³y kapita³owe nie mog¹ byæ zbywane w czasie trwania spó³ki. Zb
wany mo¿e byæ tylko ogó³ praw i obowi¹zków w spó³ce (art. 10 KSH; por. Nb. 179).
Nb 240
Ostatnim wymagaj¹cym zdefiniowania terminem jest suma komandytowa. Suma komandytow
a stanowi cyfrowo okre lon¹ kwotê pieniê¿n¹
STRONA 246
wyra¿on¹ w pieni¹dzu, która wyznacza górn¹ granicê odpowiedzialno ci osobistej komandytariu
a zobowi¹zania spó³ki wobec jej wierzycieli. Suma komandytowa odnosi siê i dotyczy tylko
komandytariusza. Nie stanowi ¿adnej konkretnej warto ci wnoszonej do maj¹tku spó³ki. Jest
to kwota pieniê¿na okre lona w umowie spó³ki i wpisana do rejestru. Je¿eli nie dosz³oby do
re lenia sumy komandytowej, spó³ka nie dochodzi do skutku. Je¿eli jest kilku komandytari
uszy, sumy komandytowe mog¹ byæ ró¿nej wysoko ci dla ka¿dego z nich. Suma komandytowa stano
i swego rodzaju warto æ gwarancyjn¹, pe³ni¹c¹ funkcjê szczególnego zabezpieczenia wyp³acaln
Okre lenie sumy komandytowej oznacza górn¹ granicê odpowiedzialno ci, stanowi rodzaj specy
ficznego porêczenia udzielonego spó³ce w okre lonej wysoko ci na przysz³o æ (K. Kopaczyñska
iak, Ogólna, s. 5). Suma komandytowa ma charakter generalny, tj. odnosi siê do wszel
kich zobowi¹zañ, które powstan¹ w przysz³o ci. Wspólnik -komandytariusz nie bêdzie móg³ dec
ie rodzaje zobowi¹zañ mog¹ zostaæ zaspokojone z jego sumy komandytowej. Suma komandytowa
mo¿e byæ zmieniana. Mo¿e zostaæ zarówno podwy¿szona, jak i obni¿ona. Artyku³ 113 KSH odnos
ylko do obni¿enia sumy komandytowej. Obni¿enie sumy komandytowej stanowi zmianê umowy
spó³ki i wymaga jednomy lnej uchwa³y wszystkich wspólników -zarówno komplementariuszy, jak
omandytariuszy, chyba ¿e zastosowanie ma art. 9 KSH, gdy umowa spó³ki pozwala na zmianê
umowy wiêkszo ci¹ g³osów.
Zmiana umowy wymaga formy aktu notarialnego. Obni¿enie powinno byæ zarejestrowane. W
pis obni¿enia ma charakter konstytutywny. Skutki prawne wobec osób trzecich istniej¹ d
opiero po dokonaniu wpisu w rejestrze.
Suma komandytowa mo¿e byæ równie¿ podwy¿szona. Kodeks spó³ek handlowych nie reguluje zagadn
ia podwy¿szenia sumy komandytowej. Wpis podwy¿szenia ma charakter deklaratoryjny, gd
y¿ przepisy KSH konstytutywny charakter przyznaj¹ wyra nie tylko dwóm wpisom: art. 109 § I
KSH -wpisowi pierwotnemu spó³ki i art. 113 KSH -wpisowi obni¿enia sumy komandytowej (
A. Kidyba, Status, s. 126).
Podwy¿szenie i obni¿enie sumy komandytowej nale¿y odró¿niæ od podwy¿szenia i obni¿enia wart
dów umówionych i wnoszonych do spó³ki. Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, suma komandytowa poz
staje w istotnym zwi¹zku z odpowiedzialno ci¹ osobist¹ komandytariuszy, nie mo¿e byæ natomi
st ³¹czona z komp1ementariuszami. Równie istotne z punktu widzenia odpowiedzialno ci s¹ re
lacje miêdzy wk³adami wnoszonymi a sum¹ komandytow¹. Artyku³ 108 § I KSH wyra nie potwier-
STRONA 247
-dza, ¿e wk³ad komandytariusza mo¿e byæ wniesiony w warto ci ni¿szej ni¿ suma komandytowa,
ba ¿e umowa spó³ki stanowi inaczej.
Nb 241
Komplementariusz w stosunkach zewnêtrznych ma pozycjê wspólnika jawnego. Odnosi siê to z
arówno do reprezentacji, jak i odpowiedzialno ci za zobowi¹zania. Komplementariusz za
zobowi¹zania odpowiada bez wzglêdu na rodzaj i ród³o ich powstania, ponosi odpowiedzialno
sobist¹, nieograniczon¹, solidarn¹, subsydiarn¹ (por. L. Moskwa, Odpowiedzialno æ, s. I i n
st.; J. Naworski, Komentarz, s. 283 i nast.).
Osobista odpowiedzialno æ komplementariusza (zwanego te¿ wspólnikiem jawnym lub firmowym
) oznacza, ¿e odpowiada on swoim maj¹tkiem osobistym, odrêbnym od maj¹tku spó³ki. Odpowiedz
alno æ ta jest nieograniczona, tzn. nie mo¿na w stosunkach zewnêtrznych ustaliæ granic odp
owiedzialno ci tego wspólnika. W stosunkach zewnêtrznych górna granica odpowiedzialno ci w
yznaczona jest wysoko ci¹ zaci¹gniêtych przez spó³kê zobowi¹zañ. W stosunkach wewnêtrznych
ialno æ komplementariuszy mo¿e byæ zró¿nicowana i ograniczona. Ustalenie wewnêtrznych grani
dpowiedzialno ci ma znaczenie z punktu widzenia rozliczeñ regresowych (A. Kidyba, K.
Kopaczyñska-Pieczniak, Odpowiedzialno æ, s. 8 i nast.).
Solidarna odpowiedzialno æ komplementariuszy polega na tym, ¿e ka¿dy z nich odpowiada za
ca³o æ d³ugu solidarnie z innymi komplementariuszami, komandytariuszami i spó³k¹. Wierzyci
wed³ug swego wyboru mo¿e skierowaæ roszczenia do spó³ki, wszystkich lub niektórych wspólnik
mplementariuszy, komandytariuszy czy te¿ do wybranych pojedynczych wspólników. Jednak¿e
jego swobodê ogranicza zasada odpowiedzialno ci subsydiarnej.
Wierzyciel spó³ki mo¿e prowadziæ egzekucjê z maj¹tku komplementariusza, gdy egzekucja z maj
u spó³ki oka¿e siê bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialno æ wspólnika) -art. 31 § I KSH.
a ta nie
stanowi przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi zanim egzekucja z m
aj¹tku spó³ki oka¿e siê bezskuteczna (art. 31 § 2 KSH). Zasada subsydiarno ci nie dotyczy z
wi¹zañ spó³ki powsta³ych przed jej wpisem do rejestru (ma zastosowanie odpowiedzialno æ pie
zorzêdna -tzn. mo¿na od razu siêgn¹æ do maj¹tku wspólnika bez konieczno ci siêgania najpier
j¹tku spó³ki). Komplementariusz ponosi odpowiedzialno æ nieograniczon¹, osobist¹ za zaleg³o
STRONA 248
-datkowe spó³ki i wspólników wynikaj¹ce z dzia³alno ci spó³ki (art. 115 § l ustawy z 29.8.1
rdynacja podatkowa, Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.). Jest to odpowiedzialno æ pierwsz
orzêdna.
Nb 242
Odpowiedzialno æ komandytariuszy kszta³tuje siê w pewnym stopniu odmiennie od odpowiedzi
alno ci komplementariuszy (A. Kappes, Odpowiedzialno æ, s. 185 i nast.). Na odpowiedzi
alno æ komandytariuszy maj¹ wp³yw: wnoszenie wk³adów do spó³ki, warto æ wnoszonych wk³adów,
fywanych, wyp³aty na rzecz komandytariusza, okre lenie sumy komandytowej, podwy¿szenie
i obni¿enie warto ci sumy komandytowej. Jak z powy¿szego wynika, zasady tej odpowiedz
ialno ci s¹ bardziej skomplikowane ni¿ w przypadku komplementariuszy. Odnosi siê to do t
zw. ogólnych regu³ odpowiedzialno ci komandytariusza. Poza tym istniej¹ szczególne zasady
odpowiedzialno ci, odbiegaj¹ce od zasad ogólnych. Wskazuj¹c na ogólne cechy odpowiedzialno
i komandytariuszy, nale¿y podkre liæ, ¿e jest to odpowiedzialno æ: bezpo rednia, osobista,
idarna, subsydiarna. W tym zakresie nie ró¿ni siê ona od regu³ odpowiedzialno ci komplemen
tariusza. Mo¿e mieæ ona charakter odpowiedzialno ci ograniczonej lub szczególnej (miesza
nej). Nie ma potrzeby powtórnego wyja niania, co oznacza odpowiedzialno æ bezpo rednia, os
obista, solidarna i subsydiarna. Wyja nienia wymaga jednak zasada ograniczonej lub
szczególnej (mieszanej) odpowiedzialno ci.
Jak to stwierdzono, komandytariusz odpowiada w sposób ograniczony do wysoko ci okre lo
nej sumy komandytowej. W takim przypadku mamy do czynienia z odpowiedzialno ci¹ ogra
niczon¹. Natomiast odpowiedzialno æ szczególna mo¿e mieæ postaæ odpowiedzialno ci z tytu³u
nego do spó³ki wk³adu z maj¹tku spó³ki lub odpowiedzialno ci do wysoko ci czê ci warto ci s
towej i wnoszonego do spó³ki wk³adu z maj¹tku spó³ki. Aby zrozumieæ te regu³y odpowiedzialn
ale¿y zbadaæ relacje miêdzy dwoma terminami: wk³ad wnoszony i suma komandytowa. S¹ to pojêc
a ró¿ne, które mog¹ mieæ ró¿n¹ warto æ. Wk³ad mo¿e byæ wy¿szy, równy lub ni¿szy od sumy kom
noszonego do spó³ki ma wp³yw na granice odpowiedzialno ci osobistej komandytariuszy w st
osunku do wierzycieli, a¿ do wy³¹czenia tej odpowiedzialno ci. Zgodnie z art. 112 § 1 KSH,
komandytariusz jest wolny (uwalnia siê) od odpowiedzialno ci osobistej za zobowi¹zani
a spó³ki w granicach warto ci wk³adu wnoszonego do maj¹tku spó³ki. Je¿eli wiêc komandytariu
k³ad do spó³ki, to wp³ywa to na poziom odpowiedzialno ci z sumy komandytowej. Odpowiedzial
no æ ta obni¿a siê(poprzez odliczenie od warto ci sumy komandytowej warto ci wnoszonego wk³
). Gdy warto æ wk³adu wnoszonego do maj¹tku spó³ki jest rów-
STRONA 249
-na sumie komandytowej, wówczas ustaje osobista odpowiedzialno æ komandytariusza za zo
bowi¹zania spó³ki. Podobnie jest, gdy warto æ wk³adu przekracza warto æ sumy komandytowej.
têpstwie takiego wniesienia wk³adu (efektywnego) ustaje nie tylko odpowiedzialno æ osobi
sta, ale nie mo¿emy mówiæ wówczas o bezpo redniej i solidarnej odpowiedzialno ci komandytar
usza. W takiej sytuacji pozycja komandytariusza w zakresie odpowiedzialno ci za zo
bowi¹zania wykazuje pewne podobieñstwo do pozycji wspólnika w spó³ce z ograniczon¹ odpowied
ialno ci¹. Z punktu widzenia cywilistycznego, wspólnicy s¹ wolni osobi cie od odpowiedzial
no ci za zobowi¹zania spó³ki, a z punktu widzenia ekonomicznego, ponosz¹ niejako odpowiedz
ialno æ po redni¹ -z maj¹tku spó³ki -odpowiedzialno æ do wysoko ci wniesionego do spó³ki wk
, Status, s. 147; równie¿ A. Kappes, Odpowiedzialno æ, s. 139). Jednak¿e wnoszony do spó³ki
d w spó³ce komandytowej nie przekszta³ca siê w kapita³ zak³adowy podzielony na udzia³y. Mam
tym przypadku do czynienia z partycypacj¹ bezu³amkow¹.
Je¿eli warto æ wk³adu wnoszonego przez komandytariusza do spó³ki jest ni¿sza od sumy komand
wej, wspólnik ten ponosi odpowiedzialno æ osobist¹ i bezpo redni¹ jedynie w granicach ró¿ni
zy sum¹ komandytow¹ a warto ci¹ wk³adu. W pozosta³ym zakresie jego odpowiedzialno æ osobist
aje -zgodnie z art. 112 § 1 KSH. W ten sposób powstaje odpowiedzialno æ "mieszana", gdy¿ o
bok odpowiedzialno ci w granicach ró¿nicy miêdzy sum¹ komandytow¹ a warto ci¹ wk³adu, koman
sz ponosi ryzyko maj¹tkowe zaspokojenia siê przez wierzyciela z wk³adów, które wniós³ do sp
wolnienie siê z czê ci odpowiedzialno ci osobistej (lub ca³kowicie) stwarza dla niego ryzy
ko po rednie, a nie bezpo rednie zaspokojenia równie¿ z jego maj¹tku.
Je¿eli warto æ wk³adu jest wy¿sza od sumy komandytowej, ustaje osobista odpowiedzialno æ ko
dytariusza. Ro nie jednak ryzyko po rednie, jakie ponosi komandytariusz swoim wk³adem
do maj¹tku spó³ki (co do roszczeñ komandytariusza o zwrot nadwy¿ki por. A. Kidyba, Status,
s. ³49-l50).
Zmiany, jakie zachodz¹ w warto ci wk³adu, wp³ywaj¹ równie¿ na zakres odpowiedzialno ci koma
riusza. Podwy¿szenie warto ci wk³adu pierwotnie ni¿szego od sumy komandytowej powoduje o
graniczenie odpowiedzialno ci osobistej komandytariusza lub jej ca³kowite ustanie. T
aki te¿ skutek wywo³uje uzupe³nienie wk³adu, je¿eli nie zosta³ on wniesiony w ca³o ci przez
ndytariusza (A. Kidyba, Status, s. 150). Równie¿ podwy¿szenie lub obni¿enie sumy komandy
towej ma wp³yw na
STRONA 250
odpowiedzialno æ komandytariusza i wzajemne relacje miêdzy wk³adem a sum¹ komandytow¹ (J. N
worski, w: Komentarz, s. 288-289).
Nb 243
W trakcie dzia³alno ci spó³ki wk³ad mo¿e zostaæ zwrócony w ca³o ci lub w czê ci. Zgodnie z
H, w takiej sytuacji zostaje przywrócona odpowiedzialno æ osobista do warto ci dokonaneg
o zwrotu (por. równie¿ A. Kappes, Odpowiedzialno æ, s. 166; J. Szwaja, w: Kodeks, s. 768
). W konsekwencji nastêpuje przywrócenie odpowiedzialno ci osobistej. Zwrot wk³adu wymag
a zgody wspólników i podlega zarejestrowaniu. Wobec wierzycieli za zwrot wk³adu uwa¿a siê
równie¿ -zgodnie z art. 112 § 3 KSH -ka¿d¹ wyp³atê dokonan¹ na rzecz komandytariusza, które
zosta³ uszczuplony przed uzupe³nieniem tego wk³adu do pierwotnej wysoko ci. Wyp³ata ta pow
oduje -tak jak zwrot wk³adu -przywrócenie lub rozszerzenie odpowiedzialno ci osobistej
komandytariusza do wysoko ci dokonanego zwrotu (J. Naworski, Komentarz, s. 290, 2
94-295).
Nb 244
Poza przedstawionymi powy¿ej ogólnymi zasadami odpowiedzialno ci komandytariusza wystêpu
j¹ równie¿ wyj¹tkowe, szczególne zasady odpowiedzialno ci. Wyst¹pi¹ one z tytu³u (A. Kidyba
eks, s. 170):
1) przeniesienia praw i obowi¹zków wspólnika na inn¹ osobê (art. 10 § 3 KSH),
2) zamieszczenia nazwiska komandytariusza w firmie spó³ki (art. 104 § 4 KSH),
3) zaci¹gniêcia zobowi¹zañ przed zarejestrowaniem spó³ki komandytowej (szerzej A. Kappes, W
brane zagadnienia odpowiedzialno ci za zobowi¹zania spó³ki komandytowej, Pr. Spó³. 1998, Nr
10, s. 2 i nast.),
4) przyst¹pienia do istniej¹cej spó³ki w charakterze komandytariusza (art. 114 KSH),
5) uzyskania statusu komplementariusza przez dotychczasowego komandytariusza (ar
t. 115 KSH),
6) zawarcia umowy spó³ki komandytowej z przedsiêbiorc¹ prowadz¹cym przedsiêbiorstwo (art. 1
6 KSH),
7) podjêcia czynno ci reprezentacyjnych spó³ki bez poinformowania osoby trzeciej o ródle s
ego umocowania lub z przekroczeniem granic umocowania lub dzia³aj¹c bez umocowania (
art. 118 KSH),
8) mierci wspólnika jawnego z jednoczesnym uzale¿nieniem pozostania w spó³ce spadkobierców
od przekszta³cenia spó³ki w spó³kê komandytow¹ i przyznania im statusu komandytariusza (art
83 KSH),
9) przekszta³cenia spó³ki osobowej w spó³kê komandytow¹ (art. 584 KSH).
STRONA 251
W przypadku przeniesienia ogó³u praw i obowi¹zków wspólnika na inn¹ osobê za zobowi¹zania w
ego wspólnika zwi¹zane z uczestnictwem w spó³ce komandytowej i zobowi¹zania tej spó³ki odpo
daj¹ solidarnie wystêpuj¹cy wspólnik oraz wspólnik przystêpuj¹cy do spó³ki (art. 10 § 3 KSH
Je¿eli w firmie zostanie zamieszczone nazwisko komandytariusza, ponosi on odpowied
zialno æ wobec osób trzecich, tak jak komplementariusz.
Do momentu zarejestrowania nale¿y stosowaæ przepisy o spó³ce jawnej (por. szerzej A. Kid
yba, Zarys, s. 76; A. Kappes, Odpowiedzialno æ, s. 221; inaczej J. Szwaja, w: Kodeks
, s. 753-754, który przyznaje, ¿e mamy do czynienia ze spó³k¹ cywiln¹; A. W Wi niewski, Pra
s. 24 przyjmuje, ¿e jest to spó³ka jawna lub cywilna). Odpowiedzialno æ przed zarejestrow
aniem jest odpowiedzialno ci¹ solidarn¹ ze spó³k¹ i wspólnikami, a nie tylko miêdzy wspólni
ak s³usznie A. Kappes, Odpowiedzialno æ, s. 221), i jest osobista, a tak¿e nieograniczon
a.
Zgodnie z art. 114 KSH, przyst¹pienie do istniej¹cej spó³ki w charakterze komandytariusz
a powoduje odpowiedzialno æ nie tylko za zobowi¹zania spó³ki powsta³e po zarejestrowaniu pr
yst¹pienia tego wspólnika, ale tak¿e za zobowi¹zania istniej¹ce ju¿ w chwili wpisania go do
rejestru. Mo¿liwe jest równie¿, je¿eli do spó³ki przystêpuje nowy komplementariusz, aby dot
czasowy komandytariusz uzyska³ status komplementariusza. Ponosi on wówczas odpowiedz
ialno æ tak jak komplementariusz. Z kolei art. 116 KSH reguluje zakres odpowiedzialn
o ci komandytariusza, który zawiera umowê spó³ki komandytowej z przedsiêbiorc¹ prowadz¹cym
siêbiorstwo. Wspólnik ten odpowiada równie¿ za zobowi¹zania istniej¹ce w chwili wpisu spó³k
rejestru, powsta³e przy prowadzeniu przedsiêbiorstwa.
Przypadkiem szczególnej odpowiedzialno ci komandytariusza jest odpowiedzialno æ okre lona
wart. 118 § 2 KSH. Zgodnie z tymi przepisami, komandytariusz upowa¿niony do reprezen
towania spó³ki na zasadzie pe³nomocnictwa lub prokury odpowiada za zobowi¹zania spó³ki wyni
aj¹ce z dokonanej przez siebie w imieniu spó³ki czynno ci bez ograniczenia, je¿eli nie uja
wni³ kontrahentowi w sposób wyra ny lub dorozumiany swego pe³nomocnictwa (prokury). Odpo
wiedzialno æ tak¹ ponosi równie¿, gdy przekroczy³ granicê umocowania albo dzia³a³ w ogóle b
ania. Odpowiedzialno æ ta jest odpowiedzialno ci¹ ca³ym maj¹tkiem osobistym, bez ograniczeñ
le tylko za te zobowi¹zania i w zakresie wynikaj¹cym z dokonanej czynno ci. Gdyby koma
ndytariusz ujawni³ umocowanie, odpowiada³by na zasadach ogólnych tylko do wysoko ci sumy
komandytowej.
STRONA 252
Spadkobierca mo¿e uzyskaæ status komandytariusza, je¿eli w ci¹gu 6 miesiêcy od dnia, gdy d
owiedzia³ siê o otwarciu spadku, z³o¿y o wiadczenie o zamiarze pozostania w spó³ce i uzyska
statusu komandytariusza, a pozostali wspólnicy zgodz¹ siê na przekszta³cenie. W takim p
rzypadku za zobowi¹zania spó³ki powsta³e przed uzyskaniem przez niego statusu komandytar
iusza odpowiada wed³ug zasad okre lonych w prawie spadkowym (art. 1030 i nast. KC).
Do czasu przyjêcia spadku odpowiada on tylko ze spadku, natomiast od chwili przyjêci
a spadku odpowiada z ca³ego swojego maj¹tku. Jednak¿e skal¹ jego odpowiedzialno ci bêdzie z
le¿a³a od tego, czy spadek zosta³ przyjêty prosto, czy z dobrodziejstwem inwentarza. Nat
omiast od chwili uzyskania statusu komandytariusza odpowiada on ca³ym swoim maj¹tkie
m, ale do wysoko ci sumy komandytowej.
Je¿eli dochodzi do przekszta³cenia spó³ki osobowej, w której odpowiedzialno æ by³a szersza
powiedzialno ci komandytariusza, wspólnicy spó³ki przekszta³canej odpowiadaj¹ za zobowi¹zan
spó³ki powsta³e przed dniem przekszta³cenia na dotychczasowych zasadach przez okres 3 la
t, licz¹c od tego dnia (art. 584 KSH).
Nb 245
Reprezentacja spó³ki zaliczana jest do stosunków zewnêtrznych spó³ki komandytowej (obok odp
wiedzialno ci za zobowi¹zania), gdy¿ dotyczy dokonywania czynno ci prawnych z udzia³em osób
trzecich. Stosunki te uregulowane s¹ w Kodeksie spó³ek handlowych normami o charakterz
e bezwzglêdnie obowi¹zuj¹cym (tak wyra nie art. 119 KSH). Problematyce reprezentacji po wiê
ono zaledwie dwa przepisy odnosz¹ce siê do spó³ki komandytowej (art. 117-118), które rozst
rzygaj¹ problem reprezentacji
przez komandytariusza. Oznacza to, ¿e w zakresie nie uregulowanym nale¿y stosowaæ prze
pisy o reprezentacji w spó³ce jawnej (por. Nb. 196). Stosowanie tych przepisów do komp
lementariuszy mo¿e odbywaæ siê wprost, a nie odpowiednio.
Spó³ka komandytowa mo¿e byæ reprezentowana przez:
1) komplementariuszy (L. Moskwa, Status, s. 10 oraz ten¿e, Zakres, s.2),
2) pe³nomocników i
3) prokurentów.
Umocowanie do reprezentacji komplementariusz czerpie z przepisów prawa. Nale¿y przyj¹æ, ¿e
jest on przedstawicielem ustawowym.
STRONA 253
Kodeks spó³ek handlowych przewiduje, ¿e spó³kê reprezentuj¹ ci komplementariusze, których z
umowy spó³ki albo prawomocnego orzeczenia s¹du nie pozbawiono prawa reprezentowania s
pó³ki (art. 117 KSH).
Poza komplementariuszami reprezentowaæ spó³kê mog¹ pe³nomocnicy i prokurenci, którzy s¹ oso
trzecimi. Z punktu widzenia uk³adu praw i obowi¹zków istotne jest ustalenie, czy koman
dytariusz mo¿e reprezentowaæ spó³kê. Z art. 118 § 1 KSH wynika, ¿e komandytariusz mo¿e repr
owaæ spó³kê jedynie na zasadzie pe³nomocnictwa. Oznacza to, ¿e komandytariusz nie ma analog
cznego prawa reprezentowania spó³ki w oparciu o umocowanie ustawowe. Jego umocowanie
do dokonywania czynno ci prawnych wynikaæ mo¿e z o wiadczenia woli mocodawcy, jakim jes
t spó³ka.
Regulacja przyjêta wobec komandytariusza jest konsekwencj¹ ograniczonej odpowiedzial
no ci komandytariusza, wobec nieograniczonej odpowiedzialno ci komplementariuszy.
Nb 246
Udzielenie pe³nomocnictwa komandytariuszowi powinno byæ zgodne z zasadami reprezenta
cji spó³ki. Generalnie powinno byæ udzielone przez komplementariuszy, ale nie mo¿na wykl
uczyæ sytuacji, gdy przewidziana jest reprezentacja ³¹czna przez ³¹czne wspó³dzia³anie wspó
y te¿ wspólników i prokurentów. Pe³nomocnictwo powinno mieæ formê pisemn¹ pod rygorem niewa
e¿eli natomiast do dokonania czynno ci prawnej jest wymagana forma szczególna, niezbêdne
jest udzielenie pe³nomocnictwa w tej samej formie. W literaturze panuje zgodno æ, ¿e um
ocowanie komandytariusza do dokonywania czynno ci prawnych nale¿y rozci¹gn¹æ równie¿ na pro
(A. Kidyba, Status, s. 150; M. Litwiñska, O konstrukcji, s. 11).
W takim przypadku granice umocowania wynikaj¹ co prawda z przepisów prawa, ale udzie
lenie prokury jako nastêpstwo jej ustanowienia wymaga czynno ci komplementariuszy. Z
godnie z art. 41 § 1 KSH w zw. z art. 103 KC, ustanowienie prokury wymaga zgody ws
zystkich wspólników maj¹cych prawo prowadzenia spraw spó³ki, a udzielenie prokury odbywa s
iê zgodnie z zasadami reprezentacji. Porównuj¹c zakresy przedmiotowe prawa do reprezen
towania komplementariusza i komandytariuszy -pe³nomocników lub prokurentów -nale¿y stwie
rdziæ, ¿e zakres umocowania komplementariusza jest szerszy. Nawet je¿eli komandytarius
zowi udzielono prokury, to nie mo¿e on zbyæ przedsiêbiorstwa, obci¹¿yæ go i ustanowiæ na ni
rawa u¿ytkowania, zbyæ nieruchomo ci i obci¹¿yæ nieruchomo ci, ustanowiæ, udzieliæ i odwo³a
prokury. Mie ci siê to natomiast w granicach umocowania komplemen-
STRONA 254
-tariusza. Ponadto komplementariusz -w odró¿nieniu od komandytariusza -nie potrzebuj
e ¿adnych dodatkowych czynno ci w celu uzyskania prawa do reprezentowania (inaczej n
i¿ komandytariusz). Reprezentacja przez komplementariusza jest prawem, czego nie m
o¿na odnie æ do komandytariusza. Reprezentacja przez komplementariuszy mo¿e siê odbywaæ jed
oosobowo lub ³¹cznie z innymi komplementariuszami. Rozstrzygniêcie w tym zakresie zale¿y
od umowy spó³ki. Nie ma te¿ przeszkód, aby ustalono zasady reprezentacji ³¹cznej, polegaj¹
na konieczno ci wspó³dzia³ania komplementariuszy lub komplementariusza ³¹cznie z prokurente
. Zasady te powinny byæ okre lone w umowie spó³ki. Nale¿y przypomnieæ, ¿e pozbawienie kompl
ntariusza prawa do reprezentacji wbrew jego woli mo¿e nast¹piæ z wa¿nych powodów prawomocn
ym orzeczeniem s¹dowym (art. 30 § 2 KSH). Niezale¿nie od wprowadzenia swoistej technik
i reprezentacji ³¹cznej komplementariuszy (jest to technika reprezentacji, a nie jej
ograniczenie) mo¿liwe jest udzielenie prokury ³¹cznej, np. dla reprezentuj¹cych komandy
tariuszy. Prawa do reprezentowania spó³ki przez komplementariuszy nie mo¿na ograniczyæ z
e skutkiem prawnym wobec osób trzecich. Podobnie ta zasada obowi¹zuje prokurentów, czy
li mo¿e siê równie¿ odnosiæ do komandytariuszy -prokurentów.
Komandytariusz, dokonuj¹c czynno ci prawnych w imieniu spó³ki, ma obowi¹zek ujawniæ swoje p
omocnictwo lub prokurê. Je¿eli nie zostanie ono okazane, komandytariusz odpowiada wo
bec osób trzecich bez ograniczeñ za zobowi¹zania wynikaj¹ce z tej czynno ci. Podobnie, gdy
przekracza on granicê umocowania albo dzia³a w ogóle bez umocowania. Celem art. 118 § 2
KSH jest ochrona interesów osób trzecich i komplementariuszy (A. Kidyba, Prawo, s.
120). Komandytariusz, bêd¹c ograniczony w swej odpowiedzialno ci, móg³by d¹¿yæ do zaci¹gani
h ni¿ jego odpowiedzialno æ zobowi¹zañ. Dlatego te¿ w celu unikniêcia wprowadzenia w b³¹d o
zeciej, musi on -pod rygorem odpowiedzialno ci szczególnej -okazaæ pe³nomocnictwo.
O tym, czy dopu ciæ komandytariusza do reprezentacji decyduj¹ komplementariusze. Umo¿liw
ienie mu prawa reprezentowania w charakterze prokurenta, mimo wskazanych ró¿nic, prz
ybli¿a go do zakresu
umocowania komplementariusza. W ten sposób jego pozycja w spó³ce wzrasta. Nie wystêpuje
taka zale¿no æ z punktu widzenia prawa do reprezentacji -choæ mo¿e byæ "wyrównana" rozszerz
m prawem prowadzenia spraw spó³ki, je¿eli komandytariusz nie ma prawa do reprezentacji
. Komandytariuszowi nie przys³uguj¹ ¿adne roszczenia z tytu³u braku mo¿liwo ci reprezentowa
ia spó³ki, gdy¿ zasad¹ jest, ¿e nie mo¿e
STRONA 255
on w pe³ni reprezentowaæ spó³ki ze wzglêdu na swoj¹ ograniczon¹ odpowiedzialno æ.
Nb 247
Prowadzenie spraw spó³ki, obok okre lenia udzia³u w zyskach i stratach, ograniczonego pr
awa kontroli, zakazu dzia³alno ci konkurencyjnej, nale¿¹ do stosunków wewnêtrznych spó³ki.
nymi wyj¹tkami, stosunki te mog¹ byæ konstruowane swobodnie.
Kodeksowy uk³ad praw i obowi¹zków w sferze prowadzenia spraw spó³ki jest odzwierciedleniem
uk³adu odpowiedzialno ci w spó³ce. Zasad¹ jest, ¿e tym, który prowadzi sprawy spó³ki jest
entariusz. Prowadzeniu spraw po wiêcony jest tylko jeden przepis dzia³u odnosz¹cego siê do
spó³ki komandytowej -art. 121 KSH, zgodnie z którym, je¿eli umowa nie stanowi inaczej,
komandytariusz nie ma ani prawa, ani obowi¹zku prowadzenia spraw spó³ki (§ l). W sprawac
h przekraczaj¹cych zakres zwyk³ych czynno ci spó³ki potrzebna jest zgoda komandytariusza,
chyba ¿e umowa stanowi inaczej (§ 2). W zwi¹zku z przyjêt¹ regulacj¹ odnosz¹c¹ siê do prowa
spraw nale¿y przyj¹æ stosowanie odpowiednie przepisów o prowadzeniu spraw w spó³ce jawnej.
tosowanie odpowiednie oznacza w tym przypadku przyjêcie zasad prowadzenia spraw dl
a komplementariusza z przepisów o spó³ce jawnej (art. 39-47 KSH) z uwzglêdnieniem cytowa
nego art. 121 KSH, odnosz¹cego siê do komandytariusza. Ponadto nale¿y pamiêtaæ, ¿e model pr
wadzenia spraw pozostawiony zosta³ w istocie wspólnikom, którzy w umowie spó³ki mog¹ upowa¿
omandytariusza do prowadzenia spraw, i potrzebna jest jego zgoda na dokonanie cz
ynno ci przekraczaj¹cych zakres zwyk³ych czynno ci spó³ki (chyba ¿e umowa spó³ki stanowi in
Ustalenie zasad prowadzenia spraw przez komandytariusza wi¹¿e siê z decyzj¹, czy komand
ytariusz ma prawo i obowi¹zek prowadzenia spraw spó³ki, czy ma tylko prawo, czy tylko
obowi¹zek prowadzenia spraw.
Dyspozytywny charakter przepisów odnosz¹cych siê do prowadzenia spraw przez komplement
ariusza i analogiczny charakter, gdy chodzi o komandytariusza (art. 121 KSH) pow
oduje, ¿e wspólnicy mog¹ wybraæ nastêpuj¹ce warianty prowadzenia spraw:
l) powierzone jest ono tylko komplementariuszowi (komplementariuszom) z wy³¹czeniem
komandytariuszy,
2) powierzone jest komplementariuszowi i osobie trzeciej z wy³¹czeniem komandytarius
zy,
STRONA 256
3) powierzone jest komplementariuszowi i komandytariuszowi,
4) powierzone jest komplementariuszowi, osobie trzeciej i komandytariuszowi (por
. szerzej A. Kidyba, Status, s. 150).
Nie ma równie¿ przeszkód, aby ustaliæ zasady prowadzenia spraw spó³ki w ten sposób, ¿e na n
czynno ci -maj¹ce charakter zwyk³ych czynno ci spó³ki -potrzebna jest zgoda komandytariusz
. W tych przypadkach, w których komandytariusze s¹ dopuszczeni do prowadzenia spraw,
nale¿y przyj¹æ, ¿e s¹ traktowani analogicznie do komplementariuszy. W tych wiêc sytuacjach
gdy mowa jest o sprzeciwie (przy czynno ciach zwyk³ych spó³ki) (art. 39 § 3 KSH), ustanow
ieniu prokury (art. 41 § 1 KSH), odwo³aniu prokury (art. 41 § 2 KSH), uchwale wspólników p
rzy czynno ciach nie przekraczaj¹cych zwyk³ych czynno ci spó³ki (art. 42 KSH) dokonaniu czy
no ci nag³ych (art. 44 KSH), a komandytariusz ma prawo prowadzenia spraw spó³ki, potrzeb
na jest równie¿ jego zgoda. We wszystkich natomiast przypadkach, gdy mamy do czynien
ia z czynno ci¹ przekraczaj¹c¹ zakres zwyk³ych czynno ci, potrzebna jest zgoda komandytariu
za, bez wzglêdu na to, czy ma on prawo prowadziæ sprawy spó³ki, czy tego prawa jest pozb
awiony. Potwierdza to art. 121 § 2 KSH (w sprawach przekraczaj¹cych zakres zwyk³ych
czynno ci spó³ki potrzebna jest zgoda komandytariusza) i art. 43 KSH stosowany odpowie
dnio (w prawach przekraczaj¹cych zakres zwyk³ych czynno ci spó³ki potrzebna jest zgoda wsz
ystkich wspólników, nawet wy³¹czonych od prowadzenia spraw spó³ki). W pozosta³ym zakresie d
rowadzenia spraw maj¹ zastosowanie uwagi odnosz¹ce siê do prowadzenia spraw spó³ki jawnej.
Dodatkowe problemy wystêpuj¹, gdy komplementariuszem jest osoba prawna lub handlowa
spó³ka osobowa.
Nale¿y równie¿ pamiêtaæ o tym, ¿e w przypadku zbycia ogó³u praw i obowi¹zków komandyta
a nabywcê nie przechodzi prawo do prowadzenia spraw spó³ki.
Nb 248
Zagadnieniem, które nie jest zwi¹zane tylko z prowadzeniem spraw, jest prawo kontrol
i wspólników w spó³ce (K. Kruczalak, Prawo, s. 149). W odniesieniu do komplementarius
zy obowi¹zuje zasada wyra¿ona
wart. 38 § 2 KSH (w zw. z art. 103 KSH), ¿e niewa¿ne jest umowne ograniczenie prawa ko
mplementariusza do osobistego zaci¹gania wiadomo ci o stanie maj¹tku oraz o biegu inte
resów spó³ki ani umowne ograniczenie jego prawa do osobistego przegl¹dania ksi¹g i dokumen
tów spó³ki. Z kolei komandytariusz ma prawo domagaæ siê odpisu rocznego bilansu oraz przeg
l¹daæ ksiêgi i dokumenty celem sprawdzenia jego rzetelno ci. Na wniosek komandytariusza
s¹d rejestrowy mo¿e z wa¿nych powodów
zarz¹dziæ w ka¿dym czasie udzielenie bilansu lub innych wyja nieñ, jak równie¿ dopu ciæ do
enia ksi¹g i dokumentów. Umowa nie mo¿e
STRONA 257
ograniczyæ tak okre lonych uprawnieñ kontrolnych komandytariusza (art. 120 § 3 KSH). Na
podstawie powy¿szych okre leñ mo¿emy doj æ do wniosku, ¿e wspólnicy mog¹ mieæ prawo kontrol
j¹ce z nastêpuj¹cych róde³:
1) ustawy (art. 38 § 2 i art. 120 § 1 KSH),
2) umowy (art. 38 § 2 i art. 120 § 3 KSH),
3) decyzji s¹du (art. 120 § 2 KSH).
Nb 249
Problematyce udzia³u w zyskach i stratach po wiêcony jest przepis art. 123 KSH, z któreg
o wynika, ¿e komandytariusz uczestniczy w zysku spó³ki proporcjonalnie do jego wk³adu rz
eczywi cie wniesionego do spó³ki (chyba ¿e umowa spó³ki stanowi inaczej) i ¿e w razie w¹tpl
komandytariusz uczestniczy w stratach jedynie do wysoko ci umówionego wk³adu (§ 2).
Umowa spó³ki mo¿e zupe³nie swobodnie uregulowaæ zasady podzia³u zysku i partycypacji w stra
ach. Mo¿na przyj¹æ zasadê analogicznego udzia³u w zyskach. Mo¿liwe jest "oderwanie" od sieb
e proporcji udzia³u w zyskach i stratach. W ten sposób mo¿na np. okre liæ wy¿szy poziom udz
a³u w zyskach i partycypacji w stratach. Zasady te mog¹ byæ uzale¿nione od warto ci wnoszo
nych wk³adów lub te¿ ¿adne zwi¹zki z wnoszonym wk³adem nie musz¹ wyst¹piæ. Charakterystyczn
jednak dla spó³ki komandytowej to, ¿e w razie w¹tpliwo ci komandytariusz uczestniczy w str
atach jedynie do wysoko ci umówionego wk³adu. Tak wiêc gdyby powsta³y w¹tpliwo ci co do ucz
nictwa w stratach, nale¿y stosowaæ dwie normy: do komplementariuszy art. 51 KSH (ka¿dy
wspólnik ma prawo do równego udzia³u w zysku i uczestniczy w stratach w tym samym sto
sunku bez wzglêdu na rodzaj i warto æ wk³adu), a do komandytariuszy art. 123 § 3 KSH (w ra
zie w¹tpliwo ci komandytariusz uczestniczy w stratach jedynie do wysoko ci umówionego wk³a
du). Rola wk³adu umówionego zosta³a omówiona poprzednio. Nale¿y wiêc przyj¹æ, ¿e umówienie
na wnoszenie wk³adu (zobowi¹zanie do wniesienia) ma znaczenie wewnêtrzne i odnosi siê do
partycypacji w stratach, natomiast wniesienie wk³adu ma wp³yw na odpowiedzialno æ koman
dytariusza w stosunku do wierzyciela spó³ki i ma wp³yw na okre lenie udzia³u w zyskach. Zy
sk przypadaj¹cy komandytariuszowi za dany rok obrotowy jest przeznaczony w pierwsz
ej kolejno ci na uzupe³nienie jego
STRONA 258
wk³adu rzeczywi cie wniesionego do warto ci umówionego wk³adu (art. 123 § 2 KSH).
Nb 250
Wyst¹pienie wspólnika i rozwi¹zanie spó³ki odbywa siê wed³ug zasad okre lonych w spó³ce jaw
Nb. 2()6-2()9). Jednak¿e wystêpuj¹ pewne specyficzne rozwi¹zania charakterystyczne dla
spó³ki komandytowej, odró¿niaj¹ce tê spó³kê od spó³ki jawnej (A. Kappes, Spó³ka, s. 151 i n
i, Prawo, s. 189; D. Fuchs, Ust¹pienie, s. 352 i nast.). Mianowicie:
l) mieræ komandytariusza nie stanowi przyczyny rozwi¹zania spó³ki
(podczas gdy mieræ komplementariusza jest tak¹ przyczyn¹). Jednak pomimo mierci kompleme
ntariusza, jego upad³o ci czy wypowiedzenia dokonanego przez wspólnika lub jego wierzy
ciela osobistego, spó³ka trwa nadal miêdzy pozosta³ymi wspólnikami, je¿eli tak stanowi umow
spó³ki lub pozostali wspólnicy tak postanowi¹ (art. 64 § l KSH). Uzgodnienie takie powinn
o nast¹piæ w przypadku mierci lub upad³o ci niezw³ocznie, w przypadku za wypowiedzenia -p
p³ywie wypowiedzenia. W przeciwnym razie spadkobiercy, zarz¹dca masy upad³o ci, wspólnik,
który wypowiedzia³ b¹d te¿ jego wierzyciel osobisty domagaæ siê mog¹ przeprowadzenia likwi
-wyj¹tek od art. 58 pkt 4 KSH;
2) spadkobiercy komandytariusza ka¿dorazowo powinni wskazaæ spó³ce jedn¹ osobê do wykonywan
a praw. Oznacza to, ¿e spadkobiercy zmar³ego komandytariusza wchodz¹ na jego miejsce e
x lege, bez wzglêdu na to, czy by³o to przewidziane w umowie spó³ki (W Pyzio³, w: Kodeks,
s. 210) -wyj¹tek od art. 58 pkt 4 oraz art. 583 KSH;
3) podzia³ udzia³u miêdzy spadkobierców komandytariusza i przyznanie im statusu komandyt
ariusza mo¿liwy jest za zgod¹ wszystkich komandytariuszy i komplementariuszy. Podzia³
powinien nast¹piæ w formie aktu notarialnego i zostaæ zarejestrowany. Podzia³ jest mo¿liwy
, je¿eli zawarta zostanie umowa miêdzy spadkobiercami komandytariusza i gdy kompleme
ntariusze i komandytariusze wyra¿¹ na to zgodê. W ten sposób zwiêkszy siê liczba wspólników
osunku do liczby z umowy spó³ki. Nale¿y okre liæ wysoko æ sumy komandytowej ka¿dego z nowyc
andytariuszy oraz wpisaæ j¹ do rejestru handlowego. Podobnie musz¹ oni zobowi¹zaæ siê do wn
esienia wk³adu. Umowa miêdzy spadkobiercami, jak i zgoda wspólników po-
STRONA 259
winny mieæ formê aktu notarialnego. Równie¿ komandytariusze powinni byæ wpisani do rejestr
u.
W pozosta³ych przypadkach odnosz¹cych siê do rozwi¹zania spó³ki i wyst¹pienia wspólników .(
omplementariuszy, jak i komandytariuszy) zastosowanie maj¹ przepisy odnosz¹ce Siê do s
pó³ki jawnej. Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e ze wzglêdu na specyfikê spó³ki komandytowej zawsze
ostaæ co najmniej jeden komplementariusz i jeden komandytariusz. Swoistym wyst¹pieni
em ze spó³ki jest zbycie ogó³u praw i obowi¹zków (art. 10 KSH). W takim przypadku gdy zbywc
est komandytariusz, na nabywcê nie przechodzi prawo do prowadzenia spraw spó³ki (art.
122 KSH).
Nb 251
Do spó³ki komandytowej w likwidacji odpowiednie zastosowanie maj¹ przepisy reguluj¹ce tê k
westiê w spó³ce jawnej (por. Nb. 210).
§ 7. Spó³ka komandytowo-akcyjna
Literatura: M. As³anowicz, Elementy konstrukcyjne osobowych spó³ek handlowych, Pr. Spó³. 2
001, Nr 5; K. Bandarzewski, Prawa akcjonariusza, Kraków 1996; J: Fr¹ckowiak, ród³a i form
y harmonizacji prawa spó³ek w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej, w: Wspólnoty Europej
skie. Wybrane problemy prawne, cz. I, pod red. J: Kolasy, Wroc³aw 1994; J. Jacyszy
n, S. Krze , E. Marsza³kowska-Krze , Kodeks spó³ek handlowych. Komentarz, Orzecznictwo, Wa
rszawa 200 I; G. Jêdrejek, Czynno ci prawne dokonane przez ma³¿onków -wspólników spó³ek oso
z pokrzywdzeniem ich wierzycieli osobistych, Pr. Spó³. 2000, Nr 4; A. Kidyba, Jeszcz
e o zmianach w prawie spó³ek, PPR 1999, Nr II; A. Kidyba, Spó³ka komandytowo-akcyjna w N
iemczech i projekcie prawa spó³ek handlowych, PPR 2000, Nr 3; A. Kidyba, Zasady dzia³a
nia spó³ki komandytowej Z udzia³em spó³ek handlowych jako komplementariuszy, Rej. 2000, Nr
4; A. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 200 I; A. Kidyba, Statut spó³ki komandytowo-a
kcyjnej, w: Aktualne umowy w obrocie gospodarczym, Warszawa 200; A. Kidyba, Kode
ks spó³ek handlowych. Obja nienia, Kraków 200 I; A. Kidyba, K. Kopaczyñska-Pieczniak, Ogóln
charakterystyka stosunków maj¹tkowych w spó³ce komandytowej, PPR 1995, Nr 6; J. Korzone
k, Prawo upad³o ciowe i prawo o postêpowaniu uk³adowym, Kraków 1935; J. Kropatwiñski, Zbyci
udzia³u w spó³ce osobowej -aspekty prywatnoprawne, Pr. Spó³. 2000, Nr 9; K. Kruczalak, Za
rys prawa handlowego, Warszawa 2001; W Kubala, Spó³ka osobowa w organizacji, Pr. Spó³. 1
997, Nr 1 I; A. Lewicki, Zbycie udzia³u w spó³ce osobowej (aspekty podatkowe), Pr. Spó³. 2
000, Nr 10; O. Li piñska, Spó³ka komandytowo-akcyjna, Kra
STRONA 260
-ków 2001; M. Litwiñska, Typologia spó³ek w kodeksie spó³ek handlowych, PUG 2001, Nr 2; J:
aworski, K. Strzelczyk, T. Siemi¹tkowski, R. Potrzeszcz, Komentarz do Kodeksu spó³ek o
sobowych, Warszawa 200 l; E. P³onka, Uczestnictwo osób prawnych w walnym zgromadzeni
u spó³ki kapita³owej, PiP 1990, z. I; E. P³onka, Odpowiedzialno æ odszkodowawcza cz³onków z
spó³ki kapita³owej wobec spó³ki, KPP 1994, z. 2; C. Podsiadlik, Spó³ka komandytowo-akcyjna
rawie francuskim w aspekcie projektowanych zmian Kodeksu handlowego, Pr. Spó³. 1998,
Nr 7-8; W. Popio³ek, J. Strzêpka, A. Witasz, E. Zieliñska,
Kodeks spó³ek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo, pod red. J. Strzêpki, Warszawa 200
I; M. Rogala, Spó³ki osobowe a przepisy karne kodeksu spó³ek handlowych, Pr. Spó³. 2001, Nr
I; M. Safjan (red.), Prawo Wspólnot Europejskich a prawo polskie. Prawo spó³ek, Warsza
wa 1996; T. Siemi¹tkowski, Nowa kodyfikacja prawa spó³ek, Pa]. 2000, Nr 7-8; S. So³tysiñsk
i, A. Szajkowski, A. Szumañski, Uzasadnienie projektu ustawy- Prawo spó³ek handlowych,
SP 1999, Nr 1~2; A. Szajkowski, Harmonizacja polskiego prawa spó³ek z prawem Wspólnot
Europejskich, SP 1996, Nr 1-4; A. Szajkowski, Prawo spó³ek handlowych, Warszawa 200
0; A. Szumañski, Zakres prawa wspólnika spó³ki kapita³owej do udzia³u w zysku, Pr. Sp. 1997
Nr 6; A. Szumañski, Hybrydalne typy spó³ek handlowych, PPH 2000, Nr 6; G. Tracz, Spó³ka k
omandytowa jako spó³ka kapita³owa?, PUG 1994, Nr 6; P. J. Turowicz, Prawa przyznane os
obi cie poszczególnym wspólnikom lub akcjonariuszom, PPH 1999, Nr 5; l. Weiss, Klasyfi
kacja postanowieñ statutu spó³ki akcyjnej, MoP 1994, Nr 8; A. Wi niewski, Jeszcze o wy³¹cze
iu akcjonariuszy od poboru akcji, PPH 1997, Nr 10; H. Urbañczyk, Prowadzenie spraw
spó³ki w spó³ce komandytowo-akcyjnej. Uwagi prawnoporównawcze, Pr. Spó³. 2000, Nr 12; K. Z
ga, B. Zaj¹c, Spó³ka komandytowo-akcyjna jako nowa formu³a prowadzenia dzia³alno ci gospoda
czej, Bielsko-Bia³a 2001.
I. Uwagi ogólne
Nb 252
Spó³ka komandytowo-akcyjna wystêpuje w wielu systemach prawnych; m.in. w Niemczech, Fr
ancji, Szwajcarii, W³oszech. W ka¿dym jednak z systemów ma swoj¹ specyfikê, która nie pozwa
a na pe³ne twierdzenie co do to¿samo ci przyjêtej w Polsce konstrukcji z rozwi¹zaniami prz
yjêtymi w tych krajach. Istotny jest model tej spó³ki: w szczególno ci rozstrzygniêcie, któ
h elementów ma byæ wiêcej: komandytowych czy akcyjnych. W Niemczech na przyk³ad spó³ka taka
jest spó³k¹ akcyjno-komandytow¹, bêd¹c¹ swoist¹ odmian¹ spó³ki akcyjnej. Nale¿y przyj¹æ, ¿e
andytowo-akcyjnej w Polsce ma charakter mieszany z przewag¹ elementów komandytowych.
Zosta³a wprowadzona do naszego systemu prawnego z kilku powodów. Chodzi tu o uatrak
cyjnienie katalogu sposobów prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej, stworzenie mo¿liwo ci p
rzekszta³cenia ró¿nych form spó³ek w najbardziej dogodn¹, mo¿liwo æ dokapitalizowania istni
odmiotu, obronê przed wro
STRONA 261
-gim przejêciem przy dokapitalizowaniu spó³ki. Ma to szczególne znaczenie przy konstrukc
ji spó³ki komandytowo-akcyjnej, w której komplementariuszem jest dzia³aj¹ca ju¿ spó³ka z o.
b akcyjna, która osi¹gnê³a ju¿ okre lon¹ pozycjê na rynku, a która potrzebuje rodków na ro
starczane przez akcjonariuszy, ale zasadnicze decyzje w spó³ce s¹ podejmowane przez ko
mplementariuszy. Dodatkowo przy takiej konstrukcji interesuj¹ce jest udogodnienie
podatkowe, gdy¿ spó³ka komandytowo-akcyjna nie jest osob¹ prawn¹.
Spó³ka komandytowo-akcyjna jest spó³k¹ osobow¹, która ma na celu prowadzenie przedsiêbiorst
d w³asn¹ firm¹, w której wobec wierzycieli za zobowi¹zania spó³ki co najmniej jeden wspólni
owiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcj
onariuszem. Spó³ka komandytowo-akcyjna musi mieæ wspólników o ró¿nym statusie: komplementar
zy i akcjonariuszy. Interesuj¹cym rozstrzygniêciem KSH jest uzyskanie statusu akcjon
ariusza przez komplementariusza (art. 132 KSH) albo statusu komplementariusza pr
zez akcjonariusza (art. 136 § l KSH). Mo¿liwe jest wiêc utrzymanie podwójnego statusu: k
omplementariusza i akcjonariusza jednocze nie. Nie jest jednak dopuszczalna konstr
ukcja bycia komplementariuszem i akcjonariuszem jednocze nie, gdy nie ma innych ws
pólników w spó³ce (A. Kidyba, Kodeks, s. 189). Spó³ka komandytowo-akcyjna jest spó³k¹ osobo
j wystêpuj¹ wyra nie elementy kapita³owe, wi¹¿¹ce siê z osob¹ akcjonariusza (dotyczy to m.i
ta³u zak³adowego). Spó³ka ma zdolno æ prawn¹ (mo¿e byæ podmiotem praw i obowi¹zków), zdolno
rawnych (mo¿e nabyæ prawa, w tym w³asno æ nieruchomo ci i inne prawa rzeczowe), zdolno æ s¹
pozywaæ i byæ pozywana), dzia³a pod swoj¹ w³asn¹ firm¹, ma wyodrêbnienie organizacyjne i ma
. W spó³ce tej istnieje szczególnie z³o¿ony system stosowania przepisów. Generaln¹ zasad¹ j
do spó³ki komandytowej stosujemy przepisy dzia³u IV "Spó³ka komandytowo-akcyjna". Przepis
y te stosujemy wprost. W stosunku do komplementariuszy: miêdzy sob¹, wobec wszystkic
h akcjonariuszy, wobec osób trzecich, a tak¿e co do wk³adów komplementariuszy do spó³ki (z
y³¹czeniem wk³adów na kapita³ zak³adowy) stosujemy przepisy dotycz¹ce spó³ki komandytowej (
6 § l pkt l KSH). Poniewa¿ jednak przepisy reguluj¹ce status komplementariuszy w spó³ce ko
mandytowej stosujemy w ten sposób, ¿e -zgodnie z art. 89 KSH -wykorzystujemy przepis
y o spó³ce jawnej, to w³a nie te ostatnie normy bêdziemy stosowaæ w odniesieniu do kompleme
tariuszy w spó³ce komandytowo-akcyjnej. W pozosta³ym zakresie (m.in. przepisy dotycz¹ce
kapita³u zak³adowego,
STRONA 262
wk³adów akcjonariuszy, akcji, rady nadzorczej, walnego zgromadzenia), stosujemy prze
pisy o spó³ce akcyjnej. Przepisy te jednak stosujemy odpowiednio. Por. równie¿ A. Witosz
, w: Kodeks, s. 206 i nast.
Nb 253
Mo¿emy wyró¿niæ dwa sposoby utworzenia spó³ki komandytowo-akcyjnej: pierwotny i przez przek
zta³cenie. W tym pierwszym przypadku spó³ka komandytowo-akcyjna tworzona jest w sposób z
bli¿ony do tworzenia spó³ki akcyjnej (J. Jacyszyn, Kodeks, s. 238). Nale¿y przyj¹æ, ¿e skor
tosujemy przepisy dotycz¹ce kapita³u zak³adowego, wk³adów akcjonariuszy, akcji (art. 126 §
pkt 2 KSH), do utworzenia spó³ki komandytowo-akcyjnej konieczne jest dokonanie nastêp
uj¹cych czynno ci:
zawi¹zanie spó³ki, w tym podpisanie statutu (osoby podpisuj¹ce statut staj¹ siê za³o¿yciela
), wniesienie przez akcjonariuszy wk³adów na pokrycie ca³ego kapita³u zak³adowego (art. 30
6 w zw. z art. 126 § l pkt 2 KSH), wskazanie osób prowadz¹cych sprawy i reprezentuj¹cych
spó³kê, ustanowienie rady nadzorczej, je¿eli taka ma byæ utworzona (art. 137, 140, 142 w
zw. z art. 126 KSH), i wpis do rejestru.
Nb 254
Statut spó³ki komandytowo-akcyjnej powinien byæ sporz¹dzony w formie aktu notarialnego.
Niezachowanie formy aktu notarialnego, zgodnie z art. 73 § 2 KC, powoduje niewa¿no æ dok
onanej czynno ci prawnej. Osoby podpisuj¹ce statut staj¹ siê za³o¿ycielami spó³ki. Statut n
si byæ podpisany przez akcjonariuszy, ale powinni go podpisaæ co najmniej wszyscy ko
mplementariusze (wystarczy, gdy bêdzie to jedyny komplementariusz, por. A. Witosz,
Komentarz, s. 214). Statut mo¿e byæ podpisany równie¿ przez pe³nomocnika, z tym ¿e pe³nomo
ctwo powinno mieæ równie¿ formê aktu notarialnego. Statut powinien zawieraæ:
l) firmê i siedzibê spó³ki,
4) oznaczenie wk³adów wnoszonych przez ka¿dego komplementariusza oraz ich warto æ,
5) wysoko æ kapita³u zak³adowego, sposób jego zebrania, warto æ nominaln¹ akcji i ich liczb
kazaniem, czy akcje s¹ imienne, czy na okaziciela,
6) liczbê akcji poszczególnych rodzajów i zwi¹zane z nimi uprawnienia, je¿eli maj¹ byæ wpro
zone akcje ró¿nych rodzajów,
STRONA 263
7) nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) komplementariuszy oraz ich siedziby, adr
esy albo adresy do dorêczeñ,
8) organizacjê walnego zgromadzenia i rady nadzorczej, je¿eli ustawa lub statut prze
widuje ustanowienie rady nadzorczej.
Nb 255
Firma spó³ki komandytowo-akcyjnej powinna zawieraæ nazwiska jednego lub kilku kompleme
ntariuszy oraz dodatkowe oznaczenie "spó³ka komandytowo-akcyjna". Wynika z tego, ¿e ko
rpus firmy spó³ki powinien mieæ osobowy charakter. Je¿eli zawiera nazwiska wszystkich ko
mplementariuszy, mamy wówczas pe³n¹ identyfikacjê podmiotow¹ wspólników w firmie. Je¿eli wy
eni s¹ tylko niektórzy wspólnicy, dochodzi do czê ciowej identyfikacji osób wspólników. Nie
rzeszkód, aby dodatkowym uzupe³nieniem nazwisk by³y imiona wspólników czy ich pierwsze lit
ery. Je¿eli w spó³ce komandytowo-akcyjnej komplementariuszem jest osoba prawna (a tak¿e
handlowa spó³ka osobowa), firma spó³ki powinna zawieraæ pe³ne brzmienie firmy b¹d nazwy te
by prawnej. Dodatek musi byæ identyczny jak w przypadku, gdy komplementariuszami s¹
osoby fizyczne. Natomiast, gdy konstrukcja spó³ki komandytowo-akcyjnej jest ukszta³tow
ana w ten sposób, ¿e komplementariuszami s¹ osoby prawne (równie¿ handlowe spó³ki osobowe)
soby fizyczne, to mo¿liwe jest u¿ycie w firmie zarówno firm (nazw), jak i nazwisk osób
fizycznych. Jednak¿e w takim przypadku nie mo¿na tworzyæ korpusu firmy tylko od nazwis
k osób fizycznych. W obrocie mo¿liwe jest u¿ywanie skrótu "S.K.A.". Nazwisko akcjonarius
za nie mo¿e byæ zamieszczone w firmie spó³ki. Je¿eli dosz³oby do takiej sytuacji (jak równi
mieszczenia nazwy firmy, gdy akcjonariuszami s¹ osoby prawne lub handlowe spó³ki osobo
we), akcjonariusz ponosi odpowiedzialno æ wobec osób trzecich tak jak komplementariusz
, czyli w sposób nieograniczony.
Nb 256
Siedzib¹ spó³ki komandytowo-akcyjnej jest miejscowo æ, w której ma miejsce prowadzenie spra
spó³ki. Je¿eli jest to ta sama miejscowo æ, to problem nie istnieje. Je¿eli natomiast miej
ca te s¹ ró¿ne, nale¿y wyra nie wskazaæ miejscowo æ bêd¹c¹ siedzib¹. W tym przypadku zastos
alogiam ma art. 41 KC.
Nb 257
Przedmiot dzia³alno ci spó³ki okre la najszersze ramy prowadzonej dzia³alno ci przez spó³kê
n byæ okre lony wed³ug zasad Polskiej Klasyfikacji Dzia³alno ci. Jednak¿e okre lenie przedm
u dzia³alno ci
wywo³uje skutek wewnêtrzny -tylko miêdzy spó³k¹ a wspólnikami. Nie ma natomiast znaczenia z
nktu widzenia osób trzecich. Wydaje siê, ¿e nie powinno byæ sprzeczno ci miêdzy przedmiotem
dzia³alno ci spó³ki
STRONA 264
a przedmiotem przedsiêbiorstwa spó³ki, do którego prowadzenia wspólnicy siê zobowi¹zuj¹ (ar
5 KSH).
Nb 258
Czas trwania spó³ki powinien byæ wskazany tylko wówczas, gdy jest on oznaczony. Ogranicz
enie takie mo¿e wi¹zaæ siê z konkretn¹ dat¹, wykonaniem okre lonych zadañ itp. Je¿eli czas
spó³ki nie jest oznaczony, nie ma potrzeby zaznaczania tego w statucie spó³ki.
Nb 259
W spó³ce komandytowo-akcyjnej wk³ady musz¹ wnosiæ zarówno komplementariusze, jak i akcjonar
usze. Jednak¿e zarówno re¿im wnoszonych wk³adów, jak i tryb ich wnoszenia jest odmienny. W
k³ady komplementariuszy wnoszone s¹ wed³ug zasad obowi¹zuj¹cych w spó³ce jawnej (art. 48-49
H). Przede wszystkim szersza jest definicja wk³adu, który komplementariusz mo¿e wnie æ do
spó³ki (równie¿ praca, us³ugi, ustanowienie na rzecz spó³ki praw maj¹tkowych itp.) w stosun
mo¿liwo ci wnoszenia wk³adów przez akcjonariusza. W tym przypadku obowi¹zuj¹ regu³y przyjê
spó³ce akcyjnej, w szczególno ci zastosowanie ma art. 14 § l KSH (zakaz wnoszenia jako wk³a
u praw niezbywalnych, wiadczenie pracy lub us³ug). Wk³ady komplementariuszy musz¹ byæ ozn
aczone i okre lona powinna byæ ich warto æ.
Nb 260
W statucie nale¿y okre liæ wysoko æ kapita³u zak³adowego. Charakterystyczne jest w³a nie wy
e w spó³ce -maj¹cej charakter osobowy -kapita³u zak³adowego. Pojêcie kapita³u zak³adowego j
o¿same z takim pojêciem w spó³ce akcyjnej (Nb. 381). Nale¿y wskazaæ w statucie nie tylko wy
oko æ kapita³u zak³adowego, ale sposób jego zebrania, warto æ nominaln¹ akcji i ich liczbê
kazaæ, czy s¹ to akcje imienne, czy na okaziciela (Nb. 399). Wskazanie na sposób zebra
nia kapita³u zak³adowego oznacza, ¿e mo¿liwe jest nie tylko zebranie tego kapita³u przez w
niesienie przez za³o¿ycieli i akcjonariuszy, ale tak¿e zebranie rodków na pokrycie wk³adów
drodze subskrypcji (A. Kidyba, Kodeks, s. 197). Ponadto na
le¿y wskazaæ liczbê akcji poszczególnych rodzajów i zwi¹zane z nimi uprawnienia. W statucie
nale¿y okre liæ imiona i nazwiska (firmy, nazwy) komplementariuszy oraz ich adresy (ad
resy do dorêczeñ) i siedziby. Nie ma potrzeby wskazywania akcjonariuszy, gdy¿ nie musz¹
oni podpisywaæ statutu. Ostatnim obligatoryjnym sk³adnikiem statutu jest okre lenie or
ganizacji walnego zgromadzenia i rady nadzorczej (je¿eli ustawa lub statut przewid
uj¹ ustanowienie rady). Oczywi cie poza wskazanymi essentialia negotii statutu, mo¿e o
n zawieraæ inne rozstrzygniêcia, je li odbiegaj¹ one od norm dyspozytywnych Kodeksu spó³ek
andlowych, albo te¿ reguluj¹ inne kwestie nie przewidziane w KSH. Wprowadzone do sta
tutu regulacje nie mog¹ byæ sprzeczne z normami ius cogens.
STRONA 265
Poza czynno ci¹ podpisania statutu niezbêdne jest objêcie wszystkich akcji. Konieczne je
st do tego z³o¿enie o wiadczeñ w formie aktu notarialnego o objêciu akcji przez akcjonariu
szy i komplementariuszy (je¿eli obejmuj¹ akcje). Podpisanie statutu, o wiadczenie o ob
jêciu akcji, jest swoistym zawi¹zaniem spó³ki komandytowo-akcyjnej przez zawarcie umowy
za³o¿ycielskiej". Por. równie¿ T Siemi¹tkowski, R. Potrzeszcz, Komentarz, s. 335 okre laj¹c
mowê jako hybrydaln¹. Poza tymi czynno ciami niezbêdne jest wniesienie wk³adów na pokrycie
a³ego kapita³u zak³adowego. Ponadto je¿eli wnoszona jest nadwy¿ka (tzw. agio) ponad warto æ
minaln¹ akcji, nale¿y ca³¹ nadwy¿kê zebraæ przed zarejestrowaniem spó³ki.
Wk³ady na pokrycie ca³ego kapita³u zak³adowego nie musz¹ byæ wniesione w nastêpuj¹cych sytu
h: gdy wnoszone s¹ wk³ady niepieniê¿ne i statut dopuszcza mo¿liwo æ wnoszenia wk³adu najpó
d up³ywem roku po zarejestrowaniu spó³ki; gdy wnoszone s¹ wk³ady pieniê¿ne i mo¿liwe jest i
cenie w wysoko ci 25% przed zarejestrowaniem spó³ki; gdy akcje s¹ obejmowane wy³¹cznie za w
dy niepieniê¿ne albo za wk³ady niepieniê¿ne albo za wk³ady niepieniê¿ne i pieniê¿ne, wówcza
dowy musi byæ pokryty przed zarejestrowaniem w wysoko ci 12500 z³ (1/4 warto ci okre lonej
wart. 126 § 2 KSH).
Nb 261
Przed wpisem spó³ki do rejestru nale¿y wskazaæ osoby prowadz¹ce sprawy i reprezentuj¹ce spó
z ustanowiæ radê nadzorcz¹, gdy taka ma byæ utworzona. Rada nadzorcza musi byæ utworzona,
gdy statut tak stanowi albo gdy liczba akcjonariuszy przekracza 25 osób. Proces tw
orzenia spó³ki komandytowo-akcyjnej zamyka wpis do rejestru. Zg³oszenie spó³ki do s¹du reje
trowego powinno zawieraæ:
l) firmê, siedzibê i adres spó³ki,
3) wysoko æ kapita³u zak³adowego, liczbê i warto æ nominaln¹ akcji,
4) liczbê akcji uprzywilejowanych i rodzaj uprzywilejowania, je¿eli statut je przewi
duje,
5) wzmiankê, jaka czê æ kapita³u zak³adowego zosta³a wp³acona przed zarejestrowaniem,
6) nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) komplementariuszy oraz okoliczno ci dotycz¹c
e ograniczenia ich zdolno ci do czynno ci prawnych, je¿eli takie istniej¹,
7) nazwiska i imiona osób uprawnionych do reprezentowania spó³ki i sposób reprezentacji;
w przypadku gdy komplementariusze powierzyli tylko niektórym spo ród siebie prowadzen
ie spraw spó³ki -zaznaczenie tej okoliczno ci,
STRONA 266
8) czas trwania spó³ki, je¿eli jest oznaczony.
Nb 262
Spó³ka komandytowo-akcyjna powstaje z chwil¹ wpisu do rejestru i jest wpisywana do re
jestru przedsiêbiorców KRS. Mimo ¿e posiada pewne cechy spó³ki akcyjnej, nie uzyskuje prze
z wpis osobowo ci prawnej, ale wpis ma charakter konstytutywny i obligatoryjny (J.
Jacyszyn, Kodeks, s. 240).
Nb 263
Drugim sposobem powstania spó³ki komandytowo-akcyjnej jest przekszta³cenie spó³ki. Mo¿liwe
est to przez przekszta³cenie spó³ki kapita³owej w spó³kê komandytowo-akcyjn¹, jak równie¿ s
j w spó³kê komandytowo-akcyjn¹. Zastosowanie tu maj¹ uwagi zawarte w rozdziale o przekszta³
eniu spó³ek (Nb. 471).
III. Maj¹tek spó³ki, kapita³ zak³adowy, wk³ady do spó³ki
Nb 264
Zagadnienie stosunków maj¹tkowych w spó³ce komandytowo-akcyjnej zwi¹zane jest przede wszys
tkim ze statusem wspólników. Mo¿emy przyj¹æ, ¿e -podobnie jak w spó³ce jawnej -maj¹tek spó³
wszelkie mienie wniesione jako wk³ad i nabyte przez spó³kê w czasie jej istnienia (por.
art. 28 KSH). Maj¹tek jest tworzony z wk³adów wnoszonych przy tworzeniu spó³ki (maj¹tek pie
wotny) i innych sk³adników maj¹tkowych, które s¹ nabywane w trakcie funkcjonowania spó³ki.
ród³em pochodzenia maj¹tku spó³ki mog¹ byæ przysporzenia dokonywane przez wspólników (wk³a
dniki nabywane w wyniku prowadzonych transakcji. Charakterystyczne dla spó³ki komand
ytowo-akcyjnej jest wystêpowanie w niej kapita³u zak³adowego. Kapita³ zak³adowy jest okre l
n¹ cyfrowo warto ci¹ pieniê¿n¹, bêd¹c¹ sum¹ wk³adów akcjonariuszy do spó³ki. Za wnoszone do
iusze otrzymuj¹ akcje. Kapita³ zak³adowy w tym znaczeniu stanowi oznaczon¹ liczbê, która je
t zapisywana po stronie biernej (pasywa) bilansu spó³ki. W sensie cis³ym jest wielko ci¹ f
rmaln¹, która stanowi sumê akcji w kapitale zak³adowym. Pojêcie to nale¿y odró¿niæ od pojêc
zak³adowego
rozumianego jako substrat maj¹tkowy odpowiadaj¹cy warto ci wniesionych wk³adów (aktywa). Z
apisy po stronie pasywów i aktywów powinny sobie wzajemnie odpowiadaæ (por. uwagi doty
cz¹ce kapita³u zak³adowego w spó³ce akcyjnej) (Nb. 381). Minimalna warto æ kapita³u zak³ado
nosi 50 000 z³ (A. Witasz, w: Kodeks, s. 206 i nast.). Zasady zwi¹zane z podwy¿szeniem
i obni¿eniem kapita³u zak³adowego s¹ analogiczne do tych, które obowi¹zuj¹ w spó³ce akcyjn
382). Wk³ady na kapita³ zak³adowy s¹ wnoszone co do zasady przez akcjonariuszy.
STRONA 267
Otrzymuj¹ oni w zamian akcje w tym kapitale. Z kolei komplementariusz mo¿e wnie æ wk³ad do
spó³ki komandytowo-akcyjnej na inne fundusze ni¿ kapita³ zak³adowy, np. kapita³ rezerwowy,
zapasowy. W takim przypadku wk³ady pochodz¹ce od wspólników o ró¿nym statusie bêd¹ zasila³y
ne fundusze. Jednak¿e komplementariusz mo¿e wnie æ wk³ad równie¿ na kapita³ zak³adowy. W ta
ypadku komplementariusz staje siê jednocze nie akcjonariuszem, tj. wspólnikiem o podwójn
ym statusie: komplementariusza i akcjonariusza (A. Kidyba, Kodeks, s. 199-200).
Je¿eli komplementariusz uzyska status akcjonariusza, to ma to tylko znaczenie z pu
nktu widzenia jego praw i obowi¹zków, natomiast nie wp³ywa na zakres jego odpowiedzial
no ci, tj. nie wy³¹cza jego nieograniczonej odpowiedzialno ci za zobowi¹zania spó³ki (art.
§ 2 KSH). Komplementariusz -akcjonariusz nie nabywa wszelkich praw identycznych d
o tych, które nabywa akcjonariusz. W szczególno ci osoba taka nie mo¿e wykonywaæ prawa g³os
z akcji przy powo³ywaniu i odwo³ywaniu rady nadzorczej, nie mo¿e byæ pe³nomocnikiem pozos
ta³ych akcjonariuszy na walnym zgromadzeniu (chyba ¿e jest pozbawiona prawa prowadze
nia spraw spó³ki lub jej reprezentacji). Ponadto ka¿da akcja objêta lub nabyta przez kom
plementariusza -akcjonariusza daje prawo tylko do jednego g³osu i nie mo¿na jej uprz
ywilejowaæ, tak jak to jest mo¿liwe w stosunku do akcjonariuszy (A. Kidyba, Kodeks,
s. 217).
Maj¹tek spó³ki tworzony jest co do zasady z wk³adów wspólników.
Ksiêgowo tworz¹ go: kapita³ zak³adowy, kapita³y rezerwowe, zapasowe itd. Jednak¿e wnoszenie
wk³adów przez wspólników podlega nieco odmiennym regu³om w przypadku komplementariuszy i a
kcjonariuszy.
Mo¿na stwierdziæ, ¿e wk³ady wnoszone przez komplementariuszy do funduszy podlegaj¹ regu³om
bowi¹zuj¹cym w spó³ce jawnej, natomiast wk³ady wnoszone na kapita³ zak³adowy -regu³om obowi
w spó³ce akcyjnej. Nie jest wiêc decyduj¹ca tylko osoba wspólnika, ale tak¿e fundusz, na ja
i wnoszone s¹ wk³ady. W zwi¹zku z powy¿szym nale¿y przyj¹æ, ¿e je¿eli komplementariusz wnos
do spó³ki na kapita³ zak³adowy, to musz¹ one podlegaæ regu³om wymaganym dla wk³adów
w spó³ce akcyjnej. Komplementariusz wnosz¹c wk³ady do spó³ki na inne fundusze, mo¿e to czyn
liczaj¹c do nich równie¿ pracê, wiadczenie us³ug, wynagrodzenie za us³ugi wiadczone przy
aniu spó³ki, ustanowiæ prawo u¿ytkowania na rzecz spó³ki, oddaæ rzecz do korzystania (A. Ki
a, Kodeks, s. 200). Natomiast, gdy wk³ady wnoszone s¹ przez komplementariuszy -akcjo
nariuszy i akcjonariuszy na kapita³ zak³adowy, musz¹ mieæ zastosowanie negatywne i pozyt
ywne kryteria zdolno ci
STRONA 268
aportowej, okre lone w stosunku do spó³ki akcyjnej (Nb. 375, 383), w szczególno ci zastoso
wanie mieæ bêdzie art. 14 § l i 3 KSH.
Nb 265
Wspólników w spó³ce komandytowo-akcyjnej ró¿ni¹ zasadniczo regu³y odpowiedzialno ci za zobo
Komplementariusz odpowiada za zobowi¹zania bez wzglêdu na ich rodzaj i ród³o powstania i
ponosi odpowiedzialno æ osobist¹, nieograniczon¹, solidarn¹ i subsydiarn¹.
Odpowiedzialno æ osobista komplementariusza oznacza, ¿e odpowiada on swoim maj¹tkiem odrêb
nym od maj¹tku spó³ki. Odpowiedzialno æ ta jest nie ograniczona w tym sensie, ¿e jej górn¹
cê wyznaczaj¹ zaci¹gniête zobowi¹zania. Z drugiej strony -nie mo¿na ze skutkiem wobec osób
ecich ograniczyæ odpowiedzialno ci komplementariusza. Mo¿liwe jest natomiast ogranicze
nie odpowiedzialno ci w stosunkach wewnêtrznych. Nie wp³ywa to jednak na mo¿liwo æ zaspokoj
nia roszczeñ przez wierzycieli. Ustalenie wewnêtrznych granic odpowiedzialno ci mo¿e mieæ
jednak znaczenie z punktu widzenia wzajemnych rozliczeñ miêdzy wspólnikami. Odpowiedzi
alno æ solidarna komplementariusza oznacza, ¿e ka¿dy z nich odpowiada za ca³o æ d³ugu solid
z innymi komplementariuszami i spó³k¹. Solidarno æ wyst¹pi równie¿ wobec akcjonariuszy, gd
d¹ niektóre przypadki jego nadzwyczajnej odpowiedzialno ci. Wierzyciel bêdzie wiêc móg³ wed
wojej decyzji skierowaæ roszczenie do okre lonej masy maj¹tkowej, jednak¿e z tym zastrze¿e
niem, ¿e bêdzie móg³ prowadziæ egzekucjê z maj¹tku wspólnika tylko w przypadku, gdy egzekuc
maj¹tku spó³ki oka¿e siê bezskuteczna. Regu³a wskazana w zdaniu ostatnim okre lona jest mia
odpowiedzialno ci subsydiarnej (art. 31 § I KSH). Zasada odpowiedzialno ci subsydiarn
ej nie stanowi przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi zanim egzeku
cja z maj¹tku spó³ki oka¿e siê bezskuteczna (art. 31 § 2 KSH). Regu³a odpowiedzialno ci sub
rnej nie ma zastosowania do zobowi¹zañ spó³ki powsta³ych przed wpisem spó³ki do rejestru (o
wiedzialno æ pierwszorzêdna). Z drugiej strony, je¿eli komplementariusz zosta³by pozbawion
y prawa do reprezentacji wbrew swojemu sprzeciwowi, zwolniony jest od odpowiedzi
alno ci osobistej za zobowi¹zania spó³ki powsta³e od chwili dokonania odpowiedniego wpisu
w rejestrze (art. 137 § 5 KSH).
Za zaleg³o ci podatkowe komplementariusz (nie bêd¹cy akcjonariuszem) ponosi odpowiedzial
no æ osobist¹, ca³ym swoim maj¹tkiem. Zobo-
STRONA 269
-wi¹zania te nale¿y odnosiæ do zaleg³o ci spó³ki i wspólników, je¿eli wynikaj¹ one z dzia³a
115 OrdPU. Jest to odpowiedzialno æ pierwszorzêdna.
Akcjonariusz nie ponosi odpowiedzialno ci za zobowi¹zania spó³ki, a jedynie ryzyko sk³adni
kami maj¹tkowymi wnoszonymi do spó³ki. Sk³adniki te nie s¹ jednak w³asno ci¹ akcjonariusza,
spó³ki. Generalna zasada nieodpowiedzialno ci akcjonariusza za zobowi¹zania spó³ki doznaje
graniczeñ w pewnych przypadkach. Akcjonariusz ponosi odpowiedzialno æ osobist¹ w nastêpuj¹c
ch sytuacjach:
l) gdy dzia³a³ w imieniu spó³ki po jej zawi¹zaniu, a przed wpisem do rejestru (art. 134 § 2
KSH),
2) gdy nazwisko (nazwa, firma) akcjonariusza zosta³o umieszczone w firmie -art. 12
7 KSH,
3) gdy dokonuj¹c czynno ci prawnych jako pe³nomocnik (prokurent), nie ujawni³ swego pe³nom
ocnictwa, przekroczy³ granice umocowania lub dzia³a³ bez umocowania (art. 138 § 2 KSH),
4) gdy zmieni³ swój status i sta³ siê komplementariuszem (art. 136 § 3 KSH).
Nb 266
Obok zasad odpowiedzialno ci (art. 135 KSH) równie¿ regu³y reprezentacji (art. 137-138 K
SH) zaliczane s¹ do stosunków zewnêtrznych i zgodnie z art. 139 KSH maj¹ charakter norm
ius cogens. Zasad¹ jest, ¿e spó³ka komandytowo-akcyjna mo¿e byæ reprezentowana przez komple
entariuszy maj¹cych prawo do reprezentacji. ród³em umocowania komplementariuszy s¹ przepi
sy prawa, co pozwala na uznanie, ¿e s¹ oni przedstawicielami ustawowymi.
Ponadto spó³ka mo¿e byæ reprezentowana przez pe³nomocników i prokurentów. Je¿eli akcjonariu
yska stosowne umocowanie, mo¿e na tej podstawie reprezentowaæ spó³kê, ale nie mo¿e czerpaæ
go umocowania z przepisów prawa. Komplementariusze mog¹ reprezentowaæ spó³kê tylko wówczas,
y maj¹ prawo reprezentowania spó³ki, tj. gdy nie pozbawiono ich prawa reprezentowania
w statucie albo na podstawie prawomocnego orzeczenia s¹du (A. Witosz, w: Kodeks, s
. 231). Pozbawienie prawa do reprezentacji w pierwotnym statucie musi siê wi¹zaæ ze zg
od¹ komplementariusza na pozbawienie go tego prawa. W czasie dzia³ania spó³ki pozbawieni
e komplementariusza prawa do reprezentacji spó³ki stanowi zmianê statutu spó³ki i wymaga z
gody wszystkich pozosta³ych komplementariuszy. Zgoda wyra¿ona równie¿ przez komplementar
iusza po-
STRONA 270
-woduje, ¿e zmiana statutu jest skuteczna. Je¿eli jednak nie godzi siê on na pozbawien
ie go prawa do reprezentacji, powinien zg³osiæ sprzeciw w stosunku do uchwa³y zmieniaj¹c
ej statut. Sprzeciw powinien byæ zg³oszony do protoko³u walnego zgromadzenia lub w for
mie pisemnej z podpisem notarialnie po wiadczonym, nie pó niej ni¿ w ci¹gu miesi¹ca od dnia
powziêcia uchwa³y przez walne zgromadzenie. Pozbawienie komplementariusza prawa repr
ezentowania spó³ki wbrew jego sprzeciwowi mo¿e nast¹piæ tylko z wa¿nych powodów, na mocy pr
mocnego orzeczenia s¹du. Sprzeciw komplementariusza prowadzi wiêc do tego, ¿e pozbawie
nie go prawa reprezentowania spó³ki wbrew jego zgodzie (chyba ¿e nie zg³osi³ sprzeciwu do
protoko³u walnego zgromadzenia lub w ci¹gu miesi¹ca od powziêcia uchwa³y) jest mo¿liwe tylk
w drodze rozstrzygniêcia s¹du. Rzutuje to równie¿ na ograniczenie jego odpowiedzialno ci
za zobowi¹zania (art. 137 § 5 KSH) -A. Kidyba, Kodeks, s. 207 i nast.
Akcjonariusz nie ma prawa reprezentowania spó³ki. Komplementariusze mog¹ jednak udziel
iæ akcjonariuszowi umocowania do dzia³ania jako pe³nomocnik lub udzieliæ mu prokury. W t
ym ostatnim przypadku jego umocowanie bêdzie wynika³o z ustawy. Decyzja komplementar
iuszy o umocowaniu akcjonariuszy jest obci¹¿ona pewnym ryzykiem, gdy¿ akcjonariusz, któr
y nie ponosi odpowiedzialno ci za zobowi¹zania spó³ki, mo¿e zaci¹gaæ zobowi¹zania. Dlatego
jonariusz, dokonuj¹c czynno ci prawnych w imieniu spó³ki, powinien ujawniæ kontrahentowi s
woje pe³nomocnictwo. Za nieujawnienie tego pe³nomocnictwa, a tak¿e gdy reprezentuje spó³kê
ez umocowania lub przekroczy granice umocowania, ponosi odpowiedzialno æ osobist¹ (art
. 138 § 2 KSH).
Niezale¿nie od udzia³u komplementariuszy i akcjonariuszy w procesie reprezentacji, m
og¹ to czyniæ równie¿ osoby trzecie, je¿eli s¹ pe³nomocnikami lub prokurentami. Nale¿y jedn
miêtaæ, ¿e komplementariusz nie powinien mieæ udzielonego pe³nomocnictwa lub prokury, gdy¿
akres jego umocowania jest szerszy od zakresu tych reprezentantów. Udzielenie umoc
owania bêdzie jednak dopuszczalne wówczas, gdy nie ma on prawa do reprezentacji spó³ki (
nie dotyczy to wy³¹czenia prawa do reprezentacji orzeczeniem s¹du).
Reprezentacja czynna spó³ki komandytowo-akcyjnej mo¿e mieæ charakter reprezentacji jedno
osobowej lub ³¹cznej. Reprezentacja bierna jest jednoosobowa.
STRONA 271
VI. Prowadzenie spraw, nadzór i podejmowanie uchwal
l. Prowadzenie spraw
Nb 267
W spó³ce komandytowo-akcyjnej nale¿y wyra nie odró¿niæ trzy zakresy kompetencji: prowadzeni
praw, nadzór i podejmowanie uchwal. W sprawach bie¿¹cych -polegaj¹cych na podejmowaniu t
zw. czynno ci faktycznych (decyzje, polecenia, opinie, itd.) zwanych prowadzeniem
spraw -prawo i obowi¹zek dokonywania tych czynno ci spoczywa na komplementariuszach.
Akcjonariusze nie uczestnicz¹ w procesie prowadzenia spraw. Mo¿liwe s¹ ró¿ne rozwi¹zania p
zy prowadzeniu spraw spó³ki (A. Kidyba, Kodeks, s. 141). Je¿eli statut spó³ki nie stanowi
inaczej, wszyscy komplementariusze maj¹ prawo prowadzenia spraw spó³ki. Obowi¹zuj¹ wówczas
asady prowadzenia spraw spó³ki, okre lone w art. 39-47 KSH w stosunku do spó³ki jawnej. Na
le¿y pamiêtaæ, ¿e przepisy te maj¹ charakter wzglêdnie obowi¹zuj¹cy, tote¿ wol¹ wyra¿on¹ w
yæ zmienione. Jednak¿e obowi¹zuje zasada, której zmieniæ nie mo¿na (art. 38 § 1 KSH), ¿e ni
powierzyæ prowadzenia spraw spó³ki osobom trzecim z wy³¹czeniem wspólników. Najwa¿niejsze
y obowi¹zuj¹ce przy prowadzeniu spraw spó³ki przez komplementariuszy mo¿na sprowadziæ do te
o, ¿e:
1) ka¿dy z nich mo¿e bez uprzedniej uchwa³y wspólników prowadziæ sprawy nieprzekraczaj¹ce z
esu zwyk³ych czynno ci spó³ki (art. 39 § 2 KSH),
2) czynno ci przekraczaj¹ce zwyk³e czynno ci spó³ki wymagaj¹ zgody wszystkich komplementari
y, tak¿e wy³¹czonych od prowadzenia spraw (art. 43 KSH),
3) je¿eli czynno æ nie przekracza zakresu zwyk³ych czynno ci spó³ki, a przed jej za³atwieni
oæby jeden z pozosta³ych wspólników sprzeciwi³ siê jej przeprowadzeniu, wymagana jest uprze
nia uchwa³a wspólników (art. § 3 KSH),
4) czynno ci nag³e, których zaniechanie mog³oby wyrz¹dziæ spó³ce powa¿n¹ szkodê, mog¹ byæ d
spólnika maj¹cego prawo prowadzenia spraw i to bez uchwa³y pozosta³ych wspólników (art. 44
SH).
Jednak¿e statut spó³ki mo¿e przewidywaæ, ¿e prowadzenie spraw powierza siê jednemu lub kilk
omplementariuszom. W takim przypadku statut powinien te¿ okre laæ zasady prowadzenia s
praw spó³ki. Mo¿liwe Jest rozwi¹zanie, w którym powo³ane do prowadzenia spraw spó³ki zostaj
trzecie, byleby co najmniej jeden komplementariusz bra³
STRONA 272
udzia³ w zarz¹dzaniu spó³k¹. Je¿eli nie wszyscy komplementariusze prowadz¹ sprawy, a czyni¹
ylko niektórzy, mamy do czynienia ze swoistymi "zarz¹dami" spó³ki, gdy osoby dzia³aj¹ce s¹
rezentantami pozosta³ych wspólników.
Pozbawienie komplementariusza prawa do prowadzenia spraw spó³ki wbrew jego woli wyma
ga zgody wszystkich pozosta³ych komplementariuszy (art. 140 § 3 KSH). Nie ma tu znac
zenia brak zgody komplementariusza na takie dzia³anie. Podobnie przyznanie prawa p
rowadzenia spraw spó³ki komplementariuszowi dotychczas pozbawionemu tego prawa, wyma
ga zgody wszystkich pozosta³ych komplementariuszy i odbywa siê w drodze zmiany statu
tu.
Zakres przedmiotowy prowadzenia spraw spó³ki jest odmienny od przyjêtego w spó³ce jawnej c
zy komandytowej. W przypadku spó³ki komandytowo-akcyjnej zakres ten jest wyznaczony
kompetencjami walnego zgromadzenia lub rady nadzorczej, wynikaj¹cymi z przepisów KSH
b¹d statutu spó³ki. Nale¿y wiêc przyj¹æ, ¿e w stosunku do komplementariuszy obowi¹zuje za
iemania kompetencji bêd¹ca jednocze nie Wyznacznikiem jego granic dzia³ania. Komplementa
riusz ma prawo prowadzenia spraw spó³ki w zakresie nie przyznanym walnemu zgromadzen
iu albo radzie nadzorczej (art. 141 KSH). -Por. A. Witasz, w: Kodeks, s. 239.
2. Nadzór
Nb 268
W spó³ce komandytowo-akcyjnej mog¹ wyst¹piæ dwa modele nadzoru nad spó³k¹. W pierwszym przy
nadzór nad spó³k¹ realizowany jest przez komplementariuszy zgodnie z zasadami przyjêtymi
w spó³ce jawnej. Niewa¿ne s¹ wówczas umowne ograniczenia prawa wspólnika do osobistego zasi
nia informacji o stanie maj¹tku i interesów spó³ki oraz umowne ograniczenia prawa do oso
bistego przegl¹dania ksi¹g i dokumentów (art. 38 KSH). Prawo nadzoru przys³uguje równie¿ ak
jonariuszom w takim zakresie, w jakim zosta³o to uregulowane w spó³ce komandytowej (ar
t. 120 KSH). W spó³ce komandytowo-akcyjnej mo¿e byæ jednak na podstawie statutu ustanowi
ona rada nadzorcza. Musi byæ ona jednak ustanowiona zawsze, gdy liczba akcjonarius
zy przekracza 25 osób. O sk³adzie rady nadzorczej decyduje walne zgromadzenie. To on
o powo³uje i odwo³uje cz³onków rady nadzorczej. Jednocze nie komplementariusz albo jego pr
acownik nie mog¹ byæ cz³onkami rady nadzorczej.
Dodatkowym ograniczeniem dla komplementariuszy -akcjonariuszy jest zakaz wykonyw
ania prawa g³osu przy powo³ywaniu i odwo³ywaniu
STRONA 273
cz³onków rady nadzorczej. Nie dotyczy to jednak tych komplementariuszy, którzy s¹ pozbaw
ieni prowadzenia spraw i reprezentowania spó³ki (T. Siemi¹tkowski, R. Potrzeszcz, w: K
odeks, s. 348 i nast.). Komplementariusz -akcjonariusz nie mo¿e byæ pe³nomocnikiem akc
jonariuszy (nie bêd¹cych komplementariuszami) na walnym zgromadzeniu przy powo³ywaniu
i odwo³ywaniu rady nadzorczej.
‾aden przepis nie nazywa rady nadzorczej organem. Mo¿na wiêc przyj¹æ, ¿e jest to quasi-orga
, który sprawuje sta³y nadzór nad dzia³alno ci¹ spó³ki we wszystkich dziedzinach jej dzia³a
rt. 143 § 1 KSH). Do funkcjonowania rady nadzorczej stosuje siê przepisy o radzie na
dzorczej w spó³ce akcyjnej (art. 381-392 z wy³¹czeniem przepisu art. 383 KSH). Nie ma wiêc
zastosowania przepis reguluj¹cy prawo zawieszania cz³onków zarz¹du, bowiem takiego w spó³c
komandytowo-akcyjnej nie ma. Do dzia³ania rady nadzorczej maj¹ zastosowanie przepis
y dotycz¹ce: zakresu kompetencji, sk³adu, trybu powo³ywania i odwo³ywania (równie¿ g³osowan
odrêbnymi grupami), d³ugo ci kadencji, indywidualnych kadencji cz³onków rady, zakazu ³¹czen
funkcji, zasad podejmowania uchwa³, zasad dzia³ania rady (A. Kidyba, Kodeks, s. 214)
. Dodatkowo rada nadzorcza mo¿e delegowaæ swoich cz³onków do czasowego wykonywania czynn
o ci komplementariuszy, gdy ¿aden z komp1ementariuszy uprawnionych do prowadzenia sp
raw spó³ki i jej reprezentacji nie mo¿e sprawowaæ swoich czynno ci (art. 143 § 2 KSH). Je¿e
w spó³ce nie ustanowiono rady nadzorczej, wytoczenie powództwa przeciwko spó³ce o odszkodo
wanie przeciwko komplementariuszowi nie pozbawionemu prawa do prowadzenia spraw
spó³ki, jak równie¿ ustalenie wynagrodzenia osób prowadz¹cych sprawy spó³ki, nale¿y do komp
pe³nomocnika powo³anego uchwa³¹ walnego zgromadzenia (art. 143 KSH). Je¿eli rada nadzorcz
a jest ustanowiona, posiada ona kompetencje w tym zakresie.
3. Podejmowanie uchwal
Nb 269
W spó³ce komandytowo-akcyjnej przewidziane jest walne zgromadzenie. Rozró¿nia siê zgromadz
enia zwyczajne i nadzwyczajne (art. 145 § 1 KSH). Zasady dzia³ania walnego zgromadze
nia s¹ analogiczne do tych, które s¹ przyjête dla spó³ki akcyjnej w art. 393-429 KSH (Nb. 4
8). Jednak¿e przepisy art. 145-147 KSH wprowadzaj¹ pewne zmiany w stosunku do tych r
egu³. Udzia³ w walnym zgromadzeniu maj¹ akcjonariusze i komplementariusze. Ci ostatni
uczestnicz¹ w walnym zgromadzeniu zawsze, bez wzglêdu na to, czy s¹ akcjonariuszami, c
zy te¿ nie. Z punktu widzenia praw wspólników na walnym zgromadzeniu nale¿y
STRONA 274
dokonaæ istotnego odró¿nienia. Ka¿da akcja objêta przez akcjonariusza (który nie jest kompl
mentariuszem) daje prawo do jednego g³osu. Jednak¿e statut mo¿e dokonaæ uprzywilejowania
co do g³osu i przyznaæ dwa g³osy na jedn¹ akcjê. Nie jest mo¿liwe ca³kowite pozbawienie ak
nariusza prawa g³osu, a wiêc nie mog¹ wystêpowaæ akcje nieme. Natomiast regulacja dotycz¹ca
prawa g³osu komplementariusza nie pozwala na przyjêcie uprzywilejowania co do g³osu ak
cji komplementariuszy (art. 145 § 4 KSH). Komplementariusze, którzy nie s¹ akcjonarius
zami, maj¹ prawo tylko do jednego g³osu. G³osowanie odbywa siê wiêc w ten sposób, ¿e oblicz
wiêkszo æ g³osów wyra¿on¹ w akcjach akcjonariuszy i komplementariuszy -akcjonariuszy oraz
nie odnosimy siê do g³osów komplementariuszy, którzy akcjonariuszami nie s¹. Komplementari
usze mog¹ wiêc glosowaæ w grupie akcjonariuszy i komplementariuszy.
Rozwi¹zania Kodeksu spó³ek handlowych w odniesieniu do spó³ki komandytowo-akcyjnej przewid
uj¹ bardziej komandytowy ni¿ akcyjny model tej spó³ki. Przejawia siê to w³a nie w podejmowa
uchwa³ na walnym zgromadzeniu. Mo¿emy wyró¿niæ trzy grupy uchwal walnego zgromadzenia: uc
hwa³y podejmowane wiêkszo ci¹ g³osów wszystkich wspólników (art. 146 § l KSH), uchwa³y wyma
y wszystkich komplementariuszy (art. 146 § 2 KSH) i uchwa³y wymagaj¹ce zgody wiêkszo ci ko
mplementariuszy (art. 146 § 3 KSH). Uchwa³y walnego zgromadzenia -zgodnie z art. 146
§ l -wymaga:
l) rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania komplementariuszy z dzia³alno ci spó³ki ora
z sprawozdania finansowego spó³ki za ubieg³y rok obrotowy,
2) udzielenie komplementariuszom prowadz¹cym sprawy spó³ki absolutorium z wykonania pr
zez nich obowi¹zków,
3) udzielenie cz³onkom rady nadzorczej absolutorium z wykonania przez nich obowi¹zków,
4) wybór bieg³ego rewidenta, chyba ¿e statut przewiduje w tej sprawie kompetencjê rady n
adzorczej,
5) rozwi¹zanie spó³ki.
Zgody wszystkich komplementariuszy, i to pod rygorem niewa¿no ci, wymagaj¹ nastêpuj¹ce uch
wa³y:
l) powierzenie prowadzenia spraw oraz reprezentowania spó³ki jednemu albo kilku komp
lementariuszom,
2) podzia³ zysku za rok obrotowy w czê ci przypadaj¹cej akcjonariuszom,
STRONA 275
3) zbycie i wydzier¿awienie przedsiêbiorstwa spó³ki lub jego zorganizowanej czê ci oraz ust
nowienie na nim prawa u¿ytkowania,
4) zbycie nieruchomo ci spó³ki,
5) podwy¿szenie i obni¿enie kapita³u zak³adowego,
6) emisja obligacji,
7) po³¹czenie i przekszta³cenie spó³ki,
8) zmiana statutu,
9) rozwi¹zanie spó³ki,
10) inne czynno ci przewidziane w dziale IV KSH lub w statucie.
Zgody wiêkszo ci komplementariuszy, pod rygorem niewa¿no ci, wymagaj¹ uchwa³y w sprawach:
l) podzia³u zysku za rok obrotowy w czê ci przypadaj¹cej komplementariuszom,
2) sposobu pokrycia straty za ubieg³y rok obrotowy,
3) innych czynno ci przewidzianych w statucie.
Przyjêcie powy¿szego modelu podejmowania uchwa³ nie pozwala na utratê kontroli nad spó³k¹ p
z komplementariuszy. Zasada ta ma sens, je¿eli spó³ka ju¿ istnieje na rynku, ma okre lon¹ p
zycjê (np. spó³ka z o.o., akcyjna), a potrzebne jest jej dokapitalizowanie. W takim pr
zypadku nie dojdzie do wrogiego przejêcia spó³ki, gdy¿ komplementariusze utrzymuj¹ kontrolê
nad najwa¿niejszymi decyzjami podejmowanymi w spó³ce.
Nb 270
Zasady udzia³u w zysku i stratach (wyja nienie tych pojêæ -por. uwagi dotycz¹ce spó³ki jawn
Nb. 202) zosta³y specyficznie uregulowane. W przypadku udzia³u w zysku decyduj¹cy jest
poziom wk³adów wniesionych do spó³ki (art. 147 § l KSH). Decyduje w tym przypadku rzeczyw
ista warto æ wk³adów i to bez znaczenia na jaki kapita³ (zak³adowy czy kapita³y zapasowe b¹
rwowe) zosta³ wniesiony. Wspólnicy uczestnicz¹ w zysku spó³ki proporcjonalnie do wk³adów wn
ionych do spó³ki. Zasada powy¿sza mo¿e zostaæ zmieniona w statucie spó³ki. Je¿eli jednak ko
entariusz ma prawo prowadzenia spraw spó³ki i prawo do reprezentacji oraz pobiera wy
nagrodzenie za te czynno ci, jego udzia³ w zysku ulega zmniejszeniu o warto æ odpowiadaj¹c¹
wk³adowi jego pracy do spó³ki. Udzia³ w stratach nie zosta³ uregulowany w przepisach dotyc
z¹cych spó³ki komandytowo-akcyjnej. Nale¿y wiêc przyj¹æ, ¿e udzia³ w stratach komplementari
guluj¹ przepisy o spó³ce jawnej (art. 51 KSH), natomiast w przypadku akcjonariuszy zas
tosowanie maj¹ przepisy o spó³ce akcyjnej. Por. T Siemi¹tkowski, R. Potrzeszcz, w: Kodek
s, s. 354 i nast.
STRONA 276
Nb 271
Komplementariusz mo¿e wypowiedzieæ spó³kê, natomiast akcjonariusz jest tego prawa pozbawio
ny. Ten ostatni mo¿e utraciæ cz³onkostwo w spó³ce w wyniku tych wszystkich czynno ci, które
woduj¹ taki skutek w spó³ce akcyjnej (np. zbycie akcji, umorzenie akcji itd.). Wypowie
dzenie umowy spó³ki przez komplementariusza powoduje wyst¹pienie ze spó³ki. Jest mo¿liwe wó
as, gdy statut spó³ki tak stanowi. Komplementariusz nie mo¿e natomiast wypowiedzieæ spó³ki
e skutkiem, aby trwa³a ona dalej, gdy jest jedynym komplementariuszem. W takim prz
ypadku wypowiedzenie bêdzie przyczyn¹ rozwi¹zania spó³ki. Je¿eli spó³ka zawarta jest na cza
oznaczony, komplementariusz mo¿e wypowiedzieæ umowê spó³ki na 6 miesiêcy przed koñcem roku
otowego. Spó³kê zawart¹ na czas ¿ycia komplementariusza uwa¿a siê za zawart¹ na czas nieozn
y. Je¿eli umowa jest zawarta na czas oznaczony, nie mo¿na jej wypowiedzieæ, chyba ¿e umo
wa spó³ki to przewiduje. Wypowiedzenia dokonuje siê w formie pisemnego o wiadczenia, które
w zale¿no ci od postanowieñ statutu nale¿y z³o¿yæ: pozosta³ym wspólnikom albo wspólnikom u
do reprezentowania spó³ki. Od wyst¹pienia wspólnika, które powoduje zmniejszenie sk³adu os
bowego, nale¿y odró¿niæ przeniesienie ogó³u praw i obowi¹zków przez komplementariusza. W ta
rzypadku w miejsce wystêpuj¹cego wspólnika wstêpuje wspólnik przystêpuj¹cy (art. 10 KSH). N
dotyczy to akcjonariuszy, którzy zbywaj¹ akcje w innym trybie.
Rozwi¹zanie spó³ki mo¿e byæ nastêpstwem okre lonych zdarzeñ, które najpierw powoduj¹ skutek
i wszczêcia postêpowania likwidacyjnego albo upad³o ciowego. Skutek w postaci rozwi¹zania
nast¹pi po zakoñczeniu tych postêpowañ. Od wyst¹pienia ze spó³ki rozwi¹zanie ró¿ni siê tym,
utek wobec wszystkich wspólników, podczas gdy wyst¹pienie nale¿y odnosiæ tylko do danego w
spólnika. Przyczynami, które mog¹ powodowaæ rozwi¹zanie spó³ki, s¹:
l) przyczyny przewidziane w statucie,
2) uchwa³a walnego zgromadzenia o rozwi¹zaniu spó³ki,
3) og³oszenie upad³o ci spó³ki,
4) mieræ, og³oszenie upad³o ci lub wyst¹pienie jedynego komplementariusza, chyba ¿e statut
anowi inaczej,
5) inne przyczyny przewidziane prawem (np. art. 25 KrRejSU).
Og³oszenie upad³o ci akcjonariusza nie stanowi przyczyny rozwi¹zania spó³ki. Do rozwi¹zania
komandytowo-akcyjnej stosujemy odpowiednio przepisy o rozwi¹zaniu spó³ki akcyjnej (ar
t. 150 § l KSH, Nb. 444).
STRONA 277
Nb 272
Do likwidacji spó³ki komandytowo-akcyjnej stosujemy odpowiednio przepisy reguluj¹ce to
zagadnienie w spó³ce akcyjnej (art. 459-478, Nb. 444). Modyfikacja polega jedynie n
a tym, ¿e likwidatorami s¹ komplementariusze maj¹cy prawo prowadzenia spraw spó³ki, chyba ¿
statut lub uchwa³a walnego zgromadzenia powziêta za zgod¹ komplementariuszy stanowi i
naczej (art. 150 § 2 KSH).
§ 8. Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹
Literatura: M. Allerhand, Kodeks handlowy. Komentarz, Lwów 1935; T Dziurzyñski, Z. F
enichel, M. Honzatko, Kodeks handlowy. Komentarz, Kraków 1936; .J: Fio³ka, W³asno æ nieruc
homo ci jako aport do spó³ki z o.o., PPH 1993, Nr 4; .J: Fr¹ckowiak, A. Kidyba, K. Krucz
alak, W Pyzio³, J. Weiss, Kodeks handlowy. Komentarz, pod red. K. Kruczalaka, Wars
zawa 1999; S. Grzybowski, System prawa cywilnego, Warszawa 1976; J. Jacyszyn, Po
stacie pokrycia wk³adu niepieniê¿nego w spó³kach kapita³owych, Rej. 1992, Nr 12; J. Jacyszy
, S. Krze , E. Marsza³kowska-Krze , Kodeks spó³ek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo, War
szawa 2001; S. Janczewski, Prawo handlowe, wekslowe i czekowe, Warszawa 1946; J.
Kaczor, Wniesienie know-how do spó³ki z o.o., PPH 1999, Nr 5; A. Kidyba, Zakaz doko
nywania czynno ci prawnych z samym sob¹ a jednoosobowa spó³ka z o.o., PiP 1991, Nr l; A.
Kidyba, Zakaz ³¹czenia funkcji w spó³kach kapita³owych, Pr. Sp. 1996, Nr I; A. Kidyba, Oc
hrona praw mniejszo ci w spó³ce z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹. Gdañskie Studia Prawnicze
. V, 1999; A. Kidyba, Wybrane zagadnienia zwi¹zane z likwidacj¹ spó³ki z o.o., MoP 2000,
Nr 3: A. Kidyba, Kodeks spó³ek handlowych. Obja nienia, Kraków 200 I; A. Kidyba, Spó³ka z
graniczon¹ odpowiedzialno ci¹. Komentarz, Warszawa 200 I; A. Kidyba, J. Klimkowicz, K.
Kopaczyñska-Pieczniak, D. M. Opolski, J. Pyziak, W Sadowski, Spó³ka z o.o. w praktyce
, pod red. A. Kidyby, Warszawa 200 I; A. Koch, Przes³anki i sposoby umorzenia udzi
a³ów w spó³ce z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹, Rej. 1995, Nr 2; A. Koch, Nastêpstwo przekr
ia przez zarz¹dy spó³ek kapita³owych ograniczeñ do dokonywania czynno ci prawnych, PPH 2000
Nr 6; K. Kopaczyñska-Pieczniak, Zakaz konkurencji w wietle przepisów kodeksu handlow
ego, Rej. 1993, Nr 12; K. Kruczalak, Spó³ki prawa handlowego i cywilnego, Gdañsk 1994;
K. Kruczalak, Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹, Gdañsk 1997; Z. Kuniewicz, Cz³onek
z¹du prokurentem w spó³ce kapita³owej, PPH 2000, Nr 5; M. Litwiñska, Umowa spó³ki z ogranic
odpowiedzialno ci¹, Warszawa 1999; M. Minas, Zdolno æ aportowa, Rej. 1995, Nr 9; .J: Nam
itkiewicz, Kodeks handlowy. Komentarz, Warszawa 1936; ~ P. Naworski, Podejmowani
e uchwa³ przez zgromadzenie wspólników (akcjonariuszy) spó³ek kapita³owych, Pal. 1996, Nr 7
8; .J: Naworski, K. Strzelczyk, T Siemi¹tkowski, R. Potrzeszcz, Komentarz do Kodek
su spó³ek handlowych. Spó³ka
STRONA 278
z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹, Warszawa 200 I; K. Nêdza, W Pyzio³, A. Szumañski, J. Szwa
a, 1. Weiss, S. W³odyka, Prawo spó³ek, pod red. S. W³odyki, Kraków 1996; J Okolski, J Modr
zejewska, Jednoosobowa spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹, Pal. 1990, Nr I; J. Okolsk
i (red.), Prawo handlowe, Warszawa 1999; K. Oplustil, Spó³ka z o.o. w Kodeksie spó³ek ha
ndlowych, PPR 200 I, Nr 2; P. Orlik, Umorzenie udzia³ów w spó³ce z o.o. w Kodeksie spó³ek h
ndlowych, PPR 200 I, Nr 2; R. Pabis, Powództwo wspólnika o naprawienie szkody wyrz¹dzo
nej spó³ce, PS 2000, Nr 12; R. Pabis, Powtarzaj¹ce siê wiadczenia niepieniê¿ne wspólników
z spó³ki z o.o., cz. I i II, PPR 2000, Nr 4-5; E. P³onka, Umocowanie zarz¹du spó³ki kapita³
j do reprezentacji, MoP 1990, Nr 4-6; E. P³onka, Cywilnoprawne problemy zwi¹zane z t
worzeniem spó³ek kapita³owych, Wroc³aw 1990; W. Popio³ek, Udzia³ w spó³ce z ograniczon¹ odp
alno ci¹ jako przedmiot wk³adu niepieniê¿nego do innych spó³ek -zagadnienia wybrane, Rej. 1
, Nr 9; W Popio³ek, J Strzêpka, A. Witosz, E. Zieliñska, Kodeks spó³ek handlowych. Komenta
rz. Orzecznictwo, pod red. J. Strzêpki, Warszawa 2001; W Pyzio³, A. Szumañski, I. Weis
s, Prawo spó³ek, Bydgoszcz 1998; K. Rudnicki, Uzale¿nienie dzia³ania zarz¹du spó³ki kapita³
od decyzji innych organów spó³ki, MoP 2000, Nr 7; K. Skawiañczyk, Podwy¿szenie kapita³u zak
owego metod¹ kapitalizacji rezerw, PPR 1999, Nr 10; S. So³tysiñski, A. Szajkowski, J S
zwaja, Kodeks handlowy. Komentarz, t. I, Warszawa 1994; A. Szajkowski, Odpowiedz
ialno æ wspólników cz³onków zarz¹du w spó³ce z o.o., PPR 1993, Nr I; A. Szumañski, Wykonani
wniesienia do spó³ki kapita³owej rzeczy ruchomej tytu³em aportu, PPR 1996, Nr 3; A. Szu
mañski, Wk³ady niepieniê¿ne do spó³ek kapita³owych, Warszawa 1997; J Tomkiewicz, J. Bloch,
z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹. Komentarz, Warszawa 1934; M J Ulmer, A. Kidyba, Form
y spó³ek prawa niemieckiego (z odniesieniem do prawa polskiego), PS 1996, Nr I; 1. W
eiss, Klasyfikacja postanowieñ umowy spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹, Rej. 1994, Nr
7-8; 1. Weiss, £¹czenie spó³ek kapita³owych, PPR 1993, Nr 9-10; l. Weiss, Przekszta³cenie s
kapita³owych, PPR 1993, Nr 14-15; A. W. Wi niewski, Prawo o spó³kach. Podrêcznik praktycz
ny, Warszawa 1991; C. Wi niewski, Prawa wzglêdne jako przedmiot aportu w spó³kach kapita³o
wych. Z do wiadczeñ niemieckich, PUG 1991, Nr 5; L. ‾y¿ylewski, Miejsce odbywania zgroma
dzeñ wspólników (walnych zgromadzeñ) w spó³kach kapita³owych, PPR 2000, Nr 4.
I. Uwagi ogólne
Nb 273
Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ powsta³a stosunkowo pó no, gdy¿ po raz pierwszy zos
wadzona do systemów prawnych w Niemczech ustaw¹ z 20.4.1892 r. (Gesetz betreffend di
e Gesellschaften mit beschriinkter Haftung, w: Dziennik Ustaw Rzeszy Niemieckiej
, s. 477, w brzmieniu obwieszczenia z 20.5.1898 r., Dziennik Ustaw Rzeszy Niemie
ckiej, s. 846). Ustawa ta po zmianach obowi¹zuje do dzi . Pomy lana by³a jako konstrukcj
a prawna, maj¹ca osobowo æ prawn¹, powoduj¹ca ograniczenie odpowiedzialno ci wspólników za
i¹zania
STRONA 279
spó³ki. Spó³ka ta ze wzglêdu na konstrukcjê jest tworem, który najlepiej mo¿e realizowaæ ce
ta³ów ma³ych i rednich. W Polsce w odniesieniu do spó³ki z o.o. obowi¹zuj¹ przepisy Kodeks
handlowych (art. 151-300). Spo ród cech tych spó³ek tradycyjnie wskazuje siê na to, ¿e jest
ona tworem po rednim miêdzy rozwiniêt¹ form¹ spó³ki kapita³owej -spó³ki akcyjnej a spó³kami
których te elementy kapita³owe wystêpuj¹ (np. spó³ka komandytowa "kapita³owa" czy spó³ka k
owo-akcyjna). Spó³ka z o.o. zaliczana jest do spó³ek kapita³owych, ale wskazuje siê na to,
wystêpuj¹ w niej pewne elementy osobowe, charakterystyczne dla handlowych spó³ek osobowy
ch. Te prawa i obowi¹zki, które uznaje siê za maj¹ce charakter osobowy, wi¹¿¹ siê z osobami
ików i s¹ niezale¿ne od reprezentowanego kapita³u zak³adowego. Tradycyjnie wskazuje siê na
akie prawa, jak: prawo indywidualnej kontroli (art. 212 KSH), prawo przegl¹dania k
siêgi udzia³ów (art. 188 § 2 KSH), prawo przegl¹dania ksiêgi protoko³ów (art. 248 § 4 KSH)
awo ¿¹dania wy³¹czenia wspólnika (art. 266 KSH). Jednak wskazane wy¿ej elementy nie zawsze
aj¹ ci le osobowy charakter. Dotyczy to w szczególno ci prawa ¿¹dania wy³¹czenia wspólnika
mo¿na by³o skorzystaæ z tego prawa, musz¹ byæ spe³nione warunki reprezentowania wiêcej ni¿
apita³u zak³adowego. Prawa wskazywane jako osobowe, np. przegl¹dania ksiêgi udzia³ów, s¹ an
giczne do praw w spó³ce akcyjnej. Prowadzi to do wniosku, ¿e z pewno ci¹ mo¿na dostrzegaæ p
a wspólników ³¹cz¹ce siê z ich osobami, a nie wniesionym do spó³ki kapita³em, ale s¹ to pra
alne. Konstrukcja przepisów o spó³ce z o.o. pozwala na elastyczne kszta³towanie charakte
ru prawnego spó³ki (I. Weiss, w: Kodeks, s. 213-214). Spó³ka z o.o. powinna byæ traktowana
jako klasyczna spó³ka kapita³owa, co wi¹¿e siê z:
l) obowi¹zkiem wniesienia do spó³ki wk³adów,
2) nieodpowiedzialno ci¹ wspólników za zobowi¹zania spó³ki (por. uwagi poni¿sze),
3) odpowiedzialno ci¹ spó³ki ca³ym swoim maj¹tkiem za zobowi¹zania,
4) dzia³aniem przez organy, a nie za po rednictwem wspólników (A. Kidyba, Spó³ka, s. 5),
5) zasad¹, ¿e zmiana sk³adu wspólników nie wp³ywa na stosunek spó³ki.
Nb 274
Decyduj¹cy o stosunku spó³ki i pozycji wspólnika jest wnoszony kapita³. Kapita³ ten decyduj
o "sile g³osu" przy podejmowaniu decyzji, wp³ywie na dzia³anie spó³ki, udziale w zyskach
i stopniu partycypacji w stratach, ryzyku gospodarczym zwi¹zanym z wnoszonym do spó³ki
wk³adem. Mo¿emy przyj¹æ, ¿e spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ jest spó³k¹ handlow¹ o
terze, maj¹c¹ osobowo æ
STRONA 280
prawn¹, dzia³aj¹c¹ w oparciu o kapita³ zak³adowy podzielony na udzia³y, ponosz¹c¹ odpowiedz
swoim maj¹tkiem za zobowi¹zania spó³ki, w której mog¹ wyst¹piæ elementy osobistego wp³ywu
na dzia³ania spó³ki (A. W. Wi niewski, Prawo, s. 65-67; K. Kruczalak, Spó³ka, s. 75 i nast.
J. Weiss, w: Prawo, s. 368-369).
Nb 275
Spó³ka z o.o. realizuje swe funkcje na podstawie stosunku miêdzy spó³k¹ i wspólnikami, a ni
oprzez powstaj¹ce stosunki wewnêtrzne miêdzy wspólnikami. Nazwa "spó³ka z ograniczon¹ odpow
zialno ci¹" nie jest adekwatna do rzeczywistej odpowiedzialno ci spó³ki (M. Allerhand, Kod
eks, s. 273; 1. Weiss, Cywilnoprawna odpowiedzialno æ spó³ki z o.o. i innych osób wobec je
j wierzycieli, PPH 1994, Nr 10, s. 17 i nast.). Spó³ka odpowiada ca³ym swoim maj¹tkiem b
ez ograniczeñ, natomiast wspólnicy ponosz¹ ryzyko do warto ci wk³adów wniesionych do spó³ki
stocie wiêc chodzi o poziom ryzyka zaspokojenia wierzyciela z wniesionych wk³adów, nie
za o rzeczywist¹ odpowiedzialno æ wspólników (A. Kidyba, w: Prawo, s. 129). Zasada, ¿e ws
cy nie ponosz¹ odpowiedzialno ci za zobowi¹zania spó³ki, podlega ograniczeniom. Z niektóryc
przepisów KSH wynika osobista, nieograniczona lub ograniczona (ale nie do wysoko ci
objêtych udzia³ów w kapitale zak³adowym) odpowiedzialno æ wspólników za zobowi¹zania. Doty
nastêpuj¹cych sytuacji:
l) zaci¹gniêcia zobowi¹zañ przed wpisem spó³ki do rejestru (art. 13 KSH) (Nb. J 80),
2) wniesienia wk³adów niepieniê¿nych do spó³ki, których warto æ zosta³a znacznie zawy¿ona w
o ich warto ci zbywczej (art. 175 § l KSH -wspólnik, który wniós³ taki wk³ad oraz cz³onkowi
z¹du, którzy wiedz¹c o zawy¿eniu, zg³osili spó³kê do rejestru, obowi¹zani s¹ solidarnie wyr
uj¹c¹ warto æ),
3) wiadczeñ zwi¹zanych z udzia³em (art. 184 § l KSH -wspó³uprawnieni z udzia³u lub udzia³ó
dpowiedzialno æ solidarn¹),
4) w której za niespe³nione wiadczenia nale¿ne spó³ce ze zbytego udzia³u, jego czê ci lub
czê ci udzia³u (art. 186 § l KSH)
- nabywca odpowiada solidarnie ze zbywc¹,
5) powstania szkody przy tworzeniu spó³ki, gdy dzia³o siê to wbrew przepisom prawa i by³o
zawinione (art. 292 KSH).
Nb 276
Spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ mog¹ byæ tworzone przez jedn¹ lub wiêcej osób w ka¿
awnie dopuszczalnym, je li usta-
STRONA 281
-wy nie zawieraj¹ ograniczeñ (art. 151 § l KSH). Przyjête rozwi¹zanie istotnie ró¿ni siê od
zedniego stanu prawnego. W zwi¹zku z powy¿szym mo¿emy tworzyæ spó³ki z o.o., które s¹ przed
cami, i takie, które cech tych nie maj¹, choæ zawsze s¹ wpisywane do rejestru przedsiêbior
stw. Je¿eli spó³ka z o.o. tworzona jest w celach gospodarczych, zastosowanie do niej m
aj¹ przepisy reguluj¹ce prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej. Je¿eli spó³ka tworzona jest
nnym celu, oznacza to, ¿e ma ona charakter instytucji non profit. Mo¿na wiêc tworzyæ spó³ki
z o.o. w celach kulturalnych, naukowych, politycznych (A. Kidyba, w: Prawo, s. 1
32; wyr. SA w Katowicach z 30.6.1995 r., 1 ACr 298/95, OSA 1996, Nr 2, poz. 11).
Nie ma przeszkód aby spó³ka powsta³a np. w celu kierowania holdingiem. Bez wzglêdu na cel
, w jakim spó³ka jest tworzona, jest ona wpisana do rejestru przedsiêbiorców KRS. Spó³ka z
.o. mo¿e byæ tworzona przez jedn¹ lub wiêcej osób. Zasada ta wprowadzona od 1.1.1989 r. po
twierdza kapita³owy charakter spó³ki z o.o. poprzez dopuszczenie nie tylko istnienia,
ale równie¿ tworzenia spó³ek przez jeden podmiot. Wydawaæ by siê mog³o, ¿e pojêciowo wykluc
st istnienie spó³ek jednoosobowych, skoro s³owo "spó³ka" zak³ada udzia³ co najmniej dwóch o
dnak¿e w wyniku utworzenia jednoosobowej spó³ki z o.o. (równie¿ akcyjnej) dochodzi do "prz
yobleczenia" maj¹tku wnoszonego do spó³ki w osobowo æ prawn¹, a wspólnik podporz¹dkowany zo
ramom, które wyznaczaj¹ stosunki organizacyjne spó³ki (gotowej sk¹din¹d do tego, aby staæ
onstrukcj¹ wieloosobow¹).
Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ nie mo¿e byæ jednak tworzona dla wszelkich form pro
zenia dzia³alno ci. Tak nale¿y rozumieæ art. 151 § l in fine KSH. Przepisy szczególne czêst
prowadzaj¹ zasadê, ¿e okre lona dzia³alno æ mo¿e byæ prowadzona tylko i wy³¹cznie w formie
albo te¿ wskazuj¹ na spó³kê akcyjn¹ jako jedyn¹, spo ród spó³ek, dopuszczaln¹ formê prowad
(np. kluby sportowe obok stowarzyszeñ mog¹ mieæ formê spó³ek akcyjnych, dzia³alno æ ubezpie
a mo¿e byæ prowadzona -obok towarzystw ubezpieczeñ wzajemnych -tylko w formie spó³ki akcyj
nej). Ponadto spó³ka z o.o. nie mo¿e byæ zawi¹zana wy³¹cznie przez inn¹ jednoosobow¹ spó³kê
odpowiedzialno ci¹. Nie ma jednak zakazu bycia wspólnikiem jednoosobowym w takiej spó³ce z
udzia³em innej spó³ki jednoosobowej z o.o. Obecna regulacja (art. 151 § 2 KSH) prowadziæ
bêdzie do obchodzenia zakazu przez tworzenie spó³ek z udzia³em figurantów.
Wiele przepisów ogranicza stosowanie spó³ki z o.o. -zob. Nb.114.
Nb 277
Zgodnie z art. 163 KH, do powstania spó³ki konieczne jest:
l) zawarcie umowy spó³ki (z³o¿enie jednostronnego o wiadczenia woli),
STRONA 282
2) wniesienie przez wspólników wk³adów na pokrycie ca³ego kapita³u zak³adowego, a w razie o
a udzia³u za cenê wy¿sz¹ od warto ci nominalnej tak¿e wniesienie nadwy¿ki (tzw. agio),
3) ustanowienie w³adz spó³ki (zarz¹du, a ustanowienie rady nadzorczej lub komisji rewizy
jnej, je¿eli wymaga tego ustawa lub umowa spó³ki),
4) wpis do rejestru.
Nb 278
Ad l). Tworzenie spó³ki jest pewnym procesem, na który sk³adaj¹ siê okre lone czynno ci pra
faktyczne. Wskazane powy¿ej czynno ci s¹ niezbêdne do powstania spó³ki. Odbywaj¹ siê one k
o po sobie, nawet w okresie kilku miesiêcy (np. zg³oszenie wniosku o wpis do rejestr
u powinno byæ wykonane w ci¹gu 6 miesiêcy od zawarcia umowy spó³ki pod rygorem utraty mocy
obowi¹zuj¹cej -zob. art. 169 KSH).
Pierwszym etapem jest zawi¹zanie spó³ki. Nastêpuje ono z chwil¹ zawarcia umowy spó³ki lub z
jednostronnego o wiadczenia woli (spó³ka jednoosobowa). Akt zawi¹zania spó³ki oznacza pows
anie spó³ki w organizacji. Umowa spó³ki z tego punktu widzenia jest warunkiem niezbêdnym d
o utworzenia spó³ki, ale jest dwustronn¹ (w rzeczywisto ci wielostronn¹) czynno ci¹ prawn¹,
muj¹c¹ w swej tre ci sk³adniki niezbêdne do utworzenia spó³ki. Zawarcie umowy spó³ki (z³o¿e
ronnego o wiadczenia woli) wywo³uje ponadto skutek w postaci posiadania zdolno ci praw
nej. Spó³ka miêdzy zawi¹zaniem a zarejestrowaniem okre lana jest mianem "spó³ki w organizac
(por. Nb. 180). W konsekwencji nale¿y przyj¹æ, ¿e spó³ka w organizacji jest zdolna do naby
ania praw i zaci¹gania zobowi¹zañ, mo¿e pozywaæ i byæ pozwana, posiada ju¿ wyodrêbnienie or
acyjne i maj¹tkowe. Dzia³a ona pod w³asn¹ firm¹.
Za przyjêciem, ¿e przed zarejestrowaniem mamy do czynienia z tzw. przedspó³k¹ wyposa¿on¹ w
menty podmiotowo ci prawnej, wypowiadali siê m.in. J. Fr¹ckowiak, w: Sytuacja spó³ki z ogr
aniczon¹ odpowiedzialno ci¹ i spó³ki akcyjnej oraz dzia³aj¹cych w ich imieniu do chwili rej
racji tych osób, KPP 1994, Nr 1, s. 17 i nast.; ten¿e, w: Kodeks, s. 459; A. Szajkow
ski, w: Prawo, s. 354; l. Weiss, Prawo, s. 386;
A. Kidyba, w: Prawo, s. 142-144; ten¿e, Spó³ka, s. 149 i nast. Wyra nie u³omn¹ osobowo æ pr
nali S. So³tysiñski, w: Kodeks, t. I, s. 196 i 239. Inaczej, ¿e mamy stosunek spó³ki cywil
nej przyjmowali: T Dziurzyñski, w: Kodeks, s. 192; A. Jakubecki, Prawo, s. 208-210
; R. R. Zdzieborski, Spó³ki kapita³owe przed rejestracj¹, Warszawa 2000, s. 104 i nast.
Do spó³ki w organizacji w sprawach nie uregulowanych w ustawie stosuje siê odpowiednio
przepisy dotycz¹ce spó³ki z o.o. (równie¿ akcyjnej) po jej wpisie do rejestru (art. 11 § 2
KSH). Spó³ka z o.o. w organizacji z chwil¹ wpisu do rejestru staje siê spó³k¹ z o.o. "w³a c
yskuje
STRONA 283
osobowo æ prawn¹. Z t¹ te¿ chwil¹ spó³ka "w³a ciwa" staje siê podmiotem praw i obowi¹zków s
. Wspólnicy spó³ki z o.o. w organizacji odpowiadaj¹ solidarnie ze spó³k¹ za jej zobowi¹zani
warto ci nie wniesionego wk³adu, okre lonego w umowie spó³ki. Natomiast osoby, które dzia³a
imieniu spó³ki w organizacji, odpowiadaj¹ ze spó³k¹ (do czasu zatwierdzenia ich czynno ci p
z zgromadzenie wspólników). Spó³ka w organizacji jest reprezentowana przez zarz¹d lub pe³no
ocnika powo³anego jednomy ln¹ uchwa³¹ wspólników. Jednak w jednoosobowej spó³ce w organizac
ny wspólnik nie ma prawa (poza zg³oszeniem spó³ki do rejestru) reprezentowania spó³ki (art.
162 KSH -zob. Nb. 180).
Umowa spó³ki mo¿e byæ zawarta przez osoby fizyczne, osoby prawne, a tak¿e przez tzw. handl
owe spó³ki osobowe. Zawieranie umów spó³ek (sk³adanie o wiadczeñ woli) przez osoby fizyczne
oby prawne podlega wielu ograniczeniom. Do najwa¿niejszych nale¿¹ ograniczenia wynikaj¹c
e z przepisów PrGospU i OgrGospU. Jak ju¿ wspomniano, zakaz tworzenia np. spó³ek jednoos
obowych wynika wprost z art. 151 § 2 KSH.
W orzecznictwie wypowiedziano te¿ pogl¹d, ¿e jedynym wspólnikiem spó³ki z o.o. nie mo¿e byæ
oosobowa spó³ka prawa obcego, maj¹ca cechy spó³ki z o.o., w rozumieniu przepisów KH (post.
N z 28.8. I 997 r., II CRN 133/87, OSN 1997, Nr 10, poz. 174).
Umowa spó³ki powinna byæ zawarta w formie aktu notarialnego (art. 157 § 2 KSH). Mo¿e byæ za
arta przez pe³nomocnika, byleby pe³nomocnictwo mia³o formê aktu notarialnego. Do essenti
alia negotii umowy
spó³ki nale¿y okre lenie:
-firmy i siedziby spó³ki,
-przedmiotu dzia³alno ci spó³ki,
-wysoko ci kapita³u zak³adowego,
-czy wspólnik mo¿e mieæ wiêcej ni¿ jeden udzia³,
-liczby i warto ci nominalnej udzia³ów objêtych przez poszczególnych wspólników, -czasu trw
a, je¿eli jest on oznaczony,
-osoby wspólnika, przedmiotu wk³adu (aportu), liczby i wysoko ci przyznanych w zamian
udzia³ów (je¿eli wspólnik pokrywa swój udzia³ w spó³ce aportami),
-szczególnych korzy ci lub na³o¿enia obowi¹zku wobec spó³ki (oprócz wniesienia wk³adów)
Firma spó³ki powinna byæ okre lona w umowie spó³ki. Mo¿e byæ ona obrana dowolnie, ale musi
raæ dodatek "spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹". Korpus spó³ki z o.o. mo¿e byæ ukszta
ol-
STRONA 284
-nie, ale nie oznacza to ca³kowitej swobody w kszta³towaniu tre ci korpusu firmy. Musi
byæ przestrzegana zasada prawdziwo ci, z tym jednak, ¿e korpus nie musi przekazywaæ min
imum informacji na temat spó³ki. Czyni to jednak dodatek, który zawiera minimum inform
acji co do typu spó³ki (A. Kidyba, Kodeks, s. 89). Ograniczeniem dowolnego obierania
firmy jest równie¿ zasada wy³¹czno ci, tj. obowi¹zek odró¿nienia firm wpisanych lub zg³osz
o rejestru handlowego w tej samej miejscowo ci (art. 35 KH). Ponadto ograniczeniem
swobody obierania firmy, w przypadku u¿ycia w niej nazwisk, jest konieczno æ uzyskani
a zgody tych osób lub zgody ich spadkobierców. Ograniczenie swobody obierania firmy
mo¿e wynikaæ z przepisów KC (art. 5, 58) czy KH (art. 32, 36). Korpus firmy spó³ki z o.o.
mo¿e byæ osobowy (z ograniczeniami z art. 29 in fine KH) rzeczowy, fantazyjny. Mo¿e byæ
formu³owany w jêzykach obcych. Natomiast dodatek w postaci s³ów "spó³ka z ograniczon¹ odpow
zialno ci¹" powinien byæ w jêzyku polskim i nie mo¿e byæ skracany. Mo¿liwe jest u¿ywanie sk
obrocie (w postaci s³ów "spó³ka z o.o." lub "sp. z o.o."). Firma spó³ki w likwidacji powinn
zawieraæ stosowny dodatek "w likwidacji". Spó³ka w organizacji dzia³a pod firm¹ z dodatki
em "w organizacji".
Siedzib¹ spó³ki jest miejsce wykonywania funkcji prowadzenia spraw przez zarz¹d. Ma tu w
iêc zastosowanie art. 41 KC, zgodnie z którym, je¿eli ustawa lub oparty na niej statut
nie stanowi inaczej, siedzib¹ spó³ki jest miejscowo æ, w której ma siedzibê jej organ zarz
y (inaczej I. Weiss, w: Kodeks, s. 222). Jak z powy¿szego wynika, ustawa i przepis
y umowy spó³ki mog¹ wprowadziæ zasadê innego okre lenia siedziby spó³ki. Spó1ka musi jednak
aæ siedzibê na terytorium Polski, a przeniesienie siedziby spó³ki za granicê jest powodem
rozwi¹zania spó³ki (art. 270 pkt 2 KSH). Okre lenie siedziby niesie pewne konsekwencje.
Dla przyk³adu, zgodnie z art. 30 KPC, powództwo przeciwko osobie prawnej wytacza siê w
ed³ug miejsca siedziby. Zgodnie z art. 234 KSH, w siedzibie spó³ki odbywaj¹ siê zgromadzen
ia wspólników (chyba ¿e umowa spó³ki stanowi inaczej). Od siedziby spó³ki nale¿y odró¿niæ j
iedziba spó³ki musi byæ okre lona w umowie, podczas gdy o adresie s¹d jest zawiadamiany we
wniosku o wpis. Adres jest konkretyzacj¹ siedziby i obejmuje poza okre leniem miejs
cowo ci, równie¿ dok³adne okre lenie ulicy, numeru domu z ewentualnym dok³adnym dookre leni
(post. SN z 5.11.1990 r., lI1 CRN 121/90, nie publ.; post. SN z 12.4.1990 r., II
I CRN 132/90, nie publ.). Adres spó³ki musi "zawieraæ siê" w siedzibie spó³ki.
Przedmiot dzia³alno ci spó³ki powinien byæ okre lony w umowie. Stanowi on konkretyzacjê wsp
o celu, w jakim jest utworzona spó³ka
STRONA 285
(A. Kidyba, Spó³ka z o.o., s. 72). Samo okre lenie celu spó³ki nie wskazuje jednak na sposó
realizacji tego celu. Okre lenie przedmiotu dzia³alno ci spó³ki ma przede wszystkim skute
k wewnêtrzny. Przekroczenie przedmiotu dzia³alno ci spó³ki pozostaje bez wp³ywu na wa¿no æ
prawnych dokonywanych przez spó³kê z osobami trzecimi. Przedmiot dzia³alno ci spó³ki nie p
nien byæ sprzeczny lub oderwany od celu spó³ki. W zwi¹zku z tym, ¿e spó³ka nie musi byæ two
w celach gospodarczych, nie zawsze musi byæ prowadzone przedsiêbiorstwo spó³ki. Odnosz¹c
siê do stopnia konkretyzacji przedmiotu dzia³alno ci, wydaje siê ¿e aktualno æ powinno zach
orzecznictwo S¹du Najwy¿szego. Przedmiot dzia³alno ci spó³ki -jako jeden z elementów umowy
i wpisu do rejestru -powinien byæ skonkretyzowany okre leniem przynajmniej rodzaju p
rowadzonej dzia³alno ci gospodarczej (uzasadnienie uchw. SN z 26.6.1989 r., III CZP
62/89, PUG 1990, Nr 4, wk³adka II i III). Pojêcie to powinno w miarê mo¿liwo ci wskazywaæ n
: w zakresie produkcji -cechy produkcji do siebie zbli¿one (np. produkcja materia³ów b
udowlanych), w zakresie us³ug -cechy us³ug do siebie zbli¿one (np. naprawa sprzêtu gospo
darstwa domowego) czy analogicznie w zakresie handlu (np. handel artyku³ami chemic
znymi). Jednak¿e przepisy KrRejSU wprowadzi³y wymóg okre lenia przedmiotu dzia³alno ci spó³
godnie z systemem statystycznego okre lania przedmiotu (PKD). System
ten z punktu widzenia spó³ki niczemu jednak nie s³u¿y.
Kapita³ zak³adowy spó³ki z o.o. stanowi cyfrowo oznaczon¹ kwotê pieniê¿n¹, stanowi¹c¹ sumê
o spó³ki wk³adów (por. jednak przy umorzeniu udzia³ów Nb. 296). Musi on byæ okre lony w umo
pó³ki i w ca³o ci pokryty do momentu zarejestrowania spó³ki. Minimalna wysoko æ kapita³u za
wynosi obecnie 50 000 z³.
Kapita³ zak³adowy dzieli siê na udzia³y, które mog¹ byæ równe lub nierówne. Je¿eli wspólnik
o jeden udzia³, to udzia³y s¹ nierównej warto ci nominalnej. Je¿eli natomiast wspólnicy mog
wiêcej ni¿ jeden udzia³ (taki wyra ny przepis powinien znajdowaæ siê w umowie spó³ki), to w
kie udzia³y musz¹ mieæ równ¹ warto æ nominaln¹. Zarówno ta okoliczno æ, jak i okre lenie li
i
udzia³ów, które poszczególni wspólnicy otrzymali w kapitale zak³adowym, powinny byæ zaznacz
w umowie spó³ki (I. Weiss, w: Prawo, s. 218 i nast.; K. Kruczalak, Spó³ka, s. 80 i nast
.).
Je¿eli spó³ka jest tworzona na czas ograniczony, nale¿y to zaznaczyæ w jej umowie. W przec
iwnym razie stosowny przepis w umowie spó³ki jest zbêdny. Okre lenie zawarcia umowy na c
zas okre lony mo¿e odbywaæ siê za pomoc¹: konkretnej daty, przedzia³u czasowego (od -do) cz
STRONA 286
te¿ okre leniem realizacji konkretnego zadania (np. wyprodukowanie 10 000 butelek oc
tu). Przepis art. 157 § l pkt 6 KSH ma przede wszystkim znaczenie ochronne dla osób
trzecich, gdy¿ w ten sposób uzyskuj¹ one in
formacje o czasowo ci przedsiêwziêcia, jakim jest spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹.
e czasu trwania spó³ki wymaga zmiany umowy spó³ki. Nie mo¿na milcz¹co przed³u¿yæ czasu trwa
W umowie spó³ki nale¿y ponadto odnie æ siê do wnoszonych do spó³ki wk³adów niepieniê¿nych (
Je¿eli wspólnik pokrywa swój udzia³ w spó³ce (udzia³ w kapitale zak³adowym) aportami, nale¿
aæ wyra nie osobê wspólnika, okre liæ, co jest przedmiotem wk³adu i przypisaæ liczbê i wart
n¹ objêtych w zamian za te wk³ady udzia³ów.
W umowie spó³ki powinno siê równie¿ zaznaczyæ szczególne korzy ci, jakie wspólnikowi mia³y
ne, lub wskazaæ na inne obowi¹zki, które s¹ nak³adane na wspólnika (art. 159 KSH). Chodzi o
takie
obowi¹zki, jakie nie polegaj¹ na wniesieniu wk³adów (np. obowi¹zek dop³at, powtarzaj¹cych s
dczeñ niepieniê¿nych itp.).
Tre æ umowy spó³ki mo¿e byæ uzupe³niona poza wskazane wcze niej elementy. Te, które wymieni
157-159 KSH, maj¹ charakter takich postanowieñ umowy spó³ki, które s¹ obligatoryjne (I. Wei
s, Klasyfikacja, s. 41 i nast.; W. Osipacz, Swoboda w kszta³towaniu tre ci umowy spó³ki
z o.o. w zakresie jego organów, Rej. 1992, Nr 7-8, s. 73 i nast.). Poza nim mo¿na za
mieszczaæ inne postanowienia fakultatywne, które jednak w momencie ich sformu³owania w
i¹¿¹ spó³kê i wspólników.
Umowa spó³ki mo¿e byæ zmieniona. Jednak¿e ka¿da zmiana umowy wymaga do swej wa¿no ci:
-podjêcia uchwa³y przez zgromadzenie wspólników wiêkszo ci¹ 2/3 g³osów oddanych, chyba ¿e u
rzewiduje warunki ostrzejsze (art. 246 § l KSH).
-notarialnego zaprotoko³owania takiej uchwa³y (art. 255 § 3 KSH),
-zg³oszenia zmiany w rejestrze handlowym i zarejestrowania takiej zmiany (art. 256
KSH).
Zmiana umowy spó³ki przed jej zarejestrowaniem nie wywo³uje ¿adnych skutków prawnych. Szcz
ególny rodzaj zmiany umowy spó³ki z o.o. stanowi podwy¿szenie b¹d obni¿enie kapita³u zak³a
spó³ki (por.
uwagi odnosz¹ce siê do kapita³u zak³adowego -Nb. 289).
Nb 279
Ad 2). Wk³ad do spó³ki na pokrycie kapita³u zak³adowego powinien byæ wnoszony do chwili zar
jestrowania. Na potwierdzenie tego faktu (zob. art. 167 § l pkt 2 KSH) wszyscy cz³on
kowie zarz¹du sk³adaj¹ o wiadczenie, ¿e wk³ady na pokrycie kapita³u zak³adowego zosta³y prz
STRONA 287
wszystkich wspólników w ca³o ci wniesione. Wk³ady pieniê¿ne mog¹ byæ wnoszone w ró¿ny sposó
postaci przeniesienia w³asno ci i wrêczenia znaków pieniê¿nych lub w formie bezgotówkowej w
odze przekazu bankowego (A. Szajkowski, w: Kodeks, s. 907).
Mo¿emy przyj¹æ, ¿e istniej¹ formy po redniego (za po rednictwem innych instrumentów) przeka
rodków pieniê¿nych oraz wplata w kasie. Je¿eli wiêc wspólnik dokonuje przekazania rodków
h np. za po rednictwem czeku rozliczeniowego, to mamy do czynienia z rodzajem dysp
ozycji przekazanej bankowi, a nie wniesieniem wk³adu pieniê¿nego przez przekazanie wek
sla lub czeku. Problematyczny jest charakter weksla, gdy¿ weksle wystawione przez
wspólnika na rzecz spó³ki nie maj¹ zdolno ci aportowej. Wnoszenie wk³adu w postaci pieni¹dz
ankowego odbywa siê przez uznanie konta wspólnika -przy tworzeniu spó³ki lub konta spó³ki -
rzy podwy¿szeniu kapita³u zak³adowego (por. A. Szumañski, Wk³ady, s. 22). Wk³adem pieniê¿ny
byæ tylko pieni¹dz wyra¿ony w walucie polskiej.
Ustalenie identycznych zasad wnoszenia do spó³ki wk³adów niepieniê¿nych jest utrudnione ze
zglêdu na ró¿ny charakter tych praw. Je¿eli wspólnik zobowi¹zuje siê do wniesienia do spó³k
u, spó³ka uzyskuje wobec niego roszczenie o wniesienie (A. Szajkowski, w: Kodeks, ko
mentarz do art. 160). Nale¿y przyj¹æ, ¿e wk³ady przechodz¹ na spó³kê przed jej rejestracj¹.
anizacji mo¿e posiadaæ rachunek bankowy i wk³ady pieniê¿ne mog¹ byæ wp³acane na ten rachune
owi¹zuj¹ce prawo bankowe nie sprzeciwia siê otwieraniu rachunków bankowych spó³ek w organiz
cji (K. Oplustil, Rachunki bankowe spó³ek kapita³owych w organizacji. Uwagi na tle reg
ulacji kodeksu spó³ek handlowych, w: Prawo Bankowe 200 l, Nr 2, s. 45). W przypadku
aportów nale¿y je udostêpniæ spó³ce na jej ¿¹danie po zawarciu umowy. W przypadku nieruchom
st ona nabywana przez spó³kê w organizacji i nie ma potrzeby zwierania po wpisie do re
jestru nowej umowy. Je¿eli umowa spó³ki przewiduje objêcie udzia³ów za cenê wy¿sz¹ od warto
alnej, ca³a nadwy¿ka musi byæ wniesiona do momentu zarejestrowania spó³ki. Nadwy¿ka ta, tzw
agio, wnoszona jest na kapita³ zapasowy.
Nb 280
Ad 3). Do momentu zarejestrowania, a tak¿e aby skutek w postaci zarejestrowania na
st¹pi³, konieczne jest powo³anie obligatoryjnych organowo Zasadniczo konieczne jest po
wo³anie zarz¹du, gdy¿ organ ten jest obok zgromadzenia wspólników -obligatoryjny. W przypa
dku tego ostatniego organu nie ma konieczno ci powo³ywania go w jaki szczególny sposób, g
dy¿ zasady jego powo³ywania s¹ specyficzne. Pierwsze
STRONA 288
posiedzenie tego organu odbywa siê najpó niej w ci¹gu 6 miesiêcy od zakoñczenia roku obroto
ego, zatwierdzaj¹cego bilans, rachunek zysków i strat za ostatni rok kalendarzowy, s
prawozdanie zarz¹du z dzia³alno ci spó³ki oraz sprawozdanie finansowe za ubieg³y rok obroto
y.
W przypadku gdy konieczne jest powo³anie rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej (o
bligatoryjny charakter tych organów wynika z woli wspólników albo zachodz¹ przes³anki z ar
t. 213 § 2 KSH, tj. wspólników
jest wiêcej ni¿ 25, a kapita³ zak³adowy przekracza 500 000 z³), organy te musz¹ byæ powo³an
ed zarejestrowaniem.
Przepisy KSH przewiduj¹, ¿e co do zasady zarz¹d jest ustanawiany przez wspólników uchwa³¹ (
i umowa spó³ki nie stanowi inaczej).
Analogicznie jest w przypadku powo³ania rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej. Pr
zed zarejestrowaniem spó³kê w organizacji reprezentuje zarz¹d albo pe³nomocnik powo³any jed
omy ln¹ uchwa³¹ wspólników. Osoby dzia³aj¹ce przed wpisem do rejestru ponosz¹ odpowiedzialn
e spó³k¹ za jej zobowi¹zania. Ich odpowiedzialno æ koñczy siê z chwil¹ zatwierdzenia ich cz
rzez zgromadzenie wspólników (art. 161 § 3 KSH).
Nb 281
Ad 4). Ostatnim etapem tworzenia spó³ki jest wpis spó³ki z o.o. do rejestru. Wpis do rej
estru jest nastêpstwem z³o¿enia wniosku o wpis w ci¹gu maksymalnie 6 miesiêcy od dnia zawa
rcia umowy spó³ki (jednostronnego o wiadczenia woli). Do wniosku o wpis nale¿y do³¹czyæ (ar
167 KSH):
l) umowê spó³ki,
2) o wiadczenie wszystkich cz³onków zarz¹du, ¿e wk³ady na pokrycie kapita³u zak³adowego zos
zez wszystkich wspólników w ca³o ci wniesione,
3) dowód ich ustanowienia z wyszczególnieniem ich sk³adu osobowego, je¿eli o powo³aniu cz³o
ków organów spó³ki nie stanowi umowa spó³ki,
4) podpisan¹ przez wszystkich cz³onków zarz¹du listê wspólników z podaniem imienia i nazwis
lub firmy (nazwy) oraz liczbê i warto æ nominaln¹ udzia³ów ka¿dego z nich,
5) z³o¿one wobec s¹du lub po wiadczone notarialnie wzory podpisów cz³onków zarz¹du.
Czêsto zdarza siê, ¿e na utworzenie spó³ki musi byæ wyra¿ona zgoda innych organów. Nale¿y o
rganów wewnêtrznych danej osoby prawnej od zgody organów usytuowanych na zewn¹trz danego
podmiotu, który chcia³by tworzyæ spó³kê z o.o. Przyk³adem konieczno ci uzyskania zgody org
soby prawnej jest zgoda rady pracowniczej na
STRONA 289
zawarcie umowy spó³ki (art. 24 ust. I pkt 4 ustawy z 25.9.1981 r. o samorz¹dzie za³ogi p
rzedsiêbiorstwa pañstwowego, Dz.U. Nr 24, poz. 123 ze zm.). Brak zgody rady pracowni
czej powoduje stan bezskuteczno ci
zawieszonej (negotium claudicans). Zgoda rady pracowniczej konieczna jest dla wa¿n
o ci dokonanej czynno ci prawnej (art. 103 KC stosowany per analogiam). W przypadku
gdy wymóg zgody dotyczy spó³ki kapita³owej, skutki braku zgody okre la art. 17 KSH. Je¿eli
ednak potrzebna jest zgoda organu (instytucji zewnêtrznej), skutki mog¹ kszta³towaæ siê od
miennie. Je¿eli brak wyra nej normy przewiduj¹cej bezwzglêdn¹ niewa¿no æ czynno ci prawnej,
zebna jest zgoda osoby trzeciej (a nie organu wewnêtrznego), zastosowanie mieæ bêdzie
art. 63 KC. Czêsto jednak przewiduje siê skutek w postaci bezwzglêdnej niewa¿no ci dokonan
ej czynno ci prawnej, w przypadku braku zgody na dokonanie czynno ci prawnej (zawarc
ia umowy spó³ki). Dotyczy to w szczególno ci zgody organu za³o¿ycielskiego przedsiêbiorstwa
twowego na utworzenie spó³ki (art. 46a ust. I pkt l PPU). Istotne jest z tego punktu
widzenia uzyskanie akceptacji zamiaru utworzenia spó³ki przez Prezesa UOKiK. Dotycz
y to sytuacji, gdy ma doj æ do koncentracji, polegaj¹cej na tym, ¿e ³¹czny obrót przedsiêbi
uczestnicz¹cych w koncentracji w roku obrotowym poprzedzaj¹cym rok zg³oszenia -przekra
cza równowarto æ50 000 000 EURO. Obowi¹zek taki dotyczy zamiaru:
l) po³¹czenia dwóch lub wiêcej samodzielnych przedsiêbiorców,
2) przejêcia -poprzez nabycie lub objêcie akcji, innych papierów warto ciowych, udzia³ów, c
i lub czê ci maj¹tku lub w jakikolwiek inny sposób -bezpo redniej lub po redniej kontroli n
d ca³ym albo czê ci¹ jednego lub wiêcej przedsiêbiorców przez jednego lub wiêcej przedsiêbi
3) utworzenia przez przedsiêbiorców wspólnego przedsiêbiorcy. Obowi¹zek zg³oszenia zamiaru
oncentracji, o którym mowa, dotyczy równie¿:
l) objêcia lub nabycia akcji albo udzia³ów innego przedsiêbiorcy, powoduj¹cego uzyskanie c
o najmniej 25% g³osów na walnym zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników,
2) objêcia przez tê sam¹ osobê funkcji cz³onka organu zarz¹dzaj¹cego albo organu kontrol
u konkuruj¹cych ze sob¹ przedsiêbiorców,
3) rozpoczêcia wykonywania praw z akcji lub udzia³ów objêtych lub nabytych bez uprzednie
go zg³oszenia OchrKonkurU, zgodnie z art. 13 pkt 3 i 4 -art. 12 OchrKonkurU.
Od zgody na utworzenie spó³ki nale¿y odró¿niæ konieczno æ otrzymania zgody w formie koncesj
podstawie przepisów PrGosp.
STRONA 290
Z chwil¹ wpisu do rejestru spó³ka uzyskuje osobowo æ prawn¹. Artyku³ 21 KSH przewiduje mo¿l
wi¹zania spó³ki ju¿ wpisanej do rejestru tzw. niewa¿no æ spó³ki. Mo¿liwe jest to, gdy:
1) nie zawarto umowy spó³ki (tj. np. nie zachowano formy aktu notarialnego ),
2) okre lony w umowie przedmiot dzia³alno ci jest sprzeczny z prawem,
3) umowa albo statut spó³ki nie zawieraj¹ postanowieñ dotycz¹cych firmy, przedmiotu dzia³al
o ci spó³ki, kapita³u zak³adowego lub wk³adów,
4) wszystkie osoby zawieraj¹ce umowê spó³ki albo podpisuj¹ce statut nie mia³y zdolno ci do
nno ci prawnych w chwili ich dokonywania.
W przypadkach okre lonych powy¿ej, je¿eli braki nie zostan¹ usuniête w terminie wyznaczony
m przez s¹d rejestrowy, s¹d mo¿e, po wezwaniu zarz¹du spó³ki do z³o¿enia o wiadczenia, wyda
wienia o rozwi¹zaniu spó³ki. Je¿eli braki te nie mog¹ byæ usuniête, s¹d rejestrowy orzeka o
i¹zaniu spó³ki. Z powodu braków, o których mowa, spó³ka nie mo¿e byæ rozwi¹zana, je¿eli od
o rejestru up³ynê³o 5 lat. O rozwi¹zaniu spó³ki s¹d rejestrowy orzeka na wniosek osoby maj¹
nteres prawny albo z urzêdu po przeprowadzeniu rozprawy. Orzeczenie o rozwi¹zaniu spó³ki
nie wp³ywa na wa¿no æ czynno ci prawnych zarejestrowanej spó³ki. Natomiast w przypadku stw
dzenia w zg³oszeniu braku usuwalnego, s¹d rejestrowy wyznacza spó³ce w organizacji stoso
wny termin do jego usuniêcia pod rygorem odmowy wpisu -art. 165 KSH.
III. Wk³ady do spó³ki
l. Rodzaje wk³adów
Nb 282
Wnoszenie do spó³ki wk³adów mo¿e mieæ postaæ pieniê¿n¹ i niepieniê¿n¹. W pierwszym przypadk
i¹dze, które mog¹ byæ przekazane w postaci okre lonej ilo ci znaków pieniê¿nych albo w post
bezgotówkowej, tzw. pieni¹dza bankowego. W przepisach prawa nie wystêpuje definicja wk³a
du niepieniê¿nego. Bardzo czêsto stosuje siê metodê przeciwstawiania wk³adu niepieniê¿nego
pieniê¿nym. Stosuj¹c najprostsz¹ definicjê, przyjmuje siê, ¿e wk³adem niepieniê¿nym jest t
tóremu nie mo¿na przypisaæ charakteru pieniê¿nego (A. Szumañski, Wk³ady, s. 21; K. Kruczala
Spó³ka, s. 83). Wk³ady niepieniê¿ne zwane s¹ w KSH równie¿ aportami. Nie mo¿na odnosiæ tego
tylko do
STRONA 291
wk³adów rzeczowych. Mo¿emy przyj¹æ w sensie cis³ym, ¿e warto ci materialne (rzeczowe) prze
na spó³kê, to nic innego jak okre lone prawa (A. Kidyba, w: Prawo, s. 140). Przepisem w
skazuj¹cym wyra nie na to co nie mo¿e i co mo¿e byæ aportem jest art. 14 KSH.
2. Zdolno æ aportowa
Nb 283
Do najwa¿niejszych kryteriów uznania za wk³ad niepieniê¿ny (aport) do spó³ki nale¿y zaliczy
1) mo¿liwo æ okre lenia warto ci maj¹tkowej prawa,
2) mo¿liwo æ wyceny i umieszczenia w bilansie,
3) zbywalno æ prawa,
4) mo¿liwo æ ustanowienia prawa.
Problematyka ta jest przedmiotem szerszego zainteresowania doktryny. Por. A. Szu
mañski, Wk³ady, s. 377 i nast.; J. Weiss, w: Kodeks, s. 220; ten¿e, w: Prawo, s. 377 i
nast.; J. Fr¹ckowiak, w: Kodeks, s. 417-419; A. Szajkowski, w: Kodeks, s. 907 i n
ast.; G. Bieniek, Aport w spó³ce na tle orzecznictwa S¹du Najwy¿szego, Zielona Góra 1993,
s. 10~13; A. Kidyba, w: Prawo, s. 121-124; A. Jakubecki, w: Prawo, s. 179-184; K
. Kruczalak, Spó³ka, s. 80 i nast.; A. W Wi niewski, Prawo, s. 98 i nast.; J. Broi, Spó³ki
, s. 95 i nast. Ponadto nale¿y zwróciæ uwagê na m.in. nastêpuj¹ce opracowania J. Jacyszyn,
ostacie, s. II; Cz. ‾u³awska, Aporty w spó³kach z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ , Przedmio
wycena, PS 1993, Nr 7-8, s. 6, 7; M. Minas, Zdolno æ aportowa, Rej. 1995, Nr 2, s.
77-88; ten¿e, Aport w spó³ce -przedmiot i przes³anki jego wnoszenia, Edukacja Prawnicza
1994, Nr l, s. 252-243; D. Niestrêbski, A. Wo³kowicz, Wk³ady niepieniê¿ne w spó³kach kapita
h, PPH 1997, Nr 5, s. 20-30; J. Sk¹pski, Nieruchomo æ jako aport do spó³ki z ograniczon¹ od
owiedzialno ci¹, KPP 1993, Nr 2, s. 158; J. Fija³ka, W³asno æ nieruchomo ci jako aport do s
o.o., PPH 1993, Nr 4, s. 13 i nast.; C. Wi niewski, Prawa, s. 37; W Popio³ek, Udzia³,
s.3I-47.
Poza tym wskazuje siê jeszcze na przydatno æ i dostêpno æ przedmiotu wk³adu spó³ki (Cz. ‾u³
ty, s. 12; A. W Wi niewski, Prawo, s. 115-116), a tak¿e zdolno æ do wej cia do masy upad³o
wej (K. Kopaczyñska-Pieczniak, Glosa do uchw. SN z 26.4.1991 r., III CZP 32/91, PI
P 1992, Nr 10, s. 108-109). Wydaje siê, ¿e stosuj¹c kryteria zdolno ci
aportowej mo¿na przyj¹æ definicjê uznaj¹c¹ aport (wk³ad niepieniê¿ny) za prawo, które ma ok
aj¹tkow¹, które jest realne, mo¿e byæ wydzielone z maj¹tku wspólnika i byæ przeniesione na
lu pokrycia warto ci udzia³ów wspólnika w kapitale zak³adowym przez stosowne zapisy w bila
nsie spó³ki. Przedmiotem wk³adu mog¹ byæ prawa zarówno rzeczowe, jak i obligacyjne, którym
y przypisaæ okre lon¹ warto æ rzeczywist¹. Wk³ad do spó³ki nie mo¿e mieæ
STRONA 292
abstrakcyjnego charakteru, tj. nie mo¿e byæ niemo¿liwy do wyceny. W prostej konsekwenc
ji przyjêcia okre lonej warto ci maj¹tkowej aportu znajduje siê -odpowiadaj¹ce proponowanej
warto ci -umieszczenie stosownych zapisów w bilansie spó³ki. Zdolno æ bilansowa, czyli mo¿l
mieszczenia wk³adu w bilansie spó³ki, jest nastêpstwem przyznania okre lonej warto ci i prz
niesienia aportu na spó³kê. Wk³ad jest wpisywany do bilansu po stronie aktywów, a po stron
ie pasywów odpowiada mu kapita³ zak³adowy spó³ki. Wspomniane powy¿ej przyk³ady kryteriów zd
aportowej, tj. koniecznego uznania, ¿e aport musi mieæ okre lon¹ warto æ, aby by³ mo¿liwy
ceny i aby mo¿na by³o wpisaæ go do bilansu spó³ki, s¹ ze sob¹ powi¹zane i trudno sobie wyob
ch realizacjê bez wzajemnych odniesieñ. Zbywalno æ prawa oznacza, ¿e mo¿e byæ ono przenoszo
na inny podmiot (czyli spó³kê) i tylko prawa niezbywalne nie mog¹ byæ przenoszone. W nastêp
twie przeniesienia tych praw dochodzi po pierwsze -do mo¿liwo ci objêcia okre lonej licz
by udzia³ów o okre lonej, zwi¹zanej z wnoszonymi wk³adami warto ci, a po drugie do mo¿liwo
rzystania z przedmiotu wk³adu przez spó³kê.
Wk³ady wnoszone do spó³ki zarówno pieniê¿ne, jak i niepieniê¿ne, mog¹ byæ przedmiotem obrot
ili przeniesienia wk³adu na spó³kê wspólnik traci uprawnienia co do dysponowania przedmiot
em wk³adu, korzystania z niego itp. Wnoszenie wk³adu do spó³ki mo¿e odbywaæ siê w sposób tr
tywny lub konstytutywny (Cz. ‾u³awska, Aporty, s. 13-14; A. Szajkowski, w: Prawo, s.
106-109; M. Min as, Zdolno æ, s. 87-88; A. Szumañski, w: Prawo, s. 484-485; uchw. SN
(7) z 2.3.1993 r., III CZP 123/92, MoP 1993, Nr 3, s. 75). Przedmiotem aportu mo¿e
byæ ju¿ istniej¹ce prawo (przeniesienie translatywne), jak równie¿ dyspozycja prawem, któr
bêdzie ustanowione na rzecz spó³ki (przeniesienie konstytutywne -zob. A. Szumañski, Wk³ad
y, s. 99-100), pod warunkiem ¿e jest zbywalne. Ró¿nica miêdzy nabyciem translatywnym a k
onstytutywnym polega na tym, ¿e w pierwszym przypadku dane prawo w ca³o ci
przechodzi z jednego podmiotu na inny, natomiast w drugim dochodzi do nabycia pr
awa nowego, dotychczas nieistniej¹cego.
Ostatnim kryterium pozwalaj¹cym uznaæ zdolno æ aportow¹ jest mo¿liwo æ ustanowienia prawa.
o ju¿ zosta³o stwierdzone powy¿ej, nie mo¿e byæ wniesione tytu³em wk³adu prawo, które nie m
rzez wnosz¹cego dysponowane (nemo plus iuris in alium transferre potest guam ipse
habet), nie mo¿e siê to te¿ odbyæ przez przekroczenie praw wspólnika. Nie mo¿na równie¿ wno
wa do spó³ki, które nie mo¿e byæ ustanowione. Wszystkie cztery kryteria zdolno ci aportowej
musz¹
STRONA 293
byæ osi¹gniête ³¹cznie. Tylko kumulatywne spe³nienie tych przes³anek pozwala na przyjêcie p
dolno ci aportowej.
Pozytywnym kryterium zdolno ci aportowej odpowiadaj¹ kryteria negatywne, tj. te, które
powoduj¹, ¿e nie mo¿na uznaæ danego prawa za aport. Nale¿¹ do nich (a contrario z poprzedn
ch wywodów):
l) uznanie okre lonego prawa za wk³ad pieniê¿ny,
2) uznanie niemaj¹tkowego charakteru prawa (a co za tym idzie -brak mo¿liwo ci wyceny
i zdolno ci bilansowej),
3) brak mo¿liwo ci zbycia prawa,
4) niemo¿no æ ustanowienia prawa.
Niezale¿nie od wypowiedzi doktryny, pojêcie aportu kszta³towane jest równie¿ w judykaturze
. Dotyczy to zarówno zdolno ci aportowej, jak i oceny poszczególnych przypadków co do uz
nania za aport.
S¹d Najwy¿szy stwierdzi³, ¿e aportem mog¹ byæ:
1) wszelkie przedmioty maj¹tkowe (rzeczy i prawa), je li s¹ zbywalne i mog¹ jako aktywa
wej æ do bilansu spó³ki, przy czym musz¹ byæ one wymienione w umowie ze wskazaniem osoby wn
sz¹cej i przyznanych za ten aport udzia³ów (art. 166 KH)-post. SN z 19.9.1990 r., III
ZCRN 268/90, rUG 1991, Nr 5, poz. 25;
2) weksel w³asny z porêczeniem wekslowym indosowany in blanco -uchw. SN z 20.5.1
992 r., III CZP 52/92, OG 1992, Nr I, s. 20;
3) u¿ytkowanie wieczyste -uchw. SN z 5.12.1991 r., III CZP 128/91, OSN 1992, Nr 6,
poz. 106;
4) wierzytelno ci przys³uguj¹ce wspólnikom wobec spó³ki (przy podwy¿szaniu kapita³u zak³ado
uchw. SN z 26.3.1993 r., III CZP 21/93, nie publ.
Z kolei S¹d Wojewódzki w Warszawie (post. z 2.7.1990 r., XIV CR 1/90, OG 1991, Nr 2,
s. 8), przyj¹³, ¿e aportem mog¹ byæ wiadomo ci i do wiadczenia o charakterze technicznym n
j¹ce siê bezpo rednio do zastosowania w procesie produkcji (know-how).
3. Rodzaje aportów
Nb 284
Wnoszone do spó³ki wk³ady mo¿emy zaliczyæ do ró¿nych kategorii: praw rzeczowych, praw oblig
jnych, praw maj¹tkowych na dobrach niematerialnych. W ród praw rzeczowych mo¿emy wyró¿niæ:
l) w³asno æ przedsiêbiorstwa,
2) w³asno æ zorganizowanych czê ci przedsiêbiorstwa,
3) w³asno æ rzeczy ruchomych,
4) w³asno æ rzeczy nieruchomych,
5) udzia³ we wspó³w³asno ci w czê ciach u³amkowych i wspó³w³asno ci ³¹cznej,
6) u¿ytkowanie wieczyste.
W ród praw obligacyjnych mo¿emy wyró¿niæ:
l) prawa udzia³owe (udzia³y w spó³ce z o.o. i akcyjnej),
STRONA 294
2) obligacje,
3) wierzytelno ci wspólnika, w szczególno ci z tytu³u po¿yczki udzielonej spó³ce w przypadk
zenia jej upad³o ci w terminie 2 lat od dnia zawarcia po¿yczki (art. 14 § 3 KSH).
Spo ród praw na dobrach niematerialnych aportem mog¹ byæ:
l) patenty na wynalazki,
2) prawa ochronne na wzory u¿ytkowe, znaki towarowe,
3) prawa z rejestracji na wzory przemys³owe, topografii uk³adów scalonych i oznaczeñ geo
graficznych,
4) know-how (l. Kaczor, Wniesienie, s. 35 i nast.),
5) maj¹tkowe prawa autorskie.
Nie mog¹ byæ przedmiotem wk³adu do spó³ki (nie maj¹ zdolno ci aportowej):
l) zobowi¹zania wspólnika do dokonania w przysz³o ci na rzecz spó³ki wiadczenia pieniê¿neg
2) weksle wystawione przez wspólnika na rzecz spó³ki,
3) us³ugi wiadczone przy tworzeniu spó³ki (tzw. prowizja grynderska-art. 158 § 2 KSH),
4) prawa niezbywalne,
5) konwersja wierzytelno ci wspólnika wobec spó³ki za wiadczenia przy powstaniu spó³ki,
6) czê ci sk³adowe rzeczy,
7) powtarzaj¹ce siê wiadczenia niepieniê¿ne oraz dop³aty (mimo ¿e s¹ to postacie wk³adu, t
owiêkszaj¹ kapita³u zak³adowego),
8) wiadczenie pracy i us³ug.
Nb 285
Wnoszenie aportu do spó³ki z o.o. odbywa siê w inny sposób, ni¿ ma to miejsce w spó³ce akcy
j. Jednak¿e równie¿ w spó³ce z o.o. wystêpuje problem nieprawid³owej wyceny warto ci aportu
e¿y zwróciæ uwagê na pojêcia aportu zawy¿onego, aportu zani¿onego, aportu pozornego, aportu
rytego. Zawy¿enie warto ci aportu, a wiêc przyjêcie wy¿szej warto ci ni¿ warto æ rzeczywist
duje zawy¿ony zapis po stronie pasywnej (kapita³ zak³adowy), jak i aktywnej (wk³ad), co
jest oczywi cie niekorzystne dla spó³ki i wierzycieli, a tak¿e wspólników, którzy wnie li w
ormalny". Je¿eli warto æ wk³adów niepieniê¿nych zosta³a znacznie zawy¿ona w stosunku do ich
zbywczej w dniu zawarcia umowy, wspólnik, który wniós³ wk³ad i cz³onkowie zarz¹du, którzy
ieli o tym i zg³osili spó³kê do rejestru obowi¹zani s¹ solidarnie wyrównaæ spó³ce brakuj¹c¹
5 § 1 KSH). Natomiast nie stanowi zagro¿enia dla ¿adnej z kategorii wy¿ej wymienionych
STRONA 295
osób zani¿enie warto ci aportu. Polega ono na tym, ¿e aport o okre lonej warto ci rzeczywis
ej zostaje przyjêty do spó³ki za "kwotê" ni¿sz¹. W ten sposób nastêpuje równie¿ dysproporcj
eczywist¹ warto ci¹ aportu a ni¿szym zapisem w bilansie. Polega to te¿ na tym, ¿e maj¹tek s
est wiêkszy od zapisów warto ci kapita³u zak³adowego. W ten sposób mo¿e byæ tworzona pewna
a kapita³owa w postaci okre lonej "cichej rezerwy" (A. Szumañski, Wk³ady, s. 117). Czynn
o æ zani¿enia warto ci aportu mo¿e byæ korzystna zarówno dla spó³ki, pozosta³ych wspólników
cjalnych wierzycieli. W tym te¿ kierunku orzek³ SN (7) w uchw. z 7.4.1993 r. (III CZ
P 23/93, OSP 1994, Nr l, poz. 2) i uzna³, ¿e zani¿enie warto ci wnoszonego wk³adu niepieniê
go dla pokrycia udzia³u w spó³ce z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ nie powoduje niewa¿no ci
zawi¹zuj¹cej tak¹ spó³kê. Pozostaje to bez wp³ywu na odpowiedzialno æ spó³ki w rozumieniu
o ci. Obejmowanie udzia³ów powy¿ej ich warto ci nominalnej jest przewidziane wart. 154 § 3
SH. Powsta³a nadwy¿ka (zwana agio) powinna byæ wniesiona do momentu wpisu do rejestru
spó³ki lub podwy¿szenia kapita³u zak³adowego i jest przelewana do kapita³u zapasowego. Za a
ort pozorny nale¿y uznaæ ten aport, który nie spe³nia w chwili wnoszenia go do spó³ki kryte
iów zdolno ci aportowej. Z kolei aport ukryty wyst¹pi, je¿eli wspólnik zobowi¹zuje siê wobe
pó³ki do pokrycia objêtych przez siebie udzia³ów wk³adem pieniê¿nym, a w rzeczywisto ci wno
niepieniê¿ne. Zarówno wnoszenie aportów pozornych, jak i ukrytych jest niedopuszczalne.
IV. Kapita³ zak³adowy
1. Uwagi ogólne
Nb 286
Kapita³ zak³adowy spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ jest podstawowym terminem przy wy
aniu istoty dzia³ania spó³ki z o.o. Pe³ni on zbli¿on¹ funkcjê do kapita³u akcyjnego w spó³c
j, ale nie ma swojego pe³nego odpowiednika w terminologii KSH, stosowanego przy spó³ka
ch jawnych, partnerskich i komandytowych. W tej ostatniej w sytuacji, gdy komand
ytariusz wnosi do spó³ki wk³ady, nie mo¿emy jednak mówiæ o podobieñstwach do spó³ki z o.o.,
y wnoszone do spó³ki nie "przek³adaj¹" siê na udzia³y w kapitale zak³adowym, a suma komandy
a stanowi o zupe³nie innych regu³ach odpowiedzialno ci tego wspólnika ni¿ w spó³ce z o.o. K
ta³ zak³adowy wystêpuje nato-
STRONA 296
-iast w spó³ce komandytowo-akcyjnej i tu podobieñstwa s¹ uzasadnione. W spó³ce z o.o. wspól
y maj¹ obowi¹zek wnoszenia do spó³ki wk³adów. Wielko æ tych wk³adów mo¿e byæ ró¿na, ale nie
t stworzenie sytuacji, w której którykolwiek ze wspólników nie wniós³by wk³adów do spó³ki.
czalno æ zwolnienia od obowi¹zku wniesienia wk³adów przenosi siê na zakazan¹ sytuacjê, w kt
pólnik nie mia³by udzia³ów w kapitale zak³adowym.
Kapita³ zak³adowy spó³ki mo¿e byæ rozpatrywany w dwóch aspektach (por. A. Szajkowski, w: Ko
s, s. 854). Z jednej strony wspólnicy, wnosz¹c do spó³ki z o.o. okre lone rodki pieniê¿ne
iepieniê¿ne, tworz¹ okre lony fundusz za³o¿ycielski (pierwotny, zak³adowy) bêd¹cy sum¹ wnie
o spó³ki wk³adów. W ten sposób pierwotny maj¹tek spó³ki tworzony jest w oparciu o sk³adki m
o okre lonej warto ci ekonomicznej wnoszonej do spó³ki. Te ostatnie wpisywane s¹ po stroni
e czynnej (aktywa) bilansu spó³ki. Z drugiej strony, kapita³ zak³adowy sensu stricto nie
mo¿e byæ uto¿samiany tylko z wk³adami wniesionymi do spó³ki i sum¹ wniesionych do spó³ki w
nsie finansowym. W zamian za wnoszon¹ do spó³ki warto æ wk³adów wspólnicy otrzymuj¹ udzia³y
le zak³adowym spó³ki. Istnieje wiêc bezpo redni zwi¹zek miêdzy wniesieniem wk³adu a partycy
arówno w maj¹tku spó³ki, jak i w prawach i obowi¹zkach z tym zwi¹zanych. W nastêpstwie wnie
nych do spó³ki wk³adów wspólnicy otrzymuj¹ udzia³y kapita³owe, tj. udzia³y w kapitale zak³a
Z tego punktu widzenia kapita³ zak³adowy jest okre lon¹ cyfrowo warto ci¹ pieniê¿n¹ bêd¹c¹
ików
w tym kapitale. Kapita³ zak³adowy w tym znaczeniu stanowi oznaczon¹
liczbê, która jest zapisywana po stronie biernej (pasywa) bilansu spó³ki. Tak wiêc kapita³
ak³adowy mo¿e byæ traktowany jako okre lony substrat maj¹tkowy (suma wk³adów wpisywana do a
wów bilansu spó³ki) lub jako wielko æ formalna (suma udzia³ów w kapitale zak³adowym -kapita
wy sensu stricto) wpisywana do pasywów bilansu spó³ki.
Zarówno pierwsze, jak i drugie znaczenie tego terminu s¹ ze sob¹ ci le zwi¹zane, ale powin
y byæ traktowane roz³¹cznie. Oba odniesienia tego terminu w praktyce pe³ni¹ odmienn¹ funkcj
W pierwszym przypadku, gdy mowa jest o sumie sk³adników materialnych, w rzeczywisto ci
sk³adniki te, powiêkszaj¹c maj¹tek spó³ki, stanowi¹ podstawê maj¹tkowej odpowiedzialno ci
Natomiast zapis liczbowy, stanowi¹cy sumê udzia³ów w kapitale zak³adowym, nale¿y odnie æ p
wszystkim do wiarygodno ci spó³ki wobec osób trzecich.
Nb 287
Kapita³owi zak³adowemu -jego zapisowi rachunkowemu po stronie pasywnej w bilansie -o
dpowiada po stronie aktywów warto æ sk³adników
STRONA 297
maj¹tkowych nabytych za wk³ady maj¹tkowe wspólników. Te ostatnie stanowi¹ podstawê dzia³ani
i zasadniczo w momencie tworzenia spó³ki odpowiadaj¹ warto ci maj¹tku spó³ki. Kapita³ zak³a
zumiany jako zapis rachunkowy nie mo¿e byæ uto¿samiany z maj¹tkiem spó³ki. Stanowi on cyfro
o oznaczon¹ kwotê pieniê¿n¹ odpowiadaj¹c¹ sumie wk³adów wspólników. Natomiast maj¹tek spó³k
kie sk³adniki maj¹tkowe i niemaj¹tkowe stanowi¹ce aktywa w spó³ce. Warto æ wk³adów wnoszony
mo¿e byæ odpowiadaj¹ca warto ci maj¹tku spó³ki, ale jest to zale¿no æ wyj¹tkowa. W szczegól
acja bêdzie mia³a miejsce, gdy wnoszone s¹ do spó³ki tylko wk³ady pieniê¿ne i nie nast¹pi³o
nie" wk³adów. Zasadniczo kapita³ zak³adowy jest albo mniejszy (sytuacja dobrze dzia³aj¹cej
pó³ki), albo wiêkszy od maj¹tku spó³ki. W toku dzia³alno ci spó³ki stanie siê tak, gdy w wy
owanych czynno ci nastêpuje przyrost maj¹tku albo te¿ maj¹tek siê zmniejszy.
Podobne ró¿nice miêdzy wielko ci¹ maj¹tku a warto ci¹ kapita³u zak³adowego (sensu largo) mo
ce przy wnoszeniu aportów, których warto æ jest zawy¿ona lub zani¿ona. W toku dzia³alno ci
ementy maj¹tku wnoszone na pokrycie kapita³u zak³adowego nie stanowi¹ specjalnej, nienar
uszalnej warto ci, ale s¹ w normalnym "obrocie", a nie s¹ depozytem z³o¿onym przez wspólnik
Rola kapita³u zak³adowego po utworzeniu spó³ki zmienia siê w ten sposób, ¿e jej formalny w
z w postaci zapisu w bilansie jest niezmienny i nienaruszalny, natomiast zmiany
zachodziæ mog¹ w odniesieniu do maj¹tkowych sk³adników wnoszonych na pokrycie kapita³u zak³
wego. Sk³adniki te s¹ normalnie wykorzystywane w realizacji zadañ spó³ki, tj. mo¿na z nich
orzystaæ, oddaæ do korzystania itd. Sk³adniki te, je¿eli stanowi¹ sk³adniki materialne, pod
egaj¹ deprecjacji, co powoduje konieczno æ ich amortyzacji. W wyniku rzeczywistego lub
finansowego (ksiêgowego) zu¿ycia po pewnym okresie trac¹ one swoj¹ pierwotn¹, okre lon¹ w
wie spó³ki i zarejestrowan¹ warto æ. W trakcie funkcjonowania spó³ki wniesione do spó³ki wk
szaj¹" siê z innymi sk³adnikami maj¹tkowymi, tworz¹c nawet sytuacjê "nieuchwytno ci" tego k
ta³u (C. Wi niewski, Funkcja kapita³u zak³adowego w spó³ce z o.o., Przegl¹d Podatkowy 1992,
2, s. 27).
Oczywi cie w zale¿no ci od typu kapita³u mo¿e byæ on bardziej lub mniej wykorzystany, ale m
zaistnieæ równie¿ sytuacja ca³kowitego wykorzystania tego kapita³u. Dlatego te¿ rozwa¿aj¹c
cje kapita³u zak³adowego, nale¿y przyj¹æ, ¿e te uwagi odnoszone s¹ tylko do wielko ci rachu
j, a nie przedmiotowej.
Nb 288
W Kodeksie spó³ek handlowych znajduje siê szereg przepisów maj¹cych na celu ochronê kapita³
ak³adowego.
STRONA 298
Do najwa¿niejszych nale¿y zaliczyæ:
1) art. 158 § 2 KSH -zakaz wyp³acania z kapita³u zak³adowego wynagrodzenia za us³ugi wiadc
one przy powstaniu spó³ki;
2) art. 158 § 2 KSH in fine -zakaz zaliczania wynagrodzenia za us³ugi wiadczone przy
powstaniu spó³ki na poczet wk³adu w spó³ce;
3) art. 179 KSH -zakaz zwrotu dop³at, które musz¹ byæ przeznaczone na pokrycie strat bil
ansowych w kapitale zak³adowym (je li umowa spó³ki nie stanowi inaczej);
4) art. 189 KSH -zakaz zwrotu wspólnikom wk³adów (nawet czê ciowo) na pokrycie udzia³ów;
5) art. 190 KSH -zakaz oprocentowania wk³adów oraz przys³uguj¹cych mu udzia³ów i wyp³aty od
ek z tego tytu³u;
6) art. 200 § 1 KSH -zakaz obejmowania, nabywania udzia³ów w³asnych przez spó³kê (chy
zachodz¹ wyj¹tki przewidziane w tym przepisie).
Nb 289
Podwy¿szanie kapita³u zak³adowego ma przede wszystkim na celu pozyskanie dla spó³ki dodatk
owych rodków pieniê¿nych i niepieniê¿nych. Nie mo¿na wykluczyæ, ¿e wspólnicy bêd¹ zaintere
lko pozyskaniem dodatkowego maj¹tku, ale podwy¿szenie mo¿e wi¹zaæ siê z odd³u¿eniem spó³ki
onwersjê wierzytelno ci przys³uguj¹cych w stosunku do spó³ki na udzia³y (uchw. SN z 26.3.19
r., III CZP 20/93, aSNCP 1993, Nr 9, poz. 157). Celem podwy¿szenia mo¿e byæ powiêkszenie
rozmiarów dzia³alno ci czy te¿ zamiar pokrycia strat (J. Naworski, Kilka uwag na temat
podwy¿szenia kapita³u zak³adowego, Rej. 1999, Nr 6-7, s. 68 i nast.). Celem dodatkowym
mo¿e byæ unowocze nienie, restrukturyzacja spó³ki oraz zwiêkszenie jej zdolno ci kredytowe
I. Weiss, w: Kodeks, s. 328). Istniej¹ nastêpuj¹ce techniki podwy¿szenia kapita³u zak³adowe
o:
1) utworzenie nowych udzia³ów o analogicznej warto ci do istniej¹cych w spó³ce,
2) zwiêkszenie warto ci udzia³ów,
3) utworzenie nowych udzia³ów i jednocze nie zwiêkszenie warto ci dotychczasowych do nowej
warto ci.
W tych przypadkach mo¿liwe jest podwy¿szenie kapita³u zak³adowego zarówno poprzez wnoszeni
e rodków pieniê¿nych, jak i aportów. Mo¿liwe jest równie¿ podwy¿szenie kapita³u zak³adoweg
o z udzia³em
wspólników poprzez podwy¿szenie ze rodków w³asnych spó³ki tzw. kapitalizacjê rezerw (K. Sk
, Podwy¿szenie, s. 6 i nast.). Nie zwiêksza siê w ten sposób maj¹tek spó³ki, ale ma miejsce
eracja rachunkowa, polegaj¹ca na przepisaniu sum z "pozycji" rezerwy na pozycjê "ka-
STRONA 299
-pita³y" (R. Kasprzyk, Podwy¿szanie kapita³u zak³adowego w spó³kach kapita³owych, Pal. 1991
r 34, s. 37; I. Weiss, w: Prawo, s. 236). Mo¿liwe jest to wówczas, gdy s¹ rezerwy bila
nsowe (kapita³ zapasowy lub kapita³y rezerwowe). Podwy¿szenie w trybie "papierowym" mo¿e
siê odbyæ tylko uchwa³¹ wspólników o zmianie umowy spó³ki. Przeznaczone rodki mog¹ pochod
zysku spó³ki. Nowe udzia³y (jak równie¿ "zwy¿ka" warto ci) przys³uguj¹ wspólnikom w stosun
dotychczasowych udzia³ów i nie wymagaj¹ objêcia (art. 260 § 2 i 3 KSH).
W przypadku podwy¿szenia kapita³u zak³adowego, polegaj¹cego na utworzeniu nowych udzia³ów,
o¿na doprowadziæ do zwiêkszenia liczby wspólników (w ten sposób uzyska siê dodatkowe rodki
o te¿ do zwiêkszenia zaanga¿owania wspólników dotychczasowych (je¿eli nast¹pi podwy¿szenie
i udzia³u). Zaanga¿owanie to bêdzie pozorne, je¿eli nastêpuje podwy¿szenie ze rodków spó³k
wersja wierzytelno ci zarówno wspólników, jak i wierzycieli -osób trzecich.
Nb 290
W spó³ce z o.o. -inaczej ni¿ w spó³ce akcyjnej -podwy¿szenie kapita³u nast¹piæ mo¿e na mocy
asowych postanowieñ umowy spó³ki. Zgodnie z post. SN z 11.9.1991 r. (I CZ 12/9, aG 199
1, Nr 4, poz. 71), jest to mo¿liwe, gdy postanowienia umowy odno nie do mo¿liwo ci podwy¿s
zenia (lub obni¿enia) s¹ wyra ne. Umowa spó³ki musi regulowaæ te kwestie w sposób szczegó³o
e laj¹c maksymaln¹ wysoko æ podwy¿szonego kapita³u i termin podwy¿szenia. Je¿eli takich pos
w umowie spó³ki brak, podwy¿szenie kapita³u mo¿e nastêpowaæ tylko w drodze zmiany umowy spó
tej sytuacji do podwy¿szenia kapita³u, bez zmiany umowy, wystarcza uchwa³a podjêta bezwz
glêdn¹ wiêkszo ci¹ g³osów oddanych i wniesiona -jak wszystkie inne uchwa³y -do ksiêgi proto
art. 248 § 1 KSH). Mo¿na te¿ na podstawie umowy spó³ki podwy¿szaæ kapita³ wielokrotnie, za
od potrzeb spó³ki. Je¿eli uchwa³a wspólników okre la w sposób cis³y kwotê podwy¿szonego ka
e tego kapita³u w ca³o ci powoduje nieskuteczno æ uchwa³y. W konsekwencji objêcie przez nie
ch wspólników tylko czê ci podwy¿szonego kapita³u pozostaje bez wp³ywu na wysoko æ udzia³ów
z 9.2.1993 r., III CZP 15/93, PPH 1993, Nr 14, s. 22). Nie jest dopuszczalne pod
wy¿szenie kapita³u zak³adowego spó³ki z o.o. przez ponowne oszacowanie wk³adów niepieniê¿ny
sionych na pokrycie kapita³u zak³adowego (uchw. SN z 25.1.1995 r., III CZP 177/94, a
SN 1995, Nr 5, s. 31-38 z krytyczn¹ glos¹ A. Kappesa, PPH 1995, Nr 11, s. 37-40; tez
a ta jest akceptowana przez K. Kruczalaka, Podwy¿szenie kapita³u zak³adowego, Pr. Spó³. 19
96, Nr 1, s. 6 i nast.).
1
STRONA 300
Nb 291
Je¿eli umowa nie przewiduje podwy¿szenia kapita³u zak³adowego, nastêpuje ono w drodze odpo
wiedniej zmiany umowy, z zachowaniem warunków art. 256 KH. Przyst¹pienie osób trzecich
do objêcia udzia³ów w podwy¿szonym kapitale zak³adowym powinno byæ po³¹czone z objêciem pr
h udzia³u. Przyst¹pienie, o którym mowa w art. 256 KH, winno mieæ formê aktu notarialnego
(wyr. SA w £odzi z 6.11.1997 r., I ACa 513/97, OSP 1998, Nr 7-8, poz. 143).
Niezale¿nie od przyjêtego w danej spó³ce sposobu podwy¿szania kapita³u (w drodze uchwa³y cz
oprzez zmianê umowy) podwy¿szenie to nale¿y zg³osiæ do rejestru. Do zg³oszenia nale¿y do³¹c
l) uchwa³ê o podwy¿szeniu kapita³u;
2) o wiadczenia o objêciu podwy¿szonego kapita³u przez wspólników lub osoby trzecie. Przepi
y KSH znosz¹ dualizm polegaj¹cy na odmiennym traktowaniu wspólników dotychczasowych i ws
pólników nowych, obejmuj¹cych udzia³y w podwy¿szonym kapitale zak³adowym. Obecnie o wiadcze
o objêciu udzia³ów dotychczasowego wspólnika, jak i nowych wspólników wymaga formy aktu no
arialnego. Wspólnicy nowi maj¹ ponadto obowi¹zek z³o¿enia o wiadczenia o przyst¹pieniu do s
w tej samej formie -art. 259 KSH);
3) o wiadczenie wszystkich cz³onków zarz¹du, ¿e wk³ady na podwy¿szony kapita³ zosta³y w ca³
ne. O wiadczenie to nie mo¿e byæ zast¹pione ¿adnym innym dowodem (uchw. SN z 9.2.1993 r.,
III CZP 15/93, PPH 1993, Nr 14, s. 22).
Artyku³ 262 KSH odnosi siê zarówno do sytuacji, gdy nast¹pi³a zmiana umowy spó³ki, jak i do
zypadku, w którym podwy¿szenie nast¹pi³o z mocy dotychczasowych postanowieñ umowy.
Nb 292
Podwy¿szenie kapita³u w spó³ce z o.o. prowadziæ mo¿e do zmiany uk³adu g³osów na zgromadzeni
ków. Dlatego te¿ wprowadza siê w tym przypadku prawo pierwszeñstwa dotychczasowych wspólni
ków do objêcia nowych udzia³ów. Prawo to w poszczególnych spó³kach mo¿e byæ ukszta³towane r
a nawet wy³¹czone na mocy wyra nego postanowienia umowy spó³ki albo uchwa³y o podwy¿szeniu
pita³u. W braku odmiennych postanowieñ umownych lub uchwa³y, dotychczasowi wspólnicy maj¹
prawo pierwszeñstwa objêcia nowych udzia³ów w relacji do swych udzia³ów dotychczasowych. Pr
wo pierwszeñstwa nale¿y wykonaæ w ci¹gu miesi¹ca od wezwania do jego wykonania. Odpowiedni
e wezwania zarz¹d spó³ki rozsy³a jednocze nie wspólnikom.
STRONA 301
Nb 293
Obni¿enie kapita³u zak³adowego mo¿na traktowaæ jako proces odwrotny do podwy¿szenia i podle
aj¹cy nieco innym regu³om. Wspólnicy decyduj¹ siê na obni¿enie kapita³u zak³adowego, gdy ka
en jest nadmiemy w stosunku do potrzeb albo gdy czê æ tego kapita³u ma byæ przeniesiona na
inne fundusze (zapasowy, rezerwowy), tzw. papierowe obni¿enie kapita³u. W takim prz
ypadku nie ma wyp³aty na rzecz wspólnika. Celem obni¿enia kapita³u zak³adowego mo¿e byæ te¿
cenia wspólnikom kwot bêd¹cych równowarto ci¹ ich udzia³ów w kapitale zak³adowym. Obni¿enie
ak³adowego mo¿e prowadziæ do wyrównania bilansu, gdy wykazuje on stratê, tak aby by³a mo¿li
p³aty dywidendy dla wspólników. Gdyby kapita³ zak³adowy nie zosta³ obni¿ony w stosownym mom
ie, nale¿a³oby go przeznaczyæ na uzupe³nienie strat (1. Weiss, w: Prawo, s. 91-92; ten¿e,
Obni¿enie kapita³u zak³adowego w spó³ce z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹, MoP 1995, Nr1,s.1
Obni¿enie kapita³u zak³adowego mo¿e siê odbyæ poprzez: umorzenie udzia³ów (tj. ich likwidac
wi¹¿e siê ze zmniejszeniem liczby udzia³ów, zmniejszenie warto ci udzia³ów i obie techniki
ocze nie.
Uchwa³a o obni¿eniu kapita³u zak³adowego (w formie aktu notarialnego) powinna okre laæ kwot
o jak¹ ma byæ on obni¿ony, oraz sposób obni¿enia (art. 263 § l KSH). Obni¿enie mo¿e byæ dok
przez proporcjonalne obni¿enie warto ci wszystkich udzia³ów, b¹d przez umorzenie niektóryc
po ród nich. Wiele zale¿y w tej mierze od istniej¹cej struktury kapita³u (czy ka¿dy wspólni
a tylko jeden udzia³, czy te¿ ma ich wiêcej). W ka¿dym razie obni¿enie nie mo¿e naruszaæ pr
isów o minimalnej wysoko ci kapita³u (50 000 z³), o minimalnej warto ci udzia³u (500 z³), a
k¿e zasady, ¿e o ile ka¿dy ze wspólników ma wiêcej ni¿ jeden udzia³, o tyle wszystkie udzia
byæ równe.
Nb 294
Obni¿enie kapita³u (zw³aszcza przy wyp³acie gotówki) mo¿e godziæ w interesy wierzycieli spó
atego te¿ KSH przewiduje obligatoryjny tryb postêpowania, maj¹cy na celu zabezpieczeni
e ich interesów. W szczególno ci o uchwalonym obni¿eniu kapita³u nale¿y og³osiæ wraz z wezw
wierzycieli, aby -je¿eli nie zgadzaj¹ siê na obni¿enie -wnie li sprzeciw. Og³oszenia dokon
je zarz¹d. O uchwalonym obni¿eniu kapita³u zak³adowego zarz¹d og³asza w Monitorze S¹dowym i
spodarczym oraz w pi mie przeznaczonym do og³oszeñ spó³ki wraz z wezwaniem wierzycieli do
zg³oszenia sprzeciwu, je¿eli nie zgadzaj¹ siê oni na obni¿enie. Wierzyciel mo¿e wnie æ sprz
najpó niej w ci¹gu trzech miesiêcy, licz¹c od
STRONA 302
daty og³oszenia. Wierzyciele, którzy z³o¿yli sprzeciw, powinni byæ przez
spó³kê zaspokojeni lub zabezpieczeni. Tych, którzy sprzeciwu nie zg³osili, uwa¿a siê za zga
j¹cych siê na obni¿enie kapita³u (art. 264 § l KSH).
Zasad powy¿szych nie stosuje siê, je¿eli pomimo obni¿ek nie zwraca siê wspólnikom wp³at dok
nych na kapita³ zak³adowy, a jednocze nie z obni¿eniem kapita³u zak³adowego nastêpuje podwy
ie co najmniej
do pierwotnej wysoko ci (art. 264 § 2 KSH).
Nb 295
Obni¿enie kapita³u zak³adowego nale¿y zg³osiæ celem wpisania do rejestru. Zg³oszenia dokonu
ca³y zarz¹d spó³ki. Do zg³oszenia nale¿y za³¹czyæ:
1) uchwa³ê o obni¿eniu kapita³u zak³adowego,
2) dowody nale¿ytego wezwania wierzycieli,
3) o wiadczenia zarz¹du stwierdzaj¹ce, ¿e wierzyciele, którzy zg³osili sprzeciw w terminie,
zostali przez spó³kê zaspokojeni lub zabezpieczeni. Jak ka¿da zmiana umowy spó³ki z o.o., t
k i obni¿enie kapita³u zak³adowego uzyskuje skutek dopiero od chwili zarejestrowania (
zob. szerzej J. Tomkiewicz, J. Blach, Spó³ka, s. 192 i nast.).
Zasad okre lonych w pkt. 2 i 3 nie stosuje siê, gdy ³¹cznie z obni¿eniem ma miejsce podwy¿s
enie kapita³u zak³adowego (art. 264 § 2 KSH).
Je¿eli obni¿enie kapita³u zak³adowego wi¹¿e siê z umorzeniem udzia³ów w zwi¹zku ze ziszczen
e lonego zdarzenia, nale¿y do³¹czyæ o wiadczenie wszystkich cz³onków zarz¹du w formie aktu
lnego o spe³nieniu wszystkich warunków zwi¹zanych z umorzeniem (art. 265 § 4 KSH).
4. Umorzenie udzia³ów
Nb 296
Z obni¿eniem kapita³u zak³adowego wi¹¿e siê umorzenie udzia³ów. Zachodzi jednak taka zale¿n
ie kapita³u zak³adowego wymaga umorzenia udzia³ów lub ich warto ci, natomiast samo umorzen
ie nie musi wi¹zaæ siê zawsze z obni¿eniem kapita³u zak³adowego.
Umorzenie udzia³ów prowadzi do ich prawnego unicestwienia (likwidacji). Z art. 199 K
SH wynika, ¿e umorzenie jest mo¿liwe, gdy:
l) umowa spó³ki tak stanowi,
2) tylko po wpisie spó³ki do rejestru,
3) podjêta jest uchwa³a wspólników (z wyj¹tkiem umorzenia w razie ziszczenia siê okre loneg
darzenia).
Mo¿emy wyró¿niæ dwa tryby umorzenia: 1) dobrowolne, 2) przymusowe.
STRONA 303
W przypadku umorzenia dobrowolnego w istocie nie dochodzi jeszcze do umorzenia,
ale nastêpuje nabycie udzia³u przez spó³kê, a nastêpnie udzia³ jest umarzany. Nabycie to od
a siê w drodze umowy miêdzy spó³k¹ a wspólnikiem, którego udzia³ jest umarzany. Warunkiem u
nia dobrowolnego jest zgoda wspólnika na nabycie, st¹d te¿ okre lenie "umorzenie dobrowo
lne".
Umorzenie przymusowe odbywa siê bez zgody wspólnika. Jednak¿e przes³anki i tryb umorzeni
a przymusowego okre laæ musi umowa spó³ki. W zwi¹zku z tym wspólnik przez podpisanie umowy
pó³ki albo te¿ nabycie udzia³ów w spó³ce i tym samym przyst¹pienie do spó³ki zna warunki pr
o umorzenia. Jest to wiêc umowna zgoda udzielona na przysz³o æ.
Zasad¹ jest, ¿e musi byæ spe³niony trzeci warunek przy umorzeniu, tj. podjêta uchwa³a zgrom
dzenia wspólników. Uchwa³a powinna okre laæ m.in. podstawê prawn¹ umorzenia, wysoko æ wynag
a przys³uguj¹cego wspólnikowi za umorzony udzia³. W przypadku umorzenia przymusowego uch
wa³a powinna zawieraæ uzasadnienie. Wyp³ata wynagrodzenia za umorzony udzia³ jest zasad¹.
Nie mo¿e byæ ono ni¿sze od warto ci ksiêgowej udzia³u. Mo¿liwy jest jednak drugi rodzaj umo
nia: bez wynagrodzenia. Na takie umorzenie wspólnik powinien wyraziæ zgodê. Powodów taki
ej jego decyzji mo¿e byæ wiele, np. gdy w spó³ce nie ma rodków wystarczaj¹cych na sp³atê u
zamian za zgodê na darmowe umorzenie wspólnik otrzymuje uprzywilejowanie innych udzi
a³ów, czy te¿ prawa zostaj¹ mu przyznane osobi cie. Szczególnym przypadkiem mo¿e byæ umorze
razie ziszczenia siê okre lonego zdarzenia (np. dokonanie czynu konkurencyjnego prz
ez wspólnika). W tej sytuacji stosuje siê przepisy o umorzeniu przymusowym, a umowa
mo¿e stanowiæ, ¿e udzia³ ulega umorzeniu na podstawie uchwa³y o obni¿eniu kapita³u zak³adow
odejmowanej przez zarz¹d, a nie wspólników.
S¹ dwa ród³a wyp³at kwot za umorzony udzia³: kapita³ zak³adowy i czysty zysk. W pierwszym
adku dochodzi do obni¿enia kapita³u zak³adowego o warto æ umorzonych udzia³ów. W drugim -mo
jest umorzenie bez obni¿enia kapita³u zak³adowego, gdy w spó³ce jest wypracowany czysty z
ysk. W nastêpstwie umorzenia udzia³ów z czystego zysku powstaje wyj¹tkowa sytuacja, w któr
ej warto æ nominalna udzia³ów w spó³ce nie pokrywa siê z warto ci¹ kapita³u zak³adowego, bo
ekwencji takiego umorzenia zmniejsza siê suma warto ci wszystkich udzia³ów w stosunku do
warto ci kapita³u zak³adowego. Ten ostatni staje siê wiêkszy od tej sumy.
STRONA 304
W razie umorzenia wymagaj¹cego obni¿enia kapita³u zak³adowego umorzenie nastêpuje z chwil¹
arejestrowania obni¿enia kapita³u zak³adowego (chyba ¿e zachodzi przypadek okre lony w art
. 264 § 2 KSH). Je¿eli umorzenie nastêpuje z czystego zysku, jest skuteczne z chwil¹ pod
jêcia uchwa³y (walnego zgromadzenia albo zarz¹du w przypadku okre lonym w art. 199 § 4 KSH
).
V. Udzia³y
Nb 297
Kapita³ zak³adowy dzieli siê na udzia³y. Termin udzia³ jest u¿ywany w Kodeksie spó³ek handl
w ró¿nych znaczeniach. Pojêcie udzia³u nale¿y odnosiæ zarówno do kapita³u zak³adowego, jak
do spó³ki. Powstaj¹ tu nieroz³¹czne zale¿no ci, i¿ w zamian za wniesione do spó³ki wk³adu w
muje okre lonej warto ci nominalnej udzia³y w kapitale zak³adowym, które co do zasady powi
nny stanowiæ od
wzorowanie warto ci wk³adów wniesionych do spó³ki. Nie jest mo¿liwe w spó³ce z o.o. przyzna
dzia³ów kapita³owych bez wniesienia do spó³ki wk³adów. W tym te¿ znaczeniu mo¿emy mówiæ o u
ta³owych, tj. tych, które nie maj¹ co prawda substratu kapita³owego, ale stanowi¹ okre lon¹
kapitale zak³adowym spó³ki (czê æ zapisu rachunkowego). W tym sensie warto æ udzia³ów mo¿e
cyfr¹ okre laj¹c¹ oznaczony nomina³, np. 500 z³, 1000 z³ itd. Nie mo¿na natomiast okre liæ
dzia³u w postaci u³amka (np. 1/3 kapita³u zak³adowego). Warto æ nominalna udzia³u jest, pod
ie jak warto æ kapita³u zak³adowego, sta³a i mo¿e ulec zmianie tylko poprzez podwy¿szenie l
obni¿enie jego warto ci, co z kolei wi¹¿e siê z zachowaniem sformalizowanego trybu (okre lo
ego w art. 258-265 KSH).
Od zmiany warto ci udzia³u w kapitale zak³adowym nale¿y odró¿niæ okre lenie rzeczywistej wa
wk³adów (l. Weiss, w: Prawo, s. 239). Zasadniczo powinna istnieæ to¿samo æ (równo æ) miêdzy
oszonych do spó³ki wk³adów pieniê¿nych przeznaczonych na pokrycie swoich udzia³ów a kapita³
owym. Jednak¿e nie mo¿na wykluczyæ, ¿e wspólnik zdecyduje siê na wniesienie wk³adu pieniê¿n
zep³acaj¹c" swoje udzia³y (np. wniesie kwotê 1000 z³ na pokrycie swojej czê ci kapita³u zak
o, czyli udzia³u warto ci 800 z³). W ten sposób rzeczywista warto æ wnoszonych wk³adów bêdz
a ni¿ warto æ udzia³u wspólnika. Wystêpuje wówczas "przep³acenie" warto ci
udzia³ów, polegaj¹ce na objêciu ich po cenie wy¿szej od warto ci minimalnej (tzw. agio, art
154 § 3 KSH). Odwrotna sytuacja jest niedopuszczalna
STRONA 305
(co do zawy¿enia i zani¿enia warto ci aportu porównaj uwagi odnosz¹ce siê do kapita³u zak³a
o).
Nb 298
Od tak rozumianych udzia³ów (kapita³owych) nale¿y odró¿niæ inne znaczenia przypisywane temu
rminowi. Mianowicie przez udzia³ w spó³ce rozumieæ bêdziemy ogó³ praw i obowi¹zków wspólnik
nikaj¹ z KSH i umowy spó³ki. Ogó³ praw i obowi¹zków wspólników wi¹¿e siê bezpo rednio z udz
rozumianym jako rachunkowo okre lona warto æ ekonomiczna, bêd¹ca czê ci¹ kapita³u zak³adowe
iadaj¹ca zadeklarowanej przez wspólnika w aktach o zawi¹zaniu spó³ki warto ci wk³adu (A. Sz
owski, w: Kodeks, s. 859). Nie jest mo¿liwe przyznanie praw i obowi¹zków kapita³owych be
z przypisanej do wspólnika czê ci warto ci kapita³u zak³adowego. Nie jest mo¿liwe zatem prz
e na wzór spó³ki akcyjnej (art. 361 § 1 KSH) istnienia udzia³ów "pustych", tj. tych, które
przedstawiaj¹ ¿adnej warto ci nominalnej (np. w nastêpstwie umorzenia - wiadectwa u¿ytkowe
i przypisywanie im okre lonych praw w spó³ce. Nie jest równie¿ mo¿liwy "obrót" prawami i o
i¹zkami wspólnika w oderwaniu od udzia³u.
Nb 299
Powszechnie u¿ywa siê równie¿ terminu udzia³ w zysku, Kodeks spó³ek handlowych u¿ywa ju¿ ok
"prawo do udzia³u w zysku" w art. 191 § l KSH.
Udzia³y w kapitale zak³adowym spó³ki mog¹ byæ równe lub nierówne. Oznacza to, ¿e w pierwszy
adku musz¹ mieæ identyczn¹ warto æ nominaln¹, a w drugim -mo¿liwa jest sytuacja, w której n
j¹ one takiej samej warto ci nominalnej.
Nb 300
O liczbie i warto ci udzia³ów decyduje umowa spó³ki (jednostronne o wiadczenie woli). Natom
ast Kodeks spó³ek handlowych rozstrzyga w art. 152 KSH o mo¿liwo ci wyboru miêdzy udzia³ami
o równej lub nierównej wysoko ci. Niezale¿nie od tego, czy udzia³y s¹ równej warto ci, czy
, zawsze suma warto ci nominalnej tych udzia³ów musi odpowiadaæ warto ci kapita³u zak³adowe
Istotnym wyj¹tkiem od tej zasady jest umorzenie warto ci udzia³ów z czystego zysku, gdy¿
w takim przypadku suma warto ci nominalnej udzia³ów nie bêdzie odpowiada³a warto ci kapita³
ak³adowego. Dzieje siê tak dlatego, gdy¿ nie dochodzi do obni¿enia kapita³u zak³adowego, a
ikwidowane (umarzane) udzia³y s¹ sp³acane z czystego zysku, a nie z kapita³u zak³adowego.
Wspólnicy w umowie spó³ki musz¹ podj¹æ decyzjê o tym, czy wspólnik mo¿e mieæ tylko jeden, c
czbê udzia³ów. Z rozstrzygniêciem takim wi¹¿¹ siê konsekwencje w postaci przyjêcia równo ci
dzia³ów, podzielno ci lub ich niepodzielno ci. Przepis w umowie spó³ki
STRONA 306
"wspólnik mo¿e mieæ co najwy¿ej jeden udzia³" nie mo¿e odnosiæ siê do sytuacji, w której ws
eczywi cie ma tylko jeden udzia³, ale nie ma zamkniêtej drogi do tego, aby mia³ wiêcej udz
ia³ów. Nale¿y wiêc odró¿niaæ formalny nakaz posiadania maksimum jednego udzia³u, od faktycz
posiadania jednego udzia³u, ale w sytuacji, gdy w umowie znajduje siê przepis "wspólni
k mo¿e mieæ wiêksz¹ liczbê udzia³ów" czy "wspólnik mo¿e mieæ wiêcej ni¿ jeden udzia³".
Nastêpstwem przyjêcia pierwszego b¹d drugiego rozwi¹zania jest odmienna warto æ nominalna
ia³ów i odmienna ich liczba. W przypadku je¿eli wspólnik ma maksymalnie jeden udzia³ (w wy
niku przepisu umowy spó³ki), jego udzia³y mog¹ byæ dzielone. Oznacza to równie¿ wobec wspól
ich udzia³y mog¹ mieæ w stosunku do siebie nierówn¹ warto æ, np. jeden l 000 z³, a inny 20
W pierwszym i drugim przypadku wspólnik bêdzie móg³ obj¹æ tylko jeden udzia³. Minimalna war
go udzia³u wynosi 500 z³.
Równo æ udzia³ów oznacza, ¿e udzia³y wszystkich wspólników maj¹ identyczn¹ warto æ nominaln
Niepodzielno æ tych udzia³ów jest cech¹ charakterystyczn¹ tego typu udzia³ów. Oznacza to,
mo¿na ich dzieliæ na mniejsze czê ci, nawet je¿eli ich warto æ mog³aby to uzasadniaæ. Tak n
a³ o warto ci 10 000 z³ teoretycznie móg³by byæ podzielony na 20 udzia³ów po 500 z³ ka¿dy.
e¿eli w umowie spó³ki stanowi siê o równo ci udzia³ów, to zabieg taki nie jest mo¿liwy. Udz
ponadto przedmiotem wspólno ci zarówno ³¹cznej (nabycie przez ma³¿onków lub spó³kê cywiln¹)
ch u³amkowych.
Inaczej jest w przypadku, gdy wspólnik ma maksymalnie jeden udzia³, np. o warto ci 100
00 z³. Przedmiotem obrotu mog¹ byæ wtedy cz¹stki tego udzia³u, np. 1000 z³, jak równie¿ -zg
z art. 183 § 3 KSH -mo¿e byæ on podzielony miêdzy spadkobierców. Mo¿liwe jest równie¿ zbyc
go udzia³u na rzecz innego wspólnika. W takim przypadku wspólnik traci prawa z tytu³u pr
zynale¿no ci do spó³ki, gdy¿ traci w niej cz³onkostwo. Je¿eli jednak wspólnik nabywa udzia³
ego wspólnika, to nastêpuje w³¹czenie warto ci tego udzia³u do udzia³u dotychczasowego. W t
sposób wspólnik bêdzie mia³ w dalszym ci¹gu jeden udzia³ (por. J. Namitkiewicz, Kodeks, t.
, s. 16; A. Szajkowski, w: Kodeks, s. 860). W zwi¹zku z powy¿szym nale¿y odró¿niæ zbycie ud
ia³u, jego czê ci (gdy wspólnik ma najwy¿ej jeden udzia³) lub jego u³amkowej czê ci (gdy je
dmiotem wspólno ci w czê ciach u³amkowych).
STRONA 307
Nb 301
Mo¿emy -stosuj¹c ró¿ne kryteria -dokonaæ podzia³u udzia³ów na nastêpuj¹ce rodzaje:
1) udzia³y "za³o¿ycielskie" i nowe udzia³y w podwy¿szonym kapitale zak³adowym;
2) udzia³y zwyk³e i udzia³y uprzywilejowane;
3) udzia³y otrzymane za wk³ady pieniê¿ne, udzia³y otrzymane w zamian za aporty;
4) udzia³y, z którymi zwi¹zany jest obowi¹zek powtarzaj¹cych siê wiadczeñ niepieniê¿nych i
yk³e (art. 176 KSH);
5) udzia³y, z którymi zwi¹zany jest obowi¹zek dop³at w stosunku do nich (art. 178 KSH);
6) udzia³y podzielne i niepodzielne;
7) udzia³y równe i nierówne.
Kodeks spó³ek handlowych przewiduje wyra nie mo¿liwo æ istnienia udzia³ów o szczególnych up
iach (które to powinny byæ w umowie spó³ki wyra nie okre lone). Wyró¿nione s¹ uprawnienia c
u, co do dywidendy lub sposobu uczestniczenia w podziale maj¹tku w przypadku likwi
dacji spó³ki.
Uprzywilejowanie dotycz¹ce prawa g³osu nie mo¿e przyznawaæ uprawnionemu wiêcej ni¿ 3 g³osy
jeden udzia³. Uprzywilejowanie co do g³osu mo¿e dotyczyæ tylko udzia³ów o równej warto ci n
lnej. Natomiast uprzywilejowanie co do dywidendy mo¿e polegaæ na przyznaniu dywidend
y, która nie mo¿e przewy¿szaæ wiêcej ni¿ o po³owê dywidendy przys³uguj¹cej udzia³om nieuprz
m. Udzia³y uprzywilejowane dotycz¹ce dywidendy nie korzystaj¹ z pierwszeñstwa zaspokojen
ia przed pozosta³ymi udzia³ami (chyba ¿e umowa spó³ki stanowi inaczej). Uprzywilejowanie m
o¿e te¿ polegaæ na przyznaniu prawa do dywidendy uprzywilejowanej niewyp³aconej w latach
poprzednich. W takim przypadku powinno siê okre liæ w umowie spó³ki najwy¿sz¹ liczbê lat,
e dywidenda mo¿e byæ wyp³acona z zysku w latach nastêpnych. Jednak okres ten nie mo¿e prze
kraczaæ 5 lat (art. 197 KSH). Poza wskazanymi przyk³adowo w art. 174 KSH uprawnienia
mi mo¿liwe jest uprzywilejowanie wynikaj¹ce z umowy spó³ki, a polegaj¹ce na np. pierwszeñst
ie w nabyciu zbywanych udzia³ów, pierwszeñstwie w objêciu udzia³ów w podwy¿szonym kapitale
dowym, wyra¿aniu zgody na niektóre czynno ci spó³ki. Wymienione uprzywilejowanie dotyczy u
dzia³ów wspólników, co nale¿y odró¿niæ od przywilejów przeznaczonych konkretnemu wspólnikow
atnie zwi¹zane s¹ z jego osob¹ i nie przechodz¹ na nabywcê udzia³ów.
STRONA 308
Nb 302
Wspólnik nie mo¿e pobieraæ odsetek od wniesionych wk³adów i przys³uguj¹cych udzia³ów, ale o
od maj¹tku spó³ki mog¹ powodowaæ powiêkszenie maj¹tku spó³ki. Innymi s³owy, spó³ka mo¿e kor
od wniesionego przez wspólników wk³adu do spó³ki maj¹tku. Ponadto na udzia³y (podobnie praw
o zysku w spó³ce) nie mog¹ byæ wystawiane dokumenty na okaziciela ani dokumenty na zlece
nie, jak równie¿ dokumenty imienne (art. 174 § 6 KSH).
VI. Prawa wspólników
1. Uwagi ogólne
Nb 303
Kodeks spó³ek handlowych wprowadza w art. 20 zasadê równego traktowania wspólników w tych s
mych okoliczno ciach (por. Nb. J 83). Niezale¿nie od tego, w art. 174 § l KSH przewidu
je, ¿e je¿eli ustawa lub umowa spó³ki nie stanowi inaczej, wspólnicy maj¹ równe prawa i obo
i w spó³ce. Zasada ta nie ma jednak absolutnego charakteru, skoro dopuszcza siê w usta
wie uprzywilejowanie udzia³ów (co do g³osu, co do dywidendy, co do sposobu uczestnicze
nia w podziale maj¹tku -art. 174 § 2-4), jak równie¿ daje mo¿liwo æ takich regulacji w umow
spó³ki, choæby te¿ przez przyznanie praw osobi cie indywidualnemu
wspólnikowi.
Nb 304
Prawa wspólników mo¿emy podzieliæ na dwie grupy: przypisane do udzia³ów i przyznane osobi c
wspólnikowi. Kodeks reguluje prawa udzia³owe, natomiast woli wspólników pozostawiona jes
t regulacja praw osobistych. W odniesieniu do spó³ki z o.o. ród³em podzia³u przyjêtego pow
jest art. 159 KSH. Nie by³o potrzeby wprowadzania tak wyra nego uregulowania, jak to
uczyniono w spó³ce akcyjnej (art. 354 KSH), ze wzglêdu na dotychczasow¹ praktykê i aproba
tê doktryny dla tych praw. Do przyk³adowych praw osobi cie przypisanych mo¿emy zaliczyæ: p
rawo powo³ywania i odwo³ywania organów, prawo do otrzymywania oznaczonych wiadczeñ od spó³
Przyznanie osobistych uprawnieñ mo¿e byæ uzale¿nione od dokonania oznaczonych wiadczeñ od
spó³ki, up³ywu terminu lub ziszczenia siê warunku. Prawa zwi¹zane z udzia³em przechodz¹ na
ywcê udzia³u. Prawa przyznane osobi cie s¹ niezbywalne.
Nb 305
Do najwa¿niejszych praw udzia³owych wspólników nale¿y zaliczyæ:
l) prawo uczestniczenia i g³osowania na zgromadzeniu wspólników (mo¿na je realizowaæ bezpo
ednio lub przez pe³nomocników) -por. uwagi odnosz¹ce siê do zgromadzenia wspólników;
STRONA 309
2) prawo nadzoru nad dzia³alno ci¹ spó³ki przejawiaj¹ce siê w indywidualnej kontroli (art.
KSH) lub dzia³aniu przez odpowiednie organy (radê nadzorcz¹ lub komisjê rewizyjn¹) -por.
uwagi odnosz¹ce siê do organów nadzoru (Nb. 340);
3) prawo wytaczania powództw w stosunku do uchwa³ powziêtych przez wspólników;
4) prawo ¿¹dania wy³¹czenia wspólnika;
5) prawo do udzia³u w czystym zysku bilansowym (dywidendzie), chyba ¿e umowa spó³ki wy³¹cza
czysty zysk od podzia³u;
6) prawo do zbycia udzia³ów;
7) prawo zwrotu dop³at na warunkach okre lonych w art. 179 KSH;
8) prawo do wynagrodzenia za dostarczanie przez wspólników na rzecz spó³ki wiadczeñ niepie
iê¿nych, którymi obci¹¿one s¹ ich udzia³y (por. Nb. 32 J);
9) prawo uczestniczenia w podziale likwidowanego maj¹tku spó³ki (por. uwagi dotycz¹ce li
kwidacji -Nb. 362);
10) tzw. prawa mniejszo ci.
2. Prawo ¿¹dania wy³¹czenia wspólnika
Nb 306
Szczególnego rodzaju uprawnieniem wspólników w spó³ce z o.o., które nie wystêpuje w takiej
taci w spó³ce akcyjnej, jest ¿¹danie wy³¹czenia wspólnika (I. Weiss, Prawa wspólników spó³k
akcjonariuszy spó³ki akcyjnej, Pr. Spó³. 1997, Nr 10, s. 3). Wy³¹czenia wspólnika mog¹ ¿¹da
ozostali wspólnicy, je¿eli ich udzia³y przekraczaj¹ po³owê kapita³u zak³adowego. Umowa spó³
ewidywaæ prawo wyst¹pienia z powództwem tak¿e mniejszej liczbie wspólników (równie¿ jednego
leby ich udzia³y przekracza³y po³owê kapita³u zak³adowego (art. 266 § l i 2 KSH). Tak wiêc,
le¿no ci od rozstrzygniêæ umowy spó³ki, z ¿¹daniem wy³¹czenia, wyst¹piæ mo¿e mniej lub bard
no wspólników reprezentuj¹ce wiêcej ni¿ 50% kapita³u zak³adowego.
O wy³¹czeniu wspólnika orzeka s¹d, je li zachodz¹ wa¿ne przyczyny. Wa¿na przyczyna musi dot
oszczególnych wspólników. Dotyczyæ ona mo¿e np. dzia³ania na szkodê spó³ki (dzia³alno æ kon
ozpowszechnianie nieprawdziwych wiadomo ci), utrudnianie dzia³ania spó³ki (brak wspó³dzia³a
przy podejmowaniu uchwa³), ale tak¿e -d³u¿szego wyjazdu, choroby uniemo¿liwiaj¹cej dzia³al
wodow¹ itp. Zdaniem SN, niemo¿no æ bezkonfliktowego wspó³dzia³ania ze wspólnikiem, bêd¹ca n
relacji interpersonalnych wewn¹trz spó³ki z ograniczon¹ odpo-
STRONA 310
-wiedzialno ci¹, mo¿e stanowiæ wa¿n¹ przyczynê wy³¹czenia go ze spó³ki na podstawie art. 28
. SN z 19.3.1997 r., II CKN 31/97, OSNC 1997, Nr 7-8, poz. 116 z glosami J Kozak
a, OSP 1997, Nr 11, poz. 208; M. Litwiñskiej, PPH 1998, Nr l, s. 35 oraz A. Szumañsk
iego, OSP 1997, Nr 11, poz. 208). Generalnie przyczyny te mog¹ siê wi¹zaæ z win¹ b¹d braki
winy wspólnika (szerzej zob. A. W Wi niewski, Prawo, s. 168; J Tomkiewicz, J Bloch,
Spó³ka, s. 231-234; M. Litwiñska, w: Prawo, s. 96-97; Z. Roszewski, Wy³¹czenie wspólnika ze
spó³ki z o.o. jako nastêpstwo niewykonania lub nienale¿ytego wykonania zobowi¹zania wynika
j¹cego ze stosunku spó³ki, PPH 1998, Nr 1, s. 16 i nast.).
W procesie o wy³¹czenie wspólnika wspólnicy nie mog¹ byæ zastêpowani przez adwokata lub rad
awnego wykonuj¹cego zawód w spó³dzielni lub w spó³kach wiadcz¹cych pomoc prawn¹ podmiotom
rczym (wyrok SN z 13.3.1991 r., I CR484/90, OSN 1992, Nr 7-8, poz. 138).
Warunkiem wy³¹czenia jest to, ¿e udzia³y wy³¹czonego wspólnika musz¹ byæ przejête przez wsp
soby trzecie. Cenê przejêcia udzia³u ustala s¹d orzekaj¹cy o wy³¹czeniu na podstawie rzeczy
tej warto ci udzia³u (nie nominalnej) w chwili dorêczenia pozwu. S¹d ten wyznacza równie¿ t
rmin, w ci¹gu którego ma byæ zap³acona cena. Je¿eli w ci¹gu tego czasu nie zostanie ona zap
ona (lub z³o¿ona do depozytu s¹dowego), orzeczenie o wy³¹czeniu wspólnika staje siê bezskut
ne. Wspólnik ten ma wówczas prawo ¿¹daæ od pozywaj¹cych go naprawienia szkody (art. 267 § 2
H). Wspólnika prawomocnie wy³¹czonego, którego udzia³y zosta³y w terminie zap³acone, uwa¿a
usuniêtego ze spó³ki ju¿ od chwili dorêczenia mu pozwu. Nie wp³ywa to jednak na wa¿no æ czy
których bra³ udzia³ w spó³ce po dorêczeniu pozwu (art. 269 KSH).
Poza mo¿liwo ci¹ s¹dowego wy³¹czenia wspólnika wspólnik mo¿e utraciæ cz³onkostwo w spó³ce,
rê sprzeda¿, zamiana lub darowizna udzia³u, w sytuacji umorzenia jego udzia³u oraz w wyn
iku ustania spó³ki.
Nb 307
Prawo do dywidendy jest jednym z podstawowych praw wspólników (A. Kidyba, w: Prawo,
s. 174; A. Szumañski, Zakres prawa wspólnika spó³ki kapita³owej do udzia³u w zysku, Pr. Spó
97, Nr 6, s. 10 i nast.). ród³em zysku w spó³ce mo¿e byæ prowadzenie dzia³alno ci gospodar
ak równie¿ oprocentowanie wk³adów pieniê¿nych w spó³ce, zbycie sk³adników maj¹tkowych wnies
aport za cenê wy¿sz¹ od okre lonej przy
STRONA 311
utworzeniu itp. Zysk w spó³ce powstaje wtedy, gdy wystêpuje nadwy¿ka aktywów nad pasywami
spó³ki, a ma to miejsce, gdy wszystkie prawa maj¹tkowe, ³¹cznie ze rodkami pieniê¿nymi, po
ne przez spó³kê przewy¿szaj¹ sumê zobowi¹zañ i kapita³u zak³adowego. Z czystym zyskiem mamy
enia wówczas, gdy od zysku spó³ki odejmiemy naliczone podatki, do których spó³ka jest zobow
ana (dochodowy, od nieruchomo ci, VAT itp.). Po up³ywie roku obrotowego i sporz¹dzeniu
przez zarz¹d bilansu jest mo¿liwe stwierdzenie, czy wyst¹pi czysty zysk, czy te¿ nie. Z
godnie z art. 231 § 2 pkt 1 i 2 KSH, na zwyczajnym zgromadzeniu wspólników nastêpuje roz
patrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarz¹du z dzia³alno ci spó³ki oraz sprawozdania fin
ansowego za ubieg³y rok obrotowy oraz je¿eli umowa spó³ki przekazuje sprawê podzia³u zysku
gromadzeniu wspólników, organ ten jest w³adny podj¹æ stosown¹ uchwa³ê. G³osowanie w tej spr
e mo¿e mieæ formy pisemnej (art. 231 § 4 KSH). Je¿eli nawet w spó³ce jest wypracowany zysk,
to wspólnikowi przys³uguje jedynie ogólne prawo, które stanie siê skuteczne i skonkretyzow
ane po podjêciu stosownej uchwa³y. Dopiero z chwil¹ podjêcia tej uchwa³y wspólnicy maj¹ ros
enie o wyp³atê dywidendy. Wspólnicy -je li umowa nie stanowi inaczej -konkretyzuj¹ terminy
wyp³aty zysku i jego wysoko æ. Uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy s¹ wspólnic
y, którym udzia³y przys³ugiwa³y w dniu powziêcia uchwa³y o podziale zysku. Jednak¿e umowa s
o¿e upowa¿niæ zgromadzenie wspólników do okre lenia dnia, wed³ug którego ustala siê listê w
awnionych do dywidendy za dany rok obrotowy. Dzieñ ten nazywany jest dniem dywiden
dy. Nie mo¿e on byæ wyznaczony pó niej ni¿ w ci¹gu 2 miesiêcy od podjêcia uchwa³y.
Podzia³ czystego zysku jest podzia³em na rzecz wspólników, natomiast z rozporz¹dzaniem zys
kiem mamy do czynienia, je¿eli czysty zysk nie jest dzielony miêdzy wspólników, a rozdys
ponowany inaczej. To rozporz¹dzenie mo¿e polegaæ na utworzeniu specjalnych funduszy, n
a które jest przekazywany nie podzielony zysk. Mo¿liwy jest równie¿ podzia³ czê ciowy i czê
rozporz¹dzenie na fundusze.
Nb 308
Zasad¹ jest, ¿e je¿eli umowa spó³ki nie stanowi inaczej, zysk przypadaj¹cy wspólnikowi dzie
siê w stosunku proporcjonalnym do udzia³ów. Umowa mo¿e tê zasadê zmieniaæ w ten sposób, ¿e
arza przywileje niektórym udzia³om co do dywidendy. Umowa spó³ki lub pó niejsza uchwa³a wsp
nie mo¿e pozbawiæ zysku tylko niektórych wspólników, a preferowaæ innych.
STRONA 312
Nb 309
Dywidenda jest limitowana. Kwoty przeznaczone do podzia³u miêdzy wspólników nie mog¹ przek
raczaæ zysku za ostatni rok obrotowy, powiêkszonego o kwoty przekazane na kapita³y (fu
ndusze) rezerwowe w po
przednich latach i pomniejszonego o poniesione straty oraz o kwoty przekazane na
fundusze rezerwowe utworzone zgodnie z ustaw¹ lub umow¹ spó³ki, które nie mog¹ byæ przezna
ne na wyp³atê dywidendy (art. 192).
Nb 310
Charakterystyczna jest mo¿liwo æ zaliczkowania dywidendy. Umowa spó³ki mo¿e upowa¿niæ zarz¹
p³aty wspólnikom zaliczki na poczet dywidendy za rok obrotowy, je¿eli spó³ka posiada rodki
wystarczaj¹ce na wyp³atê i przewiduje siê zysk za rok obrotowy, za który ma byæ dokonana wy
ta. Jednak spó³ka mo¿e wyp³aciæ zaliczkê na poczet dywidendy, je¿eli jej sprawozdanie finan
e za ostatni rok obrotowy wykazuje zysk. Zaliczka stanowiæ mo¿e najwy¿ej po³owê zysku osi¹g
iête go do koñca ostatniego roku obrotowego, powiêkszonego o niewyp³acone zyski z poprze
dnich lat obrotowych oraz pomniejszonego o straty z lat poprzednich i kwoty obow
i¹zkowych kapita³ów rezerwowych utworzonych zgodnie z ustaw¹ lub umow¹ spó³ki (art. 195 § l
.
Co do uprzywilejowania udzia³ów w zakresie dywidendy -por. Nb. 301.
4. Prawo do zbywania udzia³ów
Nb 311
Na udzia³y nie mog¹ byæ wystawione dokumenty na okaziciela, dokumenty na zlecenie ani
imienne. W spó³ce akcyjnej akcje przeznaczone s¹ w istocie do obrotu, podczas gdy w spó³ce
z o.o. obrót udzia³ami mo¿e byæ ograniczony (ale nie zakazany). W szczególno ci w umowie s
nie mo¿na ca³kowicie wy³¹czyæ prawa do zbycia lub zastawiania udzia³u (a contrario do art.
182 § l KSH).
Nb 312
Artyku³ 180 KSH przewiduje dla zbycia udzia³u jego czê ci lub u³amkowej czê ci oraz zastawi
a udzia³ów formê pisemn¹ z podpisami notarialnie po wiadczonymi. Wobec wyra nego uregulowan
a w art. 180 KH formy zbycia udzia³ów, nie ma podstaw do stosowania art. 259 KSH.
Nb 313
W wyniku zbycia udzia³ów nabywca wstêpuje we wszystkie przys³uguj¹ce zbywcy prawa. W szcze
gólno ci przechodzi na nabywcê prawo do zysków, prawo indywidualnej kontroli, prawo g³osu
na zgromadzeniu
wspólników, prawo ¿¹dania wy³¹czenia wspólnika i inne. Nie przechodz¹ natomiast te, które z
zyznane osobi cie wspólnikowi, a nie s¹ zwi¹zane z udzia³ami (P J. Turowicz, Prawa przyzna
ne osobi cie poszczególnym wspólnikom lub akcjonariuszom, PS 1999, Nr 7-8, s. 22 i nas
t.).
Przechodz¹ równie¿ obowi¹zki, tj. obowi¹zek powtarzaj¹cych siê wiad-
STRONA 313
-czeñ niepieniê¿nych, obowi¹zek wniesienia dop³at (je li zosta³y te obowi¹zki ustanowione w
ie) itd.
O przej ciu udzia³u na nabywcê nale¿y zawiadomiæ spó³kê z przedstawieniem dowodu przej cia
wszystkim umowy sprzeda¿y, darowizny, zamiany itp. Dopiero od chwili zawiadomieni
a spó³ki przej cie udzia³ów zyskuje moc wobec spó³ki.
Nb 314
Przepisy KSH i umowa spó³ki, w sposób wyra ny, mog¹ ograniczyæ mo¿liwo æ zbywania i zastawi
zia³ów. Zbycie udzia³ów mo¿e byæ uzale¿nione od:
1) zezwolenia zarz¹du spó³ki na takie dzia³ania okre lone w umowie spó³ki,
2) okre lenia w umowie spó³ki dodatkowych ograniczeñ dla zbycia lub zastawu,
3) ograniczenia lub wy³¹czenia w umowie spó³ki wst¹pienia do spó³ki spadkobierców zmar³ego
.
Umowa zbycia udzia³ów zawarta bez zezwolenia spó³ki stanowi czynno æ bezskuteczn¹ -i to zar
wobec spó³ki, jak i w stosunkach miêdzy stronami. Umowa taka mo¿e staæ siê skuteczna dopier
wtedy, gdy stosowne zezwolenie zostanie udzielone (wyrok SN z 7.9.1993 r., II C
RN
60/93, MoP 1991, Nr 5). Odmowa zezwolenia na zbycie lub zastaw udzia³ów daje wspólniko
wi, któremu odmówiono zbycia lub zastawu, podstawê do zwrócenia siê do s¹du rejestrowego o
ezwolenie na te czynno ci. Wspólnik musi jednak okre liæ wa¿ne powody dla zbycia lub zasta
wienia udzia³u. W sytuacji gdy s¹d uzna, i¿ zachodz¹ wa¿ne powody dla zbycia lub zastawu u
dzia³u, winien wyznaczyæ spó³ce termin do przedstawienia innego nabywcy. Je¿eli miêdzy zbyw
udzia³u a nabywc¹ (albo spó³k¹) nie dojdzie do porozumienia co do ceny nabycia, s¹d rejestr
wy mo¿e oznaczyæ tê cenê po przes³uchaniu bieg³ego. Jednak¿e, gdy wskazana przez spó³kê oso
i ceny nabycia w wyznaczonym przez s¹d terminie, wspólnik mo¿e swobodnie rozporz¹dzaæ swym
udzia³em, chyba ¿e nie przyj¹³ oferowanej zap³aty (art. 182 § 5 in fine KSH) (por. J. Nami
kiewicz, Kodeks, s. 130; T Dziurzyñski, w: Kodeks, s. 329).
Umowa spó³ki mo¿e okre laæ dodatkowe ograniczenia dla zbycia lub zastawienia udzia³u. Mo¿e
przewidywaæ prawo pierwokupu dla pozosta³ych wspólników czy nawet jednego wspólnika, okre
iæ czas, w jakim zbycie jest mo¿liwe, ustaliæ mo¿liwo ci zbycia tylko na rzecz osoby posia
daj¹cej okre lone uprawnienia czy wykszta³cenie.
Nb 315
Umowa spó³ki mo¿e tak¿e wy³¹czyæ lub ograniczyæ wst¹pienie do spó³ki spadkobierców zmar³ego
przypadku umowa -pod rygo
STRONA 314
-rem bezskuteczno ci ograniczenia lub wy³¹czenia -musi okre liæ warunki sp³aty spadkobiercó
ie wstêpuj¹cych do spó³ki. Umowa spó³ki mo¿e ponadto wy³¹czyæ lub ograniczyæ podzia³ udzia³
rców (je¿eli zmar³y wspólnik posiada³ wiêksz¹ liczbê udzia³ów). W takiej sytuacji powstaje
(udzia³u) miêdzy wspó³uprawnionymi. Wykonuj¹ oni swoje prawa w spó³ce poprzez wspólnego prz
wiciela, a je¿eli nie zosta³ on wskazany, o wiadczenia spó³ki mog¹ byæ wa¿nie dokonywane wo
tóregokolwiek z nich (art. 184 KSH).
W przypadkach zbycia udzia³u (lub jego czê ci) nabywca odpowiada solidarnie ze zbywc¹ za
niespe³nione wiadczenia nale¿ne spó³ce ze zbytego udzia³u, zbytej czê ci, u³amkowej czê c
§ l KSH).
5. Prawo zwrotu dop³at
Nb 316
Umowa spó³ki mo¿e zobowi¹zywaæ wspólników do dop³at w granicach liczbowo oznaczonej wysoko
osunku do udzia³ów (art. 177 § l KSH). Zasad¹ jest, ¿e dop³aty mog¹, lecz nie musz¹ byæ zwr
Obecne przepisy dotycz¹ce zwrotu dop³at maj¹ charakter dyspozytywny. Je¿eli jednak zaist
niej¹ pozytywne przes³anki, powstaje prawo ¿¹dania zwrotu dop³at wnoszonych do spó³ki. Z ar
179 § l KSH wynika, ¿e zwrot dop³at mo¿e wyst¹piæ w zasadzie wyj¹tkowo, je¿eli nie s¹ potrz
pokrycie strat w kapitale zak³adowym, wskazanych w sprawozdaniach finansowych. Po
za tym Kodeks spó³ek handlowych w art. 179 § 2 nak³ada jeszcze jeden warunek, mianowicie
zwrot dop³at mo¿e nast¹piæ dopiero po up³ywie 3 miesiêcy od og³oszenia o zamierzonym zwroc
w pi mie przeznaczonym do og³oszeñ spó³ki. Ponadto, zgodnie z art. 228 pkt 5 KSH, do zwrot
u dop³at wymagana jest uchwala wspólników (A. Kidyba, Spó³ka, s. 217-218).
Artyku³ 179 § l KSH s³u¿y ochronie kapita³u zak³adowego. Mianowicie, je¿eli aktywa po odjêc
przekraczaj¹ lub s¹ równe wysoko ci kapita³u zak³adowego, to mo¿liwy jest zwrot dop³at. Je
tomiast ró¿nica powy¿sza jest mniejsza od warto ci kapita³u zak³adowego, dop³at zwracaæ nie
o, choæby wspólnicy przewidzieli tak¹ mo¿liwo æ w umowie spó³ki. Tak wiêc ustanowienie obow
t powoduje, ¿e wspólnicy musz¹ siê liczyæ z tym, ¿e dop³aty nie bêd¹ zwrócone, choæby taki
pólników. Zwrot dop³at mo¿e obejmowaæ ca³o æ lub czê æ wnoszonych dop³at. Zale¿eæ to mo¿e p
umowy spó³ki i uchwa³y wspólników. Je¿eli dop³aty pokry³yby stratê bilansow¹, to pozosta³e
yæ równomiernie zwrócone wszystkim wspólnikom. Dop³aty mog¹ byæ zwracane tylko w formie
STRONA 315
analogicznej do tej, w jakiej je wniesiono -czyli w formie pieniê¿nej (A. Kidyba, Spó³ka
, s. 217-218). Zwrot dop³at mo¿e nast¹piæ, je¿eli zapad³a stosowna uchwa³a w tym wzglêdzie.
t dop³at mo¿e byæ zastrze¿ony od razu w umowie, co bêdzie decydowa³o o charakterze dop³at (
otne czy bezzwrotne). Je¿eli jednak w umowie spó³ki nie okre lono zwrotu dop³at, a spe³nion
s¹ warunki z art. 179 § l KSH, wspólnicy mog¹ podj¹æ stosown¹ uchwa³ê. Uchwa³a taka powinn
zaæ og³oszenie, o którym mowa w art. 179 § 2 KSH, i stanowiæ podstawê tego og³oszenia. Uchw
zwrocie dop³at, co do zasady, zapada bezwzglêdn¹ wiêkszo ci¹ g³osów oddanych. Jednak¿e wsp
umowie spó³ki mog¹ zobowi¹zaæ siê do podejmowania takich uchwa³ w przysz³o ci wiêkszo ci¹ k
bidem). Zwrot dop³at nastêpuje wed³ug regu³y równoczesnego zwrotu wszystkim wspólnikom (ibi
em). Oznacza to, ¿e nie mo¿na wprowadziæ zasady, i¿ jedni wspólnicy otrzymaj¹ zwrot dop³at
e niej ni¿ inni, jedni zostan¹ uprzywilejowani w okre lony sposób w stosunku do innych. Ni
e ma jednak przeszkód, aby wspólnik powstrzyma³ siê od odbioru zwrotu dop³aty. Spó³ka musi
nak przygotowaæ zwrot dop³at w identycznym momencie dla wszystkich. W przypadku zwro
tu nastêpuje on proporcjonalnie w stosunku do zarz¹dzonej wielko ci dop³at, a nie kwot r
ealnie wyp³acanych. Zwrot dop³at musi nast¹piæ równomiernie w stosunku do wszystkich wspóln
ków. Oznacza to równie¿, ¿e nie mo¿e byæ zastosowana zasada, ¿e niektórzy bêd¹ mieli zwróco
omiernie), a inni nie. Nie mo¿na równie¿ przyj¹æ w umowie lub uchwale wspólników zasady nie
mierno ci w stosunku do czê ci wspólników, a równomierno ci w stosunku do innych (inaczej T
ziurzyñski, w: Kodeks, s. 320). Powodowa³oby to naruszenie art. 20 KSH.
6. Prawa mniejszo ci
Nb 317
W spó³ce z o.o. mo¿na wyró¿niæ tzw. prawa mniejszo ci. Chodzi o te wszystkie prawa wspólnik
e maj¹ stanowiæ swoist¹ przeciwwagê dla kompetencji zgromadzenia wspólników podejmowanych w
szo ci¹ g³osów. Prawa mniejszo ci s¹ chronione przez zespó³ praw wspólników, które mog¹ s³u
praw udzia³owych w spó³ce. Prawa mniejszo ci w spó³ce z o.o. mo¿na podzieliæ na tzw. prawa
ktywne i prawa indywidualne (A. Kidyba, Ochrona, s. 191). Do praw kolektywnych z
aliczamy te, które s¹ uregulowane w art. 223, 236, 266 § 2 KSH, a do praw indywidualny
ch wymienione w artyku³ach: 188 § 2, art. 212, 239-240, 247, 248 § 4, art. 250 pkt 2-5
, art. 271 § l, art. 295 KSH.
STRONA 316
Podstaw¹ ochrony praw mniejszo ci w spó³ce z o.o. jest zespó³ ich indywidualnych praw, co w
istocie sprowadza siê do prawa ¿¹dania okre lonego zachowania siê przez ograny spó³ki lub i
pod1nioty. Prawa kolektywne stanowi¹ uzupe³nienie praw indywidualnych i najczê ciej opi
eraj¹ siê na ³¹cznym u³amku kapita³u zak³adowego, dziêki któremu mog¹ uzupe³niaæ ¿¹dania in
innego kryterium -charakteru praw -mo¿emy wyró¿niæ prawa mniejszo ci bezwarunkowe i warunk
owe. Te pierwsze stanowi¹ grupê praw, które nie mog¹ byæ wol¹ stron zmienione, a ich podsta
s¹ bezwzglêdnie obowi¹zuj¹ce przepisy prawa. Do takich praw zaliczamy te, które zawarte s¹
: art. 188 § 2 KSH -prawo przegl¹dania ksiêgi udzia³ów, art. 212 KSH -prawo indywidualnej
kontroli, art. 239 § l w zw. z art. 250 pkt 2 KSH -prawo sprzeciwu wobec powziêtej u
chwa³y nie objêtej porz¹dkiem obrad, art. 240 KSH w zw. z art. 250 pkt 4 KSH prawo spr
zeciwu wobec uchwa³y powziêtej bez formalnego zwo³ania zgromadzenia wspólników, art. 247 K
SH -prawo ¿¹dania g³osowania tajnego na zgromadzeniu wspólników, art. 248 § 4 KSH -prawo pr
egl¹dania ksiêgi protoko³ów i ¿¹dania po wiadczonych przez zarz¹d odpisów uchwal. Pozosta³e
j¹ charakter warunkowy i s¹ uzale¿nione od dodatkowych przes³anek, które musz¹ wyst¹piæ po
ie wspólników. W skazane przepisy nale¿y traktowaæ jako ca³o ciowo okre laj¹ce ustawowe pra
iejszo ci (inaczej l. Weiss, Prawa mniejszo ci w spó³kach kapita³owych, PPH 1995, Nr 10, s
. 22; przyjmuje on, ¿e tylko dwa przepisy art. 223 i 236 KSH
kszta³tuj¹ ca³o æ praw mniejszo ci).
VII. Obowi¹zki wspólników
1. Uwagi ogólne
Nb 318
Wspólnicy obci¹¿eni s¹ obowi¹zkami okre lonymi w KSH oraz w umowie spó³ki. Do najwa¿niejszy
l) obowi¹zek wniesienia wk³adów (w gotówce lub wk³adem niepieniê¿nym) -por. Nb. 279;
2) obowi¹zek wyrównania brakuj¹cej warto ci aportu -art. 175 KSH;
3) obowi¹zek dokonywania dop³at w stosunku do udzia³ów -art. 177-179 KSH;
4) obowi¹zek dostarczania spó³ce powtarzaj¹cych siê wiadczeñ niepieniê¿nych -art. 176 KSH.
STRONA 317
2. Obowi¹zek wyrównania brakuj¹cej warto ci aportu
Nb 319
Zgodnie z art. 175 KSH, na wspólnikach ci¹¿y obowi¹zek (solidarnie z cz³onkami zarz¹du) wyr
ania brakuj¹cej warto ci aportu. Art. 175 KSH nale¿y odró¿niæ od art. 292 KSH, gdy¿ ten ost
i reguluje odpowiedzialno æ odszkodowawcz¹. Natomiast w art. 175 KSH chodzi o ustawowy
obowi¹zek zwrotu brakuj¹cej warto ci aportu (M. Allerhand, Kodeks, s. 24). Nale¿ wiêc prz
yj¹æ, ¿e odmiennie ni¿ w przypadku art. 292 KSH, w art. 175 KSH chodzi o sytuacjê, w której
(A. Kidyba, Spó³ka, s. 195):
1) aporty zosta³y znacznie zawy¿one w stosunku do ich warto ci zbywczej;
2) sytuacja taka mia³a miejsce w dniu zawarcia umowy spó³ki;
3) odpowiedzialno æ ponosz¹: wspólnik wnosz¹cy aport bez wzglêdu na to, czy mia³ tego wiad
nie i cz³onkowie zarz¹du, którzy znaj¹c okoliczno æ zawy¿enia warto ci aportu, mimo to zg³
niosek o wpis spó³ki do rejestru;
4) odpowiedzialno æ tych osób jest solidarna;
5) odpowiedzialno æ ta ogranicza siê do wyrównania ró¿nicy miêdzy warto ci¹ zbywcz¹ a warto
mowie spó³ki.
Nie ma znaczenia warto æ aportu, zarówno przed zawarciem umowy spó³ki (stan przedorganizac
yjny), jak i ju¿ po zawarciu umowy (stan spó³ki w organizacji), a tak¿e w momencie zarej
estrowania spó³ki. Jakiekolwiek zawy¿enie warto ci aportu po zawarciu umowy spó³ki, nawet g
yby rzeczywista warto æ zmniejszy³a siê w ten sposób, tak ¿e nie by³oby ju¿ dysproporcji mi
zyjêt¹ warto ci¹ a rzeczywistym stanem rzeczy, obowi¹zek wyrównania brakuj¹cej warto ci bêd
nia³(M. Allerhand, Kodeks, s. 23). Analogicznie nale¿y postêpowaæ przy ocenie warto ci apo
rtu w przypadku podwy¿szania kapita³u zak³adowego. Momentem, w którym musi wyst¹piæ dysprop
rcja miêdzy warto ci¹ aportu (zawy¿on¹) a warto ci¹ rzeczywist¹, jest zmiana umowy spó³ki,
wy¿szenie kapita³u zak³adowego wystêpuje na mocy dokonanych postanowieñ umowy spó³ki, w chw
z³o¿enia o wiadczenia o objêciu udzia³ów przez wspólników. Brakuj¹ca warto æ aportu, do kt
obowi¹zuje siê wspólnik, stanowi ró¿nicê, jaka powstanie po odjêciu od warto ci aportu wpis
w bilansie spó³ki, warto ci zbywczej. Nie jest to wiêc odpowiedzialno æ za szkodê, ale za
kuj¹c¹ warto æ i-to po spe³nieniu innych kryteriów, okre lonych w art. 175 KSH. Na podstawi
ego przepisu nie mo¿na wiêc okre liæ innych granic (damnum emergens, lucrum cessans), ja
k równie¿ s¹ inne przes³anki stosowania tego przepisu w stosunku do art. 292 KSH (powsta
nie szkody, zwi¹zek przy
STRONA 318
czynowy miêdzy szkod¹ a dzia³aniem). Nie ma te¿ znaczenia wina lub brak winy osób zobowi¹za
ych do zwrotu (A. Kidyba, Spó³ka, s. 199).
Odpowiedzialno æ z art. 175 KSH dotyczy zarówno obecnych, jak i by³ych wspólników (a wiêc t
wy³¹czonych, czy których udzia³y zosta³y umorzone), obecnych i by³ych cz³onków zarz¹du -tyc
dokonywali zg³oszenia do rejestru i mieli wiadomo æ zawy¿enia warto ci aportu.
3. Obowi¹zek dop³at
Nb 320
Je¿eli umowa spó³ki zobowi¹zuje wspólników do dop³at w granicach cyfrowo oznaczonej wysoko
stosunku do udzia³ów, na wspólnikach ci¹¿y obowi¹zek wnoszenia takich dop³at w terminie i n
asadach okre lonych w umowie spó³ki albo w uchwale wspólników. Z wyra nego brzmienia art. 1
7 § 1 i 2 KSH wynika, ¿e obowi¹zek ten musi siê odnosiæ do wszystkich wspólników, gdy¿ dop³
inna odpowiadaæ udzia³om wspólników (A. Kidyba, w: Prawo, s. 178).
Dop³aty stanowi¹ formê wiadczenia pieniê¿nego na rzecz spó³ki i wnoszone s¹ w celu powiêks
maj¹tku. S¹ to jednak takie wiadczenia, które nie powiêkszaj¹ udzia³ów i kapita³u zak³ado
ody wnoszenia dop³at mog¹ byæ rozmaite, np. je¿eli s¹ czasowe trudno ci w dzia³alno ci spó³
eje niebezpieczeñstwo naruszenia kapita³u zak³adowego b¹d potrzeba poczynienia nak³adów in
tycyjnych, a maj¹tek spó³ki móg³by nie wystarczyæ na ich pokrycie (por. A. W Wi niewski, Pr
, s. 103-104; J. Weiss, Podwy¿szenie kapita³u zak³adowego i dop³aty w spó³ce z o.o., PPH 19
4, Nr 12, s. 1 i nast.).
Kreowanie obowi¹zku dokonywania dop³at i ich wysoko æ w stosunku do udzia³ów musi wynikaæ w
ie z umowy spó³ki (por. L. ‾y¿ylewski, Dop³aty w spó³ce z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹, P
Nr 7, s. 25). Umowa spó³ki mo¿e wiêc przewidywaæ, ¿e wspólnicy maj¹ obowi¹zek dop³aty kwoty
owiadaj¹cej: dwukrotnej warto ci udzia³u, 1/3 udzia³u, udzia³owi. Natomiast wysoko æ dop³at
rminy ich wnoszenia winny byæ okre lone w miarê potrzeby uchwal¹ wspólników. Dop³ata taka m
yæ uchwalona tylko bezwzglêdn¹ wiêkszo ci¹ g³osów oddanych. W umowie spó³ki okre la siê wiê
ko æ dop³aty w stosunku do udzia³u. Nie oznacza to, ¿e dop³ata musi byæ wnoszona jednorazow
maksymalnej wysoko ci. Mo¿na podj¹æ uchwa³ê o wielokrotnym wnoszeniu dop³at, do wysoko ci
k okre lonej w umowie spó³ki (A. Kidyba, w: Prawo, s. 178).
STRONA 319
Je¿eli dop³aty stanowi¹ wyrównanie strat w kapitale zak³adowym, zalicza siê je na poczet te
o kapita³u i nie mog¹ byæ zwracane (art. 179 § l KSH), chyba ¿e umowa spó³ki stanowi inacze
W innych przypadkach zwrot dop³at mo¿e nast¹piæ na podstawie uchwa³y wspólników. O tym, czy
p³ata jest zwracana czy nie decyduj¹ sami wspólnicy. Je¿eli brak jest takiego rozstrzygn
iêcia w umowie spó³ki, decyzja w tym zakresie powinna zapa æ w formie uchwa³y wspólników. W
stanowi wspomniana sytuacja, w której dop³aty przeznaczone s¹ na pokrycie strat bilans
owych w kapitale zak³adowym.
W celu ochrony wierzycieli spó³ki Kodeks spó³ek handlowych przewiduje, ¿e zwrot dop³at mo¿e
st¹piæ dopiero po up³ywie 3 miesiêcy od og³oszenia o zamierzonym zwrocie w pismach przezna
czonych do og³oszeñ spó³ki (art. 179 § 2 KSH). Zwrot dop³at musi nast¹piæ równomiernie wszy
spólnikom, proporcjonalnie do wniesionych przez nich kwot (art. 179 § 3 KSH).
Je¿eli dop³aty zosta³y zwrócone wspólnikom, to mo¿na uznaæ, ¿e istnieje w dalszym ci¹gu obo
wych dop³at. Zwrócone dop³aty nale¿y traktowaæ jakby nigdy nie by³y wnoszone. Jednak¿e w um
e spó³ki mo¿na regulowaæ te kwestie odmiennie, np. wspólnicy mog¹ przewidzieæ, ¿e w momenci
otu dop³at ga nie ten obowi¹zek na przysz³o æ. Inaczej, ni¿ ma to miejsce w przypadku wnosz
ch wk³adów (por. art. 190 KSH), z tytu³u wnoszonych dop³at mo¿na przewidzieæ odsetki. Takie
postanowienie umowy spó³ki mo¿e mieæ walor przy d³ugim okresie korzystania z dop³at i stano
iæ formê rekompensaty dla wspólnika (A. Kidyba, w: Prawo, s. 179).
Dop³aty mo¿na uwa¿aæ wiêc niejako za przymusow¹ wewnêtrzn¹ po¿yczkê spó³ki w granicach cyfr
j wysoko ci w stosunku do udzia³ów (por. J. Namitkiewicz, Kodeks, s. 76). Jednak¿e wspólni
cy uiszczaj¹cy dop³aty nie s¹ z tego tytu³u wierzycielami spó³ki i nie maj¹ roszczenia o ic
wrot, chyba ¿e zapad³a uchwa³a o zwrocie dop³at (por. 1: Dziurzyñski, w: Kodeks, s. 317).
Je¿eli jednak umowa spó³ki tak stanowi, maj¹ oni roszczenie o zwrot, jak równie¿ mo¿liwy je
zwrot dop³at bez uchwa³y wspólników.
Je¿eli wspólnik nie ui ci³ dop³aty w okre lonym terminem obowi¹zany jest do zap³aty odsetek
wowych. Spó³ka mo¿e ¿¹daæ równie¿ naprawienia szkody wynik³ej ze zw³oki (art. 178 § 2 KSH).
STRONA 320
4. Obowi¹zek wiadczeñ niepieniê¿nych na rzecz spó³ki
Nb 321
Umowa spó³ki mo¿e nak³adaæ na wspólników obowi¹zek powtarzaj¹cych siê wiadczeñ niepieniê¿n
padku nie chodzi o wiadczenia jednorazowe, lecz te, które siê stale powtarzaj¹, a których
rodzaj, terminy i ewentualnie odszkodowanie umowne musz¹ byæ okre lone w umowie spó³ki. T
radycyjnie wskazuje siê na takie obowi¹zki, jak np. dostarczanie buraków do cukrowni,
zbo¿a do m³yna, drewna do tartaku, piasku na budowê, chmielu do browaru, pó³fabrykatów niez
nych w procesie technologicznym, udostêpnianie hal, rodków transportu (R. Pabis, Powt
arzaj¹ce siê, cz. I, s. 4-5). Obowi¹zek, o którym mowa, dotyczy wiêc dostarczania spó³ce pe
ch przedmiotów w sposób periodyczny, zgodnie z zasadami okre lonymi w umowie spó³ki. Obowi¹
ek dokonywania powtarzaj¹cych siê wiadczeñ niepieniê¿nych mo¿e byæ na³o¿ony zarówno w pier
e spó³ki, jak i mo¿e stanowiæ przedmiot zmiany umowy (por. J. Tomkiewicz, J Blach, Spó³ka,
. 46-47; A. W Wi niewski, Prawo, s. 104).
Istot¹ na³o¿enia obowi¹zku powtarzaj¹cych siê wiadczeñ niepieniê¿nych jest "przywi¹zanie"
u do udzia³u, co nale¿y odró¿niæ od obowi¹zków na³o¿onych osobi cie na konkretnego wspólnik
Zasadniczym skutkiem ustanowienia takiego obowi¹zku jest wiêc w przypadku zbycia udz
ia³u przej cie tych obowi¹zków na nabywcê. Artyku³ 176 § 3 KSH przewiduje, ¿e zbycie udzia³
tórego jest "przy
wi¹zany" obowi¹zek powtarzaj¹cych siê wiadczeñ niepieniê¿nych, jest mo¿liwe bez zezwolenia
ko wtedy, gdy umowa spó³ki tak stanowi. Je¿eli w umowie spó³ki brak takiego unormowania, z
bycie mo¿liwe jest tylko za zgod¹ spó³ki. Problem zbycia udzia³u obci¹¿onego obowi¹zkiem po
aj¹cych siê wiadczeñ niepieniê¿nych uregulowany zosta³ wiêc inaczej ni¿ przy "zwyk³ym" zby
, które mo¿e byæ dokonane tak¿e bez zgody spó³ki, a za jej zgod¹ jedynie wówczas, gdy umowa
yra nie to przewiduje. Umowa spó³ki winna rozstrzygaæ, jaki organ spó³ki wyrazi zgodê na zb
e. W praktyce czynno ci takie s¹ uzale¿nione od zgody zarz¹du. Zbycie udzia³u bez wymagane
go zezwolenia nie wywo³uje skutków prawnych wobec spó³ki, choæby zbywca nie by³ ju¿ w³a cic
rzedmiotu, do którego wiadczenia by³ zobowi¹zany (M. Allerhand, Kodeks, s. 299; T Dziur
zyñski, w: Kodeks, s. 315). Wynagrodzenie wspólnika mo¿e byæ okre lone w umowie (w dowolny
sposób) albo je¿eli umowa nie okre la wysoko ci wynagrodzenia, zastosowanie maj¹ odpowied
nie przepisy KSH. Jednak¿e wynagrodzenie nie mo¿e byæ wy¿sze od cen i stawek przyjêtych w
obrocie (art. 177 § 2 zd. ostatnie
STRONA 321
KSH). Spó³ka nie mo¿e te¿ zrzec siê swego uprawnienia i ci¹¿y na niej obowi¹zek przyjmowani
czeñ na³o¿onych na wspólników (M. Allerhand, Kodeks, s. 299).
Na³o¿one obowi¹zki mog¹ dotyczyæ wszystkich wspólników wed³ug tych samych zasad, ale tak¿e
ne na jednego lub kijku (odmiennie R. Pabis, Powtarzaj¹ce siê, cz. I, s. 5). Obowi¹zki
mog¹ dotyczyæ
jednych, a nie obowi¹zywaæ innych wspólników.
Nb 322
Od obowi¹zku powtarzaj¹cych siê wiadczeñ niepieniê¿nych przypisanego do udzia³u nale¿y odr
stkie sytuacje, w których wspólnik zawiera ze spó³k¹ odrêbn¹ umowê (poza umow¹ spó³ki), dot
nich wiadczeñ (dostaw). Umowa taka wi¹¿e wspólnika na ogólnych zasadach prawa cywilnego. N
ewykonanie lub nienale¿yte wykonanie obowi¹zku wiadczenia nale¿y oceniaæ w tym przypadku
na podstawie art. 471 i nast. KC (A. Kidyba, w: Prawo, s. 179).
Do zbycia udzia³u przez wspólnika, który zawar³ ze spó³k¹ dodatkow¹ umowê, nale¿y stosowaæ
H, a nie art. 176 § 3 KSH, bowiem udzia³ nie jest w tym przypadku obci¹¿ony obowi¹zkiem wi
dczenia. Ponadto w sytuacji niewykonania obowi¹zku wiadczenia okre lonego w odrêbnej um
owie zawartej miêdzy wspólnikami a spó³k¹ nie ma te¿ podstaw do ¿¹dania wy³¹czenia wspólnik
§ 1 KSH). Mo¿na natomiast wyst¹piæ z takim ¿¹daniem, je¿eli wspólnik nie wype³nia okre lon
wie obowi¹zku spó³ki dokonywania wiadczeñ niepieniê¿nych (A. Kidyba, w: Prawo, s. 179).
Sytuacja wspólnika, gdy jego udzia³ jest obci¹¿ony obowi¹zkiem powtarzaj¹cych siê wiadczeñ
niê¿nych oraz gdy zawar³ odrêbn¹ umowê ze spó³k¹, jest odmienna równie¿ z innego powodu. W
rzypadku wynagrodzenie za takie wiadczenie musi byæ wyp³acane nawet wówczas, gdy sprawo
zdanie finansowe nie wyka¿e czystego zysku. Przy rozwi¹zaniu spó³ki roszczenia p³yn¹ce z wy
onania obowi¹zków okre lonych w umowie spó³ki musz¹ byæ zaspokojone przed podzia³em maj¹tku
y wspólników, a w przypadku upad³o ci wspólnik traktowany jest tak, jak ka¿dy inny wierzyci
l spó³ki. Mo¿e wiêc doj æ do sytuacji, w której wspólnik, który ma prawo do odpowiedniej cz
go zysku, nie otrzyma dywidendy, bowiem bilans roczny wykazuje stratê, ale otrzyma
wynagrodzenie z tytu³u na³o¿onego na niego obowi¹zku wiadczenia niepieniê¿nego. Mo¿liwe s
odatkowe rozstrzygniêcia tych kwestii w umowie spó³ki. Rozwi¹zanie przyjête wart. 176 § 2 K
H jest logiczn¹ konsekwencj¹ tego, ¿e skoro jeden lub kilku wspólników ma obowi¹zki przypis
ne do udzia³u, to ich prawa
z tego tytu³u wymagaj¹ wyra nego zabezpieczenia.
STRONA 322
Oczywi cie, mo¿liwa jest równie¿ sytuacja, w której obowi¹zek powtarzaj¹cych siê wiadczeñ
h mo¿e byæ na³o¿ony w umowie spó³ki oraz ponadto w odrêbnej umowie wspólnika ze spó³k¹. Sku
ych obowi¹zków s¹ odmienne (zgodnie z tym, co powiedziano wy¿ej), mimo i¿ dotycz¹ tego same
o wspólnika i spó³ki.
VIII. Organy spó³ki
l. Zarz¹d
1.1. Uwagi ogólne
Nb 323
Organami spó³ki s¹: zarz¹d, rada nadzorcza, komisja rewizyjna oraz zgromadzenie wspólników.
Zarz¹d i zgromadzenie wspólników s¹ organami obligatoryjnymi, za rada nadzorcza i komisja
rewizyjna mog¹ staæ siê takimi organami, je¿eli wspólnicy tak zdecyduj¹ w umowie spó³ki lu
i kapita³ zak³adowy przekracza 500 000 z³ i wspólników jest wiêcej ni¿ 25.
Zarz¹d jest organem o kompetencjach zarz¹dzaj¹co-reprezentacyjnych i zajmuje szczególne
miejsce w systemie organów. Dziêki zarz¹dowi spó³ka mo¿e wystêpowaæ w obrocie. Zarz¹d korzy
omniemania kompetencji, co pozwala na ogólne okre lenie uprawnieñ tego organu. Kompete
ncje w zakresie prowadzenia spraw s¹ uzale¿nione od wp³ywu innych organów na dokonywanie
czynno ci (w szczególno ci chodzi o zgodê rady nadzorczej czy zgromadzenia wspólników). Na
omiast w sferze reprezentacji zarz¹d ma spo ród organów pe³niê kompetencji (por. wyj¹tek je
k art. 210, 253 KSH).
Sk³ad zarz¹du zale¿y od woli wspólników. Mo¿e on siê sk³adaæ ze wspólników lub spoza ich gr
wszym przypadku zak³ada siê przejêcie przez wspólników kompetencji mened¿erskich. Je¿eli za
pochodzi z osób spoza spó³ki (lub jest mieszany), kompetencje mened¿erskie s¹ odrywane od
wspólników. Zarz¹d mo¿e byæ jednoosobowy lub liczyæ kilka osób. Zale¿y to od struktury spó³
lu zarz¹dzania. Nie ma przeszkód, aby sk³ad wspólników (w szczególno ci w spó³kach niewielk
krywa³ siê ze sk³adem zarz¹du. Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e musi dochodziæ do rozdzielenia fu
iêdzy zgromadzeniem wspólników a zarz¹dem.
Do zarz¹du ma zastosowanie szereg przepisów z Tytu³u I "Przepisy ogólne". Dotyczy to prz
ede wszystkim art. 15, 17-19 KSH -por. Nb. 182.
STRONA 323
1.2. powo³anie zarz¹du
Nb 324
Zasad¹ jest, ¿e zarz¹d ustanawiaj¹ wspólnicy uchwa³¹, je¿eli umowa spó³ki nie stanowi inacz
ie z powy¿szym, wspólnicy mog¹ powo³aæ zarz¹d na posiedzenie zgromadzenia wspólników albo t
odstawie art. 227 KSH w formie uchwa³y poza zgromadzeniem. Jest to mo¿liwe, gdy wspóln
icy wiêkszo ci¹ g³osów -po wcze niejszej zgodzie wszystkich wspólników -w sprawie powo³ania
podejmuj¹ uchwa³ê na pi mie.
Kodeks spó³ek handlowych wart. 195 nie przewiduje dla powo³ania zarz¹du przez wspólników an
kworum, ani okre lonej wiêkszo ci g³osów, jak¹ ma byæ podjêta uchwa³a. Jednak¿e, zgodnie z
KSH, uchwa³y wspólników, podjête nie tylko na zgromadzeniu wspólników, ale równie¿ bez odb
zgromadzenia (te, które s¹ podejmowane na pi mie), musz¹ byæ powziête bezwzglêdn¹ wiêkszo c
ych. W umowie spó³ki powinien byæ równie¿ rozstrzygniêty problem kworum niezbêdnego do powo
zarz¹du. Przy braku takiego okre lenia, uchwa³a mo¿e zapa æ bez wzglêdu na liczbê obecnych
gromadzeniu wspólników, jednak poza zgromadzeniem wszyscy musz¹ siê zgodziæ na g³osowanie p
semne. Ponadto nale¿y pamiêtaæ, ¿e obligatoryjne w takim przypadku jest g³osowanie tajne (
art. 248 KSH).
Nb 325
Umowa spó³ki mo¿e postanowiæ jednak, ¿e zarz¹d jest powo³any w inny sposób i przez inny org
b osoby. Mo¿e to byæ wiêc powo³anie np. przez: radê nadzorcz¹, komisjê rewizyjn¹ czy te¿ ws
przez osoby trzecie. Mo¿liwy jest te¿ system mieszany, polegaj¹cy na tym, ¿e czê æ cz³onkó
jest wybierana, np. przez wspólników, czê æ wskazana przez osobê, czê æ powo³ywana, np. w
sowania. Sk³ad powo³anego zarz¹du powinien byæ zg³oszony do rejestru w ci¹gu 7 dni od zaist
ienia okoliczno ci powo³ania. Jednak¿e wpis do rejestru ma charakter deklaratoryjny (s
twierdzaj¹cy), a nie konstytutywny. Osoba mo¿e pe³niæ funkcje zarz¹du nastêpnego dnia po do
onaniu aktu albo w terminie wskazanym w uchwale. Podstaw¹ dzia³ania cz³onka zarz¹du pe³nie
nia funkcji jest stosunek organizacyjny, jaki powstaje miêdzy zarz¹dem a spó³k¹ na podstaw
ie powo³ania. Zarz¹d mo¿e pe³niæ swoj¹ funkcjê bezp³atnie (honorowo) albo otrzymywaæ wynagr
za pe³nion¹ funkcjê. Jednak¿e czêsto w nastêpstwie powo³ania do zarz¹du nastêpuje nawi¹zan
ku pracy, zlecenia czy innego stosunku zobowi¹zaniowego (tzw. umowy o zarz¹dzanie -k
ontrakty mened¿erskie). Zarówno powo³anie do zarz¹du, jak i zawarcie stosownych umów mo¿e b
uzale¿nione od szczególnych warunków, jakie osoba, która ma byæ
STRONA 324
powo³ana, ma spe³niæ. Cz³onkowie zarz¹du mog¹ byæ powo³ani na czas oznaczony albo nieoznacz
1.3. Odwo³anie zarz¹du
Nb 326
Niezale¿nie od d³ugo ci kadencji cz³onków zarz¹du mog¹ oni byæ w ka¿dej chwili odwo³ani, co
ich roszczeñ wynikaj¹cych z umowy o pracê (art. 203 § l KH) (l. Jacyszyn, Zawieszanie i
odwo³ywanie cz³onków zarz¹du, Pr. Spó³. 1997, Nr 6. Zob. te¿ wyr. SA w Warszawie z 17.12.19
r., I ACz 869/97, Prawo Gospodarcze 1998, Nr 5, s. 44). Zarz¹d jest odwo³ywany uchwa³¹ w
spólników, chyba ¿e umowa spó³ki stanowi inaczej. Je¿eli umowa spó³ki wskazuje inny organ o
, wspólnicy mog¹ zawsze odwo³aæ cz³onka zarz¹du uchwa³¹ (art. 203 § l KSH).
Umowa spó³ki mo¿e zawieraæ szczegó³owe postanowienia w kwestii zasad odwo³ania, zw³aszcza p
dywaæ, ¿e mo¿e ono nast¹piæ tylko z wa¿nych powodów (art. 203 § 2 KSH).
Nb 327
Problem mandatu by³ przedmiotem kontrowersji w doktrynie, w szczególno ci co do przyjêci
a, czy pojêcie mandat i kadencja s¹ pojêciami odrêbnymi czy to¿samymi -zob. J. Broi, M. Sa
fian, Mandat a kadencja cz³onka zarz¹du spó³ki z o.o. (art. 196 KH), PPH 1995, Nr 11, s.
l; S. So³tysiñski, A. Nowicka, Okres urzêdowania a czas trwania mandatu cz³onka zarz¹du s
pó³ek kapita³owych, PPH 1999, Nr 5, s. l i nast.; J: Szwaja, Mandat cz³onka organu spó³ki a
cyjnej czy kadencja organu, Ksiêga pami¹tkowa ku czci S. W³odyki, Kraków ³ 996, s. 449; po
r. równie¿ uchw. SN z 19.6.1997 r., !II CIP 28/97, PPH 1998, Nr 5, s. 31 z glosami A
. Jakubeckiego, J. Palinki, PPH 1998, Nr 5, s. 32 i nast.
Kodeks spó³ek handlowych rozstrzyga w¹tpliwo ci, jakie mia³y miejsce na gruncie Kodeksu ha
ndlowego. Mianowicie, je¿eli umowa spó³ki nie stanowi inaczej, mandat cz³onka zarz¹du wyga
sa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzaj¹cego sprawozdanie finansowe za
pierwszy pe³ny rok obrotowy pe³nienia funkcji cz³onka zarz¹du. Natomiast w przypadku pow
o³ania cz³onka zarz¹du na okres d³u¿szy ni¿ rok, jego mandat wygasa z dniem odbycia zgromad
enia wspólników zatwierdzaj¹cego sprawozdanie finansowe za ostatni pe³ny rok obrotowy pe³n
ienia funkcji cz³onka zarz¹du, chyba ¿e umowa spó³ki stanowi inaczej (art. 202 § l i 2).
Kodeks spó³ek handlowych daje ponadto mo¿liwo æ ró¿nicowania kadencji dla poszczególnych cz
rz¹du. Zasad¹ s¹ kadencje indywidualne ka¿dego z cz³onków zarz¹du. Je¿eli jednak cz³onków z
je siê na okres wspólnej kadencji, mandat cz³onka zarz¹du powo³anego przed up³ywem danej ka
encji zarz¹du wygasa równocze nie z wyga niêciem mandatów pozosta³ych cz³onków zarz¹du, chy
STRONA 325
urnowa spó³ki stanowi inaczej. Ponadto mandat wygasa wskutek rezygnacji, mierci lub o
dwo³ania ze sk³adu zarz¹du. Rezygnacja jest obecnie jednostronn¹ czynno ci¹ prawn¹ i do jej
uteczno ci nie potrzeba przyjêcia. Do z³o¿enia rezygnacji przez cz³onka zarz¹du stosuje siê
zepisy art. 746 § 2 i § 3 KC.
1.4. Kompetencje zarz¹du
Nb 328
Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, do kompetencji zarz¹du nale¿y reprezentacja i prowadzeni
e spraw spó³ki. Zarz¹d reprezentuje spó³kê w s¹dzie i poza nim. Zakres przedmiotowy prawa c
a zarz¹du do reprezentacji rozci¹ga siê na wszystkie czynno ci s¹dowe i pozas¹dowe spó³ki.
zy to zbywania i obci¹¿ania nieruchomo ci, ustanawiania i odwo³ywania prokury. Jednak¿e zb
ycie i wydzier¿awienie przedsiêbiorstwa lub jego zorganizowanej czê ci oraz ustanowienia
na nim ograniczonego prawa rzeczowego wymaga uchwa³y wspólników. Dokonanie czynno ci pr
awnej bez zgody wspólników powoduje skutki z art. 17 § l i 2 KSH. Zarz¹d ma pe³niê kompeten
ji zarz¹dzaj¹cych i czerpie swoje umocowanie z mocy prawa do dzia³ania jako organ.
W niektórych sytuacjach zarz¹d nie ma kompetencji do reprezentacji w stosunkach wewnêt
rznych spó³ki. Dotyczy to: umów i sporów miêdzy spó³k¹ a cz³onkami zarz¹du (art. 210 KSH) i
ycz¹cych uchylenia lub stwierdzenia niewa¿no ci uchwal. Szczególne znaczenie ma art. 2³ O
KSH, zgodnie z którym w umowach miêdzy spó³k¹ a cz³onkami zarz¹du oraz w sporach z nimi spó
zentuje rada nadzorcza lub pe³nomocnicy powo³ani uchwa³¹ wspólników, co ma szczególne znacz
e praktyczne w przypadku spó³ek jednoosobowych. Zawieranie umów na podstawie art. 203
KH nie jest uzale¿nione od uprzedniej uchwa³y wspólników (wyr. SN z 23.1.1998 r., I PKN
498/97, OSNAP 1999, Nr l, poz. 13).
Generalnie nale¿y stwierdziæ, ¿e norma art. 210 KSH ma zastosowanie równie¿ do spó³ek jedno
bowych, w których wspólnik jest jednocze nie cz³onkiem jednoosobowego zarz¹du. Je¿eli zarz¹
worzy jednoosobowy wspólnik, to istotne znaczenie ma to, kto bêdzie pe³nomocnikiem. je¿e
li pe³nomocnikiem mia³aby byæ osoba trzecia, to z przepisów KC l KSH nie wynikaj¹ zakazy t
akich czynno ci. Je¿eli jednak wspólnik Powo³uje siebie na pe³nomocnika do zawarcia umowy
z sob¹ jako cz³onkiem zarz¹du, to jest to czynno æ prawna zakazana, gdy¿ pe³nomocnik by³by
tron¹ czynno ci prawnej dokonanej w imieniu mocodawcy, chyba ¿e co innego wynika³oby z t
re ci pe³nomocnictwa albo ze wzglêdu na tre æ czynno ci prawnej wy³¹czona by³aby mo¿liwo æ
teresów mocodawcy. Mo¿emy wiêc przyj¹æ, ¿e przy zawieraniu umów
STRONA 326
w ramach kompetencji zwi¹zanych z pe³nieniem funkcji w spó³ce jednoosobowej i wieloosobo
wej ma zastosowanie art. 210 KSH (np. umowy o zarz¹dzaniu, zlecenia). Nieco inacze
j nale¿y traktowaæ dokonywanie czynno ci prawnych w spó³ce jednoosobowej, miêdzy cz³onkiem
z¹du reprezentuj¹cym spó³kê a wspólnikiem. Zgodnie z art. 173 § 2 KSH, w przypadku, gdy wsp
jednoosobowy jest zarazem jednym cz³onkiem zarz¹du, czynno æ prawna miêdzy tym wspólnikiem
a reprezentowan¹ przez niego spó³k¹ wymaga formy aktu notarialnego. O ka¿dorazowym dokonan
iu czynno ci prawnej (np. zawarciu umowy najmu, nabyciu rzeczy ruchomej) notariusz
zawiadamia s¹d rejestrowy, przesy³aj¹c wypis z aktu notarialnego. Powy¿szy przepis doty
czy czynno ci prawnych, które nie s¹ zwi¹zane ze sfer¹ kompetencyjn¹ cz³onka zarz¹du.
Zagadnienie umów w stosunkach prawa pracy jest postrzegane odmiennie. SN w trzech
ró¿nych uchwa³ach odniós³ siê do wa¿no ci umów o pracê zawartych w warunkach unii personaln
gromadzeniem wspólników a zarz¹dem. W uchw. z 8.3.1995 r. (I PZP 7/95, OSNA PiUS 1995,
Nr 18, poz. 227) przyj¹³, ¿e umowa o pracê zawarta przez jednoosobow¹ spó³kê z o.o. dzia³a
wspólnika bêd¹cego prezesem jej jednoosobowego zarz¹du z tym wspólnikiem jest niewa¿na. Z k
lei w post. z 18.7.1996 r. (I CKN 20/96, Rej. 1997, Nr 10) SN przyj¹³, ¿e umowa o pracê
zawarta w imieniu jednoosobowej spó³ki z o.o. z jej prezesem przez pe³nomocnika, któremu
udzieli³ on pe³nomocnictwa do zawarcia tej czynno ci jako nadzwyczajne zebranie wspólni
ków, w sk³ad którego wchodzi³ jako jedyny wspólnik, jest niewa¿na. W uchw. z 29.6.1997 r. (
II CZP 25/97, Rej. 1997, Nr 12) SN stwierdzi³, ¿e niewa¿na jest umowa o pracê, któr¹ jedyny
wspólnik spó³ki z o.o. i zarazem prezes jej dwuosobowego zarz¹du zawar³ z t¹ spó³k¹ za po r
pe³nomocnika ustanowionego przez siebie, dzia³aj¹cego w charakterze zgromadzenia wspóln
ików. Z powy¿szego wynika ca³kowita zgodno æ linii orzecznictwa w sprawie zawierania umów o
pracê w sytuacji spó³ki jednoosobowej. Jednak¿e. moim zdaniem, nie wyklucza to powy¿szych
stwierdzeñ dotycz¹cych dopuszczalno ci dokonywania czynno ci prawnych na warunkach okre lo
nych w art. 203 KH. Wskazane w orzecznictwie s¹dowym przypadki nie mog¹ byæ przenoszon
e na wszelkie czynno ci, ale mog¹ odnosiæ siê tylko do czynno ci z zakresu prawa pracy. Wy
daje siê, ¿e nie jest w tym przypadku istotne rozstrzygniêcie kwestii czynno ci prawnych
,.z samym sob¹", ale problem podporz¹dkowania pracownika poleceniom pracodawcy, sta
nowi¹cy konstytutywn¹ cechê stosunku pracy. Dlatego te¿ je¿eli w jednoosobowej spó³ce z o.o
spóll1ikowi -osobie fizycznej powierza siê zadania nale¿¹ce do zakresu zarz¹du spó³ki, to z
iem SN pojêciowo wykluczona jest mo¿liwo æ nawi¹zania stosunku pracy. Wydaje siê, ¿e argume
cja przedstawiona przez SN jest przekonuj¹ca i pozwalaj¹ca na wniosek niedopuszczall
1o ci umów zawieranych przez pe³nomocnika. Podstaw¹ takiej niedopuszczall1o ci s¹ jednak pr
episy prawa pracy, a nie KSH czy KC. Zasadnicze elementy konstrukcyjne prawa pra
cy, a nie wyra ny przepis powoduj¹ powy¿szy zakaz. W konsekwencji wydatki zwi¹zane z wyp³a
ceniem wynagrodzenia, w istocie samemu sobie na podstawie umowy o cechach niewa¿no c
i, za czynno ci dyrektora zarz¹du, które i tak musia³y
STRONA 327
by byæ wykonywane przez skar¿¹cego w jednoosobowej spó³ce z o.o., której by³ jedynym udzia³
, nie mog¹ byæ uznane za koszty uzyskania przychodu (wyr. NSA z 11.7.1997 r., I SA 7
89/96, nie publik.).
Moim zdaniem jednak, powy¿szych w¹tpliwo ci nie trzeba podzieliæ, je¿eli umowê tak¹ zawiera
da nadzorcza (A. Kidyba, w: Spó³ka z o.o. w praktyce, Warszawa 1999, s. 38). Ponadto
-co nale¿y wyra nie podkre liæ -wskazany zakaz zawierania umów o pracê nie mo¿e oznaczaæ z
powo³ania przez wspólnika do jednoosobowego zarz¹du osoby wspóll1ika. W odró¿nieniu od kon
eczno ci podporz¹dkowania pracowniczego, regu³y podporz¹dkowania organizacyjnego wynikaj¹c
e z KSH nie stoj¹ na przeszkodzie unii personalnej miêdzy organami z wyra nym jednak o
ddzieleniem ról i kompetencji.
Stanowisko zaprezentowane powy¿ej potwierdza tre æ XII Dyrektywy Rady Wspólnot Europejsk
ich z 21.12.1989 r. (OJ Nr I, poz. 395). Przepisy Dyrektywy nie tylko nie kwesti
onuj¹ takich czynno ci, ale je wyra nie dopuszczaj¹. Artyku³ 5 Dyrektywy przewiduje, ¿e umo
y zawarte pomiêdzy jednym wspólnikiem a spó³k¹ reprezentowan¹ przez niego s¹ protoko³owane
porz¹dzane w formie pisemnej. Podkre lony jest tylko aspekt bezpieczeñstwa obrotu. Co
wiêcej, obowi¹zek taki nie wystêpuje nawet przy czynno ciach dokonywanych w granicach bi
e¿¹cego zarz¹du spó³k¹.
Nb 329
W przypadku gdy chodzi o art. 253 KSH, jako wyj¹tek od zasady reprezentacji spó³ki prz
ez zarz¹d, przyjmuje siê, ¿e w sporach dotycz¹cych uchylenia uchwa³y lub stwierdzenia jej
niewa¿no ci, co do zasady pozwan¹ spó³kê reprezentuje zarz¹d. Jednak dzieje siê tak tylko w
gdy na mocy uchwa³y wspólników nie zosta³ ustanowiony w tym celu osobny pe³nomocnik. Je¿el
zarz¹d nie mo¿e dzia³aæ za spó³kê, a brak jest uchwa³y wspólników o ustanowieniu osobnego
a, s¹d w³a ciwy do rozstrzygniêcia powództwa wyznaczy kuratora spó³ki. Spó³kê poza zarz¹dem
ntowaæ prokurenci, pe³nomocnicy ustanowieni przez zarz¹d, pe³nomocnicy powo³ani przez wspól
ików (art. 210,253 KSH) oraz przedstawiciele ustawowi (kurator -zob. art. 42 KC, a
rt. 25 KrRejSU, art. 253 KSH), likwidator oraz syndyk masy upad³o ciowej. W przypadk
u "zwyczajnego" dzia³ania spó³ki katalog osób sprowadza siê do cz³onków zarz¹du, prokurentó
mocników. Prokura mo¿e byæ ustanowiona za zgod¹ wszystkich cz³onków zarz¹du. Udzieliæ proku
a zgodnie z zasadami reprezentacji, za odwo³aæ prokurê mo¿e ka¿dy z cz³onków zarz¹du (art.
KH). Zgodnie z tym co ju¿ zosta³o stwierdzone, powo³anie prokurenta jest czynno ci¹ z zak
resu prowadzenia spraw, za udzielenie i odwo³anie prokury jest czynno ci¹ z zakresu rep
rezentacji.
Nb 330
Sposób reprezentacji czynnej spó³ki z o.o. zale¿y od umowy spó³ki i liczebno ci organów. J
arz¹d jest jednoosobowy i umowa spó³ki nie wprowadza ¿adnych szczególnych zasad, reprezent
acja jest jednoosobowa. Je¿eli za zarz¹d jest wieloosobowy, sposób reprezentacji powinn
a regulowaæ umowa spó³ki (art. 205 § l zd. l KSH). Je¿eli jednak umowa
STRONA 328
spó³ki nie zawiera ¿adnych postanowieñ co do zasad reprezentacji, to do sk³adania o wiadcze
oli i podpisywania w imieniu spó³ki wymagane jest wspó³dzia³anie dwóch cz³onków zarz¹du lub
o cz³onka zarz¹du ³¹cznie z prokurentem (art. 205 § l zd. 2 KSH). Zasady te nie wy³¹czaj¹ u
wienia prokury jednoosobowej lub ³¹cznej i nie ograniczaj¹ praw prokurentów wyp³ywaj¹cych z
przepisów o prokurze (art. 205 § 3 KSH) (por. jednak Z. Kuniewicz, Cz³onek, s. 46).
Kodeks spó³ek handlowych reguluje zasady dokonywania czynno ci prawnych przez spó³kê, gdy w
magana jest zgoda na dokonanie czynno ci. Je¿eli do dokonania czynno ci prawnej przez
spó³kê ustawa wymaga
uchwa³y zgromadzenia wspólników b¹d rady nadzorczej, zgoda mo¿e byæ wyra¿ona przed z³o¿eni
enia przez spó³kê albo po jego z³o¿eniu, nie pó niej jednak ni¿ w terminie dwóch miesiêcy o
ia o wiadczenia przez spó³kê. Potwierdzenie wyra¿one po z³o¿eniu
o wiadczenia ma moc wsteczn¹ od chwili dokonania czynno ci prawnej. Odmowa zgody w³a ciweg
o organu spó³ki wymaganej przez ustawê na dokonanie przez spó³kê z .o.o. (równie¿ akcyjn¹)
prawnej lub bezskuteczny up³yw terminu, o którym mowa w zdaniu poprzednim, powoduj¹ n
iewa¿no æ czynno ci prawnej (art. 17 § I KSH). Brak zgody w³a ciwego organu spó³ki, wymagan
e przez umowê, na dokonanie czynno ci prawnej przez spó³kê, nie powoduje niewa¿no ci czynno
rawnej (art. 17 § 3 KSH). Nie wyklucza to odpowiedzialno ci cz³onków zarz¹du wobec spó³ki z
tu³u naruszenia umowy spó³ki (por. A. Koch, Nastêpstwa, s. 6 i nast.; K. Rudnicki, Uzale¿n
ienie, s. 434).
W przypadku reprezentacji biernej (przyjmowanie o wiadczeñ woli) o wiadczenia zwrócone d
o spó³ki oraz dorêczanie pism mog¹ byæ dokonywane wobec jednego cz³onka zarz¹du lub prokure
(art. 205 § 2 KSH). Pisma i zamówienia handlowe spó³ki skierowane do oznaczonej osoby p
owinny zawieraæ:
l) firmê spó³ki, jej siedzibê i adres,
2) oznaczenie s¹du rejestrowego i numeru, pod którym spó³ka jest zarejestrowana.
Obowi¹zek ten nie dotyczy pism i zamówieñ skierowanych do osób pozostaj¹cych ze spó³k¹ w st
tosunkach gospodarczych.
Nb 331
W zakresie prowadzenia spraw obowi¹zuj¹ nastêpuj¹ce zasady:
l) ka¿dy cz³onek zarz¹du ma prawo i obowi¹zek prowadzenia spraw,
2) ka¿dy cz³onek zarz¹du mo¿e prowadziæ bez uprzedniej uchwa³y zarz¹du sprawy nie przekracz
zakresu zwyk³ych czynno ci spó³ki,
3) je¿eli jednak przed za³atwieniem takiej sprawy chocia¿ jeden z pozosta³ych cz³onków zarz
sprzeciwi siê jej przeprowadzeniu lub je-
STRONA 329
-¿eli sprawa przekracza zakres zwyk³ych czynno ci spó³ki, potrzebna jest uprzednia uchwa³a
arz¹du.
Nb 332
Uchwa³y zarz¹du zapadaj¹ bezwzglêdn¹ wiêkszo ci¹ g³osów oddanych. Wiêkszo æ taka wyst¹pi wó
powiada siê wiêcej ni¿ 50% g³osów. Podjêcie uchwa³y bezwzglêdn¹ wiêkszo ci¹ g³osów oddanych
zy uczestniczyli w posiedzeniu zarz¹du i oddali g³os. Nie bierze siê pod uwagê osób nieobe
cnych. Inaczej ni¿ w przypadku zgromadzenia wspólników -akt g³osowania jest aktem osobis
tym, nie mo¿na wiêc uwzglêdniaæ zastêpstwa przy g³osowaniu.
W Kodeksie spó³ek handlowych nie okre la siê kworum niezbêdnego do podjêcia uchwa³. W takim
zypadku, je¿eli umowa spó³ki nie wprowadzi okre lonego poziomu koniecznej partycypacji c
z³onków zarz¹du w posiedzeniach, uchwa³y mog¹ zapadaæ bez wzglêdu na liczbê obecnych.
Zgodnie z przepisami KSH, uchwa³y mog¹ byæ powziête, je¿eli cz³onkowie zostali prawid³owo z
adomieni o posiedzeniu zarz¹du.
1.5. Zakaz konkurencji
Nb 333
W spó³ce z o.o. nie ma okre lonych zasad lojalno ci wspólników wobec spó³ki. Obowi¹zuje jed
az dzia³alno ci konkurencyjnej odnosz¹cy siê do cz³onków zarz¹du. Zakres przedmiotowy zakaz
onkurencji zosta³ okre lony w art. 211 § l KSH i polega na:
l) zakazie zajmowania siê interesami konkurencyjnymi w stosunku do spó³ki;
2) zakazie uczestniczenia w spó³ce konkurencyjnej jako wspólnik spó³ki cywilnej, osobowej
lub cz³onek organu spó³ki kapita³owej b¹d uczestniczenia w konkurencyjnej osobie prawnej j
ko cz³onek organu'
3) zakazie udzia³u w konkurencyjnej spó³ce kapita³owej w przypadku posiadania przez cz³onk
a zarz¹du co najmniej 10% udzia³ów lub akcji tej spó³ki albo prawa do powo³ania co najmnie
jednego cz³onka zarz¹du.
Przez zakaz zajmowania siê interesami konkurencyjnymi nale¿y rozumieæ prowadzenie we w³a
snym lub cudzym imieniu, bezpo rednio lub za po rednictwem innych osób dzia³alno ci tego s
amego rodzaju, co dzia³alno æ spó³ki wpisana do rejestru (np. w charakterze komisanta, age
nta, prokurenta innego podmiotu) -zob. K. Kopaczyñska-Pieczniak, Zakaz, s. 38. Z k
olei zakaz dzia³alno ci konkurencyjnej obejmuje sytuacjê uczestniczenia w spó³ce konkurenc
yjnej. Zezwolenia na dzia³al-
STRONA 330
-no æ konkurencyjn¹ udzielaj¹ organy uprawnione do powo³ania zarz¹du, chyba ¿e umowa spó³ki
i inaczej. Oznacza to, ¿e zakaz dzia³alno ci konkurencyjnej nie ma charakteru absolutn
ego i mo¿e byæ zniesiony lub z³agodzony. Zakaz dzia³alno ci konkurencyjnej wynika tak¿e z i
nych przepisów, w szczególno ci: art. 11 ZNKU, art. 1011-1014 KP.
W spó³ce z o.o. w razie sprzeczno ci interesów spó³ki z osobistymi interesami cz³onka zarz¹
ego ma³¿onka, krewnych, powinowatych drugiego stopnia oraz osób, z którymi jest powi¹zany
osobi cie, cz³onek zarz¹du powinien powstrzymaæ siê od udzia³u w rozstrzyganiu takich spraw
(art. 209 KSH).
1.6. Odpowiedzialno æ cz³onków zarz¹du
Nb 334
Kodeks spó³ek handlowych reguluje obszernie zarówno odpowiedzialno æ cywiln¹ (art. 291-300
SH), jak i karn¹ (art. 585-595 KSH) cz³onków zarz¹du za ich czynno ci. Odpowiedzialno æ cyw
a cz³onków zarz¹du jest zró¿nicowana i mo¿e byæ odpowiedzialno ci¹ wobec wierzycieli i wobe
decydowana wiêkszo æ przypadków dotyczy odpowiedzialno ci wobec spó³ki (art. 175, 198,292-2
295 KSH). Odpowiedzialno æ cz³onków zarz¹du mo¿e byæ odpowiedzialno ci¹ za zobowi¹zania lub
zialno ci¹ za szkodê. Za szkodê cz³onkowie zarz¹du odpowiadaj¹ w przypadkach okre lonych w
292-293, 295 KSH. W pozosta³ych przypadkach jest to odpowiedzialno æ za powsta³e zobowi¹za
nia (np. wyrównanie warto ci udzia³u -art. 175 KSH, zwrot bezprawnej wyp³aty -art. 198 K
SH, prowadzenie oddzielnego zarz¹du ³¹cz¹cych siê spó³ek -art. 495 § 2 KSH, obowi¹zek wiad
291 KSH, gdy egzekucja przeciwko spó³ce jest bezskuteczna -art. 299 KSH). Odpowiedzi
alno æ cz³onków zarz¹du mo¿e byæ odpowiedzialno ci¹ solidarn¹ ze wspólnikami (m.in. art. 17
98 § l KSH), ze spó³k¹
(art. 291 KSH), z innymi cz³onkami zarz¹du (art. 298 KSH), cz³onkami innych organów spó³ki
art. 293 KSH) czy innymi osobami spoza tego grona (art. 292 KSH).
Odpowiedzialno æ cywiln¹ cz³onkowie zarz¹du ponosz¹ wobec:
l) wierzycieli,
2) spó³ki,
3) wspólników.
Ad l). Wobec wierzycieli osoby pe³ni¹ce funkcjê zarz¹du ponosz¹ odpowiedzialno æ solidarn¹
spó³k¹ jako osob¹ prawn¹: l) je¿eli zarz¹d z³o¿y o wiadczenie, ¿e wk³ady pieniê¿ne zosta³y
w tym o wiadczeniu s¹ fa³szywe, cz³onkowie zarz¹du
STRONA 331
odpowiadaj¹ wobec wierzycieli spó³ki w ci¹gu 3 lat od dnia zarejestrowania spó³ki (art. 291
KSH);
2) w przypadku z³o¿enia fa³szywych danych przy zarejestrowaniu podwy¿szenia kapita³u zak³ad
wego (art. 291 in fine KSH). Jest to odpowiedzialno æ za z³o¿enie podpisu pod o wiadczenie
m, które jest niezgodne z rzeczywistym stanem rzeczy. Nie jest to jednak odpowiedz
ialno æ za szkodê, ale za wszelkie zobowi¹zania spó³ki zwi¹zane z wadliwymi o wiadczeniami.
u przypadkach wierzyciel mo¿e ¿¹daæ ca³o ci lub czê ci wiadczenia od wszystkich cz³onków z
d kilku z nich albo te¿ od ka¿dego z osobna. Mo¿e on wed³ug swojego wyboru siêgn¹æ do maj¹t
, jak i do maj¹tku osobistego cz³onków zarz¹du, a zaspokojenie wierzyciela przez któregoko
lwiek z cz³onków zarz¹du zwalnia pozosta³ych;
3) je¿eli egzekucja przeciwko spó³ce oka¿e siê bezskuteczna, cz³onkowie zarz¹du odpowiadaj¹
i cie i solidarnie za zobowi¹zania spó³ki. Odpowiedzialno æ z art. 299 KH jest odpowiedzial
o ci¹ subsydiarn¹ (uzupe³niaj¹c¹), a nie bezpo redni¹ cz³onków zarz¹du. Nie ma ona charakte
zialno ci bezwzglêdnej i zale¿y tylko od wyników egzekucji przeprowadzonej przeciwko spó³ce
a wiêc ma charakter odpowiedzialno ci subsydiarnej. Wystarczaj¹c¹ podstaw¹ jest istnienie
straty w postaci nale¿no ci, której nie mo¿na ci¹gn¹æ, oraz nieprawid³owo ci w dzia³aniu
uzasadniaj¹ce ich odpowiedzialno æ. Poza tym odpowiedzialno æ ta zachowuje cechy odpowiedz
ialno ci osobistej, nieograniczonej i solidarnej (A. Kappes, Uwagi o przes³ankach i
charakterze odpowiedzialno ci z art. 298 KH, PPH 1998, Nr 12, s. 37).
Wierzyciel spó³ki z o.o., który dochodzi swego roszczenia przeciw cz³onkom jej zarz¹du, ni
e musi wykazywaæ, i¿ wyczerpa³ wszystkie mo¿liwe sposoby egzekucji. Wystarczy, je¿eli jede
n ze sposobów okaza³ siê bezskuteczny (orz. SN z 26.4.1938 r., C 112806/37, PPH 1938,
poz. 239). Dla ustalenia bezskuteczno ci egzekucji skierowanej przeciwko spó³ce z o.o.
nie jest wiêc konieczne przeprowadzenie egzekucji w stosunku do ca³ego jej maj¹tku, l
ecz wystarczy udowodniæ, ¿e jedynym jej maj¹tkiem jest np. nieruchomo æ obci¹¿ona ponad sw¹
o æ wierzytelno ciami, korzystaj¹cymi z pierwszeñstwa zaspokojenia (orz. SN z 9.6.1937 r.,
CI 1927/36, OSP 1937, poz. 694; uchw. SN z 9.8.1993 r., III CZP 116/93, MoP 199
4, Nr l, s. II; inaczej post. SA w Poznaniu z 16.6.1992 r., 1 Acz 183/91, OSA 19
93, Nr 4, poz. 28).
Cz³onek zarz¹du bêdzie móg³ uwolniæ siê od odpowiedzialno ci okre lonej w art. 299 § l KSH,
a¿e, ¿e:
-we w³a ciwym czasie zg³oszono upad³o æ lub wszczêto postêpowanie uk³adowe,
STRONA 332
-niezg³oszenie upad³o ci oraz niewszczynanie postêpowania uk³adowego nast¹pi³o nie z jego w

,
-pomimo niezg³oszenia upad³o ci oraz niewszczêcia postêpowania uk³adowego, wierzyciel nie p
niós³ szkody (wyr. SA w Lublinie z 19.2.1997 r., I ACa 33/97, Apelacja Lubelska 1997
, Nr 3, poz. 15).
S¹dem w³a ciwym do rozpatrzenia sprawy z art. 299 KSH jest s¹d siedziby spó³ki (uchw. SN z
2.9.1995 r.. III CZP ³20/95, OSN 1995, Nr 12, s. 68-70).
Por. równie¿ zasady subsydiarnej odpowiedzialno ci cz³onków zarz¹du za zaleg³o ci podatkowe
. 116 ustawy z 29.8.1997 r. -Ordynacja podatkowa -Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.)
;
4) za prowadzenie oddzielnego zarz¹du ³¹cz¹cych siê spó³ek cz³onkowie w³adz spó³ki inkorpor
równie¿ zarz¹d) odpowiadaj¹ osobi cie i solidarnie (art. 495 § 2 KSH). Przepis ten stwarza
o¿liwo ci wierzycielom spó³ek ³¹cz¹cych siê zaspokojenia lub zabezpieczenia swoich wierzyte
Je¿eli cz³onkowie zarz¹du s¹ osobami dzia³aj¹cymi za przekszta³can¹ spó³kê, ponosz¹ oni od
lidarn¹ wobec spó³ki, wspólników, ale równie¿ osób trzecich za szkody spowodowane naruszeni
awa, umowy lub statutu spó³ki przekszta³canej w trakcie przekszta³cenia, chyba ¿e nie pono
sz¹ winy (art. 568 § 1 KSH).
Ad 2). Wobec spó³ki cz³onkowie zarz¹du odpowiadaj¹ za powsta³e zobowi¹zania lub za szkodê.
wsta³e zobowi¹zania cz³onkowie zarz¹du ponosz¹ odpowiedzialno æ w przypadkach, o których mo
art. 175,
198 KSH. Natomiast odpowiedzialno æ za szkodê ponosz¹ w przypadkach okre lonych w art. 292
i 293 KSH.
Nb 335
Artyku³ 292 KSH reguluje odpowiedzialno æ nie tylko cz³onków zarz¹du, ale szerszego krêgu p
iotów bior¹cych udzia³ w tworzeniu spó³ki. Mo¿e wiêc chodziæ o wspólników, notariuszy, cz³o
prawnych tworz¹cych spó³kê, adwokatów, radców prawnych, bieg³ych wyceniaj¹cych aporty. Odp
zialno æ cz³onków zarz¹du (w³a ciwie przysz³ych cz³onków zarz¹du, bo takimi stan¹ siê od ch
wania) dotyczy czynno ci zwi¹zanych z tworzeniem spó³ki, a wiêc np. dokonania wyp³at wynagr
dzenia za us³ugi z kapita³u zak³adowego, niew³a ciwego sformu³owania umowy spó³ki itp. Isto
est, aby czynno ci podjête przez zarz¹d (równie¿ zaniechanie dokonania pewnych czynno ci) p
wodowa³o
szkodê w maj¹tku spó³ki, a nie poszczególnych wspólników. Przes³ankami odpowiedzialno ci s¹
wina (umy lna -dolus lub niedbalstwo -culpa levis) oraz zwi¹zek przyczynowy miêdzy sz
kod¹ a zamierzonym
STRONA 333
dzia³aniem. W przepisie tym wystêpuje dodatkowo obiektywna przes³anka, jak¹ jest niedope³n
ienie przepisów prawa.
Nb 336
Odpowiedzialno æ osobist¹ cz³onkowie zarz¹du ponosz¹ równie¿ za szkodê wyrz¹dzon¹ przez dzi
z prawem lub postanowieniami umowy spó³ki. Je¿eli cz³onek zarz¹du nie wykonuje swoich obow
i¹zków ze staranno ci¹ wynikaj¹c¹ z zawodowego charakteru swojej dzia³alno ci, równie¿ pono
edzialno æ wobec spó³ki za szkodê spowodowan¹ brakiem takiej staranno ci (art. 293 KSH). Sz
a musi byæ nastêpstwem dzia³alno ci sprzecznej z prawem lub postanowieniami umowy spó³ki. D
a uznania istnienia odpowiedzialno ci wystarczaj¹ce jest, aby osoba dzia³aj¹ca wiedzia³a (
lub nie wiedzia³a na skutek braku nale¿ytej staranno ci), ¿e podejmowane dzia³ania s¹ niezg
dne z prawem lub umow¹ spó³ki. Wyrz¹dzenie szkody mo¿e byæ nastêpstwem ró¿nych stanów fakty
kre laj¹cych obowi¹zki cz³onków zarz¹du.
Odpowiedzialno æ odszkodowawcz¹ -równie¿ wobec spó³ki -ponosz¹ cz³onkowie zarz¹du, je¿eli b
dzia³aj¹cymi przy przekszta³caniu, chyba ¿e nie ponosz¹ winy -art. 568 § 1 KSH.
Nb 337
W procesie odszkodowawczym spó³ka reprezentowana jest przez radê nadzorcz¹ albo przez pe³n
omocników powo³anych uchwa³¹ wspólników (art. 210 KSH). Powództwo wytacza siê -niezale¿nie
sca zamieszkania cz³onków zarz¹du -wed³ug siedziby spó³ki (art. 298 KSH). Je¿eli spó³ka w c
od ujawnienia czynu wyrz¹dzaj¹cego szkodê nie wytoczy powództwa o odszkodowanie, to z t
akim powództwem mo¿e wyst¹piæ ka¿dy ze wspólników. Ka¿dy wspólnik mo¿e wówczas wnie æ pozew
szkody spó³ce. Roszczenie spó³ki (actio pro socio) jest dzia³aniem na rzecz spó³ki, w konse
ncji na rzecz wspólników na wypadek bezczynno ci osób zobowi¹zanych do wytoczenia powództwa
(por. art. 295 KSH). W tym przypadku cz³onkowie zarz¹du nie mog¹ powo³ywaæ siê na uchwa³ê w
udzielaj¹c¹ im pokwitowania ani te¿ na dokonanie przez spó³kê zrzeczenia siê roszczenia o
zkodowanie (art. 295 i 296 KH).
Nb 338
Wierzytelno ci z tytu³u naprawienia szkody przedawniaj¹ siê z up³ywem trzech ³at. Termin te
liczy siê od dnia, w którym spó³ka dowiedzia³a siê o szkodzie i o osobie zobowi¹zanej do j
naprawienia (art. 297 KSH). W ka¿dym jednak razie wierzytelno æ przedawnia siê z up³ywem d
ziesiêciu lat od dnia, w którym nast¹pi³o zdarzenie wyrz¹dzaj¹ce szkodê.
Nb 339
Odpowiedzialno æ karn¹ cz³onków zarz¹du przewiduj¹ art. 585-595 KSH. W szczególno ci jest t
iedzialno æ za dzia³anie na szkodê
STRONA 334
spó³ki, za przedstawianie b¹d og³aszanie nieprawdziwych danych, a tak¿e za niedope³nianie
wi¹zków w zakresie rachunkowo ci i ksiêgowo ci.
Ad 3). Przepisy przewiduj¹ równie¿ odpowiedzialno æ cz³onków zarz¹du wobec wspólników spó³k
po³¹czenia (art. 512 KSH), podzia³u (art. 548 § 1 KSH) i przekszta³cania spó³ki (art. 568
SH). W tym ostatnim przypadku bêdzie to mia³o miejsce, gdy cz³onkowie zarz¹du byli osoba
mi dzia³aj¹cymi.
Przy po³¹czeniu i podziale odpowiedzialno æ za szkody cz³onków zarz¹du (równie¿ rady nadzor
omisji rewizyjnej, likwidatorów) jest solidarna, chyba ¿e nie ponosz¹ oni winy.
2. Rada nadzorcza i komisja rewizyjna
2.1. Prawo indywidualnej kontroli
Nb 340
W spó³ce z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹, podobnie jak w spó³kach osobowych, wspólnikowi p
uje prawo indywidualnej kontroli spraw spó³ki. Prawo to ma w ka¿dej z tych spó³ek inny zak
res, jednak¿e fakt, ¿e prawo to wystêpuje w spó³ce z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ traktow
est jako odstêpstwo od pewnych regu³ spó³ek kapita³owych przez wystêpowanie niektórych elem
osobowych w spó³ce kapita³owej.
Zgodnie z art. 212 KSH, prawo kontroli s³u¿y ka¿demu wspólnikowi. W tym celu wspólnik mo¿e
ka¿dym czasie przegl¹daæ ksiêgi i dokumenty spó³ki, sporz¹dzaæ bilans dla swego u¿ytku lub
od zarz¹du. Prawo indywidualnej kontroli mo¿e byæ te¿ dokonywane razem z upowa¿nion¹ przez
spólnika osob¹. Prawo indywidualnej kontroli mo¿e, choæ nie musi, byæ wy³¹czone w umowie sp
e¿eli ustanowiono w spó³ce radê nadzorcz¹ lub komisjê rewizyjn¹. Nie jest wiêc mo¿liwe uchy
ego prawa uchwa³¹ wspólników, choæby jednomy ln¹,
ale jedynie t¹, która stanowi pierwotn¹ umowê spó³ki albo stanowi zmianê umowy spó³ki. Nie
szkód, aby w spó³ce wspólnicy mogli korzystaæ z prawa indywidualnej kontroli przy jednocze
snym ustanowieniu jednego lub wiêcej organu nadzoru. S¹dzê jednak, ¿e w niewielkich spó³kac
z o.o. jest to zbêdne, a z kolei w spó³ce o du¿ej liczbie wspólników mo¿e utrudniaæ pracê
wo indywidualnej kontroli mo¿e byæ ograniczone.
Zarz¹d spó³ki mo¿e odmówiæ wspólnikowi wyja nieñ oraz udostêpnienia do wgl¹du ksi¹g i dokum
istnieje uzasadniona obawa, ¿e wspólnik wykorzysta je w celach sprzecznych z interes
em spó³ki
STRONA 335
i przez to wyrz¹dzi spó³ce znaczn¹ szkodê. W przypadku, o którym mowa w zdaniu poprzednim,
spólnik mo¿e ¿¹daæ rozstrzygniêcia sprawy uchwa³¹ wspólników. Uchwa³a powinna byæ powziêta
i¹ca od dnia zg³oszenia ¿¹dania.
Wspólnik, któremu odmówiono wyja nieñ lub wgl¹du do dokumentów b¹d ksi¹g spó³ki, mo¿e z³o¿
strowego o zobowi¹zanie zarz¹du do udzielenia wyja nieñ lub udostêpnienia do wgl¹du dokumen
b¹d ksi¹g spó³ki. Wniosek nale¿y z³o¿yæ w terminie siedmiu dni od dnia otrzymania zawiado
o uchwale lub od up³ywu terminu miesiêcznego, w przypadku niepowziêcia uchwa³y wspólników w
terminie okre lonym w tym przepisie.
Organy nadzoru w spó³ce z o.o. w zwi¹zku z prawem indywidualnej kontroli s¹ w zasadzie f
akultatywne. Jednak¿e obowi¹zek powo³ania rady nadzorczej (lub komisji rewizyjnej) pow
staje, gdy:
1) umowa spó³ki tak stanowi,
2) wspólników jest wiêcej ni¿ 25, a kapita³ zak³adowy przekroczy kwotê 500 000 z³,
3) spó³ka powsta³a z przekszta³cenia komunalnego zak³adu bud¿etowego lub przedsiêbiorstwa k
nalnego w jednoosobow¹ spó³kê gminy,
4) spó³ka powsta³a z przekszta³cenia przedsiêbiorstwa pañstwowego w jednoosobow¹ spó³kê Ska
i wy³¹czono prawo indywidualnej kontroli,
5) przepisy szczególne tak stanowi¹ (w innych przypadkach ni¿ wymienione wy¿ej).
Obligatoryjne ustanowienie rady nadzorczej (lub komisji rewizyjnej) w umowie spó³ki
mo¿e wynikaæ z ró¿nych przyczyn. Albo jest to bezpo rednia chêæ wy³¹czenia prawa indywidual
troli wspólników, albo te¿ zamiar realizowania tego prawa w inny, po redni sposób. Nale¿y s
wierdziæ, ¿e -zestawiaj¹c prawo indywidualnej kontroli wspólników (art. 212 KSH) jako praw
o osobiste z kompetencjami rady nadzorczej -kompetencje tego organu s¹ szersze. Po
nadto realizuj¹c te funkcje nadzoru zbiorowo, rada nadzorcza mo¿e prawo to efektywni
e realizowaæ.
Je¿eli wspólników jest wiêcej ni¿ 25, a kapita³ zak³adowy przekroczy kwotê 500 000 z³ (prze
sz¹ byæ spe³nione kumulatywnie), zachodzi potrzeba powo³ania jednego z organów nadzoru: ra
dy nadzorczej lub komisji rewizyjnej. Nie ma przeszkód, aby oba te organy powo³ane b
y³y ³¹cznie, jednak¿e wymóg obligatoryjnego powo³ania dotyczy tylko jednego organu nadzoru.
Ustawodawca przewiduj¹c specyfikê dzia³añ spó³ek "wieloosobowych", na³o¿y³ obowi¹zek powo³a
-
STRONA 336
-j¹cego prawa kontroli albo samodzielnie dzia³aj¹cego organu nadzoru lub kontroli.
2.2. Zakaz ³¹czenia funkcji i stanowisk
Nb 341
W pewnych sytuacjach istnieje zakaz (incompatibilitas) ³¹czenia funkcji cz³onka rady n
adzorczej z innymi funkcjami lub stanowiskami (art. 214 KSH). Dotyczy to:
1) cz³onków zarz¹du,
2) prokurentów,
3) likwidatorów,
4) kierowników oddzia³u lub zak³adu,
5) zatrudnionych w spó³ce: g³ównego ksiêgowego, radcy prawnego, adwokata,
6) innych osób podlegaj¹cych bezpo rednio cz³onkom zarz¹du.
Zakaz ten stosuje siê odpowiednio do cz³onków zarz¹du, rady nadzorczej, komisji rewizyjn
ej i likwidatorów spó³ki lub spó³dzielni zale¿nej. Chodzi o to, aby nie dopu ciæ do sytuacj
y osoby, które wykonuj¹ czynno ci zwyk³ego nadzoru i kontroli ze wzglêdu na zadania, jakie
w spó³ce realizuj¹, mog³y siebie kontrolowaæ. Najwiêkszy problem w ród wymienionej grupy o
nowi ustalenie, kto jest osob¹ bezpo rednio podleg³¹ zarz¹dowi, a kto nie. W tym celu niez
bêdna jest analiza struktury organizacyjnej spó³ki i okre lenie tych stanowisk. Art. 214
KSH wyra nie stanowi, ¿e nie mo¿na byæ jednocze nie cz³onkiem organów nadzoru i kontroli o
pe³niæ wymienionych w tym przepisie funkcji. Oznacza to wiêc, ¿e nie mo¿na byæ wybieranym
o tych organów, pe³ni¹c te funkcje, jak równie¿, bêd¹c ju¿ cz³onkiem nadzoru lub kontroli,
zostaæ zatrudnionym na tych stanowiskach. Zatrudnienie na stanowisku osoby wymien
ionej w art. 214 KSH powoduje automatyczne wyga niêcie prawa do pe³nienia funkcji prze
z tê osobê.
2.3. Powo³anie i odwo³anie rady nadzorczej i komisji rewizyjnej
Nb 342
Rada nadzorcza (komisja rewizyjna) sk³adaæ siê musi przynajmniej z trzech cz³onków. Przepi
s ten (art. 215 § l KSH) ma charakter bezwzglêdnie obowi¹zuj¹cy. Oznacza to, ¿e mo¿liwe jes
ustanowienie rady nadzorczej o sk³adzie wiêkszym i¿ trzyosobowy, ale nie jest wa¿ne pos
tanowienie umowy spó³ki o sk³adzie dwuosobowym lub jednoosobowym.
Powo³anie rady nadzorczej i komisji rewizyjnej le¿y w kompetencji wspólników. Ci ostatni
na zgromadzeniu wspólników lub uchwa³¹ podjêt¹ poza zgromadzeniem s¹ w³adni powo³aæ radê n
isjê re
STRONA 337
-wizyjn¹). Jednak¿e wspólnicy mog¹ w umowie spó³ki zrzec siê tego prawa i powierzyæ powo³an
organów innym osobom, innym podmiotom czy innym organizacjom. Jednak¿e postanowieni
e takie nie mo¿e ³amaæ pewnych generalnych regu³ wystêpuj¹cych w strukturze organów spó³ki
Tak wiêc powierzenie powo³anej rady nadzorczej nie mo¿e byæ przekazane:
1) zarz¹dowi i poszczególnym jego cz³onkom,
2) prokurentowi,
3) likwidatorowi,
4) osobom, które maj¹ byæ poddane nadzorowi, tj. g³ównemu ksiêgowemu, radcy prawnemu, adwok
towi zatrudnionemu w spó³ce, kierownikowi zak³adu lub osobom podlegaj¹cym bezpo rednio zar
z¹dowi. Nie oznacza to, ¿e wymienione osoby, je¿eli s¹ wspólnikami (dotyczy to równie¿ zarz
komisji rewizyjnej), w przypadku je¿eli wybór rady dokonany by³by przez wspólników, nie m
og¹ braæ udzia³u w g³osowaniu. Jednak¿e zakaz ten dotyczy innego sposobu powo³ania, np. prz
z wskazanie przez okre lon¹ osobê (np. radcê prawnego).
Podobny zakaz dotyczy komisji rewizyjnej.
Powo³anie mo¿e odbywaæ siê w rozmaity sposób. Czê æ osób mo¿e pochodziæ z wyboru, czê æ z l
aæ wskazana przez organizacjê lub osoby. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e uczestniczenie okre lonych osó
ych organach nie jest zwi¹zane automatycznie z odwo³aniem w razie zmiany deleguj¹cej o
soby (np. wojewody) czy rozwi¹zaniem stosunku pracy z osob¹ bêd¹c¹ cz³onkiem rady (w innym
ak³adzie). Do odwo³ania tej osoby potrzebne jest zachowanie trybu odwo³awczego obowi¹zuj¹c
ego w tej spó³ce. Nie jest wszak¿e wykluczony przepis, wed³ug którego zaistnienie okre lony
h faktów mo¿e stanowiæ podstawê odwo³ania z funkcji.
Nb 343
Odwo³anie rady nadzorczej i komisji rewizyjnej mo¿e siê odbyæ wed³ug regu³ okre lonych w um
e spó³ki. Jednak¿e zasad¹ jest, ¿e organy te mog¹ byæ odwo³ane przez wspólników. Uchwa³a ws
a æ na zgromadzeniu wspólników, jak równie¿ poza zgromadzeniem (art. 220 KH).
Cz³onkowie tych organów mog¹ byæ odwo³ani w ka¿dej chwili. Jednak¿e powo³anie nastêpuje na
adencji, tj. okre lonego w umowie spó³ki okresu pe³nienia tej funkcji. Kadencja mo¿e byæ ok
e lona w latach, np. 3, 5 lat, w miesi¹cach -np. 24 miesi¹ce, okresem trwania jakiego w
ydarzenia (np. wybudowanie fabryki) itp. Kadencja rozpoczyna siê albo dzieñ po wybor
ze, albo te¿ od dnia wskazanego przy powo³aniu.
STRONA 338
Kodeks spó³ek handlowych przyjmuje, ¿e je¿eli umowa spó³ki nie stanowi inaczej, mandaty cz³
rady nadzorczej i komisji rewizyjnej wygasaj¹ z dniem odbycia zgromadzenia wspólników
zatwierdzaj¹cego
sprawozdanie finansowe za pierwszy pe³ny rok obrotowy pe³nienia funkcji. W przypadku
powo³ania cz³onków rady nadzorczej i komisji rewizyjnej na okres d³u¿szy ni¿ jeden rok, ic
mandaty wygasaj¹ z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzaj¹cego sprawozdanie
finansowe za ostatni rok obrotowy pe³nienia funkcji. Obowi¹zuje zasada indywidualnyc
h kadencji ka¿dego cz³onka rady nadzorczej. Por. równie¿ uwagi dotycz¹ce zarz¹du Nb. 327.
2.4. Kompetencje rady nadzorczej i komisji rewizyjnej
Nb 344
W przypadku istnienia komisji rewizyjnej, rada nadzorcza jest organem powo³anym do
realizowania wy³¹cznie funkcji nadzorczej. W przeciwnym razie do jej kompetencji na
le¿y nadzór i kontrola. Nadzór od
kontroli ró¿ni siê zakresem mo¿liwych do podjêcia czynno ci polegaj¹cych na uprawnieniu do
ejmowania dzia³añ wobec kontrolowanego, podczas gdy kontrola polega na uprawnieniu t
ylko do wgl¹du w czyj¹ dzia³alno æ oraz ¿¹daniu informacji i wyja nieñ. Pojêcie nadzoru je
ze od kontroli. Dodatkow¹ istotn¹ ró¿nic¹ miêdzy tymi organami jest to, ¿e rada nadzorcza p
wana jest do sta³ego nadzoru (i ewentualnie kontroli). Przyk³adowy zakres kompetencj
i rady nadzorczej w spó³ce z o.o. zosta³ przedstawiony w art. 219 KSH. Obejmuje on:
l) sta³y nadzór nad dzia³alno ci¹ spó³ki we wszystkich dziedzinach jej dzia³alno ci,
2) ocenê sprawozdania zarz¹du z dzia³alno ci spó³ki oraz sprawozdania finansowego za ubieg³
ok obrotowy,
3) ocenê wniosków zarz¹du co do podzia³u zysku i pokrycia strat,
4) sk³adanie zgromadzeniu wspólników dorocznego sprawozdania na pi mie z wyników oceny, ok
re lonych w punktach poprzednich.
Wskazane mo¿liwo ci nadzoru nie wyczerpuj¹ mo¿liwej listy podejmowanych dzia³añ. S¹ to wyli
nia przyk³adowe, które jednak nie mog¹ byæ zawê¿one, a jedynie rozszerzone. Poza kompetencj
mi nadzorczymi i ewentualnie kontrolnymi umowa spó³ki mo¿e przekazaæ do kompetencji rady
niektóre czynno ci maj¹ce wp³yw na prowadzenie spraw i wp³ywaj¹ce na reprezentacje, a w pe
nych sytuacjach mo¿e reprezentowaæ spó³kê w umowach z cz³onkami zarz¹du. Niekiedy mo¿liwe j
ozszerzenie w umowie spó³ki uprawnieñ na:
STRONA 339
l) udzielanie zgody na dokonywanie niektórych czynno ci oznaczonych w umowie spó³ki (co
do skutków por. art. 17 KSH oraz uwagi w Nb. 182),
2) prawo zawieszania w czynno ciach poszczególnych cz³onków zarz¹du lub ca³ego zarz¹du.
Szczególnie istotne jest wyra ne oddzielenie rady nadzorczej od podejmowania czynno ci
z zakresu prowadzenia spraw. Mianowicie, zgodnie z art. 219 §6 2 KSH, rada nadzor
cza nie ma prawa wydawania zarz¹dowi wi¹¿¹cych poleceñ dotycz¹cych prowadzenia spraw spó³ki
Nb 345
Komisja rewizyjna mo¿e byæ ustanowiona obok rady nadzorczej, albo samodzielnie. Je¿eli
w spó³ce z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ jest ustanowiona tylko komisja rewizyjna, to um
owa spó³ki mo¿e powierzyæ temu organowi sta³y nadzór nad dzia³alno ci¹ spó³ki. W ten sposób
zyjna na podstawie umowy spó³ki staje siê organem o kompetencjach analogicznych do rad
y nadzorczej. Ta ostatnia z kolei, je¿eli nie jest powo³ywana komisja rewizyjna, aut
omatycznie, bez konieczno ci ustalania w umowie spó³ki, przejmuje kompetencje komisji
rewizyjnej.
Kompetencje komisji rewizyjnej ró¿ni¹ siê tym od kompetencji rady nadzorczej, ¿e komisja r
ewizyjna nie ma uprawnieñ do sta³ego nadzoru nad dzia³alno ci¹ spó³ki. Jej funkcje realizuj
iê po up³ywie roku obrotowego, gdy jest mo¿liwo æ wype³nienia funkcji kontrolnych przez ten
organ. Art. 221 KSH wskazuje na uprawnienia komisji rewizyjnej. Przepis ten wymi
enia:
l) ocenê sprawozdañ zarz¹du z dzia³alno ci spó³ek oraz sprawozdania finansowego za ubieg³y
brotowy, 2) ocenê wniosków zarz¹du co do podzia³u zysku lub pokrycia straty,
3) sk³adanie zgromadzeniu wspólników corocznego pisemnego sprawozdania z wyników tej oce
ny.
Zakres powy¿szych czynno ci mo¿e byæ rozszerzony, ale tylko wówczas, gdy nie jest powo³ywan
rada nadzorcza i umowa spó³ki tak stanowi. Dzia³ania komisji rewizyjnej, przy braku s
tosownych postanowieñ w umowie spó³ki i dzia³aj¹cej radzie nadzorczej, mog¹ byæ ograniczone
lko do jednokrotnego dzia³ania w ramach poszczególnych czynno ci w zakresie wy¿ej wskaza
nym -po zakoñczeniu roku obrachunkowego w celu przygotowania zwyczajnego zgromadze
nia wspólników.
2.5. Sposób dzia³ania rady nadzorczej i komisji rewizyjnej
Nb 346
Rada nadzorcza realizuje swoje uprawnienia nadzoru w ten sposób, 346 ¿e mo¿e przegl¹daæ ka¿
y dzia³ czynno ci spó³ki, ¿¹daæ od zarz¹du i pracowników spó³ki sprawozdañ i wyja nieñ, a t
STRONA 340
-zji maj¹tku oraz sprawdzaæ ksiêgi i dokumenty. Dzia³alno æ ta mo¿e byæ realizowana kolegia
przez radê albo te¿ prawo nadzoru mo¿e byæ wykonywane indywidualnie przez ka¿dego cz³onka r
dy. Kolegialne wykonywanie czynno ci nadzoru mo¿liwe jest na posiedzeniach rady prze
z analizê dostarczonych dokumentów, ksi¹g itp. Nastêpnie wnioski rady nadzorczej formu³owa
ne mog¹ byæ w postaci uchwa³. Prawo indywidualnego nadzoru cz³onków rady mo¿e byæ wy³¹czone
wtedy, gdy umowa spó³ki tak stanowi. W takim przypadku wszelkie decyzje mog¹ zapadaæ w f
ormie uchwa³ tego organu, choæ nie mo¿na wykluczyæ powierzenia realizowania prawa nadzor
u indywidualnie czy grupom okre lonym przez radê. Czêsto podejmowane czynno ci wymagaj¹ sp
ecjalistycznej wiedzy, np. prawniczej, ekonomicznej itp., co wymaga przekazania
tych spraw osobom, które w radzie specjalizuj¹ siê w danej problematyce.
Z kolei w odniesieniu do komisji rewizyjnej nie okre lono dok³adnego trybu dzia³ania,
formu³uj¹c, ¿e kompetencja komisji rewizyjnej "trybem i zakresem" powinna byæ realizowan
a analogicznie do czynno ci rady nadzorczej. Oznacza to, ¿e powy¿sze uwagi maj¹ w tym pr
zypadku pe³ne zastosowanie. Komisja rewizyjna powinna z wyników swojego badania z³o¿yæ spr
awozdanie zgromadzeniu wspólników na pi mie.
Je¿eli nawet nadzór i kontrola wykonywane s¹ indywidualnie, nastêpstwem tych dzia³añ powinn
byæ przekazanie wniosków z prac indywidualnych i grupowych radzie nadzorczej in cor
pore. Rada nadzorcza i komisja rewizyjna mog¹ doj æ do wniosku, ¿e stosowne ustalenia na
le¿y poddaæ g³osowaniu na posiedzeniu tych organów. Uchwa³y mog¹ byæ podejmowane tylko wówc
gdy wszyscy cz³onkowie zostali zaproszeni na posiedzenie. Zaproszenie mo¿e mieæ ró¿n¹ formê
a¿ne jest jednak, aby istnia³ dowód zawiadomienia cz³onków tych organów. Mo¿e to wiêc byæ z
ienie pisemne, pismem potwierdzonym faksem, listem poleconym itp. Uchwa³y tych org
anów zapadaj¹ bezwzglêdn¹ wiêkszo ci¹ g³osów.
Rada nadzorcza podejmuje uchwa³y, je¿eli na posiedzeniu jest obecna co najmniej po³owa
jej cz³onków, a wszyscy jej cz³onkowie zostali zaproszeni. Umowa spó³ki mo¿e przewidywaæ s
wsze wymagania dotycz¹ce kworum rady nadzorczej (art. 222 § 1 KSH). Umowa spó³ki mo¿e prze
widywaæ, ¿e cz³onkowie rady nadzorczej mog¹ braæ udzia³ w podejmowaniu uchwa³ rady nadzorcz
oddaj¹c swój g³os na pi mie za po rednictwem innego cz³onka rady nadzorczej (art. 222 § 3
principo). Wprowadzono wiêc mo¿liwo æ nieosobistego podejmowana uchwa³. Ponadto mo¿liwe jes
podejmowanie uchwa³ przez radê nadzorcz¹ w trybie pisemnym lub przy wykorzystaniu rodków
bezpo redniej ³¹czno ci. Jest ono dopusz-
STRONA 341
-czalne tylko w przypadku, gdy umowa spó³ki tak stanowi. Podejmowanie uchwa³ w tym try
bie nie dotyczy wyborów prezesa i wiceprezesa rady nadzorczej, powo³ania cz³onka zarz¹du
oraz odwo³ania i zawieszania w czynno ciach tych osób, a tak¿e spraw wniesionych do por
z¹dku obrad.
Nale¿y pamiêtaæ o mo¿liwej odpowiedzialno ci w³adz: nadzorczej i kontrolnej (art. 293 KSH).
Cz³onek rady nadzorczej i komisji rewizyjnej odpowiada wobec spó³ki za szkodê wyrz¹dzon¹ pr
ez dzia³alno æ sprzeczn¹ z prawem lub postanowieniami umowy spó³ki. Osoby te, przy wykonywa
iu swoich obowi¹zków, musz¹ dok³adaæ staranno ci sumiennego kupca i odpowiadaj¹ za szkodê s
owan¹ brakiem takiej staranno ci.
3. Zgromadzenie wspólników
3.1. Zgromadzenie wspólników jako organ spó³ki
Nb 347
Wspólnicy spó³ki z o.o. nie mog¹ byæ uto¿samiani ze spó³k¹. To¿samo æ ta mo¿e sprowadziæ si
anu spó³ki jako osoby prawnej. Wszyscy wspólnicy tworz¹ najwy¿szy organ w spó³ce, jakim jes
gromadzenie wspólników. Maj¹ oni prawo udzia³u w pracach tego organu, z którego mog¹ skorzy
taæ lub nie. W zale¿no ci od postanowienia przepisów KSH oraz umowy spó³ki, mo¿e siê jednak
aæ, ¿e -aby podj¹æ stosown¹ uchwa³ê -niezbêdny jest udzia³ okre lonej liczby osób (kworum)
uchwa³y mo¿e nast¹piæ okre lon¹ wiêkszo ci¹ g³osów. Udzia³ w zgromadzeniu wspólników jako o
aæ siê niezbêdny, je¿eli przyjmuje siê jednomy lno æ przy podejmowaniu uchwa³.
Specyfika zgromadzenia wspólników jako organu spó³ki z o.o. sprowadza siê -w odró¿nieniu od
nych organów spó³ki -do tego, ¿e udzia³ w tym organie nie jest obowi¹zkowy i mo¿e byæ reali
y przez pe³nomocników (art. 243 KSH). Ograniczenie tej zasady mo¿e znale æ siê w umowie spó
o.o. Pe³nomocnictwo do g³osowania powinno byæ udzielone na pi mie pod rygorem niewa¿no ci
do³¹czone do ksiêgi protoko³ów. Cz³onek zarz¹du i pracownik spó³ki nie mog¹ byæ pe³nomocni
adzeniu wspólników. Specyfika zgromadzenia wspólników jako organu wi¹¿e siê równie¿ z okre
temem podejmowania decyzji w spó³ce z o.o. przez wspólników. W spó³ce z o.o. uchwa³y wspóln
g¹ zapadaæ na zgromadzeniu wspólników i poza zgromadzeniem. Oznacza to, ¿e nie bêdziemy mie
i do czynienia z organem spó³ki -zgromadzeniem wspólników -je¿eli uchwa³y podejmowane s¹ w
y sposób ni¿ na zgromadzeniu. W konsekwencji nale¿y stwierdziæ, ¿e w spó³ce z o.o. mo¿liwe
podejmowanie uchwa³ przez wspólników nie w charakterze
STRONA 342
organu, ale w postaci o wiadczeñ woli wspólników poza organem. Uchwa³y wspólników, którzy n
anowi¹ zgromadzenia wspólników, s¹ jednak¿e wi¹¿¹ce dla zarz¹du, rady nadzorczej, komisji r
ej i wspólników. Specyfika takiego rozwi¹zania wi¹¿e siê z odmiennym systemem podejmowania
ecyzji. O ile uchwa³y zapadaj¹ce na zgromadzeniu wspólników zapadaj¹ wiêkszo ci¹ g³osów (ch
a spó³ki wprowadza zasadê jednomy lno ci), o tyle wszelkie uchwa³y poza zgromadzeniem
wspólników wymagaj¹ do swej wa¿no ci specyficznego systemu podejmowania decyzji. Bez odbyc
ia zgromadzenia mog¹ byæ podjête uchwa³y, gdy wszyscy wspólnicy:
l) wyra¿aj¹ na pi mie zgodê na postanowienie, które ma byæ powziête,
2) wyra¿aj¹ zgodê na pisemne g³osowanie.
W pierwszym przypadku chodzi o podjêcie uchwa³y w trybie tzw. kurendy, tj. podjêcie uc
hwa³y w formie pisemnej, dotycz¹cej konkretnego postanowienia. W praktyce oznacza to
podpisanie siê wspólników pod zaproponowan¹ tre ci¹ uchwa³y. Mo¿liwe jest równie¿ zaaprobo
i uchwa³y w drodze odrêbnego pisma, z którego powinna jednak wyra nie wynikaæ tre æ podejmo
ej uchwa³y.
W drugim przypadku chodzi o jednomy ln¹ zgodê na glosowanie na pi mie, chocia¿ sama uchwa³a
mo¿e ju¿ byæ podjêta wiêkszo ci¹ g³osów. Wspólnik musi wiêc wyraziæ zgodê na pisemne g³osow
niu tym nie musi akceptowaæ tre ci uchwa³y. Podstawowa ró¿nica miêdzy uchwa³ami, na które w
y wyra¿aj¹ zgodê na pi mie, a pisemnym g³osowaniem polega na tym, ¿e w pierwszym przypadku
ochodzi do g³osowania nad konkretn¹ uchwa³¹ i musi byæ ona podjêta jednomy lnie. W drugim p
padku uchwa³a nie jest jeszcze g³osowana, a decyzja (jednomy lna) dotyczy sposobu g³osow
ania.
Nb 348
Do podstawowych cech zgromadzenia wspólników jako organu spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzial
no ci¹ nale¿¹:
l) zgromadzenie wspólników jest organem uchwa³odawczym, który realizuje czê æ spraw z zakre
prowadzenia spraw, ale nie ma kompetencji do reprezentacji;
2) zgromadzenie wspólników odbywaæ siê musi w okre lonym miejscu, tj. w siedzibie spó³ki, c
a ¿e umowa spó³ki wskazuje inne miejsce, oraz w okre lonym czasie wynikaj¹cym z zaproszeni
a do odbycia zgromadzenia;
3) zgromadzenie wspólników podejmuje uchwa³y wiêkszo ci¹ g³osów, chyba ¿e zastrze¿on
no æ przy podejmowaniu uchwa³;
STRONA 343
4) zgromadzenie wspólników podejmuje uchwa³y bez wzglêdu na liczbê uczestników zgromadzenia
(co do zasady), chyba ¿e umowa spó³ki stanowi inaczej;
5) zgromadzenie wspólników odbywa siê, je¿eli wspólnicy zostali zaproszeni listem polecony
m lub poczt¹ kuriersk¹ za pisemnym po twierdzeniem odbioru (co do zasady);
6) zgromadzenie wspólników musi siê odbyæ co najmniej raz w roku;
7) uchwa³y zgromadzenia wspólników (jak równie¿ uchwa³y wspólników) mog¹ byæ zaskar¿one w t
wa o uchylenie, jak równie¿ mo¿na ¿¹daæ stwierdzenia ich niewa¿no ci.
3.2. Zgromadzenie zwyczajne i nadzwyczajne
Nb 349
Podzia³ zgromadzeñ wspólników na dwie kategorie: zwyczajne i nadzwyczajne wi¹¿e siê przede
ystkim z konieczno ci¹ rozpatrzenia pewnych spraw w spó³ce raz w roku. To te¿ decyduje o t
ym, czy mamy zgromadzenie zwyczajne czy nadzwyczajne. Nie jest decyduj¹ca -jak by
mog³a wskazywaæ -nazwa "nadzwyczajne" posiedzenie zgromadzenia wspólników, gdy¿ te wszystk
ie, które nie maj¹ charakteru zwyczajnego zgromadzenia wspólników, nale¿¹ do tej drugiej ka
egorii, tj. nadzwyczajnych zgromadzeñ. Nie jest wiêc w tym przypadku decyduj¹cy sposób z
awiadomienia o odbywanym zgromadzeniu wspólników (np. listem poleconym) lub odbycie
bez formalnego zwo³ania, na wniosek wspólników, wed³ug regu³ okre lonych w art. 240 KSH.
Nb 350
Zwyczajne zgromadzenie wspólników mo¿e siê wiêc odbyæ w nastêpstwie w³a ciwego zawiadomieni
238 KSH), ale równie¿ gdy ca³y kapita³ zak³adowy jest reprezentowany na zgromadzeniu, a n
ikt z obecnych nie wniós³ sprzeciwu ani co do odbycia zgromadzenia, ani postawienia
poszczególnych spraw na porz¹dku obrad (art. 240 KSH). Je¿eli wspólnicy dojd¹ do wniosku, ¿
s¹ gotowi rozpatrzyæ najistotniejsze dla spó³ki sprawy i spe³ni¹ warunki z art. 240 KSH, t
nie musz¹ realizowaæ warunku prawid³owego zawiadomienia. S¹ dwa czynniki, które okre laj¹
rakter zwyczajnego zgromadzenia wspólników: czas i przedmiot posiedzenia. Je¿eli zgrom
adzenie odbywa siê w ci¹gu 6 miesiêcy od koñca roku obrotowego i przedmiotem jego posied
zenia s¹:
l) rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarz¹du z dzia³alno ci spó³ki oraz sprawozdan
ia finansowego za ubieg³y rok obrotowy,
2) podjêcie uchwa³y o podziale zysku lub o pokryciu straty (je¿eli umowa spó³ki nie wy³¹cza
ch spraw spod kompetencji zgromadzeniu wspólników),
STRONA 344
3) udzielenie w³adzom spó³ki, tj. zarz¹dowi, radzie nadzorczej, komisji rewizyjnej absol
utorium z wykonania przez nie obowi¹zków, to mamy do czynienia ze zwyczajnym zgromad
zeniem wspólników. W tych sprawach wy³¹czone jest g³osowanie na pi mie. Przedmiotem zwyczaj
ego zgromadzenia wspólników mog¹ byæ tak¿e inne sprawy, poza wymienionymi wy¿ej. Je¿eli wiê
ady zwyczajnego zgromadzenia wspólników przypadaj¹ w czasie, gdy mo¿na rozstrzygn¹æ równie¿
sprawy, to mo¿na je w³¹czyæ do porz¹dku obrad posiedzenia (l. Krauss, W Opalski, Wa¿no æ i
ki zwyczajnych zgromadzeñ odbytych po terminach ustawowych, PPH 1999, Nr 11, s. 35
i nast.).
Nb 351
Z kolei nadzwyczajne zgromadzenia wspólników to te wszystkie, które nie maj¹ charakteru
"zwyczajno ci". W rzeczywisto ci w³a ciwie wszystkie, poza zwyczajnym zgromadzeniem wspóln
ików, maj¹ przymiot "nadzwyczajne", choæ dotycz¹ czêsto bie¿¹cych, zwyk³ych spraw i nie maj
spólnego z nadzwyczajno ci¹. Je¿eli wiêc w wymienionych uprzednio sprawach wymagana jest u
chwa³a wspólników, a nie dotyczy to spraw okre lonych w art. 231 § 2 KSH, nale¿y zwo³aæ nad
ajne zgromadzenie wspólników. Nie ma przeszkód, aby sprawy te by³y przygotowywane na nad
zwyczajnych zgromadzeniach wspólników, jednak¿e uchwa³y w tych sprawach powinno siê podejm
owaæ na posiedzeniu zwyczajnym, które odbywa siê raz w roku. Zwo³ywanie zwyczajnych i na
dzwyczajnych zgromadzeñ wspólników odbywa siê w tym samym trybie.
W protokole zgromadzenia wspólników nale¿y zaznaczyæ, z jakim zgromadzeniem wspólników mamy
do czynienia: zwyczajnym czy nadzwyczajnym.
3.3. Zasady zwo³ywania zgromadzeñ
Nb 352
Prawo zwo³ywania zgromadzeñ wspólników ma:
1) zarz¹d,
2) rada nadzorcza i komisja rewizyjna na warunkach okre lonych w art. 235 § 2 KSH,
3) inne osoby wskazane w umowie spó³ki (wspólnicy, je¿eli tak umowa stanowi, równie¿ osoby
rzecie, np. wierzyciele, cz³onkowie rady nadzorczej, komisji rewizyjnej),
4) wspólnicy, je¿eli upowa¿ni ich do tego s¹d (art. 237 § 1 KSH).
Zgromadzenie wspólników zwo³uje zarz¹d -L. ‾y¿ylewski, Zwo³ywanie zgromadzeñ wspólników (wa
omadzeñ) w spó³kach kapita³owych, PPH 1999, Nr 3, s. 14 i nast. Taka jest generalna zasa
da, bez wzglêdu na to, czy jest to spó³ka jednoosobowa, czy te¿ wieloosobowa.
STRONA 345
pomijaj¹c problem to¿samo ci personalnej w spó³ce jednoosobowej, gdy zgromadzenie wspólnikó
o¿e odbyæ siê w ka¿dej chwili, jak równie¿ poza przypadkami okre lonymi w art. 231 KSH, wed
tórego mog¹ byæ podjête uchwa³y bez odbywania zgromadzenia, zasad¹ jest zwo³ywanie zgromadz
a wspólników.
Rada nadzorcza i komisja rewizyjna maj¹ prawo do zwo³ania zwyczajnego zgromadzenia,
je¿eli zarz¹d nie zwo³a go w czasie ustalonym, oraz nadzwyczajnego zgromadzenia, ilekr
oæ zwo³anie tego zgromadzenia uznaj¹ za wskazane, a zarz¹d nie zwo³a zgromadzenia w ci¹gu d
h tygodni od zg³oszenia odpowiedniego ¿¹dania przez radê nadzorcz¹ lub komisjê rewizyjn¹.
Nb 353
Okre lenie "rada nadzorcza i komisja rewizyjna" zak³ada prawo zwo³ania, zastrze¿one dla
tych organów, a nie pojedynczych cz³onków tych organów. Wspólnicy mog¹ zwo³aæ zgromadzenie
ków tylko wtedy, gdy upowa¿ni ich do tego s¹d. W innym przypadku maj¹ jedynie prawo ¿¹dania
zwo³ania, które to ¿¹danie musi byæ skierowane do zarz¹du. Wspólnik lub wspólnicy reprezent
o najmniej 1/10 czê æ kapita³u zak³adowego mog¹ domagaæ siê zwo³ania nadzwyczajnego zgromad
spólników (a nie zwyczajnego). Umowa spó³ki mo¿e okre laæ inny pu³ap dla wspólników domagaj
nia zgromadzenia. Mo¿e to byæ jeden wspólnik, jednak¿e kryterium w tym przypadku pozosta
je kapita³ zak³adowy, a nie uchwa³a wspólników. Próg ten mo¿e byæ zmniejszony poni¿ej 10% k
ak³adowego, ale powinien byæ w umowie spó³ki okre lony u³amkiem kapita³u zak³adowego, a nie
b¹ wspólników. Je¿eli w ci¹gu dwóch tygodni od dnia przedstawienia ¿¹dania zarz¹dowi (musi
ne na pi mie najpó niej na 1 miesi¹c przez proponowanym terminem zgromadzenia) nadzwycza
jne zgromadzenie nie bêdzie zwo³ane, s¹d rejestrowy mo¿e, pod wezwaniem zarz¹du do z³o¿enia
adczenia, upowa¿niæ do zwo³ania (a wiêc ju¿ nie ¿¹dania, ale zwo³ania) nadzwyczajnego zgrom
ia wspólników, wystêpuj¹cych z tym ¿¹daniem. S¹d wyznacza przewodnicz¹cego tego zgromadzeni
pólnicy ¿¹daj¹cy, zawiadamiaj¹c o zwo³aniu zgromadzenia, powinni powo³aæ siê na postanowien
ejestrowego. Jak z powy¿szego wynika, prawo zwo³ania zgromadzenia nale¿y odró¿niæ od prawa
ia zwo³ania. ‾¹daæ zwo³ania zgromadzenia wspólników mog¹:
1) wspólnicy reprezentuj¹cy co najmniej 10% kapita³u zak³adowego,
2) wspólnicy reprezentuj¹cy mniej ni¿ 10% kapita³u zak³adowego, je¿eli umowa spó³ki tak sta
3) inne osoby, je¿eli umowa spó³ki tak stanowi (cz³onkowie rady nadzorczej, komisji rewi
zyjnej, osoby trzecie).
STRONA 346
Nb 354
Zwo³ywanie zgromadzeñ odbywa siê za pomoc¹ listów poleconych lub poczt¹ kuriersk¹, za pisem
potwierdzeniem odbioru. Listy polecone powinny byæ wys³ane przynajmniej dwa tygodni
e przed terminem zgromadzenia. Zasady zwo³ywania wi¹¿¹ siê przede wszystkim z zamiarem ze
strony spó³ki zachowania identycznych szans dla wszystkich wspólników. Wspólnicy mog¹ co pr
wda otrzymaæ listy w ró¿nym czasie, ale spó³ka wywi¹¿e siê z obowi¹zku poprzez wys³anie ich
rzed terminem. Termin dwutygodniowy jest najkrótszym z mo¿liwych. Spó³ka mo¿e wys³aæ zawiad
enia z d³u¿szym ni¿ dwutygodniowe wyprzedzeniem.
W zaproszeniu na zgromadzenie wspólników nale¿y podaæ szczegó³owy porz¹dek obrad oraz okre
eñ, godzinê i miejsce zebrania. Umowa spó³ki mo¿e wskazaæ inne miejsce obrad dla odbywania
osiedzeñ. L. ‾y¿ylewski (Miejsce, s. 30) podkre la, ¿e miejsce to musi znajdowaæ siê na obs
ze Polski. W porz¹dku obrad nale¿y skonkretyzowaæ okre lenie miejscowo ci i wskazaæ dok³adn
dres z podaniem miejsca, ulicy, numeru domu.
Nb 355
Problem porz¹dku obrad zgromadzenia jest bardzo wa¿ny z kilku powodów. Przepisy Kodeks
u spó³ek handlowych nie okre laj¹ minimum koniecznego do podjêcia decyzji, co w konsekwenc
ji oznaczaæ mo¿e Je¿eli problem ten nie zosta³ uregulowany inaczej w umowie spó³ki), ¿e jed
osoba mo¿e podj¹æ decyzjê sama. Od wspólnika, któremu znany jest porz¹dek obrad, zale¿eæ bê
we mie on udzia³ w zgromadzeniu wspólników, czy te¿ nie. Porz¹dek obrad, wskazany przez os
by zwo³uj¹ce zgromadzenie wspólników, musi byæ uzupe³niony dok³adnym okre leniem propozycji
n umowy spó³ki, je¿eli taka zmiana ma nast¹piæ. W przedmiotach nie objêtych porz¹dkiem obra
chwa³y podj¹æ nie mo¿na (art. 239 § 1 zd. 1 KSH). Do porz¹dku obrad mo¿na wnosiæ nowe spraw
e wymienione w nim, tylko wówczas, gdy na zgromadzeniu reprezentowany jest ca³y kapi
ta³ zak³adowy bezpo rednio albo przez pe³nomocników, a nikt z obecnych nie wniós³ sprzeciwu
do podjêcia uchwa³y. Istniej¹ ponadto dwie sytuacje, które mog¹ byæ rozpatrywane i mo¿na p
tosowne uchwa³y, mimo ¿e nie umieszczono ich
\V porz¹dku obrad. S¹ to:
l) wniosek o zwo³anie nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników,
2) wniosek o charakterze porz¹dkowym.
3.4. Zasady podejmowania uchwa³
Nb 356
Uchwa³y podejmowane mog¹ byæ samodzielnie przez wspólnika lub przez jego pe³nomocnika. Pod
jêcie uchwa³y przez pe³nomocnika wspólnika ma taki sam skutek, jakby dzia³a³ sam wspólnik.
nak¿e w praktyce
STRONA 347
trudno stwierdziæ, w jakim stopniu pe³nomocnik realizuje umocowanie mocodawcy. Je¿eli
pe³nomocnik podejmuje w akcie g³osowania decyzjê, która mo¿e nie byæ zgodna z intencj¹ moco
cy, to tego ostatniego obci¹¿a ryzyko dzia³añ pe³nomocnika. Wspólnik posiadaj¹cy okre lony
et" g³osów nie mo¿e jednocze nie g³osowaæ za i przeciw uchwale, tj. czê ci¹ g³osów popieraæ
eciw, gdy¿ to wspólnik g³osuje, a nie jego udzia³y, a g³osy nie mog¹ "oderwaæ" siê od wspól
ie ma natomiast przeszkód, aby w przypadku posiadania pe³nomocnictwa, g³osuj¹c zgodnie z
wol¹ mocodawcy, jednocze nie g³osowaæ inaczej ni¿ we w³asnym imieniu. Pe³nomocnictwo powin
byæ udzielone na pi mie pod rygorem niewa¿no ci i do³¹czone do ksiêgi protoko³ów. Prawo wsp
g³osowania osobi cie czy przez pe³nomocników jest wy³¹czone przy podjêciu uchwa³:
1) dotycz¹cych ich odpowiedzialno ci wobec spó³ki z jakiegokolwiek tytu³u,
2) udzielenia absolutorium,
3) zwolnienia z zobowi¹zania wobec spó³ki,
4) dotycz¹cych sporu pomiêdzy nimi a spó³k¹.
Wprowadzenie zakazu g³osowania przy udzielaniu absolutorium powoduje, ¿e w spó³kach, w k
tórych jest to¿samo æ personalna miêdzy wspólnikami a zarz¹dem, nie bêdzie g³osowana sprawa
enia absolutorium. W przypadku natomiast gdy stanowi¹ oni czê æ wspólników, mo¿na siê spodz
ieudzielenia absolutorium zarz¹dowi g³osami wspólników nawet mniejszo ciowych. Ponadto, zg
odnie z art. 243 § 3 KSH, pe³nomocnikiem na zgromadzeniu wspólników nie mo¿e byæ cz³onek za
i pracownik spó³ki.
Nb 357
Zgromadzenie wspólników jest wa¿ne bez wzglêdu na liczbê reprezentowanych na nim udzia³ów.
acza to, ¿e je¿eli przepisy Kodeksu spó³ek handlowych nie stanowi¹ inaczej albo umowa spó³k
ie przewiduje
odpowiedniej liczby osób, które musz¹ uczestniczyæ w posiedzeniu, aby by³o ono wa¿ne (tzw.
worum), wystarczy, je¿eli udzia³ w zgromadzeniu wspólników we mie jeden uprawniony wspólnik
lub jego pe³nomocnik. W ten sposób "ciê¿ar" odpowiedzialno ci za udzia³ w zgromadzeniu prze
iesiony zostanie na samych wspólników, którzy bêd¹c prawid³owo zawiadomieni, sami decyduj¹,
y wzi¹æ udzia³ w zgromadzeniu, czy nie. W ka¿dym razie to oni ponosz¹ ryzyko podjêcia nieko
zystnej dla nich uchwa³y poprzez nieuczestniczenie w zgromadzeniu.
Na zgromadzeniu wspólników g³osuje siê udzia³ami. Obowi¹zuje wiêc 358 inna zasada ni¿ podcz
owania zarz¹du, rady nadzorczej czy komisji
STRONA 348
rewizyjnej, gdzie g³osowanie odbywa siê wed³ug zasady tyle g³osów ile osób. W przypadku spó
o.o. zgromadzenie wspólników podejmuje uchwa³y, obliczaj¹c g³osy wed³ug liczby posiadanych
udzia³ów w kapitale zak³adowym. Zasad¹ jest, ¿e na ka¿dy udzia³ o równej warto ci nominalne
ada jeden g³os, chyba ¿e umowa spó³ki stanowi inaczej. Je¿eli umowa spó³ki nie stanowi inac
, na ka¿de 100 z³ warto ci nominalnej udzia³u o nierównej wysoko ci przypada jeden g³os.
Ka¿dy wspólnik musi posiadaæ przynajmniej jeden g³os. Jednak¿e w umowie spó³ki mo¿na przewi
ozmaite formy uprzywilejowania udzia³ów niektórych czy te¿ wszystkich wspólników. Uprzywile
owanie mo¿e dotyczyæ g³osu, tzn. polegaæ na tym, ¿e wspólnik na jeden udzia³ uzyskuje wiêks
bê g³osów ni¿ jeden, maksymalnie jednak 3 g³osy na udzia³.
Zasad¹ jest, ¿e uchwa³y zapadaj¹ bezwzglêdn¹ wiêkszo ci¹ g³osów oddanych. Wiêkszo æ bezwzgl
gdy liczba g³osów za uchwa³¹ jest wiêksza ni¿ po³owa wa¿nie oddanych g³osów (wiêcej ni¿ 50
rzypadku g³osy wstrzymuj¹ce siê traktowane s¹ jakby by³y oddane przeciwko uchwale.
Wiêkszo æ kwalifikowana dla podjêcia uchwa³y wystêpuje wówczas, gdy nale¿y uzyskaæ wiêksz¹
uchwa³¹ ni¿ wiêkszo æ bezwzglêdna (wiêcej ni¿ 50%), tj. wiêkszo æ okre lan¹ u³amkowo (np. 2
np. 75%). Kodeks spó³ek handlowych w wielu przepisach wprowadza wyj¹tki od generalnej
zasady podejmowania uchwa³ wiêkszo ci¹ bezwzglêdn¹. Odnosi siê to do nastêpuj¹cych uchwa³(a
KSH):
l) co do zmiany umowy spó³ki,
2) w sprawie po³¹czenia spó³ek,
3) w sprawie rozwi¹zania spó³ki,
4) w sprawie zbycia przedsiêbiorstwa albo jego zorganizowanej czê ci, które zapadaj¹ wiêksz
i¹ 2/3 g³osów oddanych. Jednak¿e uchwa³a dotycz¹ca istotnej zmiany przedmiotu dzia³alno ci
maga wiêkszo ci 3/4 g³osów.
Swoist¹ kwalifikowan¹ wiêkszo æ g³osów okre la art. 246 § 3 KSH. Otó¿ w przypadku uchwa³ wp
miany umowy spó³ki, w których zwiêkszone zostaj¹ wiadczenia wspólników lub zostaj¹ uszczup
h prawa udzia³owe b¹d przyznane osobi cie poszczególnym wspólnikom, wymagana jest zgoda ws
ystkich wspólników, których dotycz¹.
W przypadku obliczania wiêkszo ci bezwzglêdnej lub kwalifikowanej przy parzystej liczb
ie g³osów oddanych nie wystêpuj¹ problemy. Natomiast, je¿eli mamy nieparzyst¹ liczbê g³osów
zaokr¹gliæ u³amek
STRONA 349
w górê" do osi¹gniêcia pe³nej liczby naturalnej. Gdy nie jest zastrze¿ona kwalifikowana wiê
o æ g³osów, uchwa³a jest powziêta, je¿eli liczba g³osów opowiadaj¹cych siê za jej przyjêcie
po³owê wa¿nie oddanych g³osów, w tym tak¿e g³osów wstrzymuj¹cych siê. Ci, którzy g³osu nie
wani s¹ jakby byli nieobecni, natomiast osoby wstrzymuj¹ce siê -traktowane s¹ jak g³osuj¹cy
przeciw.
Zasady g³osowania na zgromadzeniu wspólników okre la umowa spó³ki. Je¿eli umowa nie rozstrz
tych kwestii, zgromadzenie wspólników wa¿ne jest bez wzglêdu na liczbê reprezentowanych n
a nim udzia³ów (bez wzglêdu na kworum). Je¿eli w umowie spó³ki okre lono liczbê reprezentow
udzia³ów, konieczn¹ dla wa¿no ci zgromadzenia (art. 241 KSH), oraz skonkretyzowano wiêkszo
potrzebn¹ do podjêcia uchwa³y (art. 245 KSH), to uchwa³a jest wa¿na tylko wówczas, gdy g³o
a³a za jej podjêciem wymagana wiêkszo æ, przy zachowaniu kworum. Opuszczenie zgromadzenia
przez wspólnika (wspólników) w czasie obrad i spowodowany tym spadek reprezentacji udz
ia³ów poni¿ej granicy ustalonej dla wa¿no ci zgromadzenia nie pozwala na podejmowanie uchw
a³, choæby udzia³y wspólników pozosta³ych na zgromadzeniu zapewnia³y przewidzian¹ w umowie
szo æ wystarczaj¹c¹ do przeg³osowania uchwa³y (post. SN z 22.1.1993 r., I CRN 214/92, OSN 1
93, Nr 9, poz. 164).
G³osowanie mo¿e byæ jawne lub tajne. Zasad¹ jest, ¿e g³osowanie jest jawne. Tajne g³osowani
olega na podejmowaniu uchwa³ tak, aby akt g³osowania nie móg³ byæ znany innym wspólnikom i
ch pe³nomocnikom. Tajne g³osowanie musi siê odbyæ (art. 247 KSH):
1) przy wyborach,
2) nad wnioskami o odwo³anie cz³onków organu spó³ki lub likwidatorów,
3) nad wnioskami o poci¹gniêcie do odpowiedzialno ci cz³onków organu spó³ki lub likwidatoró
4) w sprawach osobowych,
5) na ¿¹danie choæby jednego z obecnych lub reprezentowanych na zgromadzeniu wspólników,
6) w przypadkach okre lonych w umowie spó³ki -zob. A. Janiak, O wy¿szo ci g³osowania tajneg
nad g³osowaniem jawnym (w spó³kach kapita³owych i nie tylko), PPH 1999, Nr 8, s. 31 i n
ast.
Nb 359
3.5. Zaskar¿anie uchwa³
Nb 359
Je¿eli uchwa³y nie zosta³y podjête prawid³owo, istnieje tryb ich wzruszalno ci albo stwierd
enia ich niewa¿no ci. Przyjêty zosta³ w KSH po-
STRONA 350
-dzia³ na uchwa³y nie wa¿ne i podjête z naruszeniem innych zasad, którym nie mo¿na przypisa
ech niewa¿no ci.
Je¿eli uchwa³a wspólników jest sprzeczna z umow¹ spó³ki b¹d dobrymi obyczajami i jednocze
w interesy spó³ki lub ma na celu pokrzywdzenie wspólnika, mo¿e byæ zaskar¿ona w drodze wyt
czonego przeciwko spó³ce powództwa o jej uchylenie. Mamy wiêc do czynienia z sytuacj¹, gdy
sprzeczno æ z umow¹ spó³ki b¹d dobrymi obyczajami powoduje jednocze nie godzenie w intere
albo gdy ma na celu pokrzywdzenie wspólnika, b¹d te¿ gdy zachodz¹ oba warunki jednocze ni
. Wniesienie powództwa o uchylenie uchwa³y mo¿e mieæ miejsce w terminie miesi¹ca od otrzym
ania wiadomo ci o uchwale, nie pó niej jednak ni¿ w terminie 6 miesiêcy od dnia powziêcia u
hwa³y. Je¿eli uchwa³a jest zaskar¿ona, to jednak nie powoduje wstrzymania postêpowania rej
estrowego, gdy takim jest objête podejmowanie uchwa³. S¹d rejestrowy mo¿e jednak zawiesiæ
postêpowanie po przeprowadzeniu rozprawy. Zawieszenie trwa do czasu wydania wyroku
w sprawie o uchylenie uchwa³y. Legitymowanych do wytoczenia powództwa o uchylenie u
chwa³y mo¿emy podzieliæ na trzy grupy:
1) organy i ich cz³onkowie,
2) wspólnicy obecni na zgromadzeniu,
3) wspólnicy nieobecni na zgromadzeniu lub którzy nie mogli g³osowaæ pisemnie albo gdy n
aruszono zasady g³osowania pisemnego.
Ad l). Prawo wytoczenia powództwa przys³uguje zarz¹dowi, radzie nadzorczej, komisji re
wizyjnej oraz poszczególnym cz³onkom tych organów. Mo¿liwe jest tak¿e wytoczenie powództwa
rzez kilku cz³onków organów, gdy nie dzia³a ca³y organ.
Ad 2). Wspólnik, który jest obecny na zgromadzeniu, a chce zaskar¿yæ uchwa³ê, musi g³osowaæ
ciwko uchwale, a po jej powziêciu za¿¹daæ zaprotoko³owania sprzeciwu. W przypadku gdy wspól
ik jest nieobecny na posiedzeniu, a zastêpowany jest przez pe³nomocnika (przedstawic
iela ustawowego), przejmuje on prawo dzia³ania w imieniu wspólnika.
Ad 3). Prawo zaskar¿ania uchwa³y s³u¿y wspólnikom, którzy zostali bezzasadnie niedopuszczen
do udzia³u w zgromadzeniu wspólników (np. gdy zarz¹dzono przerwê w obradach, która nie by³
rzewidziana w porz¹dku obrad i gdy nie przewiduje jej umowa spó³ki). Ponadto upowa¿nieni
e do zaskar¿enia uchwa³y maj¹ tylko ci wspólnicy, którzy nie byli obecni na zgromadzeniu,
ale tylko w przypadku wadliwego zwo³ania zgromadzenia wspólników lub te¿ powziêcia uchwa³y
sprawie nie objêtej porz¹dkiem obrad.
STRONA 351
Nieco inna sytuacja ma miejsce w przypadku podejmowania uchwa³y nie na posiedzeniu
, ale gdy - na podstawie art. 227 KSH -uchwa³y s¹ podejmowane na zgromadzeniu wspólników
. W takiej sytuacji zaskar¿yæ uchwa³ê mo¿e wspólnik, którego pominiêto przy g³osowaniu lub
zgodzi³ siê na g³osowanie pisemne, albo te¿ który g³osowa³ przeciwko uchwale i po otrzyman
wiadomo ci o uchwale w terminie dwóch tygodni zg³osi³ sprzeciw.
Wyrok w sprawie uchylenia uchwa³y ma charakter konstytutywny i wywiera skutek ex t
unc Prawomocny wyrok uchylaj¹cy ma moc obowi¹zuj¹c¹ w stosunkach miêdzy spó³k¹ a cz³onkami
anów (A. Kidyba, Kodeks, s. 394). Je¿eli wa¿no æ czynno ci dokonanej przez spó³kê jest zale
hwa³y zgromadzenia wspólników, uchylenie uchwa³y nie ma skutku wobec osób trzecich dzia³aj¹
h w dobrej wierze.
Od zaskar¿enia uchwa³y w trybie powództwa o uchylenie uchwa³y nale¿y odró¿niæ powództwo o s
enie niewa¿no ci uchwa³y. Powództwo jest szczególnym rodzajem powództwa o ustalenie. Artyku
2 KSH odnosi siê sytuacji, gdy uchwa³a sprzeczna z ustaw¹ jest z mocy prawa -na podsta
wie art. 58 KC -bezwzglêdnie niewa¿na. Wnosz¹cym powództwo nie chodzi o uchylenie uchwa³y,
ale o stwierdzenie, ¿e dana uchwa³a jest niewa¿na. Legitymowane osoby mog¹ byæ zaintereso
wane urzêdowym po wiadczeniem niewa¿no ci uchwa³y. Przyk³adem uchwa³y niewa¿nej jest pozbaw
wspólnika prawa g³osu, oprocentowanie udzia³ów, wybór jednoosobowej rady nadzorczej, odby
cie zgromadzenia wspólników poza granicami Polski (A. Kidyba, Kodeks, s. 391). Je¿eli
wnoszone jest powództwo z art. 252 KSH, wy³¹cza siê stosowanie art. 189 KPC, czyli powództ
wa o ustalenie. Prawo wniesienia powództwa o stwierdzenie niewa¿no ci uchwa³y przys³uguje
w terminie 6 miesiêcy od dnia otrzymania wiadomo ci o uchwale, nie pó niej jednak ni¿ z up³
wem 3 lat od dnia powziêcia uchwa³y. Równie¿ w przypadku tego powództwa zaskar¿enie uchwa³y
pólników nie wstrzymuje postêpowania rejestrowego. S¹d rejestrowy mo¿e jednak¿e zawiesiæ po
wanie po przeprowadzeniu rozprawy.
Kr¹g osób i organów legitymowanych do wniesienia powództwa jest taki sam, jak wymieniony
powy¿ej kr¹g osób legitymowanych do zaskar¿ania uchwa³y w trybie powództwa o uchylenie uch
a³y (art. 250 KSH). Wyrok stwierdzaj¹cy niewa¿no æ, je¿eli jest prawomocny, ma moc obowi¹zu
stosunkach miêdzy spó³k¹ a wszystkimi wspólnikami oraz w stosunkach miêdzy spó³k¹ a cz³onka
spó³ki. Je¿eli wa¿no æ czynno ci dokonanej przez spó³kê jest zale¿na od uchwa³y zgromadzeni
ok stwierdzaj¹cy niewa¿no æ nie ma skutku wo-
STRONA 352
-bec osób trzecich dzia³aj¹cych w dobrej wierze (art. 254 § 4 KSH). Wyrok stwierdzaj¹cy ni
ewa¿no æ ma charakter deklaratoryjny.
W przypadku obu powództw: o uchylenie uchwa³y i stwierdzenie niewa¿no ci, s¹dem w³a ciwym j
s¹d gospodarczy. Prawomocny wyrok uchylaj¹cy uchwa³ê albo stwierdzaj¹cy niewa¿no æ zarz¹d
terminie 7 dni s¹dowi rejestrowemu. W sporze dotycz¹cym uchylenia lub stwierdzenia
niewa¿no ci uchwa³y wspólników pozwan¹ spó³kê reprezentuje zarz¹d, je¿eli na mocy uchwa³y w
ta³ ustalony w tym celu odrêbny pe³nomocnik (art. 253 § 1 KSH). Ta ostatnia sytuacja pow
inna mieæ miejsce w szczególno ci, gdy to zarz¹d wyst¹pi³ z powództwem. Nie mo¿e on wystêpo
wójnej roli -skar¿¹cego i reprezentuj¹cego spó³kê. Je¿eli jednak zarz¹d nie mo¿e dzia³aæ za
t uchwa³y wspólników o ustanowieniu pe³nomocnika, s¹d w³a ciwy dla rozstrzygniêcia powództw
cza kuratora (art. 253 § 2 KSH).
Artyku³ 253 KSH wprowadza szczególne zasady reprezentacji obok art. 210 KSH, reguluj¹c
ego zawieranie umów z cz³onkami zarz¹du, oraz art. 295 KSH, przyznaj¹cego prawo do wytoc
zenia powództwa ka¿demu wspólnikowi, gdy spó³ka nie wytoczy powództwa o naprawienie wyrz¹dz
j szkody (actio pro socio).
IX. Rozwi¹zanie spó³ki i jej likwidacja
Nb 360
W odniesieniu do spó³ki z o.o. przepisy Kodeksu spó³ek handlowych odró¿niaj¹ tradycyjne poj
rozwi¹zania spó³ki od jej likwidacji.
Rozwi¹zanie spó³ki sensu stricto polega na zakoñczeniu jej bytu prawnego po przeprowadze
niu postêpowania likwidacyjnego (lub postêpowania upad³o ciowego zakoñczonego og³oszeniem u
ad³o ci art. 287 KH; szerzej zob. A. Kidyba, Spó³ka, s. 510). Kodeks spó³ek handlowych w ar
. 270 i 271 przewiduje, ¿e rozwi¹zanie spó³ki powoduj¹ okre lone w tych przepisach przyczyn
. Nale¿y przyj¹æ, ¿e rozwi¹zanie takie nie nastêpuje samoistnie, ale tylko po przeprowadzen
u postêpowania likwidacyjnego. Jednak¿e wszczêcie postêpowania likwidacyjnego nie musi o
znaczaæ rozwi¹zania spó³ki, gdy¿ wspólnicy mog¹ w pewnych sytuacjach jednomy ln¹ uchwa³¹ zm
w ten sposób, ¿e zapobiegn¹ jej rozwi¹zaniu.
Rozwi¹zanie spó³ki mo¿e nast¹piæ, gdy:
1) zachodz¹ przyczyny przewidziane w umowie spó³ki (np. up³yw terminu),
STRONA 353
2) podjêta zosta³a uchwa³a zgromadzenia wspólników o rozwi¹zaniu spó³ki (stwierdzona protok
tarialnym pod rygorem niewa¿no ci),
3) podjêto uchwa³ê o przeniesieniu siedziby spó³ki za granicê (stwierdzon¹ protoko³em notar
m pod rygorem niewa¿no ci); zob. J. Jacyszyn, Przeniesienie siedziby spó³ki za granicê jak
o przyczyna jej rozwi¹zania, Pr. Spó³. 1998, Nr 6, s. 11 i nast.
4) og³oszono upad³o æ spó³ki,
5) zajd¹ inne przewidziane prawem przyczyny.
O rozwi¹zaniu spó³ki mo¿e równie¿ orzec s¹d z urzêdu, je¿eli:
1) po zarejestrowaniu spó³ki wyst¹pi¹ braki powa¿ne okre lone w art. 21 KSH -por. Nb. 184);
2) wspólnik albo cz³onek organów spó³ki wyst¹pi z ¿¹daniem rozwi¹zania spó³ki, je¿eli osi¹g
anie siê niemo¿liwe albo zasz³y inne wa¿ne przyczyny wywo³ane stosunkami spó³ki (np. niepor
mienia miêdzy wspólnikami, które uniemo¿liwiaj¹ prowadzenie spó³ki, brak zainteresowania ws
ków sprawami spó³ki -por. art. 271 pkt 1 KSH);
3) dzia³alno æ spó³ki naruszaj¹ca prawo zagra¿a interesowi publicznemu -na ¿¹danie oznaczon
drêbnej ustawie organu pañstwowego (art. 271 pkt 2 KSH).
Zgodnie z orz. SN z 23.4.1937 r. (CI 1868/36, OSN 1938, poz. 103) wa¿na przyczyna
rozwi¹zania spó³ki z o.o. istnieje zw³aszcza wówczas, gdy w sposób szczególnie jaskrawy w³a
pó³ki w oparciu o wiêkszo æ wspólników pozbawiaj¹ wspólnika istotnych umownych lub ustawowy
uprawnieñ, tak ¿e dalsze jego w niej uczestnictwo staje siê dla niego bezprzedmiotowe
, wyst¹pienie za ze spó³ki lub zbycie udzia³u za cenê odpowiadaj¹c¹ jego warto ci jest dla
a niemo¿liwe. Równie¿ odmowa, wbrew umowie spó³ki, zatrudnienia w niej wspólnika, je li jes
po³¹czona z pozbawieniem go w kolejnych latach udzia³u w zyskach mo¿e stanowiæ wa¿n¹ przycz
ozwi¹zania spó³ki z o.o. Wa¿nymi przyczynami s¹ równie¿: niemo¿no æ dokonania wyboru w³adz,
i uzyskania stosownej wiêkszo ci g³osów, trwa³y konflikt miêdzy cz³onkami zarz¹du itd., poz
nie wspólnika jego istotnych uprawnieñ (wyr. SA w Katowicach z 30.6. I 995 r., I ACR
298/95, OSA 1996, Nr 2, poz. II).
Zasad¹ jest, ¿e spó³ka mo¿e byæ rozwi¹zana dopiero po przeprowadzeniu likwidacji, z chwil¹
enia spó³ki z rejestru.
W orzecznictwie zarysowa³ siê problem, czy mo¿liwe jest rozwi¹zanie spó³ki bez przeprowadze
ia likwidacji, je¿eli spó³ka nigdy nie rozpoczê³a prowadzenia swojego przedsiêbiorstwa ani
ie zaci¹gnê³a zobowi¹zañ. Za tak¹ mo¿liwo ci¹ opowiedzia³ siê SN worz. z 26.9.1936 r. (ClI
H 1937, poz. 1576), przeciwko za SN w uchw. z 18. 1.1993 r. (III CZP 178/93, OSN
1994, Nr 7-8, poz. 154). Pozornie wyda-
STRONA 354
-waæ by siê mog³o, ¿e skoro spó³ka nie podjê³a ¿adnej dzia³alno ci i nie zaci¹gnê³a zobowi¹
stnieje. Tak jednak nie jest i nastêpuj¹ce okoliczno ci wiadcz¹ o s³uszno ci stanowiska SN
ra¿onego w uchw. z 18.1. 1994 r.
Kodeks spó³ek handlowych nie przewiduje ¿adnych wyj¹tków od zasady, ¿e rozwi¹zanie nastêpuj
przeprowadzeniu likwidacji. Spó³ka posiada okre lony maj¹tek wniesiony do spó³ki na pokryci
kapita³u zak³adowego i w koñcu nawet gdyby wk³ady nie zosta³y wniesione, spó³ka ma roszcze
o wniesienie wk³adów (A. Kidyba, Spó³ka, s. 524).
Nb 361
Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, procedura likwidacyjna nie jest stosowana w sytuacji
og³oszenia upad³o ci. Zamiast postêpowania likwidacyjnego toczy siê postêpowanie upad³o ci
Skutek w postaci rozwi¹zania spó³ki ma miejsce po zakoñczeniu postêpowania upad³o ciowego (
. 289 § l KSH). Spó³ka nie zostaje jednak rozwi¹zana, gdy postêpowanie upad³o ciowe koñczy
em lub zostaje z innych przyczyn uchylone lub umorzone.
Skutkiem zaistnienia okoliczno ci powoduj¹cych rozwi¹zanie spó³ki jest postawienie spó³ki w
an likwidacji. Spó³ka -maj¹c osobowo æ prawn¹ -dzia³a w okresie likwidacji. Osobowo æ prawn
k¹ wyposa¿ona jest spó³ka, jest realizowana specyficznie, gdy¿ zakres realizowanych zdolno
i do czynno ci prawnych wynika z celu likwidacji i z przepisów szczególnych zmieniaj¹cyc
h zasady funkcjonowania spó³ki, co mo¿e prowadziæ do wniosku o ograniczonej zdolno ci do c
zynno ci prawnej spó³ki (A. Kidyba, Wybrane, s. 145 i nast.).
Nb 362
Celem spó³ki w trakcie likwidacji jest zakoñczenie bie¿¹cych interesów spó³ki, ci¹gniêcie
i, wype³nienie zobowi¹zañ, spieniê¿enie maj¹tku spó³ki i ewentualny podzia³ miêdzy wspólnik
ym te¿ zakresie mog¹ byæ podejmowane zarówno decyzje, jak i czynno ci prawne. Ponadto, bêd¹
organem zarz¹d jest zastêpowany przez likwidatora, który jest przedstawicielem ustawow
ym (choæby by³y to te same osoby). W szczególno ci przepisami zmieniaj¹cymi zasady dzia³ani
spó³ki w toku likwidacji s¹: art. 279, 281-282, 283 § l i 3, art. 284, 288 KSH. Spó³ka pro
adzi swoj¹ dzia³alno æ pod dotychczasow¹ firm¹ uzupe³nion¹ dodatkiem "w likwidacji", która
na musi byæ zarejestrowana. W okresie likwidacji nie mo¿na wyp³acaæ wspólnikom zysku, nawe
t czê ciowo, ani dokonywaæ podzia³u maj¹tku przed sp³aceniem wszystkich zobowi¹zañ, a dop³a
yæ uchwalane tylko za zgod¹ wszystkich wspólników (art. 275 § 2-3 KSH). Zasad¹ jest, ¿e do
w likwidacji stosujemy przepisy o wk³adach do spó³ki oraz prawach i obowi¹zkach wspólników
e zmianami wynikaj¹cymi z przepisów o li-
STRONA 355
-kwidacji i celu likwidacji. Spo ród organów spó³ki w czasie likwidacji normalnie dzia³a zg
omadzenie wspólników i ewentualnie organy nadzorcze. Funkcje zarz¹du natomiast przejmu
j¹ likwidatorzy. Zasad¹ jest, ¿e likwidatorami s¹ cz³onkowie ostatniego zarz¹du, chyba ¿e u
a spó³ki lub uchwa³a wspólników zawiera postanowienia odmienne (wyr. NSA z30.6.l993 r., II
I SA 238/93, MoPod 1994, Nr3,poz. 8). Wspólnicy maj¹ w zwi¹zku z tym pierwszeñstwo w swo
bodnym wyborze likwidatorów. Je¿eli jednak o rozwi¹zaniu spó³ki orzeka s¹d, mo¿e on zarazem
tanowiæ likwidatorów. Odwo³anie likwidatorów, je¿eli umowa spó³ki nie stanowi inaczej, mo¿e
iæ na podstawie uchwa³y wspólników. Jednak z wa¿nych powodów, na wniosek osób zainteresowan
(czy to samych wspólników, czy te¿ np. wierzyciela spó³ki) s¹d mo¿e odwo³aæ likwidatorów i
innych. Likwidatorów ustanowionych przez s¹d tylko s¹d mo¿e odwo³aæ (art. 276 § 2 KSH).
Nb 363
Zakres praw i obowi¹zków likwidatorów okre laj¹ przepisy przewidziane dla zarz¹du spó³ki z
W stosunkach wewnêtrznych likwidatorzy s¹ obowi¹zani stosowaæ siê do uchwa³ wspólników, nat
t likwidatorzy ustanowieni przez s¹d musz¹ podporz¹dkowaæ siê jednomy lnym uchwa³om wspólni
z osób, które spowodowa³y ich powo³anie (art. 282 § 2 KSH).
Likwidatorzy maj¹ prawo reprezentowania spó³ki w zakresie okre lonym w przepisach likwid
acyjnych (art. 283 § 1 KSH). Jakiekolwiek ograniczenie dzia³ania likwidatorów nie ma s
kutku prawnego wobec osób trzecich. Wobec tych osób, dzia³aj¹cych w dobrej wierze, przyj
muje siê, ¿e czynno ci przedsiêwziête przez likwidatorów s¹ czynno ciami likwidacyjnymi. Po
m nie mo¿na w okresie likwidacji ustanawiaæ prokury, a ustanowiona wcze niej wygasa (a
rt. 284 KSH).
Do podstawowych obowi¹zków likwidatorów nale¿y:
1) zg³oszenie do rejestru otwarcia likwidacji, imion i nazwisk likwidatorów, sposobu
reprezentowania spó³ki przez likwidatorów i zmian w tym zakresie,
2) sporz¹dzenie bilansu otwarcia likwidacji, który musi byæ przed³o¿ony zgromadzeniu wspóln
ków do zatwierdzenia,
3) og³oszenie otwarcia likwidacji w Monitorze S¹dowym i Gospodarczym,
4) zakoñczenie wszelkich interesów bie¿¹cych spó³ki,
5) ci¹gniêcie wierzytelno ci,
6) up³ynnienie maj¹tku, tj. spieniê¿enie wszelkich aktywów,
7) wype³nienie zobowi¹zañ,
8) podzia³ pozosta³ego maj¹tku miêdzy wspólników,
STRONA 356
9) zwo³anie zgromadzenia wspólników w celu zatwierdzenia ostatecznych rachunków,
10) og³oszenie sprawozdania likwidacyjnego i z³o¿enie go do s¹du.
X. Zg³oszenie wniosku o wykre lenie spó³ki z rejestru
Nb 364
Je¿eli w wyniku og³oszenia w Monitorze S¹dowym i Gospodarczym zg³osz¹ siê wierzyciele, nale
ich sp³aciæ lub zabezpieczyæ. Je¿eli jednak istniej¹ wierzyciele spó³ki znani jej albo tacy
tórzy nie zg³osili siê, lub których wierzytelno ci nie s¹ jeszcze p³atne lub s¹ sporne, nal
tê potrzebn¹ do zaspokojenia lub zabezpieczenia z³o¿yæ do depozytu s¹dowego (art. 285 KSH).
Nb 365
Pozosta³y po pokryciu zobowi¹zañ maj¹tek jest dzielony miêdzy wspólników. Podzia³ maj¹tku m
nie wcze niej ni¿ po up³ywie 6 miesiêcy od daty og³oszenia o otwarciu likwidacji i wezwani
u wierzycieli. Maj¹tek jest dzielony miêdzy wspólników w stosunku do ich udzia³ów, chyba ¿e
owa spó³ki okre la inne zasady jego podzia³u (por. art. 286 KSH).
Nb 366
Likwidator odpowiada wobec spó³ki za szkodê wyrz¹dzon¹ przez dzia³alno æ sprzeczn¹ z prawem
stanowieniami spó³ki (art. 293 § l KSH). Powinien on przy wykonywaniu swoich obowi¹zków do
k³adaæ staranno ci wynikaj¹cej z zawodowego charakteru swojej dzia³alno ci i odpowiada wobe
spó³ki za szkody spowodowane brakiem tej staranno ci (art. 293 § 2 KH). Naruszenie obow
i¹zków likwidatora mo¿e polegaæ m.in. na niezg³oszeniu otwarcia likwidacji spó³ki do rejest
niesporz¹dzeniu bilansu otwarcia, niezg³oszeniu sprawozdania likwidacyjnego itd. (p
or. szerzej J. Weiss, w: Kodeks, s. 374).
Po zakoñczeniu postêpowania likwidacyjnego, likwidatorzy powinni zwo³aæ zgromadzenie wspól
ników w celu z³o¿enia sprawozdania likwidacyjnego i ostatecznego zatwierdzenia rachunków
. Nastêpnie likwidatorzy zg³aszaj¹ sprawozdanie s¹dowi rejestrowemu z wnioskiem o wykre le
nie spó³ki z rejestru (art. 288 § l KSH). Z chwil¹ wykre lenia z rejestru spó³ka traci swój
prawny.
W razie ujawnienia, po uprawomocnieniu siê postanowienia zarz¹dzaj¹cego wykre lenie spó³ki
rejestru, a przed faktycznym jej wykre leniem, nowych okoliczno ci wskazuj¹cych na is
tnienie wierzytelno ci przeciwko spó³ce uzasadnione jest uchylenie tego postanowienia.
Od ponownie wydanego postanowienia orzekaj¹cego co do istoty sprawy przys³uguje rode
k odwo³awczy (uchw. SN z 26.4.1995 r., III CZP 44/95, OSN 1995, poz. 29, s. 23-27)
.
STRONA 357
§ 9. Spó³ka akcyjna
Literatura: M. Allerhand, Kodeks handlowy. Komentarz, t. III, Spó³ka akcyjna, Bielsk
o-Bia³a 1991 (wed³ug wydania: Lwów 1915); K. Bandarzewski, Prawa akcjonariusza, Kraków 1
996; P Bielski, Kodeks handlowy z orzecznictwem, Gdañsk 1995; G. Bieniek, Aport w
spó³ce na tle orzecznictwa S¹du Najwy¿szego, Warszawa-Zielona Góra 1993; J. Brol, Spó³ki pr
handlowego, Warszawa 1993; A. Dumañska, Podwy¿szenie kapita³u akcyjnego w drodze nowe
j emisji akcji, Kraków 1998; T Dziurzyñski, Z. Fenichel, M. Honzatko, Kodeks handlow
y. Komentarz, Kraków 1936; J. Fr¹ckowiak, A. Kidyba, K. Kruczalak, TV Pyzio³, I. Weiss
, Kodeks handlowy. Komentarz, Warszawa 1999; S. Grzybowski, System prawa cywilne
go, t. III, Zobowi¹zania, cz. 2, Warszawa 1976; J. Jacyszyn, Przeniesienie siedzib
y spó³ki za granicê jako przyczyna jej rozwi¹zania, Pr. Spó³. 1998, Nr 6; J. Jacyszyn, S. K
ze, E. Marsza³kowska-Krze , Kodeks spó³ek handlowych. Komentarz, Orzecznictwo, Warszawa
2001; A. Jakubecki, A. Kidyba, J. Majak, R. Skubisz, Prawo spó³ek. Zarys, Warszawa 1
999; S. Janczewski, Prawo handlowe, wekslowe i czekowe, Warszawa 1990 (reprint 1
946); A. Kidyba, Kodeks spó³ek handlowych, Obja nienia, Kraków 200 I; A. Koch, Nastêpstwa
przekroczenia przez zarz¹dy spó³ek kapita³owych ograniczeñ do dokonywania czynno ci prawnyc
, PPR 2000, Nr 6; K. J. Kmieciak, M. Parszewski, Odpowiedzialno æ spó³ek, wspólników i zarz
Szczecin 1991; K. Kruczalak, Dzia³alno æ gospodarcza w formie spó³ki prawa handlowego i c
ywilnego, Gdañsk 1994; K. Kruczalak, Spó³ki prawa handlowego i cywilnego, Gdañsk 1994; K
. Kruczalak, Wybór rady nadzorczej i komisji rewizyjnej grupami, Pr. Spó³. 1998, Nr 9;
Z. Kuniewicz, Cz³onek zarz¹du prokurentem w spó³ce kapita³owej, PPR 2000, Nr 5; J. Napier
a³a (red.), Odpowiedzialno æ osób dysponuj¹cych maj¹tkiem spó³ek kapita³owych, Warszawa-Poz
J. Okolski (red.), Prawo handlowe, Warszawa 1999; K. Pietrzykowski, Dopuszczaln
o æ odwo³ania walnego zgromadzenia, PPR 2000, Nr 12; P Piszczek, Orzecznictwo S¹du Najwy¿s
zego. Kodeks handlowy, prawo upad³o ciowe, prawo o postêpowaniu uk³adowym, Bia³ystok 1994;
TV Popio³ek, J. Strzêpka, A. Witasz, E. Zieliñska, Kodeks spó³ek handlowych. Komentarz. O
rzecznictwo, Warszawa 200 I; TV Pyzio³, A. Szumañski, I. Weiss, Prawo spó³ek, Bydgoszcz
1998; K. Rudnicki, Uzale¿nienie dzia³ania zarz¹du spó³ki kapita³owej od decyzji organów sp
oP 2000, Nr 7; S. So³tysiñski, A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks handlowy. Komentarz,
t. I, Warszawa 1994 i t. II, Warszawa 1998; J. Strzêpka, Prawo handlowe. Zbiór orze
cznictwa, Katowice 1992; A. Szajkowski, Prawo spó³ek handlowych, Warszawa 1995; A. S
zumañski, Wk³ady niepieniê¿ne do spó³ek kapita³owych, Warszawa 1997; A. TV Wi niewski, Praw
pó³kach. Podrêcznik praktyczny, t. III, Spó³ka akcyjna, Warszawa 1993; R. R. Zdzieborski,
Spó³ki kapita³owe przed rejestracj¹, Warszawa 2000; L. ‾y¿ylewski, Zwo³ywanie zgromadzeñ ws
(walnych zgromadzeñ) w spó³kach kapita³owych, PPR 1999, Nr 3-4.
STRONA 358
I. Uwagi ogólne
Nb 367
Spó³ka akcyjna jest drugim -obok spó³ki z o.o. -typem spó³ek kapita³owych, spo ród przewidz
w KSH. Istnieje wiele podobieñstw miêdzy tymi spó³kami z racji zaliczenia ich do wspólnej
grupy spó³ek kapita³owych. Dotychczas wskazywano, ¿e spó³ka akcyjna, jako najbardziej rozwi
iêta forma spó³ki kapita³owej, nie zawiera elementów osobowych. Obecnie uwaga ta staje siê
ieaktualna. Kodeks spó³ek handlowych wprowadza rozwi¹zania, które mo¿na okre liæ mianem ele
tów osobowych w spó³ce akcyjnej. Do najistotniejszych nale¿¹ art. 354 i art. 428-429 KSH.
Pierwszy przepis wprowadza mo¿liwo æ przypisania do osoby akcjonariusza osobistych upr
awnieñ. Statut spó³ki akcyjnej mo¿e przyznaæ indywidualnie oznaczonemu akcjonariuszowi pra
wa osobiste. Prawa te nale¿y odró¿niæ od praw udzia³owych. Mog¹ one w szczególno ci dotyczy
ania i odwo³ywania cz³onków zarz¹du, rady nadzorczej, otrzymywania oznaczonych wiadczeñ od
spó³ki. Z kolei art. 428-429 KSH wprowadzaj¹ prawo do informacji, jakie przys³uguje akcj
onariuszowi, zarówno na posiedzeniu, jak i poza posiedzeniem walnego zgromadzenia
akcjonariuszy. W ten sposób wystêpuj¹ pewne elementy szeroko rozumianego prawa kontrol
i w spó³ce akcyjnej, przejawiaj¹cego siê co prawda tylko w prawie do informacji, co jedn
ak pozwala na porównanie z prawem indywidualnej kontroli w spó³ce z o.o. Innym prawem,
które w pewnym stopniu przypomina (ale instytucja ta jest zupe³nie odmienna) wy³¹czenie
wspólnika w spó³ce z o.o., jest okre lony w art. 418 KSH tzw. squeeze out, czyli "wyci niê
ie" wspólnika. Przes³anki stosowania tego przepisu s¹ jednak odmienne od tych, które s¹ ur
egulowane w art. 266 i nast. KSH. Innymi podobieñstwami jest to, ¿e obie spó³ki s¹ osobami
prawnymi dzia³aj¹cymi w oparciu o kapita³, dzia³aj¹ one przez organy, których zasady dzia³
a s¹ zbli¿one, obowi¹zuj¹ w nich podobne zasady odpowiedzialno ci cz³onków organów spó³ki.
ego "zbli¿enia" konstrukcji spó³ki akcyjnej do spó³ki z o.o., zachodz¹ jednak miêdzy nimi i
tne ró¿nice. Odmienny jest charakter praw udzia³owych, bowiem udzia³ w spó³ce akcyjnej jest
inkorporowany w akcji lub wiadectwie u¿ytkowym, które s¹ papierami warto ciowymi. Istniej
e wiele ró¿nic szczegó³owych, bêd¹cych konsekwencj¹ tego, ¿e spó³ka akcyjna jest przystosow
apita³ów wiêkszych (kapita³ zak³adowy musi wynosiæ minimum 500 000 z³). Ponadto mo¿liwe jes
yjêcie istnienia w spó³ce tylko akcji na okaziciela, co powoduje, i¿ z punktu widzenia s
pó³ki nie wiadomo, kto jest wspólnikiem. W tej sytuacji mo¿na przyj¹æ, ¿e mamy do czynienia
spó³k¹ anoni-
STRONA 359
mow¹, gdy¿ o tym, kto jest wspólnikiem, spó³ka mo¿e dowiedzieæ siê dopiero na 7 dni przed w
zgromadzeniem akcjonariuszy. Spó³ka akcyjna ma obecnie mniejszy kr¹g organów, a przepis
y odnosz¹ce siê do tej spó³ki maj¹ bardziej sformalizowany charakter. Ponadto spó³ka akcyjn
est jedyn¹ -spo ród spó³ek -form¹ prawn¹ dla prowadzenia okre lonych dzia³alno ci, wymienio
t. 611 KSH.
II. Powstanie spó³ki
Nb 368
Spó³kê akcyjn¹ mo¿e zawi¹zaæ jedna lub wiêcej osób, z tym ¿e nie mo¿e byæ ona zawi¹zana prz
pó³kê z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ (art. 301 § 1 KSH). Przepis ten jest niezrozumia³y p
wszystkim z tego wzglêdu, ¿e nie chodzi w nim o zakaz bycia wspólnikiem w takiej spó³ce,
ale zakaz zawi¹zywania spó³ki. W konsekwencji mo¿liwe jest istnienie spó³ek akcyjnych jedno
sobowych z wy³¹cznym udzia³em jednoosobowej spó³ki z o.o., ale w nastêpstwie wtórnego, niez
elskiego po³¹czenia w jednym podmiocie wszystkich akcji. W konsekwencji prowadziæ to bêd
zie do tworzenia spó³ki z udzia³em figurantów po to, aby nastêpnie zbyæ akcje i stworzyæ ko
rukcjê spó³ki jednoosobowej. Jednocze nie nie ma przeszkód w tworzeniu jednoosobowych spó³e
kcyjnych przez jednoosobowe spó³ki z o.o., gdy powsta³y one na podstawie art. 18 ust.
l ustawy z 30.8.1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych
(Dz..U. Nr 118, poz. 561 ze zm.). Analogicznie mog¹ tworzyæ akcyjne spó³ki jednoosobowe
, jednoosobowe spó³ki gminy powsta³e w wyniku przekszta³cenia przedsiêbiorstwa komunalnego
(art. 68 tej ustawy).
Utworzenie spó³ki akcyjnej jest pewnym procesem, na który sk³ada siê wiele czynno ci -zarów
faktycznych, jak i prawnych. Nale¿¹ do nich:
l) zawi¹zanie spó³ki, w tym podpisanie statutu przez za³o¿ycieli,
2) wniesienie przez akcjonariuszy wk³adów na pokrycie ca³ego kapita³u zak³adowego,
3) ustanowienie zarz¹du i rady nadzorczej,
4) wpis do rejestru.
Obecne zasady tworzenia spó³ki akcyjnej prywatnej nie pozwalaj¹ na utworzenie spó³ki w try
bie subskrypcji akcji. Mo¿liwe jest jedynie zawi¹zanie ³¹czne (pierwotne, jednoczesne).
To ostatnie okre lenie jest o tyle nie cis³e, ¿e utworzenie spó³ki akcyjnej mo¿e siê odbyæ
aktach notarialnych.
STRONA 360
1. Zawi¹zanie spó³ki
Nb 369
W procesie tworzenia spó³ki akcyjnej szczególn¹ rolê odgrywa podpisanie statutu, który pe³n
odwójn¹ rolê. Z jednej strony jego podpisanie jest warunkiem utworzenia spó³ki, z drugiej
za -jako zbiór norm jest podstaw¹ jej funkcjonowania. Mo¿na go uznaæ za wielostronn¹ czynn
rawn¹ za³o¿ycieli. Statut jednak nale¿y odró¿niæ od "umowy za³o¿ycielskiej", obejmuj¹cej za
t, jak i o wiadczenia woli wymienione w art. 313 KSH. Nale¿¹ do nich: zgoda na zawi¹zani
e spó³ki akcyjnej i brzmienie statutu oraz na objêcie akcji przez za³o¿ycieli, odrêbnie lub
z osobami trzecimi. O wiadczenia te mog¹ byæ wyra¿one w jednym lub kilku aktach notarial
nych.
Tre æ statutu okre la art. 304 KSH, natomiast formê -art. 30 l § 2 KSH. Zgodnie z tym osta
tnim przepisem, statut powinien byæ sporz¹dzony w formie aktu notarialnego. Naruszen
ie formy aktu notarialnego powoduje, na podstawie art. 72 KC, bezwzglêdn¹ niewa¿no æ dokon
anej czynno ci prawnej. Statut mo¿e byæ równie¿ podpisany przez pe³nomocnika. W takim przyp
dku niezbêdne jest pe³nomocnictwo w formie aktu notarialnego. Statut spó³ki podpisuj¹ wszy
scy za³o¿yciele. Nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e nie ma to¿samo ci miêdzy za³o¿ycielem a akcjonari
jest podpisanie statutu przez za³o¿yciela i nieobjêcie przez niego akcji. Po utworzeni
u spó³ki nastêpuje oddzielenie funkcji za³o¿yciela i akcjonariusza. Je¿eli za³o¿yciele nie
akcji, to ich prawa ograniczaj¹ siê do uprawnieñ wynikaj¹cych ze wiadectw za³o¿ycielskich
i przewiduje je statut.
Do obligatoryjnych sk³adników tre ci statutu nale¿y okre lenie:
l) firmy i siedziby spó³ki,
2) przedmiotu dzia³alno ci spó³ki,
3) czasu trwania spó³ki, je¿eli jest on oznaczony,
4) wysoko ci kapita³u zak³adowego oraz kwoty wp³aconej przed zarejestrowaniem na pokryci
e kapita³u zak³adowego,
5) warto ci nominalnej akcji i ich liczby ze wskazaniem, czy akcje s¹ imienne czy na
okaziciela,
6) liczby akcji poszczególnych rodzajów i zwi¹zanych z nimi uprawnieñ, je¿eli maj¹ byæ wpro
zone akcje ró¿nych rodzajów,
7) nazwisk i imion albo firm (nazw) za³o¿ycieli,
8) liczby cz³onków zarz¹du i rady nadzorczej albo co najmniej minimalnej lub maksymaln
ej liczby cz³onków tych organów oraz podmiotu uprawnionego do ustalenia sk³adu z
arz¹du lub rady nadzorczej,
STRONA 361
9) co najmniej przybli¿onej wielko ci wszystkich kosztów poniesionych lub obci¹¿aj¹cych spó
wi¹zku z jej utworzeniem, ustalonej na dzieñ zawi¹zania spó³ki,
10) pism do og³oszeñ, je¿eli spó³ka zamierza dokonywaæ og³oszeñ równie¿ poza Monitorem S¹do
darczym.
Granice swobody umów dla statutu spó³ki okre lono w ten sposób, ¿e mo¿e on przewidywaæ doda
postanowienia, chyba ¿e z ustawy wynika, ¿e przewiduje ona wyczerpuj¹ce uregulowanie
albo dodatkowe postanowienie statutu jest sprzeczne z natur¹ spó³ki akcyjnej lub dobry
mi obyczajami. Ponadto statut mo¿e zawieraæ postanowienia odmienne ni¿ przewiduje usta
wa, je¿eli ustawa na to zezwala.
Nb 370
Firma spó³ki akcyjnej mo¿e byæ obrana dowolnie, byleby zawiera³a dodatek "spó³ka akcyjna".
wi¹zuj¹ przy tym ogólne zasady konstruowania firmy. Mo¿emy wiêc przyj¹æ, ¿e korpus firmy mo
eczowy, fantazyjny, kombinowany, a tak¿e osobowy. Jednak¿e nazwiska osób nie mog¹ byæ umie
szczane w firmie bez ich zgody lub zgody ich spadkobierców. Dowolno æ obrania firmy ni
e oznacza, ¿e panuje tu zupe³na swoboda. Musi byæ przestrzegana przede wszystkim zasad
a prawdziwo ci i wy³¹czno ci. W przypadku spó³ek akcyjnych przepisy szczególne nakazuj¹ spe
zn¹ konstrukcjê firm, np. banków, funduszy inwestycyjnych, towarzystw funduszy powiern
iczych. Powinny one odpowiednio zawieraæ s³owa "bank" (art. 31 ust. l PrBank), "Naro
dowy Fundusz Inwestycyjny" (art. 5 ust. l i 2 NFIU) czy Towarzystwo Funduszy Inw
estycyjnych (art. 33 ust. 2 ustawy z 28.8.1997 r. o funduszach inwestycyjnych, D
z.U. Nr 139, poz. 933 ze zm.).
Dodatek w postaci s³ów "spó³ka akcyjna" mo¿e byæ uzupe³niony innymi elementami. Obok rozwin
o dodatku, który podlega zarejestrowaniu, mo¿liwe jest u¿ywanie skrótu (S.A.). Nie ma pr
zeszkód, aby korpus mia³ brzmienie obcojêzyczne.
Nb 371
Zgodnie z art. 41 KC, siedzib¹ spó³ki jest miejscowo æ, w której ma siedzibê jej organ zarz
y. W przypadku spó³ki akcyjnej (podobnie jak z o.o.) decyduj¹ca jest siedziba zarz¹du. J
ednak¿e statut mo¿e przyj¹æ inne okre lenie siedziby spó³ki, byleby by³a to miejscowo æ w g
Polski. Siedziba spó³ki decyduje m.in. o w³a ciwo ci s¹du. Od siedziby spó³ki nale¿y odró¿n
nie musi byæ okre lony w statucie), który jest jej konkretyzacj¹ i stanowi szczegó³owo okre
ne miejsce urzêdowania jej organów (ulica z podaniem numeru).
Nb 372
Przedmiot dzia³alno ci spó³ki nale¿y odró¿niæ od przedmiotu przedsiêbiorstwa spó³ki. Dopusz
nie spó³ki akcyjnej w ka¿dym
STRONA 362
celu dozwolonym przez prawo, pozwala siê na jej istnienie bez prowadzenia przedsiêbi
orstwa. W takim przypadku mamy do czynienia ze spó³k¹ akcyjn¹ non profit, a je¿eli podejmi
e dzia³alno æ gospodarcz¹, spó³k¹ not for profit, która bêdzie przeznacza³a zyski tylko na
zy cele niegospodarcze. Mo¿liwe jest tak¿e prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej, co poz
wala na przyjêcie, ¿e spó³ka taka jest w pe³ni przedsiêbiorc¹. Spó³ka akcyjna jest traktowa
ozumieniu przepisów KrRejSU -za przedsiêbiorcê, bez wzglêdu na to, czy prowadzi dzia³alno æ
spodarcz¹ czy te¿ nie. Okre lenie przedmiotu dzia³alno ci spó³ki ma jedynie znaczenie wewnê
miêdzy spó³k¹ a wspólnikami. Wykroczenie poza zakres przedmiotu dzia³alno ci spó³ki nie wp
a¿no æ czynno ci prawnych dokonywanych przez spó³kê, a mo¿e mieæ jedynie znaczenie z punktu
ia odpowiedzialno ci cz³onków zarz¹du. Przedmiot dzia³alno ci spó³ki powinien byæ okre lony
skiej Klasyfikacji Dzia³alno ci. Przyjêcie takiego rozwi¹zania jest jednak w¹tpliwe, gdy¿ o
wo³uje siê do przepisów reguluj¹cych powinno ci statystyczne, nie wnosz¹c nic istotnego z p
nktu widzenia prawa materialnego.
Nb 373
Je¿eli czas trwania spó³ki jest ograniczony, nale¿y zaznaczyæ to w statucie spó³ki. Wynika
ego, ¿e mo¿na utworzyæ spó³kê w celu realizacji okre lonych zadañ (np. wyprodukowanie 50 00
zeñ), na okre lony okres (np. 2 lata), czy wskazuj¹c konkretn¹ datê, do której spó³ka bêdzi
(np. do 1.1.2005 r.). Je¿eli spó³kê utworzono na czas nieoznaczony, nie ma potrzeby zazn
aczania tego w statucie.
Wysoko æ kapita³u zak³adowego musi wynosiæ co najmniej 500 000 z³. Mo¿e byæ on zebrany w wy
objêcia akcji przez za³o¿ycieli lub za³o¿ycieli i osoby trzecie. Nale¿y okre liæ, z jakich
apita³ zak³adowy jest tworzony oraz liczbê i warto æ akcji otrzymanych za wnoszone do spó³k
k³ady. Powinno siê równie¿ dodatkowo okre liæ, jakie akcje s¹ przyznane, czy s¹ to akcje na
iciela czy te¿ imienne. Ponadto powinno siê wskazaæ akcje innego rodzaju (uprzywilejow
ane, aportowe), z okre leniem uprawnieñ przypisanych do akcji. Istotn¹ czê æ statutu stanow
postanowienia dotycz¹ce organizacji zarz¹du, rady nadzorczej. Nie oznacza to, ¿e posta
nowienia z tego zakresu powinny wyczerpywaæ wszelkie szczegó³owe zasady dzia³ania tych o
rganów. Chodzi o te postanowienia, które s¹ niezbêdne do okre lenia zasad ich dzia³ania, tj
sk³ad liczbowy, zasady podejmowania decyzji, je¿eli odbiegaj¹ od dyspozytywnych przep
isów Kodeksu spó³ek handlowych.
Nb 374
Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, podpisanie statutu jest tylko jednym z elementów proce
su tworzenia spó³ki. Kolejne czynno ci odnosz¹ siê do
STRONA 363
samych za³o¿ycieli, je¿eli maj¹ byæ akcjonariuszami, albo na tym etapie jeszcze do osób trz
cich, które bêd¹ akcjonariuszami. Utworzenie spó³ki polega na zawarciu z³o¿onych umów za³o¿
h. Czynno ci prawne dokonywane w ramach procesu tworzenia spó³ki prowadz¹ bezpo rednio do
utworzenia spó³ki w organizacji. Charakterystyczne jest jednak to, ¿e w fazie tworzeni
a spó³ki akcyjnej mo¿emy wyra nie wyró¿niæ trzy etapy. Etap pierwszy -miêdzy uchwaleniem st
przez za³o¿ycieli a z³o¿eniem o wiadczenia woli o zgodzie na zawi¹zanie spó³ki, brzmienie
tu i objêcie akcji; etap drugi -miêdzy z³o¿eniem o wiadczeñ, o których mowa poprzednio, a o
em akcji, etap trzeci -miêdzy objêciem wszystkich akcji a wpisem do rejestru. Ze spó³k¹ w
organizacji bêdziemy mieli do czynienia dopiero od chwili objêcia wszystkich akcji (
art. 310 § l KSH). Przed tym momentem mamy do czynienia z rodzajem przedspó³ki, która -j
e¿eli dojdzie do zawi¹zania spó³ki -"przejdzie" w fazê spó³ki w organizacji. Zawi¹zanie spó
elementem wspomnianej umowy za³o¿ycielskiej. Zawierana jest ona w jednym lub kilku a
ktach notarialnych, sk³adaj¹ siê na ni¹ (równie¿ na jednostronne o wiadczenie wspólnika spó
osobowej): statut, o wiadczenie woli o zgodzie na zawi¹zanie spó³ki, brzmienie statutu i
objêcie akcji (art. 313 KSH). Te ostatnie czynno ci musz¹ byæ dokonywane przez za³o¿ycieli
lub za³o¿ycieli ³¹cznie z osobami trzecimi. W aktach wyra¿aj¹cych zgodê na zawarcie spó³ki,
nie statutu, objêcie akcji nale¿y wyznaczyæ w szczególno ci osoby obejmuj¹ce akcje, liczbê,
dzaj akcji objêtych przez ka¿d¹ z nich, warto æ nominaln¹ i cenê emisyjn¹ akcji oraz termin
. Nale¿y równie¿ stwierdziæ dokonanie wyboru pierwszych organów spó³ki. Nazwisk i imion osó
e s¹ powo³ane do pierwszych organów, nie umieszcza siê w statucie. Spó³ka jest ju¿ zawi¹zan
y mo¿emy j¹ uznaæ za spó³kê w organizacji. Nast¹pi to jednak dopiero od momentu objêcia wsz
ch akcji. Objêcie akcji wi¹¿e siê z wniesieniem przez akcjonariuszy wk³adów na pokrycie ca³
kapita³u zak³adowego. Faza tworzenia spó³ki na tym etapie nakazuje odró¿nienie momentu pod
isania statutu i objêcia wszystkich akcji.
2. Wniesienie przez akcjonariuszy wk³adów na pokrycie ca³ego kapita³u zak³adowego
Nb 375
Kapita³ akcyjny mo¿e byæ zebrany przez za³o¿ycieli tylko ze swoim w³asnym udzia³em, jak i z
zia³em osób trzecich. Sk³ad akcjonariuszy na etapie tworzenia spó³ki ustalony zostaje prze
z kr¹g za³o¿ycieli. Kapita³ zak³adowy mo¿e byæ utworzony przez wniesienie do spó³ki wk³adów
k³adów niepieniê¿nych (aporty) albo z wykorzysta-
STRONA 364
-niem obu typów wk³adów (wk³ady mieszane) -szerzej zob. A. Szumañski, w: Prawo, s. 461 i
nast. Artyku³ 309 § 3 KSH operuje pojêciem obejmowania akcji za wk³ady pieniê¿ne i niepieni
Nale¿y przez to rozumieæ zobowi¹zanie siê osób staraj¹cych siê o status akcjonariusza do p
kazania na rzecz spó³ki pieniêdzy lub aportów o warto ci, która odpowiada ustalonej w statu
ie kwocie kapita³u zak³adowego (l. Fr¹ckowiak, w: Kodeks, s. 413). Zobowi¹zanie takie za
wiera siê w o wiadczeniu obejmuj¹cym zgodê na zawi¹zanie spó³ki, brzmienie statutu i objêci
ji. W zamian za wniesione do spó³ki wk³ady, akcjonariusze otrzymuj¹ przydzielone przez s
pó³kê akcje. Pokrycie kapita³u zak³adowego wk³adami pieniê¿nymi jest zobowi¹zaniem, które n
yst¹piæ w ca³o ci przed rejestracj¹ spó³ki. Ró¿ni to istotnie spó³kê akcyjn¹ od spó³ki z o.
do chwili zarejestrowania powinny byæ wniesione wszystkie wk³ady pieniê¿ne i niepieniê¿ne
por. szerzej A. Kidyba, Spó³ka, s. 147 i nast.).
W przypadku wydania akcji w zamian za gotówkê, je¿eli s¹ op³acane w niepe³nej kwocie, wystê
e dysproporcja miêdzy warto ci¹ kapita³u zak³adowego a rzeczywistym maj¹tkiem spó³ki. W tak
zypadku maj¹tek spó³ki jest ni¿szy od kapita³u zak³adowego. Mo¿liwe s¹ równie¿ rozwi¹zania
dy od razu przy tworzeniu spó³ki zak³ada siê, ¿e maj¹tek spó³ki bêdzie przewy¿sza³ kapita³
Wp³aty na akcje powinny byæ dokonane bezpo rednio lub za po rednictwem domu maklerskiego
na rachunek spó³ki w organizacji, prowadzony przez bank Rzeczypospolitej Polskiej.
Przedmiot wk³adu pozostaje do wy³¹cznej dyspozycji zarz¹du.
Akcje nie mog¹ byæ obejmowane poni¿ej ich warto ci nominalnej. Mo¿liwe jest natomiast objêc
e ich po cenie wy¿szej od tej warto ci. W takim przypadku nadwy¿ka (tzw. agio) powinna
byæ uiszczona w ca³o ci przed zarejestrowaniem spó³ki i wniesiona na kapita³ zapasowy. Nad
y¿ka ta, zale¿nie od woli spó³ki, mo¿e s³u¿yæ ró¿nym celom, ale poniewa¿ zwiêksza warto æ m
, ¿e warto æ rzeczywista akcji jest wy¿sza. Wk³ady, odmiennie ni¿ to jest w spó³kach z o.o.
zawsze musz¹ byæ wniesione w ca³o ci do momentu zarejestrowania spó³ki. Istotne jest natom
ast, aby w z³o¿onych o wiadczeniach wspólnicy zobowi¹zali siê do objêcia akcji. Kodeks uzal
terminy wniesienia wk³adów od ich rodzajów. Je¿eli s¹ to wk³ady pieniê¿ne, mo¿liwe jest pr
polegaj¹ce na tym, ¿e op³aca siê je przed zarejestrowaniem co najmniej w wysoko ci 25% ich
warto ci nominalnej. Je¿eli natomiast wnoszone s¹ wk³ady aportowe, Kodeks wyd³u¿y³ termin
wnoszenia. Mo¿na je pokryæ najpó niej przed up³ywem roku od zarejestrowania
STRONA 365
spó³ki. Mimo ustalenia takiego terminu wnoszenia aportów, okre lone warto ci musz¹ byæ jedn
wniesione wcze niej. W przypadku gdy wk³ady s¹ niepieniê¿ne albo mieszane: niepieniê¿ne i p
iê¿ne, nale¿y pokryæ kapita³ zak³adowy w wysoko ci co najmniej 125 000 z³ do momentu zareje
ania. Je¿eli do momentu zarejestrowania wk³ady nie s¹ wnoszone w ca³o ci, w statucie lub u
chwale walnego zgromadzenia nale¿y okre liæ terminy i zasady wnoszenia wk³adów po zarejest
rowaniu. Walne zgromadzenie mo¿e upowa¿niæ zarz¹d do ustalenia terminów wp³at na akcje (art
330 § l KSH). Naruszenie ustalonych zasad, terminów i wysoko ci wp³at na akcje powoduje
skutki okre lone wart. 331 KSH, tj. akcjonariusz zostaje pozbawiony swoich praw u
dzia³owych przez uniewa¿nienie dokumentów akcji lub wiadectw tymczasowych.
Nb 376
Minimalna warto æ kapita³u zak³adowego wynosi 500 000 z³, a jednej akcji minimum 1 z³. Obec
e przepisy wprowadzaj¹ u³atwienia przy gromadzeniu kapita³u za³o¿ycielskiego (art. 310 § 2
SH). W celu u³atwienia zebrania kapita³u zak³adowego statut mo¿e okre liæ minimaln¹, maksym
a tak¿e minimaln¹ i maksymaln¹ wysoko æ kapita³u zak³adowego.
Zwane jest to mianem "wide³kowego" okre lenia. Takie rozstrzygniêcie pozwala na zawi¹zan
ie spó³ki ju¿ w chwili objêcia przez akcjonariuszy takiej liczby akcji, jaka jest okre lon
a na poziomie minimalnym. Nie ma wiêc konieczno ci oczekiwania a¿ osi¹gnie siê poziom maks
ymalny. Zmniejsza to tak¿e zagro¿enie niedoj cia spó³ki do skutku z powodu nieobjêcia ca³eg
apita³u zak³adowego. Minimalny poziom -jaki nale¿y osi¹gn¹æ -to 500 000 z³, chyba ¿e w stat
przewidziana jest inna kwota, stanowi¹ca doln¹ granicê "wide³ek" nie ni¿sza jednak ni¿ 500
00 z³. Dla zawi¹zania spó³ki potrzebne s¹ jednak jeszcze z³o¿one o wiadczenia woli w formie
notarialnego, dokonywane przez zarz¹d. O wiadczenie takie zastêpuje uchwa³ê wspólników. Po
no ono zawieraæ wyra ne okre lenie warto ci kapita³u zak³adowego, jaki zosta³ objêty. Poza
eniem pewno ci zawi¹zania spó³ki, przy pieszeniem tego procesu, uczynieniem go tañszym, ist
tne jest równie¿ to, ¿e uchwa³y zarz¹du nie mo¿na zaskar¿yæ w trybie przewidzianym w KSH. P
i to na unikniêcie stanu niepewno ci zwi¹zanego z zaskar¿eniem uchwa³.
Nb 377
Kodeks spó³ek handlowych reguluje w sposób sformalizowany proces wnoszenia aportów. Zgod
nie z art. 311 KSH, je¿eli przed wpisem spó³ki do rejestru wnoszone s¹ wk³ady niepieniê¿ne
o spó³ka nabywa mienie lub dokonuje zap³aty wynagrodzenia za us³ugi wiadczone przy jej
STRONA 366
powstaniu, za³o¿yciele sporz¹dzaj¹ pisemne sprawozdanie, które powinno przedstawiaæ w szcze
no ci:
l) przedmiot wk³adów niepieniê¿nych kapita³u oraz liczbê i rodzaj wydawanych w zamian za ni
akcji i innych tytu³ów uczestnictwa w dochodach lub w podziale maj¹tku spó³ki,
2) mienie nabywane przed zarejestrowaniem spó³ki oraz wysoko æ i sposób zap³aty,
3) us³ugi wiadczone przy powstaniu spó³ki oraz wysoko æ i sposób wynagrodzenia,
4) osoby, które wnosz¹ wk³ady niepieniê¿ne, zbywaj¹ spó³ce mienie lub otrzymuj¹ wynagrodzen
s³ugi,
5) zastosowan¹ metodê wyceny wk³adów.
Nb 378
W sprawozdaniu nale¿y umotywowaæ zamierzone transakcje, w tym tak¿e objêcie akcji za wk³ad
y niepieniê¿ne i wysoko æ przyznanego wynagrodzenia lub zap³aty, oraz do³¹czyæ odpowiednie
enty w orygina³ach lub urzêdowo po wiadczonych odpisach. Je¿eli przedmiotem wk³adu jest pr
zedsiêbiorstwo, sprawozdanie za³o¿ycieli powinno zawieraæ sprawozdania finansowe dotycz¹ce
tego przedsiêbiorstwa za okres ostatnich dwóch lat obrotowych. Je¿eli przedsiêbiorstwo
prowadzono przez okres krótszy ni¿ dwa lata, sprawozdanie za³o¿ycieli powinno obejmowaæ ca³
okres dzia³alno ci (art. 311 § 3 KSH).
Zgodnie z art. 312 KSH, sprawozdanie za³o¿ycieli nale¿y poddaæ badaniu jednego lub kilku
bieg³ych rewidentów w zakresie jego prawdziwo ci i rzetelno ci, jak równie¿ celem wydania
pinii, czy warto æ wk³adów niepieniê¿nych odpowiada co najmniej warto ci nominalnej obejmow
ch za nie akcji b¹d wy¿szej cenie emisyjnej akcji, a tak¿e czy wysoko æ przyznanej zap³aty
b wynagrodzenia jest uzasadniona. S¹d rejestrowy, w³a ciwy wed³ug siedziby spó³ki, wyznacza
bieg³ego rewidenta. Na pisemne ¿¹danie bieg³ego rewidenta za³o¿yciele powinni przed³o¿yæ na
odatkowe wyja nienia lub dokumenty. Opinia bieg³ego rewidenta powinna oceniaæ metodê wyc
eny wk³adów niepieniê¿nych, ujawnion¹ w sprawozdaniu za³o¿ycieli, o którym mowa powy¿ej. Bi
dent powinien sporz¹dziæ w dwóch egzemplarzach szczegó³ow¹ opiniê i z³o¿yæ j¹ wraz ze spraw
cieli s¹dowi rejestrowemu, który jeden egzemplarz przez siebie po wiadczony wydaje za³o¿yc
ielom. S¹d rejestrowy wyznacza wynagrodzenie bieg³ego rewidenta i zatwierdza rachune
k jego wydatków. Je¿eli za³o¿yciele nie ui cili nale¿no ci, s¹d rejestrowy ci¹ga je w tryb
dzianym dla egzekucji op³at s¹dowych. Wzmianka o z³o¿eniu opinii przez bieg³ego rewidenta
w s¹dzie rejestrowym powinna byæ og³oszona przez spó³kê przed dniem jej zarejestrowania.
STRONA 367
W przypadku ró¿nicy zdañ miêdzy za³o¿ycielami a bieg³ym rewidentem spór rozstrzyga s¹d reje
na wniosek za³o¿ycieli. Na postanowienie s¹du wydane w wyniku rozpatrzenia wniosku nie
przys³uguje rodek odwo³awczy. S¹d rejestrowy mo¿e wyznaczyæ nowego bieg³ego rewidenta, je
uzna to za uzasadnione.
3. Ustanowienie zarz¹du i rady nadzorczej
Nb 379
Powo³anie tych organów nastêpuje jeszcze przed wpisem do rejestru. Poniewa¿ przed wpisem
do rejestru istnieje spó³ka w organizacji, zarz¹d (je li nie zosta³ ustawiony w tym celu
specjalny pe³nomocnik lub nie dzia³aj¹ ³¹cznie wszyscy za³o¿yciele) podejmuje czynno ci rep
tacyjne oraz z zakresu prowadzenia spraw. Poniewa¿ do spó³ki w organizacji stosujemy o
dpowiednio przepisy o spó³ce akcyjnej po wpisie do rejestru (art. 11 § 2 KSH),je¿eli pow
o³ana zostanie rada nadzorcza, to mo¿e ona dzia³aæ. Charakterystyczne jest jednak to, ¿e s
pó³ka w organizacji nie musi posiadaæ rady nadzorczej i zarz¹du. Do czasu ustanowienia z
arz¹du spó³ka w organizacji mo¿e byæ reprezentowana -jak to ju¿ zosta³o stwierdzone -przez
ystkich za³o¿ycieli dzia³aj¹cych ³¹cznie lub przez pe³nomocnika ustanowionego jednomy ln¹ u
eli. Osoby dzia³aj¹ce -w tym zarz¹d -ponosz¹ odpowiedzialno æ osobist¹ wobec spó³ki za zaci
owi¹zania. Odpowiedzialno æ ta ustaje wobec spó³ki z chwil¹ zatwierdzenia ich czynno ci prz
walne zgromadzenie. W spó³ce akcyjnej zniesiono jeden z organów, jakim by³a komisja rewi
zyjna.
4. Rejestracja spó³ki
Nb 380
Ostatnim etapem tworzenia spó³ki akcyjnej jest jej wpis do rejestru. Wpis do rejestr
u poprzedza siê zg³oszeniem wniosku o wpis oraz do³¹cza siê nastêpuj¹ce za³¹czniki:
l) statut,
2) akty notarialne o zawi¹zaniu spó³ki i objêciu akcji,
3) o wiadczenie wszystkich cz³onków zarz¹du, ¿e wymagane statutem wp³aty na akcje oraz wk³a
niepieniê¿ne zosta³y dokonane zgodnie z prawem,
4) potwierdzony przez bank lub dom maklerski dowód wp³aty na akcje, dokonanej na rac
hunek spó³ki w organizacji; w przypadku gdy statut przewiduje pokrycie kapita³u zak³adow
ego wk³adami niepieniê¿nymi, po dokonaniu rejestracji nale¿y do³¹czyæ o wiadczenie wszyst-
STRONA 368
-kich cz³onków zarz¹du, ¿e wniesienie tych wk³adów do spó³ki jest zapewnione zgodnie z post
eniami statutu przed up³ywem roku po zarejestrowaniu spó³ki,
5) dokument stwierdzaj¹cy ustanowienie organów spó³ki z wyszczególnieniem ich sk³adu osobow
go,
6) zezwolenie lub dowód zatwierdzenia statutu przez w³a ciwy organ w³adzy publicznej, je¿e
li s¹ one wymagane do powstania spó³ki,
7) o wiadczenie, o którym mowa w art. 310 § 2 KSH (o wysoko ci objêtego kapita³u zak³adoweg
rzy "wide³kowym" okre leniu wysoko ci), je¿eli zarz¹d z³o¿y³ takie o wiadczenie.
W przypadkach gdy wymagaj¹ tego przepisy, nale¿y do³¹czyæ sprawozdanie za³o¿ycieli wraz z o
i¹ bieg³ego rewidenta.
Co do pojêcia wk³adów, zdolno ci aportowej -por. uwagi dotycz¹ce spó³ki z o.o. Nb. 283.
III. Kapita³ zak³adowy
1. Uwagi ogólne
Nb 381
Kapita³ zak³adowy, na który s¹ wnoszone rodki pieniê¿ne i aporty, tworzy okre lony fundusz
elski, bêd¹cy sum¹ wnoszonych do spó³ki wk³adów (por. Nb. 286). Kapita³ zak³adowy mo¿e byæ
toku dzia³alno ci spó³ki.
Przedmiotem wk³adu do spó³ki akcyjnej nie mo¿e byæ prawo niezbywalne lub wiadczenie pracy
us³ug. W przypadku gdy akcjonariusz wniós³ wk³ad niepieniê¿ny maj¹cy wady, jest on zobowi¹z
o wyrównania spó³ce ró¿nicy miêdzy warto ci¹ przyjêt¹ w umowie lub statucie spó³ki a rzeczy
u. Statut spó³ki mo¿e przewidywaæ, ¿e spó³ce przys³uguj¹ wówczas tak¿e inne uprawnienia. Wi
nika z tytu³u po¿yczki udzielonej spó³ce akcyjnej uwa¿a siê za jego wk³ad do spó³ki w przyp
szenia upad³o ci w terminie dwóch lat od dnia zawarcia umowy po¿yczki. Akcjonariusz nie
mo¿e potr¹caæ swoich wierzytelno ci wobec spó³ki z wp³atami na poczet akcji. Nie wy³¹cza to
go potr¹cenia wierzytelno ci akcjonariusza wobec spó³ki z wierzytelno ci¹ spó³ki wzglêdem a
iusza z tytu³u wp³aty nale¿no ci na poczet akcji.
Pierwotny maj¹tek spó³ki jest tworzony w oparciu o sk³adniki maj¹tkowe maj¹ce okre lon¹ war
sywane s¹ one po stronie czynnej (aktywa) w bilansie spó³ki. Jednak¿e kapita³ akcyjny sens
u stricto nie jest
STRONA 369
to¿samy z wk³adami wnoszonymi do spó³ki i sum¹ wniesionych do spó³ki wk³adów w sensie ekono
. W nastêpstwie wniesionych do spó³ki wk³adów akcjonariusze otrzymuj¹ akcje (udzia³y kapita
w kapitale zak³adowym.
Tak wiêc z tego punktu widzenia kapita³ zak³adowy jest okre lon¹ cyfrowo warto ci¹ pieniê¿n
ji (wk³adów) wspólników w tym kapitale. Kapita³ zak³adowy w tym znaczeniu stanowi oznaczon¹
czbê, która jest zapisywana po stronie biernej (pasywa) bilansu spó³ki. W sensie cis³ym st
nowi on wielko æ formaln¹, stanowi¹c¹ sumê akcji (udzia³ów) w kapitale zak³adowym, w odró¿n
zumienia kapita³u zak³adowego jako okre lonego substratu maj¹tkowego (aktywa). Kapita³owi
zak³adowemu, jako zapisowi po stronie pasywów w bilansie, odpowiada po stronie aktywów
warto æ sk³adników maj¹tkowych nabytych za wk³ady maj¹tkowe wspólników. Te ostatnie stanow
wê dzia³alno ci spó³ki. Je¿eli nie s¹ one jednak w ca³o ci op³acone przed zarejestrowaniem
zawy¿one lub zani¿one, nie odpowiadaj¹ kapita³owi zak³adowemu jako zapisowi w bilansie. W
szczególno ci je¿eli ca³y kapita³ zak³adowy nie zosta³ op³acony, warto æ maj¹tku spó³ki jes
apisu w bilansie. Z drugiej strony emisja akcji powy¿ej warto ci nominalnej mo¿e prowa
dziæ do uzyskania wiêkszego maj¹tku w spó³ce, ni¿ wynika³oby to z zapisu w bilansie przy ka
ale zak³adowym.
Minimalna wielko æ kapita³u zak³adowego w spó³ce akcyjnej wynosi 500 000 z³. Spó³ka mo¿e po
obni¿yæ kapita³ zak³adowy.
2. Podwy¿szenie kapita³u akcyjnego
2.1. Zwyk³e podwy¿szenie
2.1.1. Subskrypcja akcji
Nb 382
Podwy¿szenie kapita³u zak³adowego spó³ki jest szczególnym rodzajem zmiany statutu. Przepisy
KSH wprowadzaj¹ rozbudowane zasady podwy¿szania kapita³u zak³adowego. Mo¿emy wyró¿niæ: zwyk
y¿szenie kapita³u zak³adowego, podwy¿szenie w oparciu o kapita³ docelowy i warunkowe podwy¿
zenie kapita³u zak³adowego. Generalnie podwy¿szenie kapita³u zak³adowego odbywa siê przez:
misjê nowych akcji, Podwy¿szenie warto ci nominalnej dotychczasowych akcji oraz emisjê n
owych akcji po³¹czon¹ z podwy¿szeniem poziomu warto ci akcji dotychczasowych.
STRONA 370
Emisja nowych akcji mo¿e siê odbyæ w drodze:
l) subskrypcji prywatnej,
2) subskrypcji zamkniêtej,
3) subskrypcji otwartej.
Subskrypcja prywatna polega na z³o¿eniu przez spó³kê oferty indywidualnie oznaczonemu adre
satowi i jej przyjêciu. Przyjêcie oferty musi siê odbyæ na pi mie pod rygorem niewa¿no ci.
ie akcji nie mo¿e byæ uzale¿nione od warunku lub terminu. W przypadku subskrypcji pryw
atnej chodziæ mo¿e o dopuszczenie do spó³ki indywidualnie okre lonych inwestorów, którzy mo
kapitalizowaæ spó³kê. Prowadziæ to bêdzie do zmiany uk³adu kapita³owego, zmiany uk³adu orga
nego, liczby g³osów na zgromadzeniu wspólników itd.
Subskrypcja zamkniêta polega na zaoferowaniu akcji wy³¹cznie akcjonariuszom, którym s³u¿y p
erwszeñstwo objêcia akcji w podwy¿szonym kapitale zak³adowym. W takim przypadku nie doch
odzi do zmiany sk³adu osobowego wspólników, chyba ¿e subemitent obejmuje akcje, które nie
zosta³y objête przez tych, którym s³u¿y prawo poboru.
Subskrypcja otwarta polega na tym, ¿e oferta jest skierowana do osób, którym nie s³u¿y pra
wo poboru. Tak wiêc mo¿e ona dotyczyæ akcjonariuszy bez prawa poboru, jak i osób trzecic
h. Objêcie nowych akcji polega na przyjêciu oferty w trybie okre lonym w przepisach KS
H. Emisja nowych akcji sama w sobie nie prowadzi do podwy¿szenia kapita³u zak³adowego,
niezbêdne jest objêcie akcji nowej emisji. Podwy¿szenie kapita³u zak³adowego nastêpuje z c
wil¹ jego zarejestrowania (wyj¹tek stanowi warunkowe podwy¿szenie kapita³u zak³adowego) po
ca³kowitym wp³aceniu co najmniej 9/10 dotychczasowego kapita³u zak³adowego. Warunkiem p
odwy¿szenia jest wiêc okre lony poziom wp³at na podwy¿szony kapita³ zak³adowy. Uchwa³a o po
niu kapita³u zak³adowego
powinna byæ zg³oszona do s¹du rejestrowego przez zarz¹d w ci¹gu 6 miesiêcy. Po tym terminie
traci ona moc i podwy¿szenie, mimo dokonania wszystkich innych czynno ci, bêdzie bezsk
uteczne. Nale¿y wówczas dokonaæ rozliczeñ z osobami, które wnios³y wk³ady.
2.1.2. Podwy¿szenie ze rodków w³asnych spó³ki
Nb 383
Szczególnym trybem podwy¿szenia kapita³u zak³adowego w spó³ce
akcyjnej, zaliczanym do zwyk³ego podwy¿szenia kapita³u zak³adowego, jest podwy¿szenie kapi
ta³u zak³adowego ze rodków spó³ki. Okre la siê je równie¿ mianem podwy¿szenia kapita³u zak
apitalizacji rezerw, "papierowym" podwy¿szeniem kapita³u zak³adowego. Polega ono na pr
zepisaniu rodków finansowych wykazanych w bi-
STRONA 371
-lansie spó³ki pod pozycj¹ kapita³u zapasowego lub kapita³ów rezerwowych, utworzonych z zys
u spó³ki na pozycjê "kapita³ zak³adowy". W ten sposób dochodzi do zwiêkszenia warto ci kapi
k³adowego, natomiast zmniejszenia w pozycjach innych kapita³ów. Podwy¿szenie kapita³u zak³a
owego ~ tym trybie mo¿e. siê odbyæ przez zwiêkszenie liczby akcji, zwiêkszenie Ich warto ci
nominalnej albo z zastosowaniem obu technik ³¹cznie. Je¿eli dochodzi do podwy¿szenia kap
ita³u zak³adowego ze rodków w³asnych spó³ki, nie dochodzi do zwiêkszenia jej maj¹tku, ale
cnienia sytuacji akcjonariuszy, którzy bêd¹ mieli wiêksz¹ liczbê akcji lub akcje o wiêkszej
rto ci. Warunkiem podwy¿szenia kapita³u zak³adowego w tym trybie jest to, ¿e kwoty przepis
ane na kapita³ zak³adowy nie mog¹ przekraczaæ zysku za ostatni rok obrotowy, powiêkszonego
o zysk przeniesiony z kapita³ów rezerwowych, utworzonych w tym celu w poprzednich l
atach, a pomniejszonych o poniesione straty oraz kwoty umieszczone w kapita³ach re
zerwowych utworzonych zgodnie z ustaw¹ lub statutem, a które nie mog¹ byæ przeznaczone n
a wyp³atê dywidendy. Zysk przeznaczony na podwy¿szenie kapita³u zak³adowego mo¿e pochodziæ
ie z 3 ostatnich lat obrotowych. Warunkiem podstawowym podwy¿szenia ze rodków w³asnych
spó³ki jest wiêc wyst¹pienie zysku za ostatni rok obrotowy, a ponadto, gdy sprawozdanie
finansowe jest zatwierdzone, a opinia bieg³ego rewidenta nie zawiera zastrze¿eñ istotn
ych co do sytuacji finansowej spó³ki. Nowe akcje, jak równie¿ przyrost warto ci akcji nie
wymagaj¹ objêcia i s¹ przydzielane akcjonariuszom w stosunku do ich udzia³ów w dotychczaso
wym kapitale zak³adowym. Odmienne postanowienia statutu lub uchwa³y s¹ niewa¿ne. W przyp
adku przydzielenia akcji w tym trybie mamy do czynienia z tzw. akcjami gratisowy
mi, a je¿eli nastêpuje podwy¿szenie warto ci akcji -z podwy¿k¹ gratisow¹. Zarz¹d powinien w
kcjonariuszy do z³o¿enia dokumentów akcji celem ich aktualizacji lub wymiany nie pó niej n
i¿ w terminie miesi¹ca od dnia zarejestrowania podwy¿szenia kapita³u zak³adowego.
2.2. Podwy¿szenie w oparciu o kapita³ docelowy
Nb 384
Podwy¿szenie kapita³u zak³adowego w tym trybie stanowi novum w KSH. W zwi¹zku z tym, ab
y mog³o doj æ do podwy¿szenia w tym trybie, konieczna jest w ka¿dym przypadku zmiana statu
tu wprowadzaj¹ca tak¹ mo¿liwo æ. Zmiana statutu powinna siê odbyæ wiêkszo ci¹ 3/4 g³osów pr
cjonariuszy reprezentuj¹cych co najmniej 50% kapita³u zak³adowego, je li statut nie prze
widuje warunków ostrzejszych. W spó³ce publicznej wymagana jest reprezentacja 1/3 kapi
ta³u zak³ado-
STRONA 372
-wego. Gdyby walne zgromadzenie nie mog³o podj¹æ stosownej uchwa³y w sprawie kapita³u zak³a
owego z powodu braku kworum, nale¿y zwo³aæ kolejne walne zgromadzenie, które mo¿e podj¹æ uc
iêkszo ci¹ 3/4 g³osów, ale ju¿ przy obecno ci co najmniej 1/3 kapita³u zak³adowego. W przyp
publicznych w drugim terminie uchwa³y mog¹ byæ powziête bez wzglêdu na kworum, je li statu
nie stanowi inaczej.
Przepisy o podwy¿szeniu kapita³u zak³adowego w oparciu o kapita³ docelowy (autoryzowany)
maj¹ na celu u³atwienie procesu podwy¿szenia kapita³u zak³adowego. Odbywa siê ono w nieco
proszczony sposób, polegaj¹cy na tym, ¿e na podstawie upowa¿nienia statutowego zarz¹d pode
jmuje czynno ci w zakresie podwy¿szenia. Zarz¹d jest upowa¿niony na maksymalny jednokrot
ny okres 3-letni do podejmowania uchwa³ w sprawie podwy¿szenia. Uchwa³y zarz¹du zastêpuj¹ u
hwa³ê walnego zgromadzenia i mog¹ byæ dokonywane w terminie 3-letnim od zarejestrowania
jego zmiany w jednej lub kilku emisjach. Upowa¿nienie dla zarz¹du mo¿e byæ udzielone na
kolejne 3 lata, ale tylko w trybie zmiany statutu. Poza wskazanymi powy¿ej, dodatk
owym warunkiem podwy¿szenia kapita³u zak³adowego jest okre lenie poziomu kapita³u zak³adowe
o, o jaki mo¿e byæ on podwy¿szony. Maksymalnie mo¿e on wynosiæ3/4 kapita³u zak³adowego na d
upowa¿nienia zarz¹du. Ponadto obowi¹zuje zasada, ¿e zarz¹d mo¿e podj¹æ uchwa³ê wtedy, gdy a
ywane s¹ wk³adami pieniê¿nymi. Jednak¿e upowa¿nienie mo¿e dopu ciæ mo¿liwo æ objêcia akcji
mo¿na natomiast podwy¿szyæ kapita³u zak³adowego w oparciu o kapita³ docelowy, gdy odbywa si
o ze rodków w³asnych spó³ki. Zakazane jest równie¿ wydawanie akcji uprzywilejowanych lub p
znawanie uprawnieñ osobistych indywidualnie oznaczonym akcjonariuszom, zgodnie z a
rt. 354 KSH. Uchwa³a zarz¹du podjêta w granicach statutowego upowa¿nienia, która zastêpuje
chwa³ê walnego zgromadzenia, musi mieæ jednak formê aktu notarialnego. Zarz¹d podejmuje ws
zelkie decyzje zwi¹zane z podwy¿szeniem kapita³u zak³adowego, chyba ¿e upowa¿nienie udzielo
e mu zawiera odmienne postanowienia. W przypadku gdyby mia³o doj æ do wy³¹czenia lub ogran
iczenia prawa poboru, wymaga to uchwa³y walnego zgromadzenia, powziêtej na warunkach
art. 433 § 2 KSH. Jednak¿e statut mo¿e upowa¿niæ zarz¹d do wy³¹czenia lub ograniczenia pra
boru za zgod¹ rady nadzorczej.
2.3. Warunkowe podwy¿szenie
NB 385
Tryb warunkowego podwy¿szenia kapita³u zak³adowego jest równie¿ nowym rozwi¹zaniem KSH. Cel
m takiego podwy¿szenia mo¿e byæ po-
STRONA 373
-zyskanie rodków na rozwój spó³ki doinwestowanej przez inwestorów z wykorzystaniem finanso
ania d³ugiem poprzez emisjê obligacji. Warunkowe podwy¿szenie kapita³u zak³adowego mo¿e pro
adziæ równie¿ do obni¿enia kosztów pozyskania kapita³u zak³adowego, eliminuje ryzyko zaskar
akcji nowej emisji. Podwy¿szenie kapita³u zak³adowego odbywa siê na podstawie uchwa³y wal
nego zgromadzenia na
pewnych ci le okre lonych warunkach. Podwy¿szenie kapita³u zak³adowego mo¿e siê odbyæ tylk
u okre lonym w art. 448 § 2 KSH, którego doj cie do skutku jest uzale¿nione wy³¹cznie od zd
enia przysz³ego i niepewnego, a polegaj¹cego na z³o¿eniu spó³ce w okre lonym terminie o wia
objêciu akcji przez osobê uprawnion¹ w trybie okre lonym ustaw¹ i zwi¹zanego z nim wydanie
dokumentu akcji. Celem podwy¿szenia warunkowego mo¿e byæ tylko:
1) przyznanie praw do objêcia akcji przez obligatariuszy obligacji zamiennych lub
obligacji z prawem pierwszeñstwa,
2) przyznanie praw do objêcia akcji pracownikom, cz³onkom zarz¹du lub rady nadzorczej
w zamian za wk³ady niepieniê¿ne stanowi¹ce wierzytelno ci, jakie przys³uguj¹ im z tytu³u na
h uprawnieñ do udzia³u w zysku spó³ki lub spó³ki zale¿nej.
W pierwszym przypadku obligacje z prawem pierwszeñstwa daj¹ prawo do objêcia akcji now
ej emisji. Natomiast obligacje zamienne daj¹ prawo do objêcia akcji w podwy¿szonym kap
itale zak³adowym z jednoczesnym zaliczeniem warto ci obligacji na poczet wk³adu za obe
jmowane przez obligatariusza akcje. Podwy¿szenie odbywa siê, pod warunkiem ¿e dojdzie
do z³o¿enia stosownych o wiadczeñ, wydania akcji i nast¹pi podwy¿szenie kapita³u zak³adoweg
drugim przypadku uchwa³y o warunkowym podwy¿szeniu kapita³u zak³adowego chodzi o konwers
jê wierzytelno ci wobec spó³ki z tytu³u nabytych uprawnieñ do udzia³u w zysku spó³ki lub sp
. Odnosi siê to do pracowników i organów spó³ki (z wy³¹czeniem zgromadzenia wspólników).
Kolejnym warunkiem podwy¿szenia kapita³u zak³adowego jest to, ¿e nie mo¿e on przekroczyæ 3/
kapita³u zak³adowego w dniu podejmowania uchwa³y o podwy¿szeniu warunkowym. Szczegó³ow¹ tr
wa³y, jak¹ nale¿y podj¹æ, reguluje art. 449 KSH, a zg³oszenie do s¹du rejestrowego -art. 45
SH. Jak to ju¿ zosta³o zasygnalizowane, warunkowe podwy¿szenie kapita³u zak³adowego charak
teryzuje równie¿ sposób obejmowania akcji i ustalenie momentu podwy¿szenia kapita³u zak³ado
ego. Objêcie akcji przez osoby upowa¿nione do warunkowego podwy¿szenia kapita³u zak³adoweg
o dokonywane jest w drodze pisemnej
na specjalnych formularzach: po jednym dla subskrybenta i dla spó³ki. Je-
STRONA 374
-¿eli w o wiadczeniu subskrybenta nie ma wszystkich danych okre lonych w art. 437 KSH,
to jest ono niewa¿ne. Po zarejestrowaniu uchwa³y o warunkowym podwy¿szeniu kapita³u zak³a
dowego zarz¹d ma obowi¹zek wydaæ dokumenty akcji osobom uprawnionym zgodnie z ustaleni
ami przyjêtymi w uchwale. Dokumenty akcji mog¹ byæ wydane tylko tym akcjonariuszom, któr
zy wnie li wk³ady lub w ca³o ci je op³acili. Wk³ady zarówno pieniê¿ne, jak i niepieniê¿ne p
ca³o ci op³acone i wniesione. Naruszenie zasad wydania akcji powoduje, ¿e s¹ one niewa¿ne (
rt. 451 § 4 KSH). Do istoty podwy¿szenia kapita³u zak³adowego w trybie podwy¿szenia warunk
owego nale¿y to, ¿e nie jest potrzebna rejestracja podwy¿szenia, tak jak przy innych t
rybach podwy¿szenia. Je¿eli dokumenty akcji spe³ni¹ warunki, o których mowa by³a powy¿ej (a
451 KSH), nastêpuje nabycie praw z akcji i podwy¿szenie kapita³u zak³adowego o sumê równ¹
to ci nominalnej akcji objêtych na podstawie uchwa³y o warunkowym podwy¿szeniu kapita³u za
k³adowego. O nabyciu praw decyduje wydanie dokumentów przez zarz¹d, natomiast w spó³ce pub
licznej decyduje zapis na rachunku akcjonariusza. Obligatariusze, pracownicy spó³ki,
cz³onkowie organów staj¹ siê wspólnikami w momencie wydania akcji. Osoby trzecie i s¹d pos
adaj¹ informacjê o warunkowym podwy¿szeniu na podstawie uchwa³y o warunkowym podwy¿szeniu,
która jest rejestrowana i og³aszana. Nie jest tylko wiadomy poziom podwy¿szenia. W zw
i¹zku z tym, po up³ywie ka¿dego roku kalendarzowego, w terminie 30 dni, zarz¹d ma obowi¹ze
k zg³osiæ do s¹du wykaz akcji objêtych w danym roku celem uaktualnienia wpisu kapita³u zak³
dowego. Wpis do rejestru ma charakter deklaratoryjny, w odró¿nieniu od wszystkich in
nych wpisów podwy¿szenia kapita³u zak³adowego, które maj¹ charakter konstytutywny.
Nb 386
Szczególn¹ zmian¹ umowy spó³ki jest równie¿ obni¿enie kapita³u zak³adowego, które jest odwr
enia (por. Nb. 382). Polega na tym, ¿e kapita³ zak³adowy ulega obni¿eniu, co ³¹czy siê z ob
iem warto ci nominalnej akcji lub zmniejszeniem liczby akcji (umorzenie akcji) lub
po³¹czeniem akcji. Umorzenie akcji mo¿e mieæ natomiast dwa ród³a -poza wymienionym, zwi¹z
z obni¿eniem kapita³u zak³adowego, mo¿e nie ³¹czyæ siê z obni¿eniem, gdy wyp³ata warto ci a
e z czystego zysku.
Uchwa³a o obni¿eniu kapita³u zak³adowego powinna okre laæ cel obni¿enia, kwotê, o jak¹ kapi
wy ma byæ obni¿ony, oraz sposób
STRONA 375
obni¿enia (np. czy zwracane s¹ udzia³y akcjonariuszom, czy s¹ przekazywane na kapita³ zapa
sowy). Nie mo¿na obni¿yæ kapita³u zak³adowego poni¿ej nominalnej jego warto ci (5.00 000 z³
k równie¿ w wyniku obni¿enia warto ci nominalnej akcji me mog¹ powstaæ akcje poni¿ej warto
z³.
Nb 387
Obni¿enie kapita³u zak³adowego dokonuje siê w ten sposób, ¿e nastêpuje wyp³ata kwot akcjona
om lub przekazuje siê kwoty na kapita³ zapasowy. Zmniejszeniu ulega tylko kapita³ zak³ad
owy jako formalny zapis w bilansie. W ostatnim przypadku mamy do czynienia ze zm
ianami "papierowymi", polegaj¹cymi na przeksiêgowaniu kwot, bez konsekwencji maj¹tkowy
ch dla spó³ki. Dla akcjonariuszy zmniejszy siê jednak poziom ryzyka z wniesionego do s
pó³ki maj¹tku. Najczêstszym powodem takiego obni¿enia kapita³u zak³adowego jest pokrycie st
bilansowych.
Nb 388
O uchwalonym obni¿eniu kapita³u akcyjnego zarz¹d powinien og³osiæ w Monitorze S¹dowym i Gos
odarczym oraz pi mie przeznaczonym do og³oszeñ spó³ki, z wezwaniem wierzycieli spó³ki do wn
enia sprzeciwu w ci¹gu 3 miesiêcy, licz¹c od daty og³oszenia, je¿eli nie zgadzaj¹ siê na ob
ie (art. 456 § 1 zd. 1 KSH). Je¿eli we wskazanym terminie wierzyciele zg³osili sprzeci
w, powinni byæ przez spó³kê zaspokojeni lub zabezpieczeni. Ci, którzy nie zg³osili sprzeciw
, traktowani s¹ jakby zgodzili siê na obni¿enie (art. 456 § 1 zd. ostatnie KSH). Przepis
powy¿szy ma przeciwdzia³aæ znalezieniu siê wierzycieli w gorszej sytuacji poprzez zwiêksz
enie ryzyka niepokrycia swoich wierzytelno ci.
Trybu og³oszeñ o uchwalonym obni¿eniu kapita³u akcyjnego nie stosuje siê jednak w nastêpuj¹
h przypadkach (art. 457 KSH):
1) pomimo obni¿enia kapita³u zak³adowego nie zwraca siê akcjonariuszom dokonanych przez
nich wk³adów ani wyp³at za umorzone akcje, ani te¿ nie zostaj¹ oni zwolnieni od wniesienia
wk³adów na kapita³ zak³adowy, a równocze nie z jego obni¿eniem nastêpuje podwy¿szenie kapi
owego co najmniej do pierwotnej wysoko ci w drodze nowej emisji, której akcje zostan¹
w ca³o ci op³acone, albo
2) obni¿enie kapita³u zak³adowego ma na celu wyrównanie poniesionych strat lub przeniesi
enie okre lonych kwot do kapita³u rezerwowego, albo
3) zarz¹d dokona³, w trybie art. 363 § 5 KSH, umorzenia akcji, których ³¹czna warto æ nomin
nie przekracza 10% kapita³u zak³adowego spó³ki.
Obni¿enie kapita³u zak³adowego zarz¹d powinien zg³osiæ w celu wpisania do rejestru. Obni¿en
jest skuteczne od chwili wpisania do reje-
STRONA 376
-stru. Przed zarejestrowaniem nie wywo³uje skutków prawnych. Do z³o¿onego wniosku nale¿y d
o³¹czyæ szereg dokumentów, które wymienia art. 458 § 2 KSH.
IV. Pojêcie akcji i ich rodzaje
1. Pojêcie akcji
Nb 389
Akcja jest pojêciem rozumianym wieloznacznie i u¿ycie tego terminu powinno wi¹zaæ siê z wy
ja nieniem znaczenia, w jakim siê go u¿ywa (K. Kruczalak, Prawo, s. 188-189). Akcja mo¿e
byæ rozpatrywana przede wszystkim w kontek cie kapita³u zak³adowego. Ten ostatni dzieli
siê na akcje, a wiêc okre lone warto ci nominalne, odpowiadaj¹ce w sumie co do zasady -wn
oszonym do spó³ki wk³adom. W tym te¿ znaczeniu akcja jest rozumiana jako udzia³ kapita³owy
kapitale zak³adowym (K. Kruczalak, Prawo, s. 188-189; S. So³tysiñski, w: Kodeks, t. 1
1, s. 118-119). Fakt posiadania akcji w kapitale zak³adowym (udzia³ów kapita³owych) nie
wi¹¿e siê bezpo rednio z posiadaniem dokumentu potwierdzaj¹cego te prawa. Udzia³y kapita³ow
akcje) powstaj¹ ju¿ w momencie z³o¿enia o wiadczenia o objêciu akcji (art. 313 KSH) -zob. M
Litwiñska, w: Prawo, s. 121-122.
Udzia³y kapita³owe realizuj¹ siê jednak w pe³ni w chwili ich pokrycia w kapitale zak³adowym
Po rejestracji spó³ki wspólnik ma roszczenie do spó³ki o wydanie dokumentu akcyjnego.
Nb 390
Drugie znaczenie pojêcia "akcja" wi¹¿e siê z ogó³em praw i obowi¹zków wynikaj¹cych z praw u
h (K. Kruczalak, Prawo, s. 189-190; S. So³tysiñski, w: Kodeks, t. 11, s. 118-119); p
or. uwagi dotycz¹ce praw i obowi¹zków wspólników spó³ki z o.o. -Nb. 303-322. Obowi¹zki musz
nak zwi¹zane z prawami i jako pewien kompleks stanowi¹ o pozycji wspólnika w spó³ce. Ogó³ p
wynikaj¹cych z uczestnictwa w spó³ce jest nastêpstwem posiadania przez akcjonariuszy ud
zia³ów kapita³owych.
Do najwa¿niejszych praw nale¿¹: prawo do dywidendy, prawo poboru akcji, prawo do kwoty
likwidacyjnej, prawo do udzia³u w walnym zgromadzeniu, prawo g³osowania na walnym z
gromadzeniu, prawo do informacji, prawo do ¿¹dania uchylenia uchwa³y, prawo do ¿¹dania stw
ierdzenia niewa¿no ci uchwa³y walnego zgromadzenia, prawo do ¿¹dania przymusowego wykupu (
art. 418 KSH), prawo do informacji (art. 428-429 KSH) oraz tzw. prawa mniejszo ci.
Odró¿nienie praw od
STRONA 377
obowi¹zków ma ten sam skutek, ¿e przyjmuje siê, i¿ akcja nie inkorporuje obowi¹zków, ale s¹
zwi¹zane z akcj¹.
Do najwa¿niejszych obowi¹zków, wynikaj¹cych z Kodeksu spó³ek handlowych, nale¿y obowi¹zek p
ia objêtych akcji, obowi¹zek powtarzaj¹cych siê wiadczeñ niepieniê¿nych, a tak¿e wielu inn
ikaj¹cych ze statutu.
Nb 391
W trzecim znaczeniu pojêcie "akcja" rozumiane jest jako dokument formalny, papier
warto ciowy stwierdzaj¹cy prawo uczestnictwa w spó³ce. Tekst akcji okre lony zosta³ w art.
28 KSH. Powinien on zawieraæ:
l) firmê, siedzibê i adres spó³ki,
2) s¹d, w którym spó³ka jest zarejestrowana i liczbê rejestru,
3) datê zarejestrowania spó³ki i wystawienia akcji,
4) warto æ nominaln¹, liczbê, seriê, rodzaj danej akcji i uprawnienia szczególne z akcji,
5) wysoko æ dokonanej wp³aty, je¿eli s¹ to akcje imienne,
6) ograniczenia co do rozporz¹dzenia akcj¹,
7) przepisy statutu o zwi¹zanych z akcj¹ obowi¹zkami do wiadczeñ na rzecz spó³ki.
Akcja powinna byæ opatrzona pieczêci¹ spó³ki z podpisem zarz¹du, który mo¿e byæ mechaniczni
rzany (tzw. fascymile). Akcja, która nie zawiera elementów okre lonych w pkt l, 2 i 4
i nie jest podpisana i opieczêtowana, jest niewa¿na. Nie oznacza to jednak, ¿e w ten s
posób traci siê uczestnictwo w spó³ce. Posiadacz wadliwej akcji musi jednak udowodniæ swoj
e prawo do udzia³u w spó³ce, a wówczas ma roszczenie o wydanie nowej akcji.
Nb 392
Przed pe³n¹ wp³at¹ nie mo¿na wydawaæ akcji na okaziciela. Takie dokumenty akcji lub wiadec
tymczasowych, które s¹ wydane przed zarejestrowaniem podwy¿szenia kapita³u zak³adowego, s¹
iewa¿ne. Natomiast dokumenty akcji imiennych mog¹ byæ wydawane przed pe³n¹ wp³at¹. Podobnie
k inne wiadectwa tymczasowe mog¹ byæ wydane na dowód czê ciowej wp³aty. Zasad¹ jest, ¿e ak
naczej ni¿ udzia³y w spó³ce z o.o. -niepodzielne oraz musz¹ mieæ identyczn¹ warto æ nominal
Nb 393
To, ¿e akcje s¹ niepodzielne nie oznacza, ¿e nie mog¹ byæ przedmiotem wspólno ci (w wyniku
edziczenia, nabycia na wspólno æ). W takim przypadku spadkobiercy wykonuj¹ swoje prawa p
rzez wspólnego przedstawiciela.
Akcje mog¹ byæ wydawane w odcinkach zbiorowych. S¹ to równie¿ dokumenty, których tre æ odpo
tre ci akcji zawartej w art. 328 KSH,
STRONA 378
ale które inkorporuj¹ wiêksz¹ ni¿ jedn¹ liczbê akcji. Odcinek zbiorowy mo¿e byæ zamieniony
akcjonariusza na indywidualne akcje.
Minimalna warto æ nominalna akcji nie mo¿e byæ mniejsza ni¿ 1 z³. Statut mo¿e przewidywaæ c
Od warto ci nominalnej akcji nale¿y odró¿niæ warto æ emisyjn¹, tj. tak~ po jakiej s¹ one e
e.
Za³o¿yciele, spodziewaj¹c siê zainteresowania swoimi akcjami, mog¹ okre laæ warto æ emisyjn
omie wy¿szym ni¿ warto æ nominalna. Zebrana w ten sposób nadwy¿ka (tzw. agio) tworzy kapita
apasowy i musi byæ zebrana do momentu zarejestrowania. Jeszcze inn¹ warto ci¹ jest cena
zbycia akcji (rynkowa), a w przypadku spó³ek notowanych na gie³dzie (A. Szumañski, w: Pr
awo, s. 516-517), ceny (ceny gie³dowe) mog¹ odbiegaæ zarówno od warto ci nominalnej, jak i
emisyjnej.
Akcje powinny byæ nale¿ycie op³acone. W przypadku akcji otrzymanych za aporty musz¹ byæ on
e op³acone do momentu zarejestrowania. Natomiast akcje pieniê¿ne, tj. te, które zosta³y ot
rzymane za pieni¹dze, mog¹ byæ op³acone w 25% w chwili zarejestrowania spó³ki. Pozosta³a wa
owinna byæ uiszczona w terminach i wysoko ci ustalonych w statucie lub uchwa³ach walne
go zgromadzenia. Wp³aty pozosta³ych rat powinny
byæ dokonywane równomiernie na wszystkie akcje. Akcje obejmowane za wk³ady aportowe po
winny byæ pokryte w ca³o ci nie pó niej ni¿ przed up³ywem roku po zarejestrowaniu spó³ki. A
ejmowane za aporty (jak równie¿ mieszane, tj. aportowe i pieniê¿ne) musz¹ byæ jednak pokryt
przed zarejestrowaniem w wysoko ci 125000 z³.
W celu wykonania obowi¹zku pozosta³ych wp³at zarz¹d powinien dwukrotnie og³osiæ wezwanie o
okonanie wp³at: jedno na miesi¹c, drugie nie pó niej ni¿ na 2 tygodnie przed terminem wp³at
. Obowi¹zek og³oszeñ mo¿e zostaæ uzupe³niony mo¿liwo ci¹ wezwania, dokonanego listami polec
ys³anymi w tych samych terminach (art. 330 § 4 KSH).
Konsekwencj¹ niedokonania wp³at w terminie mo¿e byæ:
1) zap³acenie odsetek,
2) zap³ata odszkodowania umownego, je¿eli statut je przewiduje,
3) uniewa¿nienie akcji.
W przypadku zalegania ponad miesi¹c z wp³at¹ (zaleg³¹ rat¹), a ponadto z odsetkami umownymi
bez uprzedniego wezwania mo¿na uniewa¿niæ akcje (lub wiadectwa tymczasowe), co w konse
kwencji powoduje utratê praw udzia³owych w spó³ce. Uniewa¿nienie takie jest mo¿liwe, je¿eli
og³oszeniu o wp³atach lub listach skierowanych do akcjonariuszy (art. 331 § 1 KSH) tak
a informacja zosta³a podana. Nie jest to jednak obowi¹zek spó³ki. Uniewa¿nienie mo¿e dotycz
tylko akcji imiennych, wiadectw tymczasowych, a tak¿e tych praw udzia³o-
STRONA 379
-wych, na które nie zosta³y jeszcze wydane akcje. Utrata praw z udzia³ów jest najdotkliw
sz¹ sankcj¹ dla wspólnika, gdy¿ mo¿e siê wi¹zaæ z utrat¹ cz³onkostwa w spó³ce. Uniewa¿nieni
a na zmianê kapita³u akcyjnego. Spó³ka w miejsce akcji uniewa¿nionych wydaje nowe akcje lu
b wiadectwa tymczasowe. Sprzeda¿ nowych akcji dokonana jest przez notariusza, dom m
aklerski lub bank.
Nowe akcje lub wiadectwa musz¹ mieæ te same numery, co akcje niewa¿ne. Kwota uzyskana z
e sprzeda¿y akcji powinna byæ przeznaczona na pokrycie odsetek, odszkodowania, kosztów
zwi¹zanych z uniewa¿nieniem. Je¿eli uzyskano cenê wy¿sz¹~ nale¿y ró¿nicê zwróciæ akcjonari
jednak nie uzyskano ceny sprzeda¿y pozwalaj¹cej na pokrycie nale¿no ci, spó³ka ma roszczeni
o pokrycie ró¿nicy przez akcjonariusza, którego akcje zosta³y uniewa¿nione.
Uniewa¿nienie akcji (lub wiadectw tymczasowych) prowadzi do utraty praw udzia³owych.
Od uniewa¿nienia nale¿y odró¿niæ wymianê akcji wadliwej lub niewa¿nej.
W przypadku znacznego uszkodzenia dokumentu akcji, wiadectwa tymczasowego lub kup
onu dywidendowego albo wydania wadliwego lub niewa¿nego dokumentu akcji, spó³ka powinn
a na ¿¹danie uprawnionego wydaæ nowy dokument za zwrotem kosztów jego sporz¹dzenia (art. 3
57 § 1 KSH). Spó³ka pokrywa koszt wydania dokumentu wadliwego lub niewa¿nego. Statut mo¿e
regulowaæ tryb umarzania zniszczonych lub utraconych dokumentów akcji, wiadectw tymcz
asowych oraz znaków legitymacyjnych wystawionych przez spó³kê. Wydanie duplikatów dokumentó
wymaga uprzedniego og³oszenia o zniszczeniu lub utracie tych dokumentów. Je¿eli statu
t nie reguluje trybu wydawania duplikatów akcji, wiadectw tymczasowych lub innych d
okumentów wydawanych przez spó³kê, które uleg³y zniszczeniu lub utracie przez akcjonariusza
spó³ka wyda uprawnionemu nowy dokument za zwrotem kosztów jego sporz¹dzenia po umorzeni
u zniszczonego lub utraconego dokumentu. Je¿eli tre æ akcji sta³a siê nieaktualna wskutek
zmiany stosunków prawnych, w szczególno ci w razie zmiany warto ci nominalnej albo po³¹czen
a akcji, spó³ka mo¿e wezwaæ akcjonariusza w drodze og³oszenia lub listu poleconego do z³o¿e
dokumentu akcji w spó³ce w celu zmiany tre ci dokumentu lub jego wymiany, z zagro¿eniem
uniewa¿nienia dokumentu akcji. Termin do z³o¿enia dokumentu akcji nie mo¿e byæ krótszy ni¿
dni od dnia og³oszenia wezwania lub dorêczenia listu poleconego (art. 358 § 1). W mie
jsce niewa¿nego wydaje siê nowy dokument akcji. Koszty uniewa¿nienia dokumentu akcji,
wydania nowego dokumentu ponosi
STRONA 380
spó³ka. Zarz¹d og³asza wykaz uniewa¿nionych dokumentów akcji w terminie czterech tygodni od
dnia powziêcia uchwa³y o ich uniewa¿nieniu.
Nb 394
Od uniewa¿nienia akcji nale¿y odró¿niæ ich umorzenie (art. 359 KSH). Podstawowa ró¿nica miê
niewa¿nieniem a umorzeniem sprowadza siê do przyczyn i celu obu dzia³añ. Jednak¿e w przypa
dku uniewa¿nienia wydawane s¹ akcje nowe (lub wiadectwa tymczasowe), podczas gdy z ch
wil¹ umorzenia gasn¹ nie tylko prawa, ale i obowi¹zki o charakterze maj¹tkowym zwi¹zane z
akcj¹. Zmianie mo¿e ulec te¿ wysoko æ kapita³u zak³adowego ( obni¿enie).
Kodeks spó³ek handlowych szczegó³owo reguluje umorzenie akcji. Akcje mog¹ byæ umorzone, je¿
statut tak stanowi. Akcja mo¿e byæ umorzona albo za zgod¹ akcjonariusza -w drodze jej
nabycia przez spó³kê (umorzenie dobrowolne), albo bez zgody akcjonariusza (umorzenie
przymusowe). Przes³anki przymusowego umorzenia okre li statut. Umorzenie akcji wymag
a uchwa³y walnego zgromadzenia. Uchwa³a powinna okre laæ w szczególno ci podstawê prawn¹ um
ia, wysoko æ wynagrodzenia przys³uguj¹cego akcjonariuszom akcji umorzonych b¹d uzasadnieni
umorzenia akcji bez wynagrodzenia oraz sposób obni¿enia kapita³u zak³adowego. Umorzenie
przymusowe nastêpuje za wynagrodzeniem. Uchwa³a o umorzeniu akcji podlega og³oszeniu.
Natomiast uchwa³a o zmianie statutu w sprawie umorzenia akcji powinna byæ umotywowa
na. Zmiana statutu przewiduj¹ca przymusowe umorzenie akcji nie mo¿e dotyczyæ akcji, któr
e zosta³y objête przed jej wpisem do rejestru. Statut mo¿e stanowiæ, ¿e akcje ulegaj¹ umorz
niu w razie ziszczenia siê okre lonego zdarzenia bez powziêcia uchwa³y przez walne zgrom
adzenie. Stosuje siê wówczas przepisy o umorzeniu przymusowym. W przypadku ziszczeni
a siê okre lonego w statucie zdarzenia, o którym mowa w zdaniu poprzednim, zarz¹d podejm
uje niezw³ocznie uchwa³ê o obni¿eniu kapita³u zak³adowego. Umorzenie akcji wymaga obni¿enia
pita³u zak³adowego. Uchwa³a o obni¿eniu kapita³u zak³adowego powinna byæ powziêta na walnym
madzeniu, na którym powziêto uchwa³ê o umorzeniu akcji.
Nb 395
Stosuj¹c ró¿ne kryteria, mo¿emy podzieliæ akcje na:
l) akcje uzyskane za gotówkê, aporty (akcje aportowe -art. 336 KSH) i akcje mieszane
,
2) akcje zwyk³e i uprzywilejowane (art. 351-353 KSH),
3) akcje nieme (art. 353 § 3 KSH),
4) akcje imienne i na okaziciela (art. 334-335 KSH),
5) akcje w³asne (art. 362 KSH),
STRONA 381
6) akcje, z którymi zwi¹zane s¹ szczególne obowi¹zki, np. obowi¹zek powtarzaj¹cych siê wia
pieniê¿nych (art. 356 KSH),
7) akcje objête wspólno ci¹ (art. 333 KSH),
8) akcje gratisowe,
9) akcje winkluowane.
Od akcji nale¿y odró¿niæ imienne wiadectwa tymczasowe (art. 335 KSH), imienne wiadectwa z
cielskie (art. 355 KSH) i wiadectwa u¿ytkowe (art. 361 KSH).
2. Akcje uzyskane za gotówkê, aporty i akcje mieszane
Nb 396
Akcje uzyskane za wk³ady pieniê¿ne podlegaj¹ ogólnym regu³om odnosz¹cym siê do akcji. Natom
akcje aportowe s¹ akcjami szczególnymi. Ze wzglêdu na niebezpieczeñstwo zbyt wysokiej wy
ceny aportów (mimo bardzo sformalizowanego trybu wyceny) akcje wydane za wk³ady niep
ieniê¿ne musz¹:
-byæ akcjami imiennymi,
-nie mog¹ byæ zbywane i zastawiane,
-byæ zatrzymane w spó³ce przez okres a¿ do zatwierdzenia przez walne zgromadzenie sprawo
zdania finansowego przez najbli¿sze zwyczajne walne zgromadzenie.
Ograniczenia powy¿sze dotycz¹ równie¿ akcji mieszanych, tj. tych, które s¹ pokryte czê ciow
ami pieniê¿nymi i niepieniê¿nymi. Prawo zatrzymania akcji spó³ki nie mo¿e byæ uto¿samiane z
zastawu ani prawem zatrzymania. Jest to prawo sui generis, polegaj¹ce na mo¿liwo ci z
atrzymania akcji aportowych w spó³ce w celu zabezpieczenia jej roszczeñ dotycz¹cych wk³adów
niepieniê¿nych (J. Fr¹ckowiak, w: Kodeks, s. 479).
3. Akcje zwyk³e i uprzywilejowane
Nb 397
Podzia³ akcji na zwyk³e i uprzywilejowane zwi¹zany jest ze szczególnymi uprawnieniami, j
akie mog¹ byæ przypisane do nich. Akcje zwyk³e posiadaj¹ jeden g³os na walnym zgromadzeniu
akcjonariuszy, a dywidenda przy akcjach zwyk³ych jest wyp³acana stosownie do wniesi
onych do spó³ki wk³adów (chyba ¿e statut stanowi inaczej). Podobnie jest z podzia³em maj¹tk
razie likwidacji spó³ki. Natomiast w przypadku akcji uprzywilejowanych spó³ka decyduje
siê przyznaæ szczególne uprawnienia zwi¹zane z akcj¹. Od takich akcji nale¿y odró¿niæ prawa
ane osobi cie poszczególnym akcjonariuszom (nie akcjom -art. 354 KSH). W tym ostatni
m przypadku nie przechodz¹ one nigdy na inne osoby wraz ze zby-
STRONA 382
-ciem akcji. Kodeks spó³ek handlowych w art. 351 KSH wskazuje na trzy przyk³adowe spos
oby uprzywilejowania: prawo g³osu, dywidendy i podzia³u maj¹tku w razie likwidacji spó³ki.
Warunkiem ustania zarówno wymienionych, jak i dodatkowych uprzywilejowañ jest uregu
lowanie tych kwestii w statucie. Dodatkowe uprzywilejowanie mo¿e polegaæ np. na pier
wszeñstwie wykonywania prawa poboru, pierwszeñstwie lub w ostatnim rzêdzie umorzenia a
kcji czy te¿ prawie powo³ywania lub odwo³ywania organów (A. Szajkowski, Prawo, s. 344; J
. Fr¹ckowiak, w: Kodeks, s. 496). Akcje mog¹ byæ uprzywilejowane w ten sposób, ¿e czê æ z n
zie mia³a uprzywilejowanie okre lonej kategorii (co do g³osu), a czê æ innej kategorii (co
o dywidendy). Akcje mog¹ kumulowaæ w sobie ró¿ne rodzaje uprzywilejowania. Przewiduj¹c w p
rzysz³o ci emisjê nowych akcji bez uprzywilejowania, mo¿na uprzywilejowaæ wszystkie akcje
danej emisji w ten sam sposób. Do czasu emisji nowych akcji nikt w takiej sytuacji
nie bêdzie uprzywilejowany.
Akcje uprzywilejowane co do g³osu powinny byæ akcjami imiennymi. Uprzywilejowanie co
do g³osu mo¿e byæ uzale¿nione od ró¿nych warunków. Jednej akcji nie mo¿na przyznaæ wiêcej
Je¿eli dojdzie do zamiany akcji imiennej uprzywilejowanej co do g³osu na akcjê na okaz
iciela lub w razie zbycia wbrew zastrze¿onym warunkom, uprzywilejowanie takie wyga
sa (art. 352 KSH). Postanowienia statutu dopuszczaj¹ce wiêcej ni¿ 2 g³osy na akcjê na waln
ym zgromadzeniu akcjonariuszy powoduje niewa¿no æ takiego postanowienia. W zwi¹zku z prz
yjêt¹ regulacj¹ nie jest mo¿liwe przyznanie tzw. z³otej akcji, której posiadacz ma decyduj¹
g³os w spó³ce (tak J. Fr¹ckowiak, w: Kodeks, s. 498).
Uprzywilejowanie co do dywidendy nie mo¿e przekraczaæ wiêcej ni¿ o po³owê dywidendy przezna
zonej do wyp³aty akcjonariuszom uprawnionym z akcji nieuprzywilejowanych (art. 353
§ l KSH). Z uprzywilejowaniem co do dywidendy wi¹¿¹ siê tzw. akcje nieme (Nb. 398). Akcje
uprzywilejowane w zakresie dywidendy nie korzystaj¹ z pierwszeñstwa zaspokojenia pr
zed pozosta³ymi akcjami (art. 353 § 2 KSH).
Innym uprzywilejowaniem, o którym wyra nie stanowi¹ przepisy KSH, jest uprzywilejowani
e co do podzia³u maj¹tku w razie likwidacji spó³ki. Uprzywilejowanie to polega na wysoko c
i kwot wyp³acanych z maj¹tku, ale tak¿e mo¿e dotyczyæ pierwszeñstwa przed innymi akcjonariu
zami wyp³aty takich kwot.
STRONA 383
4. Akcje nieme
Nb 398
Statut spó³ki mo¿e przewidywaæ, ¿e wobec akcji uprzywilejowanych co do dywidendy mo¿e byæ w
e prawo g³osu. Akcje te s¹ okre lone mianem akcji niemych (bezg³osowych). Pomijaj¹c ten fa
kt, akcje takie s¹ takie same jak inne akcje. Je¿eli wprowadzono akcje nieme, to nie
ma limitu dywidendowego (najwy¿ej 150% dywidendy akcji nieuprzywilejowanych). Kwo
ty przeznaczone na dywidendy mog¹ wiêc byæ wy¿sze od wskazanego limitu.
Akcje takie korzystaj¹ z pierwszeñstwa w zaspokojeniu przed pozosta³ymi akcjonariuszam
i. Statut mo¿e przewidzieæ swoiste uprzywilejowanie w przypadku akcji niemych (A. Ki
dyba, Kodeks, s. 557). Je¿eli w danym roku nie wyp³acono dywidendy (choæby czê ciowo), prz
ys³uguje prawo do wyrównania z zysku w ci¹gu 3 kolejnych lat obrotowych.
5. Akcje imienne i na okaziciela
Nb 399
Akcje imienne zawieraj¹ oznaczenie osoby akcjonariusza, podczas gdy akcje na okazi
ciela s¹ akcjami bezimiennymi (bezosobowymi), tzn. nie zawieraj¹ w swej tre ci wskazan
ia osoby uprawnionej. O rodzajach akcji oraz ich liczbie decyduje statut. W spó³ce m
og¹ istnieæ zarówno akcje imienne, jak i akcje na okaziciela. Mo¿liwa jest zamiana jedne
go rodzaju akcji na inny (akcji na okaziciela na akcje imienne lub odwrotnie), a
le tylko, gdy statut tak stanowi. Akcje na okaziciela nie mog¹ byæ wydawane przed ca³k
owitym op³aceniem. Je¿eli akcja jest op³acona tylko czê ciowo, nale¿y wydaæ imienne wiadec
ymczasowe (art. 335 § l KSH). Natomiast akcje imienne mo¿na wydawaæ przed pe³n¹ wp³at¹. Wys
p³at powinna byæ uwidoczniona na akcjach imiennych i wiadectwach tymczasowych. Podzia³
na akcje imienne i na okaziciela ma istotne znaczenie z punktu widzenia obrotu a
kcjami. Obrót akcjami imiennymi mo¿e byæ ograniczony (ale nigdy zabroniony), natomiast
z istoty swej nie mo¿na ograniczyæ akcji na okaziciela. Kolejn¹ ró¿nic¹ jest sposób zbywa
akcji obu typów. Akcje na okaziciela zbywamy poprzez zwyk³e wrêczenie dokumentu akcyj
nego, przeniesienie posiadania akcji i zap³atê ceny. Natomiast akcje imienne wymagaj¹
zawarcia odrêbnej umowy lub zaznaczenia zmiany w³a ciciela na odwrocie akcji, przenies
ienia posiadania akcji i zap³acenia ceny (art. 339 KSH).
STRONA 384
6. Akcje w³asne
Nb 400
Spó³ka w pewnych sytuacjach mo¿e staæ siê swoim wspólnikiem. Zasad¹ jest, ¿e spó³ka nie mo¿
hunek nabywaæ ani przyjmowaæ w zastaw w³asnych akcji. Wyj¹tkowo mo¿e to dotyczyæ tylko nast
j¹cych sytuacji:
l) nabycia akcji w celu zapobie¿enia, bezpo rednio zagra¿aj¹cej spó³ce, powa¿nej sz
2) je¿eli akcje maj¹ byæ oferowane do nabycia pracownikom lub osobom, które by³y zatrudnio
ne w spó³ce lub spó³ce z ni¹ powi¹zanej przez okres co najmniej trzech lat,
3) nabycia akcji nieodp³atnie lub w drodze sukcesji uniwersalnej,
4) instytucji finansowej, która nabywa akcje na w³asny lub cudzy rachunek celem ich
dalszej odprzeda¿y,
5) nabycia akcji w celu ich umorzenia,
6) nabycia akcji w drodze egzekucji celem zaspokojenia roszczeñ spó³ki, których nie mo¿na
zaspokoiæ w inny sposób z maj¹tku akcjonariusza,
7) nabycia akcji akcjonariusza w innych przypadkach przewidzianych w ustawie.
W przypadkach okre lonych w pkt. l i 2 nabycie akcji w³asnych przez spó³kê jest dozwolone
tylko wtedy, gdy zosta³y spe³nione ³¹cznie nastêpuj¹ce warunki:
l) nabyte akcje zosta³y w pe³ni pokryte,
2) ³¹czna warto æ nominalna nabytych akcji nie przekracza dziesiêciu procent kapita³u zak³a
ego spó³ki, uwzglêdniaj¹c w tym równie¿ warto æ nominaln¹ pozosta³ych akcji w³asnych, które
przez spó³kê zbyte,
3) spó³ka utworzy³a na ten cel kapita³ rezerwowy, równy co najmniej cenie nabycia akcji w³a
nych, bez pomniejszenia kapita³u zak³adowego, powiêkszonego o obowi¹zkowe kapita³y (fundus
ze), które wed³ug ustawy lub statutu nie mog¹ byæ wyp³acone akcjonariuszom.
Akcje nabyte w drodze egzekucji musz¹ byæ zbyte w ci¹gu roku od dnia nabycia lub je¿eli
tak siê nie stanie, musz¹ byæ umorzone (art. 363 § 4 i 5 KSH). Akcje w³asne musz¹ byæ umies
one w bilansie jako osobna
pozycja pod nazw¹: "Akcje w³asne do zbycia". Cech¹ tych akcji jest to, ¿e maj¹ charakter t
emporalny (ograniczony czasowo) oraz to, ¿e z akcji w³asnych nie wykonuje siê praw udz
ia³owych. Prawa pozostaj¹ "w stanie spoczynku", swoistego u pienia. Taki stan trwa do
momentu zbycia lub umorzenia akcji (zob. A. Kidyba, Spó³ka, s. 277-278). Prawa te is
tniej¹, ale nie mo¿na ich realizowaæ.
STRONA 385
7. Akcje zwi¹zane ze szczególnymi obowi¹zkami
Nb 401
Akcje imienne mog¹ byæ powi¹zane z dodatkowymi obowi¹zkami, w szczególno ci z obowi¹zkiem p
arzaj¹cych siê wiadczeñ niepieniê¿nych (dostarczanie buraków do cukrowni, chmielu do browa
itp.). Akcje takie maj¹ szczególny charakter, gdy¿ ich zbycie mo¿e siê odbyæ tylko za zezwo
eniem spó³ki. Odmowa zbycia takiej akcji mo¿e nast¹piæ tylko z wa¿nych powodów. Od obowi¹zk
pisanych do akcji nale¿y odró¿niæ obowi¹zki przypisane do wspólników. W przypadku zbycia ak
obci¹¿onych obowi¹zkiem powtarzaj¹cych siê wiadczeñ niepieniê¿nych, je¿eli spó³ka (zarz¹d
zbycie, obowi¹zek przechodzi na nabywcê akcji. Wynagrodzenie za wiadczenia niepieniê¿ne
wyp³acane jest równie¿ wówczas, gdy bilans nie wyka¿e czystego zysku. Wynagrodzenie nie mo¿
przewy¿szaæ zwyk³ej ceny przyjêtej w obrocie. Statut mo¿e przewidywaæ odszkodowanie za nie
realizowanie obowi¹zku przez akcjonariusza. Nie ma natomiast mo¿liwo ci ¿¹dania wy³¹czenia
nika z tytu³u niezrealizowania obowi¹zku (art. 266 KSH w spó³ce z o.o.), gdy¿ takie prawo
w spó³ce akcyjnej wspólnikom nie przys³uguje.
8. Akcje objête wspólno ci¹
Nb 402
Specyficznym typem akcji s¹ akcje objête wspólno ci¹. Wspólno æ mo¿e byæ nastêpstwem dziedz
wspólnego nabycia akcji. Mo¿e to obejmowaæ zarówno wspólno æ w czê ciach u³amkowych, jak i
niepodzielnej rêki), je¿eli akcje nabywaj¹ ma³¿onkowie w ramach wspólno ci ma³¿eñskiej lub
na (T Dziurzyñski, w: Kodeks, s. 210). Wspólno æ mo¿e dotyczyæ tak¿e odcinka zbiorowego akc
W przypadku wspólno ci akcji wspó³uprawnieni wykonuj¹ swoje prawa w spó³ce przez wspólnego
dstawiciela (pe³nomocnika, przedstawiciela ustawowego). Za wiadczenia zwi¹zane z akcj¹
wspó³w³a ciciele odpowiadaj¹ solidarnie. Je¿eli nie zostanie wskazany wspólny przedstawicie
o wiadczenia spó³ki mog¹ byæ wa¿nie dokonywane wobec któregokolwiek z nich (art. 333 § 3 KS
9. Akcje gratisowe
Nb 403
Akcje gratisowe wydawane s¹ akcjonariuszom, je¿eli kapita³ zak³adowych jest podwy¿szany pr
zez zwiêkszenie warto ci nominalnej akcji poprzez pokrycie ze rodków w³asnych spó³ki (np.
duszu zapasowego, rezerwowego). W takim przypadku akcjonariusze otrzymuj¹ w³asne akc
je gratisowe, bowiem nie wnosz¹ w zamian za akcje wk³adów, gdy¿ te po-
STRONA 386
-chodz¹ z maj¹tku spó³ki. Akcjonariusze obejmuj¹ akcje gratisowe proporcjonalnie do posiad
anych ju¿ akcji w kapitale zak³adowym.
10. Akcje winkluowane
Nb 404
Akcje winkluowane s¹ to te akcje, których zbycie jest ograniczone umownie. W celu za
gwarantowania glosowania na walnym zgromadzeniu dochodziæ mo¿e do zawierania umów ogra
niczaj¹cych na czas okre lony rozporz¹dzanie akcj¹ lub czê ci¹ u³amkow¹ akcji. Ograniczenie
jest skuteczne tylko miêdzy stronami. Ograniczenia mog¹ dotyczyæ zarówno akcji imiennych
, jak i na okaziciela i nie mog¹ byæ ustanowione na okres d³u¿szy ni¿ 5 lat od dnia zawarc
ia urnowy (art. 338 § l KSH). Dopuszczalne s¹ równie¿ urnowy ustanawiaj¹ce prawo pierwokup
u lub inne prawo pierwszeñstwa nabycia akcji lub u³amkowej czê ci akcji. Umowne ogranicz
enie w takim przypadku nie mo¿e trwaæ d³u¿ej ni¿ 10 lat od dnia zawarcia urnowy (art. 338 §
2 KSH).
11. Imienne wiadectwa tymczasowe, imienne wiadectwa za³o¿ycielskie i wiadectwa u¿ytkowe
Nb 405
Od akcji nale¿y odró¿niæ imienne wiadectwa tymczasowe i imienne wiadectwa za³o¿ycielskie
iadectwa u¿ytkowe. wiadectwo tym czasowe jest papierem warto ciowym, który inkorporuje
prawa udzia³owe akcjonariusza. Od akcji ró¿ni siê tym, ¿e jest papierem warto ciowym tempor
lnym, tj. ma okre lony okres wa¿no ci. Okres ten koñczy siê z pe³n¹ wp³at¹ na akcje (art. 3
. Imienne wiadectwa tymczasowe s¹ wydawane bowiem na dowód czê ciowej wp³aty na akcje. wi
ctwa tymczasowe wydane przed zarejestrowaniem podwy¿szenia kapita³u zak³adowego s¹ niewa¿n
e. wiadectwa tymczasowe s¹ dokumentami imiennymi. Wydanie tych wiadectw na okaziciel
a powoduje niewa¿no æ takiego dokumentu.
Z kolei imienne wiadectwa za³o¿ycielskie (art. 355 KSH) s¹ dokumentarni, które mog¹ byæ wy
ane tylko celem wynagrodzenia za us³ugi oddane przy powstaniu spó³ki. Mog¹ one byæ wydane
najwy¿ej na 10 lat od chwili zarejestrowania spó³ki. wiadectwa te daj¹ prawo uczestniczen
ia w podziale czystego zysku spó³ki w granicach ustalonych przez statut po uprzednim
odliczeniu na rzecz akcjonariuszy okre lonej w statucie minimalnej dywidendy (art
. 355 § 2 KSH). wiadectwa za³o¿ycielskie nie s¹ papierami warto ciowymi, ale jedynie dokum
nta-
STRONA 387
-mi legitymacyjnymi, dlatego nie mo¿na wprost (tylko odpowiednio) stosowaæ przepisów o
akcjach.
Kategoria wiadectw u¿ytkowych zast¹pi³a akcje u¿ytkowe, które mo¿na by³o wydawaæ na grunci
tatut mo¿e przewidywaæ, ¿e w zamian za akcje umorzone spó³ka wydaje wiadectwa u¿ytkowe bez
re lonej warto ci nominalnej. Mo¿na wydawaæ wiadectwa imienne lub na okaziciela (art. 361
§ l KSH). wiadectwo takie -je¿eli statut nie stanowi inaczej -uczestniczy na równi z a
kcjami w dywidendzie oraz nadwy¿ce maj¹tku spó³ki, pozosta³ej po pokryciu warto ci nominaln
j akcji. Uprawnionemu ze wiadectwa u¿ytkowego nie mo¿na przyznaæ ¿adnych innych uprawnieñ.
Nie ponosi on odpowiedzialno ci za zobowi¹zania zwi¹zane z umorzon¹ akcj¹.
wiadectwa za³o¿ycielskie i wiadectwa u¿ytkowe daj¹ uprawnienia, które nie wi¹¿¹ siê ze st
ika w spó³ce akcyjnej, a mog¹ przys³ugiwaæ osobom trzecim.
12. Obowi¹zek prowadzenia ksiêgi akcyjnej
Nb 406
Zarz¹d ma obowi¹zek prowadzenia ksiêgi akcyjnej (Z. Opa³ko, Ksiêga udzia³ów i ksiêga akcyjn
pó³kach kapita³owych, Pr. Spó³. 1999, Nr 10, s. 2 i nast.). Wpisuje siê do niej posiadaczy
kcji imiennych i imiennych wiadectw tymczasowych. Wpis obejmuje imiê i nazwisko (fi
rmê, siedzibê), adres posiadacza akcji lub wiadectwa tymczasowego, wysoko æ dokonanych wp³
t, wpis o przeniesieniu akcji lub wiadectwa tymczasowego na inn¹ osobê oraz datê wpisu.
N a ¿¹danie nabywcy akcji i albo zastawnika, lub u¿ytkownika zarz¹d dokonuje wpisu o pr
zeniesieniu akcji lub ustanowieniu na niej ograniczonego prawa rzeczowego. Zasta
wnik i u¿ytkownik mog¹ ¿¹daæ równie¿ ujawnienia, ¿e przys³uguje im prawo wykonywania g³osu
akcji (art. 341 § 2 KSH).
Do obowi¹zków zarz¹du nale¿y przede wszystkim dokonywanie wpisu o przeniesieniu tych akc
ji lub wiadectw tymczasowych. Do ksiêgi nie wpisuje siê akcji na okaziciela. Ksiêga jes
t wewnêtrznym dokumentem spó³ki, do którego maj¹ dostêp akcjonariusze (równie¿ akcjonariusz
okaziciela) i cz³onkowie w³adz. Inne osoby mog¹ uzyskaæ dostêp do ksiêgi tylko za zgod¹ zar
lub w³a ciwych organów. Nabywca akcji imiennych i wiadectw tymczasowych nabywa to prawo
po wpisaniu go do ksiêgi. Ksiêga akcyjna jest dlatego wa¿na dla spó³ki i wspólnika, gdy¿ w
c spó³ki za akcjonariusza uwa¿a siê osobê wpisan¹ do ksiêgi. Jak ju¿
STRONA 388
stwierdzono, nie dotyczy to akcji na okaziciela, gdy¿ w ich przypadku wystarczy ty
lko ich posiadanie.
V. Prawa i obowi¹zki akcjonariuszy
1. Uwagi ogólne
Nb 407
Powy¿ej, na tle pojêcia akcja i rodzajów akcji, zosta³y wskazane najistotniejsze prawa i
obowi¹zki akcjonariuszy zwi¹zane z akcjami (por. J. Weiss, Prawa wspólników spó³ki z
i akcjonariuszy spó³ki akcyjnej, Pr. Spó³. 1997, Nr 10, s. 2 i nast; K. Kruczalak, Praw
o, s. 195-196; A. Szumañski, w: Prawo, s. 533 i nast., 574 i nast.) Nale¿¹ do nich:
l) obowi¹zek nale¿ytego op³acenia akcji,
2) prawo do posiadania ró¿nych rodzajów akcji,
3) prawo do otrzymania dokumentu akcyjnego lub wiadectwa tymczasowego,
4) prawo ¿¹dania zamiany akcji imiennych na akcje na okaziciela i odwrotnie,
5) prawo wgl¹du do ksiêgi akcyjnej.
Kodeks spó³ek handlowych przewiduje ponadto:
1) obowi¹zek zwrotu nieprawid³owo pobranych wyp³at,
2) obowi¹zek powtarzaj¹cych siê wiadczeñ niepieniê¿nych,
3) prawo do dywidendy,
4) prawo do zbycia akcji,
5) prawo do udzia³u w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy,
6) prawo poboru.
Charakterystyczne jest to, ¿e w przypadku spó³ki akcyjnej, inaczej ni¿ to ma miejsce w s
pó³ce z o.o., nie wystêpuje prawo ¿¹dania wy³¹czenia wspólnika (art. 260 KSH) i prawo indyw
nej kontroli (art. 212 KSH). Prawa te zaliczane s¹ do osobistych praw wspólników w spó³ce
z o.o. i nie s¹ zwi¹zane z prawami maj¹tkowymi wspólników, tak jak jest w przypadku prawa
indywidualnej kontroli, a czê ciowo w przypadku wy³¹czenia wspólnika. W tym ostatnim pozio
m reprezentowanego kapita³u zak³adowego (wiêcej ni¿ 50%) ma wp³yw na ¿¹danie wy³¹czenia. W
e spó³ek handlowych w odniesieniu do spó³ki z o.o. przewidziany jest obowi¹zek dop³at (art.
177 KSH). Z obowi¹zkiem takim nie spotykamy siê w przypadku spó³ki akcyjnej. Nie ma jedn
ak, moim zdaniem, przeszkód, aby taki obowi¹zek wprowadziæ w statucie.
STRONA 389
Kodeks spó³ek handlowych przewiduje jednak, ¿e statut mo¿e przyznawaæ indywidualnie oznacz
onemu akcjonariuszowi uprawnienia osobiste (art. 354 KSH). W szczególno ci mog¹ one do
tyczyæ prawa powo³ywania lub odwo³ywania cz³onków zarz¹du, rady nadzorczej lub prawa do otr
ymywania oznaczonych wiadczeñ od spó³ki. Statut mo¿e uzale¿niæ przyznanie osobistego upraw
nia akcjonariuszowi od dokonania oznaczonych wiadczeñ lub ziszczenia siê warunku. Ogr
aniczenia dotycz¹ce zakresu i wykonywania uprawnieñ wynikaj¹cych z akcji uprzywilejowa
nych stosuje siê odpowiednio do uprawnieñ przyznanych akcjonariuszowi osobi cie. Upraw
nienia osobiste przyznane indywidualnie oznaczonemu akcjonariuszowi wygasaj¹ najpó nie
j z dniem, w którym uprawniony przestaje byæ akcjonariuszem spó³ki. Od takich uprawnieñ os
obistych nale¿y odró¿niæ uprzywilejowanie akcji.
Zestawiaj¹c prawa i obowi¹zki w spó³ce akcyjnej z takimi w spó³ce z o.o. nie mo¿na zapomina
e¿ o nowym prawie przymusowego wykupu akcji (squeeze out) -art. 418 KSH. W pewnym
stopniu to prawo "wyci niêcia", "wypchniêcia" wspólnika mniejszo ciowego ze spó³ki przypomi
wy³¹czenie wspólnika w spó³ce z o.o. Jednak nie wystêpuje tu, w porównaniu ze spó³k¹ z o.o.
no æ wskazania wa¿nego powodu, inne s¹ zasady podejmowania decyzji w tej sprawie, przejêci
e udzia³ów "wypchniêtego" wspólnika mo¿e byæ dokonane równie¿ przez osoby trzecie, s¹d nie
udzia³u w tych czynno ciach (A. Kidyba, Kodeks, s. 664). Innym prawem nawi¹zuj¹cym do pr
awa kontroli w spó³ce z o.o. jest prawo do informacji przys³uguj¹ce wspólnikom. Prawo to m
o¿e byæ realizowane podczas walnego zgromadzenia (art. 428 § l KSH) i poza nim (art. 4
28 § 4 KSH). Jednak¿e, zgodnie ze zmian¹ ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przed
siêbiorstw pañstwowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 76, poz. 807), do akcji Skarbu Pañstwa nie
stosuje siê art. 418 KSH. Natomiast akcje nabyte nie odp³atnie przez uprawnionych pr
acowników, rolników, rybaków nie mog¹ byæ przedmiotem przymusowego wykupu przed up³ywem 2 l
t od dnia zbycia przez Skarb Pañstwa pierwszych akcji na zasadach ogólnych, a w przy
padku pracowników -cz³onków zarz¹du przed up³ywem 3 lat.
2. Obowi¹zek zwrotu nieprawid³owo pobranych wiadczeñ
Nb 408
Podczas trwania spó³ki nie wolno akcjonariuszom zwracaæ dokonanych wp³at na akcje ani w
ca³o ci, ani w czê ci (art. 344 § l KSH), z wyj¹tkiem tych sytuacji, które przewiduje Kodek
pó³ek handlowych. Ponadto akcjonariuszom nie wolno pobieraæ odsetek od akcji. Je¿eli ak-
STRONA 390
-cjonariusze wbrew przepisom prawa lub postanowieniom statutu otrzymali jakiekol
wiek wiadczenia od spó³ki, s¹ obowi¹zani do ich zwrotu. Wyj¹tek stanowi przypadek otrzyman
a przez akcjonariusza, bêd¹cego w dobrej wierze, udzia³u w zysku (art. 350 § l KSH). Prz
epis ten dotyczy tylko akcjonariuszy, którzy faktycznie otrzymali wyp³atê zysku, i to
tylko tych, którzy dzia³ali w dobrej wierze. Wyst¹pi to wówczas, gdy akcjonariusz w chwi
li pobierania wyp³aty zysku jest przekonany, ¿e jest ona zgodna z prawem i ma prawid³o
w¹ podstawê. Jak podkre lono w literaturze, nawet je¿eli podstaw¹ wyp³aty jest uchwa³a waln
zgromadzenia, ale jej postanowienia s¹ sprzeczne ze statutem lub przepisami prawa
, nale¿y przyj¹æ, ¿e akcjonariusz by³ w z³ej wierze (M. Allerhand, Kodeks; S. So³tysiñski,
deks, t. II, s. 380). Obowi¹zek zwrotu nieprawnie pobranych wiadczeñ odnosi siê do wsze
lkich form zarówno pieniê¿nych, jak i niepieniê¿nych. Za wyp³atê na rzecz akcjonariusza cz³
ie organów spó³ki, a wiêc: zarz¹du, rady nadzorczej, ewentualnie komisji rewizyjnej, ponos
z¹ odpowiedzialno æ za nieprawid³ow¹ wyp³atê. Odpowiedzialno æ ta jest solidarna z odpowied
odbiorcy. Art. 350 § l KSH tworzy szczególne zasady odpowiedzialno ci organów za niepraw
id³ow¹ wyp³atê. Wierzytelno ci z tytu³u nieprawid³owych wyp³at przedawniaj¹ siê z up³ywem 3
od daty wyp³aty, z wyj¹tkiem wierzytelno ci w stosunku do odbiorcy, który wiedzia³ o bezpr
awno ci wyp³aty, gdy¿ ta przedawnia siê z up³ywem 10 lat.
3. Obowi¹zek powtarzaj¹cych siê wiadczeñ niepieniê¿nych
Nb 409
Jak ju¿ o tym by³a mowa, mo¿liwe jest wydawanie akcji imiennych z przywi¹zanym do nich o
bowi¹zkiem powtarzaj¹cych siê wiadczeñ niepieniê¿nych. wiadczenia takie nie mog¹ mieæ cha
ednorazowego, ale musz¹ siê stale powtarzaæ. Rodzaj, forma oraz odszkodowanie za niedo
pe³nienie obowi¹zku powinny byæ okre lone w statucie spó³ki. Obowi¹zek powtarzaj¹cych siê
epieniê¿nych dotyczy stosunków miêdzy wspólnikami a spó³k¹. Chodzi tu o obowi¹zki akcjonari
stosunku do spó³ki, a nie osób trzecich. Dlatego te¿ wykreowanie takiego obowi¹zku powinno
wi¹zaæ siê ze specyfik¹ dzia³alno ci spó³ki i akcjonariuszy. Nale¿y przyj¹æ, ¿e obowi¹zki
otyczyæ tylko tych, którzy maj¹ mo¿liwo æ ich realizacji. Najczê ciej chodzi o to, aby akcj
usz by³ wy': twórc¹ czy producentem okre lonych rzeczy, a spó³ka mia³a dostêp do nich (np.
rczanie zbo¿a do m³yna, chmielu do browaru). Rzadszy jest przypadek, gdy akcjonarius
z nie jest producentem, ale zobowi¹zanie bêdzie w stanie wykonaæ, gdy¿ posiada okre lone r
zeczy lub je nabêdzie (dostar-
STRONA 391
-czenie drewna do tartaku, piasku na budowê). Istotne jest, aby spó³ka mog³a W okre lonych
, powtarzalnych terminach rzeczy te otrzymaæ. Obowi¹zek dokonywania powtarzaj¹cych siê wi
adczeñ niepieniê¿nych powinien byæ okre lony w statucie pierwotnym albo pó niej poprzez zmi
tatutu. Istot¹ obowi¹zku powtarzaj¹cych siê wiadczeñ niepieniê¿nych jest "przywi¹zanie" te
i¹zku do akcji, a nie do akcjonariusza. Skutkiem zbycia akcji obci¹¿onych takim obowi¹zk
iem jest przyjêcie obowi¹zku na nabywcê akcji. Do zbycia akcji obci¹¿onych takim obowi¹zkie
potrzebna jest zgoda spó³ki. Zasadniczo zgody takiej udziela zarz¹d, choæ statut spó³ki mo
przewidywaæ zgodê innego organu. Odmowa zgody na zezwolenie mo¿e byæ tylko z wa¿nych powodó
(np. w ocenie spó³ki nikt inny ni¿ akcjonariusz nie bêdzie w stanie zrealizowaæ tego wa¿ne
o dla spó³ki obowi¹zku). W przypadku odmowy zgody na zbycie, spó³ka nie ma obowi¹zku wskaza
ia innego nabywcy. Akcjonariusz bêdzie musia³ poszukaæ nowego nabywcy, którego spó³ka byæ m
aakceptuje. Zbycie udzia³u bez wymaganego zezwolenia nie wywo³uje skutków prawnych wob
ec spó³ki, choæby zbywca nie by³ ju¿ w³a cicielem przedmiotu, do którego wiadczenia by³ zo
Akcjonariusz otrzymuje za zrealizowanie obowi¹zku wynagrodzenie. Powinno byæ ono okr
e lone w umowie. Nie mo¿na jednak przekraczaæ zwyk³ego wynagrodzenia przyjêtego w obrocie
(art. 356 § 4 KSH). Wynagrodzenie za takie wiadczenia nale¿y wyp³acaæ nawet wówczas, gdy b
lans nie wyka¿e czystego zysku. Wierzytelno æ taka traktowana jest tak, jak wierzyteln
o æ osób trzecich, niezale¿nie od osi¹gniêcia przez spó³kê zysku.
Zgodnie z art. 356 § 3 KSH, statut mo¿e przewidywaæ odszkodowanie umowne za niewykonan
ie lub nienale¿yte wykonanie powtarzaj¹cych siê wiadczeñ niepieniê¿nych zwi¹zanych z akcj¹
Nb 410
Jednym z najwa¿niejszych praw akcjonariusza sk³adaj¹cych siê na akcje jest prawo do udzi
a³u w czystym zysku wykazanym w sprawozdaniu finansowym, zbadanym przez bieg³ego rew
identa i przeznaczonym przez walne zgromadzenie do wyp³aty akcjonariuszom. Prawo t
o okre lane jest prawem do dywidendy. ród³em zysku spó³ki mo¿e byæ prowadzona dzia³alno æ
, oprocentowanie wk³adów pieniê¿nych (od których spó³ka mo¿e pobieraæ odsetki, natomiast je
akazane w stosunku do wspólników), zbycie sk³adników maj¹tkowych wnoszonych do spó³ki jako
rt. Z zyskiem w spó³ce mamy do czynienia, je¿eli wystêpuje nadwy¿ka aktywów nad pasywami sp
Wyst¹pi to wówczas, gdy wszyst-
STRONA 392
-kie prawa maj¹tkowe ³¹cznie ze rodkami pieniê¿nymi posiadane przez spó³kê przewy¿szaj¹ su
apita³u akcyjnego. Natomiast z czystym zyskiem (dywidend¹) mamy do czynienia wówczas,
gdy od zysku odejmiemy naliczone podatki, do których spó³ka jest zobowi¹zana (od nieruch
omo ci, dochodowy, VAT itd.). Sporz¹dzenie bilansu przez zarz¹d daje odpowied , czy mamy
do czynienia z zyskiem, czy te¿ nie. Zgodnie z art. 395 § 2 pkt l i 2 KSH, przedmio
tem zwyczajnego walnego zgromadzenia powinno byæ rozpatrzenie i zatwierdzenie spra
wozdania zarz¹du z dzia³alno ci spó³ki oraz sprawozdania finansowego za rok ubieg³y oraz po
jêcie uchwa³y o podziale zysków lub o pokryciu strat.
Prawo do dywidendy zale¿y od tego, czy uchwa³a walnego zgromadzenia przeznaczy zysk
do podzia³u. Je¿eli w spó³ce jest zysk, to wspólnikowi przys³uguje jedynie ogólne prawo do
ku, dopiero jednak z chwil¹ podjêcia stosownej uchwa³y akcjonariusze maj¹ roszczenie o w
yp³atê dywidendy. Spó³ka mo¿e -mimo wypracowania zysku -postanowiæ albo o podziale miêdzy w
ików, albo rozporz¹dziæ zyskiem w inny sposób (na specjalne fundusze). Rozporz¹dzenie zysk
iem nale¿y odró¿niæ od podzia³u. Zysk mo¿e byæ czê ciowo podzielony miêdzy wspólników, a cz
ny na inne fundusze. Rozporz¹dzenie zyskiem na inne cele ni¿ podzia³ mo¿e odbywaæ siê wielo
rotnie, przez kolejne lata. W szczególno ci w spó³ce akcyjnej, która mia³aby charakter not
or profit , wypracowany zysk nie by³by nigdy dzielony miêdzy wspólników, a uchwa³a walnego
zgromadzenia decydowa³aby o rozporz¹dzeniu zysku na inne cele. W przypadku spó³ek akcyj
nych non profit, które w za³o¿eniu nie maj¹ celu gospodarczego i nie wypracowa³yby zysku,
zysk siê nie pojawia, a wiêc nie mo¿na go ani podzieliæ, ani nim rozporz¹dzaæ.
Nb 411
Zasad¹ jest -je li statut nie stanowi inaczej -¿e zysk rozdziela siê w stosunku do liczb
y akcji. Je¿eli akcje nie s¹ jeszcze ca³kowicie op³acone, zysk dzieli siê w stosunku do do
konanych wp³at na akcje (art. 347 § 2 KSH). Z powy¿szego wynika, ¿e statut mo¿e przewidzieæ
inny sposób podzia³u zysku ni¿ proporcjonalny do warto ci nominalnej. Podstaw¹ wyp³aty dywi
endy mo¿e byæ do³¹czony do akcji kupon dywidendowy. Jest on papierem warto ciowym, na okaz
iciela, który uciele nia uprawnienie do przysz³ego i warunkowego wiadczenia (tj. dywide
ndy za dany rok obrachunkowy) -zob. J. Fr¹ckowiak, w: Kodeks, s. 492. Do arkusza d
ywidendowego do³¹cza siê tzw. talon, który jest znakiem legitymacyjnym, uprawniaj¹cym do p
obrania kolejnego arkusza dywidendowego.
STRONA 393
Nb 412
Prawo do dywidendy mo¿e byæ przenoszone razem z przenoszeniem praw udzia³owych z akcji
. Przenie æ oraz zastawiæ mo¿na roszczenie o wyp³atê dywidendy, któr¹ przyznano na dany rok
Kodeks spó³ek handlowych czê ciowo odmiennie od zasad przyjêtych w KH reguluje zagadnienie
prawa do dywidendy. Dotyczy to w szczególno ci ograniczenia wysoko ci dywidendy, upra
wnionych do dywidendy, czy te¿ wyp³aty zaliczek na poczet przewidywanego zysku. Mian
owicie: kwoty przeznaczone do podzia³u miêdzy akcjonariuszy nie mog¹ przekraczaæ zysku z
a ostatni rok obrotowy, powiêkszonego o zysk przeniesiony z kapita³ów rezerwowych (fun
duszy) utworzonych w tym celu w poprzednich latach, pomniejszonego o poniesione
straty oraz o kwoty umieszczone w kapita³ach rezerwowych, utworzonych zgodnie z us
taw¹ lub statutem, które nie mog¹ byæ przeznaczone na wyp³atê dywidendy. Na wyp³atê dywiden
byæ przeznaczony zysk z kapita³ów rezerwowych powsta³ych w okresie nieprzekraczaj¹cym trz
ech ostatnich lat obrotowych (art. 348 § l KSH).
Uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy s¹ akcjonariusze, którym przys³ugiwa³y ak
cje w dniu powziêcia uchwa³y o podziale zysku. Statut mo¿e upowa¿niæ walne zgromadzenie do
ustalenia dnia, wed³ug którego ustala siê listê akcjonariuszy uprawnionych do dywidendy
za dany rok obrotowy (dzieñ dywidendy). Dzieñ dywidendy nie mo¿e byæ wyznaczony pó niej ni
terminie dwóch miesiêcy, licz¹c od dnia powziêcia uchwa³y przez walne zgromadzenie. Uchwa³
przesuniêciu dnia dywidendy podejmuje siê na zwyczajnym walnym zgromadzeniu (art. 3
48 § 2 KSH). Zwyczajne walne zgromadzenie spó³ki publicznej ustala dzieñ dywidendy oraz
termin wyp³aty dywidendy. Dzieñ dywidendy mo¿e byæ wyznaczony na dzieñ powziêcia uchwa³y lu
okresie kolejnych trzech miesiêcy, licz¹c od tego dnia.
Statut mo¿e upowa¿niæ zarz¹d do wyp³aty akcjonariuszom zaliczki na poczet przewidywanego z
ysku na koniec roku obrotowego, je¿eli spó³ka posiada rodki wystarczaj¹ce na wyp³atê. Wypl
zaliczki wymaga zgody rady nadzorczej (art. 349 § 1 KSH).
Spó³ka mo¿e wyp³aciæ zaliczkê na poczet dywidendy, je¿eli jej sprawozdanie finansowe za ost
i rok obrotowy, zbadane przez bieg³ego rewidenta, wykazuje zysk. Zaliczka stanowiæ m
o¿e najwy¿ej po³owê zysku osi¹gniêtego od koñca ostatniego roku obrotowego, wykazanego w sp
ozdaniu finansowym, zbadanym przez bieg³ego rewidenta, powiêkszonego o niewyp³acone zy
ski z poprzednich lat obrotowych, umieszczone w kapita³ach rezerwowych przeznaczon
ych na wyp³atê dywidendy oraz
STRONA 394
pomniejszonego o stratê i kwoty obowi¹zkowych rezerw utworzonych zgodnie z ustaw¹ lub
statutem (art. 349 § 2 KSH).
5. Prawo do zbycia akcji
Nb 413
Istot¹ akcji jest to, ¿e s¹ one zbywalne. Jakiekolwiek ograniczenie w zbywaniu akcji m
usi mieæ wyra n¹ podstawê. Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, ograniczenia te mog¹ dotyczyæ ty
kcji imiennych, gdy¿ akcje na okaziciela mog¹ byæ zbywane bez ograniczenia. Zbywanie a
kcji imiennych mo¿e byæ ograniczone w statucie w ten sposób, ¿e musi byæ udzielone zezwole
nie spó³ki albo wskazuje siê w nim na inny sposób ograniczenia. Do innych sposobów ogranic
zenia zbywania akcji imiennych mo¿na zaliczyæ: przyznanie prawa pierwszeñstwa nabycia
akcji przez dotychczasowych czy niektórych akcjonariuszy, ograniczenia czasowe, te
rytorialne (na rzecz akcjonariuszy z okre lonego terenu), na rzecz osób o okre lonych
kwalifikacjach (np. tych, które bêd¹ mog³y realizowaæ obowi¹zek powtarzaj¹cych siê wiadcze
iê¿nych na rzecz spó³ki) itd. Je¿eli statut uzale¿nia zbycie akcji od zezwolenia spó³ki, to
o zasady zezwolenia udziela zarz¹d w formie pisemnej pod rygorem niewa¿no ci. Statut m
o¿e jednak przewidywaæ wydanie zezwolenia przez radê nadzorcz¹, walne zgromadzenie. Wyda
je siê, ¿e skoro mowa jest o zezwoleniu spó³ki, w takim przypadku chodzi o udzielenie ze
zwolenia przez organ spó³ki, a nie np. wspólnika posiadaj¹cego okre lony "pakiet" akcji. N
ie ma jednak przeszkód, aby zbycie akcji uzale¿niæ nie od zezwolenia spó³ki, ale w inny sp
osób ograniczyæ. W tym ostatnim przypadku takim ograniczeniem mo¿e byæ obowi¹zek uzyskania
zgody, np. od wspólnika reprezentuj¹cego okre lony kapita³ zak³adowy.
Nb 414
Je¿eli spó³ka odmawia zezwolenia na zbycie akcji, powinna wskazaæ innego nabywcê (art. 337
§ 4 KSH). Termin do wskazania nabywcy oraz sposób okre lenia i zap³aty ceny powinien byæ
oznaczony w statucie. Je¿eli w statucie brak stosownych postanowieñ w tym zakresie,
akcje imienne mog¹ byæ zbyte bez ograniczenia (art. 337 § 4 in fine KSH).
Nb 415
Jednym z ograniczeñ zbywania akcji mog¹ byæ ograniczenia czasowe.
Ponadto art. 338 KSH wyra nie stwierdza, ¿e umowy ograniczaj¹ce na pewien czas zbywaln
o æ akcji s¹ dopuszczalne. Jednak¿e norma art. 338 KSH odnosi siê nie do ograniczeñ wewnêtr
ch w spó³ce, które powinny wynikaæ ze statutu (te dotycz¹ te¿ tylko akcji imiennych), ale d
stron umowy (kontrahentów) zbycia akcji. Nie dotyczy taka umowa spó³ki, co w konsekwe
ncji oznacza, ¿e przeniesienie akcji wbrew takiej umowie jest w stosunku do spó³ki sku
teczne i nabywca uzyska prawa wynikaj¹ce z akcji, w tym m.in.
STRONA 395
prawo do wpisania do ksiêgi akcyjnej. Dlatego te¿ s³uszne wydaje siê stanowisko, ¿e aby un
ikn¹æ tego typu sytuacji, nale¿y akcje zdeponowaæ (J. Fr¹ckowiak, w: Kodeks, s. 483; A. Ja
kubecki, w: Prawo, s. 219).
Kodeks spó³ek handlowych przewiduje, ¿e ograniczenie rozporz¹dzania akcjami (czê ciami u³am
ymi akcji) nie mo¿e byæ d³u¿sze ni¿ 5 lat od dnia zawarcia umowy. Dopuszczalne s¹ umowy ust
nawiaj¹ce prawo pierwokupu, opcje lub inne prawo pierwszeñstwa nabycia akcji. Ograni
czenia rozporz¹dzania takimi akcjami wynikaj¹ce z takich umów nie mog¹ trwaæ d³u¿ej ni¿ 10
d dnia zawarcia umowy (art. 338 § 2 KSH).
Nb 416
Jak ju¿ by³a o tym mowa (por. uwagi dotycz¹ce akcji imiennych i na okaziciela -Nb. 399
), przeniesienie tych akcji (równie¿ innych wiadectw tymczasowych) odbywa siê przez pis
emne o wiadczenie na samej akcji (lub wiadectwie tymczasowym) lub w osobnym dokumen
cie, przez przeniesienie akcji ( wiadectwa tymczasowego). W przypadku akcji na oka
ziciela nie jest potrzebne o wiadczenie pisemne ze strony zbywcy (np. choæby podpis)
, gdy¿ zbycie takich akcji odbywa siê poprzez przeniesienie akcji. W obu przypadkach
powinno równie¿ doj æ do zap³aty ceny, chyba ¿e zbycie odbywa siê poprzez zamianê czy daro
6. Prawo do udzia³u w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy
Nb 417
Udzia³ w walnym zgromadzeniu i g³osowanie nad uchwa³ami jest prawem akcjonariusza. Jed
nak¿e nie wszyscy akcjonariusze maj¹ prawo udzia³u w walnym zgromadzeniu. Mog¹ w nim ucz
estniczyæ tylko w³a ciciele akcji imiennych i wiadectw tymczasowych oraz zastawnicy i u¿y
tkownicy, którym przys³uguje prawo g³osu, je¿eli s¹ zapisani do ksiêgi akcyjnej przynajmnie
na tydzieñ przed odbyciem walnego zgromadzenia. Takie samo prawo przys³uguje posiad
aczom akcji na okaziciela je¿eli z³o¿¹ oni akcje na tydzieñ przed terminem zgromadzenia i
nie odbior¹ ich do koñca zgromadzenia (art. 406 § 2 KSH).
Akcjonariusz mo¿e realizowaæ to prawo osobi cie lub przez przedstawiciela. Udzia³ osobis
ty jest form¹ bezpo redniego uczestniczenia w podejmowaniu uchwa³. Dziêki udzia³owi w waln
ym zgromadzeniu mo¿e on wykonywaæ prawa z akcji. Mo¿e je realizowaæ w tych wszystkich pr
zypadkach, gdy nie jest wy³¹czone jego g³osowanie osobiste czy przez pe³nomocników (art. 4
13 KSH) -dotyczy to ich odpowiedzialno ci wobec spó³ki, w tym udzielenia absolutorium,
zwolnienia z zobowi¹zania wobec spó³ki oraz sporów miêdzy nim a spó³k¹. Ponadto -mimo ¿e u
padaj¹ wiêkszo ci¹ bezwzglêdn¹ lub kwalifikowan¹ -to w przypadku zmian statutu zwiêkszaj¹cy
zenia akcjonariuszy
STRONA 396
lub uszczuplaj¹cych prawa przyznane im osobi cie, wymaga to zgody tych akcjonariuszy
, których zmiany dotycz¹. Tak jak to zosta³o stwierdzone, udzia³ w walnym zgromadzeniu j
est prawem, a nie obowi¹zkiem akcjonariuszy. Jednak¿e niezrealizowanie tego prawa mo¿e
w konsekwencji prowadziæ do tego, ¿e bêd¹ podejmowane uchwa³y niezgodne z interesami akcj
onariusza, a on nie bêdzie mia³ na to wp³ywu.
7. Prawo poboru
Nb 418
Prawo poboru w spó³ce akcyjnej jest prawem, które mo¿e byæ zrealizowane przy podwy¿szeniu k
pita³u zak³adowego w drodze subskrypcji zamkniêtej. Prawo poboru -z odpowiednimi zmian
ami -odpowiada prawu pierwszeñstwa (dotycz¹cemu wspólników) objêcia udzia³ów w podwy¿szonym
tale zak³adowym w spó³ce z o.o. W spó³ce akcyjnej dotychczasowi akcjonariusze maj¹ prawo pi
rwszeñstwa do objêcia nowych akcji w stosunku do posiadanych. Prawo to okre lone jest
prawem poboru (art. 433 § l) i s³u¿yæ ma utrzymaniu dotychczasowej proporcji posiadanych
akcji, a w konsekwencji utrzymaæ uk³ad g³osów na walnym zgromadzeniu (A. Jakubecki, w:
Prawo, s. 234).
Prawo poboru jest traktowane jako warunkowe prawo podmiotowe, które przys³uguje akcj
onariuszowi wobec spó³ki, pod warunkiem ¿e nie zostanie wy³¹czone. W literaturze proponuje
siê przyjêcie, ¿e mamy do czynienia z ekspektatyw¹ (S. So³tysiñski, w: Kodeks, t. 11, s. 9
2).
Prawo poboru mo¿e byæ zrealizowane w nastêpstwie og³oszenia, chyba ¿e wszystkie dotychczas
owe akcje s¹ akcjami imiennymi, wówczas mo¿na zrezygnowaæ z og³oszenia i dokonaæ zawiadomie
ia listami poleconymi (art. 434 § 3 KSH). Og³oszenia dokonuje zarz¹d. Powinno ono zawi
eraæ:
l) datê powziêcia uchwa³y o podwy¿szeniu kapita³u akcyjnego,
2) sumê, o jak¹ kapita³ akcyjny ma byæ podwy¿szony,
3) liczbê, rodzaj, warto æ nominaln¹ akcji podlegaj¹cych prawu poboru,
4) cenê emisyjn¹ nowej akcji,
5) zasady przydzia³u nowych akcji dotychczasowym akcjonariuszom,
6) miejsce, wysoko æ i termin wp³at na nowe akcje oraz skutki niewykonania prawa pobor
u oraz nieuiszczania nale¿nych wp³at,
7) termin, z którego up³ywem zapisuj¹cy siê na akcje przestaje byæ zwi¹zany zapisem, je¿e)i
tym czasie nowa emisja nie bêdzie zg³oszona do zarejestrowania,
8) termin, do którego akcjonariusze mog¹ wykonaæ prawo poboru akcji (co najmniej 3 t
ygodnie od daty og³oszenia),
STRONA 397
9) termin og³oszenia przydzia³u akcji.
Cena nowych akcji nie mo¿e byæ ustalona poni¿ej warto ci nominalnej. Mo¿e byæ natomiast ust
lona wy¿sza, co pozwoli na wygenerowanie nadwy¿ki (tzw. agio), która musi byæ zgromadzon
a do zarejestrowania podwy¿szenia i przekazywana jest na kapita³ zapasowy.
Nb 419
W terminie okre lonym w og³oszeniu akcjonariusze maj¹ prawo wykonaæ prawo poboru w ten s
posób, ¿e zapisuj¹ siê na akcje i dokonuj¹ wp³at w terminie i miejscu wskazanym. Je¿eli rea
acja prawa poboru przez akcjonariusza odbywa siê bezpo rednio, akcjonariusz nie wy³¹czon
y od prawa poboru mo¿e wnie æ wk³ady pieniê¿ne i niepieniê¿ne (gdy uchwa³a tak stanowi). Gd
zowane jest przez subemitenta, mo¿e byæ tylko dokonane za wk³ady pieniê¿ne. Podjêcie czynno
przez subemitenta wymaga zgody walnego zgromadzenia na wniosek zarz¹du. Wniosek t
en musi byæ ponadto zaaprobowany przez radê nadzorcz¹. Uprawnienie w tym zakresie mo¿e b
yæ przekazane w ca³o ci radzie nadzorczej, je¿eli statut lub uchwa³a walnego zgromadzenia
tak stanowi. Je¿eli we wskazanym terminie akcjonariusze, którzy byli uprawnieni do p
rawa poboru, nie wykonali go, zarz¹d powinien wyznaczyæ drugi (przynajmniej dwutygod
niowy) termin poboru pozosta³ych akcji przez wszystkich dawnych akcjonariuszy. W t
en sposób w drugim terminie uczestnicz¹ w prawie poboru kolejny raz akcjonariusze, k
tórzy ju¿ wykonali prawo poboru w pierwszym terminie. O ile wiêc w pierwszym terminie
mo¿na by³o zachowaæ zasadê proporcjonalno ci w stosunku do liczby posiadanych akcji, o tyl
e w drugim akcje nie objête (pozosta³e z pierwszego terminu) s¹ przydzielane wed³ug nastêp
uj¹cych zasad (art. 435 § 2 i 3 KSH):
l) je¿eli liczba zamówieñ przewy¿sza liczbê pozosta³ych do objêcia akcji, ka¿demu subskrybe
nale¿y przyznaæ taki procent nieobjêtych dotychczas akcji, jaki przys³uguje mu w dotych
czasowym kapitale zak³adowym; pozosta³e akcje dzieli siê równo w stosunku do liczby zg³osz
eñ, z tym ¿e u³amkowe czê ci akcji przypadaj¹ce poszczególnym akcjonariuszom uwa¿a siê za n
2) liczba akcji przydzielonych akcjonariuszowi zgodnie z pkt. l nie mo¿e byæ wy¿sza ni¿
liczba akcji, na które z³o¿y³ on zamówienie,
3) pozosta³e akcje, nieobjête zgodnie z pkt. l i 2, zarz¹d przydziela wed³ug swego uznan
ia, jednak po cenie nie ni¿szej ni¿ cena emisyjna.
Walne zgromadzenie mo¿e uchwaliæ inne zasady przydzia³u akcji w drugim terminie.
Nb 420
Zapis na akcie sporz¹dza siê w formie pisemnej na formularzu przygotowanym przez spó³kê co
najmniej w dwóch egzemplarzach na
STRONA 398
ka¿dego subskrybenta. Jeden egzemplarz przeznaczony jest dla subskrybenta, drugi d
la spó³ki. Zapis subskrypcji powinien byæ z³o¿ony spó³ce lub osobie przez ni¹ upowa¿nionej
nie podanym w og³oszeniu, prospekcie lub li cie poleconym.
Zapisy powinny zawieraæ:
l) oznaczenie liczby i rodzajów subskrybowanych akcji,
2) wysoko æ wp³aty dokonanej na akcje,
3) zgodê subskrybenta na brzmienie statutu, je¿eli subskrybent nie jest akcjonariusz
em spó³ki,
4) podpisy subskrybenta oraz spó³ki albo innego podmiotu, upowa¿nionego do przyjmowani
a zapisów i wp³at na akcje,
5) adres podmiotu upowa¿nionego do przyjmowania zapisów i wp³at na akcje.
Przyjêcie zapisu mo¿e byæ po wiadczone pieczêci¹ lub mechanicznie odtwarzanym podpisem.
Zapis na akcje dokonany pod warunkiem lub z zastrze¿eniem terminu jest niewa¿ny.
Niewa¿ne jest o wiadczenie subskrybenta, które nie zawiera wszystkich danych, o których
mowa powy¿ej. Dodatkowe postanowienia nie przewidziane w formularzu nie wywo³uj¹ skutków
prawnych (art. 437 § 5 KSH).
Termin do zapisywania siê na akcje nie mo¿e byæ d³u¿szy ni¿ trzy miesi¹ce od dnia otwarcia
skrypcji. Je¿eli w terminie, o którym mowa powy¿ej, ca³o æ lub co najmniej minimalna liczba
oferowanych akcji nie zostanie subskrybowana i nale¿ycie op³acona, podwy¿szenie kapita³u
zak³adowego uwa¿a siê za niedosz³e do skutku. W terminie dwóch tygodni po up³ywie terminu
amkniêcia subskrypcji zarz¹d powinien og³osiæ o niedoj ciu podwy¿szenia kapita³u zak³adoweg
skutku w pismach, w których by³y opublikowane og³oszenia o subskrypcji, i równocze nie wez
waæ subskrybentów do odbioru wp³aconych kwot. Termin odbioru wp³aconych kwot nie mo¿e byæ d
y ni¿ dwa tygodnie od dnia og³oszenia wezwania, o którym mowa w zdaniu poprzednim, lub
od dnia otrzymania listu poleconego przez akcjonariusza. (art. 438 § 4 KSH).
Je¿eli co najmniej minimalna liczba akcji przeznaczonych do objêcia zosta³a subskrybow
ana i nale¿ycie op³acona, zarz¹d powinien dokonaæ, w terminie dwóch tygodni od up³ywu termi
u zamkniêcia subskrypcji, przydzia³u akcji subskrybentom, zgodnie z og³oszonymi zasada
mi przydzia³u akcji. Wykazy subskrybentów ze wskazaniem liczby i rodzaju przyznanych
ka¿demu z nich akcji nale¿y wy³o¿yæ najpó niej w terminie tygodnia od dnia przydzia³u akcj
ozostawiæ do wgl¹du
STRONA 399
w ci¹gu nastêpnych dwóch tygodni w miejscach, w których zapisy by³y przyjmowane. Osoby, któ
ym akcji nie przydzielono, nale¿y wezwaæ do odbioru wp³aconych kwot najpó niej z up³ywem dw
tygodni od dnia zakoñczenia przydzia³u akcji.
Prawo poboru mo¿e byæ wy³¹czone. Do wy³¹czenia prawa poboru mo¿e doj æ tylko wówczas, gdy p
za tym interes spó³ki. Zarz¹d ma wówczas obowi¹zek przedstawiæ walnemu zgromadzeniu opiniê
sadniaj¹c¹ powody wy³¹czenia albo ograniczenia prawa poboru. Je¿eli dochodzi do ograniczen
ia prawa poboru, zarz¹d powinien wskazaæ zgromadzeniu wspólników cenê emisyjn¹ akcji albo t
sposób jej ustalenia. Prawo poboru, je¿eli nie zosta³o ograniczone albo wy³¹czone, s³u¿y w
sunku do liczby posiadanych akcji. Wy³¹czenie akcjonariuszy od realizacji prawa pobo
ru powinno byæ zastosowane równomiernie wobec wszystkich wspólników w tych samych okolic
zno ciach. Oznacza to, ¿e przy tej samej subskrypcji bez zgody akcjonariusza nie mo¿e
doj æ do jego "gorszego" potraktowania, polegaj¹cego na ograniczeniu lub wy³¹czeniu prawa
poboru, a pozostawienia tego prawa przy innych. Nie jest jednak wykluczone, ¿e akc
jonariusz nie ma zamiaru braæ udzia³u w realizacji prawa poboru i sam z niego rezygn
uje. Uchwa³a walnego zgromadzenia co do wy³¹czenia prawa poboru wymaga wiêkszo ci 4/5 g³osó
bêdzie mog³o to nast¹piæ, gdy zosta³o zapowiedziane w porz¹dku obrad. Uchwa³a walnego zgro
zenia mo¿e przewidywaæ, ¿e nowe akcje s¹ obejmowane przez subemitenta, który jest instytuc
j¹ finansow¹ (art. 4 § l pkt 7 KSH). Mo¿e siê tak staæ, gdy akcjonariusze, którym s³u¿y pra
ru, nie obejmuj¹ czê ci lub wszystkich oferowanych akcji. W takim przypadku objêcie akcj
i mo¿e nast¹piæ tylko za wk³ady pieniê¿ne.
8. Prawo do informacji
Nb 421
Kodeks spó³ek handlowych reguluje prawo akcjonariusza do informacji. Zarz¹d jest zobow
i¹zany podczas obrad walnego zgromadzenia do udzielenia akcjonariuszowi na jego ¿¹dani
e informacji dotycz¹cych
spó³ki, je¿eli jest to uzasadnione dla oceny sprawy objêtej porz¹dkiem obrad (art. 428 § 1
SH).
Zarz¹d powinien odmówiæ udzielenia informacji wy³¹cznie w przypadku, gdy:
l) mog³oby to wyrz¹dziæ szkodê spó³ce albo spó³ce z ni¹ powi¹zanej, albo spó³ce lub spó³dzi
czególno ci przez ujawnienie tajemnic technicznych, handlowych lub organizacyjnych p
rzedsiêbiorstwa,
STRONA 400
2) mog³oby naraziæ cz³onka zarz¹du na poniesienie odpowiedzialno ci karnej, cywilnoprawnej
lub administracyjnej.
W uzasadnionych przypadkach zarz¹d mo¿e udzieliæ informacji na pi mie nie pó niej ni¿ w ter
ie czternastu dni od dnia zakoñczenia walnego zgromadzenia. Zarz¹d mo¿e udzieliæ akcjona
riuszowi informacji dotycz¹cych spó³ki poza walnym zgromadzeniem. Informacje takie, wr
az z podaniem daty ich przekazania i osoby, której udzielono informacji, powinny z
ostaæ ujawnione przez zarz¹d spó³ki na pi mie w materia³ach przedk³adanych najbli¿szemu wal
zgromadzeniu. Materia³y mog¹ nie obejmowaæ informacji podanych do wiadomo ci publicznej
oraz udzielonych podczas walnego zgromadzenia.
Akcjonariusz, któremu odmówiono ujawnienia ¿¹danej informacji podczas obrad walnego zgro
madzenia i który zg³osi³ sprzeciw do protoko³u, mo¿e z³o¿yæ wniosek do s¹du rejestrowego o
nie zarz¹du do udzielenia informacji. Wniosek nale¿y z³o¿yæ w terminie siedmiu dni od zakoñ
zenia walnego zgromadzenia, na którym odmówiono udzielenia informacji. Akcjonariusz
mo¿e równie¿ z³o¿yæ wniosek do s¹du rejestrowego o zobowi¹zanie spó³ki do og³oszenia inform
onych innemu akcjonariuszowi poza walnym zgromadzeniem (art. 429 § l i 2 KSH).
9. Prawo do "pozbycia siê" wspólników mniejszo ciowych
Nb 422
Kodeks spó³ek handlowych wprowadza now¹ regulacjê, polegaj¹c¹ na pozbyciu siê ("wypchniêciu
yci niêciu" squeeze out) wspólników -art. 418 KSH. Prawo wyst¹pienia o pozbycie siê akcjona
iuszy mniejszo ciowych ze spó³ki mog¹ posi¹ æ akcjonariusze, gdy spe³nione s¹ nastêpuj¹ce w
l) uchwa³ê podejmie walne zgromadzenie,
2) uchwa³a jest podjêta wiêkszo ci¹ 9/10 g³osów oddanych,
3) uchwa³a mo¿e dotyczyæ akcjonariuszy reprezentuj¹cych mniej ni¿ 5% kapita³u zak³adowego,
4) akcje s¹ przejmowane przez nie wiêcej ni¿ piêciu akcjonariuszy, którzy posiadaj¹ nie mni
j ni¿ 90% kapita³u zak³adowego,
5) ka¿da akcja ma jeden g³os bez wzglêdu na przywileje i ograniczenia g³osowe,
6) uchwa³a jest podjêta w drodze g³osowania jawnego i imiennego,
7) uchwa³a musi byæ og³oszona,
STRONA 401
8) uchwa³a powinna okre laæ akcje podlegaj¹ce wykupowi i akcjonariuszy, którzy zobowi¹zuj¹
ykupiæ akcje i dookre liæ, które akcje przys³uguj¹ któremu akcjonariuszowi; powinna wiêc za
plan podzia³u (wykupu) akcji (A. Kidyba, Kodeks, s. 664).
Statut mo¿e "podwy¿szyæ" progi podjêcia uchwa³y, w szczególno ci gdy chodzi o odpowiedni¹ w
trzebn¹ do podjêcia uchwa³y. Jak wynika z powy¿szego, warunki, jakie musz¹ byæ spe³nione, s
zwykle rygorystyczne. Potwierdzaj¹ one obowi¹zuj¹c¹ generalnie zasadê prymatu kapita³u nad
sob¹. Kolejn¹ cech¹ konstrukcji pozbycia siê wspólnika jest to, ¿e w ogóle nie ma potrzeby
sadnienia uchwa³y, gdy¿ istotne s¹ tu tylko relacje kapita³owe. Dlatego te¿ w¹tpliwe bêdzie
tego punktu widzenia zastosowanie art. 422 KSH i powo³anie siê na dzia³anie w celu pok
rzywdzenia wspólnika. Niew¹tpliwie jednak naruszenie zasad postêpowania przy podjêtej uc
hwale mo¿e byæ podstaw¹ zastosowania art. 425 KSH z powo³aniem siê na niewa¿no æ uchwa³y z
awa. Zarz¹d wydaje nabyte akcje dopiero po uiszczeniu ca³ej kwoty wykupu. Do ustalen
ia skuteczno ci przyjêtej uchwa³y maj¹ zastosowanie odpowiednio art. 416 § 4-5, a do ustal
enia ceny- art. 417 § 1-3 KSH. Przymusowy wykup nie dotyczy spó³ek publicznych. Dlateg
o te¿ czê ciowe tylko zastosowanie mieæ bêdzie art. 417 § l KSH.
Konstrukcja "wypchniêcia" akcjonariusza nie ma zastosowania do akcji Skarbu Pañstwa
i nabytych nieodp³atnie przez pracowników, rolników i rybaków -por. Nb. 407.
VI. Organy spó³ki
l. Zarz¹d
Nb 423
Zarz¹d jest jednym z obligatoryjnych organów spó³ki, obok rady nadzorczej i walnego zgro
madzenia.
W spó³ce akcyjnej zarz¹d korzysta z tzw. domniemania kompetencji, polegaj¹cego na tym, ¿e
wszystko, co nie zosta³o zastrze¿one do kompetencji rady nadzorczej i walnego zgroma
dzenia, nale¿y do kompetencji zarz¹du. Podstawowy uk³ad kompetencyjny jest sta³y i nie p
owinno dochodziæ do przejmowania kompetencji miêdzy organami. Potwierdza to w szczegól
no ci norma art. 382 § 2 KSH, zgodnie z któr¹ rada nadzorcza nie ma prawa wydawania zarz¹d
owi wi¹¿¹cych poleceñ dotycz¹cych prowadzenia spraw spó³ki.
Tylko wyj¹tkowo rada nadzorcza oraz walne zgromadzenie mog¹ przejmowaæ niektóre kompeten
cje z zakresu prowadzenia spraw, w szcze-
STRONA 402
-gólno ci wp³ywaæ na takie decyzje poprzez wyra¿anie zgody. Kompetencje z zakresu reprezen
tacji nie mog¹ byæ natomiast przenoszone na inne organy. Ograniczenie kompetencji za
rz¹du do reprezentowania spó³ki mo¿e wynikaæ tylko z ustawy (np. art. 379,426 KSH). Z kole
i zarz¹d nie ma prawa przejmowania kompetencji nadzorczych innych organów i zastrze¿on
ych do kompetencji walnego zgromadzenia czy kompetencji wspólników. Do zasad dzia³ania
organów spó³ki akcyjnej ma zastosowanie teoria organów (por. Nb. 96). Ka¿da spó³ka akcyjna
si mieæ zarz¹d. W przeciwnym przypadku dzia³aj¹ przedstawiciele ustawowi (kurator, likwi
dator, syndyk masy upad³o ciowej).
Nb 424
Artyku³ 368 KSH odnosz¹cy siê do zarz¹du w spó³ce akcyjnej ma podobn¹ tre æ do art. 201 KSH
z¹cego spó³ki z o.o. Zgodnie z tym przepisem, zarz¹d mo¿e sk³adaæ siê z jednego lub wiêksze
y cz³onków. Cz³onkami zarz¹du mog¹ byæ zarówno wspólnicy, jak i osoby powo³ane spoza ich gr
równo o liczebno ci, jak i o sk³adzie zarz¹du decyduje statut spó³ki akcyjnej. Zasad¹ jest,
arz¹d jest powo³ywany i odwo³ywany przez radê nadzorcz¹, je li statut spó³ki nie stanowi in
. W statucie mo¿na przyj¹æ inny tryb ustanawiania zarz¹du, polegaj¹cy na tym, ¿e:
l) zarz¹d powo³uje inny organ ni¿ rada nadzorcza, np. walne zgromadzenie;
2) zarz¹d jest powo³ywany nie przez organy spó³ki, ale przez poszczególnych ich cz³onków;
3) zarz¹d jest powo³ywany w trybie mieszanym: wyboru przez wspólników (czê æ) i powo³ania p
inny organ spó³ki lub osoby wspólników (pozostali);
4) zarz¹d jest powo³ywany przez wskazanie, wybór, powo³anie przez organy i osoby, które us
ytuowane s¹ poza spó³k¹.
Do zarz¹du mog¹ byæ powo³ane tylko osoby fizyczne (art. 18 § l KSH). Wi¹¿e siê to z faktem,
awnienia zarz¹du s¹ uprawnieniami osobistymi, odpowiedzialno æ za dokonanie czynno ci w zw
i¹zku z powstaniem szkody lub za zobowi¹zania jest równie¿ odpowiedzialno ci¹ osobist¹. W k
ekwencji nale¿y przyj¹æ, ¿e nie mo¿na ustanawiaæ zastêpców cz³onków zarz¹du, którzy mogliby
podejmowaniu uchwa³ przez zarz¹d, a tak¿e ¿e osoba prawna nie mo¿e byæ organem (inaczej E.
Pionka, Osoba prawna jako cz³onek zarz¹du spó³ki kapita³owej, PiP 1991, Nr 5, s. 61 i nast
.; por. jednak przepisy NFIU.
Z przepisów wynikaj¹ ograniczenia dotycz¹ce bycia cz³onkiem zarz¹du. Ograniczenia te wynik
aj¹ z samego Kodeksu spó³ek handlowych (np. art. 387 odnosz¹cy siê do zakazu ³¹czenia funkc
cz³onka zarz¹du
STRONA 403
z cz³onkostwem w radzie nadzorczej) oraz wielu innych przepisów. Do najwa¿niejszych na
le¿¹: ustawa o ograniczeniu dzia³alno ci gospodarczej przez osoby pe³ni¹ce funkcje publiczn
, ustawa o samorz¹dzie gminnym, ustawa o samorz¹dzie województwa, ustawa o samorz¹dzie p
owiatowym czy ustawa o przedsiêbiorstwach pañstwowych.
Nb 425
Powo³anie do zarz¹du nale¿y odró¿niæ od nawi¹zania z cz³onkiem zarz¹du stosunków umownych.
ienia funkcji cz³onka zarz¹du jest prawid³owe powo³anie go do zarz¹du, w nastêpstwie czego
owstaje stosunek organizacyjny tworz¹cy wiêzi prawne miêdzy cz³onkami zarz¹du a spó³k¹. Sto
organizacyjny, jaki wytworzony jest z cz³onkami zarz¹du, jest wystarczaj¹c¹ podstaw¹ pe³ni
nia funkcji. Czêsto jednak jako nastêpstwo powo³ania do zarz¹du z cz³onkami zarz¹du zawiera
e s¹ umowy o pracê, zlecenia, kontrakty mened¿erskie. Zawieranie tych umów ma znaczenie
wtórne wobec stosunku organizacyjnego ³¹cz¹cego cz³onka zarz¹du ze spó³k¹. Potwierdza to ar
KSH, zgodnie z którym cz³onkowie zarz¹du mog¹ byæ w ka¿dej chwili odwo³ani, co nie uw³acza
oszczeniom z umowy o pracê (W Muszalski, Charakter prawny pracy cz³onka zarz¹du spó³ki han
dlowej, PiP 1992, Nr 109, s. 62 i nast.).
Wynagrodzenie dla cz³onków zarz¹du ustala rada nadzorcza na podstawie umowy o pracê lub
innej umowy, chyba ¿e statut stanowi inaczej. Walne zgromadzenie mo¿e upowa¿niæ radê nadzo
rcz¹ do ustalenia, ¿e wynagrodzenie cz³onków zarz¹du obejmuje równie¿ prawo do okre lonego
w zysku rocznym spó³ki, który jest przeznaczony do podzia³u miêdzy akcjonariuszy (art. 37
8 KSH).
Cz³onek zarz¹du mo¿e byæ powo³any najwy¿ej na okres S-letni. Powo³anie mo¿e nast¹piæ nie wc
a rok przed up³ywem bie¿¹cej kadencji cz³onka zarz¹du. Je¿eli statut tak stanowi, mo¿liwe b
ustanowienie czê ciowego odnawiania zarz¹du w ten sposób, ¿e pewna liczba cz³onków zarz¹du
jno ustêpuje albo w drodze losowania lub starszeñstwa wyboru, albo w inny sposób.
Mandaty cz³onków zarz¹du wygasaj¹ najpó niej z dniem odbycia walnego zgromadzenia zatwierdz
j¹cego sprawozdanie finansowe za ostatni rok obrotowy pe³nienia funkcji. Zasad¹ jest o
becnie powo³ywanie cz³onków zarz¹du na okres indywidualnych kadencji. Regu³a kadencji wspól
ej musi wynikaæ ze statutu spó³ki.
Nb 426
Zgromadzenie wspólników powinno udzieliæ absolutorium równie¿ by³ym cz³onkom zarz¹du. Zaró
ycie cz³onkostwa w zarz¹dzie, jak i jego ustanie wpisywane jest do rejestru. Wpis ma
jednak znaczenie de-
STRONA 404
-klaratoryjne. Cz³onkiem zarz¹du jest siê od nastêpnego dnia od chwili powo³ania albo od d
nia wskazanego w uchwale (podobnie odwo³anie).
Kodeks spó³ek handlowych przewiduje, ¿e odwo³any cz³onek zarz¹du jest uprawniony i zobowi¹z
z³o¿yæ wyja nienia w toku przygotowania sprawozdania zarz¹du i sprawozdania finansowego,
obejmuj¹ce okres pe³nienia przez niego funkcji cz³onka zarz¹du, oraz do udzia³u w walnym z
gromadzeniu zatwierdzaj¹cym sprawozdanie zarz¹du (art. 370 § 3 KSH).
Nb 427
Do podstawowych kompetencji zarz¹du nale¿y prowadzenie spraw spó³ki i jej reprezentacja.
Kodeks spó³ek handlowych przewiduje, ¿e je¿eli zarz¹d sk³ada siê z 2 lub wiêcej osób, wszy
o cz³onkowie s¹ obowi¹zani i uprawnieni do wspólnego prowadzenia spraw spó³ki, chyba ¿e sta
stanowi inaczej. Uchwa³y zarz¹du zapadaj¹ bezwzglêdn¹ wiêkszo ci¹ g³osów (chyba ¿e statut
czej). Statut mo¿e przewidywaæ, ¿e w przypadku wiêkszo ci g³osów decyduje g³os prezesa zarz
on mieæ równie¿ szczególne uprawnienia w zakresie kierowania pracami zarz¹du. Prace zarz¹d
powinny byæ oparte na regulaminie uchwalonym (lub zatwierdzonym) przez radê nadzorc
z¹ lub walne zgromadzenie, a je¿eli statut nie przyznaje takiego uprawnienia, zarz¹d m
o¿e sam uchwaliæ swój regulamin. Ponadto przyjmuje siê (art. 376 KSH), ¿e uchwa³y zarz¹du m
byæ protoko³owane. Protoko³y powinny stwierdzaæ porz¹dek obrad, imiona i nazwiska obecnych
cz³onków zarz¹du, liczbê oddanych g³osów "na" poszczególne uchwa³y oraz zdania odrêbne. Pr
owinny byæ podpisane przez wszystkich obecnych cz³onków zarz¹du.
W Kodeksie spó³ek handlowych przyjêto -podobnie jak w spó³ce z o.o. -regulacjê zasad reprez
ntowania spó³ki akcyjnej przez zarz¹d. Zarz¹d reprezentuje spó³kê w s¹dzie i poza s¹dem. Pr
ka zarz¹du do reprezentowania spó³ki rozci¹ga siê na wszystkie czynno ci s¹dowe i pozas¹dow
tyczy to równie¿:
l) zbycia i wydzier¿awienia przedsiêbiorstwa lub jego zorganizowanej czê ci oraz ustanow
ienia na nich ograniczonego prawa rzeczowego,
2) zbycia nieruchomo ci lub udzia³u w nieruchomo ci,
3) emisji obligacji zamiennych lub z prawem pierwszeñstwa.
W tych trzech przypadkach konieczna jest jednak zgoda wyra¿ona w formie uchwa³y waln
ego zgromadzenia. Skutki naruszenia wymogu zgody okre la art. 17 § l i 2 KSH. Prawa
do reprezentacji nie mo¿na ograniczyæ wobec osób trzecich.
STRONA 405
Nb 428
Zasady dokonywania czynno ci prawnych okre la art. 373 KSH. Nale¿y przyj¹æ, ¿e je¿eli zarz¹
t jednoosobowy i statut spó³ki nie przewiduje np. reprezentacji ³¹cznej, to spó³ka reprezen
owana jest przez jedn¹ osobê. Je¿eli natomiast zarz¹d jest wieloosobowy, sposób reprezenta
cji reguluje statut. Je¿eli statut nie zawiera ¿adnych postanowieñ co do zasad repreze
ntacji, do sk³adania o wiadczeñ woli i podpisywania w imieniu spó³ki wymagane jest wspó³dzi
e dwóch cz³onków zarz¹du lub jednego cz³onka zarz¹du ³¹cznie z prokurentem. Przepisy o zasa
reprezentacji nie wy³¹czaj¹ ustanowienia prokury jednoosobowej i ³¹cznej, i nie ograniczaj¹
praw prokurentów wyp³ywaj¹cych z przepisów o prokurze. Oznacza to, ¿e niezale¿nie od regu³
rezentacji przez zarz¹d, reprezentacja przez prokurentów odbywa siê zgodnie z przyjêt¹ pro
kur¹ jednoosobow¹ lub ³¹czn¹ (por. Z. Kuniewicz, Cz³onek, s. 30).
Nb 429
Reprezentacja bierna polegaj¹ca na przyjmowaniu o wiadczeñ woli jest jednoosobowa, a w
iêc wystarczy dorêczenie pisma jednemu cz³onkowi zarz¹du lub prokurentowi. Pisma i zamówie
nia handlowe skierowane do oznaczonej osoby powinny zawieraæ (art. 374 KSH):
l) firmê spó³ki, jej siedzibê i adres,
2) oznaczenie s¹du rejestrowego i numeru, pod którym spó³ka jest zarejestrowana.
Obowi¹zek, odnosz¹cy siê do sk³adania o wiadczeñ woli skierowanych do osób pozostaj¹cych ze
ta³ych stosunkach gospodarczych, nie dotyczy takich stosunków (art. 374 § 2 KSH).
Nb 430
Zagadnienia zwi¹zane ze sprzeczno ci¹ interesów spó³ki z osobistymi interesami cz³onka zarz
i innych osób) -art. 377 KSH, umów zawieranych pomiêdzy spó³k¹ a cz³onkami zarz¹du, sporami
nimi (art. 379 KSH) i zakazem dzia³alno ci konkurencyjnej (art. 380 KSH) uregulowan
e zosta³y analogicznie do spó³ki z o.o. W tym ostatnim przypadku zachodzi tylko ta ró¿nica
, ¿e zakazem konkurencji objêci s¹ tak¿e cz³onkowie rady nadzorczej oddelegowani do sta³ego
indywidualnego nadzoru nad spó³k¹.
Nb 431
Cz³onkowie zarz¹du za swoj¹ dzia³alno æ ponosz¹ odpowiedzialno æ cywiln¹ i karn¹. Zasady od
o ci zosta³y omówione w pkt. VII Nb. 443.
2. Rada nadzorcza
Nb 432
Nadzór w spó³ce akcyjnej uregulowany zosta³ inaczej ni¿ w spó³ce z o.o. Przede wszystkim w
akcyjnej wspólnicy nie maj¹ prawa in-
STRONA 406
-dywidualnej kontroli spraw spó³ki, a kontrola ta przekazana jest organom spó³ki. W ten
sposób nadzór i kontrola realizowane s¹ w sposób po redni, a nie bezpo redni (J. Jacyszyn,
ady nadzorcze spó³ek, KPP 1994, Nr 3, s. 400; J. Szwaja, w: Kodeks, t. II, s. 557 i
nast.). Wspólnicy maj¹ jednak prawo do informacji (art. 428-429 KSH).
Nb 433
Rada nadzorcza musi siê sk³adaæ z minimum trzech cz³onków, którzy s¹ powo³ywani i odwo³ywan
walne zgromadzenie (art. 385 § l KSH). Jest to ustawowe minimum. Jednak¿e statut mo¿e
postanowiæ o zupe³nie innym sposobie powo³ywania cz³onków rady nadzorczej. Mo¿e to byæ wyb
skazanie, powo³anie zarówno przez wspólników, pracowników spó³ki, jak i osoby trzecie. Rady
dzorczej nie mo¿e jednak powo³aæ zarz¹d, jako ¿e jest to organ poddany kontroli rady. Na w
niosek akcjonariuszy, reprezentuj¹cych przynajmniej 20% kapita³u zak³adowego, wybór rady
nadzorczej powinien byæ dokonany przez najbli¿sze walne zgromadzenie w drodze g³osowa
nia oddzielnymi grupami, nawet gdy statut przewiduje inny sposób powo³ania rady. Nie
dotyczy to sytuacji, gdy w sk³ad rady wchodzi choæby jedna osoba wyznaczona przez o
rgany okre lone w odrêbnej ustawie. Z chwil¹ dokonania wyboru co najmniej jednego cz³onk
a rady nadzorczej w drodze g³osowania grupami wygasaj¹ przedterminowe mandaty wszyst
kich dotychczasowych cz³onków rady, z wyj¹tkiem osób, które s¹ powo³ywane przez podmiot okr
y w odrêbnej ustawie (np. przez pracowników jednoosobowej spó³ki Skarbu Pañstwa powsta³ej w
wyniku komercjalizacji przedsiêbiorstwa pañstwowego).
Kadencja cz³onka rady nadzorczej nie mo¿e byæ d³u¿sza ni¿ 5 lat. Do cz³onka rady nadzorczej
j¹ zastosowanie te same zasady, które przyjêto w odniesieniu do zarz¹du (Nb. 425).
Nb 434
Obowi¹zuje zakaz ³¹czenia funkcji cz³onka rady nadzorczej z innymi funkcjami i stanowisk
ami. Zgodnie z art. 387 KSH, cz³onkami tego organu nie mog¹ byæ: cz³onkowie zarz¹du, proku
rent, likwidator, kierownik oddzia³u lub zak³adu, zatrudniony w spó³ce g³ówny ksiêgowy, rad
prawny lub adwokat, a tak¿e osoby podlegaj¹ce bezpo rednio cz³onkowi zarz¹du lub likwidato
rowi. Zakaz ten stosuje siê równie¿ do cz³onków zarz¹du, rady nadzorczej, komisji rewizyjne
i likwidatorów spó³ki lub spó³dzielni zale¿nej.
Nb 435
Rada nadzorcza pe³ni sta³y nadzór nad dzia³alno ci¹ spó³ki we wszystkich dziedzinach jej dz
i.
STRONA 407
Do szczególnych obowi¹zków rady nadzorczej nale¿y:
1) ocena sprawozdania zarz¹du z dzia³alno ci spó³ki oraz sprawozdania finansowego za ubieg³
rok obrotowy w zakresie ich zgodno ci zarówno z ksiêgarni i dokumentarni, jak i stane
m faktycznym (art. 382 § 3 KSH);
2) ocena wniosków zarz¹du dotycz¹ca podzia³u zysku albo pokrycia straty (art. 382 § 3 KSH)
;
3) sk³adanie walnemu zgromadzeniu dorocznego pisemnego sprawozdania z wyników oceny
dokumentów, o których mowa w pkt. l i 2 (art. 382 § 3 KSH);
4) zawieszanie -z wa¿nych powodów -w czynno ciach poszczególnych lub wszystkich cz³onków za
z¹du oraz delegowanie cz³onków rady do czasowego wykonywania czynno ci cz³onków zarz¹du, ni
og¹cych sprawowaæ swoich funkcji (art. 383 KSH);
5) zwo³ywanie walnego zgromadzenia w trybie w art. 399 § 2 KH;
6) reprezentowanie spó³ki w umowach miêdzy cz³onkiem zarz¹du a spó³k¹ oraz w sporach miêdzy
art. 379 KSH).
Rada nadzorcza w celu wykonania swoich czynno ci mo¿e badaæ wszystkie dokumenty spó³ki, ¿¹d
zarz¹du i pracowników spó³ki sprawozdañ i wyja nieñ, dokonaæ rewizji stanu maj¹tku. Rada n
a wykonuje swoje czynno ci zbiorowo, ale mo¿e delegowaæ swoich cz³onków do indywidualnego
wykonywania poszczególnych czynno ci nadzorczych. Je¿eli rada zosta³a wybrana przez g³osow
anie grupami, ka¿da grupa wybranych ma prawo delegowaæ jednego cz³onka do sta³ego indywi
dualnego wykonywania czynno ci nadzorczych (K. Kruczalak, Wybór, s. 2 i nast.). Cz³onk
owie ci mog¹ uczestniczyæ w posiedzeniach zarz¹du z g³osem doradczym. Cz³onkowie rady nadz
orczej, oddelegowani do sta³ego indywidualnego nadzoru, otrzymuj¹ osobne wynagrodzen
ia ustalane przez walne zgromadzenie. Walne zgromadzenie mo¿e powierzyæ to uprawnien
ie radzie nadzorczej (art. 390 § 3 KSH). Do cz³onków takich stosuje siê zakaz konkurencj
i.
Uchwa³y zarówno rady nadzorczej, jak i komisji rewizyjnej mog¹ byæ powziête, je¿eli wszyscy
cz³onkowie zostali zaproszeni i je¿eli na posiedzeniu jest obecna co najmniej po³owa j
ej cz³onków. Uchwa³y zapadaj¹ bezwzglêdn¹ wiêkszo ci¹ g³osów, chyba ¿e statut stanowi inacz
t przyjêcie w statucie, ¿e w przypadku równo ci g³osów decyduje g³os przewodnicz¹cego. Z po
eñ rady i komisji spisuje siê protokó³.
Statut mo¿e przewidywaæ, ¿e cz³onkowie rady nadzorczej mog¹ braæ udzia³ w podejmowaniu uchw
dy, oddaj¹c swój g³os na pi mie za po rednictwem innego cz³onka rady nadzorczej (art. 388 §
KSH). Odda-
STRONA 408
-nie g³osu na pi mie nie mo¿e dotyczyæ spraw wprowadzonych do porz¹dku obrad na posiedzeni
u rady nadzorczej. Uchwa³y rady nadzorczej mog¹ byæ równie¿ podejmowane za po rednictwem r
bezpo redniego porozumiewania siê na odleg³o æ (za pomoc¹ wizjofonu, telefonu, przekazu g³
, za po rednictwem fal radiowych) itp. (A. Kidyba, Kodeks, s. 346). Podejmowanie u
chwa³ przez radê nadzorcz¹ w formie pisemnej lub z wykorzystaniem rodków bezpo redniego po
ozumiewania siê na odleg³o æ jest dopuszczalne, je¿eli statut tak stanowi. Podejmowanie uc
hwa³ w trybie okre lonym w zdaniach poprzednich nie dotyczy wyborów przewodnicz¹cego i w
iceprzewodnicz¹cego rady nadzorczej, powo³ania cz³onka zarz¹du oraz odwo³ania i zawieszani
a w czynno ciach tych osób.
Uchwa³y rady nadzorczej i komisji rewizyjnej nie podlegaj¹ uchyleniu w drodze powództw
a, inaczej ni¿ to ma miejsce w przypadku uchwa³ walnego zgromadzenia.
Nb 436
Nie mo¿na zapominaæ, ¿e cz³onkowie rady nadzorczej i komisji rewizyjnej mog¹ ponosiæ odpowi
dzialno æ za szkodê wyrz¹dzon¹ spó³ce przez dzia³alno æ sprzeczn¹ z prawem lub postanowieni
. Powinni przy wykonywaniu obowi¹zków dok³adaæ staranno ci wynikaj¹cej z zawodowego charakt
ru dzia³alno ci i odpowiadaj¹ wobec spó³ki za szkodê spowodowan¹ brakiem takiej staranno ci
. 483 § 2 KSH) Przepis art. 485 KSH jest odpowiednikiem art. 293 KSH odnosz¹cym siê do
spó³ki z o.o.
Nb 437
Z regu³y szczegó³owe zasady organizacyjne zwi¹zane z funkcjonowaniem rady i komisji przy
jmowane s¹ w regulaminach.
Nb 438
Wspólnicy w spó³ce akcyjnej podejmuj¹ uchwa³y tylko na walnych zgromadzeniach. Ró¿ni to spó
n¹ od spó³ki z o.o., w której uchwa³y mog¹ byæ podejmowane równie¿ poza posiedzeniami zgrom
ników (art. 227 KSH).
Tradycyjnie rozró¿nia siê zwyczajne i nadzwyczajne walne zgromadzenia. Te pierwsze mus
z¹ siê odbyæ raz w roku w ci¹gu 6 miesiêcy po zakoñczeniu roku obrotowego. Okre lenie zwycz
e zgromadzenie ma oznaczaæ, ¿e odbywa siê ono w okre lonym czasie i jego przedmiotem mus
z¹ byæ co najmniej:
l) rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarz¹du z dzia³alno ci spó³ki oraz sprawozdan
ia finansowego za ubieg³y rok obrotowy;
2) powziêcie uchwa³y o podziale zysku lub pokryciu straty;
STRONA 409
3) udzielenie cz³onkom organów spó³ki absolutorium z wykonania przez nich obowi¹zków.
Poza zwyczajnym walnym zgromadzeniem, bez ograniczeñ mog¹ odbywaæ siê posiedzenia nadzwy
czajnych zgromadzeñ. Posiedzenia tego organu nie musz¹ wi¹zaæ siê -choæ mog¹ -z nadzwyczajn
darzeñ w spó³ce. Chodzi tu o te sytuacje, w których nie odbywa siê zwyczajne zgromadzenie
i które maj¹ za przedmiot inne sprawy ni¿ te, które musz¹ zostaæ za³atwione na zwyczajnym z
madzeniu. Zwo³uje siê je w szczególno ci w takich przypadkach, które s¹ oznaczone w statuci
, a tak¿e, gdy organy spó³ki i osoby uprawnione do zwo³ywania walnych zgromadzeñ uznaj¹ to
a wskazane (art. 398 KSH). Zarówno zgromadzenia zwyczajne, jak i nadzwyczajne, odb
ywaj¹ siê w miejscu siedziby spó³ki, je¿eli statut nie wskazuje innego miejsca w granicach
RP.
Do kompetencji zwyczajnego walnego zgromadzenia nale¿¹, poza sprawami okre lonymi w st
atucie:
1) rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarz¹du z dzia³alno ci spó³ki oraz sprawozdan
ia finansowego za ubieg³y rok obrotowy oraz udzielenie absolutorium cz³onkom organów s
pó³ki z wykonania przez nich obowi¹zków,
2) postanowienia, dotycz¹ce roszczeñ o naprawie szkody wyrz¹dzonej przy zawi¹zaniu spó
lub sprawowaniu zarz¹du albo nadzoru,
3) zbycie i wydzier¿awienie przedsiêbiorstwa lub jego zorganizowanej czê ci oraz
ustanowienie na nich prawa rzeczowego,
4) nabycie i zbycie nieruchomo ci lub udzia³u w nieruchomo ci, chyba ¿e statut spó³ki stano
i inaczej,
5) emisja obligacji zamiennych lub z prawem pierwszeñstwa,
6) nabycie w³asnych akcji w przypadku okre lonym w art. 362 § l pkt 2,
7) nabycie dla spó³ki jakiegokolwiek mienia za cenê przewy¿szaj¹c¹ 1/10 wp³aconego kapita³u
owego od za³o¿yciela lub akcjonariusza albo dla spó³ki lub spó³dzielni zale¿nej od za³o¿yci
akcjonariusza, zawarte przed up³ywem dwóch lat od dnia zarejestrowania spó³ki (art. 394
§ 1 KSH).
Poza tymi kompetencjami Kodeks spó³ek handlowych przewiduje szczególne kompetencje wal
nego zgromadzenia okre lone m.in. w art. 330 § l, art. 336 § l, art. 347 § l i 2, art 35
9 § 6, art. 363 § 1, art. 368 § 4, art. 369 § 4, art. 385, 392-395, 397, 415-416, 418, 4
30, 433, 442, 447 § 2, art. 448, 455, 459 pkt 2, art. 460 KSH.
Nb 439
Zasad¹ jest, ¿e walne zgromadzenie zwo³uje zarz¹d (M. Trela, Regu³y rz¹dz¹ce zwo³ywaniem wa
zgromadzeñ w spó³ce akcyjnej, Pr. Spó³. 1999, Nr 11, s. 2 i nast.). Ponadto zgromadzenie m
o¿e zwo³aæ rada
STRONA 410
nadzorcza i komisja rewizyjna, je¿eli zarz¹d nie zwo³a walnego zgromadzenia w przewidz
ianym czasie, a nadzwyczajnego zgromadzenia, ilekroæ zwo³anie go uznaj¹ za wskazane, a
zarz¹d nie zwo³a go w ci¹gu 2 tygodni od zg³oszenia odpowiedniego ¿¹dania przez radê nadzo
lub komisjê rewizyjn¹. Zwo³aæ walne zgromadzenie mog¹ równie¿ inne osoby, gdy tak stanowi s
ut (art. 399 § 3 KSH). Od prawa zwo³ania zgromadzenia nale¿y odró¿niæ prawo ¿¹dania zwo³ani
adzenia. Prawo to przys³uguje akcjonariuszowi lub akcjonariuszom reprezentuj¹cym prz
ynajmniej 10% kapita³u akcyjnego, chyba ¿e statut przyznaje takie uprawnienia mniejs
zej liczbie wspólników. Mog¹ oni równie¿ domagaæ siê postawienia poszczególnych spraw na zg
zeniu. ‾¹danie powinno byæ skierowane do zarz¹du. Jednak¿e nawet, je¿eli zarz¹d nie zwo³a w
o zgromadzenia, akcjonariusze nie maj¹ prawa zwo³ania zgromadzenia. Je¿eli w ci¹gu 2 tyg
odni od dnia przedstawienia ¿¹dania zarz¹dowi, nadzwyczajne zgromadzenie nie zostanie
zwo³ane, mog¹ oni zwróciæ siê do s¹du, a s¹d rejestrowy mo¿e po wezwaniu zarz¹du do z³o¿eni
a upowa¿niæ do zwo³ania zgromadzenia wystêpuj¹cych z tym ¿¹daniem. S¹d wyznacza te¿ przewod
tego zgromadzenia.
Walne zgromadzenie jest zwo³ywane przez og³oszenie w Monitorze S¹dowym i Gospodarczym
oraz pi mie dodatkowo wskazanym w spó³ce na przynajmniej 3 tygodnie przed terminem zgr
omadzenia. Je¿eli wszystkie akcje wyemitowane przez spó³kê s¹ imienne, walne zgromadzenie
mo¿na zwo³aæ za pomoc¹ listów poleconych lub poczt¹ kuriersk¹, za pisemnym potwierdzeniem o
oru, wys³anymi na co najmniej 2 tygodnie przed terminem walnego zgromadzenia (art.
402 § 3 KSH).
Zarówno w og³oszeniu, jak i listach wys³anych do akcjonariuszy nale¿y oznaczyæ dzieñ, godzi
miejsce odbycia walnego zgromadzenia i szczegó³y porz¹dku obrad. Je¿eli ma byæ dokonana z
miana statutu, nale¿y
powo³aæ dotychczas obowi¹zuj¹ce artyku³y i podaæ tre æ proponowanych zmian (art. 402 § 2 KS
Nb 440
Zasad¹ jest, podobnie jak w spó³ce z o.o., ¿e w przedmiotach nie objêtych porz¹dkiem obrad
ie mo¿na powzi¹æ uchwa³y. Jest to jednak mo¿liwe, je¿eli ca³y kapita³ jest reprezentowany n
nym zgromadzeniu i nikt z obecnych nie sprzeciwi³ siê podjêciu uchwa³y. Nie dotyczy to w
niosków o charakterze porz¹dkowym oraz wniosków o zwo³anie nadzwyczajnego zgromadzenia,
choæby nie by³y one umieszczone w po
rz¹dku obrad (art. 404 § 2 KSH). Podobnie mo¿na podj¹æ uchwa³y bez formalnego zwo³ania zgro
zenia, je¿eli jest reprezentowany ca³y kapita³ akcyjny, a nikt z obecnych nie wniesie
sprzeciwu co do odbycia walnego zgromadzenia ani co do postawienia poszczególnych
spraw
STRONA 411
w porz¹dku obrad (art. 405 KSH). Jednak¿e powziête w ten sposób uchwa³y powinny byæ w ci¹gu
esi¹ca og³oszone w Monitorze S¹dowym i Gospodarczym. Nie dotyczy to tych uchwa³, które s¹ w
isywane do rejestru.
Nb 441
Prawo udzia³u w walnym zgromadzeniu maj¹ w³a ciciele akcji imienych i wiadectw tymczasowy
ch oraz zastawnicy i u¿ytkownicy, maj¹cy przyznane prawo g³osu, je¿eli s¹ wpisani do ksiêgi
akcyjnej przynajmniej na tydzieñ przed terminem zgromadzenia. Ponadto maj¹ prawo udz
ia³u w walnym zgromadzeniu w³a ciciele akcji na okaziciela, którzy w tym terminie z³o¿¹ akc
w spó³ce i nie odbior¹ ich do zakoñczenia obrad.
Informacja o tym, kto jest uprawniony do udzia³u w walnym zgromadzeniu jest potrze
bna po to, aby sporz¹dziæ listê akcjonariuszy uprawnionych do uczestniczenia w walnym
zgromadzeniu. Lista ta powinna byæ wy³o¿ona w lokalu zarz¹du przez 3 dni powszednie prze
d odbyciem zgromadzenia. Akcjonariusze mog¹ przegl¹daæ listê w lokalu spó³ki oraz ¿¹daæ jej
za zwrotem kosztów sporz¹dzenia (art. 407 § l KSH). Zasad¹ jest, ¿e je¿eli ze statutu, prz
pisów Kodeksu spó³ek handlowych nie wynikaj¹ zasady odmienne (takie wynikaj¹ np. z art. 41
5 § 4, art. 418 KSH), walne zgromadzenie jest wa¿ne bez wzglêdu na kworum.
Nb 442
Zasady obradowania zosta³y uregulowane bardziej szczegó³owo, ni¿ ma to miejsce w spó³ce z o
o. (l. Szwaja, w: Kodeks, t. II, S. 679). Mianowicie, je¿eli przepisy statutu nie
stanowi¹ inaczej, walne zgromadzenie otwiera prezes rady nadzorczej albo jego zastêp
cy. Spo ród osób uprawnionych do uczestnictwa w zgromadzeniu wybiera siê przewodnicz¹cego.
Akcja daje prawo do jednego g³osu. Do wiêkszej liczby g³osów daje prawo, je¿eli jest uprzy
wilejowana co do g³osu. Zasadniczo obrady zgromadzenia przebiegaj¹ podobnie, jak zgr
omadzenia wspólników w spó³ce z o.o. (art. 412-413 -g³osowanie przez pe³nomocnika, art. 413
-zasady g³osowania, art. 414 -bezwzglêdna wiêkszo æ g³osów). W przypadku walnego zgromadzen
przewiduje siê podwy¿szony próg przy wiêkszo ci kwalifikowanej -3/4 g³osów. Odnosi siê to d
wa³ o zmianie statutu, emisji obligacji zamiennych i z prawem pierwszeñstwa objêcia ak
cji zbycia przedsiêbiorstwa albo jego zorganizowanej czê ci, umorzenia akcji, obni¿enia
kapita³u zak³adowego, rozwi¹zania spó³ki. Statut mo¿e ustanowiæ surowsze warunki. W przypad
zmian statutu co do uchwa³ zwiêkszaj¹cych wiadczenia lub uszczuplaj¹cych prawa akcjonariu
szy przyznane osobi cie, konieczna jest zgoda wszystkich akcjonariuszy, których doty
czy. Charaktery-
STRONA 412
-styczne zasady podejmowania uchwa³ na zgromadzeniu akcjonariuszy wprowadza art. 4
20 KSH.
Kodeks spó³ek handlowych wprowadza zasady uchylania uchwal i stwierdzania ich niewa¿no c
i. Regu³y te s¹ podobne do tych, które zosta³y omówione w przypadku spó³ki z o.o. Nb. 359.
W spó³ce akcyjnej przyjête s¹ jednak pewne szczególne rozwi¹zania. Jest nim m.in. art. 423
KH. W przypadku wniesienia oczywi cie bezzasadnego powództwa o uchylenie uchwa³y waln
ego zgromadzenia, s¹d, na wniosek pozwanej spó³ki, mo¿e zas¹dziæ od powoda kwotê do dziesiê
otnej warto ci kosztów s¹dowych oraz wynagrodzenia jednego adwokata lub radcy prawnego
. Nie wy³¹cza to mo¿liwo ci dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych (art. 423 § 2 KS
). Innym szczególnym rozstrzygniêciem jest okre lenie terminu wnoszenia powództwa. Termi
n do wniesienia powództwa o uchylenie wynosi miesi¹c od dnia otrzymania wiadomo ci o u
chwale, nie pó niej jednak ni¿6 miesiêcy od dnia powziêcia uchwa³y (w spó³ce publicznej 3 m
) - art. 423 KSH.
Prawo do wniesienia powództwa o stwierdzenie niewa¿no ci wygasa z up³ywem sze ciu miesiêcy
d dnia, w którym uprawniony powzi¹³ wiadomo æ o uchwale, nie pó niej jednak ni¿ z up³ywem d
od dnia powziêcia uchwa³y. W przypadku spó³ki publicznej termin ten wynosi 30 dni od dni
a og³oszenia, nie pó niej ni¿ w terminie roku od dnia powziêcia uchwa³y (art. 425 § 3 KSH).
VII. Odpowiedzialno æ cywilnoprawna w spó³ce akcyjnej
Nb 443
W spó³ce akcyjnej wystêpuj¹ wyj¹tkowo przypadki odpowiedzialno ci osobistej akcjonariuszy.
o najwa¿niejszych przypadków odpowiedzialno ci akcjonariusza zaliczyæ mo¿na:
l) odpowiedzialno æ za zobowi¹zania zaci¹gniête przez spó³kê w organizacji (art. 13 KSH),
2) odpowiedzialno æ akcjonariusza za niedobór, gdy kwota uzyskana ze sprzeda¿y nie pokry
wa kosztów i nale¿no ci zwi¹zanych z wydaniem nowych akcji (art. 331 § 5 KSH),
3) odpowiedzialno æ nastêpcy akcjonariusza, w stosunku do którego akcjonariusz lub poprz
ednik prawny akcjonariusza opó ni³ siê z wniesieniem wk³adu lub innych zwi¹zanych z nim wi
zeñ, w przypadku pokrycia niedoboru (art. 332 KSH),
STRONA 413
4) odpowiedzialno æ akcjonariusza, który wbrew przepisom prawa albo postanowieniom sta
tutu otrzyma³ wiadczenia od spó³ki (art. 350 § l KSH),
5) odpowiedzialno æ akcjonariusza, który -bior¹c udzia³ w tworzeniu spó³ki -wbrew przepisom
awa, ze swojej winy wyrz¹dzi³ spó³ce szkodê; akcjonariusz taki obowi¹zany jest do jej napra
ienia (art. 480 § l KSH),
6) odpowiedzialno æ akcjonariusza w zwi¹zku z powstaniem spó³ki akcyjnej lub podwy¿szeniem
ej kapita³u zak³adowego, je¿eli wspólnik ze swojej winy zapewni³ sobie albo osobie trzecie
j zap³atê nadmiernie wygórowan¹ ponad warto æ zbywcz¹ wk³adów niepieniê¿nych albo nabywaneg
b te¿ wynagrodzenie albo korzy ci szczególne, niewspó³mierne z oddanymi us³ugami, zobowi¹za
jest do naprawienia spó³ce wyrz¹dzonej szkody (art. 481 KSH).
Podobnie jak w spó³ce z o.o. cech¹ charakterystyczn¹ jest odpowiedzialno æ organów, a nie w
ików spó³ki (choæ istniej¹ wyj¹tki od tej zasady). Cz³onkowie ponosz¹ odpowiedzialno æ w na
ytuacjach:
1) cz³onkowie zarz¹du, którzy umy lnie lub przez niedbalstwo podali fa³szywe dane w o wiadc
eniu o tym, ¿e wk³ady zosta³y wniesione do spó³ki (art. 320 § l pkt. 3 i 4 KSH) lub wk³ady
ta³y wniesione na podwy¿szony kapita³ zak³adowy, odpowiadaj¹ wobec wierzycieli spó³ki solid
ie ze spó³k¹ przez 3 lata od dnia zarejestrowania spó³ki lub zarejestrowania podwy¿szenia k
pita³u zak³adowego (art. 479 KSH). Zastosowanie te¿ maj¹ wszelkie uwagi dotycz¹ce odpowied
zialno ci za fa³sz, zawarte przy omawianiu odpowiedzialno ci w spó³ce z o.o. (Nb. 334);
2) cz³onkowie zarz¹du, ale równie¿ pe³nomocnicy walnego zgromadzenia spó³ki w organizacji,
iele oraz inne osoby, które bra³y udzia³ w tworzeniu spó³ki, wbrew przepisom prawa ze swoj
ej winy wyrz¹dzili spó³ce szkodê, zobowi¹zani s¹ do jej naprawienia (art. 480 § l KSH). W s
ególno ci odpowiedzialno æ ponosi ten, kto: zamie ci³ lub wspó³dzia³a³ w zamieszczeniu w st
prawozdaniach, opiniach, og³oszeniach i zapisach fa³szywych danych lub dane te w inn
y sposób rozpowszechnia³ b¹d te¿ pomin¹³ lub wspó³dzia³a³ w pominiêciu w tych dokumentach
ych dla powstania spó³ki, w szczególno ci dotycz¹cych wk³adów niepieniê¿nych, nabycia mieni
przyznania akcjonariuszom lub innym osobom wynagrodzenia lub szczególnych korzy ci,
albo wspó³dzia³a³
STRONA 414
w czynno ciach prowadz¹cych do zarejestrowania spó³ki na podstawie dokumentu zawieraj¹cego
fa³szywe dane;
3) cz³onkowie zarz¹du (obok za³o¿ycieli, wspólników), którzy w zwi¹zku z powstaniem spó³ki
lub podwy¿szeniem jej kapita³u zak³adowego z winy swojej zapewnili sobie albo osobie t
rzeciej zap³atê nadmiernie wygórowan¹ ponad warto æ zbywcz¹ wk³adów niepieniê¿nych albo nab
nia lub te¿ wynagrodzenie albo korzy ci szczególne, niewspó³mierne z oddanymi us³ugami, obo
i¹zani s¹ do naprawienia szkody wyrz¹dzonej spó³ce;
4) cz³onek zarz¹du, rady nadzorczej oraz likwidator odpowiada wobec spó³ki za szkodê wyrz¹d
on¹ dzia³aniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu spó³ki,
chyba ¿e
nie ponosi winy; cz³onek zarz¹du, rady nadzorczej oraz likwidator powinien przy wyko
nywaniu swoich obowi¹zków do³o¿yæ staranno ci wynikaj¹cej z zawodowego charakteru swojej dz
no ci;
Zastosowanie tu maj¹ wszelkie uwagi zaprezentowane przy omawianiu odpowiedzialno ci
w spó³ce z o.o. (art. 293 KSH) (por. Nb. 334);
5) osoby wspó³dzia³aj¹ce (przede wszystkim cz³onkowie zarz¹du), które wspó³dzia³a³y w wydan
ezpo rednio lub za po rednictwem osób trzecich akcji, obligacji lub innych tytu³ów uczestn
ictwa w zyskach albo podziale maj¹tku, obowi¹zani s¹ do naprawienia wyrz¹dzonej szkody,
je¿eli zamie cili w og³oszeniach lub zapisach fa³szywe dane lub w inny sposób dane te rozp
owszechniali albo, podaj¹c dane o stanie maj¹tkowym spó³ki, zataili okoliczno ci, które pow
nny byæ ujawnione zgodnie z obowi¹zuj¹cymi przepisami;
Je¿eli szkodê, o której mowa w pkt. 2-5, wyrz¹dzi³o kilka osób wspólnie, odpowiadaj¹ za szk
idarnie. Powództwo o odszkodowanie przeciwko cz³onkom organów spó³ki oraz likwidatorom wyt
acza siê wed³ug miejsca siedziby spó³ki. W przypadku spó³ki akcyjnej mo¿e mieæ miejsce równ
wo wytoczone przez ka¿dego akcjonariusza lub osobê, której s³u¿y inny tytu³ uczestnictwa w
yskach lub podziale maj¹tku -o naprawienie szkody wyrz¹dzonej spó³ce, gdy osoby obowi¹zane
do dzia³ania nie podejmuj¹ czynno ci (art. 486 KSH -actio pro socio). Zastosowanie ma
j¹ tu uwagi zawarte przy omówieniu odpowiedzialno ci w spó³ce z o.o. (art. 296 KSH -por. N
b. 334).
Odpowiedzialno æ organów spó³ki, likwidatora przewidziana jest równie¿ w przepisach o po³¹c
art. 495 § 2, 512 KSH), podziale (art. 548 KSH) i przekszta³ceniu spó³ek (art. 568 KSH).
STRONA 415
Cz³onkowie zarz¹du ponosz¹ równie¿ odpowiedzialno æ subsydiarn¹ za zaleg³o ci podatkowe -ar
tawy z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.)
VIII. Rozwi¹zanie i likwidacja spó³ki
Nb 444
W przypadku spó³ki akcyjnej przepisy wyra nie odró¿niaj¹ pojêcie rozwi¹zania spó³ki od jej
i. U¿yte pojêcie rozwi¹zania spó³ki z jednej strony u¿ywane jest jako okre lenie zdarzenia
o przyczyn¹ rozpoczêcia postêpowania likwidacyjnego (art. 459 KSH), z drugiej za -jako
zakoñczenie prawnego istnienia spó³ki (np. art. 461); zob. A. Szajkowski, w: Kodeks, t
. II, s. 1024. Likwidacja jest zespo³em czynno ci (postêpowaniem), polegaj¹cym na zakoñcze
niu interesów bie¿¹cych spó³ki, ci¹gniêciu wierzytelno ci, wyp³aceniu zobowi¹zañ i spieniê
rt. 468 § 1 KSH).
Kodeks spó³ek handlowych wskazuje na nastêpuj¹ce przyczyny rozwi¹zania spó³ki (art. 459 KSH
1) przewidziane w statucie spó³ki (np. up³yw czasu, na jaki spó³kê zawarto),
2) uchwa³a walnego zgromadzenia o rozwi¹zaniu spó³ki lub o przeniesieniu siedziby spó³ki z
granicê (J. Jacyszyn, Przeniesienie, s. 11 i nast.),
3) og³oszenie upad³o ci spó³ki, 4) inne przewidziane w przepisach prawa (np. wyga niêcie ko
sji) czy
zaistnienie niewa¿no ci spó³ki (art. 214 KSH).
Nb 445
Zasad¹ jest, ¿e rozwi¹zanie spó³ki nastêpuje po przeprowadzeniu likwidacji. Nie mo¿emy prze
wadziæ likwidacji, je¿eli przyczyn¹ rozwi¹zania jest og³oszenie upad³o ci, gdy¿ w takim prz
u spó³ka rozwi¹zuje siê po zakoñczeniu postêpowania upad³o ciowego. Je¿eli jednak postêpowa
owe zakoñczone zostaje uk³adem lub zostaje z innych przyczyn uchylone lub anulowane,
spó³ka "powraca" do stanu normalnego funkcjonowania sprzed zg³oszenia wniosku o upad³o æ (
rt. 477 KSH).
Je¿eli zajdzie przyczyna rozwi¹zania spó³ki, konieczne jest przeprowadzenie jej likwidac
ji. Proces zapobie¿enia likwidacji jest mo¿liwy tylko wówczas, gdy podjêta zostanie uchw
a³a walnego zgromadzenia powziêta wiêkszo ci¹ wymagan¹ do zmiany statutu, w ka¿dym razie co
jmniej wiêkszo ci¹ 3/4 g³osów oddanych przy obecno ci akcjonariuszy reprezentuj¹cych przyna
iej po³owê kapita³u zak³adowego (art. 460 § 1 KSH). Zasada ta nie obowi¹zuje, gdy rozwi¹zan
nast¹pi³o z mocy prawomocnego orzeczenia s¹dowego. Przepis ten ma charakter semi imper
atywny i to w dwóch sfe-
STRONA 416
-rach: wiêkszo ci g³osów i kworum. Statut spó³ki mo¿e "podwy¿szyæ" wymienione progi (np. 5/
becno æ 3/4 reprezentowanego kapita³u akcyjnego itp.), ale nie mo¿e ich z³agodziæ. Przy obl
czaniu g³osów bierze siê pod uwagê akcje uprzywilejowane i u¿ytkowe.
Nb 446
Ca³y okres likwidacji spó³ki jest czasem, gdy spó³ka funkcjonuje jako osoba prawna, ale ce
l jej dzia³alno ci jest zmieniony. Wydaje siê, ¿e w okresie likwidacji mo¿na mówiæ o ograni
niu w zdolno ci do czynno ci prawnych spó³ki -inaczej przyjmuj¹c, ¿e nie zachodz¹ jakiekolw
zmiany w osobowo ci prawnej (A. Szajkowski, w: Kodeks, t. II, s. 1043). Celem tym
jest likwidacja spó³ki. Spó³kê prowadzi siê pod zmienion¹ firm¹ z dodatkiem "w likwidacji"
adto zmienia siê zasada, ¿e spó³ka dzia³a przez organ zarz¹dzaj¹co-reprezentacyjny, gdy¿ te
taje zast¹piony przez przedstawiciela ustawowego, jakim jest likwidator. Likwidato
rami s¹ cz³onkowie zarz¹du, je¿eli statut lub uchwa³a walnego zgromadzenia nie zawiera co
do ustanowienia likwidatorów postanowieñ odmiennych (art. 463 § 1 KSH). Na wniosek akc
jonariuszy reprezentuj¹cych co najmniej 10% kapita³u akcyjnego s¹d rejestrowy mo¿e uzupe³n
iæ liczbê likwidatorów, ustanawiaj¹c dodatkowo jednego lub dwóch likwidatorów. Je¿eli o lik
acji orzeka s¹d, mo¿e on te¿ ustanowiæ likwidatorów. Likwidatorzy mog¹ byæ odwo³ani. Tylko
ch powodów na wniosek zainteresowanych s¹d rejestrowy mo¿e odwo³aæ likwidatorów i mianowaæ
ych. Jednak¿e likwidatorów ustanowionych przez s¹d tylko s¹d mo¿e odwo³aæ.
Do spó³ki w okresie likwidacji stosuje siê przepisy o organach spó³ki (radzie nadzorczej,
walnym zgromadzeniu). Jednak¿e przepisy odnosz¹ce siê do organów mog¹ byæ stosowane tylko,
dy nie jest to sprzeczne z celem likwidacji (art. 462 § 1 KSH). W stosunkach wewnêtr
znych likwidatorzy s¹ obowi¹zani stosowaæ siê do uchwa³ walnego zgromadzenia. Przepisu teg
o nie stosuje siê do likwidatorów ustanowionych przez s¹d (art. 468 § 2 KSH).
Likwidatorzy maj¹ obowi¹zek zg³oszenia do rejestru otwarcia likwidacji, imion i nazwis
k likwidatorów, sposobu reprezentowania spó³ki przez likwidatorów i wszelkich w tym wzglêd
zie zmian. Zg³oszenie zasad reprezentacji powinno byæ dokonane nawet, gdyby nie nast¹p
i³a ¿adna zmiana w dotychczasowych regu³ach reprezentacji spó³ki. O otwarciu likwidacji li
kwidatorzy powinni dwukrotnie og³osiæ w Monitorze S¹dowym i Gospodarczym oraz w pi mie p
rzeznaczonym do og³oszeñ spó³ki. W og³oszeniach tych wzywa siê wierzycieli do zg³oszenia ic
ierzytelno ci w ci¹gu 6 miesiêcy od daty ostatniego og³oszenia. Og³oszenia nie mog¹ byæ dok
wane w okresach d³u¿szych ni¿ miesiêczne i krótszych ni¿ dwutygodniowe. Do kompetencji likw
datorów nale¿y prowadzenie spraw spó³ki oraz
STRONA 417
jej reprezentacja, ale tylko w zakresie zgodnym z celem likwidacji. Likwidatorzy
sporz¹dzaj¹ bilans otwarcia likwidacji, który powinien byæ z³o¿ony zgromadzeniu do zatwier
zenia. Je¿eli postêpowanie likwidacyjne trwa d³u¿ej, likwidatorzy powinni, po up³ywie ka¿de
o roku, sk³adaæ walnemu zgromadzeniu sprawozdania i bilans za rok ubieg³y.
Tak jak to ju¿ zosta³o powiedziane, likwidatorzy powinni:
1) zakoñczyæ interesy bie¿¹ce spó³ki,
2) ci¹gn¹æ wierzytelno ci,
3) wype³niæ zobowi¹zania,
4) up³ynniæ maj¹tek (nieruchomo ci mog¹ byæ zbywane w drodze publicznej licytacji b¹d za z
eniem zgromadzenia z wolnej rêki i po cenie nie ni¿szej ni¿ uchwalona przez zgromadzen
ie -art. 468 § 1 KSH).
Nb 447
Rozpoczêcie nowych interesów mo¿e byæ dokonane tylko wówczas, gdy jest to potrzebne do ukoñ
zenia ju¿ tocz¹cych siê spraw. W toku likwidacji nie mo¿na wyp³acaæ akcjonariuszom dywidend
przed sp³aceniem wszystkich zobowi¹zañ. Je¿eli kapita³u akcyjnego nie wyp³acono ca³kowicie
maj¹tek spó³ki nie wystarcza na pokrycie jej zobowi¹zañ, likwidatorzy powinni ci¹gn¹æ od
kcjonariusza wp³aty w takiej wysoko ci, w jakiej s¹ potrzebne do pokrycia zobowi¹zañ. ci¹g
e wp³at nastêpuje w kolejno ci od akcji zwyk³ych do akcji uprzywilejowanych co do podzia³u
maj¹tku. Je¿eli jednak maj¹tek spó³ki nie wystarcza na zwrot sum wp³acanych na akcje uprzy
ilejowane do podzia³u maj¹tku, a akcje zwyk³e nie zosta³y w pe³ni pokryte wp³atami, nale¿y
lsze wp³aty od akcjonariuszy posiadaj¹cych akcje zwyk³e. Likwidatorzy powinni z³o¿yæ do dep
zytu s¹dowego sumy potrzebne do zaspokojenia lub zabezpieczenia znanych spó³ce wierzyc
ieli, którzy siê nie zg³osili po og³oszeniach lub których wierzytelno ci nie s¹ jeszcze wym
lne lub sporne (art. 473 KSH). Podzia³ maj¹tku pozosta³ego po zaspokojeniu lub zabezpi
eczeniu wierzyciela pomiêdzy akcjonariuszy nie mo¿e nast¹piæ przed up³ywem roku od daty os
tatniego og³oszenia o otwarciu likwidacji i wezwaniu wierzycieli. Maj¹tek ten dzieli
siê miêdzy akcjonariuszy w stosunku do dokonanych przez nich wp³at na kapita³ akcyjny.
Jednak¿e, je¿eli akcje s¹ uprzywilejowane co do pierwszeñstwa przy podziale maj¹tku, najpi
erw nale¿y wyp³aciæ warto æ tych akcji w granicach sum wp³aconych na ka¿d¹ z nich. Nastêpni
sam sposób wyp³acana jest warto æ akcji zwyk³ych. Nadwy¿ka maj¹tku jest dzielona na ogólny
sadach miêdzy wszystkie akcje bez wzglêdu na uprzywilejowanie. Zasady powy¿sze mog¹ byæ za
warte w statucie. Po zakoñczeniu likwidacji i po zatwierdzeniu przez walne zgromad
zenie ostatecznych rachunków likwi-
STRONA 418
-datorzy maj¹ obowi¹zek og³osiæ sprawozdanie likwidacyjne i z³o¿yæ je s¹dowi rejestrowemu z
oczesnym zg³oszeniem wniosku o wykre lenie spó³ki z rejestru s¹dowego. Z chwil¹ wykre lenia
rejestru spó³ka akcyjna traci osobowo æ prawn¹.
§ 10. Procesy transformacyjne w spó³kach
Literatura: J. Jacyszyn, S. Krze , E. Marsza³kowska-Krze , Kodeks spó³ek handlowych. Komen
tarz. Orzecznictwo, Warszawa 200 I; A. Kidyba, Kodeks spó³ek handlowych. Obja nienia,
Kraków 2001; Z. Opa³ka, Po³¹czenie spó³ek akcyjnych w formie przej cia maj¹tku jednej spó³k
rug¹ (wybrane zagadnienia), PS 2000, Nr 7-8; P. Pinor, Podzia³ spó³ek kapita³owych w europ
ejskim prawie spó³ek i polskim Kodeksie spó³ek handlowych, PS 2000, Nr 12; W Popio³ek, J.
Strzêpka, A. Witosz, E. Zieliñska, Kodeks spó³ek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo, Wa
rszawa 2001.
I. £¹czenie siê spó³ek
1. Cele i istota ³¹czenia spó³ek
Nb 448
£¹czenie spó³ek jest procesem, który dotyczy ju¿ dzia³aj¹cych na rynku podmiotów. Z ró¿nych
ne postanowiæ o po³¹czeniu siê z innym podmiotem, w szczególno ci przy konsolidacji dzia³añ
ej bran¿y, przeciwdzia³aniu dominacji na rynku innego podmiotu. Chodziæ wiêc mo¿e o stworz
nie nowej spó³ki lub wzmocnienie istniej¹cej przez przejêcie w celu wzmocnienia pozycji
na rynku albo przeciwdzia³anie os³abieniu pozycji. Przyczyn¹ ³¹czenia mo¿e byæ tak¿e przeci
nie wrogiemu przejêciu spó³ek (A. Kidyba, Kodeks, s. 779). Z drugiej strony, ³¹czenie mo¿e
yæ zagro¿eniem dla innych, przez zdobycie pozycji monopolistycznej na rynku. Ma temu
przeciwdzia³aæ ustawa z 15.12.2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr
122, poz. 1319). £¹czenie spó³ek, uregulowane jest w art. 491-537 KSH, które oparte s¹ na
II Dyrektywie Wspólnot Europejskich z 9.10.1978 r. (OJ Nr L 295).
£¹czenie spó³ek mo¿e siê odbyæ w ten sposób, ¿e ostateczn¹ form¹ prawn¹ po po³¹czeniu bêdzi
(z o.o. albo akcyjna). Spó³ki kapita³owe mog¹ ³¹czyæ siê wiêc miêdzy sob¹ oraz ze spó³kami
równie¿ spó³ki osobowe mog¹ ³¹czyæ siê miêdzy sob¹ w spó³ki kapita³owe. Spó³ki osobowe mog
nie mog¹ byæ spó³kami przejmuj¹cymi. Po³¹czeniu nie podlegaj¹
STRONA 419
ponadto spó³ki w likwidacji, które rozpoczê³y podzia³ maj¹tku oraz spó³ka w upad³o ci. Wska
491 § 3 KSH wy³¹czenie dotyczy tylko fazy, gdy. spó³ka rozpoczê³a podzia³ maj¹tku. miêdzy
Mo¿liwy jest wiêc podzia³ w sytuacji, gdy zaspokojono lub zabezpieczono wierzycieli, u
p³ynniono maj¹tek. W tej ostatniej sytuacji podstaw¹ ³¹czenia jest maj¹tek, który mia³by po
dla wspólników. Wydanie postanowienia o og³oszeniu upad³o ci nale¿y liczyæ od daty postanow
ia s¹du o og³oszeniu upad³o ci. Istot¹ po³¹czenia jest to, ¿e wykre lenie spó³ek przejmowan
iê odbywa siê bez przeprowadzenia postêpowania likwidacyjnego. Mo¿emy wiêc przyj¹æ, ¿e jest
aka forma transformacji, w wyniku której powstaje nowy podmiot z dniem wpisania po³¹cz
enia do rejestru (dzieñ po³¹czenia), a skutkiem tego jest nastêpnie wykre lenie z rejestru
spó³ki przejmowanej albo spó³ek ³¹cz¹cych siê przez zawi¹zanie nowej. Jednak¿e wykre lenie
spó³ki przejmowanej nie mo¿e nast¹piæ przed dniem zarejestrowania podwy¿szenia kapita³u za
wego spó³ki przejmuj¹cej, gdy takie podwy¿szenie ma nast¹piæ i przed dniem wpisania po³¹cze
o rejestru w³a ciwego wed³ug siedziby spó³ki przejmowanej (art. 493 KSH). Por. A. Witasz,
w; Kodeks, s. 1139.
Po³¹czenie spó³ek mo¿e przybraæ formê ³¹czenia przez przejêcie (inkorporacja) albo ³¹czenia
ie nowej spó³ki (fuzja). Por. A. Kidyba, Kodeks, s. 781. W pierwszym przypadku docho
dzi do przeniesienia ca³ego maj¹tku spó³ki (przejmowanej) na inn¹ spó³kê (przejmuj¹c¹) za u
akcje, które spó³ka przejmuj¹ca wydaje wspólnikom spó³ki przejmowanej. W drugim przypadku p
taje nowa spó³ka równie¿ kapita³owa, na któr¹ przechodzi maj¹tek wszystkich ³¹cz¹cych siê s
b akcje nowej spó³ki (5. Krze , w: Kodeks, s. 588). Udzia³y lub akcje otrzymuj¹ wspólnicy s
przejmowanych albo ulegaj¹cych po³¹czeniu. W wyniku po³¹czenia mo¿e doj æ do wyst¹pienia r
i udzia³ów (akcji) w spó³kach przejmowanych lub ³¹cz¹cych siê i w spó³kach przejmuj¹cych lu
anych. W zwi¹zku z powy¿szym w zale¿no ci od tego, w odniesieniu do której ze spó³ek Wyst¹p
proporcja, mo¿e wyst¹piæ konieczno æ dop³aty w gotówce, odpowiednio albo spó³ce, albo wspól
lem dop³at jest wyrówna
nie ró¿nicy miêdzy warto ci¹ udzia³ów (akcji) posiadanych przez wspólników a warto ci¹ przy
dzia³ów (akcji) w spó³ce przejmuj¹cej lub nowo zwi¹zanej. Wspólnicy mog¹ otrzymaæ dop³aty z
przejmuj¹cej lub nowo tworzonej. W przypadku spó³ki przejmuj¹cej mog¹ one pochodziæ z zysk
lub kapita³u zapasowego spó³ki. Nie mog¹ one przekroczyæ ³¹cznie warto ci 10% warto ci bil
STRONA 420
udzia³ów (akcji) spó³ki przejmuj¹cej. W przypadku udzia³ów (akcji) spó³ki nowo zawi¹zanej b
pod uwagê warto æ nominalna udzia³ów (akcji), gdy¿ na tym etapie trudno jeszcze mówiæ o wa
bilansowej. Je¿eli mia³aby powstaæ dysproporcja polegaj¹ca na tym, ¿e warto æ udzia³ów (akc
przejmuj¹cej lub nowo tworzonej jest wy¿sza od warto ci udzia³ów (akcji) wspólników spó³ki
wanej lub ³¹cz¹cych siê, dop³aty nale¿¹ siê spó³ce. Zob. A. Kidyba, Kodeks, s. 782; A. Wita
deks, s. 1135-1138.
2. Postêpowanie przy ³¹czeniu spó³ek kapita³owych
Nb 449
Procedura ³¹czenia spó³ek kapita³owych ró¿ni siê nieco od ³¹czenia, podczas którego nastêpu
osobowej z kapita³ow¹ albo gdy ³¹cz¹ siê dwie spó³ki osobowe.
Po³¹czenie spó³ek kapita³owych odbywa siê w kilku fazach:
l) czynno ci przygotowawcze,
2) podejmowanie uchwa³,
3) rejestracja i og³oszenia.
Fazom tym odpowiadaj¹ dzia³ania podejmowane w spó³kach, odpowiednio przez organy mened¿ers
kie (faza przygotowawcza), wspólników (faza w³asno ciowa), s¹d (rejestracja i og³oszenie).
ajbardziej rozbudowana jest faza czynno ci przygotowawczych. Mo¿emy w niej wyró¿niæ:
l) uzgodnienie planu po³¹czenia i za³¹czników (art. 499, 501 KSH),
2) zg³oszenie do s¹du i og³oszenie planu po³¹czenia (art. 500 KSH),
3) poddanie badaniu planu po³¹czenia przez bieg³ego (art. 502-503 KSH),
4) zawiadomienie wspólników o zamiarze po³¹czenia (art. 504 KSH), 5) przegl¹danie dokumentó
przez wspólników (art. 505 KSH).
Nb 450
Plan po³¹czenia jest form¹ uzgodnieñ miêdzy ³¹cz¹cymi siê spó³kami i powinien byæ sporz¹dzo
emnej (A. Kidyba, Kodeks, s. 794 i nast.; S. Krze , Kodeks, s. 591). Brak takiej f
ormy nie mo¿e byæ oceniany z punktu widzenia wa¿no ci czynno ci, a spowoduje bez skuteczno
okonanych ustaleñ. Plan po³¹czenia nie wywo³uje skutków cywilnoprawnych, gdy¿ nie jest on c
ynno ci¹ prawn¹. Mo¿emy zakwalifikowaæ go do czynno ci faktycznych, bêd¹cych aktami uzgodni
³¹cz¹cymi siê spó³kami, dotycz¹cymi tre ci samego planu, jak i dokumentów dodatkowych. Pla
a jest nastêpnie podstaw¹ kolejnych czynno ci w postêpowaniu przygotowawczym i jego doty
czy pó niejsza uchwa³a wspólników. Plan po³¹czenia powinien zawieraæ co najmniej (A. Witasz
Kodeks, s. 115 i nast.):
STRONA 421
1) typ, firmê i siedzibê ka¿dej z ³¹cz¹cych siê spó³ek, sposób ³¹czenia, a w przypadku po³¹
anie nowej spó³ki -równie¿ typ, firmê i siedzibê tej spó³ki,
2) stosunek wymiany udzia³ów lub akcji spó³ki przejmowanej b¹d spó³ek ³¹cz¹cych siê przez
j spó³ki na udzia³y lub akcje spó³ki przejmuj¹cej b¹d spó³ki nowo zawi¹zanej i wysoko æ ew
,
3) zasady dotycz¹ce przyznania udzia³ów lub akcji w spó³ce przejmuj¹cej b¹d w spó³ce nowo
4) dzieñ, od którego udzia³y lub akcje, o których mowa w pkt. 3, uprawniaj¹ do uczestnictw
a w zysku spó³ki przejmuj¹cej b¹d spó³ki nowo zawi¹zanej,
5) prawa przyznane przez spó³kê przejmuj¹c¹ b¹d spó³kê nowo zawi¹zan¹ wspólnikom oraz osob
rawnionym w spó³ce przejmowanej b¹d w spó³kach ³¹cz¹cych siê przez zawi¹zanie nowej spó³ki
6) szczególne korzy ci dla cz³onków organów ³¹cz¹cych siê spó³ek, a tak¿e innych osób uczes
iu, je¿eli takie zosta³y przyznane.
S¹ to minimalne sk³adniki tre ci planu po³¹czenia. Ponadto do planu nale¿y do³¹czyæ (A. Kid
deks, s. 793 i nast.):
1) projekt uchwa³ o po³¹czeniu spó³ek,
2) projekt zmian umowy lub statutu spó³ki przejmuj¹cej b¹d projekt umowy lub statutu spó³k
owo zawi¹zanej,
3) ustalenie warto ci maj¹tku spó³ki przejmowanej b¹d spó³ek ³¹cz¹cych siê przez zawi¹zani
okre lony dzieñ w miesi¹cu poprzedzaj¹cym z³o¿enie wniosku o og³oszenie planu po³¹czenia,
4) o wiadczenie zawieraj¹ce informacjê o stanie ksiêgowym spó³ki sporz¹dzon¹ na cele po³¹cz
zieñ, o którym mowa w pkt. 3, z wykorzystaniem tych samych metod i w takim samym uk³ad
zie jak ostatni bilans roczny.
Plan po³¹czenia zawiera dwie czê ci. W pierwszej znajduj¹ siê dane, o których mowa w art. 4
KSH, natomiast druga czê æ jest czê ci¹ opisow¹. W opisie tym powinny siê znale æ: pisemne
nie uzasadniaj¹ce po³¹czenie, jego podstawy prawne, uzasadnienie ekonomiczne, stosunek
wymiany udzia³ów (akcji). Je¿eli zaistnia³y trudno ci z wycen¹ udzia³ów (akcji), nale¿y w
daniu wskazaæ na te trudno ci. Sprawozdanie powinno uzasadniaæ sens po³¹czenia spó³ek pod k
faktycznym i prawnym.
STRONA 422
Nb 451
Po uzgodnieniu planu po³¹czenia powinien byæ on zg³oszony do s¹du z jednoczesnym wnioskiem
o wyznaczenie bieg³ego (A. Kidyba, Kodeks, s. 795; A. Witasz, w: Kodeks, s. 1156)
. Oznacza to, ¿e tylko potwierdzone na pi mie uzgodnienie planu po³¹czenia jest podstaw¹ d
alszych czynno ci. Potwierdza to te¿ wymóg pisemno ci uzgodnieñ. Dokumenty powinny byæ z³o¿
s¹dach rejestrowych siedziby spó³ek ³¹cz¹cych siê. Plan po³¹czenia zg³asza siê do s¹du wra
Plan ten powinien byæ ponadto og³oszony. Og³oszenie powinno nast¹piæ nie pó niej ni¿ 6 tyg
przed dniem powziêcia pierwszej uchwa³y o po³¹czeniu. Chodzi w tym przypadku o sytuacjê, w
której podejmowana jest pierwsza uchwa³a w której ze spó³ek ³¹cz¹cych siê (art. 506 KSH).
Kolejn¹ czynno ci¹ sk³adaj¹c¹ siê na fazê przygotowawcz¹ jest wyznaczenie bieg³ego przez s¹
awie wniosku ³¹cz¹cych siê spó³ek (art. 500 § l KSH). W tym przypadku nie chodzi o bieg³ych
dentów dzia³aj¹cych na podstawie ustawy z 13.10.1994 r. o bieg³ych rewidentach i ich sam
orz¹dzie (tekst jedn. Dz.U. 2001 r. Nr 31, poz. 359). Nie ma jednak przeszkód, aby b
ieg³y by³ wyznaczony z listy bieg³ych rewidentów. Biegli wyznaczeni s¹ przez s¹d rejestrowy
w³a ciwy ze wzglêdu na siedzibê spó³ki przejmuj¹cej lub nowo tworzonej. Oceniaj¹ oni plan p
w zakresie poprawno ci i rzetelno ci (A. Kidyba, Kodeks, s. 798-799). Poprawno æ planu
oznacza, ¿e spe³nione s¹ wszelkie wymogi formalne i merytoryczne z punktu widzenia tre c
i planu i jego za³¹czników. Ocena w zakresie rzetelno ci odnosi siê do zgodno ci z rzeczywi
tym przebiegiem operacji gospodarczych (art. 22 ust. l ustawy z 29.9.1994 r. o r
achunkowo ci (Dz.U. Nr 121, poz. 591 ze zm.). Bieg³y otrzymuje wynagrodzenie za swoj
e czynno ci. Ma on obowi¹zek wydania szczegó³owej opinii na pi mie w terminie wyznaczonym
przez s¹d, nie d³u¿szym ni¿ 2 miesi¹ce od dnia wyznaczenia. Celem prac bieg³ego jest pe³ne
nformowanie wspólników i s¹du o prawid³owo ci czynno ci podjêtych przez zarz¹dy ³¹cz¹cych s
w swojej opinii powinni wskazaæ co najmniej: czy stosunek wymiany udzia³ów (akcji) zo
sta³ ustalony nale¿ycie, metodê lub metody u¿yte dla okre lenia proponowanego w planie po³¹
nia stosunku wymiany udzia³ów (akcji) wraz z ocen¹ zasadno ci ich zastosowania, wskazani
e szczególnych trudno ci zwi¹zanych z wycen¹ udzia³ów (akcji) ³¹cz¹cych siê spó³ek. Ostatni
przed podjêciem uchwa³y o po³¹czeniu jest zawiadomienie (dwukrotne) przez zarz¹dy ³¹cz¹cyc
pó³ek w odstêpie nie krótszym ni¿ 2 tygodnie w sposób przewidziany dla zwo³ywania zgromadze
ników (walnych zgromadzeñ) o zamiarze po³¹czenia z inn¹ spó³k¹. Ostatnie zawiadomienie powi
ast¹piæ nie pó niej ni¿ na 6 tygo-
STRONA 423
-dni przed planowanym dniem powziêcia uchwa³y o po³¹czeniu. W zawiadomieniu nale¿y podaæ nu
er Monitora S¹dowego i Gospodarczego, w którym dokonano og³oszenia planu po³¹czenia (nie m
a takiej potrzeby, gdy zawiadomienie odby³o siê w og³oszeniu). W zawiadomieniu nale¿y za
wrzeæ równie¿ informacjê o miejscu oraz terminie, w którym wspólnicy mog¹ zapoznaæ siê z do
mi zwi¹zanymi z planem po³¹czenia (wskazuje je art. 505 § l KSH). Termin do zapoznania s
iê z dokumentami nie powinien byæ krótszy ni¿ l miesi¹c przed planowanym dniem powziêcia uc
wa³y o po³¹czeniu, tyle bowiem przepisy zarezerwowa³y na realizacjê prawa do informacji. Z
awiadomienie wspólników otwiera im mo¿liwo æ zapoznania siê z ca³¹ koncepcj¹ po³¹czenia. Na
¿e do tej pory wspólnicy nie mieli mo¿liwo ci wp³ywu na czynno ci zwi¹zane z po³¹czeniem,
ealizowa³y zarz¹dy ³¹cz¹cych siê spó³ek (A. Kidyba, Kodeks, s. 803). Powstaje wiêc niebezpi
, ¿e wspólnicy nie zaakceptuj¹ podjêtych dzia³añ. Dlatego te¿ wskazane jest, aby unikn¹æ ne
j uchwa³y wspólników, konsultowanie z nimi, informowanie ich o przebiegu prac na wcze ni
ejszych etapach. Nie zawsze bêdzie to jednak mo¿liwe. Zapoznanie siê wspólników z dokument
ami obejmuje: plan po³¹czenia, sprawozdanie finansowe oraz sprawozdanie zarz¹dów z dzia³al
no ci ³¹cz¹cych siê spó³ek za ostatnie 3 lata obrachunkowe wraz z opini¹ i raportem bieg³eg
enta, je¿eli by³y one sporz¹dzane (je¿eli spó³ka prowadzi dzia³alno æ krócej ni¿ 3 lata, sp
powinno obj¹æ ca³y okres dzia³alno ci); przedstawienie wszystkich za³¹czników do planu po³¹
prawozdania zarz¹dów ³¹cz¹cych siê spó³ek (czê æ opisowa planu po³¹czenia) oraz opinii bieg
udostêpnienia im bezp³atnie w lokalu spó³ki odpisów dokumentów, o których mowa powy¿ej. Eta
lizacji prawa do informacji wspólników ³¹cz¹cych siê spó³ek zamyka fazê przygotowawcz¹ (A.
: Kodeks, s. 1162). Nastêpnie wspólnicy powinni podj¹æ uchwa³ê o po³¹czeniu spó³ek. Jednocz
ednio przed podjêciem uchwa³y o po³¹czeniu spó³ek wspólnikom nale¿y ustnie przedstawiæ isto
menty tre ci planu po³¹czenia, sprawozdania zarz¹dów i opinii bieg³ego (art. 505 § 4 KSH).
siê zdarzyæ, ¿e wspólnik nie bêdzie móg³ zrealizowaæ swego prawa do informacji, ale bêdzie
a³ w zgromadzeniu. Podjêcie uchwa³y zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) odbywa
siê zgodnie z zasadami przyjêtymi dla zgromadzeñ. Powinno byæ ono prawid³owo zwo³ane i nie
a znaczenia, czy odbêdzie siê na zwyczajnym czy nadzwyczajnym zgromadzeniu. Z regu³y j
ednak uchwa³y te bêd¹ zapada³y na nadzwyczajnym zgromadzeniu wspólników. Uchwa³a musi byæ p
wiêkszo ci¹ 3/4 g³osów rep re-
STRONA 424
-zentuj¹cych co najmniej 50% kapita³u zak³adowego, chyba ¿e umowa (statut) spó³ki przewiduj
urowsze warunki. W przypadku spó³ek publicznych wymagana jest uchwa³a walnego zgromadz
enia akcjonariuszy ka¿dej z ³¹cz¹cych siê spó³ek, powziêta wiêkszo ci¹ 2/3 g³osów, chyba ¿e
duje surowsze warunki. Tre æ uchwa³y powinna zawieraæ: zgodê na plan po³¹czenia, na propono
e zmiany umowy albo statutu spó³ki przejmuj¹cej b¹d na tre æ umowy albo statutu nowej spó³
wa³a powinna byæ umieszczona w protokole sporz¹dzonym przez notariusza. Je¿eli w ³¹cz¹cych
pó³kach akcyjnych wystêpuj¹ akcje ró¿nego rodzaju, uchwa³a powinna byæ powziêta w drodze g³
oddzielnymi grupami. Uchwa³y powinny zapadaæ w ka¿dej z ³¹cz¹cych siê spó³ek. Nie musz¹ one
k identycznych tre ci (S. Krze , w: Kodeks, s. 598). Wa¿ne jest, aby zawiera³y wszystkie
elementy, o których mowa powy¿ej (art. 506 KSH).
Uchwa³y o po³¹czeniu mog¹ byæ zaskar¿one w trybie powództwa o uchylenie uchwa³y albo mo¿e b
one powództwo o stwierdzenie niewa¿no ci uchwa³y. Mo¿na je wytoczyæ tylko przeciwko spó³ce
muj¹cej albo nowo zawi¹zanej. Jest to dosyæ oczywiste, gdy¿ spó³ki przejmowane albo ³¹cz¹ce
a³y wykre lone z rejestru. Z zaskar¿eniem uchwa³ po³¹czeniowych wi¹¿¹ siê pewne szczególne
ede wszystkim, aby zapobiec szanta¿owi korporacyjnemu, stanowi niepewno ci w spó³kach, k
tóre powsta³y w drodze po³¹czenia lub które inkorporowa³y, termin wytoczenia powództwa o uc
enie uchwa³y albo o stwierdzenie niewa¿no ci zosta³ skrócony do 1 miesi¹ca od dnia powziêci
chwa³y. Ponadto uchwa³a nie podlega zaskar¿eniu ze wzglêdu na zastrze¿enia dotycz¹ce wy³¹cz
tosunku wymiany udzia³ów lub akcji. Nie ogranicza to jednak prawa wspólników do dochodze
nia odszkodowania na zasadach ogólnych w zwi¹zku z nieakceptowaniem parytetu wymiany
. Je¿eli s¹d rejestrowy uchyli³by uchwa³ê albo stwierdzi³ niewa¿no æ uchwa³y z urzêdu, wykr
konane w zwi¹zku z po³¹czeniem. Nie wp³ywa to jednak na wa¿no æ czynno ci prawnych spó³ki p
albo spó³ki nowo zawi¹zanej, dokonanych w okresie miêdzy dniem po³¹czenia a dniem og³oszen
o wykre leniu. Za zobowi¹zania wynikaj¹ce z takich czynno ci ³¹cz¹ce siê spó³ki odpowiadaj¹
.
Nb 452
Ostatnim etapem po³¹czenia jest zg³oszenie przez zarz¹dy ka¿dej z ³¹cz¹cych siê spó³ek uchw
w celu wpisania do rejestru wzmianki o takiej uchwale, ze wskazaniem, czy ³¹cz¹ca siê spó³k
jest spó³k¹ przejmuj¹c¹ czy przejmowan¹ (art. 507 KSH; A. Kidyba, Kodeks, s. 807). W rejes
rze nale¿y tak¿e oznaczyæ poprzednie numery rejestru (art. 38 ust. I lit. fKrRejSU). N
ale¿y ponadto zamie ciæ w rejestrze numer
STRONA 425
i datê decyzji Prezesa UOKiK o zgodzie na dokonanie koncentracji. Je¿eli siedziby w³a ci
wych s¹dów rejestrowych s¹ ró¿ne, s¹d rejestrowy (w³a ciwy wed³ug siedziby spó³ki przejmuj¹
wo zawi¹zanej) zawiadamia z urzêdu niezw³ocznie s¹d rejestrowy (w³a ciwy wed³ug siedziby sp
zejmowanej b¹d spó³ek ³¹cz¹cych siê przez, zawi¹zanie nowej spó³ki), o wpisaniu spó³ki do
W przypadku ró¿nych siedzib s¹dów rejestrowych s¹d rejestrowy, w³a ciwy wed³ug siedziby spó
mowanej b¹d ka¿dej z ³¹cz¹cych siê spó³ek przez zawi¹zanie nowej spó³ki, przekazuje z urzê
wykre lonej z rejestru celem ich przechowania s¹dowi rejestrowemu w³a ciwemu wed³ug siedz
iby spó³ki przejmuj¹cej b¹d nowo zawi¹zanej. Nastêpnie po wpisaniu spó³ki do rejestru (spó
lbo podwy¿szeniu kapita³u zak³adowego (spó³ka inkorporuj¹ca), tj. po dniu po³¹czenia, nale¿
po³¹czeniu spó³ek. Dokonuje siê tego na wniosek spó³ki przejmuj¹cej albo nowo zawi¹zanej w
rze S¹dowym i Gospodarczym oraz w innych miejscach, je¿eli wymaga tego statut lub um
owa spó³ki.
3. Postêpowanie przy ³¹czeniu spó³ek z udzia³em spó³ek osobowych
Nb 453
Procedura ³¹czenia spó³ek, gdy ³¹cz¹ siê tylko spó³ki osobowe (ale nie, gdy jest ona tylko
siê), jest nieco uproszczona w stosunku do przedstawionej przy ³¹czeniu spó³ek kapita³owyc
(A. Kidyba, Kodeks, s. 821; S. Krze , w: Kodeks, s. 6-7). W du¿ej mierze zastosowan
ie mieæ bêd¹ uwagi dotycz¹ce po³¹czenia spó³ek kapita³owych. W postêpowaniu ³¹czeniowym z u
owych wystêpuj¹ równie¿ trzy fazy: mened¿erska, w³a cicielska i s¹dowa. W fazie mened¿erski
nak braæ udzia³ wspólnicy maj¹cy prawo prowadzenia spraw spó³ki osobowej, a gdy odbywa siê
przez ³¹czenie ze spó³k¹ kapita³ow¹ -zarz¹dy tych spó³ek. W fazie mened¿erskiej obejmuj¹cej
gotowawcze mo¿emy wyró¿niæ: uzgodnienie planu po³¹czenia (art. 518 KSH), zg³oszenie do s¹du
u po³¹czenia (art. 519 KSH), poddanie w pewnych sytuacjach planu po³¹czenia badaniu bieg³e
go (art. 520 KSH), zawiadomienie wspólników o zamiarze po³¹czenia (art. 521 KSH). Nastêpn¹
az¹ jest podjêcie uchwa³y o po³¹czeniu przez ³¹cz¹ce siê spó³ki. Postêpowanie zamyka zg³osz
s¹du i og³oszenie o po³¹czeniu. W stosunku do postêpowania po³¹czeniowego z udzia³em spó³ek
ch zachodz¹ pewne ró¿nice. Do najwa¿niejszych nale¿y: mo¿liwo æ zrezygnowania ze sporz¹dzen
u po³¹czenia i poddania go badaniu bieg³ego (art. 517 § 2, art. 519 KSH), plan nie musi
byæ
STRONA 426
og³oszony, ale jedynie zg³oszony do s¹du (art. 519 KSH), obowi¹zuje zasada jednomy lno ci w
pólników spó³ek osobowych przy podjêciu uchwa³y o po³¹czeniu (art. 522 KSH), obowi¹zuje zas
tynuacji odpowiedzialno ci osobistej wspólników spó³ki osobowej po po³¹czeniu (art. 525 KSH
Nb 454
Plan po³¹czenia wymaga pisemnego uzgodnienia miêdzy ³¹cz¹cymi siê spó³kami. Jak to ju¿ zost
zone, plan po³¹czenia (por. Nb. 450) nie mo¿e byæ traktowany jak umowa, ale jest czynno ci¹
faktyczn¹, warunkiem rozpoczêcia postêpowania ³¹czeniowego. W zale¿no ci od rodzaju spó³ek,
ienie podpisuj¹ osoby upowa¿nione do prowadzenia spraw w spó³kach osobowych i zarz¹dy w spó
ch kapita³owych. Nie ma obowi¹zku przygotowania planu po³¹czenia, gdy ³¹cz¹ siê spó³ki osob
zawi¹zanie nowej spó³ki kapita³owej. Jest on konieczny gdy choæby jedna ze spó³ek ³¹cz¹cyc
spó³k¹ kapita³ow¹. (A. Kidyba, Kodeks, s. 821; S. Krze , w: Kodeks, s. 607; A. Witasz, w: K
deks, s.1178-1179).
Plan po³¹czenia powinien zawieraæ co najmniej:
1) typ, firmê i siedzibê ka¿dej z ³¹cz¹cych siê spó³ek, sposób ³¹czenia, a w przypadku po³¹
anie nowej spó³ki, równie¿ typ, firmê i siedzibê tej spó³ki,
2) liczbê i warto æ udzia³ów lub akcji spó³ki przejmuj¹cej b¹d spó³ki nowo zawi¹zanej, prz
om ³¹cz¹cej siê spó³ki osobowej, oraz wysoko æ ewentualnych dop³at,
3) dzieñ, od którego udzia³y lub akcje przyznane wspólnikom ³¹cz¹cej siê spó³ki osobowej up
uczestnictwa w zysku spó³ki przejmuj¹cej b¹d spó³ki nowo zawi¹zanej,
4) szczególne korzy ci dla wspólników ³¹cz¹cej siê spó³ki osobowej, a tak¿e innych osób ucz
po³¹czeniu, je¿eli takie zosta³y przyznane.
Ponadto konieczne s¹ za³¹czniki analogiczne do tych, które zosta³y wskazane przy po³¹czeniu
kapita³owych (art. 499 § 2 i 3 KSH).
Nb 455
Plan po³¹czenia powinien byæ zg³oszony do s¹du rejestrowego ³¹cz¹cych siê spó³ek. Nie ma ko
szenia planu po³¹czenia. Jednak¿e, zgodnie z art. 519 KSH, plan po³¹czenia w pewnych sytua
cjach podlega badaniu bieg³ego. Dotyczy to sytuacji, gdy spó³k¹ przejmuj¹c¹ lub nowo zawi¹z
est spó³ka akcyjna lub gdy jedn¹ z ³¹cz¹cych siê spó³ek jest spó³ka komandytowo-akcyjna. Pl
ale¿y poddaæ badaniu przez bieg³ego w zakresie poprawno ci i rzetelno ci (A. Kidyba, Kodek
s, s. 825-826). W pozosta³ych przypadkach plan
STRONA 427
po³¹czenia nale¿y poddaæ badaniu bieg³ego, gdy za¿¹da tego co najmniej jeden ze wspólników
pó³ek, sk³adaj¹c w tej sprawie spó³ce, której jest wspólnikiem, pisemny wniosek, nie pó nie
minie
7 dni od dnia powiadomienia go przez spó³kê o zamiarze po³¹czenia (art. 520 § 2 KSH). Badan
e dokonywane jest przez bieg³ego. Co do pojêcia bieg³ego oraz zakresu jego badania, ak
tualne s¹ uwagi zawarte w pkt. 2, odnosz¹cym siê do ³¹czenia spó³ek kapita³owych -Nb. 451).
Nb 456
Koñcowym etapem czynno ci przygotowawczych jest zawiadomienie wspólników, ale tylko tych
, którzy nie prowadz¹ spraw spó³ki. Zawiadomieni musz¹ wiêc byæ wszyscy wspólnicy spó³ek ka
oraz ci wspólnicy, którzy nie maj¹ z mocy prawa (akcjonariusze w spó³ce komandytowo-akcyjn
ej i komandytariusze w spó³ce komandytowej) albo z mocy umowy spó³ki prowadziæ spraw spó³ki
pewnych przypadkach mo¿liwe jest umowne rozszerzenie prawa do prowadzenia spraw s
pó³ki osobowej (komandytariusze). Zawiadomienie powinno byæ zrealizowane wed³ug tych sam
ych zasad, co zawiadomienie przy ³¹czeniu siê spó³ek kapita³owych (art. 504-505 KSH, por. N
. 451). W kolejnej fazie -po czynno ciach przygotowawczych -wspólnicy podejmuj¹ uchwa³ê w
sprawie ³¹czenia spó³ek (A. Kidyba, Kodeks, s. 829-830). Zasad¹ jest, ¿e ³¹czenie spó³ek wy
zypadku spó³ek kapita³owych uchwa³y zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) podjêtej
szo ci¹ 3/4 g³osów przy reprezentacji co najmniej 50% kapita³u zak³adowego (chyba ¿e przewi
ane s¹ warunki surowsze). W przypadku wspólników (np. spó³ek jawnej, partnerskiej) potrzeb
na jest uchwa³a wszystkich wspólników ³¹cz¹cych siê spó³ek. Jednak¿e w przypadku ³¹czenia s
wej lub komandytowo-akcyjnej wymagana jest jednomy lno æ komplementariuszy oraz uchwa³a
komandytariuszy b¹d akcjonariuszy, reprezentuj¹cych co najmniej 3/4 sumy komandytowej
b¹d kapita³u zak³adowego (chyba ¿e umowa lub statut spó³ki stanowi inaczej). W przypadku
w spó³ce akcyjnej lub komandytowo-akcyjnej wystêpuj¹ akcje ró¿nego rodzaju, uchwa³a o ³¹cz
st podejmowana w drodze g³osowania oddzielnymi grupami (art. 522 § 4 KSH). Uchwa³y ³¹cz¹cyc
siê spó³ek powinny zawieraæ zgodê na plan po³¹czenia, na proponowane zmiany umowy (statutu
pó³ki przejmuj¹cej b¹d na tre æ umowy lub statut nowej spó³ki. Uchwa³y powinny byæ protoko
szczone w protokole sporz¹dzonym przez notariusza. Po podjêciu uchwa³y wyst¹pi faza osta
tnia -zg³oszenie do s¹du po³¹czenia spó³ek. Zarz¹d ³¹cz¹cej siê spó³ki kapita³owej i wspóln
³¹cz¹cej siê spó³ki osobowej dokonuj¹ wy¿ej wymienionych czynno ci w celu wpisania do reje
ykre lenie przejmowanej spó³ki osobowej z rejestru mo¿e
STRONA 428
nast¹piæ nie wcze niej ni¿ z dniem zarejestrowania podwy¿szenia kapita³u zak³adowego spó³ki
uj¹cej lub wpisu do rejestru nowej spó³ki.
Nastêpnie na wniosek spó³ki przejmuj¹cej lub nowo zawi¹zanej powinno nast¹piæ og³oszenie o
u spó³ek. Dokonywane jest ono w Monitorze S¹dowym i Gospodarczym z tego powodu, ¿e spó³kami
powsta³ymi z po³¹czenia albo przejmuj¹cymi mog¹ byæ tylko spó³ki kapita³owe. Ponadto umowa
) spó³ki mo¿e wskazywaæ dodatkowe miejsca do og³oszeñ.
4. Skutki po³¹czenia spó³ek
Nb 457
Po³¹czenie spó³ek ma rozmaite konsekwencje w sferze stosunków prawnych i faktycznych. Cele
m po³¹czenia jest to, aby wspólnicy oraz wierzyciele nie byli w gorszej sytuacji ni¿ prz
ed po³¹czeniem. W zwi¹zku z tym, przyjête s¹ skutki, które najogólniej mo¿na okre liæ miane
sukcesji (A. Kidyba, Kodeks, s. 785-786). Niezale¿nie od tego skutki wystêpuj¹ co do z
arz¹du maj¹tkiem po³¹czonych spó³ek i w sferze odpowiedzialno ci. Na "zbiór" sukcesji sk³ad
kcesja uniwersalna w zakresie praw i obowi¹zków cywilnoprawnych, ograniczona sukcesj
a w odniesieniu do stosunków administracyjnoprawnych, sukcesja praw udzia³owych na s
pó³kê przejmuj¹c¹ (wyj¹tek art. 516 § l KSH), sukcesja praw i obowi¹zków pracowniczych.
Nb 458
W sferze stosunków cywilnoprawnych spó³ka przejmuj¹ca (inkorporuj¹ca) lub spó³ka nowo zwi¹z
fuzja) wstêpuj¹ (ale nie staj¹ siê) z dniem po³¹czenia we wszystkie prawa i obowi¹zki spó³k
mowanej lub spó³ek ³¹cz¹cych siê w drodze fuzji. Nie jest potrzebna zgoda wierzycieli na pr
ejêcie d³ugu, a czynno æ ta ma charakter czynno ci jednorazowej (uno actu). Poniewa¿ sukces
a dotyczy praw, to obejmuje równie¿ prawa rzeczowe. W zwi¹zku z powy¿szym na wniosek spó³ki
inkorporuj¹cej lub nowo zawi¹zanej w ksiêgach wieczystych lub rejestrach ujawnia siê prz
ej cie na spó³ki praw ujawnionych.
Sukcesjê administracyjn¹ mo¿na okre liæ mianem ograniczonej i wi¹¿e siê to z kilkoma aspekt
A. Kidyba, Kodeks, s. 785). Zasad¹ jest, ¿e co do zasady na spó³ki sukcesorki przechodz¹ z
dniem po³¹czenia: zezwolenia, koncesje, ulgi, które zosta³y przyznane spó³ce przejmowanej
ub którejkolwiek ze spó³ek ³¹cz¹cych siê w trybie fuzji. Ograniczenia tej sukcesji mog¹ wyn
ustawy albo z samej decyzji o przyznaniu. Innym ograniczeniem jest to, ¿e zasada o
bowi¹zuje tylko co do koncesji, zezwoleñ, ulg przyznanych po 1.1.2001 r., chyba ¿e prz
episy dotychczasowe wyra nie przewidywa³y przej cie uprawnieñ na sukce-
STRONA 429
-sorów. Innym aspektem ograniczenia zasady sukcesji administracyjnej jest, zgodnie
z art. 494 § 5 KSH, mo¿liwo æ zg³oszenia sprzeciwu przez organ, który wyda³ koncesjê lub z
enie. Mo¿na to uczyniæ w terminie 3 tygodni od otrzymania zawiadomienia o planie po³¹cze
nia, gdy sprzeciw dotyczy instytucji finansowych. Do tych ostatnich zaliczamy: b
anki, fundusze inwestycyjne, towarzystwa funduszy inwestycyjnych lub powierniczy
ch, narodowe fundusze inwestycyjne, zak³ady ubezpieczeñ, fundusze powiernicze, towar
zystwa emerytalne, fundusze emerytalne, domy maklerskie, maj¹ce siedzibê w RP albo w
pañstwie nale¿¹cym do OECD. Chodzi przede wszystkim o przeciwdzia³anie przejmowaniu ins
tytucji finansowych i obchodzeniu przepisów o administracyjnym trybie wyra¿ania zgod
y na ich dzia³alno æ.
Sukcesja cz³onkostwa polega na tym, ¿e prawa udzia³owe wspólników, którzy staj¹ siê wspólni
wych spó³ek, przechodz¹ na nich ze spó³ki przejmowanej (³¹cz¹cej siê). Ponadto osoby o szcz
uprawnieniach w spó³kach przejmowanych b¹d ³¹cz¹cych siê przez zawi¹zanie nowej spó³ki maj
równowa¿ne prawa z tymi, które im przys³ugiwa³y dotychczas. Zgodnie z art. 231 KP, je¿eli
ochodzi do przej cia zak³adu pracy na innego pracodawcê, ten ostatni staje siê stron¹ doty
chczasowych stosunków pracy.
Innym skutkiem wi¹¿¹cym siê z zabezpieczeniem interesów wierzycieli jest odrêbne zarz¹dzani
aj¹tkiem ka¿dej ze spó³ek po³¹czonych (art. 455 § l KSH). Czynno ci zwi¹zane z prowadzeniem
maj¹tkowych nale¿y rozumieæ szeroko, tj. s¹ to czynno ci zwi¹zane z administrowaniem maj¹tk
, nadzorem i czynno ciami reprezentacji odnosz¹cymi siê do tego maj¹tku. Dla maj¹tków tych
owinno siê prowadziæ odrêbne rachunki, w tym odrêbne rachunki bankowe, wystawiaæ faktury w
ten sposób, aby by³o widoczne oddzielne zarz¹dzanie maj¹tkiem. Obowi¹zek prowadzenia oddz
ielnego zarz¹du trwa do up³ywu terminu zaspokojenia lub zabezpieczenia wierzycieli.
Za prowadzenie oddzielnego zarz¹du cz³onkowie organów spó³ek sukcesorek ponosz¹ odpowiedzia
no æ solidarn¹.
Istotne s¹ równie¿ dalsze skutki w sferze odpowiedzialno ci. W zwi¹zku z czynno ciami po³¹c
wymi cz³onkowie zarz¹du, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorzy odpowiada
j¹ wobec wspólników solidarnie za szkody wyrz¹dzone dzia³aniem lub zaniechaniem sprzecznym
z prawem albo postanowieniami umowy (statutu) spó³ki, chyba ¿e nie ponosz¹ winy (art. 5
12, 526 KSH). Odpowiedzialno æ wobec ³¹cz¹cych siê "spó³ek oraz ich wspólników ponosi bieg³
oda jest wyrz¹dzona z jego winy. Natomiast wspólnicy ³¹cz¹cej siê spó³ki osobo
STRONA 430
-wej odpowiadaj¹ subsydiarnie wobec wierzycieli spó³ki solidarnie ze spó³k¹ przejmuj¹c¹ lub
o zawi¹zan¹ za zobowi¹zania spó³ki osobowej, powsta³e przed dniem po³¹czenia przez okres 3
d tego dnia (art. 525 KSH). Ten ostatni przepis ma przeciwdzia³aæ "ucieczce" od odpo
wiedzialno ci w sytuacji, gdyby wspólnik mia³ odpowiadaæ w sposób ograniczony lub jego odp
owiedzialno æ mia³aby byæ wy³¹czona.
II. Podzia³ spó³ek
l. Cel i istota podzia³u
Nb 459
Podzia³ spó³ek nie by³ uregulowany w przepisach Kodeksu handlowego. Uregulowania zawarte
w art. 528-550 KSH stanowi¹ istotne novum w ramach regulacji prawnych w Polsce i
oparte s¹ na regulacji VI Dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich z 17.12.1982 r., doty
cz¹cej podzia³u spó³ek (OJ Nr L 378). Podzia³ spó³ek ma cel odwrotny do po³¹czenia i jest j
rm restrukturyzacji, polegaj¹cej na rozdrobnieniu maj¹tku spó³ki dzielonej, które polega n
a przekazaniu sk³adników maj¹tkowych (pasywów i aktywów) spó³ki dzielonej bez przeprowadzen
likwidacji do dwóch lub wiêcej ju¿ istniej¹cych spó³ek lub spó³ek nowo tworzonych. Skutkiem
ia³u jest rozwi¹zanie spó³ki dzielonej (rozbiór) albo przy utrzymaniu jej bytu prawnego, "
wydzielenie" czê ci sk³adników maj¹tkowych. Zasady przyjête w KSH maj¹ s³u¿yæ racjonalizacj
gospodarczych, mog¹ te¿ byæ sposobem na rozwi¹zanie konfliktów miêdzy wspólnikami. Istnieje
ele ograniczeñ uniemo¿liwiaj¹cych podzia³ (A. Kidyba, Kodeks, s. 837-838).
Pierwszym jest zakaz dzielenia spó³ek osobowych. W ten sposób ograniczony zosta³ do spó³ki
o.o. i akcyjnej kr¹g mo¿liwych do podzielenia spó³ek. Innym ograniczeniem jest zakaz po
dzia³u spó³ki akcyjnej,
je¿eli ca³y kapita³ zak³adowy nie zosta³ pokryty. Ponadto spó³ka nie mo¿e byæ podzielona, g
oczê³a podzia³ maj¹tku. Samo zaj cie przyczyn otwarcia likwidacji spó³ki kapita³owej nie st
przeszkody w podziale. Do podzia³u mo¿e doj æ nawet po zaspokojeniu i zabezpieczeniu wi
erzycieli i po up³ynnieniu maj¹tku.
Innym ograniczeniem podzia³u spó³ek jest wydanie postanowienia przez s¹d o og³oszeniu upad³
i. Spó³ka przy podziale nie mo¿e obejmowaæ w³asnych udzia³ów (akcji) za udzia³y lub akcje,
osiada w spó³ce dzielonej oraz za w³asne udzia³y (akcje) spó³ki dzielonej. Dotyczy to równi
jêcia udzia³ów (akcji) w³asnych przez osoby dzia³aj¹ce
STRONA 431
we w³asnym imieniu, lecz w ramach spó³ki przejmuj¹cej b¹d spó³ki dzielonej (art. 550 KSH).
Istniej¹ generalne dwa sposoby podzia³u: przez rozbiór spó³ki albo przez wydzielenie (A. K
idyba,. Kodeks, s. 839 -841). W ramach rozbioru spó³ki wyró¿niæ mo¿emy podzia³ przez przejê
podzia³ przez zawi¹zanie nowych spó³ek i podzia³ przez przejêcie i zawi¹zanej nowej spó³ki.
zystkich sposobów wymienionych w zdaniu poprzednim jest to, ¿e spó³ka dzielona przestaje
istnieæ, a wspólnicy spó³ki dzielonej otrzymuj¹ udzia³y (akcje) w spó³kach ju¿ istniej¹cyc
o zawi¹zanych. podzia³ przez przejêcie polega na przeniesieniu ca³ego maj¹tku spó³ki dzielo
na inne spó³ki, za udzia³y lub akcje spó³ki przejmuj¹cej, które obejmuj¹ wspólnicy spó³ki
Warunkiem zastosowania tego typu podzia³u jest istnienie spó³ek, na które zostanie przen
iesiony maj¹tek spó³ki dzielonej. Nie mo¿na dokonaæ podzia³u na rzecz jednej spó³ki.
Podzia³ przez zawi¹zanie nowych spó³ek polega na utworzeniu nowych spó³ek, na które przecho
ca³y maj¹tek spó³ki dzielonej za udzia³y lub akcje nowych spó³ek. Warunkiem tego rozwi¹zan
st tworzenie nowych spó³ek.
Trzeci sposób rozbioru spó³ki polega na po³¹czeniu dwóch wcze niejszych sposobów, czyli prz
ony jest ca³y maj¹tek spó³ki dzielonej na istniej¹c¹ i na nowo zawi¹zan¹ spó³kê lub spó³ki.
siê za udzia³y lub akcje, mimo ¿e wyra nie art. 529 § 3 KSH tego nie doprecyzowuje.
Od rozbioru nale¿y odró¿niæ podzia³ przez wydzielenie. Spó³ka dzielona jest w ten sposób, ¿
oszona jest na istniej¹c¹ spó³kê lub nowo zawi¹zan¹ czê æ maj¹tku spó³ki dzielonej. Nie pow
oñczenia dzia³alno ci spó³ki dzielonej, a jedynie zmniejszenie jej maj¹tku. Podzia³ przez w
ielenie ³¹czy siê z przyznaniem udzia³ów (akcji) wspólnikom, którzy wystêpuj¹ ze spó³ki dzi
ie przyznaniem ich spó³ce. Nie jest wiêc tworzona struktura holdingowa, jaka mia³aby mie
jsce, gdyby przyznano udzia³y (akcje) spó³ce, z której wy³¹czony jest maj¹tek. W przypadku
dzielonej przez wydzielenie nastêpuje obni¿enie kapita³u zak³adowego tej spó³ki. Nie ma kon
eczno ci obni¿enia kapita³u, gdy kapita³y zapasowe i rezerwowe umo¿liwiaj¹ wydzielenie bez
bni¿enia. Natomiast w spó³ce nowo tworzonej wnoszony maj¹tek do spó³ki tworzy kapita³ zak³a
a w spó³ce ju¿ istniej¹cej Powoduje to podwy¿szenie kapita³u zak³adowego. Wspólnicy wskaza
planie podzia³u otrzymuj¹ udzia³y (akcje) w kapitale zak³adowym (pierwotnym lub podwy¿szon
ym). Poza relacjami kapita³owymi wskazanymi powy¿ej mo¿e powstaæ obowi¹zek dop³at maj¹cych
kowy
STRONA 432
charakter, który ma na celu wyrównanie ró¿nicy miêdzy warto ci¹ udzia³ów (akcji) posiadanyc
wspólników a warto ci¹ udzia³ów (akcji), które zosta³y im przyznane w spó³ce przejmuj¹cej
wi¹zanej. Dop³aty te nie mog¹ przekraczaæ ³¹cznie 10% warto ci bilansowej przyznanych udzia
akcji spó³ki nowo zawi¹zanej. Dop³aty dokonywane przez wspólników, a nie spó³kê nastêpuj¹
istnieje dysproporcja warto ci udzia³ów (akcji), która jest niekorzystna dla spó³ek przejmu
ych i nowo zawi¹zanych.
Spó³ka dzielona jest rozwi¹zana bez przeprowadzenia postêpowania likwidacyjnego w dniu w
ykre lenia jej z rejestru (dzieñ podzia³u). W przypadku podzia³u przez wydzielenie, wydz
ielenie nowej spó³ki nastêpuje w dniu jej wpisu do rejestru. Je¿eli wydzielenie polega n
a przeniesieniu czê ci maj¹tku spó³ki dzielonej na istniej¹ca spó³kê, wydzielenie nastêpuje
pisu do rejestru podwy¿szenia kapita³u zak³adowego spó³ki przejmuj¹cej (dzieñ wydzielenia).
2. Postêpowanie przy podziale spó³ek
Nb 460
Podobnie jak przy po³¹czeniu spó³ek (podzia³ jest swoist¹ odwrotno ci¹ po³¹czenia) mo¿emy w
: czynno ci przygotowawcze, podejmowanie uchwa³ i rejestracja oraz og³oszenie podzia³u.
Tym trzem fazom odpowiada podzia³ ze wzglêdu na uprawnionych do podejmowania czynno ci
: faza mened¿erska, faza w³a cicielska i faza s¹dowa. Najbardziej rozbudowane czynno ci wy
stêpuj¹ na etapie czynno ci przygotowawczych. Sk³adaj¹ siê na nie: pisemne uzgodnienie plan
podzia³u (art. 533-534, 536 KSH), pisemne zg³oszenie do s¹du rejestrowego (art. 535 § 1
-2 KSH), og³oszenie planu podzia³u (art. 535 § 3 KSH), badanie przez bieg³ego i sporz¹dzen
ie przez niego opinii (art. 537-538 KSH), zawiadomienie wspólników o zamiarze dokona
nia podzia³u (art. 539 KSH) i przygotowanie przez wspólników dokumentów zwi¹zanych z plane
m podzia³u (art. 540 KSH).
Nb 461
Plan podzia³u jest pisemnym uzgodnieniem miêdzy spó³k¹ dzielon¹ a spó³k¹ przejmuj¹c¹, a gdy
uje przez zawi¹zanie nowej spó³ki, plan podzia³u sporz¹dza w formie pisemnej spó³ka dzielon
nies³usznie P Pinior, Podzia³, s. 211, przyjmuje formê pisemn¹ po rygorem niewa¿no ci). W t
m ostatnim przypadku nie mamy wiêc do czynienia z uzgodnieniem, ale z jednostronn¹ p
ropozycj¹ planu podzia³u. Czynno ci zwi¹zane ze sporz¹dzeniem planu podzia³u prowadzi zarz¹
pó³ki dzielonej i przejmuj¹cej albo tylko zarz¹d spó³ki dzielonej, gdy ma miejsce zawi¹zani
owej spó³ki (A. Witasz, w: Kodeks, s. 1203, który przyj-
STRONA 433
-muje, ¿e plan podzia³u nale¿y zaliczyæ do czynno ci przekraczaj¹cych zakres zwyk³ych czynn
.
Nb 462
Plan podzia³u sk³ada siê z czê ci zasadniczej i opisowej. Do planu do³¹cza siê za³¹czniki.
tre æ planu podzia³u okre lona jest w art. 534 § 1 KSH i obejmuje:
1) typ, firmê i siedzibê ka¿dej ze spó³ek uczestnicz¹cych w podziale,
2) stosunek wymiany udzia³ów lub akcji spó³ki dzielonej na udzia³y lub akcje spó³ek przejmu
h b¹d spó³ek nowo zawi¹zanych i wysoko æ ewentualnych dop³at,
3) zasady dotycz¹ce przyznania udzia³ów lub akcji w spó³kach przejmuj¹cych b¹d w spó³kach
anych,
4) dzieñ, od którego udzia³y lub akcje wymienione w pkt. 3 uprawniaj¹ do uczestnictwa
w zysku poszczególnych spó³ek przejmuj¹cych b¹d spó³ek nowo zawi¹zanych,
5) prawa przyznane przez spó³ki przejmuj¹ce b¹d spó³ki nowo zawi¹zane wspólnikom oraz o
zególnie uprawnionym w spó³ce dzielonej,
6) szczególne korzy ci dla cz³onków organów spó³ek, a tak¿e innych osób uczestnicz¹cych w p
je¿eli takie zosta³y przyznane,
7) dok³adny opis i podzia³ sk³adników maj¹tku (aktywów i pasywów) oraz zezwoleñ, koncesji l
g przypadaj¹cych spó³kom przejmuj¹cym b¹d spó³kom nowo zawi¹zanym,
8) podzia³ miêdzy wspólników dzielonej spó³ki udzia³ów lub akcji spó³ek przejmuj¹cych b¹d
ch oraz zasady podzia³u.
Za³¹cznikami natomiast musz¹ byæ:
l) projekt uchwa³y o podziale,
2) projekt zmian umowy lub statutu spó³ki przejmuj¹cej b¹d projekt umowy lub statutu spó³
nowo zawi¹zanej,
3) ustalenie warto ci maj¹tku spó³ki dzielonej na okre lony dzieñ w miesi¹cu poprzedzaj¹cym
wniosku o og³oszenie planu podzia³u,
4) o wiadczenie zawieraj¹ce informacjê o stanie ksiêgowym spó³ki sporz¹dzon¹ na cele podzia
zieñ, o którym mowa w pkt. 3, przy wykorzystaniu tych samych metod i w takim samym u
k³adzie jak ostatni bilans roczny.
Nb 463
Do tak sporz¹dzonego planu podzia³u nale¿y sporz¹dziæ pisemne sprawozdania zarz¹dów spó³ki
ej i ka¿dej spó³ki przejmuj¹cej (art. 536 § l KSH). Sprawozdanie powinno zawieraæ uzasadnie
ie podzia³u, jego podstawy prawne i ekonomiczne, w szczególno ci okre lenie stosunku
STRONA 434
(parytetu) wymiany, kryterium podzia³u spó³ek. Je¿eli powsta³y problemy z wycen¹ udzia³ów (
) spó³ki dzielonej, sprawozdanie powinno wskazywaæ na te trudno ci.
Nb 464
Sporz¹dzony plan podzia³u powinien byæ zg³oszony do s¹du rejestrowego spó³ki dzielonej lub
przejmuj¹cej. Do zg³oszenia nale¿y za³¹czyæ wniosek o wyznaczenie bieg³ego (A. Kidyba, Kode
s. 853). Je¿eli dochodzi do podzia³u przez zawi¹zanie nowej spó³ki, plan podzia³u (z wnios
iem o wyznaczenie bieg³ego) podlega zg³oszeniu do s¹du rejestrowego spó³ki dzielonej. Po z
g³oszeniu do s¹du nale¿y og³osiæ plan podzia³u nie pó niej ni¿ na 6 tygodni przed powziêcie
ej uchwa³y w sprawie podzia³u. Chodzi tu o pierwsz¹ uchwa³ê, któr¹ podejmie która ze spó³e
z¹cych w podziale. Zarówno zg³oszenie, jak i og³oszenie dotyczy planu podzia³u. W pó niejsz
postêpowaniu zg³aszany i og³aszany bêdzie podzia³ spó³ki. Po zg³oszeniu do s¹du planu podzi
osku o wyznaczenie bieg³ego, s¹d wyznacza tego ostatniego. Wyznaczenia dokonuje s¹d re
jestrowy w³a ciwy wed³ug siedziby spó³ki dzielonej na wspólny wniosek spó³ek uczestnicz¹cyc
ziale. W art. 537-538 KSH mowa jest o bieg³ym, a nie o bieg³ym rewidencie, który podle
ga ustawie z 13.10.1994 r. o bieg³ych rewidentach i ich samorz¹dzie (tekst jedn. Dz.
U. z 2001 r. Nr 31, poz. 359). Nie ma jednak przeszkód, aby s¹d wyznaczy³ bieg³ego rewid
enta wpisanego na listê bieg³ych rewidentów. S¹d mo¿e wskazaæ kilku bieg³ych ze wzglêdu na
ficzn¹ materiê, któr¹ bêd¹ oni badali. Wydaje siê, ¿e analiza dokumentów: planu podzia³u i
aga pewnych szerszych Umiejêtno ci prawniczych, ekonomicznych itp. Ponadto, w zwi¹zku
z tym, ¿e mo¿e byæ tworzonych wiêcej nowych spó³ek lub istnieje du¿o spó³ek przejmuj¹cych,
a kilku bieg³ych. S¹d wyznacza wynagrodzenie bieg³ego i zatwierdza rachunki jego wydat
ków.
Nb 465
Bieg³y poddaje badaniu dokumenty planu podzia³u pod wzglêdem poprawno ci i rzetelno ci. Oc
ena poprawno ci planu podzia³u dotyczyæ bêdzie zrealizowania wszystkich warunków formalnyc
h i merytorycznych wymaganych dla planu podzia³u (pisemno æ, prawid³owe okre lenie firmy,
zasad uprzywilejowania udzia³ów czy akcji itp.). Badanie pod k¹tem rzetelno ci polega na
sprawdzeniu zgodno ci z rzeczywistym przebiegiem operacji gospodarczych. Bieg³y w t
erminie wyznaczonym przez s¹d nie d³u¿szym jednak ni¿ 2 miesi¹ce od dnia jego wyznaczenia,
sporz¹dza na pi mie szczegó³ow¹ opiniê i sk³ada j¹ wraz z planem podzia³u s¹dowi rejestrow
z¹dom spó³ek uczestnicz¹cych w podziale. Opinia powinna zawieraæ co najmniej: stwierdzenie
, czy stosunek wy-
STRONA 435
-miany udzia³ów (akcji) zosta³ ustalony nale¿ycie, wskazanie metody (metod) u¿ytych dla ok
re lenia proponowanego w planie podzia³u stosunku wymiany udzia³ów (akcji) wraz z ocen¹ za
sadno ci ich zastosowania, wskazanie szczególnych trudno ci zwi¹zanych z wycen¹ udzia³ów (a
i) spó³ki dzielonej (art. 538 § 1 KSH).
Kolejny etap postêpowania podzia³owego wi¹¿e siê z zawiadomieniem wspólników o zamiarze dok
nia podzia³u spó³ki dzielonej. Zasadniczo wiêc dopiero na tym etapie wspólnicy dowiaduj¹ si
szczegó³ach po³¹czenia. Zawiadomienia dokonuj¹ zarz¹dy wszystkich spó³ek uczestnicz¹cych w
le i musz¹ tego dokonaæ dwukrotnie, w odstêpie nie krótszym ni¿ 2 tygodnie, w terminie nie
pó niejszym ni¿ 6 tygodni przed planowanym dniem powziêcia uchwa³y o podziale. W spó³ce z
. zawiadomienia dokonuje siê w sposób przewidziany do zwo³ywania zgromadzeñ wspólników (lis
polecony lub poczta kurierska, za pisemnym potwierdzeniem odbioru -art. 238 § l K
SH). W przypadku spó³ki akcyjnej zawiadomienie powinno byæ dokonane przez og³oszenie w M
onitorze S¹dowym i Gospodarczym lub dodatkowo w pi mie wskazanym do og³oszeñ -art. 5 § 3 K
SH. Je¿eli w spó³ce wszystkie akcje s¹ imienne, mo¿na dokonaæ zawiadomienia listami polecon
mi lub poczt¹ kuriersk¹, za pisemnym potwierdzeniem odbioru. Je¿eli jednak w og³oszeniu
planu podzia³u (art. 535 KSH) wezwano wspólników do realizowania prawa przegl¹dania doku
mentów, nie ma potrzeby w zawiadomieniu wskazywaæ numeru Monitora S¹dowego i Gospodarc
zego. Po zawiadomieniu wspólników mog¹ oni realizowaæ prawo przegl¹dania dokumentów zwi¹zan
z podzia³em -zob. A. Kidyba, Kodeks, s. 857 Gest to czê æ szerszego prawa do informacji
w spó³kach kapita³owych). Dotyczy to wspólników spó³ki dzielonej i przejmuj¹cych. Zgodnie
. 540 § l KSH, prawo przegl¹dania dokumentów obejmuje plan podzia³u, sprawozdanie finans
owe oraz sprawozdanie zarz¹dów spó³ek dzielonej i przejmuj¹cych za ostatnie 3 lata obrotow
e wraz z opini¹ i raportem bieg³ego rewidenta (je¿eli by³y sporz¹dzone, a gdy spó³ka dzielo
lub spó³ka przejmuj¹ca prowadzi³a dzia³alno æ w okresie krótszym ni¿ 3 lata, sprawozdanie p
obj¹æ ca³y okres dzia³alno ci. Poza tym nale¿y udostêpniæ za³¹czniki do planu podzia³u (art
), sprawozdanie opisowe zarz¹dów
sporz¹dzone dla celów podzia³u, opiniê bieg³ego. Po up³ywie terminu realizacji prawa przegl
nia dokumentów, tj. z dniem odbycia zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia), koñc
zy siê faza przygotowawcza.
Faza w³a cicielska polega na podjêciu decyzji w sprawie podzia³u. Poniewa¿ nie wszyscy wspó
nicy mogli mieæ mo¿liwo æ wykorzystania pra-
STRONA 436
-wa przegl¹dania dokumentów, bezpo rednio przed powziêciem uchwa³y o podziale spó³ki wspóln
nale¿y ustnie przedstawiæ istotne elementy tre ci planu podzia³u, sprawozdania zarz¹du i o
pinii bieg³ego (art. 540 § 4 KSH).
Nb 466
Podzia³ spó³ki wymaga uchwa³y zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) spó³ki dzielon
az ka¿dej spó³ki przejmuj¹cej, która musi byæ powziêta wiêkszo ci¹ 3/4 g³osów przy reprezen
ale zak³adowym na poziomie 50%. Wymóg ten dotyczy wszystkich spó³ek uczestnicz¹cych w podz
iale. W przypadku spó³ki publicznej uchwa³a musi zapa æ wiêkszo ci¹ 2/3 g³osów bez wzglêdu
W ka¿dym przypadku statut (umowa spó³ki z o.o.) mo¿e przewidywaæ surowsze warunki podejmow
ania uchwa³. Je¿eli w spó³ce akcyjnej wystêpuj¹ akcje o ró¿nym charakterze, uchwa³a powinna
rodze g³osowania oddzielnymi grupami (A. Kidyba, Kodeks, s. 861; równie¿ A. Witasz, w:
Kodeks, s. 1216). Uchwa³y powinny zawieraæ te same elementy, tj. zgodê spó³ki przejmuj¹cej
lub nowo zawi¹zanej na plan podzia³u, a tak¿e zgodê na proponowane zmiany umowy (statutu
) spó³ki. Generalnie we wszystkich spó³kach powinno siê wyraziæ zgodê na plan podzia³u. Zgr
enie wspólników (walne zgromadzenie) powinno byæ protoko³owane notarialnie. Nale¿y to odno
siæ zarówno do protoko³u, jak i samej uchwa³y.
Nb 467
Zaskar¿enie uchwa³y w trybie powództwa o uchylenie uchwa³y albo wniesienie powództwa o stw
ierdzenie niewa¿no ci po dniu podzia³u b¹d dniu wydzielenia mo¿e byæ wytoczone jedynie prz
wko spó³ce przejmuj¹cej albo nowo zawi¹zanej. Termin wniesienia powództwa zosta³ skrócony d
miesi¹ca. Chodzi o przeciwdzia³anie d³ugotrwa³emu stanowi niepewno ci, który istnia³by, gd
obowi¹zywa³y terminy do zwyk³ych powództwo uchylenie uchwa³y albo o stwierdzenie niewa¿no
(A. Kidyba, Kodeks, s. 866; S. Krze , w: Kodeks, s. 625). Uchwa³a nie podlega jednak
zaskar¿eniu ze wzglêdu na zastrze¿enia dotycz¹ce wy³¹cznie stosunku wymiany udzia³ów (akcj
o¿na jednak dochodziæ odszkodowania na zasadach ogólnych.
Nb 468
Artyku³ 541 KSH okre laj¹cy wymogi stawiane uchwa³om o podziale, zawiera bardzo istotny
element. Paragraf 5 tego przepisu przewiduje ochronê wspólników mniejszo ciowych wówczas,
gdy plan podzia³u
przewiduje objêcie przez wspólników spó³ki dzielonej udzia³ów lub akcji w spó³ce przejmuj¹c
zawi¹zanej na warunkach mniej korzystnych ni¿ w spó³ce dzielonej. W takim przypadku wspóln
icy ci mog¹ wnie æ zastrze¿enia do planu podzia³u w terminie 2 tygodni od jego
STRONA 437
og³oszenia i ¿¹daæ od spó³ki przejmuj¹cej b¹d nowo zawi¹zanej wykupienia ich udzia³ów (akc
e do 3 miesiêcy od dnia podzia³u. W takim przypadku spó³ka przejmuj¹ca albo nowo zawi¹zana
o¿e nabyæ po dokonaniu podzia³u w³asne udzia³y lub akcje o ³¹cznej warto ci, która nie prze
10% kapita³u zak³adowego. Przekroczenie 10% kapita³u zak³adowego powoduje, ¿e podzia³ nie d
jdzie do skutku.
Nb 469
Ostatni¹ faz¹ postêpowania podzia³owego jest zg³oszenie podzia³u do rejestru i og³oszenie o
dziale. Zarz¹d ka¿dej ze spó³ek uczestnicz¹cych w podziale powinien zg³osiæ do s¹du rejestr
uchwa³ê o podziale spó³ki w celu wpisania do rejestru wzmianki o tej uchwale z zaznacze
niem, która spó³ka jest dzielona, przejmuj¹ca, a która nowo zawi¹zana (A. Kidyba, Kodeks, s
863; A. Witasz, Komentarz, s. 1218). Wykre lenie spó³ki dzielonej z rejestru nastêpuje
bez przeprowadzenia postêpowania likwidacyjnego i jest dokonywane z urzêdu w dniu po
dzia³u. Wykre lenie mo¿e nast¹piæ dopiero po zarejestrowaniu podwy¿szenia kapita³u zak³adow
pó³ek przejmuj¹cych albo po zarejestrowaniu nowej spó³ki. Je¿eli podzia³ nastêpuje przez wy
enie, wpisu podzia³u do rejestru dokonuje siê niezw³ocznie po zarejestrowaniu obni¿enia
kapita³u zak³adowego. Je¿eli wydzielenie maj¹tku nastêpuje nie z kapita³u zak³adowego, ale
nnych kapita³ów w³asnych, wpis podzia³u do rejestru nastêpuje w takim przypadku z chwil¹ za
ejestrowania nowej spó³ki. W przypadku gdy siedziby w³a ciwych s¹dów rejestrowych znajduj¹
ró¿nych miejscowo ciach, s¹d rejestrowy w³a ciwy wed³ug siedziby spó³ki przejmuj¹cej lub n
nej zawiadamia o wpisach dotycz¹cych spó³ek z urzêdu s¹d rejestrowy w³a ciwy wed³ug siedzib
dzielonej. Niezale¿nie od zg³oszenia uchwa³y o podziale do s¹du, nale¿y dokonaæ og³oszenia
onitorze S¹dowym i Gospodarczym lub innym miejscu, je¿eli wymaga tego umowa lub stat
ut spó³ki.
3. Skutki podzia³u spó³ek
Nb 470
Skutki podzia³u spó³ki mo¿na rozpatrywaæ w kilku p³aszczyznach. Generalnie mo¿emy powiedzie
amy do czynienia ze zbiorem sukcesji: cywilnoprawnej, administracyjnoprawnej, cz³o
nkostwa, pracowniczej. Nale¿y przyj¹æ, ¿e mamy do czynienia z sukcesj¹ uniwersaln¹ w sferze
praw i obowi¹zków cywilnoprawnych (A. Kidyba, Kodeks, s. 843-844; S. Krze , w: Kodeks,
s. 616). Wst¹pienie wprawa i obowi¹zki spó³ki dzielonej dotyczy tych sk³adników maj¹tkowyc
które s¹ okre lone w planie podzia³u i dochodzi do tego bez zgody wierzycieli na przejêcie
d³ugu. Zasada ta mo¿e byæ ograniczona w przypadku, gdy sk³adniki
STRONA 438
spó³ki dzielonej nie zosta³y przypisane w planie podzia³u konkretnej spó³ce. Wówczas sk³adn
ie przypisane w planie podzia³u ("resztówki" -jak je okre la A. Witasz, w: Kodeks, s.
1199) -stanowi¹ wspó³w³asno æ w czê ciach u³amkowych tych spó³ek, które zosta³y utworzone l
które przeniesiono maj¹tek spó³ki dzielonej. Udzia³ spó³ek przejmuj¹cej lub nowo zawi¹zane
proporcjonalny do warto ci aktywów, przypadaj¹cych ka¿dej z tych spó³ek w planie podzia³u.
tkiem takiej sytuacji jest równie¿ to, ¿e za zobowi¹zania spó³ki dzielonej, które nie zosta
zypisane w planie podzia³u spó³kom przejmuj¹cym lub nowo zawi¹zanym, spó³ki te odpowiadaj¹
arnie. Nastêpstwem sukcesji uniwersalnej jest to, ¿e na wniosek spó³ki przejmuj¹cej lub no
wo zawi¹zanej ujawnieniu w ksiêgach wieczystych lub rejestrach podlega przejêcie praw
ju¿ w tych ksiêgach ujawnionych.
Innym skutkiem podzia³u jest ograniczona sukcesja administracyjna. Na spó³kê przejmuj¹c¹ lu
nowo zawi¹zan¹ powsta³¹ w zwi¹zku z podzia³em przechodz¹ z dniem podzia³u lub z dniem wydz
ia koncesje, zezwolenia, ulgi. Ograniczenie tej zasady wystêpuje w kilku przypadka
ch. Przede wszystkim przechodz¹ tylko te prawa i obowi¹zki administracyjnoprawne, któr
e powstaj¹ w zwi¹zku z przydzielonymi jej w planie podzia³u sk³adnikami maj¹tku spó³ki dzie
ej, a które zosta³y przyznane spó³ce dzielonej. Prawa i obowi¹zki przechodz¹ na spó³ki sukc
kie wówczas, gdy zezwolenia, ulgi, koncesje zosta³y udzielone po 1.1.200l r. (chyba ¿e
dotychczasowe przepisy dopuszcza³y przejêcie takich praw i obowi¹zków). Ograniczenie mo¿e
polegaæ tak¿e na tym, ¿e gdy koncesje i zezwolenia zosta³y udzielone instytucji finanso
wej (por. art. 4 § l pkt 7 KSH), a organ koncesyjny zg³osi³ sprzeciw, koncesje, zezwol
enia nie przechodz¹.
Innym skutkiem jest to, ¿e z dniem podzia³u lub wydzielenia wspólnicy spó³ki dzielonej sta
j¹ siê wspólnikami spó³ki przejmuj¹cej wskazanej w planie podzia³u. Mamy wiêc zasadê sukces
ostwa w spó³ce. W sferze praw wspólników i osób trzecich obowi¹zuje zasada, ¿e osoby o szcz
ych uprawnieniach w spó³ce dzielonej musz¹ mieæ co najmniej prawa równowa¿ne z tymi, które
przys³ugiwa³y dotychczas (art. 547 KSH). Za zobowi¹zania przypisane w planie podzia³u spó³c
przejmuj¹cej lub spó³ce nowo zawi¹zanej pozosta³e spó³ki, na które zosta³ przeniesiony maj
zielonej, odpowiadaj¹ solidarnie przez 3 lata od dnia og³oszenia o podziale. Przeciw
dzia³aæ to ma "ucieczce" od odpowiedzialno ci. Odpowiedzialno æ ta jest ograniczona do war
to ci aktywów netto, przyznanych ka¿dej spó³ce w planie podzia³u.
STRONA 439
Kolejnym skutkiem jest to, ¿e na podstawie art. 231 KP ma miejsce sukcesja stosunków
pracowniczych w spó³kach przejmuj¹cych lub nowo tworzonych.
Istotne s¹ równie¿ skutki w sferze odpowiedzialno ci organów i bieg³ych. Cz³onkowie zarz¹du
y nadzorczej lub komisji rewizyjnej oraz likwidatorzy spó³ek uczestnicz¹cych w podzial
e odpowiadaj¹ wobec wspólników tych spó³ek solidarnie za szkody wyrz¹dzone dzia³aniem lub z
echaniem sprzecznym z prawem albo postanowieniami umowy lub statutu spó³ki, chyba ¿e n
ie ponosz¹ winy. Z kolei bieg³y odpowiada wobec wspólników spó³ek uczestnicz¹cych w podzial
a szkody wyrz¹dzone z jego winy, je¿eli by³o kilku bieg³ych, to za ich dzia³ania i zaniech
ania powoduj¹ce szkodê odpowiadaj¹ oni solidarnie.
III. Przekszta³canie spó³ek
1. Cel i istota ³¹czenia spó³ek
Nb 471
Przekszta³cenie spó³ek polega na zmianie formy organizacyjno- prawnej z zachowaniem to¿s
amo ci praw i obowi¹zków podmiotu przekszta³canego. Obecny kszta³t przepisów upowa¿nia do t
rdzenia, ¿e transformacja spó³ki, polegaj¹ca na przekszta³ceniu, pozwala na uznanie ci¹g³o
dmiotowej uczestników tego procesu (A. Kidyba, Kodeks, s. 874 i nast.). Spó³ka przeksz
ta³cana staje siê spó³k¹ przekszta³con¹ z chwil¹ wpisu spó³ki przekszta³conej do rejestru.
s¹d rejestrowy z urzêdu wykre la z rejestru spó³kê przekszta³con¹ (dzieñ przekszta³cenia).
enie s³u¿yæ ma przede wszystkim temu, aby zachowuj¹c to¿samo æ podmiotow¹, daæ mo¿liwo æ ut
nteli, nie utraciæ zdobytych rynków. Nie bez znaczenia jest równie¿ mo¿liwo æ utrzymania ko
sji i zezwoleñ bez konieczno ci przeprowadzania postêpowania likwidacyjnego. Chodzi pr
zede wszystkim o to, aby prowadzona dzia³alno æ by³a realizowana w najlepszej dla niej f
ormie prawnej, a tak¿e o dostosowanie do skali przedsiêwziêæ, kapita³u, wielko ci zatrudnie
ia. Mog¹ te¿ istnieæ przyczyny wywo³ywane stosunkami spó³ki, takie jak ograniczenie wp³ywu
ników na sprawy spó³ki, przekazanie zarz¹du zespo³owi mened¿erów, ograniczenie lub wy³¹czen
a kontroli. Por. te¿ A. Kidyba, Kodeks, s. 875-876; A. Witasz, w: Kodeks, s. 1230-
1232.
Nb 472
Zgodnie z art. 551 KSH, przekszta³ceniu mog¹ ulec wszystkie formy prawne spó³ek -zarówno o
sobowe, jak i kapita³owe. Mo¿liwe s¹ wiêc
STRONA 440
przekszta³cenia spó³ek kapita³owych w kapita³owe, kapita³owych w osobowe, osobowych w kapit
we i osobowych w osobowe. Dodatkowo przepisy reguluj¹ mo¿liwo æ przekszta³cenia spó³ki cywi
j w handlow¹. Tryb przekszta³cenia spó³ki cywilnej okre lony w art. 551 § 2-3 KSH w inn¹ sp
e³nia art. 26 § 4 KSH. Zgodnie z tym ostatnim przepisem, je¿eli spó³ka cywilna osi¹gnê³a pr
dy netto ze sprzeda¿y towarów lub wiadczenia us³ug w ka¿dym z dwóch kolejnych lat obrotowy
h na poziomie 400 000 EURO, to staje siê ona przedsiêbiorstwem wiêkszych rozmiarów. Po o
si¹gniêciu takiego statusu mo¿liwe jest "przerejestrowanie" zwane niezbyt ci le przekszta³
eniem obligatoryjnym, w spó³kê jawn¹. Nie ma bowiem przeszkód, aby spó³ka taka przekszta³ci
inn¹ spó³kê prawa handlowego na podstawie art. 551 i nast. KSH. W zwi¹zku z tym wydaje siê,
korzystniejsza by³aby rezygnacja z kryterium przyjêtego w art. 26 § 4 KSH, gdy¿ w istoc
ie niczemu ono nie s³u¿y. By³oby lepiej, gdyby stworzyæ system prostego przerejestrowani
a ka¿dej spó³ki cywilnej w spó³kê jawn¹. Je¿eli spó³ki cywilne chcia³yby skorzystaæ z innej
to uczyniæ w trybie art. 551 i nast. KSH.
Na marginesie nale¿y wspomnieæ, ¿e art. 551 § 3 KSH nakazuje do przekszta³cenia spó³ki cywi
j w spó³kê handlow¹, inn¹ ni¿ spó³ka jawna, stosowaæ odpowiednio przepisy dotycz¹ce przeksz
jawnej w inn¹ spó³kê handlow¹. Przepis ten nie daje odpowiedzi, jakie przepisy stosowaæ do
przekszta³cenia w tym trybie spó³ki cywilnej w jawn¹. W zwi¹zku z powy¿szym nale¿y przyj¹æ,
no siê stosowaæ przepisy reguluj¹ce przekszta³cenie spó³ek osobowych w osobowe.
Z art. 551 § 4 KSH wynikaj¹ ograniczenia dotycz¹ce przekszta³ceñ. Nie mo¿na przekszta³caæ s
ikwidacji, która rozpoczê³a podzia³ maj¹tku. Mo¿liwe jest wiêc -podobnie jak przy po³¹czeni
ziale spó³ek -przekszta³cenie przez czas trwania postêpowania likwidacyjnego, nawet po z
aspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli oraz up³ynnieniu maj¹tku, ale tylko do mo
mentu podzia³u maj¹tku. Nie mo¿e tak¿e byæ przekszta³cona spó³ka, która znalaz³a siê w upad
Przepisy KSH odnosz¹ce siê do przekszta³cenia mo¿na podzieliæ na dwie grupy: przepisy ogóln
(art. 551-571) i przepisy szczególne (art. 571-584). W ramach tych ostatnich mo¿emy
wyró¿niæ 4 grupy przepisów odnosz¹cych siê do poszczególnych rodzajów przekszta³ceñ: spó³e
kapita³owe (art. 571-574), kapita³owych w osobowe (art. 575-576), kapita³owych w kapi
ta³owe (art. 577-580) i osobowych w osobowe (art. 581-584).
STRONA 441
W czê ci szczególnej zawarte s¹ przepisy indywidualizuj¹ce postêpowanie przekszta³ceni owe
kutki przekszta³cenia w zale¿no ci od rodzaju przekszta³cenia.
2. Postêpowanie przy przekszta³ceniu spó³ek
Nb 473
Procedura przekszta³cania spó³ek uregulowana jest nieco inaczej ni¿ w przypadku postêpowan
ia przy po³¹czeniu i podziale spó³ek. Przede wszystkim na uwagê zas³uguje fakt, ¿e du¿o wiê
dgrywaj¹ w ca³ym tym procesie wspólnicy. Mo¿emy tak¿e wyró¿niæ fazê przygotowawcz¹, podejmo
wa³, rejestracji i og³aszania, którym odpowiada faza mened¿erska, w³a cicielska i s¹dowa.
Jednak¿e przede wszystkim faza przygotowawcza jest du¿o krótsza w stosunku do postêpowan
ia po³¹czeniowego i podzia³owego. Ponadto przy przekszta³ceniu niektórych spó³ek osobowych
apita³owe (art. 572 KSH) i osobowych w osobowe (art. 582 KSH) procedura ulec mo¿e up
roszczeniu. Na proces przekszta³cenia sk³adaj¹ siê ró¿ne czynno ci zarówno faktyczne, jak i
ne. W fazie przygotowawczej mo¿emy jeszcze przed ustaleniem planu przekszta³cenia -w
skazaæ na czynno ci faktyczne i prawne zmierzaj¹ce do realizacji przekszta³cenia. W³a ciwe
ostêpowanie przekszta³ceni owe rozpoczyna siê od sporz¹dzenia planu przekszta³cenia wraz z
za³¹cznikami oraz opini¹ bieg³ego (art. 558-559 KSH). Jednocze nie czynno ci te stanowi¹ f
rzygotowawcz¹ postêpowania przekszta³ceniowego (A. Kidyba, Kodeks, s. 855 i nast.). Po
za tym, zgodnie z art. 556 KSH, nale¿y powzi¹æ uchwa³ê o przekszta³ceniu spó³ki (art. 562-5
H), powo³aæ cz³onków organów spó³ki przekszta³conej (gdy jest ni¹ spó³ka kapita³owa) lub ok
wadz¹cych sprawy tej spó³ki i reprezentuj¹cych j¹ (gdy jest ni¹ spó³ka osobowa). Ponadto ko
ne jest zawarcie umowy spó³ki lub podpisanie statutu spó³ki przekszta³conej. Ca³¹ procedurê
y dokonanie w rejestrze wpisu spó³ki przekszta³conej i wykre lenie spó³ki przekszta³canej.
Nb 474
Plan przekszta³cenia przygotowuje zarz¹d spó³ki przekszta³canej (gdy jest ni¹ spó³ka kapita
lbo wszyscy wspólnicy prowadz¹cy sprawy spó³ki przekszta³canej (gdy jest ni¹ spó³ka osobowa
winien byæ sporz¹dzony w formie pisemnej pod rygorem niewa¿no ci. W spó³ce jednoosobowej pl
n przekszta³cenia spó³ki musi byæ sporz¹dzony w formie aktu notarialnego. Ustalenie planu
przekszta³cenia wymaga pewnych umiejêtno ci ze wzglêdu na jego tre æ oraz tre æ za³¹czników
w nim pewne elementy zarówno ekonomiczno-finansowe, jak i prawne.
STRONA 442
Plan przekszta³cenia nie ma tak rozbudowanej formy, jak to mia³o miejsce przy po³¹czeniu
i podziale. Powinien on zawieraæ:
l) ustalenie warto ci bilansowej maj¹tku spó³ki przekszta³canej na okre lony dzieñ w miesi¹
przedzaj¹cym przed³o¿enie wspólnikom planu przekszta³cenia,
2) okre lenie warto ci udzia³ów lub akcji wspólników zgodnie ze sprawozdaniem finansowym sp
rz¹dzonym na cele przekszta³cenia (stanowi¹cym za³¹cznik do planu).
Za³¹cznikami do planu przekszta³cenia s¹:
l) projekt uchwa³y w sprawie przekszta³cenia spó³ki,
2) projekt umowy lub statutu spó³ki przekszta³conej,
3) wycena maj¹tku (aktywów i pasywów) spó³ki przekszta³canej,
4) sprawozdanie finansowe sporz¹dzone na cele przekszta³cenia na dzieñ w miesi¹cu poprze
dzaj¹cym przed³o¿enie wspólnikom planu przekszta³cenia, z zastosowaniem takich samych meto
d i w takim samym uk³adzie, jak roczne sprawozdanie finansowe.
Warto æ bilansowa maj¹tku ustalana jest na okre lony dzieñ w miesi¹cu poprzedzaj¹cym przed³
wspólnikom planu przekszta³cenia po to, aby miêdzy dniem wyceny a dniem podjêcia uchwa³y n
ie up³yn¹³ zbyt d³ugi okres. Sporz¹dzony jest specjalny bilans przekszta³ceniowy. Powinien
n byæ sporz¹dzony, tak jak bilans roczny a nie likwidacyjny; nie s¹ wiêc brane pod uwagê s
k³adniki maj¹tkowe wed³ug warto ci zbywczej. Natomiast nale¿y braæ pod uwagê wszelkie przes
owania i odpisy amortyzacyjne. Na podstawie sprawozdania, którego bilans jest czê ci¹ sk³a
dow¹, ustala siê warto æ udzia³ów (akcji) wspólników. Plan przekszta³cenia oraz za³¹czniki
ne s¹dowi rejestrowemu wraz z wnioskiem o wyznaczenie bieg³ego rewidenta. W tym przy
padku, inaczej jak to jest w przypadku po³¹czenia i podzia³u, s¹d ustanawia jednego lub
kilku bieg³ych rewidentów (A. Witasz, w: Kodeks, s. 1242), tj. tych, którzy podlegaj¹ us
tawie z 13.10.1994 r. o bieg³ych rewidentach i ich samorz¹dzie (tekst jedn. Dz.U. z
2001 r. Nr31, poz. 359). S¹d wybiera bieg³ego rewidenta z listy bieg³ych. Zakres upraw
nieñ bieg³ych rewidentów jest okre lony w art. 3 cytowanej powy¿ej ustawy. Do jego uprawni
eñ nale¿y m.in. badanie sprawozdañ finansowych, us³ugowe prowadzenie ksi¹g rachunkowych i
podatkowych, dokonywanie przegl¹du sprawozdañ finansowych, ekspertyz, opinii ekonomi
czno-finansowych. Bieg³y rewident ma za zadanie zbadaæ plan przekszta³cenia pod wzglêdem
poprawno ci i rzetelno ci. Chodzi tu o spe³nienie wszelkich wymogów formalnych (forma p
isemna, forma aktu notarialnego w spó³kach jednoosobowych) i merytorycznych. Badanie
pod k¹tem rzetelno ci rozu-
STRONA 443
-miane powinno byæ jako zgodno æ z rzeczywistym przebiegiem operacji gospodarczych (A.
Kidyba, Kodeks, s. 887). Bieg³y ma obowi¹zek wydaæ na pi mie szczegó³ow¹ opiniê w terminie
aczonym przez s¹d, nie d³u¿szym ni¿ jednak ni¿ 2 miesi¹ce od dnia jego wyznaczenia.
Nb 475
Kolejn¹ faz¹ postêpowania przygotowawczego, bezpo rednio poprzedzaj¹c¹ czynno ci podejmowan
uchwal, jest zawiadomienie wspólników o zamiarze powziêcia uchwa³y o przekszta³ceniu i rea
lizowanie w nastêpstwie og³oszenia prawa przegl¹dania dokumentów. Zawiadomienie powinno
byæ dokonane dwukrotnie w odstêpie nie krótszym ni¿ 2 tygodnie i nie pó niej ni¿ na miesi¹c
d planowanym powziêciem uchwa³y. Do zawiadomienia nale¿y do³¹czyæ projekt uchwa³y o przeksz
niu oraz projekt umowy (statutu) spó³ki przekszta³conej. Nie ma takiego obowi¹zku, gdy z
awiadomienie odbywa siê przez og³oszenie (spó³ka akcyjna). Wspólnicy maj¹ prawo do przegl¹d
a w lokalu spó³ki dokumentów zwi¹zanych z przekszta³ceniem, tj. planu przekszta³cenia, za³¹
oraz opinii bieg³ego rewidenta.
Drug¹ faz¹ postêpowania przekszta³ceniowego jest podjêcie uchwa³y o przekszta³ceniu. Bezpo
o przed powziêciem uchwa³y wspólnikom nale¿y ustnie przedstawiæ istotne elementy tre ci pla
u przekszta³cenia i opinii bieg³ego rewidenta. Czyni siê tak m.in. z tego powodu, ¿e wspól
nicy mogli nie mieæ mo¿liwo ci realizacji prawa przegl¹dania dokumentów, a powinni byæ uprz
dzeni o istocie podejmowanej uchwa³y. Uchwa³y o przekszta³ceniu spó³ki podejmuj¹ wspólnicy
osobowych albo zgromadzenie wspólników (spó³ka z o.o.), b¹d walne zgromadzenie (spó³ka akc
. Uchwa³a powinna byæ zaprotoko³owana przez notariusza. Je¿eli przekszta³cana jest spó³ka o
owa w kapita³ow¹, za przekszta³ceniem spó³ki powinni wypowiedzieæ siê wszyscy wspólnicy (ja
komplementariusze, partnerzy). Je¿eli jest przekszta³cana spó³ka komandytowa oraz spó³ka ko
andytowo-akcyjna, za przekszta³ceniem musz¹ siê wypowiedzieæ komandytariusze b¹d akcjonari
sze reprezentuj¹cy co najmniej 2/3 sumy komandytowej b¹d kapita³u zak³adowego (art. 571 K
SH), chyba ¿e umowa lub statut przewiduj¹ warunki surowsze. Je¿eli ma miejsce przekszt
a³cenie spó³ki kapita³owej w osobow¹ (art. 575 KSH) za przekszta³ceniem musz¹ siê wypowiedz
nicy reprezentuj¹cy co najmniej 2/3 kapita³u zak³adowego (chyba ¿e umowa lub statut prze
widuj¹ warunki surowsze). Uchwa³a o przekszta³ceniu spó³ki kapita³owej w spó³kê komandytow¹
ndytowo-akcyjn¹ wymaga, oprócz uzyskania wymaganej w zdaniu poprzednim wiêkszo ci, zgody
osób, które w spó³ce przekszta³conej maj¹ byæ komplementariuszami. Zgoda musi byæ wyra¿ona
ie pisemnej pod rygorem niewa¿no ci.
STRONA 444
W przypadku takiego przekszta³cenia pozostali wspólnicy, tj. ci, którzy nie z³o¿yli stosow
nego o wiadczenia, staj¹ siê komandytariuszami lub akcjonariuszami spó³ki przekszta³conej (
rt. 576 § I KSH in fine). Je¿eli przekszta³ceniu ulega spó³ka kapita³owa w kapita³ow¹, uchw
i byæ podjêta przez wspólników reprezentuj¹cych co najmniej 50% kapita³u zak³adowego, wiêks
4 g³osów (art. 577 § I pkt 1 KSH), chyba ¿e umowa lub statut spó³ki przekszta³canej przewid
urowsze warunki. W przypadku przekszta³cenia spó³ki osobowej w osobow¹ za przekszta³ceniem
spó³ki musz¹ siê opowiedzieæ wszyscy wspólnicy spó³ki osobowej, bez wzglêdu na ich status.
Nb 476
Niezale¿nie od wymogów co do g³osowania uchwa³a o przekszta³ceniu spó³ki powinna zawieraæ c
mniej:
1) typ spó³ki, w jaki spó³ka zostaje przekszta³cona,
2) wysoko æ kapita³u zak³adowego, w przypadku przekszta³cenia w spó³kê z ograniczon¹ odpowi
o ci¹ b¹d w spó³kê akcyjn¹, albo wysoko æ sumy komandytowej, w przypadku przekszta³cenia w
w¹, albo warto æ nominaln¹ akcji, w przypadku przekszta³cenia w spó³kê komandytowo-akcyjn¹,
3) wysoko æ kwoty przeznaczonej na wyp³aty dla wspólników nie uczestnicz¹cych w spó³ce prze
onej, która nie mo¿e przekraczaæ 10% warto ci bilansowej maj¹tku spó³ki,
4) zakres praw przyznanych osobi cie wspólnikom uczestnicz¹cym w spó³ce przekszta³conej, je
i przyznanie takich praw jest przewidziane,
5) nazwiska i imiona cz³onków zarz¹du spó³ki przekszta³conej, w przypadku przekszta³cenia w
apita³ow¹, albo nazwiska i imiona wspólników prowadz¹cych sprawy spó³ki i maj¹cych reprezen
pó³kê przekszta³con¹, w przypadku przekszta³cenia w spó³kê osobow¹,
6) zgodê na brzmienie umowy albo statutu spó³ki przekszta³conej.
Nb 477
Wspólnicy spó³ki przekszta³canej nie musz¹ godziæ siê zarówno na samo przekszta³cenie, jak
udzia³ w spó³ce przekszta³conej. Spó³ka ma obowi¹zek wezwaæ wspólników, w sposób przewidzi
iadomieñ w spó³ce, do z³o¿enia w terminie miesi¹ca od dnia powziêcia uchwa³y o przekszta³ce
o wiadczeñ o zamiarze uczestniczenia w spó³ce przekszta³conej. Nie dotyczy to wspólników, k
z³o¿yli takie o wiadczenie w dniu powziêcia uchwa³y. Tak wiêc nie jest dopuszczalne z³o¿en
adczenia przed podjêciem uchwa³y (tak A. Krze , Kodeks, s. 641) Z³o¿enie o wiadczenia do pr
toko³u powinno byæ przyjête
STRONA 445
przez notariusza, a wiêc powinno mieæ formê notarialn¹. W pozosta³ych przypadkach, gdy nie
jest sk³adane do protoko³u, choæby by³o z³o¿one na posiedzeniu, wymaga formy pisemnej pod
ygorem niewa¿no ci. Je¿eli wspólnik nie ma zamiaru uczestniczyæ w spó³ce po przekszta³ceniu
sk³ada o wiadczenia o uczestniczeniu (A. Witosz, w: Kodeks, s. 1251). W takim przyp
adku, jak równie¿, gdy z³o¿y³ o wiadczenie o nieuczestniczeniu w spó³ce, przys³uguje mu ros
o wyp³atê kwoty odpowiadaj¹cej warto ci jego udzia³ów lub akcji w spó³ce przekszta³conej.
ze sprawozdaniem finansowym sporz¹dzonym na cele przekszta³cenia (warto æ bilansowa), w
spólnik, który nie ma zamiaru uczestniczyæ w spó³ce przekszta³conej i ma zastrze¿enia do rz
lno ci wyceny warto ci udzia³ów lub akcji, która zosta³a przyjêta w planie przekszta³cenia,
g³osiæ ¿¹danie ponownej wyceny warto ci bilansowej. Mo¿e to jednak uczyniæ najpó niej w dni
ia uchwa³y o przekszta³ceniu (A. Kidyba, Kodeks, s. 895). Uchwa³y w sprawie przekszta³ce
nia mog¹ byæ zaskar¿one w trybie powództwa o uchylenie uchwa³y, jak równie¿ mo¿e byæ wytocz
ztwo o stwierdzenie niewa¿no ci uchwa³y. Nie mo¿na jednak zaskar¿yæ uchwa³y tylko na podsta
zarzutu nierzetelnej wyceny. Mo¿na jednak z³o¿yæ ¿¹danie ponownej wyceny. Powództwo o uchy
ie uchwa³y albo stwierdzenie jej niewa¿no ci nale¿y wnie æ w krótszym od "zwyk³ych" sytuacj
minie, tj. w ci¹gu 1 miesi¹ca od otrzymania wiadomo ci o uchwale, nie pó niej ni¿ w ci¹gu 3
esiêcy od dnia powziêcia uchwa³y.
Nb 478
Ostatnim etapem procedury przekszta³cenia jest z³o¿enie wniosku o wpis przekszta³cenia d
o rejestru. Wnosz¹ go wszyscy cz³onkowie zarz¹du (spó³ki kapita³owe) lub wspólnicy maj¹cy p
reprezentacji spó³ki przekszta³canej (spó³ki osobowe). Po wpisaniu spó³ki przekszta³conej d
estru i jednoczesnym wykre leniu z rejestru spó³ki przekszta³canej, powinno siê og³osiæ o p
kszta³ceniu. W tym przypadku wniosek sk³ada równie¿ zarz¹d spó³ki przekszta³conej (spó³ki k
ale w przypadku spó³ek osobowych czyni¹ to wszyscy wspólnicy prowadz¹cy sprawy spó³ki prze
ta³conej.
3. Szczególne zasady zwi¹zane z przekszta³caniem
Nb 479
Omówiona powy¿ej procedura przekszta³cenia spó³ek odnosi siê do wszystkich form przekszta³c
ednak¿e w ka¿dej z form wystêpuj¹ pewne specyficzne rozwi¹zania, uzasadnione specyfik¹ dane
o przekszta³cenia. W ka¿dej z form przekszta³cenia wystêpuje specyfika zwi¹zana z podejmow
aniem uchwa³. Zosta³a ona omówiona w Nb. 473-478.
Przy po-
STRONA 446
-szczególnych formach przekszta³cenia wystêpuj¹ jeszcze inne szczególne rozwi¹zania.
3.1. Przekszta³cenie spó³ki osobowej w kapita³ow¹
Nb 480
W przypadku przekszta³cenia spó³ki jawnej (tak¿e spó³ki cywilnej), w której wszyscy wspólni
owadzili sprawy spó³ki, zastosowanie ma uproszczona procedura przekszta³cenia. Nie ma
wówczas obowi¹zku sporz¹dzania planu przekszta³cenia, nie ma konieczno ci zawiadamiania ws
pólników, nie musz¹ oni korzystaæ z prawa przegl¹dania dokumentów. Nale¿y przygotowaæ wszys
dokumenty bêd¹ce normalnie za³¹cznikami do planu, o którym mowa w art. 558 § 2 KSH. Natomia
t opinii bieg³ego rewidenta poddana jest wycena aktywów i pasywów spó³ki, a nie plan przek
szta³cenia. Innym szczególnym rozwi¹zaniem jest to, ¿e przy przekszta³ceniu w spó³kê akcyjn
jemy przepisy o tre ci dokumentu akcji (art. 328 KSH), pe³nych wk³adach na akcje (art.
329 KSH), terminach i wysoko ci wp³at na akcje itd. (art. 330 KSH). Natomiast je¿eli
przekszta³ceniu ulega spó³ka komandytowo-akcyjna, uniewa¿nieniu z dniem przekszta³cenia ul
egaj¹ dokumenty akcji, nawet je¿eli by³oby to przekszta³cenie w spó³kê akcyjn¹. Dlatego te¿
ydaæ nowe dokumenty akcji, gdy dochodzi do przekszta³cenia w spó³kê akcyjn¹. Innym szczegól
rozwi¹zaniem wystêpuj¹cym przy przekszta³ceniu spó³ki osobowej w kapita³ow¹ jest to, ¿e ws
rzekszta³canej spó³ki osobowej odpowiadaj¹ na dotychczasowych zasadach, solidarnie ze spó³k
rzekszta³con¹ za zobowi¹zania spó³ki powsta³e przed dniem przekszta³cenia przez okres 3 lat
icz¹c od tego dnia. W ten sposób nie dojdzie do "ucieczki" od odpowiedzialno ci w spó³ce o
sobowej i przyjêcia zasad nieodpowiedzialno ci w spó³ce kapita³owej. Wspólnicy spó³ki osobo
odpowiadaæ wed³ug dotychczasowych regu³ za zobowi¹zania powsta³e przed dniem przekszta³ceni
i nie bêd¹ ponosiæ odpowiedzialno ci za zobowi¹zania powsta³e po dniu przekszta³cenia (A.
yba, Kodeks, s. 906 i nast.; S. Krze , w: Kodeks, s. 647; A. Witasz, w: Kodeks, s.
1260 i nast.).
3.2. Przekszta³cenie spó³ki kapita³owej w osobow¹
Nb 481
Poza specyficznymi zasadami podejmowania uchwa³ o przekszta³ceniu i wyra¿eniu zgody na
bycie komplementariuszem, gdy dochodzi do przekszta³cenia w spó³kê komandytow¹ lub komand
ytowo-akcyjn¹, w art. 576 § 2 KSH nastêpuje odwo³anie do art. 573 KSH. Oznacza to, ¿e je¿el
dosz³o do przekszta³cenia spó³ki akcyjnej w spó³kê komandytowo-akcyjn¹, zastosowanie maj¹
8-330 KSH, odnosz¹ce siê do tre ci dokumentu akcji, pe³nych wk³adów na akcje, terminów i wy
o ci wp³at na akcje itd. Dokumenty akcji musz¹ byæ wydane na nowo, gdy¿ dotychcza-
STRONA 447
-sowe ulegaj¹ uniewa¿nieniu z dniem przekszta³cenia (A. Kidyba, Kodeks, s.9l1 i nast.)
.
3.3. Przekszta³cenie spó³ki kapita³owej w kapita³ow¹
Nb 482
Aby mog³o doj æ do przekszta³cenia spó³ki z o.o. lub akcyjnej, musi mieæ ona zatwierdzone s
wozdanie finansowe co najmniej za 2 ostatnie ³ata obrotowe. Je¿eli spó³ka prowadzi³a dzia³a
no æ przez okres krótszy ni¿ 2 lata, sprawozdanie finansowe powinno obejmowaæ ca³y okres dz
a³alno ci spó³ki, nie objêty rocznym sprawozdaniem finansowym. Innym warunkiem jest to, ab
y kapita³ zak³adowy spó³ki przekszta³conej by³ równy albo wiêkszy od kapita³u zak³adowego s
ta³canej. Je¿eli przekszta³ceniu ulega spó³ka akcyjna, to musi mieæ ona pokryty ca³y kapita
dowy, a dokumenty akcji takiej spó³ki ulegaj¹ uniewa¿nieniu z dniem przekszta³cenia. Jak bê
zie o tym mowa w pkt. 4, dotycz¹cym skutków przekszta³cenia, wspólnicy spó³ki przekszta³can
staj¹ siê wspólnikami spó³ki przekszta³conej. Przechodz¹ w zwi¹zku z tym prawa i obowi¹zki
. Regu³a przej cia praw i obowi¹zków wspólnika nie mo¿e byæ jednak sprzeczna z natur¹ (isto
ej spó³ki. Je¿eli wiêc prawa i obowi¹zki wspólnika spó³ki przekszta³canej nie s¹ zgodne z p
KSH o spó³ce przekszta³conej, wygasaj¹ one ex legê z dniem przekszta³cenia. Wspólnik, któr
rawa wygasaj¹, ma wobec spó³ki przekszta³conej roszczenie o uzyskanie stosownego wynagro
dzenia. Nale¿y je wyp³aciæ nie pó niej ni¿ w terminie l roku od dnia przekszta³cenia. Nie m
u zastosowania zasada, ¿e utrata uprawnieñ wymaga zgody wspólnika, którego dotyczy (art.
415 § 3 KSH). Spó³ka w umowie z uprawnionym mo¿e podj¹æ inne decyzje. Z kolei, je¿eli wspó
by³ zobowi¹zany wobec spó³ki przekszta³canej do powtarzaj¹cych siê wiadczeñ niepieniê¿nych
niæ od tego obowi¹zku wobec spó³ki, p³ac¹c spó³ce stosowne wynagrodzenie. Zwolnienie z obow
ie wymaga zgody, ale ju¿ wynagrodzenie powinno byæ uzgodnione. Innym specyficznym ro
zwi¹zaniem, przyjêtym przy przekszta³ceniu spó³ki kapita³owej, jest to, ¿e chronione s¹ int
obligatariuszy, gdy¿ art. 580 KSH przyjmuje zasadê pe³nej kontynuacji ich praw w nowe
j spó³ce.
3.4. Przekszta³cenie spó³ki osobowej w osobow¹
Nb 483
W przypadku przekszta³cenia spó³ki jawnej (równie¿ cywilnej) lub partnerskiej, w której wsz
scy wspólnicy prowadzili sprawy spó³ki, zastosowanie ma jeszcze bardziej uproszczona p
rocedura przekszta³cenia, ni¿ mia³o to miejsce przy przekszta³ceniu spó³ki jawnej w kapita³
art. 572 KSH). W tym przypadku nie maj¹ zastosowania przepisy o fazie czynno ci przy
gotowawczych dotycz¹cych spo-
STRONA 448
-rz¹dzania planu przekszta³cenia, niektórych za³¹czników, nie ma potrzeby poddawaæ badaniu
umentów przez bieg³ego rewidenta, zawiadamiania wspólników, przegl¹dania przez nich dokume
ntów. Jedynymi dokumentami, jakie nale¿y przygotowaæ, s¹: projekt uchwa³y w sprawie przeks
zta³cenia spó³ki i projekt umowy (statutu) spó³ki przekszta³conej (art. 558 § 2 pkt. 1 i 2
). Przepisy szczególne, odnosz¹ce siê do przekszta³cenia spó³ki osobowej w osobow¹, wprowad
ponadto szczególny tryb przekszta³cenia spó³ki jawnej w komandytow¹ lub komandytowo-akcyjn¹
W przypadku mierci wspólnika spó³ki jawnej jego spadkobierca mo¿e ¿¹daæ przekszta³cenia t
spó³kê komandytow¹ lub komandytowo-akcyjn¹ i przyznania statusu odpowiednio komandytarius
za lub akcjonariusza. Spó³ka powinna uwzglêdniæ ¿¹danie spadkobiercy zmar³ego wspólnika, ch
pozostali wspólnicy podejm¹ uchwa³ê o rozwi¹zaniu spó³ki. Natomiast, je¿eli spó³ka uwzglêdn
obiercy, powinna przeprowadziæ ca³e postêpowanie przekszta³ceniowe od uzgodnienia planu
przekszta³cenia a¿ do zawiadomienia wspólników i realizacji przez nich prawa przegl¹dania
dokumentów (art. 557-561 KSH). Przy omawianym trybie przekszta³cenia, aby
unikn¹æ zmiany zasad odpowiedzialno ci, wspólnicy spó³ki przekszta³conej odpowiadaj¹ za zob
ia spó³ki powsta³e przed dniem przekszta³cenia na dotychczasowych zasadach przez okres 3
lat, licz¹c od tego dnia. Nastêpuje wiêc utrzymanie zasad dotycz¹cych odpowiedzialno ci:
nieograniczonej, ograniczonej lub wy³¹czonej (akcjonariusz w spó³ce komandytowo-akcyjnej
) w zale¿no ci od dotychczas posiadanego statusu.
4. Skutki przekszta³cenia
Nb 484
Niektóre skutki przekszta³cenia spó³ki zosta³y omówione w pkt. 3, odnosz¹cym siê do szczegó
rybów przekszta³cenia. Uzupe³niaj¹ one jednak tre æ art. 553-554 KSH, okre laj¹cych ogólne
prawne przekszta³cenia. Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, podstawowym skutkiem przekszta³c
enia ma byæ to¿samo æ podmiotu przekszta³conego i przekszta³canego. Dochodzi tylko do zmian
formy prawnej spó³ki. Zasada wyra¿ona w art. 553 KSH ró¿ni siê od regu³ wyra¿onych w odnie
u do po³¹czenia (art. 494 KSH) i podzia³u (art. 531 KSH), statuuj¹cych zasadê sukcesji i w
prowadza zasadê kontynuacji podmiotowej. W przypadku przekszta³cenia spó³ka przekszta³cona
nie wstêpuje w prawa i obowi¹zki, ale przys³uguj ¹ jej ex lege wszystkie prawa i obowi¹zk
i spó³ki przekszta³canej. Spó³ka przekszta³cona jest wiêc przez ca³y czas podmiotem tych pr
obowi¹zków (A. Kidyba, Kodeks, s. 878 i nast.).
STRONA 449
Dope³nieniem zasady kontynuacji jest art. 553 § 2 KSH, który odnosi siê do kontynuacji p
raw i obowi¹zków administracyjno-prawnych. W takim przypadku spó³ka przekszta³cona pozosta
je podmiotem zezwoleñ, koncesji, ulg, które zosta³y przyznane spó³ce przed jej przekszta³ce
iem. Jednak¿e utrzymanie tych praw i obowi¹zków jest uwarunkowane brakiem zastrze¿eñ w udz
ielonym zezwoleniu, koncesji, uldze lub ustawie co do przej cia praw. Je¿eli stanowi¹
one inaczej, prawa i obowi¹zki nie przechodz¹ na spó³kê przekszta³con¹. Art. 553 § 3 KSH st
, ¿e wspólnicy spó³ki przekszta³canej staj¹ siê z dniem przekszta³cenia wspólnikami spó³ki
ej. Jednak¿e ze wzglêdu na specyfikê trybów przekszta³ceñ nie wszystkie prawa wspólników pr
a nich w spó³ce przekszta³conej. Wi¹¿e siê to ze specyfik¹ ka¿dej z form spó³ki (osobowych,
ch). Nawet przy przekszta³ceniu jednorodnym spó³ki kapita³owej w kapita³ow¹ czy osobowej w
sobow¹ nie dochodzi do przejêcia wszystkich praw i obowi¹zków wspólników. Odpowiednio nale¿
nie¿ stosowaæ art. 231 KP, który jednak odnosi siê do przej cia zak³adu pracy na innego pra
odawcê. Przy przekszta³ceniu spó³ka przekszta³cona staje siê stron¹ dotychczasowych stosunk
acy, czyli wstêpuje we wszystkie prawa i obowi¹zki poprzednika.
Innym skutkiem przekszta³cenia jest konieczno æ zmiany firmy. Mo¿e ona polegaæ tylko na zm
ianie dodatku wskazuj¹cego na charakter spó³ki, ale konieczna mo¿e byæ te¿ zmiana korpusu.
tym ostatnim przypadku spó³ka przekszta³cona ma obowi¹zek podawania w nawiasie danej fi
rmy obok nowej, z dodatkiem wyrazu "dawnej". Powinna u¿ywaæ takiej firmy przez okres
co najmniej roku od dnia przekszta³cenia (art. 554 KSH) zob. S. Krze , w: Kodeks, s
. 634.
§ 11. Spó³dzielnie
Literatura: M. Gersdorf, J. Ignatowicz, Prawo spó³dzielcze. Komentarz, Warszawa 1985
; M. Jasiakiewicz, Wybrane problemy stosowania przepisów o reprezentacji spó³dzielni,
Gdañskie Studia Prawnicze 1999, t. V; W Jastrzêbski, Pe³nomocnicy spó³dzielni, NP 1979, Nr
4; K. Kruczalak, Prawo handlowe, Zarys wyk³adu, Warszawa 1997; L. Myczkowski, Naj
nowsze zmiany w prawie spó³dzielczym, MoP 1994, Nr 12; Z. Niedba³a, Sytuacja prawna cz³o
nków zarz¹du spó³dzielni w wietle prawa spó³dzielczego, RPEiS 1985, Nr 2; J. Okolski (red.
Prawo handlowe, Warszawa 1999; J. Petraniuk, Podzia³ spó³dzielni w wietle prawa polskie
go, Lublin 1997; K. Pietrzykowski, Powstanie i ustanie stosunku cz³onkostwa w spó³dzie
lni, Warszawa 1990; K. Pietrzykowski, Prawo spó³dzielcze. Komentarz do zmienionych p
rzepisów, Warszawa 1995; K. Pietrzykowski, Spó³dzielnie mieszkaniowe. Komen-
STRONA 450
-tarz, Warszawa 2001; A. Stefaniak, Prawo spó³dzielcze. Komentarz. Orzecznictwo. Sko
rowidz, Warszawa 1997; P. Suski, Rejestry s¹dowe spó³ek handlowych, spó³dzielni, przedsiêbi
rstw pañstwowych, Warszawa 1994; M. Wrzo³ek-Romañczuk, Postêpowanie wewn¹trzspó³dzielcze, W
zawa 1991.
I. Definicja spó³dzielni
Nb 485
W Polsce przez d³ugi okres spó³dzielnie odgrywa³y -obok przedsiêbiorstw pañstwowych -najist
tniejsz¹ rolê gospodarcz¹. Ich rola obecnie ulega zmianie, tak jak zmianie ulega zakre
s sfer dzia³alno ci spó³dzielni. Bezsprzecznie, tak jak przedsiêbiorstwa pañstwowe, równie¿
lnie w niektórych dzia³aniach zostaj¹ wypierane przez spó³ki prawa handlowego.
Spó³dzielnia jest dobrowolnym i samorz¹dnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób o zm
iennym sk³adzie osobowym i zmiennym funduszu udzia³owym, które prowadzi wspólne przedsiêbi
orstwo w celu zaspokajania interesów i potrzeb ekonomicznych, socjalnych lub kultu
ralnych swoich cz³onków. Obecnie definicja spó³dzielni istotnie odbiega od poprzedniej,
zawieraj¹cej elementy gospodarki nakazowo-rozdzielczej w ustroju socjalistycznym.
Na plan pierwszy w definicji spó³dzielni wy³ania siê element dobrowolno ci zrzeszania nieo
graniczonej liczby osób. Oznacza to, ¿e spó³dzielnia ma zrzeszeniowy charakter; mog¹ do ni
ej przyst¹piæ osoby z nieograniczonego krêgu (zasada otwartych drzwi). Spó³dzielnia jest w
iêc korporacj¹ osób, które ³¹cz¹ siê dla osi¹gniêcia wspólnego celu. Cel wspólny nie powini
eru jednorazowego, ale charakter trwa³y. Charakter korporacyjny spó³dzielni jest jej k
onstytutywn¹ cech¹ i nie jest kwestionowany w literaturze (K. Pietrzykowski, Prawo,
s. 8; A. Stefaniak, Prawo, s. 8). Ten typ korporacyjnej osoby prawnej, której subs
tratem s¹ osoby, nale¿y odró¿niæ od osób prawnych typu zak³adowego (fundacje, przedsiêbiors
których substratem jest maj¹tek. Korporacyjny charakter spó³dzielni nie powinien równie¿ b
kwestionowany w przypadku tworzenia spó³dzielni przez osoby prawne. Wi¹¿e siê to przede ws
zystkim z okoliczno ci¹ ¿e wszelkie stosunki maj¹tkowe miêdzy cz³onkami a spó³dzielni¹ s¹ p
ane stosunkom niemaj¹tkowym, stosunkowi cz³onkostwa przede wszystkim. Podmiotem praw
i obowi¹zków maj¹tkowych mo¿e byæ tylko cz³onek spó³dzielni. Prawa te powstaj¹ i gasn¹ z n
ub ustaniem cz³onkostwa w spó³dzielni. Jednak¿e z samej definicji spó³dzielni wynika równie
ment maj¹tkowy, wi¹¿¹cy siê ze zmienno ci¹ funduszu udzia³owego (maj¹cego jednak zwi¹zek ze
osobow¹), oraz okoliczno æ prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej. W ten sposób nale¿y
STRONA 451
przyj¹æ, ¿e poza substratem osobowym, który jest dominuj¹cy, wystêpuje tak¿e substrat maj¹t
pochodz¹cy z pierwotnego maj¹tku spó³dzielni i pó niejszego powiêkszonego tak¿e poprzez dz
ospodarcz¹.
Nb 486
Wspomniana dobrowolno æ zrzeszania siê wi¹¿e siê przede wszystkim ze swobod¹ tworzenia spó³
i jej rozwi¹zywania. Zasada ta nie oznacza jednak¿e obowi¹zku przyjêcia do spó³dzielni tyc
wszystkich, którzy o wiadcz¹ taki zamiar, i dopuszczalno ci roszczenia ze strony osoby,
która chcia³aby byæ cz³onkiem, o nabycie cz³onkostwa (o wyj¹tku od tej zasady, gdy wynika
o prawo z ustawy, statutu, umowy zainteresowanego ze spó³dzielni¹ -por. M. Gersdorf, J
. Ignatowicz, Prawo, s. 54). Dobrowolno æ oznacza jednak, ¿e cz³onek spó³dzielni ma swobodê
cyzji co do ewentualnego zg³oszenia akcesu do spó³dzielni i nie ma w tym zakresie przy
musu, natomiast zawsze mo¿e z niej wyst¹piæ.
Zasada otwartych drzwi oznacza ponadto prawo bycia cz³onkiem w przypadku spe³niania
przez okre lone osoby wymogów statutowych. Te jednak mog¹ ograniczyæ mo¿liwo ci przyjmowani
cz³onków ze wzglêdu na mo¿liwo ci osi¹gniêcia celu spó³dzielni (wybudowanie okre lonej lic
kañ), potrzebê posiadania okre lonych kwalifikacji, umiejêtno ci itp.
Nb 487
Spó³dzielnie odmiennie, jak spó³ki kapita³owe i spó³ki komandytowo-akcyjne, dzia³aj¹ w opar
mienny fundusz udzia³owy. Spó³ki z o.o., akcyjne i komandytowo-akcyjne dzia³aj¹ w oparciu
o sta³y kapita³ zak³adowy, który ma okre lon¹ warto æ bez wzglêdu na zmieniaj¹cych siê wspó
kapita³u zak³adowego w spó³kach dokonuje siê w wyniku pewnych sformalizowanych czynno ci (n
. podwy¿szenie, obni¿enie). Natomiast w spó³dzielni zmienny fundusz udzia³owy jest -jak to
ju¿ wspomniano -konsekwencj¹ zmienno ci sk³adu osobowego. Cz³onek wstêpuj¹cy do spó³dzieln
owi¹zek zadeklarowaæ i wp³acaæ udzia³y okre lone statutem. Natomiast po ustaniu cz³onkostwa
ielnia ma obowi¹zek wyp³aty udzia³ów cz³onkowskich by³emu cz³onkowi. Charakterystyczne jest
ie¿ to, ¿e cz³onkostwo w spó³dzielni jest niezbywalne (inaczej ni¿ w spó³kach), a w konsekw
niezbywalne s¹ udzia³y cz³onkowskie.
Nb 488
Kolejn¹ cech¹ konstytutywn¹ spó³dzielni jest obowi¹zkowe wspólne prowadzenie dzia³alno ci g
czej w interesie jej cz³onków przez fakultatywne prowadzenie dzia³alno ci spo³ecznej i o wi
towo-kulturalnej na rzecz swoich cz³onków i ich rodowiska. Nast¹pi³y zmiany co do okre lan
a celu, w jakim spó³dzielnie mog¹ byæ tworzone. Dominuj¹cy
STRONA 452
sta³ siê cel gospodarczy, natomiast zniesiono jako obligatoryjne dzia³ania spo³eczne i o w
iatowo-kulturalne spó³dzielni. Na uwagê zas³uguje sformu³owanie "wspólna dzia³alno æ gospod
Oznacza to prowadzenie wspólnej dzia³alno ci w interesie tylko swoich cz³onków, a nie jak
ichkolwiek innych grup, np. inwestorów.
Nb 489
Poza elementami definicji spó³dzielni, zawartymi w art. l PrSpó³dz, nale¿y zwróciæ uwagê na
zasady ogólne -poza wspomnianymi wcze niej -odnosz¹ce siê do funkcjonowania spó³dzielni i
harakteryzuj¹ce ten typ korporacji w stosunku do innych. Maj¹ one ród³o w ogólnych regu³ac
ypracowanych w zasadach Miêdzynarodowego Zwi¹zku Spó³dzielczego (K. Pietrzykowski, Prawo
, s. 7- l l). W szczególno ci nale¿y zwróciæ uwagê na:
1) zasadê samorz¹dno ci i samodzielno ci,
2) zasadê jeden cz³onek, jeden g³os,
3) zasadê równo ci.
Zasada samorz¹dno ci spó³dzielni oznacza swobodê podejmowania decyzji przez w³asne organy.
rgany te maj¹ pe³niê kompetencji w zakresie funkcjonowania spó³dzielni, przyjmowania cz³onk
i ustalania cz³onkostwa, s¹ wybierane przez cz³onków, spory miêdzy nimi s¹ usuwane w drodze
postêpowania wewn¹trzspó³dzielczego itd. Z kolei, samodzielno æ spó³dzielni oznacza niezale
sunku do podmiotów zewnêtrznych. Dotyczy to w szczególno ci zmiennych zasad zwi¹zanych z t
worzeniem spó³dzielni, roli Rady Spó³dzielczej. Bez wzglêdu na liczbê posiadanych udzia³ów,
owie maj¹ równe prawo g³osu na walnym zgromadzeniu. Ró¿ni to istotnie spó³dzielniê od spó³e
ych.
W spó³dzielniach obowi¹zuje wiêc zasada: jeden cz³onek, jeden g³os (wyj¹tki mog¹ wyst¹piæ w
ch osób prawnych). Natomiast zasada równo ci cz³onków ma wymiar szerszy i dotyczy wszelkic
h praw i obowi¹zków cz³onków wynikaj¹cych ze stosunku cz³onkostwa. Zasada ta mo¿e byæ rozum
równie¿ w sensie w¹skim, tj. jako równo æ miêdzy spó³dzielni¹ a cz³onkami, gdy¿ nie wystêpu
rzêdno ci i podrzêdno ci miêdzy nimi.
II. Tworzenie spó³dzielni
Nb 490
Utworzenie spó³dzielni jest zespo³em czynno ci faktycznych i prawnych, zmierzaj¹cych do wp
isania jej do rejestru spó³dzielni. Powinno wiêc doj æ do:
l) wy³onienia grupy zamierzaj¹cej utworzyæ spó³dzielniê,
2) uchwalenia statutu spó³dzielni,
STRONA 453
3) potwierdzenia przyjêcia statutu,
4) dokonania wyboru tych organów spó³dzielni, których wybór -zgodnie ze statutem -nale¿y do
kompetencji walnego zgromadzenia lub dokonania wyboru komisji organizacyjnej,
5) wpisania spó³dzielni do rejestru przedsiêbiorców KRS.
Ad 1). Grupa, która zamierza utworzyæ spó³dzielniê zwana jest za³o¿ycielami. W spó³dzielnia
tórych za³o¿ycielami s¹ osoby fizyczne, powinno byæ co najmniej 10 za³o¿ycieli, natomiast j
za³o¿ycielami s¹ osoby prawne, za³o¿ycielami powinny byæ co najmniej 3 osoby prawne. W spó
lniach produkcji rolnej liczba za³o¿ycieli osób fizycznych nie mo¿e byæ mniejsza ni¿ 5 osób
e¿eli tworzona jest spó³dzielnia osób fizycznych i osób prawnych, za³o¿ycieli powinno byæ 1
ednio daje tak¹ odpowied art. 15 § PrSpó³dz, który przewiduje, ¿e spó³dzielnia musi liczyæ
iej dziesiêciu cz³onków, a spó³dzielnie produkcji rolnej piêciu cz³onków. S¹ to minima nie
o utworzenia, ale i istnienia spó³dzielni.
Ad 2). Za³o¿yciele powinni zwo³aæ zebranie, na którym jednomy lnie powinni uchwaliæ statut
iana statutu w toku dzia³alno ci wymaga kwalifikowanej wiêkszo ci 2/3 g³osów podjêtych jedn
ju¿ przez organ - walne zgromadzenie cz³onków). W doktrynie przyjmuje siê, ¿e statut jest
umow¹ cywilnoprawn¹ (K. Pietrzykowski, Prawo, s. 30; por. M. Gersdorf, J. Ignatowicz
, Prawo, s. 31) cz³onków za³o¿ycieli. Nie sposób jednak nie dostrzegaæ normatywnego charakt
ru statutu po zarejestrowaniu spó³dzielni, który to statut staje siê podstaw¹ normatywn¹ dz
a³ania spó³dzielni i obok PrSpó³dz, jest wyznacznikiem zdolno ci prawnej spó³dzielni. Ustaw
awo spó³dzielcze w art. 5 przewiduje dwa typy elementów tre ci statutu: obligatoryjne i
fakultatywne. Obligatoryjne sk³adniki tre ci statutu spó³dzielni okre la art. 5 § l PrSpó³d
k równie¿ inne, szczegó³owe postanowienia ustawy.
Do obligatoryjnych sk³adników statutu art. 5 § l zalicza:
l) oznaczenie nazwy z dodatkiem "spó³dzielnia" lub "spó³dzielczy" z podaniem jej siedzib
y,
2) przedmiot dzia³alno ci spó³dzielni oraz czas trwania, je li za³o¿ono j¹ na czas okre lo
3) wysoko æ wpisowego oraz wysoko æ i liczba udzia³ów, które cz³onek obowi¹zany jest zadekl
ern1iny wnoszenia i zwrotu oraz skutki niewniesienia udzia³u w terminie; je¿eli stat
ut przewiduje wnoszenie wiêcej ni¿ jednego udzia³u, mo¿e okre laæ ich górn¹ granicê,
4) prawa i obowi¹zki cz³onków,
5) zasady i tryb przyjmowania cz³onków, wypowiadania cz³onkostwa, wykre lania i wyklucz
ania cz³onków,
6) zasady zwo³ywania walnych zgromadzeñ, obradowania na nich i podejmowania uchwa³,
STRONA 454
7) zasady i tryb wyboru oraz odwo³ywania cz³onków organów spó³dzielni,
8) zasady podzia³u nadwy¿ki bilansowej (dochodu ogólnego) oraz pokrywania strat spó³dzieln
i.
Ustawa -Prawo spó³dzielcze pos³uguje siê specyficzn¹ metod¹ ustalenia tre ci statutu. Wydaj
iê nawet, ¿e wprowadzenie do statutu uregulowañ dotycz¹cych wymienionych wy¿ej kwestii nie
bêdzie wystarczaj¹ce do zarejestrowania spó³dzielni. Ustawa bowiem w kilkudziesiêciu prze
pisach okre la dodatkowe wymogi do uregulowania w statucie i to zarówno w stosunku d
o wszelkich spó³dzielni, jak i poszczególnych ich typów (szerzej por. K. Pietrzykowski,
Prawo, s. 33-38). Do najwa¿niejszych regu³ odnosz¹cych siê do wszystkich spó³dzielni nale¿¹
pisy: art. 15 § 2, art. 17 § 4, art. 18, 19 § l, art. 20 § 2, art. 21,22,24 § 1,2,4, art.
26 § 1, art. 30, 32 §1, la, 2, art.35§3, 5,art.37§ 1, 3, art.40 § 1, 2, art.41 § 1,3,4, art
45 § 1,4, art.49 § 11, art. 56 § 4, art. 59 § l, art. 77 § 2, art. 90 § l, art. 125 § 5 (ib
m).
Nb 491
Bardziej szczegó³owo okre lone s¹ zasady dotycz¹ce poszczególnych typów spó³dzielni: produk
nej, pracy, mieszkaniowych. Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, uzupe³niaj¹ce w stosunku do
obligatoryjnych sk³adników tre ci statutu maj¹ postanowienia fakultatywne. Te ostatnie m
og¹ wynikaæ bezpo rednio z postanowieñ ustawy -Prawo spó³dzielcze, jak równie¿ mog¹ byæ uzu
odnie z autonomi¹ woli cz³onków o inne poza ustaw¹ przepisy. Jednak¿e nie mog¹ pozostawaæ w
rzeczno ci z bezwzglêdnie obowi¹zuj¹cymi przepisami prawa oraz zasadami wspó³¿ycia spo³eczn
Nb 492
Ad 3). Statut musi byæ nie tylko uchwalony, ale musi mieæ miejsce formalna czynno æ o do
nios³ych skutkach prawnych, mianowicie z³o¿enie podpisów przez za³o¿ycieli spó³dzielni. Wyd
iê, ¿e umowa zawarta miêdzy za³o¿ycielami o utworzeniu spó³dzielni (umowa nienazwana -w orz
nictwie przyjmuje siê w¹tpliwie, ¿e jest to umowa spó³ki cywilnej; por. uchw. SN z 23.5.19
89 r., III CZP 34/89, OSN 1990, Nr 6, poz. 80) dokonuje siê ju¿ w chwili jej podjêcia.
Jednomy lno æ uchwalenia statutu wi¹¿e siê ze z³o¿onymi w ten sposób o wiadczeniami woli n
co do jego tre ci, ale równie¿ zwi¹zana jest ze spe³nieniem jednego z niezbêdnych warunków
utworzenia spó³dzielni. Z³o¿enie podpisów jest potwierdzeniem dokonanych czynno ci, które j
konieczne do podjêcia innych czynno ci w celu zarejestrowania spó³dzielni.
Nb 493
Ad 4). Kolejn¹ czynno ci¹ zwi¹zan¹ z procesem tworzenia spó³dzielni jest powo³anie organów
. Dotyczy to powo³ania rady nadzorczej oraz ewentualnie zarz¹du, je¿eli zgodnie ze sta
tutem wybór zarz¹du
jest przypisany do kompetencji walnego zgromadzenia. Oznacza to, ¿e gdyby zarz¹d by³ p
owo³any np. przez radê nadzorcz¹, to na zebraniu za³o¿ycieli nie musi byæ powo³any. Natomia
powo³ana rada nadzorcza powinna, jeszcze przed zg³oszeniem wniosku o wpis do rejestr
u, dokonaæ
STRONA 455
wyboru zarz¹du spó³ki. To w³a nie zarz¹d zg³asza wniosek o wpis do rejestru i jest podstawo
organem kieruj¹cym i reprezentuj¹cym spó³dzielniê.
Je¿eli jednak w czasie trwania zebrania za³o¿ycieli powsta³yby problemy z powo³aniem organó
, mo¿na utworzyæ komisjê organizacyjn¹ w sk³adzie co najmniej 3-osobowym. Komisja ta powin
na w okre lonym czasie doprowadziæ do powo³ania organów, np. poprzez kolejne zwo³anie zebr
ania. Komisja organizacyjna nie mo¿e byæ traktowana jako organ spó³dzielni, ale jako str
uktura organizacyjna, która jako bardziej operatywna ni¿ zebranie za³o¿ycieli, mo¿e doprow
adziæ do ustanowienia organów. Ma to te¿ przeciwdzia³aæ stanowi nieprzygotowanych obrad ze
brania, które nie potrafi³o wy³oniæ organów.
Nb 494
Ad 5). Spó³dzielnia jest wpisywana do rejestru przedsiêbiorców KRS. Por. uwagi Nb. 54.
III. Rodzaje spó³dzielni
Nb 495
Ustawa -Prawo Spó³dzielcze realizuje zasadê uregulowania przede wszystkim kwestii ogólny
ch odnosz¹cych siê do wszystkich rodzajów spó³dzielni, kwestie szczegó³owe wed³ug tych za³o
byæ uregulowane w przepisach szczególnych.
Spó³dzielnie mo¿emy podzieliæ na kilka typów:
1) spó³dzielnie dzia³aj¹ce na zasadach ogólnych,
2) spó³dzielnie produkcji rolnej,
3) spó³dzielnie pracy,
4) spó³dzielnie mieszkaniowe,
5) spó³dzielnie rzemie lnicze,
6) spó³dzielnie w dziedzinie bankowo ci,
7) spó³dzielnie oszczêdno ciowo-kredytowe.
Nb 496
Pierwszy typ spó³dzielni wi¹¿e siê z zastosowaniem ogólnych regu³ ich funkcjonowania, bez w
rêbnionych przepisów reguluj¹cych ich dzia³anie w sposób szczególny. Decyduj¹ca w przypadku
ch spó³dzielni bêdzie realizacja wspólnego celu gospodarczego, wi¹¿¹cego siê z dopuszczaln¹
przepisy prawa (np. niereglamentowan¹) sfer¹ aktywno ci. Bêdzie to wiêc dzia³alno æ us³ugow
ukcyjna, handlowa, budowlana itp., spe³niaj¹ca wymogi okre lone w art. 1-137 PrSpó³dz, prz
ewidziane w PrGosp itd.
STRONA 456
Nb 497
Poza spó³dzielniami dzia³aj¹cymi na zasadach ogólnych, ustawa PrSpó³dz i przepisy szczególn
aj¹ kilka typów spó³dzielni. Nale¿¹ do nich: spó³dzielnie produkcji rolnej, spó³dzielnie pr
lnie mieszkaniowe, bankowe i oszczêdno ciowo-kredytowe. W grupie spó³dzielni produkcji r
olnej wyró¿nia siê:
1) rolnicze spó³dzielnie produkcyjne,
2) inne spó³dzielnie zajmuj¹ce siê produkcj¹ roln¹,
3) spó³dzielnie kó³ek rolniczych (us³ug rolnych).
W rolniczych spó³dzielniach produkcyjnych przedmiotem dzia³alno ci jest prowadzenie wspóln
ego gospodarstwa rolnego, ale tak¿e dzia³alno æ na rzecz indywidualnych gospodarstw roln
ych cz³onków. Spó³dzielnia taka mo¿e prowadziæ inn¹ dzia³alno æ gospodarcz¹. Cz³onkami taki
g¹ byæ rolnicy bêd¹cy w³a cicielami lub posiadaczami samoistnych gruntów rolnych, dzier¿awc
u¿ytkownikami lub innymi posiadaczami zale¿nymi gruntów rolnych. Mog¹ wiêc byæ równie¿ inne
y maj¹ce kwalifikacje przydatne do pracy w spó³dzielni.
Cech¹ charakterystyczn¹ takich spó³dzielni jest mo¿liwo æ zobowi¹zania w statucie wnoszenia
a udzia³ami, wk³adów do spó³dzielni w postaci wszystkich swoich gruntów (lub ich czê ci). W
oszenie wk³adów gruntowych stanowi o specyfice takich spó³dzielni. Charakterystyczny dla
tego typu spó³dzielni jest równie¿ obowi¹zek wiadczenia pracy na rzecz spó³dzielni (jest
ie¿ prawo do pracy).
Inne spó³dzielnie zajmuj¹ce siê produkcj¹ roln¹ s¹ tak¹ grup¹ spó³dzielni produkcji rolnej,
stawowy cel maj¹ tylko wspólne prowadzenie gospodarstwa rolnego. Mo¿e dochodziæ wiêc do mo
dyfikacji przepisów reguluj¹cych funkcjonowanie rolniczych spó³dzielni produkcyjnych. W
takich spó³dzielniach cz³onkami s¹ osoby fizyczne.
Trzecim rodzajem w grupie spó³dzielni produkcji rolnej s¹ spó³dzielnie kó³ek rolniczych. Ic
rzedmiotem dzia³alno ci jest wiadczenie us³ug dla rolników i innych rodzajów us³ug wynikaj
z potrzeb rodowiska wiejskiego. Mog¹ siê one równie¿ zajmowaæ wytwarzaniem rodków i mate
a rolnictwa, przetwórstwem rolnym, produkcj¹ roln¹. W spó³dzielniach takich obok osób fizyc
nych cz³onkami mog¹ byæ osoby prawne.
Nb 498
Inn¹ kategori¹ spó³dzielni s¹ spó³dzielnie pracy. Przedmiotem dzia³alno ci gospodarczej tak
elni jest prowadzenie wspólnego przedsiêbiorstwa w oparciu o osobist¹ pracê cz³onków. Spó³d
ia i cz³onek spó³dzielni maj¹ obowi¹zek pozostawania ze sob¹ w stosunku pracy. Cz³onek ma p
o do zatrudnienia stosownie do swoich kwalifikacji zawodowych i osobistych, ale
z uwzglêdnieniem aktualnych mo¿liwo ci gospodarczych spó³dzielni. Stosunek pracy nawi¹zuje
iê poprzez spó³dziel-
STRONA 457
-cz¹ umowê o pracê. Za pracê w spó³dzielni cz³onek otrzymuje wynagrodzenie, na które sk³ada
grodzenie bie¿¹ce cz³onka i jego udzia³ w wysoko ci nadwy¿ki bilansowej przeznaczonej do po
zia³u miêdzy cz³onków zgodnie z zasadami uchwalonymi w statucie. Najczê ciej spó³dzielnie p
dzia³aj¹ jako spó³dzielnie inwalidów, niewidomych, rêkodzie³a ludowego i artystycznego.
Nb 499
Spó³dzielnie mieszkaniowe uregulowane s¹ przepisami ustawy -Prawo spó³dzielcze i ustawami
z 15.12.2000 r. o spó³dzielniach mieszkaniowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 4, poz. 27 ze zm
.).
Celem spó³dzielni mieszkaniowej jest zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych i innych po
trzeb cz³onków oraz ich rodzin, przez dostarczanie cz³onkom samodzielnych lokali miesz
kalnych lub domów jednorodzinnych, a tak¿e lokali o innym przeznaczeniu.
Przedmiotem dzia³alno ci spó³dzielni mo¿e byæ:
1) budowanie lub nabywanie budynków w celu ustanowienia na rzecz cz³onków spó³dzielczych l
okatorskich praw do znajduj¹cych siê w tych budynkach lokali mieszkalnych,
2) budowanie lub nabywanie budynków w celu ustanowienia na rzecz cz³onków odrêbnej w
i znajduj¹cych siê w tych budynkach lokali mieszkalnych lub lokali o innym przeznacz
eniu,
3) budowanie lub nabywanie domów jednorodzinnych w celu przeniesienia na rzecz cz³on
ków w³asno ci tych domów,
4) udzielanie pomocy cz³onkom w budowie przez nich budynków mieszkalnych lub domów je
dnorodzinnych,
5) budowanie lub nabywanie budynków w celu wynajmowania lub sprzeda¿y znajduj¹cych siê w
tych budynkach lokali mieszkalnych lub lokali o innym przeznaczeniu.
Spó³dzielnia ma obowi¹zek zarz¹dzania nieruchomo ciami stanowi¹cymi jej mienie lub nabytym
a podstawie ustawy mieniem jej cz³onków. Mo¿e ona zarz¹dzaæ nieruchomo ci¹ niestanowi¹c¹ je
a lub mienia jej cz³onków na podstawie umowy zawartej z w³a cicielem (wspó³w³a cicielami) t
eruchomo ci. Spó³dzielnia mo¿e prowadziæ równie¿ inn¹ dzia³alno æ gospodarcz¹ na zasadach o
rêbnych przepisach i w statucie, je¿eli dzia³alno æ ta zwi¹zana jest bezpo rednio z realiza
elu spó³ki.
Nb 500
Spó³dzielnie rzemie lnicze dzia³aj¹ na podstawie przepisów ustawy PrSpó³dz, do których odsy
0 ustawy z 22.3.1989 r. o rzemio le (Dz.U. Nr 17, poz. 92 ze zm.). Do g³ównych zadañ tak
ich spó³dzielni nale¿y dzia³alno æ w zakresie dzia³alno ci us³ugowej i wytwórczej rzemios³a
STRONA 458
udzielanie pomocy cz³onkom w wykonywaniu ich zadañ oraz prowadzenie w³asnej dzia³alno ci g
ospodarczej i spo³eczno-wychowawczej.
Nb 501
Kolejna z wymienionych grup to banki spó³dzielcze, dzia³aj¹ce na podstawie przepisów ustaw
y z 7.12.2000 r. o funkcjonowaniu banków spó³dzielczych ich zrzeszaniu siê i bankach zrz
eszaj¹cych (Dz.U. Nr 119, poz. 1252) i PrBank. Banki spó³dzielcze tworzone s¹ przez osob
y fizyczne w liczbie wymaganej dla za³o¿ycieli spó³dzielni, zgodnie z przepisami PrSpó³dz (
rt. 13 ust. 2 PrBank). Dodatkowo zastosowanie ma do nich ustawa -Prawo spó³dzielcze.
Banki spó³dzielcze tworzone s¹ na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego na wn
iosek za³o¿ycieli z uwzglêdnieniem zasad okre lonych ustaw¹ z 7.12.2000 r. o funkcjonowani
u banków spó³dzielczych, ich zrzeszaniu siê i bankach zrzeszaj¹cych. Statut banku spó³dziel
go powinien byæ pod rygorem niewa¿no ci sporz¹dzony w formie aktu notarialnego.
Banki spó³dzielcze mog¹ wykonywaæ nastêpuj¹ce czynno ci bankowe:
l) przyjmowaæ wk³ady pieniê¿ne p³atne na ¿¹danie lub z nadej ciem oznaczonego terminu oraz
dziæ rachunki tych wk³adów,
2) prowadziæ inne rachunki bankowe,
3) przeprowadzaæ bankowe rozliczenia pieniê¿ne,
4) udzielaæ kredytów i po¿yczek osobom fizycznym, prawnym i jednostkom organizacyjnym
niemaj¹cym osobowo ci prawnej, je li posiadaj¹ zdolno æ prawn¹, zamieszkuj¹cym, maj¹cym sie
prowadz¹cym dzia³alno æ gospodarcz¹ na terenie dzia³ania banku spó³dzielczego,
5) udzielaæ gwarancji bankowych i porêczeñ osobom fizycznym, prawnym i jednostkom orga
nizacyjnym niemaj¹cym osobowo ci prawnej, je li posiadaj¹ zdolno æ prawn¹, zamieszkuj¹cym l
j¹cym siedzibê na obszarze dzia³ania banku spó³dzielczego, w zakresie i trybie uzgodnio
nym z bankiem zrzeszaj¹cym,
6) nabywaæ i zbywaæ wierzytelno ci pieniê¿ne,
7) przechowywaæ przedmioty i papiery warto ciowe oraz udostêpniaæ skrytki sejfowe,
8) prowadziæ operacje czekowe i wekslowe,
9) wydawaæ karty p³atnicze oraz wykonywaæ operacje zwi¹zane z ich u¿ywaniem,
10) wykonywaæ inne czynno ci bankowe w imieniu i na rzecz banku zrzeszaj¹cego.
Bank spó³dzielczy mo¿e wykonywaæ okre lone czynno ci dewizowe na podstawie upowa¿nienia Pre
a Narodowego Banku Polskiego, je¿eli bank ten daje rêkojmiê nale¿ytego i bezpiecznego wy
konywania tych
STRONA 459
czynno ci oraz je¿eli sytuacja finansowa banku nie zagra¿a bezpieczeñstwu gromadzonych w
nim rodków. Za zgod¹ banku zrzeszaj¹cego banki spó³dzielcze mog¹ wykonywaæ inne czynno ci
owane w PrBank.
Nb 502
Z kolei, spó³dzielcze kasy oszczêdno ciowo-kredytowe (SKOK) dzia³aj¹ na podstawie ustawy z
4.12.1995 r. o spó³dzielczych kasach oszczêdno ciowo-kredytowych (Dz.U. z 1996 r. Nr l,
poz. 2 ze zm.). Zgodnie z art. 3 ust. l, celem kas jest gromadzenie rodków pieniê¿nych
wy³¹cznie swoich cz³onków, udzielanie im po¿yczek i kredytów, przeprowadzanie na zlecenie r
zliczeñ finansowych oraz po redniczenie przy zawieraniu umów ubezpieczenia na zasadach
okre lonych w ustawie o dzia³alno ci ubezpieczeniowej.
IV. Nabycie i ustanie cz³onkostwa w spó³dzielni
Nb 503
Nabycie cz³onkostwa mo¿e nast¹piæ w dwojakim trybie:
l) z mocy prawa,
2) przez przyjêcie.
Nb 504
Ad 1). W tym przypadku zasada dobrowolno ci odnosi siê równie¿ do swobodnej decyzji osób,
które chc¹ za³o¿yæ spó³dzielniê. W tym znaczeniu bêd¹c za³o¿ycielami spó³dzielni, z chwil¹
t powstaj¹ przes³anki nabycia cz³onkostwa pod warunkiem zawieszaj¹cym. Je li warunek ten s
iê zi ci, tj. spó³dzielnia zostanie zarejestrowana, osoby bêd¹ce za³o¿ycielami uzyskuj¹ cz³
z mocy prawa (art. ³ 7 § l PrSpó³dz). Z mocy prawa powstaje te¿ cz³onkostwo przy po³¹czeniu
ielni. Zgodnie z art. 100, cz³onkowie, którzy w chwili po³¹czenia nale¿eli do spó³dzielni p
jmowanej, staj¹ siê cz³onkami spó³dzielni przejmuj¹cej. Innym przypadkiem nabycia cz³onkost
z mocy prawa jest nabycie w wyniku podzia³u spó³dzielni (art. ³ ³2 PrSpó³dz). W przypadku n
cia cz³onkostwa przez po³¹czenie spó³dzielni wp³aty na udzia³y wpisuje siê cz³onkom spó³dzi
owanej w takiej wysoko ci, jaka wynika z ustalonej w sprawozdaniu finansowym kwoty
przejêtego funduszu udzia³owego (K. Kruczalak, Prawo, s. 339-340).
Nb 505
Ad 2). Poza wymienionymi przypadkami nabycia cz³onkostwa ex lege cz³onkostwo mo¿e pows
taæ dopiero na skutek z³o¿enia deklaracji przez potencjalnego cz³onka i przyjêcia do spó³dz
ni. Deklaracja powinna byæ z³o¿ona w formie pisemnej pod rygorem niewa¿no ci. Mo¿e byæ ona
przez osoby mniemaj¹ce pe³nej zdolno ci do czynno ci prawnych, a tak¿e przez pe³nomocnika.
Przyst¹pienie do spó³dzielni jest umow¹ zawart¹ miêdzy osob¹ ubiegaj¹c¹ siê o cz³onkostwo a
osu-
STRONA 460
-nek ³¹cz¹cy cz³onka ze spó³dzielni¹ ma charakter cywilnoprawny zobowi¹zuj¹cy i wzajemny (u
z 17.9.1992 r., III CZP 83/92, OSNC 1993, Nr 3, poz. 24). Stosunek cz³onkostwa po
wstaje z chwil¹ podjêcia uchwa³y o przyjêciu, a nie z chwil¹ zawiadomienia go pisemnie (M.
Gersdorf, J. 19natowicz, Prawo, s. 52).
Zasada otwartych drzwi, o której by³a mowa, nie oznacza, ¿e deklaracje wszystkich chêtny
ch musz¹ zostaæ przyjête. Spó³dzielnia ma pe³n¹ swobodê ustanowienia w statucie wymagañ, ja
z¹ odpowiadaæ osoby ubiegaj¹ce siê o cz³onkostwo (A. Stefaniak, Prawo, s. 26). Organ, który
ma kompetencjê do przyjêcia na cz³onka, musi byæ wskazany w statucie. Mo¿e to byæ ka¿dy z o
nów spó³dzielni zarówno zarz¹d, rada nadzorcza, jak i walne zgromadzenie. Najczê ciej jedna
zynno ci takie s¹ dokonywane przez zarz¹d. Niezale¿nie od tego, jaki organ przyjmuje w p
oczet cz³onka, przyjêcie powinno byæ potwierdzone na deklaracji podpisem dwóch cz³onków zar
u lub osób do tego przez zarz¹d upowa¿nionych z podaniem daty uchwa³y o przyjêciu. Uchwa³a
sprawie przyjêcia powinna byæ podjêta w ci¹gu miesi¹ca od dnia z³o¿enia deklaracji, chyba
atut przewiduje inny termin. Podobnie nale¿y post¹piæ przy zawiadomieniu o odmowie prz
yjêcia w poczet cz³onków, z tym jednak ¿e zawiadomienie o takiej uchwale powinno byæ dosta
rczone pisemnie wraz z uzasadnieniem w ci¹gu 2 tygodni od dnia jej powziêcia. W przy
padku gdy organem przyjmuj¹cym w poczet cz³onków zgodnie ze statutem jest zarz¹d lub rad
a, statut powinien wskazywaæ na organ, do którego s³u¿y odwo³anie od decyzji odmawiaj¹cej p
zyjêcia, oraz okre liæ termin wniesienia i rozpatrzenia odwo³ania (por. orz. SN z 30.3.1
983 r., I CR 344/82, OSNCP 1983, Nr II, poz. 184). Jak to ju¿ zosta³o powiedziane, o
soby ubiegaj¹ce siê o cz³onkostwo nie maj¹ roszczenia o przyjêcie do spó³dzielni, chyba ¿e
a to z przepisów ustawy, postanowieñ statutu czy umowy zawartej ze spó³dzielni¹ (orz. SN z
30.3.1983 r., I CR 344/82, OSNCP 1983, Nr 11, poz. 184). Osobie zg³aszaj¹cej siê nie
przys³uguje prawo podmiotowe, którego tre ci¹ by³oby uprawnienie do domagania siê, aby byæ
yjêtym na cz³onka. Gdyby odmówiono przyjêcia na cz³onka, ewentualne powództwo do s¹du ze wz
na brak odpowiedniego roszczenia ulega oddaleniu (orz. SN z 6.12.1963 r., I CR
997/62, OSNCP 1963, Nr 4, poz. 57).
Nb 506
Z chwil¹ nabycia cz³onkostwa, cz³onkowie nabywaj¹ prawa organizacyjne i maj¹tkowe przewidz
iane w ustawie i w statucie oraz obowi¹zki. Tak wiêc od tego momentu cz³onkostwo nie m
a wymiaru abstrakcyjnego, ale poprzez prawa i obowi¹zki cz³onka ulega ono konkretyza
cji. Stosunek ten ma charakter mieszany (niemaj¹tkowo-maj¹tkowy).
STRONA 461
Zasad¹ jest, ¿e nabycie cz³onkostwa wymaga pe³nej zdolno ci do czynno ci prawnych osób fizy
ych. Statut mo¿e jednak dopu ciæ cz³onkostwo osób nie maj¹cych zdolno ci do czynno ci prawn
ub maj¹cych ograniczon¹ zdolno æ. Dotyczy to w szczególno ci spó³dzielni inwalidów, niewido
a³oletnich i ubezw³asnowolnionych w spó³dzielniach mieszkaniowych, które naby³y prawo do lo
alu mieszkalnego w drodze dziedziczenia lub na podstawie zapisu (art. 207 PrSpó³dz).
Osoby takie nie mog¹ byæ jednak cz³onkami organów spó³dzielni, a w walnym zgromadzeniu bio
udzia³ przez swoich przedstawicieli ustawowych (M. Gersdorf, J. Ignatowicz, Prawo,
s. 83-84).
Nb 507
Prawa i obowi¹zki cz³onków okre la siê mianem praw i obowi¹zków wynikaj¹cych ze stosunku cz
wa oraz pochodnych od tego stosunku. Mog¹ one mieæ charakter niemaj¹tkowy lub maj¹tkowy.
W ród praw niemaj¹tkowych nale¿y wyró¿niæ przede wszystkim prawo cz³onka spó³dzielni do pr
rejestru cz³onków prowadzonego przez zarz¹d spó³dzielni, otrzymania odpisu statutu i zazna
jomienia siê z regulaminem spó³dzielni, brania udzia³u w organach spó³dzielni (bezpo rednio
walnym zgromadzeniu), prawo wyboru organów spó³dzielni, prawo g³osu na walnym zgromadzen
iu.
Do najwa¿niejszych praw maj¹tkowych wynikaj¹cych ze stosunku cz³onkostwa nale¿¹ prawo do ud
ia³u w nadwy¿ce bilansowej, a w poszczególnych typach spó³dzielni: prawo do pracy odpowiad
aj¹cej kwalifikacjom tego cz³onka, prawo do odpowiedniego wynagrodzenia za pracê(spó³dziel
nie pracy i spó³dzielnie produkcji rolnej), prawo do uzyskania spó³dzielczego prawa do l
okalu o powierzchni odpowiadaj¹cej wysoko ci wniesionego wk³adu i innym kryteriom okre l
onym w statucie. Nabycie cz³onkostwa skutkuje równie¿ wst¹pieniem w okre lone obowi¹zki maj
charakter maj¹tkowy i niemaj¹tkowy.
Do najwa¿niejszych obowi¹zków maj¹tkowych zaliczyæ nale¿y wniesienie wpisowego i zadeklarow
nych udzia³ów przez cz³onka oraz ewentualnie wniesienie wk³adów. Udzia³y wnoszone s¹ jednor
wo lub ratalnie, w zale¿no ci od postanowieñ statutu. Udzia³y mog¹ byæ wnoszone w pieni¹dzu
b innych warto ciach maj¹tkowych, które s¹ potrzebne spó³dzielni do wykonywania zadañ statu
ych. Udzia³y wnoszone w formie aportowej przeliczane s¹ na kwotê pieniê¿n¹ i tworz¹ ³¹cznie
z udzia³owy spó³dzielni, bêd¹cy sk³adnikiem maj¹tku spó³dzielni. Cz³onek spó³dzielni jest o
larowaæ co najmniej jeden udzia³ w wysoko ci okre lonej w statucie. Od obowi¹zku tego nie
mo¿na zwolniæ, nawet w trybie okre lonych postanowieñ statutowych. Statut mo¿e jednak zobo
wi¹zaæ cz³onków do zadeklarowania wiêkszej liczby udzia³ów, co do zasady rów-
STRONA 462
-nej warto ci. Statuty mog¹ jednak zró¿nicowaæ ten obowi¹zek, np. wymagaæ od jednych cz³onk
klarowania wiêkszej liczby udzia³ów ni¿ inni. W trakcie cz³onkostwa zbycie lub zastawienie
udzia³ów jest nieskuteczne. Wpisowe jest jednorazow¹ wp³at¹ gotówkow¹ wnoszon¹ przez cz³on
i¹zku z jego przyst¹pieniem do spó³dzielni. Wpisowe jest okre lon¹ kwot¹ albo ilorazem okre
j w statucie u³amkowej czê ci funduszu zasobowego spó³dzielni i liczby cz³onków spó³dzielni
tanu na koniec roku poprzedzaj¹cego rok przyst¹pienia cz³onka do spó³dzielni. Zasady (m.in
. wysoko æ i termin) wnoszenia wpisowego okre la statut. Mo¿e on równie¿ przewidywaæ, aby o
zadeklarowanych udzia³ów (których wniesienie jest obowi¹zkowe i z tego punktu widzenia
niezale¿ne od postanowieñ statutu) cz³onkowie wnie li wk³ady cz³onkowskie. Wk³ady mog¹ mieæ
ieniê¿n¹ (np. wk³ad budowlany w spó³dzielniach mieszkaniowych), niepieniê¿n¹ -w postaci rze
praw (np. oddanie w u¿ytkowanie, najem, dzier¿awê, do odp³atnego u¿ywania). Wk³ad mo¿e mie
e¿ formê pracy (art. 226 § l PrSpó³dz). Wk³ady cz³onkowskie s¹ przewidziane g³ównie w statu
lni mieszkaniowych, produkcji rolnej i pracy. Wk³ady zwiêkszaj¹ maj¹tek, ale nie wp³ywaj¹ n
udzia³y w funduszu udzia³owym.
Do innych obowi¹zków cz³onków nale¿y uczestniczenie w stratach spó³dzielni do wysoko ci zad
owanych udzia³ów w zale¿no ci od postanowieñ statutu. Cz³onek uczestniczy we wszystkich str
tach, równie¿ tych, które powsta³y przed jego przyjêciem do spó³dzielni.
Do najistotniejszych obowi¹zków niemaj¹tkowych nale¿y obowi¹zek lojalno ci cz³onka wobec sp
ni, polegaj¹cy na powstrzymaniu siê od takiego zachowania, które godzi³oby w cele i inte
resy spó³dzielni (A. Witasz, Prawo spó³dzielcze. Zarys wyk³adu, Katowice 1985, s. 120). Do
innych obowi¹zków nale¿y zaliczyæ obowi¹zek (odpowiadaj¹cy prawu) brania udzia³u w posiedz
ach walnego zgromadzenia i podporz¹dkowania siê uchwa³om walnego zgromadzenia.
Nb 508
Osoba przyjêta na cz³onka zachowuje ten przymiot a¿ do czasu utraty cz³onkostwa (K. Kruc
zalak, Prawo, s. 345). Generalnie mo¿emy stwierdziæ, ¿e istniej¹ nastêpuj¹ce przyczyny usta
ia cz³onkostwa:
l) wyst¹pienie ze spó³dzielni,
2) pozbawienie cz³onkostwa w spó³dzielni (wykluczenie, wykre lenie z rejestru cz³onków),
3) skre lenie cz³onka lub ustanie osoby prawnej bêd¹cej cz³onkiem spó³dzielni,
4) rozwi¹zanie spó³dzielni.
STRONA 463
Nb 509
Ad l). Prawo cz³onka do wyst¹pienia ze spó³dzielni wynika z zasady dobrowolno ci wyra¿onej
art. l PrSpó³dz. Cz³onek mo¿e wyst¹piæ ze spó³dzielni z zachowaniem terminu i okresu wypow
nia. Wyst¹pienie jest jednostronnym o wiadczeniem woli cz³onka z³o¿onym wobec spó³dzielni,
konieczno ci podawania powodów, które po up³ywie okresu wypowiedzenia powoduje ustanie
cz³onkostwa (A. Stefaniak, Prawo, s. 36). O wiadczenie woli uwa¿a siê za z³o¿one z chwil¹ d
a do spó³dzielni w taki sposób, aby mog³a siê ona zapoznaæ z jego tre ci¹ (art. 61 zd. l KC
t¹ chwil¹ nastêpuje skutek w postaci rozpoczêcia biegu okresu wypowiedzenia wymaganego w
statucie.
Do skuteczno ci wyst¹pienia nie jest wymagana czyjakolwiek zgoda ze strony spó³dzielni.
Wyst¹pienie ze spó³dzielni cz³onka maj¹cego ograniczon¹ zdolno æ do czynno ci prawnych wyma
y przedstawiciela ustawowego wtedy, gdy skutkiem takiego wyst¹pienia by³oby zaci¹gniêcie
zobowi¹zania lub utrata prawa maj¹tkowego. W imieniu cz³onka nie, maj¹cego zdolno ci do c
zynno ci prawnych wypowiedzenia dokonuje przedstawiciel ustawowy. Dopuszczalne jes
t równie¿ wypowiedzenie cz³onkostwa w spó³dzielni (mieszkaniowej), pod warunkiem ¿e na miej
ce sk³adaj¹cego wypowiedzenie zostanie przyjêta inna wskazana przez niego osoba. Tak w
iêc wypowiedzenie bêdzie zale¿ne od spe³nienia siê warunku, tj. przyjêcia wskazanej osoby w
poczet cz³onków.
Nb 510
Ad 2). Pozbawienie cz³onkostwa w spó³dzielni w odró¿nieniu od wyst¹pienia, które jest jedno
onn¹ czynno ci¹ prawn¹ dokonywan¹ przez cz³onka, mo¿e nast¹piæ tylko w przypadkach okre lon
awie i statucie spó³dzielni. W art. 24 § l i 2 PrSpó³dz wskazane s¹ okoliczno ci, które pow
ykluczenie lub wykre lenie cz³onka.
Wykluczenie cz³onka mo¿e mieæ miejsce, gdy zaistniej¹ trzy przes³anki: wina cz³onka, ocena,
dalsze pozostawanie w grupie cz³onków nie da siê pogodziæ z postanowieniami statutu lub
zasadami wspó³¿ycia spo³ecznego (bezprawo æ), a tak¿e przyczyna wykluczenia powinna byæ ok
w ustawie lub statucie. Tylko ³¹czne zaistnienie wszystkich przes³anek mo¿e byæ przyczyn¹
ykluczenia.
Wykre lenie z rejestru cz³onków mo¿e mieæ z kolei miejsce, gdy zaistniej¹ nastêpuj¹ce przes
niewykonywanie obowi¹zków statutowych z przyczyn przez niego nie zawinionych, istnie
nie stosownej przyczyny oraz okre lenie przyczyny w statucie spó³dzielni. Najczêstszymi
przyczynami wskazanymi w statucie s¹: przyjêcie w poczet cz³onków osoby nie maj¹cej okre lo
ych kwalifikacji cz³onkowskich i niemo¿no æ ich nabycia, niezawiniona utrata lub ogranic
zenie zdolno ci do czynno ci prawnych, wyjazd na d³ugi okres za granicê czy zmiana miejs
ca zamieszkania, niewystar-
STRONA 464
-czaj¹ce wykonywanie obowi¹zków cz³onkowskich, a tak¿e niezawinione niewniesienie wpisoweg
o, udzia³u lub wk³adów (K. Pietrzykowski, Powstanie, s. 223). Szczególne zasady dotycz¹ce
wykre lenia wynikaj¹ równie¿ z przepisów odnosz¹cych siê do poszczególnych typów spó³dzieln
Zarówno wykluczenie, jak i wykre lenie s¹ prawem spó³dzielni, a nie jej obowi¹zkiem, tj. sp
elnia decyduje sama, czy mimo zaistnienia okre lonych przes³anek wykluczyæ czy wykre liæ c
z³onka. ‾aden organ zewnêtrzny nie mo¿e narzuciæ spó³dzielni takiej decyzji.
Nb 511
Ad 3). Naturalnym zdarzeniem powoduj¹cym ustanie stosunku cz³onkostwa jest mieræ cz³onka
bêd¹cego osob¹ fizyczn¹. W art. 25 § 1 zd. 1 PrSpó³dz mowa jest tylko o skre leniu zmar³ego
z rejestru cz³onków, natomiast nie odnosi siê bezpo rednio do ustania stosunku cz³onkostwa
. Jednak¿e przes³ank¹ skre lenia jest ustanie stosunku cz³onkostwa wskutek mierci cz³onka.
mo skre lenie ma charakter porz¹dkowy i nale¿y odró¿niæ je od wykre lenia, które jest jedno
n¹ czynno ci¹ prawn¹ spó³dzielni powoduj¹c¹ ustanie cz³onkostwa (M. Gersdorf, J. Ignatowicz
, s. 76). Analogiczne skutki jak mieræ osoby fizycznej niesie: " mieræ prawna" dla osob
y prawnej, to jest ustanie osoby prawnej bêd¹cej cz³onkiem spó³dzielni. Koniec bytu osoby
prawnej nastêpuje z chwil¹ wykre lenia jej z rejestru.
Nb 512
Ad 4). Ustanie cz³onkostwa wi¹¿e siê tak¿e z rozwi¹zaniem samej spó³dzielni. Skutek rozwi¹z
ielni dotyczy wszystkich, a nie jak w pozosta³ych przypadkach indywidualnych cz³onków.
Je¿eli spó³dzielnia zostaje wykre lona z rejestru, cz³onkostwo równie¿ ustaje.
Najwa¿niejszymi skutkami maj¹tkowymi wynikaj¹cymi z ustania cz³onkostwa s¹: prawo ¿¹dania p
z by³ego cz³onka zwrotu wp³aconego udzia³u, prawo ¿¹dania zwrotu wk³adów, je¿eli zosta³y wn
roszczenie o wyp³atê udzia³u w nadwy¿ce bilansowej. Cz³onek mo¿e rozporz¹dzaæ swoimi roszcz
i do spó³dzielni o wyp³atê udzia³ów oraz zwrot wk³adów lub o wyp³atê ich równowarto ci ze s
nia, w którym roszczenia te sta³y siê wymagalne. Jednak¿e wierzyciel cz³onka nie mo¿e uzysk
zaspokojenia z jego udzia³ów i wk³adów w czasie trwania cz³onkostwa. Wpisowego nie wyp³aca
iê by³emu cz³onkowi lub jego spadkobiercom. By³y cz³onek jest obowi¹zany do pokrywania stra
spó³dzielni, je¿eli w ci¹gu 6 miesiêcy od chwili ustania cz³onkostwa nast¹pi³o otwarcie je
widacji lub og³oszenie upad³o ci. Z kolei do najistotniejszych skutków -nie maj¹cych chara
kteru maj¹tkowego -nale¿y zaliczyæ: utratê wszelkich praw korporacyjnych przys³uguj¹cych mu
w spó³dzielni, w szczególno ci brania udzia³u w walnym zgromadzeniu,
STRONA 465
z czym wi¹¿e siê utrata prawa g³osu. Tylko wyj¹tkowo w walnym zgromadzeniu mo¿e braæ udzia³
uczony lub wykre lony cz³onek, ale tylko jako strona popieraj¹ca swoje odwo³anie i w zak
resie tylko spraw (popieranie, obrona) odwo³ania. By³y cz³onek traci równie¿ prawo do udos
têpniania i przegl¹dania rejestru cz³onków, udostêpniania mu odpisu statutu, przegl¹dania p
otoko³u walnego zgromadzenia, przegl¹dania rachunków rocznych i wyników oraz sporz¹dzania
z nich odpisów, przegl¹dania protoko³ów likwidacji itd.
Nb 513
Zgodnie z art. 24 § 4 zd. l PrSpó³dz, wykluczenia lub wykre lenia mo¿e dokonaæ zale¿nie od
tanowieñ statutu rada nadzorcza lub walne zgromadzenie spó³dzielni, a nie mo¿e tego doko
naæ zarz¹d. Uchwa³a taka powinna byæ zaprotoko³owana. Je¿eli wykluczenia lub wykre lenia do
uje rada, statut powinien okre liæ termin, w ci¹gu którego wykluczony lub wykre lony cz³one
ma prawo odwo³aæ siê od tej uchwa³y do walnego zgromadzenia. Odwo³anie to odbywa siê w tzw
postêpowaniu wewn¹trzspó³dzielczym, uregulowanym w art. 32 PrSpó³dz oraz postanowieniach s
atutu. Po wyczerpaniu postêpowania wewn¹trzspó³dzielczego wykluczony lub wykre lony cz³onek
mo¿e zaskar¿yæ do s¹du uchwa³ê walnego zgromadzenia z powodu jej niezgodno ci z przepisami
wa lub postanowieniami statutu.
V. Zasady dzia³ania spó³dzielni
1. Uwagi ogólne
Nb 514
Spó³dzielnia nabywa osobowo æ prawn¹ z chwil¹ wpisania do rejestru. W zwi¹zku z tym dzia³a
rzez swoje organy. Zgodnie z art. 35 § 1 PrSpó³dz, organami spó³dzielni s¹:
1) walne zgromadzenie (zebranie przedstawicieli),
2) rada nadzorcza,
3) zarz¹d,
4) zebranie grup cz³onkowskich (w spó³dzielniach, w których walne zgromadzenie jest zastêp
owane przez zebranie przedstawicieli).
Nb 515
Walne zgromadzenie spó³dzielni jest organem o najwa¿niejszych kompetencjach, co ustawa
okre la jako "organ najwy¿szy". Nale¿y to rozumieæ zarówno w kontek cie kompetencji uchwa³
wczych, jak i trybu odwo³awczego w postêpowaniu wewn¹trzspó³dzielczym. Walne zgromadzenie
mo¿e byæ zast¹pione przez zebranie przedstawicieli (art. 37), je li statut tak sta-
STRONA 466
-nowi. Chodzi w takim przypadku o mo¿liwo æ operatywnego dzia³ania cz³onków spó³dzielni. W
adku zmiennej liczby cz³onków podejmowanie uchwa³ mo¿e byæ utrudnione równie¿ w sensie tech
znym. Statut, przewiduj¹c tak¹ sytuacjê, powinien okre liæ zasady ustalania liczby przedst
awicieli i ich wyboru oraz czas trwania przedstawicielstwa. Na walnym zgromadzen
iu (podobnie na zebraniu przedstawicieli) obowi¹zuj¹ analogiczne zasady dzia³ania. Prz
ede wszystkim obowi¹zuje zasada, ¿e cz³onek mo¿e braæ udzia³ w walnym zgromadzeniu tylko os
bi cie. Tylko je¿eli ustawa stanowi inaczej, mo¿liwe jest dzia³anie przez przedstawiciel
i. Natomiast osoby prawne bêd¹ce cz³onkami spó³dzielni bior¹ udzia³ w walnym zgromadzeniu p
z ustanowionego w tym celu pe³nomocnika, który nie mo¿e zastêpowaæ wiêcej ni¿ jednego cz³on
formu³owanie powy¿sze oznaczaæ by mog³o, ¿e nie jest mo¿liwe uczestniczenie w walnym zgroma
zeniu poprzez organ. Wydaje siê to nieporozumieniem i nie ma przeszkód, aby osoba pr
awna by³a reprezentowana przez organ. Niezale¿nie od powy¿szej sytuacji reprezentacji
jednoosobowej, mo¿liwe jest wyst¹pienie jednego cz³onka zarz¹du mimo istnienia reprezent
acji ³¹cznej. Uczestniczenie w walnym zgromadzeniu dotyczy czynno ci o charakterze org
anizacyjnym, dlatego te¿ nie nale¿y rozci¹gaæ zasad reprezentacji ³¹cznej na omawian¹ sytua
Mimo reprezentacji ³¹cznej, jeden cz³onek zarz¹du mo¿e braæ udzia³ w walnym zgromadzeniu i
onywaæ stosownych czynno ci, w tym g³osowaæ, zabieraæ g³os itp. Optymalnym rozwi¹zaniem jes
ednak¿e ustanowienie -w celu uczestniczenia w walnym zgromadzeniu -odrêbnego pe³nomocn
ika, który "wyrêczy" organy osoby prawnej. Wydaje siê, ¿e analogicznie do tego, jak to b
y³o w przypadku organu, reprezentowaæ na walnym zgromadzeniu mo¿e równie¿ przedstawiciel u
stawowy osoby prawnej.
Nb 516
Na walnym zgromadzeniu obowi¹zuje zasada -odmienna ni¿ w spó³kach kapita³owych -¿e ka¿dy cz
ma jeden g³os bez wzglêdu na liczbê posiadanych udzia³ów. Jednak¿e gdy cz³onkami spó³dziel
yæ wy³¹cznie osoby prawne, zasada ta mo¿e zostaæ zmieniona i mog¹ zostaæ ustalone inne regu
owania. Te inne regu³y g³osowania mog¹ uzale¿niæ liczbê g³osów od posiadanych udzia³ów, je¿
ta jest zró¿nicowana miêdzy osobami prawnymi -cz³onkami. Mo¿liwe jest równie¿ uprzywilejowa
udzia³ów niektórych cz³onków osób prawnych, poprzez przyznanie niektórym z nich wiêkszej l
g³osów. Poza zwyk³ymi uczestnikami walnego zgromadzenia, tj. cz³onkami lub ich reprezen
tantami (w przypadku osób prawnych lub gdy w stosunku do osób fizycznych ustawa tak
stanowi) w zgromadzeniu mog¹ uczestniczyæ, ale bez prawa g³osu, przedstawiciele zwi¹zku
rewizyjnego, w którym spó³dzielnia jest zrzeszona, oraz Krajowej Rady Spó³dzielczej. Mog¹ o
i
STRONA 467
wypowiadaæ siê w sprawach bêd¹cych przedmiotem obrad, ale ich g³os traktowany jest jako ra
da, opinia, a nie ma charakteru wi¹¿¹cego.
Nb 517
Sposób zawiadomienia o odbyciu walnego zgromadzenia okre lony jest w statucie. O cza
sie, miejscu i porz¹dku obrad walnego zgromadzenia nale¿y zawiadomiæ cz³onków, zwi¹zek rewi
yjny, w którym spó³dzielnia jest zrzeszona oraz Krajow¹ Radê Spó³dzielcz¹. W przypadku gdy
zgromadzenie jest zast¹pione przez zebranie przedstawicieli, zawiadomienie, o który
m mowa, dotyczy wszystkich cz³onków spó³dzielni, a nie tylko przedstawicieli. Rada, 10%
cz³onków, nie mniej jednak ni¿ 3 cz³onków je¿eli nie zastrze¿ono w statucie wiêkszej liczby
, a w spó³dzielniach, w których istnieje zebranie przedstawicieli -1/3 przedstawicieli
na zebrania przedstawicieli lub zebrania grup cz³onkowskich, obejmuj¹cych co najmni
ej 1/5 ogólnej liczby cz³onków spó³dzielni) maj¹ prawo ¿¹dania zamieszczenia okre lonych sp
orz¹dku obrad, pod warunkiem ¿e wyst¹pi¹ z tym ¿¹daniem w terminie okre lonym w statucie. O
y, o których mowa w zdaniu poprzednim, maj¹ prawo ¿¹dania zwo³ania walnego zgromadzenia. W
alne zgromadzenie zwo³uje zarz¹d na wniosek tych osób lub organów, a tak¿e w zwi¹zku z wyma
aniem art. 39 § l PrSpó³dz. Zarz¹d ma obowi¹zek zwo³aæ walne zgromadzenie przynajmniej raz
oku w ci¹gu 6 miesiêcy po up³ywie roku obrachunkowego. Takie walne zgromadzenie mo¿emy o
kre liæ mianem zwyczajnego. W pewnych przypadkach zwo³ywania walnych zgromadzeñ na ¿¹danie,
posiedzenia takie mo¿emy okre liæ mianem nadzwyczajnych.
Nb 518
Uchwa³y walnego zgromadzenia musz¹ byæ podejmowane jedynie w sprawach objêtych porz¹dkiem
obrad podanym do wiadomo ci cz³onków w terminie i w sposób okre lony w statucie (np. liste
m poleconym, poprzez wywieszenie na tablicy og³oszeñ, poprzez og³oszenia w prasie itp.
). Uchwa³y walnego zgromadzenia podejmowane mog¹ byæ tylko na posiedzeniach. Podejmowa
ne s¹ one zwyk³¹ wiêkszo ci¹ g³osów przy kworum okre lonym na co najmniej 50% uprawnionych
ania, chyba ¿e ustawa lub statut stanowi¹ inaczej.
Zwyk³a wiêkszo æ g³osów oznacza, ¿e za uchwa³¹ g³osuje wiêcej cz³onków ni¿ przeciwko niej,
lko g³osy oddane za i przeciw uchwale. W takim przypadku nie uwzglêdnia siê g³osów wstrzym
uj¹cych, niewa¿nych itp. Zasady powy¿sze mog¹ byæ zmienione w statucie. Mo¿e byæ wiêc podwy
próg do podjêcia uchwa³y (np. wiêcej ni¿ 50% g³osów oddanych za uchwa³¹ przy uwzglêdnieniu
muj¹cych siê, kworum mo¿e byæ ustalone na poziomie 75% obecnych itd.). Z obrad walnego z
gromadzenia nale¿y sporz¹dziæ protokó³, który
STRONA 468
powinien byæ podpisany przez przewodnicz¹cego walnego zgromadzenia oraz inne osoby w
skazane w statucie (art. 41 § 3). Z brzmienia tego przepisu wynika, ¿e zgromadzenie
nale¿y rozpocz¹æ od wyboru przewodnicz¹cego, chyba ¿e ustalono w statucie zasady przewodni
czenia (np. stale przewodniczy przewodnicz¹cy rady nadzorczej).
Protoko³y s¹ jawne dla cz³onków spó³dzielni (równie¿ przedstawicieli zwi¹zku rewizyjnego, K
Rady Spó³dzielczo ci), co daje mo¿liwo æ realizowania przez cz³onków korporacyjnego prawa
l¹dania protoko³ów. Protoko³y musz¹ byæ przechowywane przez zarz¹d przez co najmniej 10 lat
chwa³y walnego zgromadzenia obowi¹zuj¹ wszystkich cz³onków, zarówno tych, którzy g³osowali
rzeciw czy nie byli obecni na walnym zgromadzeniu. Cz³onek spó³dzielni, zarz¹d spó³dzielni
raz prokurator (art. 5-60 KPC) mog¹ zaskar¿yæ do s¹du uchwa³ê w dwóch przypadkach: z powodu
j niezgodno ci z prawem lub z powodu niezgodno ci z postanowieniami statutu. Nale¿y wówc
zas wnie æ powództwo o uchylenie uchwa³y w ci¹gu 6 tygodni od dnia odbycia walnego zgromad
zenia. Je¿eli za powództwo wnosi cz³onek nieobecny na walnym zgromadzeniu na skutek jeg
o wadliwego zwo³ania, mo¿e on zaskar¿yæ uchwa³ê w ci¹gu 6 tygodni od powziêcia wiadomo ci p
go cz³onka o uchwale, nie pó niej jednak ni¿ przed up³ywem roku od odbycia walne go zgroma
dzenia. W przypadku je¿eli powództwo wnosi zarz¹d, spó³dzielniê reprezentuje rada. W pozost
ch przypadkach zaskar¿enia przez cz³onka spó³dzielniê reprezentuje zarz¹d. Je¿eli s¹d uchyl
wa³ê walnego zgromadzenia, to ma to moc prawn¹ wobec wszystkich cz³onków spó³dzielni ze sku
em ex tunc (od chwili podjêcia).
Nb 519
Walne zgromadzenie cz³onków (zebranie delegatów) decyduje o najwa¿niejszych sprawach spó³dz
elni. Prawo spó³dzielcze w art. 38 § l wskazuje na kompetencje tego organu, które s¹ zastr
ze¿one tylko dla niego i nie mog¹ byæ przenoszone na inny organ.
Do wy³¹cznej w³a ciwo ci walnego zgromadzenia nale¿y:
l) uchwalanie kierunków rozwoju dzia³alno ci gospodarczej oraz spo³ecznej i kulturalnej;
2) rozpatrywanie sprawozdañ rady, zatwierdzanie sprawozdañ rocznych i sprawozdañ finan
sowych oraz podejmowanie uchwa³ co do wniosków cz³onków spó³dzielni, rady lub zarz¹du w tyc
prawach i udzielanie absolutorium cz³onkom zarz¹du;
3) rozpatrywanie wniosków wynikaj¹cych z przedstawionego protoko³u polustracyjnego z d
zia³alno ci spó³dzielni oraz podejmowanie uchwa³ w tym zakresie;
STRONA 469
4) podejmowanie uchwa³ w sprawie podzia³u nadwy¿ki bilansowej (dochodu ogólnego) lub spo
sobu pokrycia strat;
5) podejmowanie uchwa³ w sprawie zbycia nieruchomo ci, zbycia zak³adu lub innej wyodrêbn
ionej jednostki organizacyjnej;
6) podejmowanie uchwa³ w sprawie przystêpowania do innych organizacji gospodarczych
oraz wystêpowania z nich;
7) oznaczanie najwy¿szej sumy zobowi¹zañ, jak¹ spó³dzielnia mo¿e zaci¹gn¹æ;
8) podejmowanie uchwa³ w sprawie po³¹czenia siê spó³dzielni, podzia³u spó³dzielni oraz li
widacji spó³dzielni;
9) rozpatrywanie w postêpowaniu wewn¹trzspó³dzielczym odwo³añ od uchwa³ rady;
10) uchwalanie zmian statutu;
11) podejmowanie uchwa³ w sprawie przyst¹pienia lub wyst¹pienia spó³dzielni ze zwi¹zku oraz
upowa¿nienie zarz¹du do podejmowania dzia³añ w tym zakresie;
12) wybór delegatów na zjazd zwi¹zku, w którym spó³dzielnia jest zrzeszona.
Poza wymienionymi kompetencjami statut mo¿e zastrzec do wy³¹cznej w³a ciwo ci walnego zgrom
dzenia podejmowanie uchwa³ równie¿ w innych sprawach.
3. Rada nadzorcza
Nb 520
Kolejnym organem obligatoryjnym w spó³dzielni jest rada nadzorcza, okre lana mianem ra
dy (zob. Rada Nadzorcza w systemie spó³dzielni, RPEiS 1987, Nr 2, s. 54 i nast.). Ko
mpetencje rady mo¿emy podzieliæ na kilka grup. Do najwa¿niejszych z nich nale¿y kontrola
i nadzór nad dzia³alno ci¹ spó³dzielni. Polegaj¹ one na prawie do badania okresowych spraw
añ oraz sprawozdañ finansowych, dokonywaniu okresowych ocen wykonywania przez spó³dzieln
iê jej zadañ gospodarczych ze szczególnym uwzglêdnieniem przestrzegania przez spó³dzielniê
w jej cz³onków oraz przeprowadzania kontroli nad sposobem za³atwiania przez zarz¹d wnios
ków organów spó³dzielni i jej cz³onków. Do kompetencji nale¿y tak¿e rozpatrywanie skarg na
no æ zarz¹du i w ramach nadzoru podejmowanie stosownych decyzji w stosunku do kontrolo
wanego. Druga grupa kompetencji rady obejmuje: uchwalanie planów gospodarczych i p
rogramów dzia³alno ci spo³ecznej i kulturalnej, zatwierdzanie struktury organizacyjnej s
pó³dzielni. Kompetencje te s¹ uzupe³niane uprawnieniami walnego zgromadzenia i ³¹cznie twor
grupê kompetencji uchwa³odawczych decy-
STRONA 470
duj¹cych o najistotniejszych sprawach spó³dzielni. Nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e to rada na bie¿
la plany gospodarcze dzia³alno ci spo³ecznej i kulturalnej, natomiast odbywa siê to w op
arciu o uchwalone przez walne zgromadzenie kierunki. Kolejna grupa kompetencji m
a z kolei pewien zwi¹zek z uprawnieniami zarz¹du. Mianowicie niektóre czynno ci podejmow
ane przez zarz¹d wymagaj¹ wcze niejszej uchwa³y rady. Nale¿¹ do nich: podejmowanie uchwa³ w
rawach:
l) nabycia i obci¹¿enia nieruchomo ci,
2) nabycia zak³adu lub innej jednostki organizacyjnej,
3) przyst¹pienia do organizacji spo³ecznych i wystêpowania z nich (a wiêc nie dotyczy to
np. utworzenia spó³ki, gdy¿ to nale¿y do walnego zgromadzenia),
4) czynno ci prawnych dokonywanych miêdzy spó³dzielni¹ a cz³onkami zarz¹du oraz reprezentow
e spó³dzielni przy tych czynno ciach.
S¹ to jedyne wyj¹tki od zasady, ¿e zarz¹d reprezentuje spó³dzielniê. W przypadku gdy dokonu
takich czynno ci rada, do reprezentowania spó³dzielni wystarczy dwóch cz³onków rady, przez
i¹ upowa¿nionych. W tej grupie kompetencji wyra nie nale¿y odró¿niæ wyra¿enie zgody na doko
okre lonych czynno ci prawnych przez zarz¹d ze skutkiem na zewn¹trz od tzw. reprezentac
ji wewnêtrznej.
Nb 521
Rada nadzorcza mo¿e zostaæ wyposa¿ona jeszcze w inne kompetencje, które wymieniaæ powinien
statut.
W przypadku walnego zgromadzenia i rady nadzorczej przyjêto tradycyjn¹ -co do zasady
-zasadê enumeratywnego okre lenia w ustawie i statucie kompetencji. Zarz¹d bêdzie korzy
sta³ natomiast z domniemania kompetencji.
Nb 522
Rada sk³ada siê z przynajmniej trzech cz³onków, wybieranych w zale¿no ci od postanowieñ sta
u przez walne zgromadzenie, zebranie przedstawicieli lub zebranie grup cz³onkowski
ch. Jest to wiêc przede wszystkim uzale¿nione od tego, jaki organ jest utworzony jak
o podstawowy organ uchwa³odawczy (czy jest to walne zgromadzenie, czy zebranie prz
edstawicieli) oraz od tego, czy w spó³dzielni istnieje organ -zebranie grup cz³onkowsk
ich. Do rady mog¹ byæ wybierani tylko cz³onkowie spó³dzielni.
W przypadku je¿eli cz³onkiem spó³dzielni jest osoba prawna, do rady mo¿e byæ wybrana osoba
ie bêd¹ca cz³onkiem spó³dzielni. Wówczas osoba prawna wskazuje tak¹ osobê. Jednak nie mo¿e
em rady sama osoba prawna. Do rady nadzorczej wybiera siê osoby spo ród nieograniczone
j liczby kandydatów. Jednak¿e w sk³ad rady nie mog¹ wchodziæ cz³onkowie zarz¹du oraz osoby
kierownikami bie¿¹cej dzia³alno ci gospo-
STRONA 471
-darczej spó³dzielni lub bêd¹ce pe³nomocnikami zarz¹du, a tak¿e osoby pozostaj¹ce z cz³onka
u lub kierownikami bie¿¹cej dzia³alno ci gospodarczej spó³dzielni w zwi¹zku ma³¿eñskim albo
ku pokrewieñstwa lub powinowactwa w linii prostej i w drugim stopniu linii bocznej
.
Nb 523
Uchwa³y o powo³aniu do rady podejmuje siê wiêkszo ci¹ zwyk³¹ bez uwzglêdnienia g³osów wstrz
niewa¿nych przy obecno ci co najmniej 50% wymaganych do g³osowania (je li statut nie st
anowi inaczej). Odwo³anie rady nadzorczej mo¿e odbyæ siê tylko w g³osowaniu tajnym wiêkszo
/3 g³osów przez organ, który j¹ wybra³. Rada nadzorcza wykonuje swoje uprawnienia kolegial
nie, choæ nie ma przeszkód, aby dokonano podzia³u czynno ci kontrolnych i nadzorczych miêd
zy cz³onkami. Jednak¿e ostateczne zatwierdzenie zarówno tych¿e czynno ci, jak i podejmowan
ie uchwa³, wyra¿enie zgody (o których mowa w art. 46) dokonywane jest w drodze uchwa³, z
wyk³¹ wiêkszo ci¹ g³osów (z uwzglêdnieniem tylko g³osów za i przeciw). Statut mo¿e przewidy
rady jako "cia³o" pomocnicze z zadaniem organizowania prac rady. W sk³ad takiego pr
ezydium mog¹ wchodziæ np. przewodnicz¹cy, zastêpca i sekretarz rady, je¿eli rada sk³ada siê
wiêkszej liczby osób. Nie ma sensu powo³ywaæ prezydium, je¿eli rada jest np. trzyosobowa.
Cz³onkowie rady nie mog¹ braæ udzia³u w g³osowaniu w sprawach wy³¹cznie ich dotycz¹cych.
Nb 524
Cz³onków rady dotyczy zakaz dzia³alno ci konkurencyjnej. Mianowicie cz³onkowie rady nie mo
g¹ zajmowaæ siê interesami konkurencyjnymi wobec spó³dzielni, a w szczególno ci uczestniczy
o wspólnicy lub cz³onkowie w³adz przedsiêbiorców prowadz¹cych dzia³alno æ konkurencyjn¹ wob
i. Naruszenie zakazu konkurencji stanowi podstawê odwo³ania cz³onka rady oraz powoduje
inne skutki prawne przewidziane w odrêbnych przepisach.
W wypadku naruszenia przez cz³onka rady nadzorczej zakazu konkurencji rada mo¿e podj¹æ u
chwa³ê o zawieszeniu cz³onka tego organu w pe³nieniu czynno ci. Statut okre la termin zwo³a
posiedzenia organu, który dokona³ wyboru zawieszonego cz³onka rady. Powy¿szy organ rozs
trzyga o uchyleniu zawieszenia b¹d odwo³aniu zawieszonego cz³onka rady.
Nb 525
W Prawie spó³dzielczym uregulowano zasady odpowiedzialno ci cz³onków rady. Cz³onek rady win
y czynu lub zaniedbania, przez które spó³dzielnia ponios³a szkody, odpowiada za nie osob
i cie.
Do odpowiedzialno ci cz³onków rady maj¹ odpowiednio zastosowanie przepisy Kodeksu pracy
o odpowiedzialno ci materialnej pracowników.
W wypadkach, w których przepisy te przewiduj¹ górn¹ granicê odszkodo-
STRONA 472
-wania, wynosi ono w stosunku do cz³onków rady, nie zatrudnionych w spó³dzielni, kwotê trz
ykrotnego przeciêtnego miesiêcznego wynagrodzenia w spó³dzielni za ostatni kwarta³.
Wyj¹tkowo statut mo¿e przyj¹æ dla rady nazwê komisji rewizyjnej (por. art. 47 § 2 PrSpó³dz)
4. Zarz¹d
Nb 526
Tak jak to zosta³o ju¿ stwierdzone, kompetencje zarz¹du zosta³y okre lone w sposób ogólny:
z¹d kieruje dzia³alno ci¹ spó³dzielni oraz reprezentuje j¹ na zewn¹trz (M. Jasiakiewicz, Wy
, s. 158 i nast.). Kierowanie spó³dzielni¹ nale¿y do tej samej grupy czynno ci faktycznych
(rzadziej prawnych), które zosta³y okre lone mianem zarz¹dzania czy prowadzenia spraw.
Wyra nie równie¿ podkre lona zosta³a zasada domniemania kompetencji zarz¹du, mianowicie w s
rawach decyzji nie zastrze¿onych w ustawie lub statucie dla tych organów, upowa¿nienie
w tym zakresie przys³uguje zarz¹dowi.
Nb 527
Zarz¹d mo¿e byæ powo³any -w zale¿no ci od postanowieñ statutu -przez radê lub walne zgromad
(Z. Niedba³a, Sytuacja, s. 46). Przy powo³aniu do zarz¹du obowi¹zuje zasada zwyk³ej wiêksz
i g³osów przy obecno ci 50% uprawnionych do g³osowania -je¿eli powo³uje walne zgromadzenie,
albo tylko zwyk³ej wiêkszo ci g³osów -je¿eli powo³uje rada. Statut mo¿e przewidywaæ inne za
dejmowania uchwa³ zarówno z punktu widzenia wiêkszo ci, jak i kworum, jednak¿e nie mo¿e prz
kazaæ kompetencji w tym zakresie innym organom, choæby takie przewidywa³ statut. Spó³dziel
nie, których cz³onkami s¹ wy³¹cznie osoby prawne, wybieraj¹ zarz¹d spo ród kandydatów bêd¹c
izycznymi wskazanymi przez te osoby prawne. Podobnie nale¿y post¹piæ, gdy jest to spó³dzie
lnia osób fizycznych i prawnych.
Odwo³anie cz³onków zarz¹du wymaga pisemnego uzasadnienia. Odwo³anie nastêpuje przez walne z
romadzenie lub radê stosownie do postanowieñ statutu. Walne zgromadzenie mo¿e natomias
t odwo³aæ tych cz³onków zarz¹du, którym nie udzieli³o absolutorium, nawet wówczas, gdy to r
a kompetencje do powo³ywania zarz¹du.
Poza mo¿liwo ci¹ odwo³ania cz³onka zarz¹du, je¿eli jego dzia³alno æ jest sprzeczna z przepi
a lub statutu, a statut to przewiduje, cz³onek zarz¹du powo³any przez walne zgromadzen
ie mo¿e byæ zawieszony w czynno ciach przez radê. O zawieszeniu powiadamia siê na pi mie cz
ka zarz¹du z podaniem przyczyny. Rada zawieszaj¹c cz³onka w czynno ciach, obowi¹zana jest
przej¹æ kompetencje w zakre-
STRONA 473
-sie podejmowania uchwa³ w sprawach niezbêdnych do prawid³owego prowadzenia dzia³alno ci o
raz zwo³uje niezw³ocznie walne zgromadzenie. Walne zgromadzenie albo podejmuje decyz
jê o uchyleniu zawieszenia lub zobowi¹zuje do tego radê, albo te¿ odwo³uje zawieszonego cz³
nka zarz¹du. Do czasu odbycia walnego zgromadzenia cz³onek zarz¹du nie traci cz³onkostwa
w tym organie, lecz nie realizuje czasowo swojej funkcji. Rada mo¿e jednak wyznac
zyæ jednego lub kilku swoich cz³onków do czasowego pe³nienia funkcji cz³onka zarz¹du. Sk³ad
liczbê cz³onków zarz¹du okre la statut. Mo¿e to byæ wiêc organ jednoosobowy oraz kolegialny
i przewidywany jest organ jednoosobowy, okre la siê go mianem prezesa. Statut mo¿e prz
ewidywaæ okre lone wymagania do przysz³ych cz³onków zarz¹du zarówno w zarz¹dzie jednoosobow
ak i wieloosobowym.
Nb 528
Wspomniane powy¿ej kompetencje w zakresie prowadzenia spraw mog¹ byæ ograniczone poprz
ez konieczno æ uzyskania zgody rady nadzorczej lub podjêcie stosownej uchwa³y przez waln
e zgromadzenie (np. w przypadku utworzenia spó³ki). Ponadto, je¿eli zarz¹d jest jednooso
bowy, nie mo¿e dokonywaæ czynno ci wynikaj¹cych ze stosunku cz³onkostwa. Czynno ci takie s¹
konywane przez radê nadzorcz¹, chyba ¿e w statucie zastrze¿ono to do kompetencji walnego
zgromadzenia.
Nb 529
Natomiast w sferze reprezentacji (poza tzw. reprezentacj¹ wewnêtrzn¹ realizowan¹ przez r
adê nadzorcz¹) kompetencjê ma zarz¹d. O wiadczenie woli za spó³dzielniê sk³adaj¹ dwaj cz³on
lub jeden cz³onek zarz¹du i pe³nomocnik.
Je¿eli zarz¹d jest jednoosobowy, o wiadczenia woli mog¹ byæ sk³adane jednoosobowo lub te¿ m
ustanowiæ reprezentacjê ³¹czn¹ poprzez dzia³anie dwóch pe³nomocników. Zasada reprezentacji
sada dwóch podpisów) i reprezentacji jednoosobowej czynnej w sensie formalnym polega
na z³o¿eniu podpisów pod nazw¹ spó³dzielni. Zarz¹d mo¿e udzieliæ jednemu cz³onkowi zarz¹du
osobie umocowania do dokonywania czynno ci prawnych zwi¹zanych z kierowaniem bie¿¹c¹ dzia³a
no ci¹ spó³dzielni lub jej wyodrêbnionymi organizacyjnie i gospodarczo jednostkami. Mo¿e ró
e¿ udzieliæ pe³nomocnictwa rodzajowego lub szczególnego. Powy¿sze zasady odnosz¹ siê do rep
entacji czynnej. Natomiast reprezentacja bierna polegaj¹ca na przyjmowaniu o wiadczeñ
woli, jest jednoosobowa. Cz³onków zarz¹du obowi¹zuje wewnêtrzne incompatibilitas, tj. nie
mog¹ byæ oni cz³onkami rady nadzorczej (i odwrotnie).
Nb 530
Cz³onkowie zarz¹du nie mog¹ zajmowaæ siê interesami konkurencyjnymi wobec spó³dzielni, a w
zególno ci uczestniczyæ jako wspólnicy
STRONA 474
lub cz³onkowie w³adz przedsiêbiorców prowadz¹cych dzia³alno æ konkurencyjn¹ wobec spó³dziel
nie zakazu konkurencji stanowi podstawê- odwo³ania cz³onka zarz¹du oraz powoduje inne sk
utki prawne przewidziane w odrêbnych przepisach.
Nb 531
Cz³onkowie zarz¹du, którzy zawinili czynno ci lub ich zaniechali, przez co spó³dzielnia pon
os³a szkodê-, ponosz¹ odpowiedzialno æ osobist¹.
Do odpowiedzialno ci cz³onków rady i zarz¹du maj¹ odpowiednio zastosowanie przepisy KP o o
dpowiedzialno ci materialnej pracowników. W wypadkach, w których przepisy te przewiduj¹
górn¹ granicê- odszkodowania, wynosi ono w stosunku do cz³onków zarz¹du nie zatrudnionych w
spó³dzielni kwotê- trzykrotnego przeciêtnego miesiêcznego wynagrodzenia w spó³dzielni za os
ni kwarta³.
5. Grupy cz³onkowskie
Nb 532
W spó³dzielniach, w których walne zgromadzenie zostaje zast¹pione przez zebranie przedst
awicieli, organami ich s¹ tak¿e zebrania grup cz³onkowskich. Zasady podzia³u cz³onków na gr
py cz³onkowskie i zasady dzia³ania tych zebrañ okre la statut.
Do kompetencji zebrañ grup cz³onkowskich nale¿y:
l) wybieranie i odwo³ywanie przedstawicieli na zebranie przedstawicieli,
2) wybieranie i odwo³ywanie cz³onków rady spó³dzielni, je¿eli statut tak stanowi,
3) rozpatrywanie spraw, które maj¹ byæ przedmiotem obrad najbli¿szego zebrania przedstaw
icieli i zg³aszanie swoich wniosków w tych sprawach,
4) rozpatrywanie okresowych sprawozdañ rady i zarz¹du,
5) wyra¿anie swojej opinii i zg³aszanie do w³a ciwych organów spó³dzielni wniosków w sprawa
ielni, a zw³aszcza we wspólnych sprawach cz³onków wchodz¹cych w sk³ad zebrania grupy.
Statut mo¿e równie¿ okre laæ inne zadania i uprawnienia zebrañ grup cz³onkowskich.
VI. Prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej przez spó³dzielnie; maj¹tek spó³dzielni
Nb 533
Spó³dzielnia prowadzi swoj¹ dzia³alno æ w oparciu o maj¹tek, na który sk³adaj¹ siê udzia³
k³ady cz³onków (je¿eli statut przewiduje ich wnoszenie) oraz sk³adniki otrzymane tytu³em da
owizn, dotacji, zapi-
STRONA 475
sów, a tak¿e rodki wypracowane. Artyku³ 3 PrSpó³dz przewiduje, ¿e maj¹tek spó³dzielni jest
sno ci¹ jej cz³onków. Nale¿y to jednak odczytywaæ w kategoriach ekonomicznych, a nie cywiln
prawnych. W znaczeniu cywilnym zarówno prawa, jak i obowi¹zki przys³uguj¹ spó³dzielni jako
sobie prawnej. Natomiast przepis ten zawiera dyrektywê dla organów spó³dzielni, ¿eby tak k
onstruowaæ stosunki maj¹tkowe, by uwzglêdnione by³y interesy w³a cicieli ekonomicznych, tj.
cz³onków (uchw. SN z 9.1.1996 r., III CZP 152/95, OSNC 1996, Nr 4, poz. 52). Jak ju¿ b
y³a o tym mowa, celem, w jakim mo¿na spó³dzielniê- utworzyæ jest, cel gospodarczy. Ustawa -
rawo spó³dzielcze jest wiêc bardzo konsekwentna i rygorystyczna co do realizacji celu,
jaki ma byæ przez spó³dzielniê osi¹gniêty. Dzia³alno æ gospodarcza spó³dzielni musi byæ pr
ie, a wiêc nie jest prowadzeniem dzia³alno ci gospodarczej dokonywanie jej odrêbnie prze
z cz³onków czy te¿ tworzenie innych podmiotów.
Inaczej, moim zdaniem, b³êdnie, A. Stefaniak, Prawo, s. 9, który uznaje, ¿e tworzenie spó³k
z o.o. jest prowadzeniem dzia³alno ci gospodarczej przez spó³dzielniê.
W tym ostatnim przypadku nie mamy do czynienia z prowadzeniem dzia³alno ci gospodarc
zej, ale procesem osi¹gniêcia efektów ekonomicznych poprzez inwestycjê- w inny podmiot.
Spó³dzielnia nie prowadzi równie¿ dzia³alno ci gospodarczej, je¿eli tylko wydzier¿awia swoj
edsiêbiorstwo, dziel¹c czynsz miêdzy swoich cz³onków (tak A. Stefaniak, Prawo, s. 8). Cech¹
bowiem wspólnego prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej jest prowadzenie dzia³alno ci handl
owej, produkcyjnej, us³ugowej i budowlanej nie tylko w celach zarobkowych, ale i n
a w³asny rachunek przedsiêbiorcy. Spó³dzielnia -ze wzglêdu na cel i konieczno æ realizacji
o celu jest przedsiêbiorc¹. Je¿eli nie podejmie ona dzia³alno ci gospodarczej, co jest jej
obowi¹zkiem, to jest ona -mimo to -traktowana jak przedsiêbiorca. W takim przypadku
przestanie ona istnieæ ze wzglêdu na brak podjêcia dzia³alno ci gospodarczej na zasadach
okre lonych w art. 115 PrSpó³dz.
Nb 534
Oczywi cie prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej podlega generalnym regu³om okre lonym w u
stawie -Prawo dzia³alno ci gospodarczej i innych aktach prawnych. Dotyczy to zarówno k
onieczno ci uzyskania
koncesji, zezwoleñ, jak i dostêpno ci do prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej w niektórych
dziedzinach. Odnosi siê- to w szczególno ci do tych wszystkich dziedzin, w których dla p
rowadzenia dzia³alno ci zastrze¿ona jest forma, np. spó³ki akcyjnej, w szczególno ci dzia³a
ubezpieczeniowej, w radiofonii i telewizji, ³¹czno ci, kulturze fizycznej, dzia³alno ci ma
klerskiej, prowadzenie gie³dy papierów warto ciowych, funduszy eme-
STRONA 476
-rytalnych, NFI itd. Przedmiot prowadzonej dzia³alno ci gospodarczej powinien byæ okre l
ony w statucie spó³dzielni (art. 5 § l pkt 2 PrSpó³dz) oraz zaznaczony we wpisie do rejest
ru (art. la § l pkt 2 PrSpó³dz).
Ustawa -Prawo spó³dzielcze okre la, jaki jest przedmiot dzia³alno ci gospodarczej spó³dziel
Nie powtarzaj¹c wywodów, nale¿y to odnie æ do rolniczych spó³dzielni produkcyjnych (art. 1
, innych spó³dzielni zajmuj¹cych siê produkcj¹ roln¹ (art. 178 § I), spó³dzielni kó³ek roln
rolniczych -art. ³ 80 § 1 i 2), spó³dzielni pracy (art. 181), spó³dzielni inwalidów i niew
mych (art. ³81, 181a § I), spó³dzielni mieszkaniowych (art. I ust. 6 ustawy o spó³dzielniac
mieszkaniowych).
Ponadto ustawa z 7.12.2000 r. o funkcjonowaniu banków spó³dzielczych, ich zrzeszaniu s
iê i bankach zrzeszaj¹cych (Dz.U. Nr 119, poz. 1252) oraz PrBank okre li³y przedmiot dzi
a³alno ci gospodarczej banków spó³dzielczych. W odniesieniu do spó³dzielni rzemie lniczych
uje to ustawa z 22.3.1989 r. o rzemio le. Okre lenie przedmiotu prowadzonej dzia³alno ci
gospodarczej spó³dzielczych kas oszczêdno ciowo-kredytowych reguluje z kolei rozp. RM z
19.12.1992 r. w sprawie pracowniczych kas zapomogowo-po¿yczkowych oraz spó³dzielczych
kas oszczêdno ciowo-kredytowych w zak³adach pracy (Dz.U. Nr 100, poz. 502 ze zm.) -na
co zwraca uwagê K. Pietrzykowski, Nowe, s. 13.
Nb 535
Dzia³alno æ gospodarcza spó³dzielni mo¿e byæ prowadzona bez wyodrêbnienia organizacyjnego a
oprzez utworzenie odrêbnej wewnêtrznej struktury organizacyjnej. Wyodrêbnienie to mo¿e m
ieæ formê jednostki gospodarczej dzia³aj¹cej w ramach spó³dzielni, wyodrêbnion¹ organizacyj
finansowo. Najczê ciej przybiera to formê zak³adu, oddzia³u itp. Kierowanie tak¹ dzia³alno
odbywaæ siê przez ca³y zarz¹d in corpore. Jednak¿e, zgodnie z art. 55 § l PrSpó³dz, zarz¹d
wa¿niæ jednego ze swoich cz³onków do dokonywania czynno ci prawnych zwi¹zanych z bie¿¹c¹ dz
ospodarcz¹ lub prowadzon¹ w formie odrêbnej jednostki organizacyjnej. Jest to upowa¿nien
ie cz³onka zarz¹du w ramach wewnêtrznego podzia³u czynno ci, bowiem umocowanie do takiego
dzia³ania cz³onek zarz¹du posiada na podstawie przepisów prawa. Na marginesie nale¿y zwróci
wagê na to, ¿e w przepisie tym mowa jest o dokonywaniu czynno ci prawnych, a wiêc dokony
wanych w procesie reprezentacji. Wydaje siê, ¿e upowa¿nienie, o którym mowa, dotyczy równi
e¿ kierowania okre lonym "wycinkiem" dzia³alno ci, jak¹ jest dzia³alno æ gospodarcza. Poza
ieniem cz³onka zarz¹du, umocowanie do analogicznych czynno ci mo¿e otrzymaæ pe³nomocnik. Te
ostatni dokonuje czynno ci prawnych w zakresie bie¿¹cej dzia³alno ci gospodarczej lub wyo
drêbnionej jednostki organizacyjnej prowadz¹cej dzia³alno æ gospodarcz¹.
Nb 536
Dzia³alno æ gospodarcza musi byæ prowadzona przez spó³dzielniê na zasadach rachunku ekonomi
ego przy zapewnieniu korzy ci cz³onkom spó³dzielni. Oznacza to, ¿e podstawowym kryterium p
odejmowanej
STRONA 477
dzia³alno ci jest dzia³alno æ nakierowana na zysk w celu zapewnienia korzy ci cz³onkom spó³
. W ten sposób podjêty jest cel spó³dzielni okre lony w art. l PrSpó³dz.
Nb 537
Tak jak ka¿da osoba prawna, spó³dzielnia odpowiada za zobowi¹zania ca³ym swoim maj¹tkiem i
ie ponosi odpowiedzialno ci za zobowi¹zania innych osób prawnych. Odpowiedzialno æ za zobo
wi¹zania powstaje od momentu zarejestrowania spó³dzielni. Cz³onek spó³dzielni w ogóle nie p
si odpowiedzialno ci wobec wierzycieli za zobowi¹zania zaci¹gniête przez spó³dzielniê, ale
ynie uczestniczy w stratach spó³dzielni do wysoko ci zadeklarowanych udzia³ów.
Nb 538
Cel gospodarczy jest realizowany poprzez prowadzenie dzia³alno ci zarobkowej polegaj¹c
ej na maksymalizacji zysku. Za zysk spó³dzielni uznaje siê nadwy¿kê wp³ywów nad wydatkami w
owadzonej dzia³alno ci gospodarczej pomniejszon¹ o podatek dochodowy i inne obci¹¿enia obo
wi¹zkowe. Nale¿y wiêc odró¿niæ dochód (ró¿nica miêdzy wp³ywami a wydatkami) od nadwy¿ki bil
statnia podlega podzia³owi na podstawie uchwa³y walnego zgromadzenia. Jednak¿e co najm
niej 5% nadwy¿ki przeznacza siê obowi¹zkowo na powiêkszenie funduszu zasobowego, je¿eli fu
ndusz ten nie osi¹ga wysoko ci wniesionych udzia³ów obowi¹zkowych. Pozosta³a czê æ nadwy¿ki
ej, która pozostaje po odjêciu odpisu (co najmniej 5%, co oznacza, ¿e walne zgromadzen
ie mo¿e przekazaæ wiêksz¹ kwotê), zostaje przeznaczona na cele, które definiuje uchwa³a wal
o zgromadzenia. Uchwa³a ta powinna konkretyzowaæ zasady podzia³u zgodnie z regu³ami okre l
onymi przez statut. Równie¿ zasady podzia³u nadwy¿ki bilansowej miêdzy cz³onków przewiduje
tut. Gdyby podjêta zosta³a uchwa³a o podziale nadwy¿ki bilansowej miêdzy cz³onków, a cz³one
wp³aci³ obowi¹zkowego udzia³u, wówczas kwoty przypadaj¹ce cz³onkom z tytu³u nadwy¿ki zalic
poczet nie wp³aconych udzia³ów lub ich czê ci.
Nb 539
Spó³dzielnie musz¹ utworzyæ co najmniej dwa fundusze obligatoryjne: udzia³owy i zasobowy.
Ponadto mog¹ tworzyæ inne fundusze w³asne, które przewiduj¹ przepisy ustaw lub statut spó³d
lni (np. fundusz rezerwowy, nagród itp.).
Fundusz udzia³owy powstaje z wp³at udzia³ów cz³onkowskich, odpisów na udzia³y cz³onkowskie,
dzia³u nadwy¿ki bilansowej lub innych róde³ okre lonych w przepisach szczególnych. Z kolei
fundusz zasobowy sk³adaj¹ siê wp³aty przez cz³onków wpisowego, czê ci nadwy¿ki bilansowej
ych róde³.
STRONA 478
Nb 540
Je¿eli spó³dzielnia zamiast nadwy¿ki bilansowej generuje straty, pokrywane s¹ one z fundus
zu zasobowego, a w czê ci przekraczaj¹cej fundusz zasobowy z funduszu udzia³owego i inny
ch funduszy w³asnych spó³dzielni wed³ug kolejno ci ustalonej w statucie. Strata pierwszego
roku obrachunkowego po za³o¿eniu spó³dzielni mo¿e byæ pokryta w roku nastêpnym. Je¿eli fun
w³asne nie wystarczaj¹ na pokrycie strat, walne zgromadzenie mo¿e podj¹æ uchwa³ê zobowi¹zu
do wcze niejszego wp³acenia udzia³ów, ni¿ przewiduje to statut. Uchwa³a taka nie zmienia z
sady nieodpowiedzialno ci cz³onków spó³dzielni za jej zobowi¹zania, a jedynie odnosi siê do
h uczestniczenia w pokrywaniu strat do wysoko ci zadeklarowanych udzia³ów. Je¿eli maj¹tek
nie wystarcza na p³acenie d³ugów, spó³dzielnia mo¿e byæ postawiona w stan upad³o ci.
Nb 541
Spó³dzielnia ma obowi¹zek sporz¹dzania rocznych sprawozdañ finansowych, które podlegaj¹ bad
u pod wzglêdem rzetelno ci i prawid³owo ci. Badanie takie jest potwierdzone przez uchwa³ê r
dy. Tylko ten organ mo¿e potwierdziæ uchwa³¹ wykonanie obowi¹zku przeprowadzenia badania.
Niezale¿nie od takiego badania i stosownej uchwa³y rady, w przypadkach okre lonych w a
rt. 64 ust. l pkt 4 ustawy o rachunkowo ci roczne sprawozdanie podlega badaniu prz
ez bieg³ego rewidenta i og³oszeniu. Roczne sprawozdanie z dzia³alno ci razem z opini¹ bieg³
go rewidenta (je¿eli taki obowi¹zek istnieje), wyk³ada siê w lokalu spó³dzielni co najmniej
na 14 dni przed odbyciem walnego zgromadzenia w celu zapoznania siê z nim przez cz³o
nków spó³dzielni.
Nb 542
Z prowadzeniem dzia³alno ci gospodarczej wi¹¿e siê bezpo rednio badanie legalno ci, gospoda
i i rzetelno ci ca³o ci dzia³ania spó³dzielni. Poza dzia³alno ci¹ gospodarcz¹ podlega temu
nie¿ dzia³alno æ spo³eczna, wychowawcza itd. To specjalne badanie okre la siê mianem lustra
. Spó³dzielnia jest obowi¹zana przynajmniej raz na trzy lata, a w okresie likwidacji c
o roku, poddawaæ siê takiemu badaniu. Lustracja mo¿e byæ przeprowadzona równie¿ na ¿¹danie
go zgromadzenia, rady lub 1/5 cz³onków spó³dzielni. Przeprowadzaj¹ j¹ w³a ciwe zwi¹zki rewi
spó³dzielniach w nich zrzeszonych, natomiast te, które nie s¹ zrzeszone, zlecaj¹ odp³atnie
przeprowadzenie lustracji wybranemu zwi¹zkowi rewizyjnemu lub Krajowej Radzie Spó³dzie
lczej. W ich imieniu lustracji dokonuje wyznaczony lustrator. Cz³onkowie rady upra
wnieni s¹ do uczestnictwa w lustracji, o czym s¹ powiadomieni ³¹cznie z zarz¹dem. Lustrato
r jest uprawniony do przegl¹dania ksi¹g i wszelkich dokumentów oraz bezpo redniego spraw
dzania stanu maj¹tkowego. Prawu lustratora odpowiada obowi¹zek organów spó³dzielni i jej p
racowników
STRONA 479
udzielenia wyja nieñ i pomocy. Z czynno ci lustracyjnych sporz¹dza siê protokó³. Przedk³ada
radzie i zarz¹dowi, a wnioski powinny byæ przedstawione walnemu zgromadzeniu przez
radê na najbli¿szym posiedzeniu.
VII. Reorganizacja, likwidacja i upad³o æ spó³dzielni
l. £¹czenie
Nb 543
Ustawa -Prawo spó³dzielcze przewiduje dwa tryby reorganizacji: ³¹czenie i podzia³. Spó³dzie
a mo¿e w ka¿dym czasie po³¹czyæ siê z inn¹ spó³dzielni¹ na podstawie uchwal walnych zgromad
spó³dzielni, w których ka¿da musi podj¹æ uchwa³ê wiêkszo ci¹ 2/3 g³osów. Uchwa³y nie musz¹
mienia, ale ka¿da z nich powinna okre laæ: oznaczenie spó³dzielni przejmuj¹cej, przyjêcie s
utu stanowi¹cego podstawê jej dalszej dzia³alno ci, z tym jednak, ¿e statut nie mo¿e uszczu
laæ nabytych praw maj¹tkowych cz³onków, w uchwa³ach powinno siê równie¿ okre liæ datê po³¹c
sów cytowanego art. 97 PrSpó³dz wynika, ¿e po³¹czenie jest mo¿liwe tylko w jednej z form, m
owicie przez inkorporacjê spó³dzielni (jednej lub wiêcej) przez inn¹ spó³dzielniê. Podstawê
kow¹ po³¹czenia stanowi¹ sprawozdania finansowe ³¹cz¹cych siê spó³dzielni sporz¹dzone na dz
Skutki po³¹czenia nastêpuj¹ dopiero z chwil¹ wpisania do rejestru spó³dzielni. Do najwa¿nie
h skutków korporacyjnych nale¿y nabycie z mocy prawa cz³onkostwa w spó³dzielni inkorporuj¹c
j cz³onków spó³dzielni inkorporowanej. Wp³aty na udzia³y wpisuje siê cz³onkom spó³dzielni p
ej w takiej wysoko ci, jaka wynika z ustalonej w sprawozdaniu finansowym kwoty prz
ejêtego funduszu udzia³owego. Innym skutkiem w sferze maj¹tkowej jest sukcesja uniwers
alna, polegaj¹ca na tym, ¿e na spó³dzielniê przejmuj¹c¹ przechodz¹ wszelkie prawa i obowi¹z
rzyciele i d³u¿nicy spó³dzielni przejmowanej staj¹ siê takimi wobec spó³dzielni inkorporuj¹
pomniane skutki zachodz¹ z chwil¹ wpisu do rejestru. Natomiast ju¿ po podjêciu uchwa³ o po³
eniu, a wiêc przed zarejestrowaniem, zamiast zarz¹du i rady spó³dzielni przejmowanej dzi
a³a zarz¹d i rada spó³dzielni inkorporuj¹cej. Organy te mog¹ dzia³aæ w takim sk³adzie dalej
dy uchwa³y walnych zgromadzeñ o po³¹czeniu tak stanowi¹, po wpisie po³¹czenia dokonuje siê
cznie wyborów rady i zarz¹du.
STRONA 480
2. Podzia³
Nb 544
Procesem odwrotnym do ³¹czenia spó³dzielni jest jej podzia³. Spó³dzielnia mo¿e siê podzieli
tawie uchwa³y walnego zgromadzenia, która musi byæ podjêta zwyk³¹ wiêkszo ci¹ g³osów. Podzi
lega na wydzieleniu z jej struktury zorganizowanej czê ci, z której tworzona jest nowa
spó³dzielnia. Uchwa³a o podziale spó³dzielni powinna zawieraæ:
l) oznaczenie dotychczasowej spó³dzielni i spó³dzielni powsta³ej w wyniku podzia³u,
2) listê cz³onków lub okre lenie grup cz³onków przechodz¹cych do nowo powstaj¹cej spó³dziel
3) zatwierdzenie sprawozdania finansowego i planu podzia³u rodków maj¹tkowych oraz praw
i zobowi¹zañ,
4) datê podzia³u spó³dzielni.
Cz³onkowie spó³dzielni, których prawa i obowi¹zki s¹ zwi¹zane z wyodrêbnion¹ organizacyjnie
tk¹ spó³dzielni albo z czê ci¹ maj¹tku spó³dzielni, która nadaje siê do takiego wyodrêbnien
stawie uchwa³y podjêtej wiêkszo ci¹ g³osów tych cz³onków wyst¹piæ do zarz¹du spó³dzielni z
go zgromadzenia w celu podjêcia uchwa³y o podziale spó³dzielni w ten sposób, ¿e z tej jedno
tki organizacyjnej albo czê ci maj¹tku zostanie utworzona nowa spó³dzielnia. W zakresie re
prezentacji tych cz³onków stosuje siê odpowiednio przepisy o zak³adaniu spó³dzielni. Zarz¹d
ielni jest obowi¹zany niezw³ocznie przygotowaæ dokumenty niezbêdne do podjêcia przez walne
zgromadzenie uchwa³y o podziale oraz udostêpniæ je cz³onkom ¿¹daj¹cym podzia³u (art. 108a
Walne zgromadzenie mo¿e podj¹æ uchwa³ê odmawiaj¹c¹ podzia³u tylko ze wzglêdu na wa¿ne inter
darcze dotychczasowej spó³dzielni lub istotne interesy jej cz³onków. W razie podjêcia prze
z walne zgromadzenie uchwa³y odmawiaj¹cej podzia³u spó³dzielni albo uchwa³y o podziale naru
zaj¹cej istotne interesy cz³onków wystêpuj¹cych z ¿¹daniem podzia³u, cz³onkowie, którzy wys
kim ¿¹daniem, mog¹ w terminie sze ciu tygodni od dnia odbycia walnego zgromadzenia wyst¹piæ
do s¹du o wydanie orzeczenia zastêpuj¹cego uchwa³ê o podziale. Zdanie poprzednie stosuje s
iê odpowiednio w razie nierozpatrzenia przez walne zgromadzenie zg³oszonego przez cz³o
nków ¿¹dania w terminie trzech miesiêcy od dnia jego dorêczenia. W razie podjêcia przez wal
e zgromadzenie uchwa³y o podziale niezawieraj¹cej wszystkich sk³adników tre ci tej uchwa³y
kre lonych powy¿ej, cz³onkowie zg³aszaj¹cy ¿¹danie po-
STRONA 481
-dzia³u mog¹ wyst¹piæ do zarz¹du spó³dzielni z ¿¹daniem zwo³ania walnego zgromadzenia w cel
uzupe³niaj¹cej uchwa³y o podziale. Zasady omówione powy¿ej stosuje siê odpowiednio w wypadk
, gdy z ¿¹daniem podzia³u wystêpuje organ spó³dzielni powo³any do reprezentowania cz³onków,
prawa i obowi¹zki maj¹tkowe s¹ zwi¹zane z wyodrêbnion¹ organizacyjnie jednostk¹ spó³dzielni
walnego zgromadzenia o podziale spó³dzielni zawieraj¹ca wszystkie sk³adniki tre ci okre lo
e w art. 108 § 2 oraz prawomocne orzeczenie s¹du zastêpuj¹ce tak¹ uchwa³ê stanowi¹ podstawê
onania stosownych wpisów w rejestrze i w ksiêdze wieczystej.
Aby nowo powstaj¹ca spó³dzielnia mog³a dzia³aæ, niezw³ocznie po podjêciu uchwa³y o podziale
walne zgromadzenie, konieczne jest uchwalenie zwyk³¹ wiêkszo ci¹ g³osów statutu powstaj¹cej
lni, który nie mo¿e uszczuplaæ nabytych praw maj¹tkowych cz³onków oraz musi byæ dokonany wy
ych organów spó³dzielni, do których powo³ania uprawnione jest walne zgromadzenie.
Zarz¹d spó³dzielni powstaj¹cej w ci¹gu 14 dni od jego wyboru powinien wyst¹piæ z wnioskiem
pis do rejestru, a zarz¹d spó³dzielni dotychczasowej z wnioskiem o wpisanie do rejestr
u jej podzia³u.
W wyniku podzia³u spó³dzielni na powstaj¹c¹ spó³dzielniê z chwil¹ zarejestrowania przechodz
iki maj¹tkowe, które oznaczono w planie podzia³u. Ponadto przechodz¹ oznaczone w planie
podzia³u prawa i zobowi¹zania. W tym te¿ zakresie wierzyciele i d³u¿nicy dotychczasowej spó
ielni staj¹ siê wierzycielami i d³u¿nikami powstaj¹cej spó³dzielni. Za zobowi¹zania powsta³
podzia³em spó³dzielni: ulegaj¹ca podzia³owi i nowo powsta³a odpowiadaj¹ solidarnie.
3. Likwidacja
Nb 545
Istniej¹ dwie grupy przyczyn powoduj¹ce likwidacjê: ustawowe i statutowe. W pierwszej
grupie mo¿emy wyró¿niæ przyczyny obligatoryjne i fakultatywne. Przes³ankami obligatoryjnym
i s¹: up³yw czasu, na jaki w my l statutu utworzono spó³dzielniê, oraz zmniejszenie siê lic
cz³onków poni¿ej wskazanej w statucie lub w ustawie, je¿eli spó³dzielnia w terminie jedneg
roku nie zwiêkszy liczby cz³onków do wymaganej wielko ci. W pierwszym przypadku dotyczy
to zarówno dok³adnej daty zakoñczenia dzia³alno ci, jak i spe³nienia celu, dla jakiego spó
lnia zosta³a powo³ana. W drugim przypadku, je¿eli statut nie podwy¿szy³ minimalnego progu
cz³onków spó³dzielni, spó³dzielnia powinna zostaæ zlikwidowana, je¿eli liczba ta w ci¹gu ro
zostanie uzupe³niona do 10
STRONA 482
(osoby fizyczne), 3 (osoby prawne) 5 (spó³dzielnie produkcji rolnej), 10 (spó³dzielnie o
sób fizycznych i prawnych).
Nb 546
Do fakultatywnych przyczyn przej cia spó³dzielni w stan likwidacji nale¿y zaliczyæ sytuacj
e okre lone w art. 113 § l pkt 3, art. 114 § l i art. 115 PrSpó³dz. Zgodnie z pierwszym po
wo³anym przepisem, spó³dzielnia przechodzi w stan likwidacji wskutek zgodnych uchwa³ wal
nych gromadzeñ, które zapadaj¹ wiêkszo ci¹ 3/4 g³osów przy obecno ci co najmniej 50% uprawn
do g³osowania na dwóch kolejno po sobie nastêpuj¹cych walnych zgromadzeniach, odbytych w
odstêpie co najmniej 2 tygodni. Przyczyna ta traktowana jest jako fakultatywna i
zale¿y od decyzji walnego zgromadzenia. Nie ma tu znaczenia sytuacja ekonomiczna,
fakty gospodarcze itd. Elementem obligatoryjnym dla spó³dzielni jest natomiast tre æ dru
giej uchwa³y o likwidacji podjêtej przez walne zgromadzenie. Zgodnie z art. 114 § l, z
wi¹zek rewizyjny (albo Krajowa Rada Spó³dzielcza, gdy spó³dzielnia nie jest zrzeszona), w
którym spó³dzielnia jest zrzeszona, ma prawo podjêcia uchwa³y o postawieniu spó³dzielni w s
likwidacji, je¿eli:
l) dzia³alno æ spó³dzielni wykazuje ra¿¹ce i uporczywe naruszenia prawa lub postanowieñ sta
2) spó³dzielnia zosta³a zarejestrowana z naruszeniem prawa,
3) spó³dzielnia co najmniej od roku nie prowadzi dzia³alno ci gospodarczej.
Przes³anki te nie musz¹ wystêpowaæ ³¹cznie. Zaistnienie którejkolwiek z nich stanowi przes³
ewentualnego podjêcia stosownej decyzji przez zwi¹zek. Ostatnia przyczyna zakoñczenia
bytu spó³dzielni okre lona jest w art. 115. Je¿eli spó³dzielnia nie rozpoczê³a dzia³alno c
rczej w ci¹gu roku od dnia jej zarejestrowania i nie posiada maj¹tku, mo¿e ulec wykre le
niu z rejestru na wniosek zwi¹zku rewizyjnego.
Przepis ten dotyczy sytuacji, gdy spó³dzielnia nie zawiera³a ¿adnych umów, nie ma ¿adnych
ierzycieli ani innego maj¹tku.
W takim przypadku nie przeprowadza siê postêpowania likwidacyjnego, gdy¿ nie ma przedm
iotu likwidacji.
Przeprowadzenie likwidacji w wyniku zaistnienia przyczyn jej wszczêcia nale¿y do kom
petencji likwidatora. Likwidator jest powo³ywany uchwa³¹ walnego zgromadzenia podjêt¹ wiêks
o ci¹ g³osów w obecno ci przynajmniej po³owy uprawnionych, chyba ¿e statut spó³dzielni stan
czej.
Nb 547
Likwidatorem mo¿e byæ zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna.
Mog¹ nim byæ cz³onkowie ostatniego zarz¹du spó³dzielni, jak i osoby nie
STRONA 483
bêd¹ce cz³onkami likwidowanej jednostki. Statut mo¿e formu³owaæ specjalne wymagania, którym
winien odpowiadaæ kandydat na likwidatora (wykszta³cenie, praktyka, sta¿ pracy itp.).
Z powo³anym likwidatorem jest zawierana umowa o wykonanie czynno ci likwidacyjnych.
W takiej sytuacji spó³dzielniê reprezentuje rada nadzorcza. W szczególnych sytuacjach na
podstawie art. 114likwidatora wyznacza zwi¹zek rewizyjny i on zawiera umowê, dzia³aj¹c
w imieniu likwidowanej spó³dzielni. Likwidator dzia³a w ramach przepisów w³a ciwych dla zar
u z odpowiednimi modyfikacjami. Status likwidatora jest jednak odmienny, gdy¿ jest
on przedstawicielem ustawowym, a nie organem osoby prawnej. O wiadczenia woli za
likwidowan¹ spó³dzielniê likwidator sk³ada jednoosobowo lub czyniæ to mog¹ dwaj pe³nomocnic
omocnicy s¹ ustanawiani przez likwidatora, bowiem poprzednie pe³nomocnictwa wygasaj¹.
Je¿eli likwidatorem jest osoba prawna, to o wiadczenia woli sk³adane s¹ zgodnie z zasada
mi normuj¹cymi regu³y sk³adania o wiadczeñ woli tej osoby. Jednak¿e zawieranie nowych umów
t mo¿liwe tylko, gdy jest to konieczne do przeprowadzenia likwidacji spó³dzielni. Upra
wnienia takie mog¹ byæ dalej ograniczane przez organ wyznaczaj¹cy likwidatora i zg³oszon
e do rejestru. Generalnie nale¿y zakoñczyæ interesy, a nie rozpoczynaæ nowe. W trakcie l
ikwidacji spó³dzielnia dzia³a pod dotychczasow¹ nazw¹ z dodatkiem "w likwidacji".
Niezw³ocznie po wyznaczeniu likwidator powinien:
l) zg³osiæ do rejestru wniosek o wpisanie otwarcia likwidacji spó³dzielni, je¿eli nie zost
a³o to jeszcze dokonane, i zawiadomiæ o tym zwi¹zek rewizyjny, w którym spó³dzielnia jest z
zeszona, oraz Krajow¹ Radê Spó³dzielcz¹;
2) powiadomiæ banki finansuj¹ce spó³dzielniê oraz organy finansoweo otwarciu likwidacji spó
ielni;
3) og³osiæ w Monitorze Spó³dzielczym zawiadomienie o otwarciu likwidacji spó³dzielni i wezw
wierzycieli do zg³oszenia wierzytelno ci w terminie trzech miesiêcy od dnia tego og³osze
nia;
4) przyst¹piæ do sporz¹dzenia sprawozdania finansowego na dzieñ otwarcia likwidacji oraz
listy zobowi¹zañ spó³dzielni;
5) sporz¹dziæ plan finansowy likwidacji i plan zaspokojenia zobowi¹zañ.
Nb 548
W przypadku odmowy zaspokojenia zg³oszonych wierzytelno ci, likwidator powinien zawi
adomiæ wierzyciela pisemnie w ci¹gu 4 tygodni od dnia zg³oszenia wierzytelno ci. Nale¿no ci
zaspokaja siê w nastêpuj¹cej kolejno ci:
l) koszty prowadzenia likwidacji;
STRONA 484
2) nale¿no ci ze stosunku pracy i nale¿no ci, którym przepisy prawa przyznaj¹ tak¹ sam¹ och
ak nale¿no ciom ze stosunku pracy, oraz odszkodowanie z tytu³u uszkodzenia cia³a, wywo³ani
a rozstroju zdrowia lub pozbawienia ¿ycia, w tym równie¿ odszkodowanie z tytu³u wypadków p
rzy pracy i chorób zawodowych;
3) podatki i inne nale¿no ci, do których stosuje siê przepisy o zobowi¹zaniach podatkowych
, oraz nale¿no ci z tytu³u kredytów bankowych;
4) inne nale¿no ci.
Nale¿no ci sporne lub jeszcze nie wymagalne wymagaj¹ z³o¿enia do depozytu s¹dowego. Z kwot
ozosta³ych po sp³aceniu wszystkich nale¿no ci i po z³o¿eniu do depozytu s¹dowego sum ca³kow
zabezpieczaj¹cych nale¿no ci sporne lub niewymagalne dokonuje siê stosunkowej wyp³aty udzi
a³ów. Wyp³aty tej nie mo¿na jednak dokonaæ przed up³ywem sze ciu miesiêcy od dnia og³oszeni
j¹cego wierzycieli.
Wierzyciele, którzy zg³osili wierzytelno ci po up³ywie tego terminu, mog¹ ich dochodziæ z n
e rozdzielonego jeszcze maj¹tku spó³dzielni.
Maj¹tek, który pozostaje, powinien zostaæ przeznaczony na cele okre lone w uchwale ostat
niego walnego zgromadzenia. Je¿eli -zgodnie z uchwa³¹ walnego zgromadzenia -pozosta³y ma
j¹tek ma byæ w ca³o ci lub czê ci podzielony miêdzy cz³onków, w podziale tym uwzglêdnia siê
którym do chwili przej cia albo postawienia spó³dzielni w stan likwidacji nie wyp³acono w
szystkich udzia³ów. Zasady, okre lonej w zdaniu poprzednim, nie stosuje siê do spó³dzielni
ieszkaniowych. Je¿eli uchwa³a walnego zgromadzenia nie zawiera stosownego wskazania
co do przeznaczenia maj¹tku, likwidator przekazuje pozosta³y maj¹tek nieodp³atnie na cel
e spó³dzielcze lub spo³eczne.
Po zakoñczeniu likwidacji likwidator przedstawia walnemu zgromadzeniu do zatwierdz
enia sprawozdanie finansowe na dzieñ zakoñczenia likwidacji. W przypadku gdy zwo³anie
walnego zgromadzenia napotyka
powa¿ne trudno ci, likwidator przedstawia sprawozdanie finansowe do zatwierdzenia zw
i¹zkowi rewizyjnemu, w którym spó³dzielnia jest zrzeszona.
Po zatwierdzeniu sprawozdania finansowego na dzieñ zakoñczenia likwidacji, likwidato
r zg³asza do rejestru wniosek o wykre lenie spó³dzielni z rejestru oraz przekazuje ksiêgi
i dokumenty zlikwidowanej spó³dzielni do przechowania. Wykre lenie powinno byæ og³oszone p
rzez
STRONA 485
s¹d. Z chwil¹ wykre lenia z rejestru spó³dzielnia przestaje istnieæ w sensie prawnym, czyli
traci osobowo æ prawn¹.
4. Upad³o æ
Nb 549
Przes³ank¹ og³oszenia upad³o ci spó³dzielni jest stan jej niewyp³acalno ci, tj. gdy nie jes
stanie sp³acaæ swoich d³ugów. Sytuacja taka powstaje w szczególno ci, je¿eli wed³ug sprawo
a finansowego spó³dzielni ogólna warto æ aktywów nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich z
bowi¹zañ. Wówczas zarz¹d powinien zwo³aæ walne zgromadzenie temu po wiêcone. Walne zgromadz
mo¿e wskazaæ rodki umo¿liwiaj¹ce wyj cie ze stanu niewyp³acalno ci i podj¹æ uchwa³ê o jej
eniu. Je¿eli walne zgromadzenie podejmie uchwa³ê o postawieniu spó³dzielni w stan upad³o ci
arz¹d ma obowi¹zek niezw³ocznie zg³osiæ do s¹du wniosek o og³oszenie upad³o ci.
Taki sam obowi¹zek spoczywa na likwidatorze, który je¿eli stwierdzi stan niewyp³acalno ci
w postêpowaniu likwidacyjnym, musi wyst¹piæ do s¹du z wnioskiem o og³oszenie upad³o ci. Pod
tami, które mog¹ zg³aszaæ wniosek o og³oszenie upad³o ci, s¹ równie¿ wierzyciele. S¹d mo¿e
enie w stan upad³o ci pomimo pozytywnej uchwa³y walnego zgromadzenia o dalszym istnien
iu spó³dzielni. W przypadku gdy ze sprawozdania finansowego sporz¹dzonego przez zarz¹d l
ub likwidatora wynika, ¿e maj¹tek spó³dzielni, która zaprzesta³a swej dzia³alno ci, nie wys
a na pokrycie kosztów postêpowania upad³o ciowego, a wierzyciele nie wyra¿¹ zgody na ich po
rycie, s¹d na wniosek wierzycieli lub Krajowej Rady Spó³dzielczej zarz¹dzi wykre lenie spó³
elni z rejestru, zawiadamiaj¹c o tym wierzycieli i Krajow¹ Radê Spó³dzielcz¹.
W takim wypadku nie przeprowadza siê postêpowania upad³o ciowego. Po zakoñczeniu postêpowan
a upad³o ciowego syndyk upad³o ci zg³asza do s¹du rejestrowego wniosek o wykre lenie spó³dz
rejestru. Przepisy dzia³u XIII PrSpó³dz stanowi¹ lex specialis w stosunku do PrUp, a wiêc
w zakresie nie uregulowanym ustaw¹ -Prawo spó³dzielcze maj¹ zastosowanie przepisy Prawa
upad³o ciowego.
§ 12. Przedsiêbiorstwa pañstwowe
Literatura: G. Bieniek, Przedsiêbiorstwa pañstwowe. Przepisy i komentarz, Warszawa 1
997; G. Bieniek, J: Broi, Ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiêbiorstw.
Komentarz, Warszawa 1997; J: Grafowski, Ustawa o komercjalizacji
STRONA 486
i prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych, Warszawa 1998; A. Jakubecki, A. Kidyba,
J. Mojak, R. Skubisz, Prawo spó³ek. Zarys, Warszawa 1999; M. Jasiakiewicz, O potrzeb
ie zmiany zasad reprezentacji cywilnoprawnej przedsiêbiorstwa pañstwowego, Rej. 1998
, Nr 2; W. J. Katner, Ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstw
owych. Komentarz, w: Prawo handlowe, t. III, Warszawa 1998; A. Kidyba, Dyrektor
jako organ przedsiêbiorstwa pañstwowego, Warszawa 1993;A. Kidyba, Ustawa o przedsiêbio
rstwach pañstwowych. Komentarz, w: Prawo handlowe, t. III, Warszawa 1996; A. Kidyb
a, w: Privatization and Transformation in Eastern Europe: A Trade Union Perspect
ive, Warszawa 1993; C. Kosikowski, M. niegucki, Komercjalizacja i prywatyzacja pr
zedsiêbiorstw pañstwowych. Komentarz do ustawy, Warszawa 1996; K. Kruczalak, Prawo h
andlowe. Zarys wyk³adu, Warszawa 1997; L. Moskwa, Pe³nomocnicy przedsiêbiorstw pañstwowy
ch, Poznañ 1994; J. NamitkieI1'icz, Prawo przedsiêbiorstwa pal1stwowego, £ód 1951; J. Oko
lski (red.), Prawo handlowe, Warszawa 1999.
I. Definicja przedsiêbiorstwa pañstwowego
Nb 550
Przedsiêbiorstwa pañstwowe przez okres oko³o 40 lat stanowi³y podstawow¹ dla gospodarki os
obê prawn¹. By³y one nie tylko przedsiêbiorcami, ale tak¿e podstawowym instrumentem oddzia³
wania pañstwa na gospodarkê. Proces zmian zapocz¹tkowany na pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tyc
otyczyæ mia³ przede wszystkim w³a nie tej grupy przedsiêbiorców. Ustawa o prywatyzacji prze
siêbiorstw pañstwowych by³a, jak siê wydawa³o, tym aktem prawnym, który mia³ doprowadziæ do
kszta³ceñ w³asno ciowych w odniesieniu do przedsiêbiorstw. Akt ten zast¹piony zosta³ ustaw¹
mercjalizacji i prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych. W ten sposób przez dziesiêæ lat
wiele podmiotów poddano restrukturyzacji. Jednak¿e procesy te nie zosta³y zakoñczone i w
dalszym ci¹gu istnieje du¿a liczba przedsiêbiorstw pañstwowych.
Nb 551
Podstaw¹ reguluj¹c¹ funkcjonowanie przedsiêbiorstw pañstwowych jest ustawa o przedsiêbiorst
ach pañstwowych. Zgodnie z art.1 PPU, przedsiêbiorstwo pañstwowe jest samodzielnym, sa
morz¹dnym i samo finansuj¹cym siê przedsiêbiorc¹ posiadaj¹cym osobowo æ prawn¹. W przepisie
jêcie przedsiêbiorstwa wystêpuje w znaczeniu podmiotowym, co oznacza wystêpowanie tego p
odmiotu samodzielnie w stosunkach prawnych. Niezale¿nie od podmiotowego znaczenia
tego pojêcia w trakcie przekszta³ceñ organizacyjnych, tj. likwidacji, prywatyzacji, it
p. pojêcie przedsiêbiorstwa rozumiane jest w kontek cie przedmiotowym, tj. tak, jak to
ujmuje art. 551 KC. W tych procesach nastêpuje dominacja przedmiotowego znaczenia
pojêcia przedsiêbiorstwa, mimo ¿e dysponowanie zorganizowanymi czê ciami przedsiêbiorstwa
dbywa siê w czasie
STRONA 487
istnienia przedsiêbiorstwa pañstwowego jako osoby prawnej. W praktyce wiêc pojêcia te wy
stêpuj¹ w ró¿nych znaczeniach. Termin "przedsiêbiorstwo pañstwowe" wskazuje równie¿ na pewn
hy odró¿niaj¹ce od innych typów osób prawnych, reprezentuj¹cych ten sam typ w³asno ci pañst
Dotyczy to odró¿nienia w stosunku do Skarbu Pañstwa, publicznych szkó³ wy¿szych, banków pañ
ych, Polskiej Akademii Nauk itd.
Nale¿y pamiêtaæ, ¿e przedsiêbiorstwo pañstwowe nie ponosi odpowiedzialno ci za zobowi¹zania
bu Pañstwa i innych pañstwowych osób prawnych. Podmioty te nie ponosz¹ równie¿ odpowiedzial
o ci za zobowi¹zania przedsiêbiorstwa pañstwowego (art. 40 KC).
Przedsiêbiorstwo pañstwowe jest przedsiêbiorc¹. Wynika to zarówno z cytowanego art. l PPU,
jak i ze spe³nienia warunków okre lonych w art. 2 PrGosp. Oznacza to w konsekwencji, ¿e
przedsiêbiorstwo pañstwowe mo¿e prowadziæ dzia³alno æ, której celem jest cel zarobkowy, re
wany we w³asnym imieniu przedsiêbiorstwa, zawodowo, w sposób zorganizowany i ci¹g³y w zakr
esie dzia³alno ci produkcyjnej, budowlanej, handlowej i us³ugowej oraz rozpoznawania i
eksploatacji zasobów naturalnych. Przyznana przedsiêbiorstwom pañstwowym osobowo æ prawna
koreluje z istot¹ przedsiêbiorcy. Mo¿na uznaæ, ¿e istnieje trwa³a zale¿no æ miêdzy tymi te
Inn¹ istotn¹ cech¹ przedsiêbiorstw pañstwowych jest ich uniezale¿nienie od organów usytuowa
h poza przedsiêbiorstwami. W szczególno ci organy pañstwowe mog¹ podejmowaæ decyzje w zakre
ie dzia³alno ci przedsiêbiorstwa pañstwowego tylko w przypadkach przewidzianych przepisa
mi ustawowymi. Przedsiêbiorstwo pañstwowe podejmuje decyzje we wszystkich sprawach p
rowadzonych przez swoje organy. Zwiêkszony stopieñ oddzia³ywania organów zewnêtrznych na p
rzedsiêbiorstwo ma miejsce w zakresie pe³nienia funkcji organów za³o¿ycielskich. Pozosta³e
rgany pañstwowe mog¹ oddzia³ywaæ na przedsiêbiorstwo tylko wówczas, gdy ich wp³yw oparty je
na przepisach rangi ustawowej, co oznacza, ¿e wy³¹czona jest ingerencja organów pañstwowyc
h na podstawie przepisów ni¿szej rangi.
II. Rodzaje przedsiêbiorstw pañstwowych
Nb 552
Stosuj¹c ró¿ne kryteria, mo¿emy wyró¿niæ nastêpuj¹ce grupy przedsiêbiorstw pañstwowych:
l) dzia³aj¹ce na zasadach ogólnych;
STRONA 488
2) przedsiêbiorstwa u¿yteczno ci publicznej;
3) dzia³aj¹ce na podstawie przepisów szczególnych;
4) do których stosuje siê tylko w ograniczonym zakresie przepisy PPU;
5) tworzone przez naczelne i centralne organy administracji pañstwowej oraz przez
Narodowy Bank Polski i banki pañstwowe;
6) jednozak³adowe i wielozak³adowe;
7) miêdzynarodowe (mieszane);
8) przedsiêbiorstwa, których statut podlega lub nie zatwierdzeniu.
Nb 553
Ad 1). Podzia³ ten ma najistotniejsze znaczenie z punktu widzenia dzia³alno ci przedsiêb
iorstw pañstwowych i wynika bezpo rednio z art. 5 PPU. Zasadnicz¹ cech¹ przedsiêbiorstw dz
ia³aj¹cych na zasadach ogólnych jest najszerszy zakres ich samodzielno ci i samorz¹dno ci.
azwa "przedsiêbiorstwa dzia³aj¹ce na zasadach ogólnych" wskazuje na grupê przedsiêbiorstw,
tórych dzia³anie oparte jest na unormowaniach stanowi¹cych zasady ogólne, wzorce, schema
ty dla dzia³ania przedsiêbiorstw (A. Kidyba, Ustawa o przedsiêbiorstwach pañstwowych -Ko
mentarz, Warszawa 1996, s. III/A/13). Do regu³ tych nale¿y zaliczyæ:
-zasady: samodzielno ci, samorz¹dno ci, samofinansowania,
-tryb tworzenia,
-organizacjê przedsiêbiorstwa,
-sposób powo³ywania dyrektora (oparty na zasadzie, ¿e powo³uje go rada pracownicza, a wy
j¹tkowo organ za³o¿ycielski),
- wzajemny uk³ad sta³ych kompetencji miêdzy organami samorz¹du a dyrektorem,
-ograniczony nadzór nad przedsiêbiorstwem,
- prawo wzajemnego wstrzymywania, sprzeciwu, zaskar¿ania decyzji (uchwa³) przez orga
ny przedsiêbiorstwa pañstwowego oraz sprzeciwu i zaskar¿ania decyzji organu za³o¿ycielskie
go przez dyrektora i radê pracownicz¹.
Nb 554
Ad 2). Do tej grupy przedsiêbiorstw nie nale¿¹ z pewno ci¹ przedsiêbiorstwa, o których mowa
art. 3 i 4 PPU, a tak¿e przedsiêbiorstwa u¿yteczno ci publicznej.
Przedsiêbiorstwa u¿yteczno ci publicznej zosta³y w ustawie zdefiniowane jako te, które maj¹
na celu bie¿¹ce i nieprzerwane zaspokajanie potrzeb ludno ci.
W szczególno ci te, które maj¹ na celu produkcjê lub wiadczenie us³ug w zakresie: l) in¿yn
sanitarnej;
2) komunikacji miejskiej;
3) zaopatrzenia ludno ci w energiê elektryczn¹, gazow¹ i ciepln¹;
4) zarz¹du pañstwowymi zasobami lokalowymi;
STRONA 489
5) zarz¹du pañstwowymi terenami zielonymi;
6) zarz¹du uzdrowiskami;
7) us³ug pogrzebowych i utrzymania urz¹dzeñ cmentarnych;
8) us³ug kulturalnych.
Cel utworzenia przedsiêbiorstw u¿yteczno ci publicznej zosta³ okre lony wyra nie jako cel n
ekoniecznie zarobkowy, który wi¹za³by siê z maksymalizacj¹ zysku. Pozostaje wiêc problem uz
ania takich przedsiêbiorstw za przedsiêbiorców sensu stricto (A. Kidyba, Ustawa, s. 11
I/A/15).
Nb 555
Poza celem dzia³alno ci odstêpstwa od regu³ dzia³ania przedsiêbiorstw dzia³aj¹cych na zasad
gólnych dotycz¹ przede wszystkim:
-mo¿liwej ingerencji organu za³o¿ycielskiego (w granicach obowi¹zuj¹cych przepisów) w zakre
dzia³ania przedsiêbiorstwa, polegaj¹cej na okre leniu zakresu i warunków, na jakich przed
siêbiorstwo jest obowi¹zane wiadczyæ us³ugi dla ludno ci;
-konieczno ci zatwierdzania planu przedsiêbiorstwa przez organ za³o¿ycielski (§ 2 ust. 1 r
ozp. RM z 30.11.1981 r. w sprawie wykonania ustawy o przedsiêbiorstwach pañstwowych,
Dz. U. Nr 31, poz. 170 ze zm.);
-ingerencji organu za³o¿ycielskiego w bie¿¹c¹ dzia³alno æ, tj. prawo na³o¿enia na przedsiêb
wi¹zku realizacji dodatkowych zadañ, je¿eli jest to niezbêdne do zaspokojenia potrzeb lu
dno ci oraz innych jednostek w dziedzinie objêtej dzia³alno ci¹ tego przedsiêbiorstwa (orga
za³o¿ycielski zapewnia na to rodki -§ 3 ust. 1 wy¿ej wymienionego rozp.);
-obowi¹zku zatwierdzenia statutu (art. 13 ust. 1 pkt 1 PPU);
-obowi¹zku dotowania dzia³alno ci przedsiêbiorstw, których dzia³alno æ jest nierentowna, al
zystna ze wzglêdu na zaspokajanie potrzeb ludno ci;
-powo³ania dyrektora przedsiêbiorstwa, gdy¿ w przedsiêbiorstwach u¿yteczno ci publicznej dy
ektor jest -powo³ywany tylko i wy³¹cznie przez organ za³o¿ycielski;
-aktu erekcyjnego tego przedsiêbiorstwa, które ma formê rozbudowan¹ w stosunku do pozost
a³ych przedsiêbiorstw.
Nb 556
Ad 3). Do przedsiêbiorstw dzia³aj¹cych na podstawie przepisów szczególnych (art. 3 i 4 PPU
) nale¿y zaliczyæ przedsiêbiorstwa podleg³e Ministrowi Obrony Narodowej oraz Ministrowi
Finansów i Narodowemu Bankowi Polskiemu, wykonuj¹ce w ca³o ci lub w przewa¿aj¹cej czê ci za
na potrzeby obronno ci i bezpieczeñstwa Pañstwa (por. w szczególno ci rozp. RM z 30.11.19
8 I r. w sprawie zakresu stosowania przepisów ustaw
STRONA 490
o przedsiêbiorstwach pañstwowych oraz o samorz¹dzie za³ogi przedsiêbiorstwa pañstwowego do
rzedsiêbiorstw podlegaj¹cych Ministrowi Obrony Narodowej, Dz.U. Nr 31, poz. 172 ze z
m. oraz Ministrowi Finansów, Dz.U. z 1982 r. Nr l, poz. 5 ze zm., rozp. RM z 30.11
.1981 r. odnosz¹ce siê do przedsiêbiorstw wykonuj¹cych w ca³o ci lub w przewa¿aj¹cej czê ci
na potrzeby obronno ci i bezpieczeñstwa pañstwa, a tak¿e wykonuj¹cych te zadania w jednost
kach organizacyjnych innych przedsiêbiorstw (Dz.U. z 1982 r. Nr l, poz. 3 ze zm.)
-art. 3 PPU, Porty Lotnicze (Dz.U. z 1987 r. Nr 33, poz. 185), Poczta Polska (Dz
.U. z 1997 r. Nr 106, poz. 675 ze zm.) -art. 4 PPU.
Wymienione powy¿ej grupy przedsiêbiorstw wyró¿nia przede wszystkim specyfika ich dzia³alno
i. Jest ona odmienna, gdy chodzi o przedsiêbiorstwa wymienione w art. 3 i 4 PPU. W
pierwszym przypadku specyficzny zakres funkcjonowania tych przedsiêbiorstw wi¹¿e siê pr
zede wszystkim ze zwiêkszonym udzia³em organów za³o¿ycielskich przy tworzeniu przedsiêbiors
w, ustalaniu statutu, ³¹czeniu, podziale lub likwidacji, zasad powo³ywania organów itp.
Natomiast, zgodnie z art. 4 PPU, przepisów tej ustawy nie stosuje siê do wymienionej
grupy przedsiêbiorstw z wyj¹tkiem przepisów ustawy o Krajowym Rejestrze S¹dowym prowizj
i od zysku przedsiêbiorstwa. Ponadto, zgodnie z art. 4 ust. 2 PPU, przepisów ustawy
nie stosuje siê do banków. Z wyj¹tkiem przepisów o Krajowym Rejestrze S¹dowym. Podstaw¹ fun
cjonowania banków s¹ przepisy PrBank. Mo¿na wiêc przyj¹æ, ¿e do przedsiêbiorstw, o których
art. 3, stosuje siê przepisy PPU z wyj¹tkiem spraw uregulowanych przez przepisy szcz
ególne (lex specialis derogat legi generali). Natomiast w przypadku przedsiêbiorstw,
o których mowa w art. 4, zasad¹ jest niestosowanie do nich ustawy o przedsiêbiorstwac
h pañstwowych poza przepisami o rejestrze przedsiêbiorstw pañstwowych (analogiczny sys
tem rejestracji) i dodatkowo -przepisów o prowizji od zysków (nie dotyczy banków). Nie
zmienia to zasady, ¿e mamy do czynienia równie¿ z przedsiêbiorstwami pañstwowymi, poddany
mi jednak szczególnej regulacji prawnej ze wzglêdu na ich specyfikê.
Nb 557
Ad 4). Podzia³ ten pokrywa siê co do zasady z podzia³em omówionym w punkcie poprzednim.
Zakres stosowania przepisów ustawy o przedsiêbiorstwach pañstwowych wynika z przepisów s
zczególnych lub wprost z art. 4 PPU.
Nb 558
Ad 5). Obecny sposób tworzenia przedsiêbiorstw pañstwowych w praktyce coraz rzadszy -o
piera siê na centralizacji tworzenia przedsiêbiorstw pañstwowych. Tworzone mog¹ byæ one pr
zez:
STRONA 491
l) naczelne organy administracji pañstwowej (Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, Pr
ezydium Rz¹du, ministrowie),
2) centralne organy administracji pañstwowej (te organy, których w³a ciwo æ rozci¹ga siê na
ar ca³ego kraju i które s¹ podleg³e bezpo rednio Prezesowi Rady Ministrów lub Radzie Minist
, a kieruj¹cy centralnym organem administracji pañstwowej nie jest ministrem; por. C
. Kosikowski, w: C. Kosikowski, M Lewandowski, A. Rembieliñski, M. Seweryñski, Przed
siêbiorstwa pañstwowe -Komentarz, Warszawa -£ód 1986, s. 98),
3) Narodowy Bank Polski,
4) banki pañstwowe.
W ostatnich dwóch przypadkach tworzenie nowych przedsiêbiorstw pañstwowych w praktyce
nie wystêpuje. Równie¿ tworzenie przez pierwsze dwie grupy organów jest ograniczone. Obe
cnie decyduj¹ce znaczenie maj¹ procesy restrukturyzacyjne, wi¹¿¹ce siê z podzia³em przedsiê
tw, ich ³¹czeniem, likwidacj¹, komercjalizacj¹, prywatyzacj¹, a nie tworzeniem nowych podm
iotów. Dlatego te¿ -ze wzglêdu na praktyczne znaczenie -w niniejszym opracowaniu skonc
entrowano siê na problemach zwi¹zanych ze zmianami organizacyjnymi, a nie tworzeniem
przedsiêbiorstw pañstwowych.
Nb 559
Ad 6). Przedsiêbiorstwa jednozak³adowe i wielozak³adowe ró¿ni¹ siê miêdzy sob¹ wewnêtrzn¹ s
nizacyjn¹. W pierwszym przypadku ca³a dzia³alno æ przedsiêbiorstwa prowadzona jest w formie
jednego zak³adu. Zak³ad stanowi pewn¹ ca³o æ pod wzglêdem technicznym, lokalizacyjnym i org
zacyjnym, wchodzi w sk³ad przedsiêbiorstwa pañstwowego i nie posiada osobowo ci prawnej.
Jest to jedynie wewnêtrzna struktura organizacyjna przedsiêbiorstwa pañstwowego, która
nie mo¿e wystêpowaæ w stosunkach zewnêtrznych, nie mo¿e byæ podmiotem praw i obowi¹zków. St
przedsiêbiorstwa powinien rozstrzygaæ, czy przedsiêbiorstwo dzia³aæ bêdzie w formie jednoza
dowej czy wielozak³adowej. Powinien okre laæ równie¿ stosunki miêdzy jednostkami organizacy
nymi wchodz¹cymi w sk³ad przedsiêbiorstwa oraz zasady wystêpowania w stosunkach prawnych
z innymi jednostkami organizacyjnymi
(art. 26 ust. l PPU). Je¿eli przedsiêbiorstwo jest wielozak³adowe, zakres praw i obowi¹z
ków zak³adów powinien odpowiadaæ charakterowi ich dzia³alno ci oraz warunkom i potrzebom. W
przypadku istnienia przedsiêbiorstw wielozak³adowych dodatkowo regulamin organizacyj
ny powinien rozstrzygaæ o podziale czynno ci miêdzy osobami kieruj¹cymi zak³adami. Zak³ad,
którym mowa powy¿ej, nale¿y odró¿niæ od zak³adu bud¿etowego, który stanowi wyodrêbnion¹ je
ach pañstwo-
STRONA 492
-wej jednostki organizacyjnej. Zak³ady bud¿etowe prowadz¹ dzia³alno æ gospodarcz¹ na zasadz
odp³atno ci, nie posiadaj¹ równie¿ osobowo ci prawnej. Ró¿nica miêdzy przychodami a rozchod
inna byæ zasadniczo wp³acana do bud¿etu pañstwa.
Nb 560
Ad 7). Art. 10 PPU wyró¿nia przedsiêbiorstwa mieszane, które obecnie s¹ przedsiêbiorstwami
iêdzynarodowymi. Mog¹ byæ one tworzone wspólnie z innymi pañstwami. Podstawy tworzenia i l
ikwidowania oraz zasady dzia³ania takich przedsiêbiorstw s¹ ustalane w drodze porozumi
eñ i umów z rz¹dami innych pañstw. W praktyce tworzenie takich przedsiêbiorstw jest wyj¹tki
m.
Nb 561
Ad 8). Przedsiêbiorstwa pañstwowe dzia³aj¹ w oparciu o statut. Statut -obok ustawy -jest
jednym z wyznaczników zakresu zdolno ci prawnej i sposobu realizacji zdolno ci do czy
nno ci prawnych. Powstanie, ustrój i istnienie przedsiêbiorstw pañstwowych okre la ustawa
o przedsiêbiorstwach pañstwowych, natomiast konkretyzacja zasad organizacyjnych i sp
osobu dzia³ania znajduje siê w statucie (art. 35 KC). Statut musi byæ obligatoryjnie u
chwalony przez ogólne zebranie pracowników (zebranie delegatów) na wniosek dyrektora.
Swoboda konstruowania tre ci statutu w stosunku do niektórych typów przedsiêbiorstw jest
ograniczona. Dotyczy to w szczególno ci konieczno ci zatwierdzania statutów takich prze
dsiêbiorstw, jak:
l) u¿yteczno ci publicznej,
2) handlu zagranicznego,
3) stacji radiowych i telewizyjnych, przemys³u teleelektronicznego, transportu sam
ochodowego i budownictwa ³¹czno ci,
4) Pañstwowej Komunikacji Samochodowej oraz zak³adów naprawczych taboru kolejowego.
W przedsiêbiorstwie u¿yteczno ci publicznej, dla którego organem za³o¿ycielskim jest wojewo
a i którego dzia³alno æ wykracza poza obszar województwa, statut zatwierdza wojewoda w por
ozumieniu z ministrem w³a ciwym ze wzglêdu na przedmiot dzia³alno ci przedsiêbiorstwa.
III. Zasady dzia³ania przedsiêbiorstw pañstwowych
1. Organy
Nb 562
W odniesieniu do przedsiêbiorstw pañstwowych maj¹ zastosowanie ogólne zasady wystêpowania
osób prawnych w obrocie. Zgodnie wiêc z art. 38 KC, osoba prawna dzia³a przez swoje or
gany w sposób przewi-
STRONA 493
-dziany w ustawie i opartym na niej statucie. W przedsiêbiorstwie pañstwowym organam
i przedsiêbiorstwa s¹: ogólne zebranie pracowników (delegatów), rada pracownicza i dyrekto
r przedsiêbiorstwa. Dwa pierwsze organy s¹ organami szczególnymi: mianowicie jednocze ni
e s¹ organami samorz¹du za³ogi przedsiêbiorstwa pañstwowego oraz organami przedsiêbiorstwa
añstwowego. Ze wzglêdu na specyficzny zakres kompetencji organy samorz¹dowe maj¹ ogranic
zon¹ mo¿liwo æ podejmowania czynno ci bezpo rednio ze skutkiem dla przedsiêbiorstwa. W trad
jnym, cywilistycznym rozumieniu zasadniczo nie dokonuj¹ czynno ci prawnych (wyj¹tkiem
jest art. 64 PPU oraz powo³anie i odwo³anie dyrektora). Kompetencje ogólnego zebrania
pracowników (delegatów) i rady pracowniczej okre la ustawa z 25.9.1981 r. o samorz¹dzie
za³ogi przedsiêbiorstwa pañstwowego (zob. art. 31 PPU), z uwzglêdnieniem jednak kompeten
cji okre lonych w innych przepisach. Podstawow¹ kompetencj¹ tych organów -zgodnie z tym,
co ju¿ zosta³o powiedziane jest zarz¹dzanie przedsiêbiorstwem pañstwowym. Pojêcie zarz¹dza
jest terminem wieloznacznym zarówno w naukach prawnych, jak i ekonomicznych. Zarz¹d
zanie jest procesem polegaj¹cym na wydawaniu decyzji, podejmowaniu uchwa³, organizow
aniu, nadzorowaniu, kontroli przedsiêbiorstwa w taki sposób, aby by³y one zgodne z prz
edmiotem dzia³ania przedsiêbiorstwa w celu osi¹gniêcia najlepszych wyników gospodarczych (
A. Kidyba, Ustawa, s. III/A/81). Obowi¹zuje system wspó³zarz¹dzania przedsiêbiorstwem pañst
owym przez trzy organy: poza organami samorz¹du -przez dyrektora. W zale¿no ci od typu
przedsiêbiorstwa, stopieñ wp³ywu organów samorz¹du na funkcjonowanie przedsiêbiorstwa zwiê
a siê lub zmniejsza. Ustawa o samorz¹dzie za³ogi przedsiêbiorstwa pañstwowego i ustawa o p
rzedsiêbiorstwach pañstwowych, na zasadzie enumeratywnego okre lenia, wymieniaj¹ kompete
ncje uchwa³odawcze ogólnego zebrania i rady pracowniczej.
Do kompetencji ogólnego zebrania pracowników (art. 10 ustawy o samorz¹dzie za³ogi przeds
iêbiorstwa pañstwowego) nale¿¹:
1) uchwalanie, na wniosek dyrektora, statutu przedsiêbiorstwa,
2) podejmowanie uchwa³ w sprawie podzia³u zysku przeznaczonego dla za³ogi,
3) dokonywanie rocznej oceny dzia³alno ci rady pracowniczej przedsiêbiorstwa oraz dyre
ktora przedsiêbiorstwa,
4) uchwalanie wieloletnich planów przedsiêbiorstwa,
5) uchwalanie, na wniosek rady pracowniczej przedsiêbiorstwa, statutu samorz¹du za³ogi
przedsiêbiorstwa,
6) wyra¿anie opinii we wszystkich sprawach dotycz¹cych przedsiêbiorstwa.
Rada pracownicza sk³ada siê z 15 cz³onków (statut samorz¹du za³ogi mo¿e ustaliæ inn¹ liczbê
est ona wybierana przez pracowni
STRONA 494
-ków w wyborach powszechnych, bezpo rednich, równych i tajnych. Kadencja rady trwa 2 l
ata.
Nb 563
Kompetencje rady pracowniczej mo¿na podzieliæ na cztery grupy:
stanowi¹ce (art. 24 ustawy o samorz¹dzie za³ogi przedsiêbiorstwa pañstwowego) opiniodawcze
(art. 25 i 26 tej ustawy), inicjatywne i wnioskowe (art. 27 tej ustawy), kontro
lne (art. 28 tej ustawy).
Do kompetencji stanowi¹cych rady pracowniczej, tj. tych, w których rada pracownicza
ma g³os decyduj¹cy lub wspó³decyduj¹cy, nale¿¹:
l) uchwalanie oraz zmiana planu rocznego przedsiêbiorstwa,
2) przyjmowanie sprawozdania rocznego oraz zatwierdzanie bilansu,
3) podejmowanie uchwa³ w sprawie inwestycji,
4) wyra¿anie zgody na utworzenie lub przyst¹pienie do spó³ki handlowej lub innej struktu
ry organizacyjnej przewidzianej przepisami prawa b¹d nabycie jej udzia³ów (akcji), jak
równie¿ podejmowanie uchwa³ w sprawie wyst¹pienia z takiej struktury, ¿¹danie jej rozwi¹zan
lub zbycia jej udzia³ów (akcji),
5) wyra¿anie zgody na oddawanie rodków trwa³ych przedsiêbiorstwa osobom prawnym lub fizyc
znym do korzystania z nich w formie przewidzianej w prawie cywilnym,
6) podejmowanie uchwa³ w sprawie ³¹czenia i podzia³u przedsiêbiorstw,
7) podejmowanie uchwa³ w sprawie zak³adowego budownictwa mieszkaniowego i socjalnego
,
8) podejmowanie uchwa³ w sprawie zmiany kierunku dzia³alno ci przedsiêbiorstwa,
9) podejmowanie uchwa³ w sprawie podzia³u na fundusze wygospodarowanego dochodu pozo
staj¹cego w dyspozycji przedsiêbiorstwa oraz zasad wykorzystywania tych funduszów,
10) wyra¿anie zgody na zbywanie rodków trwa³ych stanowi¹cych przedmiot sta³ego u¿ytku prze
iorstwa oraz dokonanie darowizny,
11 ) decydowanie o przyst¹pieniu przedsiêbiorstwa w charakterze cz³onka zbiorowego do
organizacji spo³ecznych,
12) podejmowanie uchwa³ w sprawie klubów techniki i racjonalizacji,
13) podejmowanie uchwa³ o przeprowadzeniu w przedsiêbiorstwie referendum.
Ponadto do kompetencji stanowi¹cych rady pracowniczej przedsiêbiorstwa nale¿y podejmow
anie uchwa³ w sprawach powo³ania i odwo³ania dyrektora przedsiêbiorstwa oraz innych osób w
ykonuj¹cych kierownicze funkcje w przedsiêbiorstwie, zgodnie z przepisami PPU.
Poza wymienionymi kompetencjami stanowi¹cymi radzie pracowniczej przys³uguj¹ kompetenc
je opiniodawcze (art. 25). Rada pracownicza ma prawo wyra¿ania opinii we wszystkic
h sprawach dotycz¹cych przedsiêbiorstwa pañstwowego oraz jego kierownictwa. Szczególnie
istotne s¹ tzw. opinie obligatoryjne, czyli te, o które mo¿e zwróciæ siê dyrektor. Obowi¹ze
en istnieje przede wszystkim przy zawieraniu przez przedsiêbiorstwo porozumieñ i umów
d³ugoterminowych z innymi przedsiêbiorcami oraz organami administracji pañstwowej, a t
ak¿e w sprawach zmia
495
ny aktu o utworzeniu i likwidacji przedsiêbiorstwa (art. 25 ust. 2). Bez zwrócenia s
iê o opiniê w powy¿szych sprawach w³a ciwe organy nie mog¹ wydawaæ skutecznych decyzji, a w
nie decyzji bez zasiêgniêcia opinii mo¿e spowodowaæ wstrzymanie jej wykonania. Natomiast
nie wyra¿enie opinii w terminie wyznaczonym lub uzgodnionym ma skutek analogiczny
do braku zg³oszenia zastrze¿eñ. Zarówno dyrektor, jak i organ za³o¿ycielski nie s¹ zwi¹zan
i¹ opinii, jednak rada pracownicza ma obowi¹zek jej wyra¿enia.
Zgodnie z art. 27 ustawy o samorz¹dzie za³ogi przedsiêbiorstwa pañstwowego, rada pracown
icza ma prawo wystêpowaæ z inicjatywami, wnioskami i uwagami we wszystkich sprawach
dotycz¹cych przedsiêbiorstwa.
Radzie przys³uguje prawo kontroli ca³okszta³tu dzia³alno ci przedsiêbiorstwa, ze szczególny
wzglêdnieniem dba³o ci o racjonaln¹ gospodarkê mieniem (art. 28).
Na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ kompetencje rady pracowniczej okre lone wart. 24 ust. l pkt 4
5, 10. Jak bêdzie o tym mowa, poza bezpo redni¹ mo¿liwo ci¹ dokonania czynno ci prawnej, w
h przypadkach uchwa³a rady pracowniczej wp³ywa na ostateczny kszta³t o wiadczenia woli p
rzedsiêbiorstwa pañstwowego poprzez wyra¿enie zgody lub nie na dokonanie czynno ci prawn
ej. Brak takiej zgody powoduje stan bezskuteczno ci zawieszonej.
Nb 564
Klasycznym organem przedsiêbiorstwa w znaczeniu cywilnoprawnym jest dyrektor przed
siêbiorstwa pañstwowego. Dyrektor jest jednoosobowym, zarz¹dzaj¹cym i reprezentuj¹cym orga
nem. Zakres kompetencji dyrektora przedsiêbiorstwa pañstwowego zosta³ okre lony inaczej
ni¿ organów samorz¹du. Dyrektor przedsiêbiorstwa pañstwowego zarz¹dza przedsiêbiorstwem i r
ezentuje je na zewn¹trz (por. M. Jasiakiewicz, O potrzebie, s. 50). Kompetencje dy
rektora zosta³y wiêc okre lone w sposób ogólny, z czym wi¹¿e siê zasada domniemania kompete
tzn. wszystko, co nie jest zastrze¿one w sferze zarz¹dzania do kompetencji organów sa
morz¹du, nale¿y do kompetencji dyrektora. Natomiast w sferze reprezentacji to dyrekt
or -spo ród organów przedsiêbiorstwa -ma kompetencjê pe³n¹. Poza ogólnym okre leniem kompet
yrektora wiele przepisów PPU konkretyzuje te uprawnienia, np. art. 12 ust. 2, art.
27 ust. 2, art. 28 ust. 2, art. 41 ust. 2, art. 44, 50, 51,63. Czyni¹ to równie¿ inne
akty prawne.
Kompetencje dyrektora w procesie zarz¹dzania zosta³y uzupe³nione takimi kompetencjami
rady pracowniczej i ogólnego zebrania. W procesie zarz¹dzania dyrektorowi pomagaj¹ dyr
ektorzy dzia³ów, kierownicy
STRONA 496
zak³adów, zastêpcy dyrektora. Natomiast w procesie reprezentacji dyrektora mog¹ "wyrêczaæ"
rzedstawiciele ustawowi i pe³nomocnicy. Reprezentacja przedsiêbiorstwa pañstwowego mo¿e
byæ reprezentacj¹ sensu largo i sensu stricto, tak jak ma to odniesienie do innych o
sób prawnych.
Nale¿y wiêc przypomnieæ, ¿e reprezentacja sensu largo oznacza wystêpowanie we wszelkich st
osunkach prawnych z zakresu prawa cywilnego, administracyjnego, pracy, finansowe
go i innych ga³êzi prawa. S¹ to wiêc zarówno te czynno ci, które maj¹ cywilnoprawny charakt
ak i te, które pozbawione s¹ tej cechy. Polegaj¹ one na ujawnieniu stanowiska osoby pr
awnej na zewn¹trz, sk³adaniu o wiadczeñ, wyja nieñ przed ró¿nymi organizacjami i instytucja
tym znaczeniu reprezentacja dotyczy nie tylko czynno ci prawnych, ale równie¿ czynno ci
organizacyjnych i faktycznych. Takie rozumienie reprezentacji zosta³o zawarte w a
rt. 32 PPU. Reprezentacja sensu stricto dotyczy tylko sk³adania i przyjmowania o wia
dczeñ woli, a wiêc tylko stosunków cywilnoprawnych. Mo¿e byæ realizowana nie tylko przez o
rgany, ale równie¿ przez przedstawicieli. Z takim rozumieniem reprezentacji spotykam
y siê w art. 50 PPU, który stanowi konkretyzacjê ogólnej normy, wynikaj¹cej z art. 32 ust.
I PPU.
Zgodnie z art. 50 zd. 1 PPU, do samodzielnego dokonywania czynno ci prawnych za pr
zedsiêbiorstwo upowa¿niony jest dyrektor. W przepisie tym mowa jest wyra nie o repreze
ntacji sensu stricto, a wiêc dokonywaniu czynno ci prawnych. Niezale¿nie od tej kompet
encji dyrektor ma upowa¿nienie do dokonywania wszelkich czynno ci w sferze reprezent
acji na podstawie art. 32 PPU. Je¿eli jednak czynno ci prawne dokonywane przez przed
siêbiorstwo obejmuj¹ rozporz¹dzanie prawem, którego warto æ przekracza 5000 z³ lub czynno c
mog¹ spowodowaæ powstanie zobowi¹zania przedsiêbiorstwa do wiadczenia powy¿ej 5000 z³, do
teczno ci o wiadczenia woli wymagane jest wspó³dzia³anie dyrektora z pe³nomocnikiem lub dwó
pe³nomocników. Zasada ta nazywana jest zasad¹ reprezentacji ³¹cznej lub od strony formalne
j -zasad¹ dwóch podpisów. Naruszenie zasad reprezentacji ³¹cznej (dotyczy to zarówno
charakteru czynno ci, jak i kwoty) powoduje niewa¿no æ bezwzglêdn¹ takiej czynno ci, na pod
wie art. 58 KC.
W pewnych sytuacjach konieczne jest uzyskanie zgody na dokonanie czynno ci prawnej
. Brak takiej zgody powoduje ró¿ny skutek w zale¿no ci od organu, który mia³ j¹ wydaæ (np.
o æ bezwzglêdna -organ
za³o¿ycielski, bezskuteczno æ zawieszona -rada pracownicza). Przedstawione powy¿ej zasady
reprezentacji dotycz¹ tzw. reprezentacji czynnej, tj. sk³adania o wiadczeñ woli. Natomia
st przyjmowanie o wiadczeñ woli, czyli tzw. reprezentacja bierna, jest jednoosobowa.
Wyj¹tkiem od generalnej zasady, w której rada pracownicza nie reprezentuje przedsiêbi
orstwa pañstwowego, jest art. 64 PPU, zgodnie z którym w razie doznania szkody z pow
odu wykonania decyzji organu sprawuj¹cego nadzór, z ¿¹da-
STRONA 497
-niem odszkodowania -obok dyrektora -mo¿e wyst¹piæ równie¿ rada pracownicza.
Dyrektor przedsiêbiorstwa pañstwowego jest tym organem, w którym wystêpuje skoncentrowan
ie w jednej osobie funkcji organu zarz¹dzaj¹cego i funkcji kierownika zak³adu pracy. W
spó³zarz¹dzaj¹c przedsiêbiorstwem razem z organami samorz¹du, to dyrektor podejmuje samodzi
lnie decyzje i ponosi za nie odpowiedzialno æ. Podlegaj¹ mu równie¿ wszyscy pracownicy. Od
powiedzialno æ dyrektora przejawia siê w sferze odpowiedzialno ci s³u¿bowej, karnej, cywiln
j oraz odpowiedzialno ci przed za³og¹. Podstaw¹ odpowiedzialno ci s³u¿bowej s¹ uchybienia w
izacji uprawnieñ i obowi¹zków dyrektora, wynikaj¹cych ze stosunku pracy (Z. Kubot, Odpow
iedzialno æ dyrektora przedsiêbiorstwa pañstwowego, Wroc³aw 1995, s. 20 i nast.).
Odpowiedzialno æ karna dotyczy przede wszystkim przestêpstw gospodarczych oraz przestêps
tw przeciwko prawom pracownika. Odpowiedzialno æ cywilna wi¹¿e siê z odpowiedzialno ci¹ del
ow¹, je¿eli szkoda
jest nastêpstwem czynu niedozwolonego (art. 415 KC), lub kontraktow¹, tj. zwi¹zan¹ z nie
wykonaniem lub nienale¿ytym wykonaniem zobowi¹zania (art. 471 KC). Dyrektor ponosi o
dpowiedzialno æ cywiln¹ g³ównie za czynno ci z zakresu zarz¹dzania i reprezentacji. Natomia
odpowiedzialno æ przed za³og¹ mo¿e przejawiaæ siê w mo¿liwo ci odwo³ania dyrektora z zajmow
nowiska (art. 37 PPU) albo zawieszenia go w czynno ciach (art. 41 ust. 1 PPU).
Nb 565
Zupe³nie odmiennie kszta³tuje siê odpowiedzialno æ organów samorz¹dowych. S¹ one odpowiedzi
tylko przed za³og¹ (art. 4 ustawy o samorz¹dzie za³ogi przedsiêbiorstwa pañstwowego). Nie s
onstruowano dotychczas zasad odpowiedzialno ci karnej, cywilnej, s³u¿bowej w stosunku
do cz³onków rady pracowniczej w zwi¹zku z wykonywaniem przez nich funkcji. Nie ma prze
szkód, aby zasady takie zosta³y ukszta³towane w statucie lub regulaminie organizacyjny
m.
2.1. Zastêpca dyrektora
Nb 566
W art. 50 ust. 1 zd. 2 poza dyrektorem wymienia siê zastêpców dyrektora i pe³nomocników. W
artykule powy¿szym nie s¹ jednak wymienione wszystkie inne osoby, które mog¹ dokonywaæ cz
ynno ci prawnych w imieniu przedsiêbiorstwa, przede wszystkim przedstawiciele ustawo
wi przedsiêbiorstwa pañstwowego. Status prawny zastêpcy dyrektora jako
STRONA 498
samodzielnej kategorii cywilnoprawnej jest jednak¿e w¹tpliwy. Przede wszystkim z teg
o wzglêdu, ¿e zastêpca dyrektora nie jest organem przedsiêbiorstwa pañstwowego, natomiast
mo¿e wyst¹piæ w stosunkach cywilnoprawnych, je¿eli uzyska stosowne pe³nomocnictwo, czyli bê
zie wystêpowa³ jako pe³nomocnik. Poza t¹ mo¿liwo ci¹ uczestniczenia zastêpców dyrektora w r
tacji cywilnoprawnej jako pe³nomocników, w pewnych sytuacjach zastêpcê dyrektora mo¿na uzn
aæ za przedstawiciela ustawowego przedsiêbiorstwa pañstwowego. Sformu³owanie art. 50, tj
. u¿ycie s³owa "dzia³aj¹", odró¿nienie zastêpców dyrektora od pe³nomocników, wskazanie na g
ocowania bez okre lania ród³a, pozwala na wysuniêcie powy¿szej tezy (A. Kidyba, Pozycja za
têpcy dyrektora w reprezentacji cywilnoprawnej, Annales UMCS 1986, s. 192 i nast.)
. Dotyczy to sytuacji nieobsadzenia organu do czasu powo³ania nowego dyrektora (je¿e
li nieobsadzenie stanowiska spowodowane jest mierci¹ lub odwo³aniem) w okresie zawies
zenia dyrektora w czynno ciach do czasu powo³ania tymczasowego kierownika, w okresie
d³ugiej nieobecno ci dyrektora. Specyficzny status zastêpcy dyrektora odnosi siê do pro
cesu reprezentacji, natomiast w procesie zarz¹dzania jest on jedynie "pomocniczym
aparatem" dyrektora. Czêsto funkcjonuje kilku zastêpców dyrektora z odpowiednim podzia³e
m czynno ci miêdzy nimi. Jednak¿e to dyrektor jest organem przedsiêbiorstwa pañstwowego.
2.2. Zarz¹dca
Nb 567
Organ za³o¿ycielski mo¿e powierzyæ zarz¹dzanie przedsiêbiorstwem pañstwowym osobie fizyczne
ub prawnej. Powierzenie zarz¹dzania mo¿e nast¹piæ z inicjatywy organu za³o¿ycielskiego, za
god¹ rady pracowniczej i ogólnego zebrania pracowników (delegatów) przedsiêbiorstwa albo n
a wniosek rady pracowniczej przedsiêbiorstwa, za zgod¹ ogólnego zebrania pracowników (de
legatów). W pewnych sytuacjach z inicjatyw¹ powierzenia zarz¹dzania przedsiêbiorstwem mo¿e
wyst¹piæ równie¿ zarz¹dca komisaryczny (por. art. 69 ust. l i art. 45c PPU). Jak z powy¿sz
go wynika, decyzja o powierzeniu zarz¹dzania przedsiêbiorstwem nale¿y do organu za³o¿yciel
skiego. W procedurze powierzenia zarz¹du nie bierze udzia³u dyrektor przedsiêbiorstwa,
choæ nie ma przeszkód, aby to on sta³ siê zarz¹dc¹. Przy ustanowieniu zarz¹du (poprzez zaw
ie umowy o zarz¹dzanie) chodzi przede wszystkim o optymalizacjê procesów zarz¹dzania, po
przez powierzenie tej funkcji jednemu organowi. Podstaw¹ dzia³ania zarz¹dcy jest umowa
zawarta miêdzy organem za³o¿ycielskim a osob¹ fizyczn¹ lub prawn¹. Zarz¹dc¹ nie mo¿e wiêc
jednostka organizacyjna nie posiadaj¹ca osobowo ci prawnej. Umowa
STRONA 499
o zarz¹dzanie jest umow¹ specyficzn¹ i w sensie ogólnym stanowi contractus innominatus,
w sensie wê¿szym essentialia negotii tej umowy s¹ okre lone w przepisach PPU. K. Kruczal
ak (Prawo, s. 253) przyjmuje, ¿e charakter prawny umowy jest sporny. Umowa mo¿e byæ za
warta tylko na czas okre lony (min. 3 lata) i powinna okre laæ obowi¹zki zarz¹dcy w zakres
ie bie¿¹cego zarz¹dzania oraz zmian i usprawnieñ w przedsiêbiorstwie, zasady wynagradzania
zarz¹dcy, w tym prawo do udzia³u w zysku przedsiêbiorstwa, kryteria oceny efektów zarz¹dz
ania, zasady odpowiedzialno ci za powierzone przedsiêbiorstwo. Ponadto, je¿eli zarz¹dc¹ je
st osoba prawna, umowa powinna przewidywaæ, kto w jej imieniu bêdzie dokonywa³ czynno ci
zarz¹du. W przypadku wyznaczenia takiej osoby, jest ona uprawniona do sk³adania wsz
elkich o wiadczeñ woli w imieniu zarz¹dzanego przedsiêbiorstwa. Oznacza to w konsekwencj
i, ¿e umowa o zarz¹dzanie okre laj¹ca kompetencje zarz¹dcy odnosi siê nie tylko jakby na to
wskazywa³a nazwa -do zarz¹dzania, ale równie¿ do reprezentacji przedsiêbiorstwa pañstwowego
Tak wiêc kompetencje zarz¹dcy obejmuj¹ zarz¹dzanie sprawami przedsiêbiorstwa i reprezenta
cjê przedsiêbiorstwa pañstwowego, czyli wszelkie czynno ci faktyczne i prawne zwi¹zane z f
unkcjonowaniem przedsiêbiorstwa pañstwowego. Wi¹¿e siê to z okoliczno ci¹, ¿e z chwil¹ objê
ków przez zarz¹dcê organy samorz¹du ulegaj¹ rozwi¹zaniu z mocy prawa, organ za³o¿ycielski o
dyrektora, a zarz¹dca przejmuje kompetencje dyrektora i organów samorz¹du z wyj¹tkiem:
prawa sprzeciwu wobec decyzji organu za³o¿ycielskiego, przyjmowania i zatwierdzania
sprawozdania finansowego, dokonywania podzia³u na fundusze wypracowanego zysku ora
z okre lania zasad wykorzystania tych funduszy. Dodatkowym skutkiem objêcia obowi¹zków p
rzez zarz¹dcê jest ustanowienie przez organ za³o¿ycielski rady nadzorczej, która ma obowi¹z
k wykonywania sta³ego nadzoru nad dzia³alno ci¹ przedsiêbiorstwa. Pracownicy przedsiêbiorst
a wybieraj¹ 1/3 sk³adu rady nadzorczej.
2.3. Zarz¹dca komisaryczny
Nb 568
Od zarz¹dców dzia³aj¹cych w oparciu o umowê o zarz¹dzanie nale¿y odró¿niæ tzw. zarz¹dców ko
Ci ostatni mog¹ byæ powo³ani, je¿eli przedsiêbiorstwo prowadzi dzia³alno æ ze strat¹ i zos
szczête postêpowanie sanacyjne (art. 65 PPU). Ponadto postêpowanie sanacyjne mo¿e byæ wszc
zête, je¿eli przedsiêbiorstwo przekroczy³o wska nik przeciêtnego miesiêcznego wynagrodzenia
o spowodowa³o pogorszenie jego sytuacji finansowej. W powy¿szych przypadkach organ z
a³o¿ycielski mo¿e, ale nie musi wszcz¹æ postêpowanie uzdrawiaj¹ce. Za
STRONA 500
le¿y to od organu za³o¿ycielskiego, który mo¿e podj¹æ takie kroki, aby zapobiec likwidacji
edsiêbiorstwa czy jego upad³o ci. Decyzja o ustanowieniu zarz¹dcy komisarycznego wymaga
dodatkowo zgody Ministra Finansów. W stosunku do takiej decyzji nie mo¿na zg³osiæ sprzec
iwu.
Zarz¹dca komisaryczny przejmuje obowi¹zki po wydaniu zarz¹dzenia, co w konsekwencji po
woduje rozwi¹zanie organów samorz¹du przedsiêbiorstwa i odwo³anie dyrektora. Przejmuje on
kompetencje organów przedsiêbiorstwa z wyj¹tkiem: przyjmowania i zatwierdzania sprawoz
dania finansowego oraz dokonywania podzia³u wypracowanego zysku przez przedsiêbiorst
wo na fundusze oraz zasad wykorzystywania tych funduszy. Kompetencje te przejmuj
e organ za³o¿ycielski. Zarz¹dc¹ komisarycznym
mo¿e byæ zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. W tym ostatnim przypadku dzia³aæ bêdzi
ona przez organ lub pe³nomocnika, a w przypadku spó³ki z o.o. lub akcyjnej -równie¿ przez
prokurenta.
Nb 569
Zarz¹dca komisaryczny ma inne ród³o ustanowienia ni¿ zarz¹dca (umowa o zarz¹dzanie). Ponad
zarz¹dca komisaryczny ma inny cel ni¿ zarz¹dca dzia³aj¹cy na podstawie urnowy, tzn. przygo
towanie programu uzdrowienia przedsiêbiorstwa w sytuacji jego zagro¿enia finansowego
.
Zarz¹dca komisaryczny powinien przygotowaæ program naprawczy, który powinien obejmowaæ o
cenê sytuacji, wskazanie kierunków i sposobów poprawy sytuacji itp. Plan ten musi byæ za
twierdzony przez organ za³o¿ycielski. Zarz¹dca komisaryczny przedstawia co 3 miesi¹ce sp
rawozdanie ze swojej dzia³alno ci. W przypadku uchylenia przyczyn powstania zarz¹du ko
misarycznego organ za³o¿ycielski wydaje zawiadomienie o uchyleniu tego zarz¹du. Mo¿e to
równie¿ uczyniæ, je¿eli wykonywanie programu naprawczego nie rokuje poprawy gospodarki p
rzedsiêbiorstwa (art. 69 PPU).
2.4. Likwidator
Nb 570
Z chwil¹ postawienia przedsiêbiorstwa w stan likwidacji organ za³o¿ycielski odwo³uje dyrek
tora przedsiêbiorstwa pañstwowego i wyznacza likwidatora. Ulegaj¹ rozwi¹zaniu z mocy pra
wa organy samorz¹du za³ogi przedsiêbiorstwa (art. 21 PPU). Kompetencje rady pracownicz
ej do zatwierdzania rocznych sprawozdañ finansowych przedsiêbiorstwa postawionego w
stan likwidacji wykonuje organ za³o¿ycielski.
Likwidatorem mo¿e byæ zarówno osoba zatrudniona w przedsiêbiorstwie (równie¿ dotychczasowy
yrektor), jak i osoba spoza przedsiêbiorstwa. W tym ostatnim przypadku mog¹ to byæ zarów
no osoby fizyczne,
jak i osoby prawne.
STRONA 501
Rozp. RM z 30.11.1981 r. w sprawie wykonania ustawy o przedsiêbiorstwach pañstwowych
nak³ada na likwidatora wiele obowi¹zków (z uwzglêdnieniem KrRejSU). Nale¿¹ do nich przede
szystkim: zg³oszenie do rejestru wniosku o wpisanie otwarcia likwidacji, zawiadomi
enie banku finansuj¹cego przedsiêbiorstwo o otwarciu likwidacji, sporz¹dzenie bilansu
na dzieñ otwarcia likwidacji, sporz¹dzenie planu finansowego likwidacji, tj. planu p
okrycia kosztów dzia³alno ci przedsiêbiorstwa i planu kosztów likwidacji. Do obowi¹zków lik
atora nale¿y ponadto sp³ata lub zabezpieczenie zobowi¹zañ. Mo¿e to siê odbywaæ zarówno ze
siadanych, jak i otrzymanych w wyniku zbycia rodków trwa³ych. Likwidator powinien prz
ekszta³ciæ zobowi¹zania niepieniê¿ne w pieniê¿ne, ustaliæ listê wierzycieli i kolejno æ ich
ia.
Likwidator podlega nadzorowi organu prowadz¹cego postêpowanie likwidacyjne. Na zakoñcz
enie likwidacji likwidator powinien przed³o¿yæ sprawozdanie z procesu likwidacji z wni
oskiem do organu za³o¿ycielskiego o uznanie przedsiêbiorstwa za zlikwidowane. Postêpowan
ie likwidacyjne koñczy siê wtedy, gdy zosta³y zabezpieczone lub zaspokojone wszystkie
d³ugi.
2.5. Tymczasowy kierownik
Nb 571
W specyficznych sytuacjach -okre lonych w art. 33 ust. 3 i art. 41 PPU -mo¿e byæ wyzna
czony tymczasowy kierownik przedsiêbiorstwa. W pierwszym przypadku w przedsiêbiorstw
ie nowo organizowanym organ za³o¿ycielski mo¿e wyznaczyæ tymczasowego kierownika na okre
s nie d³u¿szy ni¿ 6 miesiêcy. Drugi przypadek, okre lony w art. 41, dotyczy sytuacji zawie
szenia dyrektora w pe³nieniu przez niego funkcji przez okres do 6 miesiêcy, gdy dals
ze pe³nienie funkcji zagra¿a podstawowym interesom przedsiêbiorstwa. Wtedy to równie¿ mo¿e
yæ wyznaczony tymczasowy kierownik przedsiêbiorstwa.
Wyznaczenie tymczasowego kierownika przez organ uprawniony do powo³ania dyrektora
mo¿e mieæ miejsce równie¿ w innych przypadkach ni¿ okre lone w art. 33 i 41 PPU, w szczegól
w sytuacji:
l) odwo³ania dyrektora,
2) rezygnacji dyrektora z zajmowanego stanowiska,
3) wyga niêcia okresu, na jaki dyrektor by³ powo³any,
4) zawieszenia przez s¹d postêpowania upad³o ciowego,
5) zakoñczenia lub przerwania postêpowania naprawczego,
6) rozwi¹zania ze skutkiem natychmiastowym urnowy o zarz¹dzanie przedsiêbiorstwem lub
z up³ywem terminu jej wypowiedzenia,
7) mierci dyrektora.
STRONA 502
Przepisy PPU nie precyzuj¹ kompetencji tymczasowego kierownika ani zasad jego dzia³a
nia. Wstêpuje on we wszelkie prawa i obowi¹zki dyrektora, tzn. ma prawo zarz¹dzania i
reprezentacji przedsiêbiorstwa, podejmowania samodzielnych decyzji z uwzglêdnieniem
praw innych organów itp. (odmiennie wyr. SA w Rzeszowie z 23.12.1992 r., III Apr 2
8/92, OSA 1993, Nr 5, poz. 16).
Tymczasowy kierownik podlega wpisowi do rejestru (art. 74 § l) rozp. Ministra Spra
wiedliwo ci z 21.12.2000 r. (Dz.U. Nr 117, poz. 1237) w sprawie szczegó³owego sposobu
prowadzenia rejestrów wchodz¹cych w sk³ad Krajowego Rejestru S¹dowego oraz szczegó³owej tre
wpisów w tych rejestrach.
W przypadku, o którym mowa w art. 41 i 33a PPU, chodzi o ju¿ dzia³aj¹ce przedsiêbiorstwo p
añstwowe. W przypadku tymczasowych kierowników, o których mowa w art. 33 PPU, tryb ich
powo³ywania jest odmienny -wyznaczani s¹ przez organ za³o¿ycielski (art. 33), a w przyp
adku, o którym mowa w art. 41 i 33a PPU, tymczasowego kierownika powo³uje rada praco
wnicza, je¿eli ma prawo powo³ywania dyrektora. Je¿eli rada jest pozbawiona tego prawa,
powo³uje go organ za³o¿ycielski. Równie¿ odmienne s¹ skutki zachowania trybu sprzecznego z
art. 33 ust. 3, art. 33a w stosunku do art. 41 ust. 2. W przypadku zawieszenia d
yrektora ten ostatni nie traci charakteru organu osoby prawnej, ale istnieje cza
sowa niemo¿no æ realizacji funkcji organu przez maksimum 6 miesiêcy. Okres zawieszenia m
o¿e byæ skrócony. Skrócony wówczas zostaje okres pe³nienia funkcji przez tymczasowego kiero
nika.
2.6. Reprezentant upad³ego
Nb 572
Konsekwencj¹ faktu postawienia przedsiêbiorstwa pañstwowego w stan upad³o ci (art. 24 PPU)
jest odwo³anie dyrektora przedsiêbiorstwa pañstwowego i wyznaczenie reprezentanta upa
d³ego. Rozwi¹zaniu z mocy prawa ulegaj¹ organy samorz¹du za³ogi przedsiêbiorstwa pañstwoweg
Ponadto wed³ug ogólnych zasad prawa upad³o ciowego z dniem og³oszenia upad³o ci s¹d wyznacz
za sêdzi¹ komisarzem syndyka masy upad³o ci. Rozwi¹zanie przyjête w ustawie o przedsiêbiors
ch pañstwowych jest dosyæ charakterystyczne. Mianowicie wprowadzono odrêbne regu³y dotyc
z¹ce dzia³añ przez reprezentanta upad³ego w stosunku do takich czynno ci syndyka. W ustawi
e o przedsiêbiorstwach pañstwowych nie okre lono zakresu praw i obowi¹zków reprezentanta u
pad³ego. Nie mo¿e oznaczaæ to, ¿e s¹ to analogiczne kompetencje, jak w przypadku syndyka m
asy upad³o ci. Reprezentant upad³ego realizuje swoje zadania w zakresie wê¿szym ni¿ syndyk,
STRONA 503
dzia³aj¹c obok syndyka. Jego rola jest bierna i sprowadza siê do kontroli czynno ci synd
yka w imieniu upad³ego. Natomiast syndyk dzia³a w imieniu wszystkich wierzycieli. Do
podstawowych czynno ci reprezentanta nale¿y zaliczyæ: sk³adanie wniosków o dopuszczenie d
o zawarcia uk³adu, odbieranie pism procesowych, sk³adanie rodków zaskar¿enia. Ustanowieni
e reprezentanta upad³ego przez organ za³o¿ycielski (odbywa siê poza s¹dem i procedur¹ s¹dow
winno byæ zg³oszone do KRS (§ 78 pkt41it. d rozp. MSz21.12.2000r. i art. 44 ust. l KrR
ejSU).
2.7. Kurator
Nb 573
Zgodnie z generalnymi zasadami obowi¹zuj¹cymi w naszym prawie, osoba prawna, w tym p
rzedsiêbiorstwo pañstwowe, nie mo¿e trwale dzia³aæ bez organów. Potwierdza to art. 42 KC, k
y stanowi, ¿e je¿eli osoba prawna nie posiada swoich organów, nale¿y powo³aæ kuratora, któr
owinien postaraæ siê o powo³anie organów, a w razie potrzeby o likwidacjê przedsiêbiorstwa.
Jak s¹dzê, przepis ten winien byæ uzupe³niony uwag¹: "pod warunkiem ¿e nie dzia³a w imieniu
oby prawnej inny, poza kuratorem, przedstawiciel ustawowy". Tak wiêc, je¿eli nie jes
t ustanowiony który z wy¿ej wymienionych przedstawicieli ustawowych, nale¿y ustanowiæ kur
atora. Ustanowienie wymienionych nie tworzy obowi¹zku powo³ania kuratora, mimo ¿e osob
a prawna nie mo¿e dzia³aæ przez organy. Kurator mo¿e byæ powo³any równie¿ na podstawie art.
rRejSU.
3. Pe³nomocnicy
Nb 574
Poza mo¿liwo ci¹ wystêpowania w stosunkach prawnych przez organ lub przedstawiciela usta
wowego, przedsiêbiorstwo, zgodnie z art. 50 ust. l PPU, mo¿e byæ reprezentowane równie¿ je
dnoosobowo przez pe³nomocników. Pe³nomocnicy mog¹ dokonywaæ samodzielnie czynno ci prawnych
je¿eli nie zachodz¹ warunki z art. 50 ust. 2 PPU, tj. gdy nie jest wymagana repreze
ntacja ³¹czna. Je¿eli czynno ci prawne obejmuj¹ rozporz¹dzanie prawem, którego warto æ prze
5000 z³ lub czynno ci te mog¹ powodowaæ powstanie zobowi¹zania przedsiêbiorstwa do wiadcze
o warto ci powy¿ej 5000 z³, to czynno æ taka wymaga wspó³dzia³ania z pe³nomocnikiem lub re
acji ³¹cznej przez dwóch pe³nomocników. Pe³nomocników ustanawia i odwo³uje dyrektor (uchw.
16.1.1986 r., III PZP 36/85, OSNCP 1986, Nr 10 poz. 156). Mog¹ byæ nimi zarówno osoby
fizyczne, jak i prawne. Pe³nomocnicy -osoby fizyczne nie musz¹ mieæ pe³nej zdolno ci do cz
ynno ci prawnych (art. 100
STRONA 504
KC). Mog¹ nimi byæ pracownicy przedsiêbiorstwa, w szczególno ci g³ówni ksiêgowi (uchw. SN (
7.11.1986 r., 111 PZP 14/86, OSN 1987, Nr 5-6). O zakresie legalnego dzia³ania dec
yduje dyrektor, okre laj¹c granice umocowania pe³nomocnika. On te¿ decyduje, czy mamy do
czynienia z pe³nomocnictwem ogólnym, szczególnym czy rodzajowym. Udzielenie pe³nomocnic
twa wymaga formy pisemnej pod rygorem niewa¿no ci.
Reprezentacja bierna przez pe³nomocnika jest jednoosobowa.
IV. Dysponowanie sk³adnikami maj¹tku przez przedsiêbiorstwa
1. Uwagi ogólne
Nb 575
Przedsiêbiorstwo pañstwowe zostaje wyposa¿one w rodki niezbêdne do prowadzenia dzia³alno c
kre lonej w akcie erekcyjnym. Maj¹tek ten stanowi podstawê jego funkcjonowania. rodki t
e maj¹ charakter "pierwotny", gdy¿ w toku dzia³alno ci przedsiêbiorstwa nastêpuje przyrost
ub obni¿enie warto ci jego maj¹tku. Na maj¹tek w toku dzia³alno ci sk³adaj¹ siê zarówno akt
i pasywa przedsiêbiorstwa. Mienie, w które przedsiêbiorstwo zosta³o wyposa¿one, stanowi fu
ndusz za³o¿ycielski przedsiêbiorstwa. Natomiast fundusz w³asny przedsiêbiorstwa odzwiercie
dla warto æ maj¹tku przedsiêbiorstwa po odliczeniu funduszu za³o¿ycielskiego.
Nale¿y wyra nie odró¿niæ maj¹tek przedsiêbiorstwa od maj¹tku innych pañstwowych osób prawny
ie z art. 441 § 1 KC, nale¿y dokonaæ podzia³u na mienie pañstwowe przys³uguj¹ce Skarbowi Pa
oraz pañstwowym osobom prawnym. Pojêcie "mienie" u¿yte w art. 44 KC odpowiada termino
wi "maj¹tek" (w w¹skim znaczeniu), tj. dotyczy tylko ogó³u aktywów maj¹tkowych przys³uguj¹c
rzedsiêbiorstwu. Pojêcie "maj¹tek" sensu largo wi¹¿e siê równie¿ z ogó³em pasywów, tj. ci¹¿
orstwie obowi¹zkach o charakterze prawnym.
Przedsiêbiorstwo gospodaruj¹c wydanym i nabytym mieniem, czyni to na w³asny rachunek i
za takie czynno ci ponosi odpowiedzialno æ, nie ponosz¹c odpowiedzialno ci za zobowi¹zania
innych pañstwowych osób prawnych. Dysponowanie sk³adnikami maj¹tkowymi nie jest jednak s
wobodne. Omawiaj¹c zasady dysponowania sk³adnikami maj¹tkowymi przez przedsiêbiorstwo, n
ale¿y wyra nie odró¿niæ zasady takiego dysponowania w toku normalnie funkcjonuj¹cego przeds
iorstwa lub na wypadek likwidacji, upad³o ci, komercjalizacji czy prywatyzacji.
STRONA 505
2. Dysponowanie w toku bie¿¹cej dzia³alno ci
Nb 576
Ustawa o przedsiêbiorstwach pañstwowych i przepisy wykonawcze do niej wprowadzaj¹ szer
eg ograniczeñ przedmiotowych w bie¿¹cym dysponowaniu sk³adnikami maj¹tkowymi. Ograniczenia
te dotycz¹:
1) rozporz¹dzania rodkami zaliczonymi do rzeczowego maj¹tku trwa³ego,
2) dysponowania sk³adnikami w nastêpstwie dokonanych okre lonych czynno ci prawnych
,
3) dysponowania na rzecz okre lonych podmiotów.
Ustawa z 29.9.1994 r. o rachunkowo ci (Dz.U. Nr 121, poz. 591 ze zm.) u¿ywa pojêcia rod
ki trwa³e. Konkretyzacja tego pojêcia znajduje siê w rozp. RM z 30.12.1999 r. w sprawi
e klasyfikacji rodków trwa³ych (Dz. U. Nr 112, poz. 1317). Zgodnie z tymi przepisami,
przez rodki trwa³e rozumie siê sk³adniki maj¹tku trwa³ego, maj¹ce postaæ nieruchomo ci (g
budynki i budowle, w tym tak¿e bêd¹ce odrêbn¹ w³asno ci¹ lokale), maszyn, urz¹dzeñ, rodków
raz innych, kompletnych i zdatnych do u¿ytku w momencie przyjêcia do u¿ywania przedmio
tów, a tak¿e inwentarza ¿ywego -o przewidywanym okresie u¿ytkowania d³u¿szym ni¿ rok, przez
zone na w³asne potrzeby jednostki lub oddane do u¿ywania na podstawie najmu, dzier¿awy
lub innej umowy o podobnym charakterze.
Ograniczenia w dysponowaniu sk³adnikami maj¹tkowymi polegaj¹ na:
1) konieczno ci przeprowadzania przetargu na rodki trwa³e, z wyj¹tkiem sprzeda¿y podczas
likwidacji przedsiêbiorstwa,
2) uzyskaniu w pewnych sytuacjach zgody rady pracowniczej, 3) uzyskaniu zgody or
ganu za³o¿ycielskiego na dokonanie niektórych czynno ci prawnych,
4) uzyskaniu zgody Ministra w³a ciwego ds. Skarbu Pañstwa na dokonanie niektórych czynno c
i prawnych,
5) spe³nieniu wymogu reprezentacji ³¹cznej.
Nb 577
Ad 1). Przetarg -obok oferty i rokowañ -jest jednym ze sposobów zawarcia umowy. Mo¿e b
yæ przeprowadzony ustnie lub pisemnie. Zgodnie z art. 702 § 1 KC, oferta z³o¿ona w toku
przetargu ustnego przestaje wi¹zaæ, gdy inny licytant z³o¿y ofertê korzystniejsz¹ albo prze
arg zostanie zamkniêty bez wyboru którejkolwiek z ofert, chyba ¿e w warunkach przetarg
u zastrze¿ono inaczej. Zawarcie umowy w drodze przetargu pisemnego przestaje wi¹zaæ, g
dy zosta³a wybrana inna oferta lub gdy przetarg zosta³ zamkniêty bez wybrania którejkolw
iek z ofert, chyba ¿e w warunkach przetargu zastrze¿ono inaczej (art. 703 § 1 KC). Do
ustalenia chwili zawarcia umowy w drodze przetargu pisemnego stosuje siê przepisy
dotycz¹ce przyjêcia oferty.
STRONA 506
Przepisy Kodeksu cywilnego stanowi¹ lex gen era lis w stosunku do rozp. RM z 5. 10
.1993 r. w sprawie zasad organizowania przetargu na sprzeda¿ rodków trwa³ych przez prze
dsiêbiorstwa pañstwowe oraz warunków odst¹pienia od przetargu (Dz.U. Nr 97, poz. 443 ze
zm.). Wszystkie podmioty prawa cywilnego -prowadz¹ce sprzeda¿ w trybie przetargowym
-obowi¹zane s¹ stosowaæ zasady zawarte w Kodeksie cywilnym. Przedsiêbiorstwa pañstwowe pon
adto maj¹ obowi¹zek postêpowania zgodnego z przepisami wy¿ej wymienionego rozporz¹dzenia.
Nie ma przeszkód, aby inne podmioty przejmowa³y zasady przyjête w przepisach dotycz¹cych
przedsiêbiorstw pañstwowych i stosowa³y je w takiej samej lub zmienionej formie.
W przedsiêbiorstwach pañstwowych przetarg na sprzeda¿ rodków trwa³ych ma charakter publicz
y, tj. prowadz¹cy przetarg ma obowi¹zek og³osiæ publicznie o zamiarze przeprowadzenia pr
zetargu w codziennej prasie krajowej lub lokalnej ze szczegó³owym okre leniem jego zas
ad. Obowi¹zek og³oszenia w prasie krajowej powstaje, je¿eli warto æ rodka trwa³ego jest ró
ub wiêksza od dziesiêciokrotno ci minimalnej warto ci rodka trwa³ego (obecnie ustawodawca
dst¹pi³ od okre lania minimalnej warto ci rodka trwa³ego -zob. ustawa o rachunkowo ci).
Przetarg mo¿e byæ przeprowadzony w dwóch formach: ustnej (licytacja) i pisemnej (zbier
anie ofert). Sprzedawca ustala wadium w wysoko ci 10% ceny wywo³awczej sprzeda¿y rodka
trwa³ego tytu³em zabezpieczenia wykonania zobowi¹zania wynikaj¹cego z przetargu.
Przetarg ustny odbywa siê w drodze publicznej licytacji. Licytacja polega na tym, ¿e
po wywo³aniu ceny rodka trwa³ego (cen¹ wywo³awcz¹ jest cena oszacowana) nastêpuj¹ tzw. po
ia, czyli oferta ceny, któr¹ bior¹cy udzia³ w licytacji przedstawia publicznie. Je¿eli po
zg³oszonym post¹pieniu (nie mniej ni¿ l % ceny wywo³awczej) inny uczestnik przetargu zao
feruje wy¿sz¹ cenê, cena przestaje wi¹zaæ poprzednika. Po zakoñczeniu post¹pieñ prowadz¹cy
g po trzech og³oszeniach zamyka przetarg i udziela przybicia licytantowi, który zaof
erowa³ cenê najwy¿sz¹. Z chwil¹ przybicia nastêpuje sprzeda¿ rodków trwa³ych na rzecz naby
um, które zosta³o wp³acone przez nabywcê, zostaje zaliczone na poczet ceny nabycia, a wa
dium wp³acone przez pozosta³ych uczestników ulega zwrotowi.
Przetarg pisemny, czyli przetarg ofert, ma na celu wybór oferenta, który zaoferowa³ na
jwy¿sz¹ cenê. Jest to wariant, którego celem jest uzyskanie najwy¿szych kwot, nie maj¹ nato
iast znaczenia np. warunki zbycia, dodatkowe czynniki, które móg³by oferent przedstawiæ.
Je¿eli kilku oferentów zaproponowa³o tê sam¹ cenê, prowadz¹cy przetarg wybiera nabywcê lub
anawia o kontynuowaniu przetargu.
Paragrafy 28 i 29 wymienionego wy¿ej rozp. okre laj¹ precyzyjnie, kiedy nale¿y odst¹piæ od
rzetargu.
STRONA 507
Mo¿liwe jest to w sytuacji gdy:
- rodki te maj¹ cenê rynkow¹ i jest oczywiste, ¿e w drodze przetargu nie otrzyma siê ceny w
zej,
-przedmiotem sprzeda¿y s¹ sk³adniki maj¹tkowe, których warto æ wynikaj¹ca z ewidencji ksiêg
wzglêdniaj¹cej skutki przeszacowania i zmniejszonej o stopieñ umorzenia, nie przekracz
a kwoty okre lonej w przepisach w sprawie uznawania sk³adników maj¹tkowych za rodki trwa³e
-przedmiotem sprzeda¿y s¹ lokale mieszkalne stanowi¹ce w³asno æ przedsiêbiorstwa pañstwoweg
sprzeda¿ nastêpuje za cenê nie ni¿sz¹ ni¿ 50% ich warto ci rynkowej na rzecz najemcy lub os
stale z nim zamieszkuj¹cej, osoby bliskiej w rozumieniu art. 4 pkt 13 ustawy z 21
.8. 1997 r. o gospodarce nieruchomo ciami (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr46, poz.
543), cenê okre la siê z uwzglêdnieniem, ¿e przedmiotem sprzeda¿y s¹ lokale zajête, a warto
eñ dokonanych przez najemcê zalicza siê na poczet ceny lokalu,
-przedmiotem sprzeda¿y s¹ rodki trwa³e przeznaczone do produkcji podejmowanej w innym p
rzedsiêbiorstwie pañstwowym.
Je¿eli rodki trwa³e nie zosta³y sprzedane w drodze przetargu po cenie wywo³awczej, sprzed
awca mo¿e je sprzedaæ bez przeprowadzenia kolejnego przetargu po cenie najwy¿ej oferow
anej, ale nie ni¿szej ni¿ 1/2 ceny oszacowania w przypadku ruchomo ci i nie ni¿szej ni¿ 2/
3 ceny oszacowania w przypadku nieruchomo ci.
Nb 578
Zbywanie rodków trwa³ych w ramach likwidacji przedsiêbiorstw pañstwowych mo¿e nast¹piæ rów
ybie:
-oferty og³oszonej publicznie lub
-w wyniku rokowañ podjêtych na podstawie publicznego zaproszenia.
Zastosowanie maj¹ tu zasady okre lone w art. 66 i nast. KC. Tryb ofertowy lub rokowa
niowy musi byæ poprzedzony og³oszeniem publicznym lub publicznym zaproszeniem do rok
owañ.
Nb 579
Ad 2). Wspomniany wp³yw rady pracowniczej na proces reprezentacji -poza bezpo redni¹ m
o¿liwo ci¹, okre lon¹ w art. 64 PPU (prawo rady pracowniczej do wystêpowania z ¿¹daniem ods
wania), art. 33 (prawo powo³ywania dyrektora) czy art. 37 ust. l (prawo jego odwo³an
ia) ma charakter po redni. Rada pracownicza musi wyraziæ zgodê na dokonanie niektórych c
zynno ci prawnych przez upowa¿nione do tego osoby (dyrektor, pe³nomocnicy). Dotyczy to
prawa rady pracowniczej do wyra¿ania zgody na utworzenie spó³ki, przyst¹pienie do niej
lub przekszta³cenie w ni¹, przyst¹pienie do innej struktury organizacyjnej, nabycie ud
zia³ów lub akcji, wyst¹pienie z takiej struktury, ¿¹danie rozwi¹zania, zbycia udzia³ów lub
(art. 24 ust. l pkt 4 ustawy o samorz¹dzie za³ogi przedsiêbiorstwa pañstwowego), oddani
e rodków trwa³ych do korzystania osobom prawnym lub fizycznym (art. 24 ust. l pkt 5)
oraz zbycie rod-
STRONA 508
-ków trwa³ych lub dokonanie darowizny (art. 24 ust. l pkt 10). Wymienione kompetencj
e maj¹ jednorodny charakter i bezpo rednio wp³ywaj¹ na dokonanie czynno ci prawnych w imie
niu b¹d za przedsiêbiorstwo. Je¿eli zgoda zostanie udzielona, dochodzi do zawarcia umow
y przez przedsiêbiorstwo z osobami trzecimi. Wyra¿enie woli przedsiêbiorstwa na zewn¹trz
jest dokonywane przez dyrektora lub inne podmioty (pe³nomocników, przedstawicieli u
stawowych) samodzielnie lub ³¹cznie.
Zgoda rady pracowniczej, moim zdaniem, powinna byæ traktowana jako o wiadczenie woli
. Je¿eli czynno æ prawna dokonana zostanie bez zgody rady pracowniczej, a dyrektor dzi
a³a w granicach swego umocowania jako organ, nale¿y stosowaæ per analogiam art. 103 KC
. Przepis ten przewiduje mo¿liwo æ zachowania wa¿no ci umowy zawartej przez dyrektora bez
zgody rady pracowniczej poprzez jej potwierdzenie. Do czasu potwierdzenia czynno æ p
rawna ma charakter czynno ci prawnej kulej¹cej (negotium claudicans). Potwierdzenie
umowy oznacza, ¿e jest ona w pe³ni skuteczna od chwili potwierdzenia. Je¿eli zosta³by wy
znaczony termin do potwierdzenia (podjêcia uchwa³y przez radê pracownicz¹, wyra¿aj¹cej zgod
a dokonanie danej czynno ci prawnej), a termin ten bezskutecznie up³yn¹³ lub odmówiono by
zgody, druga strona staje siê wolna i czynno æ prawna staje siê definitywnie niewa¿na (por
. A. Kidyba, Dyrektor, s. 123).
Nb 580
Ad 3). W pewnych sytuacjach konieczne jest uzyskanie zgody organu
za³o¿ycielskiego na dokonanie przez przedsiêbiorstwo pañstwowe czynno ci prawnej (M. Litwiñ
ka, w: Prawo, s. 144-145). Dotyczy to zbycia tylko niektórych sk³adników maj¹tkowych, tj
. zbycia zwi¹zanego z:
wniesieniem mienia do spó³ki,
-wniesieniem mienia do fundacji,
-dokonaniem darowizny,
nieodp³atnym oddaniem mienia do u¿ywania innym podmiotom na podstawie umów prawa cywil
nego,
sprzeda¿¹ akcji lub udzia³ów (z wyj¹tkiem akcji spó³ek dopuszczonych do publicznego obrotu)
Decyduj¹cy w tym przypadku jest rodzaj dokonywanej czynno ci prawnej, a nie inne ele
menty, np. warto æ rodka trwa³ego, niekorzystanie z niektórych sk³adników maj¹tku. Zg³osze
lega zamiar dokonania czynno ci prawnej, tak wiêc akceptacja musi mieæ charakter uprze
dni. Obowi¹zek zg³oszenia zamiaru dokonania czynno ci prawnej obci¹¿a dyrektora przedsiêbio
stwa lub wskazan¹ przez niego osobê. Dyrektor ponosi odpowiedzialno æ za zaniechanie tak
ich czynno ci.
STRONA 509
Obowi¹zkowi zg³oszenia zamiaru dokonania czynno ci prawnej przez przedsiêbiorstwo pañstwow
e odpowiada obowi¹zek ustosunkowania siê do tego zamiaru przez organ za³o¿ycielski. Odpo
wied organu za³o¿ycielskiego mo¿e byæ wyra¿ona w sposób wyra ny poprzez odpowied na pismo
iêbiorstwa akceptuj¹c¹ ten zamiar lub wyra ne niewyra¿enie zgody. Poza tym milczenie organ
u za³o¿ycielskiego przez jeden miesi¹c nale¿y traktowaæ jako wyra¿enie zgody na dokonanie c
ynno ci prawnej. Odmowa wyra¿enia zgody na dokonanie czynno ci prawnej, o której mowa w
ust. l, daje organom przedsiêbiorstwa -dyrektorowi i radzie pracowniczej -mo¿liwo æ skor
zystania z trybu spornego przewidzianego w art. 63 PPU.
Czynno ci prawne dokonane z naruszeniem art. 46 ust. 3-4 oraz czynno ci prawne, o któr
ych mowa w art. 46a ust. l, dokonane pomimo niewyra¿enia zgody przez organ za³o¿yciels
ki, s¹ niewa¿ne.
Nb 581
Ad 4). Niezale¿nie od rozwi¹zañ przyjêtych w art. 46a ustawa z 8.8.1996 r. o zasadach wy
konywania uprawnieñ przys³uguj¹cych Skarbowi Pañstwa (Dz.U. Nr 106, poz. 493 ze zm.) wpr
owadza dodatkowe ograniczenie w dysponowaniu sk³adnikami maj¹tkowymi przez pañstwowe o
soby prawne, w tym równie¿ przedsiêbiorstwa pañstwowe. Na przedsiêbiorstwie pañstwowym ci¹¿
wi¹zek powiadomienia Min. w³a ciwego ds. Skarbu Pañstwa o zamiarze rozporz¹dzenia rzeczowy
mi sk³adnikami maj¹tku trwa³ego oraz nieodp³atnego oddania tych sk³adników do korzystania i
nym podmiotom na podstawie umów prawa cywilnego, je¿eli przedmiot tych czynno ci prawn
ych przekracza równowarto æ kwoty 50 000 EURO. Minister w³a ciwy ds. Skarbu Pañstwa w termi
ie miesi¹ca od otrzymania powiadomienia mo¿e nie wyraziæ zgody na dokonanie takiej czy
nno ci. Brak zgody umo¿liwia uruchomienie trybu spornego, polegaj¹cego na wniesieniu s
przeciwu przez przedsiêbiorstwo pañstwowe w stosunku do decyzji Min. w³a ciwego ds. Skar
bu Pañstwa. Sprzeciw wraz z uzasadnieniem nale¿y wnie æ do Min. w³a ciwego ds. Skarbu Pañst
w ci¹gu siedmiu dni od daty dorêczenia decyzji. Wniesienie sprzeciwu -zgodnie z art.
5 ust. 6 cytowanej wy¿ej ustawy -wstrzymuje wykonanie decyzji. Ustawa nie wyja nia
jednak, co oznacza "wstrzymanie wykonania decyzji". Z pewno ci¹ sytuacja taka nie po
winna stwarzaæ mo¿liwo ci zawarcia umowy przez przedsiêbiorstwo, choæ brzmienie przepisu w
yra nie o tym nie wiadczy (w¹tpliwo ci takie powstaj¹, gdy¿ do ustawy o zasadach wykonywan
a uprawnieñ przys³uguj¹cych Skarbowi Pañstwa przeniesiono automatycznie regu³y rozstrzygan
ia sporów miêdzy organem za³o¿ycielskim a przedsiêbiorstwem pañstwowym). W razie podtrzyman
a decyzji przez Min. w³a ciwego ds. Skarbu Pañstwa, przedsiê-
STRONA 510
-biorstwu pañstwowemu przys³uguje prawo wniesienia sprawy do s¹du okrêgowego w ci¹gu siedm
iu dni. S¹d powinien wyznaczyæ rozprawê w terminie czternastu dni. Postêpowanie przed s¹de
m toczy siê w trybie nieprocesowym (art. 691 \ 1 - 691 \9 KPC).
Nb 582
Naruszenie przepisu art. 5 ustawy o zasadach wykonywania uprawnieñ przys³uguj¹cych Ska
rbowi Pañstwa, tj. zawarcie umowy mimo sprzeciwu Ministra, powoduje niewa¿no æ tej czynn
o ci prawnej. W¹tpliwo ci, jakie rodz¹ siê na tle stosowania art. 5 cytowanej ustawy, wi¹¿¹
stosunkiem tego przepisu do art. 46a PPU. Czy na zasadzie lex posterior derogat
legi priori przepis ten wy³¹cza stosowanie przepisów ustawy o przedsiêbiorstwach pañstwow
ych dotycz¹cych wyra¿enia zgody przez organ za³o¿ycielski? Wydaje siê, ¿e rafio legis tego
rzepisu polega na uzupe³nieniu procedury ju¿ istniej¹cej, ustalonej przepisami PPU. Pr
zekazanie Min. w³a ciwemu ds. Skarbu Pañstwa kompetencji do decydowania o dysponowaniu
mieniem przez przedsiêbiorstwo (a tak¿e wszystkie inne pañstwowe osoby prawne) centra
lizowa³oby ten proces, co nie jest zgodne z intencj¹ przekazania funkcji organów za³o¿ycie
lskich przedsiêbiorstw wojewodom. Przepis ten ma wiêc zastosowanie do przedsiêbiorstw
pañstwowych, dla których organem za³o¿ycielskim jest sam Min. w³a ciwy ds. Skarbu Pañstwa,
zupe³niaj¹co (obok art. 46a) do tych przedsiêbiorstw pañstwowych, których organem za³o¿ycie
im nie jest. W tym ostatnim przypadku, je¿eli przedmiot czynno ci prawnej przekracza
kwotê 50 000 EURO, potrzebna jest dodatkowa zgoda Ministra w³a ciwego ds. Skarbu Pañstw
a.
Nb 583
Ad 5). Poza wskazanymi ograniczeniami istotny jest sposób realizacji reprezentacji
, w szczególno ci, czy jest przewidziana reprezentacja ³¹czna. Wymóg stosowania reprezenta
cji ³¹cznej, okre lony w art. 50 ust. 2 PPU, nie wy³¹cza ani konieczno ci uzyskania zgody r
dy pracowniczej, ani zgody organu za³o¿ycielskiego lub Min. w³a ciwego ds. Skarbu Pañstwa.
Dokonanie czynno ci prawnej bez spe³nienia zasad reprezentacji ³¹cznej -w warunkach okr
e lonych w art. 50 ust. 2 PPU -prowadzi do bezwzglêdnej niewa¿no ci dokonanej czynno ci pr
awnej, nawet mimo spe³nienia innych warunków.
3. Dysponowanie w toku restrukturyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych
Nb 584
Rozdzia³ 6 PPU po wiêcony jest problematyce restrukturyzacji (³¹czenie i podzia³) oraz zako
eniu dzia³alno ci przedsiêbiorstwa (likwidacja
STRONA 511
i upad³o æ), z kolei procesy komercjalizacji i prywatyzacji uregulowane zosta³y w przepi
sach PrywPPU.
£¹czenie i podzia³ s¹ formami zmian organizacyjnych, które maj¹ s³u¿yæ polepszeniu efektów
wania ³¹cz¹cych siê przedsiêbiorstw lub stworzeniu optymalnej struktury organizacyjnej nie
wymagaj¹cej koncentracji w jednym podmiocie. Zarówno PPU, jak i przepisy wykonawcze
nie wskazuj¹ katalogu przyczyn ³¹czenia i podzia³u przedsiêbiorstw. Jedynie § 17 rozp. RM
30.11.1981 r. w sprawie wykonania ustawy o przedsiêbiorstwach pañstwowych wskazuje
na kryterium "wymiernych i trwa³ych korzy ci ekonomicznych i organizacyjnych" (K. Kr
uczalak, Prawo, s. 261 i nast.).
£¹czenie przedsiêbiorstw polega na utworzeniu jednego przedsiêbiorstwa, w sk³ad którego wch
dz¹ za³ogi oraz maj¹tki ³¹cz¹cych siê przedsiêbiorstw. Wydaje siê, ¿e analogicznie do spó³e
³¹czenie przedsiêbiorstw mo¿e polegaæ na fuzji (po³¹czeniu dwóch lub wiêcej przedsiêbiorst
eniem dotychczasowych z rejestru przedsiêbiorstw) lub inkorporacji (przejêcie jedneg
o, kilku przedsiêbiorstw przez drugie inkorporuj¹ce z wykre leniem inkorporowanych z r
ejestru przedsiêbiorstw).
Podzia³ przedsiêbiorstwa polega na utworzeniu dwóch lub wiêcej przedsiêbiorstw w oparciu o
wydzielone, zorganizowane zespo³y pracowników oraz zespo³y rodków trwa³ych i odpowiadaj¹c
m czê ci rodków obrotowych. Podzia³ mo¿e polegaæ równie¿ na wy³¹czeniu z przedsiêbiorstwa
dnostek) organizacyjnej, w celu w³¹czenia do innego przedsiêbiorstwa. Wy³¹czone sk³adniki m
j¹tkowe przekazuje siê w drodze odp³atnej czynno ci prawnej. Podzia³ polegaj¹cy na utworzen
u dwóch lub wiêcej przedsiêbiorstw wi¹¿e siê z utrat¹ osobowo ci prawnej przez przedsiêbior
egaj¹ce podzia³owi. Je¿eli jednak podzia³ polega na wy³¹czeniu jednostki organizacyjnej i w
niu jej do innego przedsiêbiorstwa (zbycie zorganizowanej czê ci przedsiêbiorstwa), prze
dsiêbiorstwo, z którego wy³¹czone s¹ sk³adniki, istnieje w dalszym ci¹gu (K. Kruczalak, Pra
s. 262 i nast.).
Postêpowanie w procesie ³¹czenia i podzia³u sk³ada siê z kilku faz:
1) wyst¹pienie z inicjatyw¹ dokonania podzia³u lub po³¹czenia,
2) wydanie postanowienia o wszczêciu postêpowania,
3) przedstawienie zamiaru, wraz z za³o¿eniami, dokonania po³¹czenia lub podzia³u (równie¿ l
idacji) radzie pracowniczej i zwi¹zkom zawodowym w celu uzyskania opinii,
4) powo³anie zespo³u przygotowawczego w celu przygotowania opinii na temat po³¹czenia
podzia³u,
STRONA 512
5) przedstawienie projektu po³¹czenia lub podzia³u ogólnemu zebraniu pracowników (radzie p
racowniczej) i zwi¹zkom zawodowym w celu uzyskania opinii,
6) uzyskanie zgody rady pracowniczej na takie dzia³anie,
7) podjêcie decyzji o podziale lub po³¹czeniu przedsiêbiorstwa.
Nb 585
Przepisy PPU przewiduj¹ pewien dualizm zarówno inicjatywy po³¹czenia lub podzia³u, jak i o
rganów podejmuj¹cych decyzje o wszczêciu postêpowania (por. równie¿ G. Bieniek, Przedsiêbio
wa, s. 62 i nast.). W jednym przypadku dokonuje tego organ za³o¿ycielski, w drugim w³a c
iwy ze wzglêdu na przedmiot dzia³ania przedsiêbiorstwa minister. Jak mo¿na s¹dziæ, w drugim
przypadku decyduj¹ce s¹ przyczyny wszczêcia postêpowania w sprawie po³¹czenia lub podzia³u
psze wykorzystanie rodków produkcji oraz poprawa efektywno ci gospodarowania) oraz ok
oliczno æ, ¿e ten sposób wszczêcia postêpowania dotyczy przedsiêbiorstw pañstwowych utworzo
nie w trybie art. 7 PPU.
Inicjatywa wszczêcia postêpowania w sprawie po³¹czenia przedsiêbiorstwa lub jego podzia³u,
tworzonego w trybie okre lonym w art. 7 PPU, mo¿e pochodziæ od:
1) organu za³o¿ycielskiego,
2) rady pracowniczej,
3) kierownika zak³adu przedsiêbiorstwa wielozak³adowego.
Je¿eli wniosek pochodzi od organu za³o¿ycielskiego, to na samo wszczêcie postêpowania w sp
rawie po³¹czenia lub podzia³u musi byæ zgoda wyra¿ona przez radê pracownicz¹. Je¿eli wniose
hodzi od kierownika zak³adu przedsiêbiorstwa wielozak³adowego, to musi on uzyskaæ akcept
acjê rady pracowniczej zak³adu lub nie mniej ni¿ 50% za³ogi zak³adu (ale tylko wówczas, gdy
w zak³adzie nie ma rady pracowniczej). Tak wiêc postêpowanie mo¿e byæ wszczête tylko za zgo
rady pracowniczej na takie dzia³anie (albo wyj¹tkowo za zgod¹ pracowników).
Zarz¹dzenie o wszczêciu postêpowania w formie postanowienia wydaje organ za³o¿ycielski. Je¿
li ³¹cz¹ siê przedsiêbiorstwa, które maj¹ ró¿ne organy za³o¿ycielskie, postanowienie o po³¹
ystkie te organy. W przypadku po³¹czenia proces poprzedzaj¹cy wszczêcie postêpowania musi
byæ zachowany we wszystkich ³¹cz¹cych siê przedsiêbiorstwach.
Nb 586
Niezale¿nie od podmiotów, które zosta³y wskazane w art. 18 ust. 1 PPU, w § 20 rozp. RM z 3
0.11 .1981 r. w sprawie wykonania ustawy o przedsiêbiorstwach pañstwowych (Dz.U. Nr
31, poz. 170 ze zm.) dodatkowo wymienione zosta³y podmioty, które mog¹ wnioskowaæ o wszc
zêciu postêpowania (A. Kidyba, Ustawa, s. III/A/48):
1) organ sprawuj¹cy nadzór,
STRONA 513
2) bank finansuj¹cy przedsiêbiorstwo.
Wniosek wy¿ej wymienionych podmiotów musi byæ zaakceptowany przez radê pracownicz¹. Przepi
sy milcz¹ na ten temat. Jednak¿e wobec wyra nego okre lenia uprawnieñ rady pracowniczej w
art. 18 PPU co do wyra¿enia zgody, równie¿ gdy postêpowanie jest wszczynane z inicjatywy
organu za³o¿ycielskiego, analogicznie nale¿y postêpowaæ w omawianych przypadkach.
Nb 587
Niezale¿nie od powy¿ej wskazanego trybu, wszczêcie postêpowania w sprawie po³¹czenia lub po
zia³u przedsiêbiorstwa mo¿e odbyæ siê na podstawie decyzji ministra w³a ciwego ze wzglêdu n
edmiot dzia³ania przedsiêbiorstwa. Mo¿liwe to jest wówczas, gdy z inicjatyw¹ wystêpuje:
1) sam minister,
2) organ za³o¿ycielski lub rada pracownicza,
3) rada pracownicza i kierownik zak³adu sporz¹dzaj¹cego bilans,
4) kierownik zak³adu, w którym nie ma rady pracowniczej.
Niezale¿nie od podmiotu wystêpuj¹cego z inicjatyw¹ po³¹czenia lub podzia³u przedsiêbiorstwa
ister zasiêga opinii organu za³o¿ycielskiego oraz organów przedsiêbiorstwa.
Wskazany tryb podejmowania decyzji przez w³a ciwego ministra nie uwzglêdnia w ka¿dym prz
ypadku akceptacji takich dzia³añ przez organy przedsiêbiorstwa, zw³aszcza radê pracownicz¹.
Przepisy PPU przewiduj¹ w takiej sytuacji tryb sporny przewidziany w art. 63 PPU.
Potrzeba by³o wyra nego uregulowania kwestii, bowiem minister, który wszczyna postêpowan
ie, nie jest organem sprawuj¹cym nadzór nad przedsiêbiorstwem, w zwi¹zku z czym art. 63
PPU nie mia³by zastosowania (G. Bieniek, Przedsiêbiorstwa, s. 63).
Nb 588
Z procesu decyzyjnego w sprawie podzia³u lub po³¹czenia wy³¹czony jest dyrektor przedsiêbio
stwa pañstwowego. Nie ma on prawa zg³aszania wniosku o ³¹czenie lub podzia³. Mo¿e to czyniæ
lko za po rednictwem rady pracowniczej. Dyrektor posiada prawo zg³oszenia sprzeciwu,
w trybie art. 63 PPU, wobec organu sprawuj¹cego nad przedsiêbiorstwem nadzór (poniewa¿
rozpoczêcie procesu podzia³u lub ³¹czenia przedsiêbiorstw jest w³adczym wkroczeniem w spraw
przedsiêbiorstwa).
Nb 589
Postanowienie o wszczêciu postêpowania powinno obejmowaæ:
1) wskazanie celu i zakresu postêpowania;
2) okre lenie przedsiêbiorstwa lub przedsiêbiorstw, które maj¹ ulec po ³¹czeniu lub podzia³
a tak¿e likwidacji) oraz, je¿eli podzia³ polega na wy³¹czeniu jednostki przedsiêbiorstwa, o
re lenie przedsiê-
STRONA 514
-biorstwa, z którego ma byæ wy³¹czona oraz przedsiêbiorstwa, do którego ma byæ w³¹czona;
3) uzasadnienie wszczêcia postêpowania.
Ponadto w postanowieniu powinno siê wskazaæ organy, osoby, instytucje, które mog¹ delego
waæ przedstawicieli do zespo³u przygotowawczego, oraz wyznaczyæ termin rozpoczêcia dzia³al
no ci przez zespó³ i z³o¿enia przez niego opinii.
Nb 590
Organem, który prowadzi postêpowanie w sprawie podzia³u, po³¹czenia (równie¿ likwidacji), j
organ, który wszcz¹³ postêpowanie. W przypadku po³¹czenia przedsiêbiorstw, których organy
lskie s¹ ró¿ne, postêpowanie prowadzi organ za³o¿ycielski tego przedsiêbiorstwa, które prze
maj¹tek ³¹czonych przedsiêbiorstw. Gdy nastêpuje wy³¹czenie okre lonych sk³adników maj¹tko
dsiêbiorstwa i przekazanie do innego przedsiêbiorstwa, a organy za³o¿ycielskie s¹ ró¿ne, po
wanie prowadzi organ za³o¿ycielski, do którego jednostka ma byæ w³¹czona. Je¿eli postêpowan
zczyna minister (art. 18 ust. 2 PPU), on te¿ prowadzi postêpowanie.
Decyzja o wszczêciu postêpowania w sprawie po³¹czenia lub podzia³u przedsiêbiorstwa pañstwo
o nie oznacza jeszcze pozytywnej decyzji w tej sprawie. Stanowi ona pocz¹tkow¹ fazê pr
ocesu, który ma doprowadziæ do podzia³u lub po³¹czenia przedsiêbiorstwa pañstwowego.
Postanowienie o wszczêciu postêpowania, maj¹cego na celu podzia³ lub po³¹czenie, nie mo¿e b
o¿samiane z propozycj¹ projektu dokonania tych czynno ci. Zamiar wraz z za³o¿eniami jest n
iezale¿nym dokumentem o podobnej tre ci, jak postanowienie o wszczêciu postêpowania,
jednak¿e powinien zawieraæ szczegó³owe propozycje w zakresie transformacji przedsiêbiorstw
a pañstwowego.
Zamiar dokonania po³¹czenia lub podzia³u przedsiêbiorstwa pañstwowego, wraz z za³o¿eniami,
edstawia organ, który wszcz¹³ postêpowanie. Dokument ten powinien byæ przed³o¿ony ogólnemu
niu pracowników lub radzie pracowniczej oraz zwi¹zkom zawodowym w celu
uzyskania opinii. Mamy tu do czynienia z drug¹ faz¹ zasiêgania opinii organów przedsiêbior
stwa i zwi¹zków zawodowych, ale dotycz¹c¹ ju¿ nie zamiaru wszczêcia postêpowania, lecz konk
nych zmian organizacyjnych.
Wyst¹pienie przez organ prowadz¹cy postêpowanie o wydanie opinii do wskazanych w art.
18 PPU organów jest obligatoryjne. Niezale¿nie od obowi¹zku wyst¹pienia o opiniê w sprawie
projektu dokonania po³¹czenia lub podzia³u, organ prowadz¹cy postêpowanie (zgodnie z § 24
ozp. RM z 30.11.1981 r. w sprawie wykonania ustawy o przedsiêbiorstwach pañstwowych)
przedstawia postanowienie o wszczêciu postêpowania ra
STRONA 515
dom pracowniczym przedsiêbiorstw objêtych postêpowaniem oraz organom zwi¹zków zawodowych d
zia³aj¹cych w tych przedsiêbiorstwach, w celu uzyskania opinii bêd¹cej przedmiotem postêpow
nia. Przyjêcie, ¿e postanowienie o wszczêciu postêpowania i zamiar (wraz z za³o¿eniami) dok
nania podzia³u lub po³¹czenia s¹ ró¿nymi dokumentami i nale¿y stosowaæ do nich oddzielnie a
2 ust. l PPU i § 24 wy¿ej wymienionego rozp. powoduje, i¿ tworzy siê zbêdny podwójny system
opiniowania w pocz¹tkowym etapie reorganizacji przedsiêbiorstw. Daleko bardziej praw
id³owe by³oby objêcie tre ci¹ postanowienia o wszczêciu postêpowania równie¿ projektu stoso
mian i poddanie tego postanowienia opiniowaniu przez organy i organizacje ¿ywotnie
zainteresowane funkcjonowaniem przedsiêbiorstwa.
Wyra¿enie opinii przez organy samorz¹du oraz zwi¹zków zawodowych jest uprawnieniem tych
podmiotów, a nie ich obowi¹zkiem. Mog¹ one, w sposób nie wi¹¿¹cy organu prowadz¹cego postêp
wyraziæ swoje stanowisko, które powinno byæ brane pod uwagê przy podejmowaniu ostateczn
ej decyzji. Przepisy nie okre laj¹, w jakiej formie powinna byæ przedstawiona opinia.
Nb 591
Postêpowanie przygotowawcze jest jednym z istotniejszych elementów ca³ego postêpowania z
mierzaj¹cego do po³¹czenia lub podzia³u przedsiêbiorstwa pañstwowego. Jest ono rozpoczynane
ju¿ po wszczêciu postêpowania, ale przed wydaniem decyzji w tej sprawie.
Postêpowanie przygotowawcze prowadzone jest przy wspó³pracy z ze spo³em przygotowawczym,
powo³ywanym przez organ za³o¿ycielski. Zespó³ ten mo¿e sk³adaæ siê z przedstawicieli ró¿ny
ji, tj. organu za³o¿ycielskiego, rady pracowniczej, organizacji zwi¹zkowych, innych in
stytucji zewnêtrznych itp., które s¹ wskazane w postanowieniu o wszczêciu postêpowania. Ma
on przede wszystkim d¹¿yæ do zbadania przyczyn, celu, potrzeby i warunków zamierzanych
zmian organizacyjnych. Podstawowymi zadaniami zespo³u przygotowawczego w ramach po
stêpowania przygotowawczego s¹: przeprowadzenie analizy ekonomiczno-finansowej i sta
nu prawnego maj¹tku przedsiêbiorstwa, wycena przedsiêbiorstwa oraz rozpoznanie mo¿liwo ci
dysponowania mieniem.
Organ prowadz¹cy postêpowanie przedk³ada zespo³owi przygotowawczemu opinie organów samorz¹d
i zwi¹zków zawodowych co do postanowienia o wszczêciu postêpowania. Zespó³ przygotowawczy
owinien braæ pod uwagê przedstawione opinie (§ 26 wymienionego wy¿ej rozp.).
Z prac zespo³u przygotowawczego, w przypadku po³¹czenia i podzia³u, przedstawiane s¹ wnios
ki w formie opinii. Opinia zespo³u przygotowawczego powinna zawieraæ analizê ekonomicz
no-finansow¹ przedsiêbiorstwa,
STRONA 516
rozpoznanie mo¿liwo ci dysponowania mieniem, wskazanie mo¿liwo ci zabezpieczenia zobowi¹zañ
przedsiêbiorstwa (przedsiêbiorstw).
Nb 592
Decyzja o po³¹czeniu lub podziale jest indywidualnym aktem administracyjnym, nie jes
t jednak decyzj¹ w rozumieniu przepisów KPA. Wydawana jest przez organ za³o¿ycielski (lu
b organ prowadz¹cy postêpowanie, który organem za³o¿ycielskim nie jest) na podstawie opini
i zespo³u przygotowawczego, opinii zwi¹zków zawodowych, opinii ogólnego zebrania i zgody
rady pracowniczej. Decyzja organu za³o¿ycielskiego o podziale i po³¹czeniu przedsiêbiorst
w podjêta niezgodnie z § 15 i 16 rozp. RM z 30.11.1981 r. w sprawie wykonania ustawy
o przedsiêbiorstwach pañstwowych jako sprzeczna z prawem jest niewa¿na. Niewa¿no æ tê usta
s¹d w sprawie o uchylenie decyzji wymienionego organu (wyr. SN z 23.5.1983 r., nie
publ.). Zarz¹dzenie w sprawie po³¹czenia przedsiêbiorstw utworzonych przez ró¿ne organy wy
aje organ za³o¿ycielski tego przedsiêbiorstwa, które przejmuje maj¹tek ³¹cz¹cych siê przeds
. W przypadku wy³¹czenia jednostek organizacyjnych i w³¹czenia do innego przedsiêbiorstwa
decyzjê o podziale podejmuje organ za³o¿ycielski przedsiêbiorstwa, do którego jednostka ma
byæ w³¹czona.
Tre æ zarz¹dzenia o po³¹czeniu i sytuacjê prawn¹ przedsiêbiorstw pañstwowych w okresie ³¹cz
j¹ § 29-35 wy¿ej wymienionego rozp. Natomiast podzia³ i sytuacja przedsiêbiorstwa ulegaj¹ce
o podzia³owi zosta³y omówione w przepisach § 36-44 rozp.
4. Dysponowanie w toku likwidacji przedsiêbiorstw pañstwowych
Nb 593
Ustawa o przedsiêbiorstwach pañstwowych operuje pojêciem "likwidacja" na oznaczenie ró¿nyc
h, aczkolwiek zwi¹zanych ze sob¹ sytuacji. Jako skutek okre lonych dzia³añ (art. 19 ust. l
PPU) oznacza pewn¹ procedurê oraz zakoñczenie bytu osoby prawnej (art. 18 prU). Likwi
dacja rozumiana jako postêpowanie maj¹ce na celu zakoñczenie bie¿¹cej dzia³alno ci, zdefini
na w art. l8a pru, polega na:
l) zadysponowaniu sk³adnikami materialnymi i niematerialnymi, o których mowa w art.
551 KC,
2) zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli.
W konsekwencji przedsiêbiorstwo pañstwowe jest wykre lane z rejestru (art. 64 pkt 6 Kr
RejSU).
Decyzjê o sposobie rozporz¹dzenia maj¹tkiem likwidowanego przedsiêbiorstwa podejmuje org
an za³o¿ycielski dzia³aj¹cy w imieniu Skarbu Pañstwa. Zadysponowanie sk³adnikami materialny
i i niematerialnymi
STRONA 517
nale¿y odnosiæ do przedsiêbiorstwa w znaczeniu przedmiotowym, mimo istnienia jeszcze p
rzedsiêbiorstwa jako podmiotu praw. Jak to ju¿ zosta³o wyja nione, przy zdefiniowaniu po
jêcia przedsiêbiorstwa w znaczeniu przedmiotowym, pojêcie to obejmuje nie tylko prawa,
ale -zgodnie z art. 551 pkt 5 KC -zobowi¹zania, d³ugi i obci¹¿enia (np. zastaw, hipotek
a, s³u¿ebno æ), zwi¹zane z prowadzeniem przedsiêbiorstwa (pasywa).
Likwidacja, o której mowa w art. 18a, uregulowana jest odmiennie od rozporz¹dzania s
k³adnikami materialnymi i niematerialnymi maj¹tku, okre lonego w PrywPPU mianem prywat
yzacji bezpo redniej. Ta ostatnia ustawa wskazuje na sposoby rozporz¹dzania maj¹tkiem
przedsiêbiorstwa. Skutek dzia³añ w trybie przepisów PPU i PrywPPU mo¿e byæ analogiczny, jed
ak¿e w przypadku prywatyzacji bezpo redniej istnieje przedsiêbiorstwo w znaczeniu prze
dmiotowym (W J Katner; w: Prawo, s. III/C/140).
Nb 594
W procesie likwidacji przedsiêbiorstwa pañstwowego na podstawie PPU zbycie maj¹tku odb
ywa siê albo w drodze kilku umów, albo te¿ zawarte jest w jednej umowie. Po zaspokojen
iu lub zabezpieczeniu wierzycieli i rozporz¹dzeniu wszystkimi sk³adnikami maj¹tkowymi
lub mieniem przedsiêbiorstwa zostaje ono wykre lone z rejestru i z t¹ chwil¹ ustaje jego
byt.
Zbycie przedsiêbiorstwa mo¿e wi¹zaæ siê ze zbyciem przedsiêbiorstwa w ca³o ci, zbyciem zorg
wanych czê ci przedsiêbiorstwa, a w koñcu zbyciem poszczególnych sk³adników maj¹tkowych. W
waniu likwidacyjnym przedsiêbiorstwa rodki trwa³e mog¹ byæ zbywane w drodze publicznego p
rzetargu, a tak¿e na podstawie oferty og³oszonej publicznie lub w wyniku rokowañ podej
mowanych na podstawie publicznego zaproszenia. Rozszerzony tryb zbywania rodków trw
a³ych w procesie likwidacji jest wyj¹tkiem od generalnej zasady, okre lonej w art. 46
ust. 3, wymagaj¹cym zbywania rodków trwa³ych tylko w drodze publicznego przetargu. Ofer
ta og³oszona publicznie polega na z³o¿eniu skierowanego do ogó³u o wiadczenia woli zawarcia
umowy.
Rokowania podjête na podstawie publicznego zaproszenia polegaj¹ na prowadzeniu rozmów
miêdzy potencjalnymi stronami zmierzaj¹cymi do uzgodnienia tre ci umowy sprzeda¿y, na po
dstawie zaproszenia skierowanego do ogó³u. Oczywi cie zasadnym trybem zbywania rodków trw
a³ych w ramach likwidacji jest sprzeda¿ w oparciu o postêpowanie przetargowe okre lone w
rozp. RM z 5.10.1993 r. w sprawie zasad organizowania przetargu na sprzeda¿ rodków t
rwa³ych przez przedsiêbiorstwa pañstwowe oraz warunków odst¹pienia od przetargu (Dz. U. Nr
97, poz. 443 ze zm.).
Ustawa o przedsiêbiorstwach pañstwowych w art. 19 wskazuje na 595 przyczyny, które mog¹
spowodowaæ wszczêcie postêpowania likwidacyj-
STRONA 518
-nego. Wskazanie tych przyczyn odró¿nia ten tryb postêpowania likwidacyjnego od zadysp
onowania sk³adnikami maj¹tkowymi przy prywatyzacji bezpo redniej. W tym ostatnim przyp
adku decyzja zwi¹zana jest tylko z prywatyzacj¹ jako celem podstawowym. Likwidacja p
rzedsiêbiorstwa pañstwowego mo¿e nast¹piæ, je¿eli:
l) przedsiêbiorstwo prowadzi dzia³alno æ gospodarcz¹ ze strat¹ w ci¹gu kolejnych 6 mies
iêcy;
2) prawomocnym wyrokiem s¹du lub ostateczn¹ decyzj¹ administracyjn¹ zakazano przedsiêbiors
twu dzia³ania we wszystkich dziedzinach objêtych dotychczasowym przedmiotem dzia³ania,
a przedsiêbiorstwo nie podjê³o dzia³alno ci w innej dziedzinie,
3) z wnioskiem takim zwróci siê zarz¹dca komisaryczny;
4) ponad po³owê aktywów ogó³em przedsiêbiorstwa ³¹cznie stanowi¹ udzia³y, inne tytu³y uczes
pó³kach lub obligacje, a tak¿e gdy oddano je do u¿ywania innym osobom na podstawie umów pr
awa cywilnego.
Nb 596
Decyzjê o wszczêciu postêpowania likwidacyjnego podejmuje organ za³o¿ycielski z w³asnej ini
jatywy lub na wniosek rady pracowniczej, zawiadamiaj¹c o tym Min. w³a ciwego ds. Skarb
u Pañstwa. W stosunku do decyzji organu za³o¿ycielskiego, wydanej czy to z w³asnej inicj
atywy, czy na wniosek rady pracowniczej, Min. w³a ciwy ds. Skarbu Pañstwa mo¿e zg³osiæ w ci
14 dni sprzeciw. Sprzeciw mo¿e zahamowaæ proces likwidacji, poniewa¿ w przypadku, gdy
Min. w³a ciwy ds. Skarbu Pañstwa nie jest organem za³o¿ycielskim, w stosunku do jego weta
nie przys³uguje sprzeciw w trybie art. 63 PPU. Dzia³aj¹c jako organ za³o¿ycielski, Min. w³
iwy ds. Skarbu Pañstwa nie ma potrzeby zwracaæ siê (do siebie) o wyra¿enie stanowiska, t
rudno te¿, aby wzglêdem swojej decyzji zg³asza³ sprzeciw.
Sprzeciw Min. w³a ciwego ds. Skarbu Pañstwa powinien byæ wniesiony wraz z uzasadnieniem.
Brak uzasadnienia powoduje, ¿e sprzeciw jest niekompletny i nie mo¿e wstrzymaæ proces
u likwidacji. Niezg³oszenie sprzeciwu wraz z uzasadnieniem w terminie dwóch tygodni
oznacza akceptacjê decyzji organu za³o¿ycielskiego.
Nb 597
Organ prowadz¹cy postêpowanie powinien przedstawiæ postanowienie o wszczêciu postêpowania
radzie pracowniczej oraz organizacjom zwi¹zkowym w celu uzyskania opinii (§ 24 rozp.
wykonawczego). Opinie te s¹ przekazywane zespo³owi przygotowawczemu. Ponadto prawo
zg³oszenia sprzeciwu w stosunku do decyzji, na podstawie art. 20 PPU, maj¹ rada prac
ownicza oraz dyrektor.
Zamiar wraz z za³o¿eniami likwidacji przedstawia siê w formie pisemnej ogólnemu zebraniu
pracowników lub radzie pracowniczej przedsiê-
STRONA 519
-iorstwa oraz zwi¹zkom zawodowym dzia³aj¹cym w przedsiêbiorstwie w celu uzyskania ich op
inii.
Postêpowanie okre lone w art. 22 PPU jest wiêc identyczne, jak przy dokonaniu po³¹czenia i
podzia³u przedsiêbiorstwa. Jednak¿e w przypadku wniosku o likwidacjê opinia mo¿e zawieraæ
ropozycje zmierzaj¹ce do wyprowadzenia przedsiêbiorstwa z trudnej sytuacji gospodarc
zej. Takie sugestie mog¹ byæ przedstawione jedynie wówczas, gdy likwidacja przedsiêbiors
twa pañstwowego jest zwi¹zana z trudn¹ sytuacj¹ gospodarcz¹(art. 19 ust. l pkt l i 3 PPU).
Analogicznie, jak przy po³¹czeniu i podziale, przed podjêciem decyzji o likwidacji pr
zedsiêbiorstwa przeprowadza siê postêpowanie przygotowawcze. Zespó³ przygotowawczy powinie
n dodatkowo poza zadaniami okre lonymi w art. 23 ust. 2, przedstawiæ program likwida
cji. Program ten powinien zawieraæ listê wierzytelno ci i zobowi¹zañ przedsiêbiorstwa, kole
no æ dzia³añ, które zmierzaj¹ do uporz¹dkowania stanu prawnego przedsiêbiorstwa, wycenê war
edsiêbiorstwa, zorganizowanych jego czê ci lub poszczególnych sk³adników maj¹tkowych, okre
wymogów, jakie musz¹ spe³niaæ podmioty ubiegaj¹ce siê o mienie zlikwidowanego przedsiêbior
a, okre lenie istotnych postanowieñ, od których organ za³o¿ycielski uzale¿nia dyspozycjê ma
em.
Nb 598
Wydanie zarz¹dzenia o likwidacji nie jest decyzj¹ w rozumieniu przepisów KPA, ale jest
indywidualnym aktem administracyjnym (wyr. SN z 13.12.1991 r., 11 CR 85/91, OSN
CP 1993, Nr 3, poz. 41). Tre æ zawiadomienia, a tak¿e sytuacja prawna w trakcie trwani
a likwidacji uregulowane s¹ w § 45-51 rozp. wykonawczego do PPU.
Nb 599
Postawienie przedsiêbiorstwa w stan likwidacji wywo³uje okre lone skutki. Do najwa¿niejs
zych nale¿y zast¹pienie przez likwidatora dyrektora przedsiêbiorstwa pañstwowego (który je
st odwo³ywany przez organ za³o¿ycielski) oraz organów samorz¹du (ulegaj¹ rozwi¹zaniu z mocy
awa). Na kompetencje likwidatora przedsiêbiorstwa pañstwowego sk³adaj¹ siê wiêc wszelkie ko
petencje dotycz¹ce organów z wyj¹tkiem prawa do zatwierdzania rocznych sprawozdañ finans
owych przedsiêbiorstw pañstwowych postawionych w stan likwidacji, które to uprawnienia
przejmuje organ za³o¿ycielski. Kompetencje likwidatora s¹ jednak ograniczone celem je
go dzia³ania, mianowicie likwidacj¹ przedsiêbiorstwa pañstwowego. Jego czynno ci mog¹ byæ p
jmowane tylko w zakresie niezbêdnym do zakoñczenia dzia³alno ci likwidowanego przedsiêbior
stwa. Likwidator nie powinien rozpoczynaæ nowych interesów, ale prowadziæ dotychczas r
ozpoczête tak, aby je zakoñczyæ. O kompetencjach likwidato-
STRONA 520
-ra w toku likwidacji by³a uprzednio mowa. Z dniem otwarcia likwidacji przedsiêbiors
twa pañstwowego wygasaj¹ wszelkie uprawnienia pe³nomocników przedsiêbiorstwa udzielone prz
ed tym terminem. Likwidator mo¿e powo³ywaæ nowych pe³nomocników. Przedsiêbiorstwo znajduj¹c
iê w stanie likwidacji dzia³a pod dotychczasow¹ nazw¹, z dodatkiem s³ów "w likwidacji". Pos
owanie likwidacyjne koñczy siê wtedy, gdy zosta³y zabezpieczone lub zaspokojone wszyst
kie d³ugi. W nastêpstwie zakoñczenia postêpowania organ za³o¿ycielski wydaje decyzjê o uzna
przedsiêbiorstwa za zlikwidowane. Decyzja ta podlega zg³oszeniu do rejestru i stano
wi podstawê wykre lenia przedsiêbiorstwa z rejestru, co prowadzi do utraty osobowo ci pr
awnej. Mienie pozosta³e po likwidacji przejmuje co do zasady Skarb Pañstwa. Je¿eli w t
rakcie likwidacji zachodz¹ przes³anki wszczêcia postêpowania upad³o ciowego, postêpowanie l
idacyjne ulega zawieszeniu, a nastêpnie z dniem og³oszenia upad³o ci umorzone z mocy pra
wa.
5. Dysponowanie w toku upad³o ci przedsiêbiorstw pañstwowych
Nb 600
Zasady, warunki i tryb postêpowania upad³o ciowego reguluje rozp. Prezydenta RP z 24.1
0.1934 r. -Prawo upad³o ciowe (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.).
Ustaw¹ z 24.2.1990 r. o zmianie rozp. Prezydenta RP -Prawo upad³o ciowe (Dz.U. Nr 14,
poz. 87) objêto procedurê upad³o ci przedsiêbiorstwa pañstwowego. Wszczêcie postêpowania u
wego przedsiêbiorstwa pañstwowego nastêpuje, je¿eli maj¹tek przedsiêbiorstwa pañstwowego ni
ystarcza na zaspokojenie d³ugów. Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, wszczêcie postêpowania upa
iowego wy³¹cza likwidacjê przedsiêbiorstwa pañstwowego i postêpowanie likwidacyjne zostaje
ast¹pione postêpowaniem upad³o ciowym. Upad³o æ mo¿e byæ og³oszona jedynie na wniosek. Z wn
akim mo¿e wyst¹piæ: d³u¿nik (przedsiêbiorstwo pañstwowe), ka¿dy z wierzycieli d³u¿nika, org
ski, Minister w³a ciwy ds. Skarbu Pañstwa lub inny naczelny organ administracji pañstwow
ej, którzy s¹ upowa¿nieni do reprezentacji Skarbu Pañstwa. W przypadku przedsiêbiorstwa pañ
twowego, poza wys³uchaniem d³u¿nika i wierzycieli, s¹d mo¿e wys³uchaæ przedstawicieli rady
cowniczej, organu za³o¿ycielskiego, organu reprezentuj¹cego Skarb Pañstwa (art. 10 § 1 zd.
3 PrUp). W dniu og³oszenia upad³o ci przedsiêbiorstwa pañstwowego organ za³o¿ycielski odwo
dyrektora i wyznacza reprezentanta upad³ego, z mocy prawa ulegaj¹ rozwi¹zaniu organy s
amorz¹du za³ogi. Za podjêcie czynno ci reprezentanta upad³ego przedsiêbiorstwa pañstwo-
STRONA 521
-wego ustalane jest wynagrodzenie przez sêdziego komisarza na wniosek organu za³o¿ycie
lskiego. Wynagrodzenie to jest wyp³acane z funduszu masy upad³o ci i zaliczane do kosz
tów postêpowania upad³o ciowego (a wiêc nale¿no ci zaspokajanych w pierwszej kolejno ci). P
matyka omówiona powy¿ej nie obejmuje ca³o ci zagadnieñ zwi¹zanych z upad³o ci¹ przedsiêbior
owego. Zagadnienia dotycz¹ce pozycji reprezentanta upad³ego, jego kompetencji, a tak¿e
pozosta³e sprawy nie zwi¹zane ze specyfik¹ upad³o ci przedsiêbiorstw pañstwowych omówione
nych miejscach podrêcznika (Nb. 571). Przepisy zawarte w PPU, odnosz¹ce siê do upad³o ci,
stanowi¹ lex specialis w stosunku do przepisów PrUp.
6. Dysponowanie w toku komercjalizacji i prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych
6.1. Komercjalizacja zwyk³a
Nb 601
Pojêcie komercjalizacji powróci³o do jêzyka prawniczego g³ównie z wej ciem w ¿ycie ustawy z
.1990 r. o prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych (Dz.U. Nr 51, poz. 298 ze zm.).
Nazewnictwo to kontynuowane jest ju¿ w samym tytule ustawy z 30.8.1996 r. o komerc
jalizacji i prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych. Forma prawna przedsiêbiorstwa pañs
twowego jako formy skomercjalizowanej znalaz³a jednak swój normatywny wyraz du¿o wcze ni
ej. Mianowicie w rozp. Prezydenta RP z 17.3.1927 r. o wydzieleniu z administracj
i pañstwowej przedsiêbiorstw pañstwowych, przemys³owych, handlowych i górniczych oraz ich
komercjalizacji (Dz.U. Nr 25, poz. 195). W istocie chodzi³o o poddanie przedsiêbiors
twa pañstwowego normom prawa handlowego i stworzenie odrêbnego typu kupca, bêd¹cego upos
taciowaniem pañstwa (l. Namitkiewicz, Prawo przedsiêbiorstwa pañstwowego, £ód 1951, s. 165
.
Nb 602
Zgodnie z art. 1 ust. 1 PrywPPU, komercjalizacja polega na przekszta³ceniu przedsiêb
iorstwa pañstwowego w jednoosobow¹ spó³kê, z tym ¿e je li przepisy ustawy nie stanowi¹ inac
spó³ka ta wstêpuje we wszystkie stosunki prawne, których podmiotem by³o przedsiêbiorstwo pa
wowe, bez wzglêdu na charakter prawny tych stosunków. Prawid³owo ustawa o komercjaliza
cji i prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych odró¿nia komercjalizacjê od prywatyzacji cz
y te¿ likwidacji. W tym ostatnim przypadku chodzi o ca³kowite zakoñczenie dzia³alno ci gos
podarczej przedsiêbiorstwa, które dokonuje siê po zadysponowaniu wszelkimi sk³ad
STRONA 522
-nikami materialnymi i niematerialnymi przedsiêbiorstwa, zaspokojeniu lub zabezpie
czeniu wierzycieli i wykre leniu przedsiêbiorstwa z rejestru.
Natomiast prywatyzacja polega albo na nabywaniu akcji lub udzia³ów nale¿¹cych do Skarbu
Pañstwa w spó³kach powsta³ych w nastêpstwie komercjalizacji przez osoby inne ni¿ Skarb Pañs
, albo na rozporz¹dzeniu wszystkimi sk³adnikami materialnymi i niematerialnymi maj¹tku
przedsiêbiorstwa pañstwowego lub spó³ki powsta³ej w wyniku komercjalizacji. Istot¹ komercj
lizacji w celu prywatyzacji jest to, ¿e jest ona faz¹ wstêpn¹ do zmiany w³a ciciela, którym
st jednoosobowa spó³ka Skarbu Pañstwa, na inne podmioty reprezentuj¹ce w³asno æ niepañstwow
tocie rzeczy w momencie skomercjalizowania przedsiêbiorstwa odbywa siê to w ramach t
ego samego typu w³asno ci -w³asno ci pañstwowej, gdy¿ zarówno Skarb Pañstwa bêd¹cy w³a cici
ch akcji lub udzia³ów, jak i wcze niej przedsiêbiorstwo pañstwowe, reprezentuj¹ ten sam typ
w³asno ci. Dopiero faza kolejna, która mo¿e nast¹piæ po komercjalizacji (prywatyzacja po re
a), doprowadza do zmiany w³a ciciela. Do tego czasu jednoosobowa spó³ka Skarbu Pañstwa, któ
a powsta³a z przekszta³cenia przedsiêbiorstwa pañstwowego, jest pañstwow¹ osob¹ prawn¹.
Komercjalizacja przedsiêbiorstwa pañstwowego jest dokonywana w celu prywatyzacji alb
o w innym celu. W tym ostatnim przypadku nie wyst¹pi kolejna faza udostêpnienia akcj
i lub udzia³ów osobom trzecim, ale pozostanie konstrukcja jednoosobowej spó³ki, która nie
musi ulec prywatyzacji. Komercjalizacja w celu prywatyzacji jest dokonywana prze
z Min. w³a ciwego ds. Skarbu Pañstwa lub Prezesa Agencji Prywatyzacji, natomiast komer
cjalizacja w innym celu ni¿ prywatyzacja dokonywana jest równie¿ przez Min. w³a ciwego ds.
Skarbu Pañstwa lub Prezesa Agencji Prywatyzacji. Dotyczyæ to mo¿e tylko przedsiêbiorstw
pañstwowych i jednoosobowych spó³ek Skarbu Pañstwa o szczególnym znaczeniu dla gospodarki
pañstwa. Do spó³ek takich stosuje siê przepisy KSH. O wiadczenie woli sk³adane spó³ce prze
rb Pañstwa wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem niewa¿no ci. Nie stosuje siê w z
wi¹zku z tym art. 173 § 1 i art. 303 § 2 KSH wymagaj¹cych formy pisemnej z podpisem nota
rialnie po wiadczonym. Komercjalizacja bez dalszych skutków mo¿e byæ ostatni¹ faz¹ przekszt
eñ, je¿eli po przekszta³ceniu w celu prywatyzacji odst¹piono od zamiaru prywatyzacji. Ni
e jest jednak to mo¿liwe po udostêpnieniu akcji lub udzia³ów osobom trzecim. Nie jest równ
ie¿ mo¿liwy powrót do konstrukcji przedsiêbiorstwa pañstwowego (S. W³adyka, w: Prawo, s. 63
).
Nb 603
Istnieje jednak ca³a grupa przedsiêbiorstw pañstwowych, które z mocy art. 3 ust. 3 Pr
ywPPU nie mog¹ zostaæ skomercjalizowane.
STRONA 523
Dotyczy to przedsiêbiorstw:
1) postawionych w stan likwidacji;
2) postawionych w stan upad³o ci;
3) wykonuj¹cych prawomocn¹ decyzjê o podziale lub ³¹czeniu przedsiêbiorstwa pañstwowego
4) przedsiêbiorstw, w stosunku do których toczy siê postêpowanie uk³adowe -do chwili upraw
omocnienia siê uk³adu;
5) przedsiêbiorstw, w stosunku do których toczy siê bankowe postêpowanie ugodowe -do chw
ili uprawomocnienia siê ugody;
6) zarz¹dzanych na podstawie umowy o zarz¹dzaniu przedsiêbiorstwem, chyba ¿e zarz¹dca wyst¹
i z wnioskiem o komercjalizacjê przedsiêbiorstwa pañstwowego;
7) dzia³aj¹cych na podstawie ustaw innych ni¿ ustawa o przedsiêbiorstwach pañstwowych, chy
ba ¿e przedsiêbiorstwa te podlegaj¹ komercjalizacji w drodze odrêbnych ustaw;
8) przedsiêbiorstw, których uprawnione organy z³o¿y³y wniosek o dokonanie prywatyzacji bez
po redniej -do czasu rozpatrzenia wniosku;
9) w stosunku do których wydane zosta³o zarz¹dzenie o prywatyzacji bezpo redniej;
10) pañstwowego przedsiêbiorstwa u¿yteczno ci publicznej "Poczta Polska".
Nb 604
Postêpowanie w sprawie komercjalizacji przedsiêbiorstwa pañstwowego prowadzone przez M
in. w³a ciwego ds. Skarbu Pañstwa mo¿e byæ dokonane:
1) na wniosek organu za³o¿ycielskiego,
2) na wniosek dyrektora przedsiêbiorstwa pañstwowego i rady pracowniczej,
3) na wniosek sejmiku wojewódzkiego, na obszarze którego znajduje siê siedziba przedsiêb
iorstwa pañstwowego,
4) z w³asnej inicjatywy.
W tym ostatnim przypadku Min. w³a ciwy ds. Skarbu Pañstwa zawiadamia o zamiarze komerc
jalizacji dyrektora przedsiêbiorstwa pañstwowego, radê pracownicz¹ oraz organ za³o¿ycielski
przedsiêbiorstwa pañstwowego. Je¿eli komercjalizacja odbywa siê na wniosek organu za³o¿ycie
skiego, zawiadomienie o tym zamiarze dyrektora i rady pracowniczej dokonywane je
st przez organ za³o¿ycielski. Po stosownych zawiadomieniach, o których mowa uprzednio,
dyrektor przedsiêbiorstwa pañstwowego jest zobowi¹zany dorêczyæ Min. w³a ciwemu ds. Skarbu
twa w terminie 3 miesiêcy od dnia otrzymania zawiadomienia kwestionariusz przedsiêbi
orstwa pañstwowego i inne dokumenty okre lone w przepisach szczególnych.
Je¿eli dyrektor nie dorêczy dokumentów, Min. w³a ciwy ds. Skarbu Pañstwa zawiadamia organ z
cielski, który w takiej sytuacji przejmuje obowi¹zek dorêczenia dokumentów w ci¹gu miesi¹c
od dnia zawiadomienia. Analogiczny obowi¹zek ci¹¿y na dyrektorze i radzie pracowni-
STRONA 524
-czej, je¿eli komercjalizacja odbywa siê na ich wniosek. Nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e wniosek w
enionych organów przedsiêbiorstwa ma mieæ charakter ³¹czny (W. J. Katner, w: Prawo, s. III
/C/40). Nie mo¿e on byæ zast¹piony np. uchwa³¹ ogólnego zebrania pracowników. Gdy brak jest
nsensusu miêdzy organami przedsiêbiorstwa, nale¿y doprowadziæ do z³o¿enia stosownego wniosk
przez organ za³o¿ycielski lub Min. w³a ciwego ds. Skarbu Pañstwa. W przypadku podjêcia dec
zji o komercjalizacji Min. w³a ciwy ds. Skarbu Pañstwa sporz¹dza za Skarb Pañstwa akt kome
rcjalizacji przedsiêbiorstwa pañstwowego w formie aktu notarialnego. W akcie tym ust
ala siê: statut (umowê) spó³ki, wysoko æ kapita³u zak³adowego spó³ki, imiona i nazwiska cz³
rwszej kadencji. Akt komercjalizacji zastêpuje czynno ci okre lone w przepisach KSH po
przedzaj¹ce z³o¿enie wniosku o wpisanie spó³ki (z o.o. lub akcyjnej) do rejestru przedsiêbi
rców. Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, o wiadczenia woli sk³adane spó³ce wymagaj¹ formy pise
pod rygorem niewa¿no ci, co powoduje wy³¹czenie stosowania art. 303 § 2 i art. 173 § l KSH.
Niezw³ocznie po sporz¹dzeniu aktu komercjalizacji zarz¹d spó³ki sk³ada wniosek o wpisanie s
do rejestru. Wykre lenie przedsiêbiorstwa pañstwowego z rejestru przedsiêbiorstw nastêpuj
e z urzêdu z chwil¹ wpisu spó³ki do rejestru. Skuteczno æ tych aktów ma miejsce pierwszego
a miesi¹ca przypadaj¹cego po wydaniu postanowienia o wpisie.
Nb 605
Istot¹ komercjalizacji jest przekszta³cenie w kapita³ow¹ spó³kê prawa handlowego, tj. spó³k
lub spó³kê akcyjn¹, a gdy komercjalizacja nastêpuje z konwersj¹ wierzytelno ci, mo¿e powsta
spó³ka z o.o.
Zgodnie z art. 5 PrywPPU, do spó³ki powsta³ej w wyniku komercjalizacji stosuje siê przep
isy KSH, je li ustawa nie stanowi inaczej. Odstêpstwa od zasad Kodeksu spó³ek handlowych
s¹ niewielkie, jednak¿e pozwalaj¹ na wniosek, ¿e w pewnym stopniu spó³ki powsta³e z przeks
enia maj¹ specyficzny charakter. Polega to w szczególno ci na tym, ¿e:
1) specyficzny jest tryb utworzenia spó³ki,
2) pracownicy przedsiêbiorstwa staj¹ siê pracownikami spó³ki,
3) na spó³kê przechodz¹ prawa i obowi¹zki przedsiêbiorstwa,
4) obowi¹zuje specyficzny system odnosz¹cy siê do wyboru, sk³adu, dzia³ania oraz kompetenc
ji organów,
5) wystêpuj¹ dodatkowe ograniczenia podmiotowe i konkurencyjne w stosunku do organów,
6) wystêpuje szczególna ochrona stosunku pracy pracowników-cz³onków rady nadzorczej,
STRONA 525
7) wystêpuje mo¿liwo æ podzia³u spó³ek jednoosobowych poprzez tworzenie innych spó³ek jedno
ch,
8) do akcji Skarbu Pañstwa nie stosuje siê art. 199 i 359 KSH w zakresie dotycz¹cym um
orzenia przymusowego oraz art. 418 KSH (art. 5 ust. 2 i 3 PrywPPU),
9) do zbycia udzia³ów na rzecz uprawnionych pracowników nie stosuje siê art. 180 KSH,
a nabycie nieodp³atne odbywa siê w formie pisemnej pod rygorem niewa¿no ci.
Nb 606
Ad l). Specyficzny tryb utworzenia spó³ki zosta³ omówiony poprzednio. Wpis do rejestru s
pó³ki bêdzie wa¿ny tylko wówczas, gdy s¹ wszelkie dane, które s¹ niezbêdne do dokonania wpi
wiêc powinny byæ zg³oszone m.in.: firma, siedziba, adres, przedmiot dzia³alno ci, czas tr
wania, je¿eli jest ograniczony, wysoko æ kapita³u zak³adowego, liczba i warto æ nominalna a
i, wysoko æ kapita³u docelowego, je¿eli statut to przewiduje, liczba akcji uprzywilejowa
nych, rodzaj uprzywilejowania, wskazanie imienne cz³onków zarz¹du, sposób reprezentowani
a spó³ki, nazwiska i imiona cz³onków rady nadzorczej, okre lenie wk³adów aportowych, je¿eli
ut wskazuje pismo przeznaczone do og³oszeñ spó³ki oznaczenie tego pisma, je¿eli statut prz
ewiduje przyznanie uprawnieñ osobistych okre lonym akcjonariuszom lub tytu³y uczestnic
twa w dochodach lub maj¹tku spó³ki niewynikaj¹ce z akcji (art. 318 KSH). Sk³adniki zg³oszen
a spó³ki z o.o. do rejestru wskazuje art. 166 KSH itp. (W J. Katner, w: Prawo, s. II
I/C/68). Poza tym nale¿y do³¹czyæ statut lub umowê spó³ki, akt komercjalizacji, o wiadczeni
rbu Pañstwa o objêciu akcji, o wiadczenie cz³onków zarz¹du o przej ciu na spó³kê wk³adów ni
adto musz¹ byæ skre lone wobec s¹du lub uwierzytelnione notarialnie wzory podpisów cz³onków
rz¹du. Nale¿y równie¿ w ci¹gu 2 tygodni od wpisania spó³ki z³o¿yæ we w³a ciwym urzêdzie ska
ny odpis umowy statutu, ze wskazaniem s¹du rejestrowego, dat¹ i numerem rejestru (ar
t. 171 i 324 KSH).
Dniem komercjalizacji jest pierwszy dzieñ miesi¹ca przypadaj¹cego po wpisaniu spó³ki do re
jestru przedsiêbiorców. Z tym dniem nastêpuje skutek wykre lenia przedsiêbiorstwa pañstwowe
o z rejestru (art. 10 PrywPPU).
Ad 2). Istotn¹ cech¹ komercjalizacji jest to, ¿e co do zasady pracownicy komercjalizow
anego przedsiêbiorstwa staj¹ siê z mocy prawa pracownikami spó³ki. Nie dotyczy to jedynie
pracowników zatrudnionych na podstawie powo³ania, bowiem ich stosunek pracy wygasa z
mocy prawa z dniem wykre lenia przedsiêbiorstwa pañstwowego z rejestru. Pracowni-
STRONA 526
kom tym przys³uguje odprawa w wysoko ci 3-miesiêcznego wynagrodzenia liczonego jak ekw
iwalent pieniê¿ny za urlop wypoczynkowy. Odprawa ta jednak nie przys³uguje w przypadku
zatrudnienia w spó³ce na stanowisku równorzêdnym lub wy¿szym. Do pe³nienia funkcji prezesa
pierwszego zarz¹du spó³ki utworzonej w wyniku komercjalizacji powo³uje siê dyrektora komer
cjalizowanego przedsiêbiorstwa, chyba ¿e nie wyrazi on zgody na pe³nienie funkcji. Ma
wiêc tu miejsce intencja ustawodawcy ci¹g³o ci procesu decyzyjnego, jak równie¿ zapewnienia
pracownikom stabilizacji zwi¹zanej z komercjalizacj¹.
Nb 607
Ad 3). Jednym z najistotniejszych skutków komercjalizacji, a jednocze nie istotnym w
yró¿nikiem jednoosobowej spó³ki Skarbu Pañstwa jest wst¹pienie przez ni¹ we wszelkie stosun
prawne, których podmiotem by³o przedsiêbiorstwo. W znaczeniu cywilnoprawnym mamy do cz
ynienia z sukcesj¹ uniwersaln¹, tj. przej ciem wszelkich praw i obowi¹zków wchodz¹cych w sk
przedsiêbiorstwa, bez wzglêdu na charakter prawny tych stosunków (W J. Katner w: Praw
o, s. III/C/15). Na takie wst¹pienie nie jest potrzebna zgoda, w szczególno ci zgoda w
ierzyciela -art. 519 KC. Szczególnie jednak charakterystyczne jest, ¿e poza prawami
i obowi¹zkami o charakterze cywilnoprawnym spó³ka wstêpuje we wszelkie prawa i obowi¹zki o
charakterze administracyjno-prawnym, a wiêc stanie siê podmiotem koncesji i zezwoleñ.
Z zagadnieniem przej cia praw i obowi¹zków na spó³kê wi¹¿e siê problem istoty i charakteru
o aktu przekszta³cenia. W tym przypadku nale¿y przyj¹æ, ¿e nie mamy do czynienia jedynie z
e zmian¹ formy prawnej w ramach tego samego podmiotu. Jest to trudne do pogodzenia
z logik¹ wykre lenia jednego podmiotu z rejestru i wpisaniem drugiego ju¿ jako odmien
n¹ osobê prawn¹. S¹ to wiêc dwaj ró¿ni przedsiêbiorcy dzia³aj¹cy na podstawie ró¿nych aktów
Katner, w: Prawo, s. IIIC/67; K. Kruczalak, Prawo, s. 263-264).
Nb 608
Ad 4). Z chwil¹ komercjalizacji zarówno organy samorz¹du, jak i sam samorz¹d ulegaj¹ rozwi¹
aniu. Zwi¹zki zawodowe mog¹ istnieæ w dalszym ci¹gu. Jednocze nie mamy do czynienia z odmi
ennym systemem organów, analogicznych w pewnym stopniu do takich jak w klasycznych
spó³kach akcyjnych i z o.o. Nale¿y zwróciæ uwagê na pewn¹ specyfikê z tym zwi¹zan¹. Przede
m w spó³ce akcyjnej powsta³ej w wyniku komercjalizacji dzia³a rada nadzorcza, której sk³ad
iczbowy okre la statut. Jednak¿e pierwsza rada nadzorcza liczy piêæ osób, w tym dwóch przed
tawicieli pracowników. W spó³kach z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ mo¿na nie ustanawiaæ rad
zorczej i mo¿e byæ realizowane prawo indywidualnej kontroli. Do czasu gdy Skarb Pañstw
a pozostaje jedy-
STRONA 527
-nym akcjonariuszem spó³ki, cz³onków rady nadzorczej powo³uje i odwo³uje walne zgromadzenie
spo ród osób wskazanych przez Min. Skarbu Pañstwa oraz organ, który pe³ni³ funkcjê organu z
skiego wobec komercjalizowanego przedsiêbiorstwa pañstwowego, z tym ¿e 2/5 sk³adu rady n
adzorczej stanowi¹ osoby wybrane przez pracowników albo osoby wybrane w 1/5 przez pr
acowników i w 1/5 przez rolników lub rybaków.
Cz³onkowie rady nadzorczej s¹ powo³ywani spo ród osób, które z³o¿y³y egzamin. Tryb wyboru c
nadzorczej przez pracowników albo pracowników i rolników lub rybaków okre la statut spó³ki
o regulaminy uchwalone w sposób okre lony w statucie. Cz³onkowie rad nadzorczych, bêd¹cy p
rzedstawicielami pracowników albo pracowników i rolników lub rybaków, wybierani s¹ w wybor
ach bezpo rednich i tajnych, z zachowaniem zasady powszechno ci. Przedstawicieli pra
cowników do pierwszej rady nadzorczej wybiera ogólne zebranie pracowników (delegatów). N
a pisemny wniosek co najmniej 15% ogó³u pracowników spó³ki przeprowadza siê g³osowanie o od
ie przedstawiciela pracowników rady nadzorczej. Niedokonanie wyboru przedstawiciel
i pracowników, rolników lub rybaków do sk³adu pierwszej rady nadzorczej nie stanowi prze
szkody do wpisania spó³ki do rejestru ani do podejmowania wa¿nych uchwa³ przez radê.
Po zbyciu przez Skarb Pañstwa ponad po³owy akcji spó³ki postanowienia statutu dotycz¹ce po
wo³ywania i odwo³ywania cz³onków rady nadzorczej mog¹ byæ zmienione, z tym ¿e pracownicy al
pracownicy i rolnicy lub rybacy zachowuj¹ prawo wyboru:
-dwóch cz³onków rady nadzorczej w radzie licz¹cej do sze ciu cz³onków, z tym ¿e w spó³kach
z przekszta³cenia przedsiêbiorstw przemys³u rolno-spo¿ywczego rolnicy lub rybacy zachowu
j¹ prawo wyboru jednego cz³onka rady nadzorczej;
-trzech cz³onków rady nadzorczej w radzie licz¹cej od siedmiu do dziesiêciu cz³onków, z tym
w spó³kach powsta³ych z przekszta³cenia przedsiêbiorstw przemys³u rolno-spo¿ywczego rolnic
ub rybacy zachowuj¹ prawo wyboru jednego cz³onka rady nadzorczej:
-czterech cz³onków rady nadzorczej w radzie licz¹cej jedenastu lub wiêcej cz³onków, z tym ¿
spó³kach powsta³ych z przekszta³cenia przedsiêbiorstw przemys³u rolno-spo¿ywczego rolnicy
rybacy zachowuj¹ prawo wyboru dwóch cz³onków rady nadzorczej.
Cz³onkowie rad nadzorczych, o których mowa w ust. l, wybierani s¹ w wyborach bezpo redni
ch i tajnych, z zachowaniem zasady powszechno ci. Wynik wyborów jest wi¹¿¹cy dla walnego z
gromadzenia.
W odniesieniu do zarz¹du istotnym warunkiem jest to, ¿e w spó³kach powsta³ych w drodze kom
ercjalizacji, a tak¿e po zbyciu przez Skarb Pañstwa ponad po³owy akcji spó³ki pracownicy w
ybieraj¹ jednego cz³onka
STRONA 528
zarz¹du, je¿eli rednie roczne zatrudnienie w spó³ce wynosi powy¿ej 500 pracowników. Niedok
nie wyboru cz³onka zarz¹du przez pracowników spó³ki nie stanowi jednak przeszkody do wpisa
nia spó³ki do rejestru handlowego ani do podejmowania wa¿nych uchwa³ przez zarz¹d.
Zasada wyboru cz³onka zarz¹du dotyczy zarówno sytuacji komercjalizowanego przedsiêbiorst
wa, jak i gdy ju¿ w skomercjalizowanej spó³ce zatrudnienie siê zwiêkszy rednioroczni e pow
j 500 pracowników. Pewne specyficzne rozstrzygniêcia wystêpuj¹ równie¿ co do kompetencji wa
nego zgromadzenia (zgromadzenia wspólników) i trybu jego dzia³ania. W spó³ce powsta³ej w wy
iku komercjalizacji, w której ponad po³owa ogólnej liczby akcji nale¿y do Skarbu Pañstwa,
zgody walnego zgromadzenia wymaga:
-zawi¹zanie innej spó³ki,
-objêcie albo nabycie akcji (udzia³ów) innej spó³ki, zbycie nabytych lub objêtych akcji (ud
ia³ów) innej spó³ce.
Ponadto pracownicy spó³ki powsta³ej w wyniku przekszta³cenia, którzy nabyli akcje tej spó³k
mog¹ wykonaæ prawo g³osu na walnym zgromadzeniu przez przedstawiciela wybranego ze swe
go grona.
Nb 609
Ad 5). Ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych w art. 13
wprowadza dodatkowe -w stosunku do powszechnie obowi¹zuj¹cych -zasady, które maj ¹ prze
ciwdzia³aæ nadu¿yciom zwi¹zanym z udzia³em w organach spó³ki. Przepis ten wprowadza ogranic
ia podmiotowe i konkurencyjne w stosunku do cz³onków rady nadzorczej. Mianowicie do
czasu, gdy Skarb Pañstwa pozostaje jedynym akcjonariuszem spó³ki, cz³onkowie rady nadzor
czej tej spó³ki nie mog¹:
pozostawaæ w stosunku pracy ze spó³k¹ ani wiadczyæ pracy lub us³ug na jej rzecz na podstaw
innego tytu³u prawnego, posiadaæ akcji lub udzia³ów u przedsiêbiorców tworzonych przez spó³
yj¹tkiem akcji dopuszczonych do publicznego obrotu na podstawie odrêbnych przepisów, p
ozostawaæ u przedsiêbiorców, o których mowa w pkt. 2, w stosunku pracy ani wiadczyæ pracy
ub us³ug na ich rzecz na podstawie innego tytu³u prawnego,
-wykonywaæ zajêæ, które pozostawa³yby w sprzeczno ci z ich obowi¹zkami albo mog³yby wywo³aæ
nie o stronniczo æ lub interesowno æ.
Ograniczenia, o których mowa w ust. 1 pkt 3, nie dotycz¹ cz³onkostwa w radach nadzorcz
ych, z wyj¹tkiem rad nadzorczych konkurencyjnych przedsiêbiorców. Zakaz pozostawania w
stosunku pracy w spó³ce powsta³ej w wyniku komercjalizacji nie dotyczy osób wybranych d
o rady
STRONA 529
nadzorczej przez pracowników. Zajêciem, o którym mowa w ust. 1 pkt 4 art. 13, jest równi
e¿ pe³nienie funkcji z wyboru w zak³adowej organizacji zwi¹zkowej.
Nb 610
Ad 6). Pracownikom spó³ki, którzy s¹ cz³onkami rady nadzorczej tej spó³ki, nie mo¿na w okre
rwania kadencji rady ani w okresie roku po zakoñczeniu kadencji wypowiedzieæ stosunk
u pracy. Nie mo¿na w tym czasie równie¿ zmieniæ na niekorzy æ pracownika warunków pracy i p
Nie dotyczy to jednak ochrony w przypadku zaj cia warunków uzasadniaj¹cych rozwi¹zanie
stosunku pracy bez wypowiedzenia.
Nb 611
Ad 7). Charakterystycznym rozwi¹zaniem ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji prz
edsiêbiorstw pañstwowych jest umo¿liwienie podzia³u spó³ki oraz tworzenia struktur holdingo
ych. Ustawodawca w art. 18 ust. 1 dopuszcza sytuacjê, w której jednoosobowa spó³ka powst
a³a w wyniku komercjalizacji mo¿e byæ jedynym za³o¿ycielem spó³ki akcyjnej lub spó³ki z o.o
is ten stanowi lex specialis w stosunku do przepisów Kodeksu spó³ek handlowych. Zgodni
e z art. 151 i 30 l KSH, jednoosobowa spó³ka z o.o. nie mo¿e zawi¹zaæ innej jednoosobowej
spó³ki z o.o. lub akcyjnej.
Nb 612
Ad 8). Przepisy KSH reguluj¹ zasady umorzenia przymusowego. Gdyby nie regulacja ar
t. 5 ust. 2 i 3 PrywPPU, mog³oby dochodziæ do wymuszenia umorzenia udzia³ów lub akcji Sk
arbu Pañstwa przez wspólników, którzy byliby w stanie przeforsowaæ stosowne zmiany w umowi
e (statucie) spó³ki co do umorzenia przymusowego. Rozstrzygniêta równie¿ zosta³a kwestia st
sowania przepisów PrywPPU do KSH w zwi¹zku z "wypchniêciem" akcjonariusza (squeeze out
). W zwi¹zku ze zmianami wprowadzonymi do PrywPPU, przepisu art. 418 KSH nie stosu
je siê do akcji Skarbu Pañstwa. (Por. A. Kidyba, Kodeks, s. 663). Zasada ta ma równie¿ z
astosowanie do akcji nabytych nieodp³atnie przez osoby uprawnione (art. 38 ust. 3a
PrywPPU). Zakaz ten obowi¹zuje przez 2 lata od dnia zbycia przez Skarb Pañstwa pier
wszych akcji na zasadach ogólnych, a gdy chodzi o pracowników -cz³onków zarz¹du w ci¹gu 3 l
t.
Nb 613
Ad 9). W stosunku do spó³ki z o.o. wprowadzono zasadê, ¿e zbycie udzia³u wymaga formy pise
mnej z podpisami notarialnie po wiadczonymi (art. 180 KSH; A. Kidyba, Spó³ka z ogranic
zon¹ odpowiedzialno ci¹. Komentarz, Warszawa 2001, s. 293 i nast.). PrywPPU ³agodzi znac
znie ten wymóg. Mo¿na wiêc przyj¹æ, ¿e do zbycia udzia³ów wystarczy zwyk³a forma pisemna. N
t umowa darowizny nie musi zawieraæ o wiadczenia darczyñcy w formie aktu notarialnego
(art. 890 KC), gdy¿
STRONA 530
do zawarcia takiej umowy na rzecz uprawnionych wymagana jest forma pisemna pod r
ygorem niewa¿no ci (art. 36 ust. 4a PrywPPU).
6.2. Prywatyzacja po rednia
Nb 614
Jak to ju¿ stwierdzono, komercjalizacja w celu prywatyzacji jest pierwszym etapem
prywatyzacji. W³a nie ze wzglêdu na tê dwustopniowo æ, zwana jest ona prywatyzacj¹ po redni
jest mo¿liwe udostêpnienie akcji b¹d udzia³ów w procesie prywatyzacji bez zachowania przep
sów o komercjalizacji przedsiêbiorstw pañstwowych. Prywatyzacja ta polega na darowi nie
czê ci akcji (udzia³ów) pracownikom, rolnikom i ryba
kom, a w pozosta³ej czê ci na zbyciu osobom trzecim (por. C. Kosikowski, M. niegucki, K
omercjalizacja, s. 110 i nast.; K. Kruczalak, Prawo, s. 283; W Opalski, w: Prawo
, s. 221).
Przed zbyciem akcji uprawnionym pracownikom i osobom trzecim powinna zostaæ dokona
na analiza, która ma na celu ustalenie sytuacji prawnej maj¹tku spó³ki, stanu i perspekt
yw rozwoju przedsiêbiorstwa spó³ki, oszacowanie warto ci przedsiêbiorstwa oraz ocenê realiz
cji obowi¹zków wynikaj¹cych z tytu³u wymagañ ochrony rodowiska. Analiza taka jest w czê ci
cz¹cej wyceny niezbêdna, bowiem nale¿y ustaliæ cenê akcji lub udzia³u przeznaczonego do prz
znania lub zbycia. Podobnie wa¿ne jest, aby w momencie udostêpnienia akcji (udzia³ów) sy
tuacja prawna maj¹tku spó³ki by³a jasna, w szczególno ci, aby spó³ka by³a w³a cicielem posi
nia. Mo¿e wszak¿e siê zdarzyæ, ¿e w procesie komercjalizacji nie uwzglêdniono niektórych ro
zeñ, np. by³ych w³a cicieli, b¹d pojawi¹ siê nowe. Czynno æ taka na etapie przygotowania u
a akcji (udzia³ów) wydaje siê zbyt pó na i powinna byæ dokonana przed komercjalizacj¹ (W J.
tner, w: Prawo, s. III/C/123; C. Kosikowski, M. niegucki, Komercjalizacja, s. 123
i nast.).
Nb 615
Proces zbywania akcji (udzia³ów) nale¿y odnosiæ do dwóch grup nabywców i odbywa siê w drodz
dmiennych czynno ci prawnych. W pierwszym przypadku chodzi o uprawnionych pracowni
ków, którzy otrzymuj¹ akcje (udzia³y) w drodze darowizny. W drugim -o osoby trzecie, które
otrzymaj¹ akcje (udzia³y) w wyniku zawarcia umowy sprzeda¿y. Generalnie mo¿emy stwierdz
iæ, ¿e druga grupa nabywców, tj. osoby trzecie, bêdzie mog³a nabyæ tylko tak¹ czê æ akcji (
a pozostanie po nieodp³atnym zbyciu na rzecz uprawnionych pracowników. Uprawnionymi
pracownikami, którym przys³uguje prawo z art. 36 PPU, s¹:
l) osoby bêd¹ce w dniu wykre lenia z rejestru komercjalizowanego przedsiêbiorstwa pañstwow
ego przekszta³conego w spó³kê pracowni-
STRONA 531
-kami tego przedsiêbiorstwa lub osoby bêd¹ce pracownikami przedsiêbiorstwa pañstwowego w d
niu zawarcia umowy rozporz¹dzaj¹cej przedsiêbiorstwem poprzez jego wniesienie do spó³ki;
2) osoby fizyczne, które w dniu wykre lenia komercjalizowanego przedsiêbiorstwa pañstwow
ego z rejestru przedsiêbiorstw pañstwowych lub w dniu zawarcia umowy rozporz¹dzaj¹cej pr
zedsiêbiorstwem poprzez jego wniesienie do spó³ki by³y stron¹ umowy o zarz¹dzanie przedsiêb
stwem pañstwowym, zawartej na podstawie przepisów rozdzia³u 8a PPU;
3) osoby, które przepracowa³y co najmniej dziesiêæ lat w komercjalizowanym przedsiêbiorstw
ie pañstwowym lub przedsiêbiorstwie, które zosta³o sprywatyzowane poprzez wniesienie do
spó³ki, a rozwi¹zanie stosunku pracy nast¹pi³o wskutek przej cia na emeryturê lub rentê alb
rzyczyn okre lonych w art. l ust. l ustawy z 28.12.1989 r. o szczególnych zasadach r
ozwi¹zywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotycz¹cych zak³adu pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.);
4) osoby, które po przepracowaniu dziesiêciu lat w przedsiêbiorstwie pañstwowym podlegaj¹c
ym prywatyzacji zosta³y przejête przez inne zak³ady pracy w trybie art. 231 KP.
Wy¿ej wymieniona grupa ma prawo do nieodp³atnego nabycia do 15% akcji spó³ki nale¿¹cych do
karbu Pañstwa wed³ug stanu sprzed zbycia pierwszych akcji na zasadach ogólnych. Akcje
zbywa siê nieodp³atnie w grupach wyodrêbnionych ze wzglêdu na okresy zatrudnienia uprawn
ionych pracowników w komercjalizowanym przedsiêbiorstwie pañstwowym i spó³ce powsta³ej w wy
iku komercjalizacji tego przedsiêbiorstwa. Min. w³a ciwy ds. Skarbu Pañstwa w rozp. z 3.
4.1997 r. (Dz. U. Nr 33, poz. 200) dokona³ podzia³u uprawnionych pracowników na 7 grup
: od zatrudnionych do jednego roku do zatrudnionych powy¿ej 20 lat. Prawo nabycia
akcji (udzia³ów) przez uprawnionych pracowników doznaje jednak ograniczeñ. £¹czna warto æ n
lna akcji przeznaczonych do nieodp³atnego nabycia przez uprawnionych pracowników nie
mo¿e przekroczyæ iloczynu liczby uprawnionych pracowników oraz kwoty osiemnastu rednic
h wynagrodzeñ miesiêcznych w sektorze przedsiêbiorstw bez wyp³at z zysku, obliczonych z
okresu sze ciu miesiêcy poprzedzaj¹cych miesi¹c, w którym Skarb Pañstwa zby³ pierwsze akcje
zasadach ogólnych.
W przypadku spó³ki powsta³ej w wyniku komercjalizacji przedsiêbiorstwa pañstwowego, które m
a³o na dzieñ wykre lenia z rejestru uregulowane zobowi¹zania wobec bud¿etu pañstwa oraz z t
tu³u ubezpieczeñ spo³ecznych, w iloczynie, o którym mowa w zdaniu poprzednim, kwotê
STRONA 532
osiemnastu rednich wynagrodzeñ zastêpuje siê kwot¹ dwudziestu czterech rednich wynagrodze
Prawo do nieodp³atnego nabycia akcji mo¿e byæ wykorzystane przez pracowników tylko w jed
nej spó³ce. Ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych analogi
cznie do uprawnionych pracowników traktuje rolników i rybaków powi¹zanych z przedsiêbiorst
wem umowami kooperacyjnymi. Chodzi tu o te osoby fizyczne, które prowadz¹ gospodarst
wo rolne lub rybackie, z którego w okresie piêciu lat przed wykre leniem przedsiêbiorstw
a pañstwowego z rejestru przedsiêbiorstw pañstwowych dostarczono bezpo rednio lub po redni
o do tego przedsiêbiorstwa surowce o warto ci co najmniej 100 q ¿yta wed³ug cen przyjmow
anych do obliczania podatku rolnego w ostatnim roku przed wykre leniem przedsiêbiors
twa pañstwowego z rejestru przedsiêbiorstw pañstwowych.
Rybakom i rolnikom przys³uguje równie¿ prawo nabycia do 15% akcji (udzia³ów) nale¿¹cych do
rbu Pañstwa na zasadach omówionych powy¿ej. Maj¹ oni prawo nabycia akcji w nie wiêcej ni¿ d
h spó³kach.
Uprawnieni pracownicy, rybacy, rolnicy mog¹ skorzystaæ z prawa do nabycia akcji nieo
dp³atnie, je li w ci¹gu 6 miesiêcy od dnia wpisania spó³ki do rejestru z³o¿¹ pisemne o wiad
zamiarze nabycia akcji. Niez³o¿enie o wiadczenia w tym terminie powoduje utratê prawa do
nieodp³atnego nabycia akcji.
Nb 616
Prawo nieodp³atnego nabycia powstaje po up³ywie 3 miesiêcy od dnia zbycia przez Skarb
Pañstwa pierwszych akcji na zasadach ogólnych i wygasa z up³ywem 12 miesiêcy od dnia pow
stania tego prawa. Akcje, które zosta³y nabyte nieodp³atnie przez uprawnionych pracown
ików, rybaków, rolników, nie mog¹ byæ przedmiotem obrotu przed up³ywem 2 lat od dnia zbycia
przez Skarb Pañstwa pierwszych akcji na zasadach ogólnych.
Jednak¿e akcje nabyte przez pracowników pe³ni¹cych funkcjê cz³onków zarz¹du spó³ki nie mog¹
ci¹gu 3 lat. Je¿eli zostanie zawarta umowa zbycia tych¿e akcji przed up³ywem terminów odpo
wiednio
2 i 3 lat, jest ona niewa¿na. Zasada ta dotyczy równie¿ zakazu przymusowego wykupu akc
ji na podstawie art. 4 18 KSH. Por. równie¿ pkt 6.1, co do zmiany formy art. 180 KSH
i 890 KC. £¹czenie spó³ki powsta³ej w wyniku komercjalizacji z inn¹ spó³k¹, podzia³ tej sp
przekszta³cenie nie powoduje utraty uprawnieñ do nieodp³atnego nabycia akcji Skarbu Pañs
twa.
Nb 617
Powy¿ej wskazany tryb zbycia akcji (udzia³ów) przez jednoosobow¹ spó³kê Skarbu Pañstwa jest
enny od trybu zbycia na zasadach ogólnych na rzecz osób trzecich. Mianowicie akcje n
abyte od Skarbu Pañstwa, nie bêd¹ce przedmiotem zbycia nieodp³atnego na rzecz uprawniony
ch pracowników, rybaków, rolników, musz¹ byæ zbywane w trybie:
l) oferty og³oszonej publicznie,
2) przetargu publicznego,
STRONA 533
3) rokowañ podjêtych na podstawie publicznego zaproszenia,
4) przyjêcia oferty z³o¿onej przez podmiot og³aszaj¹cy wezwanie, o którym mowa w art. 86 us
. 4, art. 151 lub 154 PrPap W.
Ustawa proponuje wiêc analogiczne sposoby zawarcia umowy, jakie przewiduje KC w ar
t. 66-704. Istot¹ ró¿nicy jest jednak wymóg trybu publicznego, tj. skierowania propozycj
i zawarcia umowy nabycia akcji (udzia³ów) do nieokre lonego krêgu adresatów. Istniej¹ jedna
inne okoliczno ci wp³ywaj¹ce na tryb zawartych umów. Tak wiêc w przypadku spó³ek akcyjnych
trybie ofertowym uzupe³niaj¹ce znaczenie ma ustawa o publicznym obrocie papierami wa
rto ciowymi.
Z kolei w przypadku przetargu publicznego obligatoryjne jest stosowanie przetarg
u pisemnego (zob. rozp. RM z 29.7.1997 r. w sprawie szczegó³owego trybu zbywania akc
ji Skarbu Pañstwa, zasad finansowania zbycia akcji oraz formy zap³aty za te akcje, D
z.U. Nr 95, poz. 578 ze zm.). Zbycie akcji z naruszeniem trybu ofertowego, rokow
aniowego, przetargowego, publicznego jest niewa¿ne. Dotyczy to zarówno zawarcia umow
y w innym trybie ni¿ wskazany, jak równie¿ bez zachowania publicznego charakteru tego
trybu.
Zasad¹ jest, ¿e zaplata za akcje (udzia³y) powinna byæ dokonana w ca³o ci. Jednak¿e art. 35
ywPPU wprowadza mo¿liwo æ zap³aty w ratach za akcje nabywane w trybie przetargu publiczn
ego i rokowañ podjêtych na podstawie publicznego zaproszenia (nie dotyczy to nabycia
w trybie ofertowym).
Mo¿liwe jest to wówczas, gdy spe³nione s¹ nastêpuj¹ce warunki:
1) nabywc¹ co najmniej 30% akcji spó³ki jest obywatel polski lub spó³ka obywateli polskich
,
2) zabezpieczona zostanie kwota pozosta³a do zap³aty po uiszczeniu pierwszej raty.
Pierwsza rata ceny za akcje wynosi co najmniej 20% tej ceny. Pozosta³a kwota jest
sp³acana w ratach przez okres nie d³u¿szy ni¿ 5 lat. Kwota ta jest oprocentowana w wysok
o ci nie ni¿szej ni¿ wska nik wzrostu cen dóbr inwestycyjnych, og³aszany co kwarta³ przez P
esa G³ównego Urzêdu Statystycznego w Dzienniku Urzêdowym Rzeczypospolitej Polskiej "Moni
tor Polski".
6.3. Prywatyzacja bezpo rednia
Nb 618
Ten sposób prywatyzacji, który w pewnym sensie zast¹pi³ tzw. prywatyzacjê w trybie likwida
cji (ustawa z 1990 r.),jest bardzo czêsto wykonywany w praktyce. Zgodnie z art. l
ust. 2 pkt 2 PrywPPU, prywatyzacja bezpo rednia polega na rozporz¹dzeniu wszystkimi
sk³adnikami materialnymi
i niematerialnymi maj¹tku przedsiêbiorstwa pañstwowego przez:
l) sprzeda¿ przedsiêbiorstwa,
2) wniesienie przedsiêbiorstwa do spó³ki,
STRONA 534
3) oddanie przedsiêbiorstwa do odp³atnego korzystania.
Dyspozycja sk³adnikami przedsiêbiorstwa odnosi siê przy dokonywaniu czynno ci do przedsiêb
iorstwa w rozumieniu przedmiotowym.
Nie wszystkie przedsiêbiorstwa mog¹ zostaæ sprywatyzowane w tym trybie. Prywatyzacji b
ezpo redniej mog¹ podlegaæ tylko przedsiêbiorstwa, które spe³niaj¹ ³¹cznie nastêpuj¹ce prze
l) zatrudnienie w dniu 31 grudnia roku poprzedzaj¹cego rok wydania zarz¹dzenia o pry
watyzacji bezpo redniej nie przekracza 500 osób;
2) warto æ sprzeda¿y towarów i us³ug w roku poprzedzaj¹cym rok wydania zarz¹dzenia o prywat
cji bezpo redniej nie jest wy¿sza od równowarto ci w z³otych polskich kwoty 6 mln EURO, ob
liczonej wed³ug kursu kupna og³oszonego przez Narodowy Bank Polski na dzieñ 31 grudnia
roku poprzedzaj¹cego rok wydania zarz¹dzenia o prywatyzacji bezpo redniej;
3) wysoko æ funduszy w³asnych w dniu 31 grudnia roku poprzedzaj¹cego rok wydania zarz¹dzen
ia o prywatyzacji bezpo redniej nie jest wy¿sza od równowarto ci w z³otych polskich kwoty
2 mln EURO,
obliczonej wed³ug kursu kupna og³oszonego przez Narodowy Bank Polski na ten dzieñ.
Nb 619
Dokonanie czynno ci zbycia lub przekazania przedsiêbiorstwa poprzedzone jest stosown¹
procedur¹. Prywatyzacja bezpo rednia jest dokonywana w imieniu Skarbu Pañstwa przez or
gan za³o¿ycielski. Ten ostatni organ za zgod¹ Min. w³a ciwego ds. Skarbu Pañstwa wydaje zar
zenie o prywatyzacji bezpo redniej, w stosunku do którego organom przedsiêbiorstwa nie
przys³uguje sprzeciw (art. 41 ust.. 2 PrywPPU). Dokonanie prywatyzacji bezpo rednie
j mo¿e nast¹piæ, gdy:
1) z ³¹cznym wnioskiem wyst¹pi dyrektor i rada pracownicza przedsiêbiorstwa pañstwowego al
bo
2) z³o¿ona zostanie oferta nabycia przedsiêbiorstwa, zawi¹zania spó³ki, do której ma zostaæ
wniesione przedsiêbiorstwo, albo zawarcia umowy o oddanie przedsiêbiorstwa do odp³atne
go korzystania.
Wydaje siê, ¿e w cytowanym art. 41 ust. l PrywPPU dosz³o do "pomieszania" problemów. Z j
ednej strony jednym z warunków prywatyzacji bezpo redniej jest wyst¹pienie z wnioskiem
przez dyrektora i radê pracownicz¹, z drugiej za wiadomo, ¿e istniej¹ tylko trzy wymieni
one sposoby dysponowania przedsiêbiorstwem. W szczególno ci w ostatnim przypadku oznac
za to, ¿e wydanie zarz¹dzenia o prywatyzacji bezpo redniej mia³oby nast¹piæ po zawarciu umo
y o oddanie przedsiêbiorstwa do odp³atnego korzystania. Jednocze nie wniosek wymienion
ych organów
STRONA 535
przedsiêbiorstwa nie bêdzie konieczny, je¿eli zaistniej¹ pozosta³e przes³anki, o których mo
w art. 41 ust. l PPU.
Nb 620
Prywatyzacji bezpo redniej dokonuje w imieniu Skarbu Pañstwa organ za³o¿ycielski. Ten je
dnak dzia³a poprzez tzw. pe³nomocnika do spraw prywatyzacji. Zakres udzielonego pe³nom
ocnictwa ograniczony jest jednak tylko do czynno ci zwi¹zanych z prywatyzacj¹ bezpo redn
i¹. Wydanie zarz¹dzenia o prywatyzacji bezpo redniej powinno byæ ujawnione na podstawie
art. 44 ust. l pkt 4 KrRejSU w dziale 6 rejestru przedsiêbiorców KRS.
Podobnie jak to mia³o miejsce przy prywatyzacji po redniej przed wydaniem stosownego
zarz¹dzenia nale¿y dokonaæ analizy stanu przedsiêbiorstwa polegaj¹cej w szczególno ci na u
leniu stanu prawnego maj¹tku przedsiêbiorstwa, ocenie realizacji obowi¹zków wynikaj¹cych z
wymogów ochrony rodowiska i ochrony dóbr kultury oraz oszacowania warto ci przedsiêbiors
twa.
Wydanie zarz¹dzenia o prywatyzacji bezpo redniej, poza powo³aniem pe³nomocnika, wywo³uje ró
nie¿ inne skutki. Z dniem wydania zarz¹dzenia, z mocy prawa organy przedsiêbiorstwa pr
zestaj¹ wykonywaæ swoje funkcje. Sformu³owanie ustawy jest dalece odmienne od sytuacji
wystêpuj¹cych w PPU, gdy np. ustanowiono zarz¹dcê komisarycznego, zarz¹dcê itp. W takim pr
ypadku organy samorz¹du uleg³y rozwi¹zaniu z mocy prawa, a dyrektor zosta³ odwo³any. W prz
episach art. 43 ust. l PrywPPU mowa jest o tym, ¿e organy przestaj¹ wykonywaæ swoje fu
nkcje. Nale¿y wiêc przyj¹æ moim zdaniem -¿e nastêpuje stan swoistego zawieszenia dzia³ania
anów, których funkcje przejmuje pe³nomocnik do spraw prywatyzacji. Gdyby nie dosz³o do z
realizowania prywatyzacji bezpo redniej i uchylono by zarz¹dzenie o prywatyzacji, or
gany w poprzednim sk³adzie powinny z powrotem dzia³aæ. Nale¿y pamiêtaæ równie¿ o tym, ¿e do
dokonania czynno ci zwi¹zanych z trybami prywatyzacji bezpo redniej przedsiêbiorstwo pañst
wowe w sensie podmiotowym istnieje i obowi¹zuj¹ przepisy PPU. Dopiero gdy pe³nomocnik
z³o¿y stosowny wniosek do s¹du o wykre lenie przedsiêbiorstwa z rejestru przedsiêbiorstw i
dokona stosownych czynno ci, przedsiêbiorstwo przestanie istnieæ jako podmiot prawa.
Jednak¿e nast¹pi wówczas swoista "likwidacja" przedsiêbiorstwa pañstwowego w znaczeniu pod
miotowym, natomiast przedsiêbiorstwo bêdzie istnia³o dalej jako zorganizowany kompleks
maj¹tkowy w rozumieniu przedsiêbiorstwa w sensie przedmiotowym (art. 551 KC)-tak s³us
znie W J. Katner:; Prawo, s. IIVC/169.
Innym skutkiem wydania zarz¹dzenia o prywatyzacji s¹:
1) odpowiednie stosowanie art. 231 KP do stosunków pracy, których stron¹ by³o przedsiêbior
stwo pañstwowe, tj. nowy zak³ad pracy odpowiada za zobowi¹zania wynikaj¹ce ze stosunku p
racy, powsta³e przed zmianami;
STRONA 536
2) brak mo¿liwo ci rozwi¹zania stosunku pracy za wypowiedzeniem i zmiany za wypowiedze
niem warunków pracy i p³acy na niekorzy æ pracownika w ci¹gu roku od wykre lenia przedsiêbi
twa pañstwowego z rejestru w stosunku do pracowników, którzy w dniu wydania zarz¹dzenia
o prywatyzacji bezpo redniej byli cz³onkami rady pracowniczej przedsiêbiorstwa pañstwowe
go.
Nb 621
Najistotniejsze z punktu widzenia prawa cywilnego skutki zachodz¹ w sferze praw i
obowi¹zków. Mianowicie, zgodnie z art. 40 PrywPPU je li ustawa nie stanowi inaczej), k
upuj¹cy lub przejmuj¹cy przedsiêbiorstwo wstêpuje we wszelkie prawa i obowi¹zki przedsiêbio
stwa pañstwowego bez wzglêdu na charakter stosunku prawnego, z którego te prawa i obow
i¹zki wynikaj¹. Przepis ten wyra¿a zasadê sukcesji uniwersalnej. Nabywca przejmuje wszel
kie d³ugi i wierzytelno ci przedsiêbiorstwa pañstwowego w stosunku do wszelkich osób. Odpo
wiedzialno æ nabywcy za zobowi¹zania nie jest ograniczona ani kwotowo, ani rzeczowo, j
est te¿ niezale¿na od dobrej wiary nabywcy (W J Katner:; w: Prawo, s. III/C/156; C.
Kosikowski, M niegucki, Komercjalizacja, s. 136). Nie ma wiêc zasady odpowiedzialno c
i solidarnej nabywcy ze zbywc¹, a wiêc nie ma zastosowania art. 526 KC (ibidem).
W odniesieniu do zobowi¹zañ przedsiêbiorstwa przejmowanych w wyniku prywatyzacji bezpo r
edniej, które powsta³y przy prowadzeniu przedsiêbiorstwa, nie jest wymagana zgoda wier
zycieli. Nie ma wiêc w omawianym przypadku zastosowania art. 519 § l KC, który precyzu
je przejêcie d³ugu. Zgodnie z tym przepisem, osoba trzecia mo¿e wst¹piæ w miejsce d³u¿nika,
y zostaje zwolniony z d³ugu poprzez umowê miêdzy d³u¿nikiem a osob¹ trzeci¹ za zgod¹ wierzy
(zwalniaj¹ce przejêcie d³ugu). Tak jak to zosta³o ju¿ stwierdzone, gdy chodzi o zobowi¹zan
a przedsiêbiorstwa pañstwowego powsta³e przy prowadzeniu przedsiêbiorstwa i przejête w wyn
iku prywatyzacji bezpo redniej, nie jest wymagana zgoda na to przejêcie.
Zgodnie z art. 40 ust. l PrywPPU, przejêcie zobowi¹zañ nastêpuje ex lege. Kupuj¹cy lub prz
ejmuj¹cy przedsiêbiorstwo jest odpowiedzialny za zobowi¹zania przedsiêbiorstwa pañstwowego
, ale ich odpowiedzialno æ ograniczona jest do warto ci przedsiêbiorstwa wed³ug stanu z ch
wili nabycia, a wed³ug cen z chwili zaspokojenia wierzyciela. Przedstawiona sytuac
ja bli¿sza jest konstrukcji kumulatywnego przyst¹pienia do d³ugu, okre lonego w art. 526
KC, jest jednak konstrukcj¹ swoist¹ i ograniczenie odpowiedzialno ci wystêpuje, co stwi
erdzono w literaturze pro vivibus patrimonii (W J Katner, w: Prawo, s. III/C/175
).
Nb 622
Jak to ju¿ stwierdzono, prywatyzacja bezpo rednia mo¿e nast¹piæ w nastêpuj¹cym trybie:
l) sprzeda¿y przedsiêbiorstwa,
STRONA 537
2) wniesienia przedsiêbiorstwa do spó³ki,
3) oddania przedsiêbiorstwa do odp³atnego korzystania.
Nb 623
Ad l). Sprzeda¿ przedsiêbiorstwa mo¿e nast¹piæ tylko w trybie:
-przetargu (art. 701-704 KC),
-rokowañ przeprowadzonych na podstawie publicznego zaproszenia (art. 72 KC).
Nie ma wiêc zastosowania tryb ofertowy, choæby nawet mia³ on charakter publiczny. Zap³at
a nale¿no ci za przedsiêbiorstwo (rozumiane w kategoriach przedmiotowych -art. 551 KC)
powinna byæ dokonana jednorazowo. Wyj¹tkowo dopuszcza siê zap³atê nale¿no ci za przedsiêbi
o w ratach pod warunkiem zabezpieczenia pozosta³ej kwoty pozosta³ej do zap³aty po uisz
czeniu pierwszej raty. Pierwsza rata wynosi co najmniej 20% ceny. Pozosta³a kwota
jest sp³acana w ratach przez okres nie d³u¿szy ni¿ 5 lat. Cena przedsiêbiorstwa pomniejszo
na jest o kwotê stanowi¹c¹ do 15% ceny przedsiêbiorstwa w zwi¹zku z obowi¹zkowym przekazani
m przez kupuj¹cego tej warto ci na zak³adowy fundusz wiadczeñ socjalnych. Wp³ata ta powinn
byæ dokonana nie pó niej ni¿ do dnia pierwszej p³atno ci nale¿no ci za przedsiêbiorstwo.
Nb 624
Ad 2). Wniesienie przedsiêbiorstwa do spó³ki mo¿e nast¹piæ jedynie w trybie rokowañ podjêty
podstawie publicznego zaproszenia. Istnieje jednak istotne ograniczenie. Mianow
icie do spó³ki, która jest tworzona lub istniej¹ca, akcjonariusze maj¹cy zamiar obj¹æ udzia
b akcje powinni wnie æ wk³ady w wysoko ci co najmniej 1/4 kapita³u zak³adowego. Oznacza to,
warunkiem wstêpnym prywatyzacji bezpo redniej, polegaj¹cej na wniesieniu przedsiêbiorst
wa do spó³ki, jest, aby wspólnikami innymi ni¿ Skarb Pañstwa by³y -reprezentuj¹ce co najmni
25% warto ci kapita³u akcyjnego -osoby trzecie.
Wniesienie przedsiêbiorstwa do spó³ki mo¿e wi¹zaæ siê albo z utworzeniem spó³ki specjalnie
prywatyzacji bezpo redniej, albo te¿ mo¿e nast¹piæ do istniej¹cej ju¿ spó³ki Skarbu Pañstwa
e przedsiêbiorstwo stanowi wk³ad niepieniê¿ny do spó³ki akcyjnej lub spó³ki z o.o., co wyma
stosowania odpowiednich przepisów odnosz¹cych siê do aportów w spó³ce akcyjnej i spó³ce z o
oza przedsiêbiorstwem mog¹ byæ wnoszone wk³ady pieniê¿ne w pe³nej wysoko ci w spó³ce z o.o.
ypadku spó³ki akcyjnej powinny byæ wp³acone przynajmniej w wysoko ci 25% ich warto ci nomin
lnej. Je¿eli s¹ wnoszone wk³ady pieniê¿ne i niepieniê¿ne, to powinny byæ wniesione w wysoko
najmniej
125 000 z³. W spó³ce powsta³ej w celu prywatyzacji przedsiêbiorstwa pañstwowego uprawnionym
pracownikom, rybakom i rolnikom przy-
STRONA 538
-s³uguje prawo do nieodp³atnego nabycia do 15% akcji (udzia³ów) nale¿¹cych do Skarbu Pañstw
Zasady okre lone w przepisach art. 36-38 PrywPPU, odnosz¹ce siê do uprawnieñ przy prywat
yzacji po redniej, stosuje siê odpowiednio. W przypadku gdy akcjonariuszami spó³ki oprócz
Skarbu Pañstwa s¹ wy³¹cznie osoby bêd¹ce w dniu wydania zarz¹dzenia o prywatyzacji bezpo re
pracownikami przedsiêbiorstwa pañstwowego, rolnicy lub rybacy, powinni wnie æ ³¹cznie wk³a
na pokrycie co najmniej 10% kapita³u zak³adowego.
Nb 625
Ad 3). Oddanie przedsiêbiorstwa do odp³atnego korzystania odbywa siê na podstawie umow
y zawartej miêdzy Skarbem Pañstwa, za który dzia³a organ za³o¿ycielski, reprezentowany prze
pe³nomocnika do spraw prywatyzacji bezpo redniej, a spó³k¹. Umowa ta jest umow¹ nienazwan¹
specyficznej tre ci, bez ustalonych essentialia negotii.
Nie nale¿y okre laæ jej jako umowy leasingowej. Umowa ta z pewno ci¹ wykazuje pewne cechy
charakterystyczne dla umowy dzier¿awy, najmu, jest jednak konstrukcj¹ swoist¹, stanowi¹c¹
w zale¿no ci od przyjêtej regulacji mix compositium. Z przepisów PrywPPU mo¿na wyprowadziæ
ednak wniosek, ¿e do istoty tej umowy nale¿y zaliczyæ: oddanie przedsiêbiorstwa do odp³atn
ego korzystania, okre lenie przedmiotu, zakresu praw i obowi¹zków stron, w szczególno ci p
rzejmuj¹cego. W zale¿no ci od ustaleñ miêdzy stronami umowa mo¿e byæ zawarta na okres nie p
kraczaj¹cy 10 lat. Strony umowy mog¹ ponadto przyj¹æ tzw. opcje zwi¹zane z przedmiotem umo
wy. Strony mog¹ postanowiæ, ¿e:
l) po up³ywie okresu, na który umowa zosta³a zawarta, i spe³nieniu warunków okre lonych w u
owie zostanie przeniesione na przejmuj¹cego prawo w³asno ci przedsiêbiorstwa;
2) po up³ywie okresu, na który umowa zosta³a zawarta, przejmuj¹cy ma prawo nabycia przed
siêbiorstwa; ustalenie ceny nastêpuje po zakoñczeniu okresu, na który zosta³a zawarta umow
a o odp³atne korzystanie;
3) po up³ywie dwóch lat od dnia zawarcia umowy akcje spó³ki w podwy¿szonym kapitale mog¹ ob
soby prawne.
W umowie strony mog¹ postanowiæ, ¿e w³asno æ przedsiêbiorstwa mo¿e byæ przeniesiona przed u
resu, na który umowa zosta³a zawarta, za pozosta³a czê æ nale¿no ci zostanie zap³acona w r
tyczy to tylko sytuacji wymienionej powy¿ej w pkt. l.
Jednak¿e przeniesienie w³asno ci na warunkach okre lonych w zdaniu poprzednim mo¿e nast¹piæ
e wcze niej, ni¿ po zap³aceniu przez przejmuj¹cego co najmniej jednej trzeciej nale¿no ci w
nikaj¹cych z umowy oraz po zatwierdzeniu bilansu i rachunku wyników za drugi rok obr
otowy od dnia zawarcia umowy o odp³atne korzystanie. Okres ten ulega skróceniu
STRONA 539
o po³owê w przypadku sp³acenia przez przejmuj¹cego co najmniej po³owy nale¿no ci ustalonej
mowie. Pozosta³a do zap³acenia czê æ nale¿no ci jest oprocentowana poni¿ej wska nika wzrost
r inwestycyjnych, og³aszanego co kwarta³ przez Prezesa G³ównego Urzêdu Statystycznego w Dz
ienniku Urzêdowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".
Umowa mo¿e byæ rozwi¹zana przez Skarb Pañstwa przed up³ywem okresu, na który zosta³a zawart
gdy przejmuj¹cy nie wykonuje lub nienale¿ycie wykonuje zobowi¹zania wynikaj¹ce z zawarte
j umowy. W takim przypadku przejmuj¹cemu nie przys³uguje zwrot spe³nionych wiadczeñ ani n
ak³adów poniesionych na przedmiot umowy. W przypadku rozwi¹zania umowy przed up³ywem okr
esu, na jaki zosta³a zawarta, Skarb Pañstwa sprzedaje lub wnosi do spó³ki przedsiêbiorstwo
w trybie art. 48 ust. l PrywPPU.
Umowa o oddanie do odp³atnego korzystania mo¿e byæ zawarta tylko ze spó³k¹. Zgodnie z art.
1 PrywPPU, musz¹ byæ ³¹cznie spe³nione nastêpuj¹ce warunki:
l) do spó³ki przyst¹pi³a odpowiednio ponad po³owa ogólnej liczby pracowników przedsiêbiorst
twowego albo pracowników i rolników lub rybaków;
2) wspólnikami spó³ki s¹ wy³¹cznie osoby fizyczne maj¹ce miejsce zamieszkania w kraju, chyb
Min. w³a ciwy ds. Skarbu Pañstwa zezwoli na uczestnictwo w spó³ce osobom fizycznym maj¹cym
iejsce zamieszkania za granic¹ lub osobom prawnym;
3) op³acony kapita³ zak³adowy spó³ki nie jest ni¿szy ni¿ 20% wysoko ci funduszu za³o¿yciels
unduszu w³asnego przedsiêbiorstwa w dniu, na który zosta³ sporz¹dzony bilans za rok obroto
wy poprzedzaj¹cy wydanie zarz¹dzenia o prywatyzacji bezpo redniej;
4) co najmniej 20% akcji zosta³o objêtych przez osoby niezatrudnione w prywatyzowany
m przedsiêbiorstwie pañstwowym.
Min. w³a ciwy ds. Skarbu Pañstwa mo¿e wyraziæ zgodê na oddanie przedsiêbiorstwa do odp³atne
rzystania na rzecz spó³ki nie spe³niaj¹cej warunku, o którym mowa w pkt. 4.
Je¿eli w ci¹gu sze ciu miesiêcy od dnia z³o¿enia wniosku o prywatyzacjê bezpo redni¹ nie zo
z³o¿ony wniosek o wpisanie do rejestru spó³ki spe³niaj¹cej warunki okre lone w ustawie, Ska
Pañstwa mo¿e, w trybie przetargu publicznego lub rokowañ podjêtych na podstawie publiczn
ego zaproszenia, oddaæ przedsiêbiorstwo do odp³atnego korzystania osobie fizycznej lub
prawnej.
STRONA 540
§ 13. Jednostki badawczo-rozwojowe
I. Cele jednostek badawczo-rozwojowych
Nb 626
Jednostkami badawczo-rozwojowymi s¹ pañstwowe jednostki organizacyjne wyodrêbnione pod
wzglêdem prawnym, organizacyjnym i ekonomiczno-finansowym, które s¹ tworzone w celu p
rowadzenia badañ naukowych i prac badawczo-rozwojowych, a których wyniki powinny zna
le æ zastosowanie w okre lonych dziedzinach gospodarki narodowej i ¿ycia spo³ecznego. Jedn
ostkami badawczo-rozwojowymi s¹: instytuty naukowo-badawcze oraz o rodki badawczo-ro
zwojowe, centralne laboratoria i inne jednostki organizacyjne, których podstawowym
zadaniem jest prowadzenie dzia³alno ci, o której mowa by³a w zdaniu poprzednim. Jednost
ki badawczo-rozwojowe s¹ osobami prawnymi (art. 1 ust. 3 ustawy z 25.7.1985 r. o j
ednostkach badawczo-rozwojowych, tekst jedno Dz. U. z 2001 r. Nr 33, poz. 388).
Cele jednostek badawczo-rozwojowych nie s¹ celami gospodarczymi, choæ takie mog¹ równie¿ w
yst¹piæ, co uzasadnia omówienie tego problemu w niniejszym podrêczniku.
Do zasadniczych zadañ jednostki badawczo-rozwojowej nale¿y w szczególno ci:
1) prowadzenie badañ naukowych i prac badawczo-rozwojowych oraz przystosowywanie i
ch wyników do wdra¿ania w praktyce;
2) upowszechnianie wyników badañ naukowych i prac rozwojowych;
3) podejmowanie dzia³alno ci w zakresie doskonalenia metod prowadzenia badañ naukowych
i prac badawczo-rozwojowych;
4) prowadzenie dzia³alno ci uzupe³niaj¹cej, a w szczególno ci w zakresie szkolenia, informa
ji naukowej, technicznej i ekonomicznej, wynalazczo ci oraz ochrony w³asno ci przemys³ow
ej i intelektualnej;
5) opracowywanie analiz i ocen dotycz¹cych stanu i rozwoju poszczególnych dziedzin n
auki i techniki, a tak¿e propozycji w zakresie wykorzystywania w kraju osi¹gniêæ wiatowej
nauki i techniki.
Jednak¿e jednostki badawczo-rozwojowe mog¹ prowadziæ produkcjê aparatury i urz¹dzeñ, a tak¿
odejmowaæ inn¹ dzia³alno æ gospodarcz¹ b¹d us³ugow¹ na potrzeby kraju i eksportu w zakresi
rzedmiotem ich dzia³ania. Sformu³owanie tego przepisu jest dosyæ niefortunne, mianowic
ie odró¿nia siê produkcjê od dzia³alno ci gospodarczej, a tê od us³ug. Nale¿y przyj¹æ, ¿e j
wczo-rozwojowe maj¹ prawo prowadziæ dzia³alno æ gospodarcz¹ w ogólnym rozmiarze, natomiast
dukcja jest ograniczona do produkcji aparatury i urz¹dzeñ.
STRONA 541
Dopuszczalno æ dzia³alno ci gospodarczej jednostek badawczo-rozwojowych -co prawda w zam
kniêtym zakresie, objêtym g³ównym celem dzia³ania -ma s³u¿yæ po³¹czeniu prac, badañ naukowy
zych z efektami praktycznymi, co powinno byæ celem wiêkszo ci dzia³añ z zakresu nauki i te
chniki.
II. Tworzenie jednostek badawczo-rozwojowych i zasady ich dzia³ania
Nb 627
Tworzenie jednostek badawczo-rozwojowych odbywa siê w ró¿nym trybie, w zale¿no ci od ich r
odzaju. Je¿eli jest to jednostka maj¹ca miêdzyresortowy lub wieloga³êziowy zakres dzia³ania
nastêpuje to w drodze uchwa³y Rady Ministrów. W przypadku tworzenia innej jednostki n
astêpuje to w uzgodnieniu z Min. Edukacji oraz Finansów w drodze zarz¹dzenia w³a ciwego mi
nistra, kierownika urzêdu centralnego, Prezesa NBP lub wojewody. Natomiast utworze
nie wspólnej jednostki badawczo-rozwojowej przedsiêbiorstw pañstwowych nastêpuje w drodz
e umowy zawartej miêdzy zainteresowanymi przedsiêbiorstwami pañstwowymi i za zgod¹ Min.
Edukacji.
Nb 628
Wspólne jednostki badawczo-rozwojowe musz¹ mieæ formê spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialno c
nostki badawczo-rozwojowe wystêpuj¹ w obrocie we w³asnym imieniu i na w³asny rachunek. O
dpowiadaj¹ one za swoje zobowi¹zania, nie odpowiadaj¹ za zobowi¹zania Skarbu Pañstwa ani i
nnych osób prawnych. Skarb Pañstwa nie odpowiada za zobowi¹zania jednostek badawczo-ro
zwojowych. Jednostki pokrywaj¹ koszty bie¿¹cej dzia³alno ci z uzyskanych przychodów. Osi¹gn
przychody mog¹ pochodziæ z tytu³u wdra¿ania i upowszechniania wyników samodzielnej dzia³aln
i.
Jednostka badawczo-rozwojowa jest zwolniona z podatków, z wyj¹tkiem tych dochodów, które
otrzymywane s¹ z dzia³alno ci gospodarczej.
Organami jednostki badawczo-rozwojowej s¹ dyrektor i rada naukowa.
STRONA 542
§ 14. Przedsiêbiorcy zagraniczni, oddzia³y przedsiêbiorców zagranicznych oraz przedstawici
elstwa
przedsiêbiorców zagranicznych
Literatura: E. Bieniek-Koronkiewicz, J. Sieñczy³o-Chlabicz, Dzia³alno æ gospodarcza i prze
dsiêbiorcza na gruncie ustawy Prawo dzia³alno ci gospodarczej, PPR 2000, Nr 4; A. Jaku
becki, A. Kidyba, J. Mojak, R. Skubisz, Prawo spó³ek. Zarys, Warszawa 1999; C. Kosik
owski, Nowe prawo dzia³alno ci gospodarczej, PUG 1999, Nr2.
I. Przedsiêbiorcy zagraniczni
Nb 629
Zgodnie z art. 36 pkt 9 KrRejSU, do rejestru przedsiêbiorców s¹ wpisywani przedsiêbiorcy
zagraniczni w rozumieniu przepisów ustawy z 6.7.1982 r. o zasadach prowadzenia na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dzia³alno ci gospodarczej w zakresie drobnej w
ytwórczo ci przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne (tekst jedn. Dz.U. z 1989 r. N
r 27, poz. 148 ze zm.). Podmioty te zwane s¹ w ustawie przedsiêbiorcami zagranicznym
i. Art. 36 pkt 12 KrRejSU nakazuje wpisywanie do rejestru przedsiêbiorców tak¿e oddzia³ów
przedsiêbiorstw zagranicznych.
Z kolei ustawa -Prawo dzia³alno ci gospodarczej okre la zasady prowadzenia dzia³alno ci go
spodarczej przez cudzoziemców i zagranicznych przedsiêbiorców. Wyró¿nia ona:
l) obywateli pañstw obcych, którzy otrzymali zezwolenia na osiedlenie siê na terytoriu
m Rzeczypospolitej Polskiej (art. 6 ust. l PrGosp),
2) osoby zagraniczne (art. 4 pkt 3 PrGosp) rozumiane jako osoby fizyczne, maj¹ce s
ta³e miejsce zamieszkania za granic¹, osoby prawne z siedzib¹ za granic¹ i nie maj¹ce osob
owo ci prawnej spó³ki osób fizycznych lub prawnych maj¹cych miejsce zamieszkania lub siedz
ibê za granic¹.
3) przedsiêbiorców zagranicznych (art. 4 pkt 4 PrGosp) rozumianych jako osoby zagran
iczne wykonuj¹ce dzia³alno æ gospodarcz¹ za granic¹.
Nb 630
Zgodnie z art. 6 ust. l PrGosp, obywatele pañstw obcych, którzy otrzymali zezwolenie
na osiedlenie siê na terytorium RP, korzystaj¹ w zakresie podejmowania i wykonywani
a dzia³alno ci gospodarczej na terenie RP z takich samych praw jak obywatele polscy.
Nie ma wiêc ró¿nic miêdzy przedsiêbiorcami polskimi a takimi osobami (E. Bieniek-Koronkie
wicz, J. Sieñczy³o-Chlabicz, Dzia³alno æ, s. 18).
STRONA 543
Osoby zagraniczne mog¹ na zasadzie wzajemno ci podejmowaæ i wykonywaæ na terytorium RP d
zia³alno æ gospodarcz¹, tak jak przedsiêbiorcy, którzy maj¹ miejsce sta³ego pobytu lub sied
Polsce (art. 6 ust. 2 PrGosp). Je¿eli Polska nie podpisa³a umów zapewniaj¹cych wzajemno æ w
traktowaniu przedsiêbiorców polskich, to osoby zagraniczne mog¹ tworzyæ wy³¹cznie spó³ki ko
towe, spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ i spó³ki akcyjne, a tak¿e przystêpowaæ do tak
az obejmowaæ b¹d nabywaæ ich udzia³y i akcje. Szczególne znaczenie dla osób zagranicznych
ustawa z 6.7.1982 r. o zasadach prowadzenia na terytorium RP dzia³alno ci gospodarcz
ej w zakresie drobnej wytwórczo ci przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne (szerze
j -R. Skubisz, Prawo, s. 279 i nast.). Istnieje pewna specyfika regulacji status
u osób zagranicznych w kontek cie prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej. Generalnie nale¿y
stwierdziæ, ¿e istnieje wyra na tendencja do zrównywania pozycji przedsiêbiorstw zagranic
znych z polskimi, w szczególno ci gdy ma zastosowanie zasada wzajemno ci. Wyra nym tego
przejawem, zgodnie z art. 99 PrGosp, jest to, ¿e z dniem 1.1.200 l r. utraci³a moc o
bowi¹zuj¹c¹ ustawa z 14.6.1991 r. o spó³kach z udzia³em zagranicznym (tekst jedno Dz.U. z 1
97 r. Nr 26, poz.143 ze zm.). Spó³ki, do których do 1.1.2001 r. mia³y zastosowanie przep
isy ustawy z 14.6.1991 r., staj¹ siê spó³kami, o których mowa w art. 6 PrGosp. Rozstrzygaj¹
e wiêc o zakresie prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej przez te spó³ki bêdzie to, czy obow
uje zasada wzajemno ci w stosunku do polskich przedsiêbiorców (art. 92 PrGosp). Z tych
te¿ powodów pominiêto omówienie tej ustawy w niniejszym opracowaniu.
Wskazane powy¿ej akty prawne -odnosz¹ce siê do osób zagranicznych, tj. art. 4 pkt 3 PrGo
sp i art. 6 ust. l ustawy z 6.7.1982 r. o zasadach prowadzenia na terytorium RP
dzia³alno ci gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczo ci przez zagraniczne osoby prawne
i fizyczne -s¹ niespójne. Przede wszystkim ostatnia ze wspomnianych ustaw nie wymie
nia nie maj¹cych osobowo ci prawnej spó³ek osób fizycznych i prawnych zagranicznych. Nale¿y
jednak przyj¹æ, ¿e -zgodnie z zasad¹ lex posterior derogat legi prori -dzia³alno æ zagranic
ch osób mo¿e byæ odnoszona równie¿ do spó³ek nie maj¹cych osobowo ci prawnej. Ponadto w ust
6.7.1982 r. utrzymuje siê oparty na zezwoleniu system tworzenia i dzia³ania osób zagra
nicznych na terenie Polski (przedsiêbiorstwa zagraniczne lub z udzia³em zagranicznym
), kazuistycznie s¹ uregulowane zasady wnoszenia wk³adów, zasady dzia³alno ci, kredytowani
a, wykorzystania zysku przedsiêbiorstwa zagranicznego (zgodnie z terminologi¹ ustawy
z 6.7.1982 r.). Odmienna i niespójna z ustaw¹ -Prawo dzia³alno ci
STRONA 544
gospodarczej jest stosowana terminologia. Ustawa z 6.7.1982 r. spe³ni³a swoj¹ rolê, pole
gaj¹c¹ przede wszystkim na mo¿liwo ci inwestowania w Polsce przez Poloniê. Wydaje siê jedna
, ¿e nie wytrzyma ona próby czasu, przede wszystkim ze wzglêdu na niepotrzebn¹ po 1.1.20
0 l r. specyfikê regulacji, która bardziej utrudnia, ni¿ u³atwia funkcjonowanie przedsiêbi
orstw zagranicznych (w rozumieniu ustawy z 6.7.1982 r.). Dlatego te¿, zgodnie z ar
t. 91 PrGosp, podmioty zagraniczne dzia³aj¹ce na podstawie ustawy z 6.7.1982 r. bêd¹ mog³y
wnie æ dotychczas prowadzone przedsiêbiorstwo jako wk³ad do spó³ki, w rozumieniu art. 6 Pr
osp. W takim przypadku osoby zobowi¹zane do dokonania zg³oszenia do rejestru przedsiêb
iorców sk³adaj¹ o wiadczenie, ¿e wk³ad podmiotu zagranicznego do spó³ki jest zgodny z przep
prawa. Ponadto spó³ki prowadz¹ce dzia³alno æ na podstawie ustawy z 6.7.1982 r. uznaje siê
tworzone na podstawie art. 6 PrGosp, je¿eli z³o¿¹ odpowiednie o wiadczenie Ministrowi w³a c
mu do spraw gospodarki w terminie 6 miesiêcy od dnia wej cia w ¿ycie przepisów PrGosp, t
j. do 30.6.2001 r. Przedsiêbiorca dzia³aj¹cy na podstawie ustawy z 6.7.1982 r. podlega
obowi¹zkowi wpisu do KRS.
Nale¿y nadmieniæ, ¿e przepisy odnosz¹ce siê do osób i przedsiêbiorstw zagranicznych (art. 4
t 3 i 4) wesz³y ju¿ w ¿ycie. Podobnie jak wesz³y ju¿ w ¿ycie (równie¿ 14 dni po og³oszeniu
przepisy odnosz¹ce siê do oddzia³ów i przedstawicielstw przedsiêbiorców zagranicznych.
II. Oddzia³y przedsiêbiorców zagranicznych
Nb 631
Jak to zosta³o stwierdzone, przedsiêbiorcami zagranicznymi -w rozumieniu art. 4 pkt
4 PrGosp -s¹ osoby zagraniczne wykonuj¹ce dzia³alno æ za granic¹. W odró¿nieniu od osób zag
ych wykonuj¹cych dzia³alno æ gospodarcz¹ w Polsce, maj¹c siedzibê lub sta³e miejsce zamiesz
za granic¹, przedsiêbiorcy zagraniczni wykonuj¹ tam w³a nie swoj¹ dzia³alno æ. Przedsiêbio
niczni, zgodnie z art. 35 PrGosp, w celu wykonywania dzia³alno ci gospodarczej na te
rytorium RP, mog¹ na zasadzie wzajemno ci, je li umowy miêdzynarodowe ratyfikowane przez
Polskê nie stanowi¹ inaczej, tworzyæ oddzia³y z siedzib¹ na terytorium Polski. Zgodnie z
art. 4 pkt 6 PrGosp, przez oddzia³ nale¿y rozumieæ wyodrêbnion¹ i samodzieln¹ organizacyjni
czê æ dzia³alno ci gospodarczej wykonywan¹ przez przedsiêbiorcê poza g³ównym miejscem wyko
zia³alno ci (zak³ad g³ówny). Przedsiêbiorca zagraniczny, który tworzy oddzia³, jest ogranic
w swobodzie okre lenia zakresu prowa-
STRONA 545
-dzonej dzia³alno ci oddzia³u, gdy¿ mo¿e go prowadziæ jedynie w zakresie przedmiotu dzia³al
przedsiêbiorcy zagranicznego. Prawo dzia³alno ci gospodarczej w art. 37-41 wprowadza
szczególne rozwi¹zania odnosz¹ce siê do oddzia³ów przedsiêbiorstw zagranicznych. Nale¿¹ do
1) obowi¹zek ustanowienia osoby upowa¿nionej w oddziale do reprezentowania przedsiêbio
rcy zagranicznego oraz podania jej imienia, nazwiska i adresu do rejestru przeds
iêbiorców oraz notarialnie po wiadczonych jego wzorów podpisów,
2) obowi¹zek wpisu oddzia³ów do rejestru przedsiêbiorców: do 31.12.2000 r. do rejestru han
dlowego, Dzia³ C (art. 90 PrGosp), a od 1.1.2001 r. do Krajowego Rejestru S¹dowego,
3) podjêcie dzia³alno ci gospodarczej przez oddzia³ mo¿liwe jest po uzyskaniu wpisu do rej
estru przedsiêbiorców,
4) niezale¿nie od obowi¹zków wynikaj¹cych z przepisów ustawy o Krajowym Rejestrze S¹dowym p
zedsiêbiorca zagraniczny obowi¹zany jest do przed³o¿enia s¹dowi rejestrowemu za wiadczenia
iwego polskiego przedstawicielstwa za granic¹, stwierdzaj¹cego, ¿e w my l zasady wzajemn
o ci, polscy przedsiêbiorcy s¹ dopuszczeni do dzia³alno ci w pañstwie, na którego terytoriu
soba zagraniczna ma sta³e miejsce zamieszkania lub siedzibê, na takich samych zasada
ch, jak przedsiêbiorcy maj¹cy miejsce pobytu sta³ego lub siedzibê w tym pañstwie (za wiadcz
nie nie jest wymagane, je¿eli miêdzy RP a tym pañstwem obowi¹zuje umowa zawieraj¹ca zasadê
zajemno ci -art. 86 PrGosp),
5) u¿ywanie nazwy przedsiêbiorcy zagranicznego w jêzyku pañstwa jego siedziby, wraz z pr
zet³umaczon¹ na jêzyk polski nazw¹ formy prawnej przedsiêbiorcy oraz dodaniem wyrazów "oddz
a³ w Polsce",
6) prowadzenie oddzielnej rachunkowo ci w jêzyku polskim, zgodnie z przepisami o rac
hunkowo ci,
7) zg³aszanie ministrowi w³a ciwemu do spraw gospodarki wszelkich zmian stanu faktyczn
ego i prawnego w zakresie zmiany okoliczno ci dotycz¹cych otwarcia likwidacji przeds
iêbiorcy zagranicznego lub utraty wykonywania prawa dzia³alno ci gospodarczej lub rozp
orz¹dzania swoim maj¹tkiem, w terminie 14 dni od dnia jej wyst¹pienia.
Nb 632
Minister w³a ciwy do spraw gospodarki, po zasiêgniêciu opinii ministra w³a ciwego ze wzglêd
a przedmiot dzia³alno ci przedsiêbiorcy zagranicznego, wydaje decyzjê o zakazie wykonywa
nia dzia³alno ci gospodarczej przez oddzia³ w przypadku, gdy:
1) oddzia³ ra¿¹co narusza prawo polskie lub nie wykonuje obowi¹zku zg³oszenia zmian stanu
faktycznego i prawnego,
STRONA 546
2) nast¹pi³o otwarcie likwidacji przedsiêbiorcy zagranicznego, który utworzy³ oddzia³, lub
rzedsiêbiorca ten utraci³ prawo wykonywania dzia³alno ci gospodarczej lub rozporz¹dzania s
woim maj¹tkiem,
3) dzia³alno æ przedsiêbiorcy zagranicznego zagra¿a bezpieczeñstwu i obronno ci pañstwa, oc
e tajemnicy pañstwowej lub innemu wa¿nemu interesowi publicznemu.
W przypadku wydania decyzji o zakazie wykonywania dzia³alno ci gospodarczej przez od
dzia³ minister w³a ciwy do spraw gospodarki zawiadamia przedsiêbiorcê zagranicznego o obow
i¹zku likwidacji oddzia³u w oznaczonym terminie.
Do likwidacji oddzia³u stosuje siê odpowiednio przepisy KSH o likwidacji spó³ki z ograni
czon¹ odpowiedzialno ci¹.
III. Przedstawicielstwa przedsiêbiorców zagranicznych
Nb 633
Poza mo¿liwo ci¹ tworzenia oddzia³ów przez przedsiêbiorców zagranicznych, przepisy PrGosp d
m tak¿e mo¿liwo æ tworzenia przedstawicielstw. Zgodnie z tym co ju¿ zosta³o powiedziane (po
. Nb. 33), z przedstawicielstwem mamy do czynienia wtedy, gdy inna struktura org
anizacyjna w stosunku do przedsiêbiorcy zajmuje pozycjê zewnêtrzn¹, realizuje zadania pr
zedsiêbiorcy, ale dzia³a w sferze reprezentowanego (na cudzy rachunek i w cudzym imi
eniu). Przedsiêbiorcy zagraniczni mog¹ tworzyæ przedstawicielstwa, których zakres dzia³aln
o ci mo¿e obejmowaæ tylko prowadzenie dzia³alno ci w zakresie reklamy i promocji przedsiêbi
rcy zagranicznego. Utworzenie przedstawicielstwa wymaga wpisu do ewidencji przed
stawicielstw przedsiêbiorców zagranicznych, prowadzonej przez ministra w³a ciwego do spr
aw gospodarki. Wpisu do ewidencji dokonuje, po zasiêgniêciu opinii ministra w³a ciwego z
e wzglêdu na przedmiot wykonywanej dzia³alno ci przedsiêbiorcy zagranicznego, minister w³a
iwy do spraw gospodarki na podstawie wniosku z³o¿onego i zgodnie z jego tre ci¹. Wniosek
powinien byæ sporz¹dzony w jêzyku polskim i zawieraæ:
l) nazwê, siedzibê i formê praw¹ przedsiêbiorcy zagranicznego tworz¹cego przedsiêbiorstwo,
2) wysoko æ kapita³u lub innych funduszy za³o¿ycielskich przedsiêbiorcy tworz¹cego przedsta
ielstwo,
3) przedmiot dzia³alno ci gospodarczej przedsiêbiorcy zagranicznego tworz¹cego przedstaw
icielstwo,
4) imiê, nazwisko oraz adres w Polsce osoby upowa¿nionej w przedstawicielstwie do re
prezentowania przedsiêbiorcy zagranicznego,
STRONA 547
5) adres przedstawicielstwa w Polsce.
Do wniosku nale¿y do³¹czyæ:
l) akt za³o¿ycielski (umowê, statut) przedsiêbiorcy zagranicznego,
2) wypis z rejestru,
3) o wiadczenie przedsiêbiorcy zagranicznego o ustanowieniu przedstawicielstwa na te
rytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
4) o wiadczenie przedsiêbiorcy zagranicznego bêd¹cego spó³k¹, jaka czê æ kapita³u zak³adowe
zosta³a wp³acona, je¿eli prawo miejsca siedziby spó³ki zezwala na czê ciowe wniesienie kap
.
Dokumenty sporz¹dzone w jêzyku obcym nale¿y przedstawiæ wraz z uwierzytelnionym t³umaczeni
em na jêzyk polski. Na potwierdzenie dokonania wpisu przedstawicielstwa do ewidenc
ji wydaje siê za wiadczenie. Ewidencja jest jawna.
Prawo dzia³alno ci gospodarczej nak³ada na przedstawicielstwa obowi¹zki polegaj¹ce na:
l) u¿ywaniu nazwy przedsiêbiorcy zagranicznego w jêzyku pañstwa jego siedziby wraz z prz
et³umaczon¹ na jêzyk polski nazw¹ formy prawnej przedsiêbiorcy oraz dodaniem wyrazów "przed
tawicielstwo w Polsce"
2) prowadzeniu oddzielnej rachunkowo ci, zgodnie z przepisami o rachunkowo ci,
3) zg³aszaniu ministrowi w³a ciwemu do spraw gospodarki wszelkich zmian stanu faktyczn
ego i prawnego w zakresie zg³oszonym do ewidencji, a tak¿e utracie przez przedsiêbiorcê
zagranicznego prawa wykonywania dzia³alno ci gospodarczej lub rozporz¹dzania swoim maj¹t
kiem, w terminie 14 dni od dnia wyst¹pienia tych zdarzeñ.
Nb 634
Minister w³a ciwy do spraw gospodarki, w porozumieniu z ministrem 634 w³a ciwym ze wzglêdu
na przedmiot prowadzonej dzia³alno ci przedsiêbiorcy zagranicznego, wydaje decyzjê o za
kazie wykonywania dzia³alno ci przez przedstawicielstwa, w przypadku gdy:
l) przedstawicielstwo ra¿¹co narusza prawo polskie lub nie wykonuje obowi¹zku zg³oszenia
zmian stanu faktycznego i prawnego,
2) nast¹pi³o otwarcie likwidacji przedsiêbiorcy zagranicznego, który utworzy³ przedstawici
elstwo, lub przedsiêbiorca ten utraci³ prawo wykonywania dzia³alno ci gospodarczej lub r
ozporz¹dzania swoim maj¹tkiem,
3) dzia³alno æ przedsiêbiorcy zagranicznego lub przedstawicielstwa zagra¿a bezpieczeñstwu i
obronno ci pañstwa, ochronie tajemnicy pañstwowej lub innemu, wa¿nemu interesowi publicz
nemu.
STRONA 548
O zakoñczeniu likwidacji osoba upowa¿niona do reprezentowania przedsiêbiorcy zagranicz
nego w przedstawicielstwie jest obowi¹zana zawiadomiæ ministra w³a ciwego do spraw gospo
darki. Po zakoñczeniu likwidacji przedstawicielstwa minister w³a ciwy do spraw gospoda
rki, w drodze decyzji, wykre la przedstawicielstwo z ewidencji.
§ 15. Towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych
Literatura: A. Banasiñski, Ubezpieczenia gospodarcze, Warszawa 1996; G. Borys, Fin
anse ubezpieczeñ gospodarczych, Wroc³aw 1995; M. Drzewicki, Ubezpieczenia gospodarcz
e. Przepisy. Komentarz, Jaktorów 1998; C. Gawlas, R. Mikulski, Ustawa o dzia³alno ci u
bezpieczeniowej, komentarz, Warszawa 1997; J. Gniadek, J. Lisowski, Ubezpieczeni
a maj¹tkowe. Wybrane problemy z teorii i praktyki ubezpieczeniowej, Poznañ 1996; A.
Jakubecki, A. Kidyba, J. Mojak, J. Skubisz, Prawo spó³ek. Zarys, Warszawa 1999; E. K
owalewski, Prawo ubezpieczeñ gospodarczych. Ewolucja i kierunki przemian, Bydgoszc
z 1992; E. Kowalewski, Ubezpieczeniowa zasada wzajemno ci - jej istota i konsekwen
cje prawne, w: Prawo Asekuracyjne 1998; K. Kubiñski, Prawo ubezpieczeñ gospodarczych
: akty prawne, orzecznictwo, wyja nienia, Poznañ 1994; J. Kufel, 7: Sangowski, Ubezp
ieczenia gospodarcze w praktyce, Poznañ 1995; B. Pietrzak, Towarzystwo ubezpieczeñ w
zajemnych w polskim systemie prawnym, Wiadomo ci ubezpieczeniowe 2000, Nr 1/2A; 7:
Sangowski, Ubezpieczenia gospodarcze, Warszawa 1998; S. So³tysiñski, A. Szajkowski,
J. Szwaja, Kodeks handlowy. Komentarz, t. II, Warszawa 1998; Ubezpieczenia w go
spodarce rynkowej, red. A. W¹siewicz, Bydgoszcz 1994, cz. 3, 1997; P Wildman, Ubez
pieczenia maj¹tkowe, Warszawa 1995.
I. Istota towarzystw ubezpieczeñ wzajemnych
Nb 635
Ustawa z 28.7.1990 r. o dzia³alno ci ubezpieczeniowej (tekst jedn. Dz. U. z 1996 r.
Nr 11, poz. 62 ze zm.) reguluje warunki i zasady podejmowania i prowadzenia dzia³a
lno ci w zakresie ubezpieczeñ maj¹tkowych i osobowych. Zgodnie z art. 11 UbezpU, zak³ad
ubezpieczeñ mo¿e prowadziæ dzia³alno æ ubezpieczeniow¹ wy³¹cznie w formie spó³ki akcyjnej l
twa ubezpieczeñ wzajemnych. Zasady dzia³ania towarzystw ubezpieczeñ wzajemnych reguluj
e ustawa o dzia³alno ci ubezpieczeniowej z odpowiednim stosowaniem przepisów Kodeksu s
pó³ek handlowych (m.in. art. 301, 368-369, art. 370 § l, art. 375-377, 381, 387, 385 § l
i 2, art. 382-384, 388-390,422-427 KSH).
Mo¿na siê wiêc pokusiæ o stwierdzenie, ¿e towarzystwo ubezpieczeñ wzajemnych jest rodzajem
paraspó³ki" (A. Kidyba, Prawo, s. 296),
STRONA 549
bêd¹cej osob¹ prawn¹ o strukturze zbli¿onej do spó³ki akcyjnej. Jednak do szczególnych cech
rzystw ubezpieczeñ wzajemnych nale¿y zaliczyæ niepodzielno æ kapita³u zak³adowego na akcje,
ny system rejestracji, obligatoryjn¹ tre æ i zasady zmian statutu.
Towarzystwo ubezpieczeñ wzajemnych jest tym zak³adem ubezpieczeñ, który ubezpiecza swoic
h cz³onków na zasadzie wzajemno ci. W ustawie o dzia³alno ci ubezpieczeniowej brak jest de
finicji zasady wzajemno ci. Mo¿na przyj¹æ, ¿e cech¹ wzajemno ci jest:
l) obowi¹zywanie w umowach ubezpieczenia zawieranych wy³¹cznie przez cz³onków towarzystwa.
2) zwi¹zanie z "typem" sk³adki ubezpieczeniowej, jak¹ ma p³aciæ ubezpieczaj¹cy, bêd¹cy cz³o
owarzystwa (E. Kowalewski, Ubezpieczeniowa, S. 12).
Nb 636
Najwa¿niejsze ró¿nice miêdzy stosunkiem prawnym ubezpieczenia wzajemnego a typowym stosu
nkiem ubezpieczenia (nie opartym na zasadzie wzajemno ci, tzw. komercyjnym) sprowa
dzaj¹ siê do:
l. Nie w pe³ni dostosowanej do istoty towarzystw ubezpieczeñ wzajemnych regulacji za
wartej w art. 805 i nast. KC. W ubezpieczeniu typowym na ubezpieczaj¹cym spoczywa
obowi¹zek bezwarunkowego zap³acenia z góry okre lonej sk³adki ubezpieczeniowej. Natomiast
w ubezpieczeniu wzajemnym nie wystêpuje obowi¹zek zap³aty sk³adki przez ubezpieczaj¹cego.
Ten ostatni ma charakter warunkowy, gdy¿ ubezpieczaj¹cy zobowi¹zuje siê do poniesienia t
ylko takiej sk³adki, jaka wynika z rzeczywistego przebiegu szkodowego, bez narzutu
w postaci zysku zak³adu ubezpieczeñ (ibidem).
2. W przypadku ubezpieczenia typowego sk³adka jest z góry okre lona i nie podlega co d
o zasady zwiêkszeniu (zasada niepodzielno ci sk³adki). Natomiast w przypadku ubezpiecz
eñ wzajemnych, w zwi¹zku z warunkowym charakterem sk³adki, je¿eli zaistnieje niekorzystn
y przebieg szkodowy, ubezpieczaj¹cy ma obowi¹zek dop³aty do sk³adki. Cz³onkowie towarzystw
ubezpieczeñ wzajemnych nie mog¹ byæ jednak zwolnieni z obowi¹zku op³acenia sk³adki. Zasada
warunkowego charakteru sk³adki w towarzystwach ubezpieczeñ wzajemnych nie obowi¹zuje,
je¿eli towarzystwo zawrze umowê z osobami nie bêd¹cymi cz³onkami towarzystwa. W takim przy
padku osoby te maj¹ obowi¹zek p³aciæ sta³e sk³adki, wówczas nie uczestnicz¹ w dop³atach na
owarzystwa ani w jego stratach (B. Pietrzak, Towarzystwa, s. 66). Sk³adki sta³e nie
mog¹ stanowiæ wiêcej ni¿ 10% ogó³u sk³adek zebranych przez towarzystwo.
STRONA 550
3. Cz³onkowski stosunek ubezpieczenia wzajemnego ró¿ni siê od stosunku ubezpieczenia typ
owego tym, ¿e zak³ad ubezpieczeñ ma obowi¹zek wyp³acania nie tylko umówionego wiadczenia,
tak¿e zwrotu sk³adki (lub obni¿enia sk³adki za nastêpne okresy ubezpieczeniowe) w tej czê
jaka nie znajduje uzasadnienia w rzeczywistym przebiegu szkodowym.
4. Ryzyko strat w przypadku towarzystw ubezpieczeñ wzajemnych ponosi ubezpieczaj¹cy
w postaci dop³at lub w formie zmniejszonych wiadczeñ z umowy ubezpieczenia.
5. W towarzystwach ubezpieczeñ wzajemnych istnieje nierozerwalny zwi¹zek miêdzy stosun
kiem cz³onkostwa a umow¹ ubezpieczenia. Zasada jedno ci stosunku ubezpieczenia oparteg
o na wzajemno ci ma swoje ród³o zarówno w umowie ubezpieczenia (ogólnych warunkach ubezpie
zenia), jak i statucie okre laj¹cym prawa i obowi¹zki cz³onków stowarzyszenia.
II. Rodzaje towarzystw ubezpieczeñ wzajemnych
Nb 637
Towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych dzielimy na dwie grupy: zwyk³e towarzystwa ubezpi
eczeñ wzajemnych i tzw. ma³e towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych. Ma³e towarzystwa ubezpi
eczeñ wzajemnych mog¹ byæ uznane za takie przez Ministra Finansów, je¿eli zakres ich dzia³a
ia jest ograniczony ze wzglêdu na ma³¹ liczbê cz³onków, niewielk¹ liczbê lub niskie sumy za
nych ubezpieczeñ albo niewielki terytorialnie zasiêg dzia³ania. Do innych cech ma³ych to
warzystw ubezpieczeñ wzajemnych nale¿y zaliczyæ to, ¿e nie mog¹ one prowadziæ dzia³alno ci
resie reasekuracji czynnej, a w zakresie ubezpieczeñ obowi¹zkowych mog¹ prowadziæ tylko
ubezpieczenia budynków wchodz¹cych w sk³ad gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdar
zeñ losowych. Ponadto do ma³ych towarzystw ubezpieczeñ wzajemnych nie maj¹ zastosowania
niektóre przepisy UbezpU (np. art. 17 -odnosz¹cy siê do obowi¹zku tworzenia kapita³u zapas
owego, art. l7a -odnosz¹cy siê do kapita³u zak³adowego, art. 21 -dotycz¹cy ograniczonego s
tosowania przepisów KSH odnosz¹cych siê do walnego zgromadzenia akcjonariuszy czy rady
nadzorczej). Ponadto ma³e towarzystwa maj¹ najczê ciej charakter towarzystw zamkniêtych,
tj. ograniczaj¹cych cz³onkostwo do pewnej kategorii osób lub podmiotów. Korzystaj¹ one równ
e¿ w ograniczonym stopniu z us³ug po rednictwa ubezpieczeniowego.
STRONA 551
III. Tworzenie towarzystw ubezpieczeñ wzajemnych
Nb 638
Towarzystwo ubezpieczeñ wzajemnych powstaje w wyniku dokonania niezbêdnych czynno ci p
rawnych i faktycznych, zmierzaj¹cych do utworzenia towarzystwa. Nale¿¹ do nich: uchwal
enie statutu, powo³anie zarz¹du i organów nadzorczych, zg³oszenie wniosku o wpis do reje
stru. Statut towarzystwa powinien okre laæ co najmniej:
l) nazwê i siedzibê, przy czym w nazwie musz¹ byæ zawarte wyrazy "towarzystwo ubezpieczeñ
wzajemnych",
2) terytorialny zasiêg dzia³alno ci,
3) organizacjê w³adz zarz¹dzaj¹cych i nadzorczych,
4) zakres przedmiotowy z okre leniem dzia³u, grup i rodzajów ubezpieczeñ oraz zakresu dz
ia³alno ci reasekuracyjnej,
5) wysoko æ kapita³u zak³adowego,
6) zasady wykorzystania nadwy¿ki bilansowej oraz sposób pokrycia strat,
7) zasady uzyskania i utraty cz³onkostwa, a tak¿e rodzaje cz³onkostwa,
8) okre lenie systemu wiadczeñ cz³onków na rzecz towarzystwa,
9) przys³uguj¹ce cz³onkowi nale¿no ci maj¹tkowe od towarzystwa,
10) warunki uczestniczenia cz³onków lub ich przedstawicieli na walnym zgromadzeniu o
raz zasady zwo³ywania zgromadzeñ,
11) postanowienia co do og³oszeñ towarzystwa,
12) okre lenie zasady i sposobu likwidacji towarzystwa,
13) okre lenie trybu powo³ania, liczby i uprawnienia likwidatorów.
Ponadto w statucie mo¿e siê znale æ:
l) okre lenie zasad tworzenia zwi¹zków wzajemno ci,
2) odstêpstwo od zasady, ¿e uzyskanie cz³onkostwa musi byæ zwi¹zane z zawarciem umowy ubez
pieczenia, a jego utworzenie z wyga niêciem stosunku ubezpieczenia,
3) okre lenie zasad ubezpieczenia osób nie bêd¹cych cz³onkami, pod warunkiem ¿e osoby te bê
iæ sta³e sk³adki (nie wiêcej ni¿ 10% sk³adki zebranej przez towarzystwo),
4) zmniejszenie wiadczeñ towarzystwa na rzecz cz³onków z tytu³u umów ubezpieczenia,
5) wprowadzenie zasady, ¿e sp³acenie kapita³u zak³adowego nastêpuje tylko z nadwy¿ek roczny
h i w miarê tworzenia kapita³u zapasowego lub niesp³acenia kapita³u okre lonym osobom
6) przyjêcie zasady, ¿e w sk³ad walnego zgromadzenia wchodz¹, zamiast cz³onków towarzystwa,
ich przedstawiciele -z okre leniem za-
STRONA 552
-sad wyboru i odwo³ania przedstawicieli oraz czasu trwania ich kadencji.
Nb 639
Statut towarzystwa i jego zmiany podlegaj¹ przed zarejestrowaniem zatwierdzeniu pr
zez Min. Finansów. Statut powinien byæ sporz¹dzony w formie aktu notarialnego pod rygo
rem niewa¿no ci. Osoby (co najmniej trzy) s¹ za³o¿ycielami towarzystwa. Nie mo¿na tworzyæ j
oosobowego towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych ze wzglêdu na konieczno æ zastosowania zas
ady wzajemno ci ubezpieczenia. Zmiany statutu towarzystwa wymagaj¹ uchwa³y walnego zgr
omadzenia, powziête wiêkszo ci¹ 3/4 oddanych g³osów, byleby nie ogranicza³y praw wynikaj¹cy
zawartych umów ubezpieczenia (art. 24 ust. 3 UbezpU). Jak wynika z powy¿szego, wszys
tkie najwa¿niejsze kwestie reguluje statut. Pe³ni on -w szczególno ci w towarzystwach ub
ezpieczeñ wzajemnych wyj¹tkow¹ rolê, sposób dzia³ania towarzystwa w du¿ej mierze zale¿y bow
d cz³onków i zasad przyjêtych w statucie. Uchwalenie statutu jest niezbêdn¹ czynno ci¹ do u
rzenia towarzystwa. Nale¿y przyj¹æ, ¿e za³o¿yciele podejmuj¹ uchwa³ê w tej sprawie jednomy
opiero po zarejestrowaniu obowi¹zuje wiêkszo æ kwalifikowana 3/4 g³osów oddanych, niezbêdna
zmiany statutu. W trybie okre lonym w statucie cz³onkowie powo³uj¹ zarz¹d i organy nadzor
u. Przysz³y zarz¹d sk³ada wniosek o wpis do rejestru towarzystw ubezpieczeñ wzajemnych.
Z chwil¹ wpisu do rejestru towarzystwo uzyskuje osobowo æ prawn¹ (art. 12 ust. 2 UbezpU)
.
IV. Organy towarzystw ubezpieczeñ wzajemnych
1. Zarz¹d
Nb 640
Ustawa o dzia³alno ci ubezpieczeniowej nie reguluje kompleksowo kwestii zwi¹zanych z z
arz¹dem towarzystw ubezpieczeñ wzajemnych. Zawiera ona -podobnie jak w przypadku poz
osta³ych organów towarzystwa -przepisy nakazuj¹ce odpowiednie stosowanie przepisów Kodek
su spó³ek handlowych:
l) art. 368 -dotycz¹cy sk³adu zarz¹du,
2) art. 369 -okre laj¹cy termin wyga niêcia mandatu cz³onka,
3) art. 370-380 -dotycz¹ce odwo³ania cz³onków zarz¹du, reprezentacji spó³ki, w tym równie¿
ntacji przy zarz¹dzie wieloosobowym, protoko³ów z obrad zarz¹du, wy³¹czenia cz³onka zarz¹du
z cz³onkami zarz¹du, zakazu konkurencji,
STRONA 553
4) art. 479-490 -odnosz¹ce siê do odpowiedzialno ci, m.in. cz³onka zarz¹du.
2. Organy nadzoru
Nb 641
Zgodnie z art. 23 UbezpU, do organów nadzorczych towarzystwa stosuje siê odpowiednio
:
l) 387 KSH -dotycz¹cy niepo³¹czalno ci funkcji cz³onka organu nadzoru z innymi funkcjami l
ub stanowiskami (wewnêtrzne incompatibilitas),
2) 385 KSH -dotycz¹ce sposobu powo³ania sk³adu cz³onków rady nadzorczej,
3) 382-384 KSH -dotycz¹ce kompetencji rady nadzorczej,
4) 388 KSH -dotycz¹cy sposobu obradowania,
5) 390 KSH -dotycz¹cy sposobu wykonywania czynno ci.
Nb 642
Zgodnie z art. 20 UbezpU, najwy¿sz¹ w³adz¹ towarzystwa jest walne zgromadzenie jego cz³onkó
. Przepis ten przewiduje równie¿ specyficzne rozwi¹zania (podobnie jak w ustawie -Praw
o o stowarzyszeniach), ¿e domniemanie kompetencji przys³uguje w³a nie temu organowi. Mia
nowicie w sprawach nie zastrze¿onych w statucie do w³a ciwo ci innych w³adz towarzystwa po
dejmowanie uchwa³ nale¿y do walnego zgromadzenia cz³onków towarzystwa. Statut towarzystw
a mo¿e przewidywaæ, ¿e w sk³ad walnego zgromadzenia wchodz¹ zamiast cz³onków stowarzyszenia
h przedstawiciele. W takich przypadkach statut powinien okre laæ zasady wyboru i odw
o³ywania przedstawicieli oraz czas trwania ich kadencji. Statut powinien te¿ okre laæ wa
runki uczestniczenia cz³onków lub ich przedstawicieli na walnym zgromadzeniu oraz za
sady ich odwo³ywania. Podobnie jak w przypadku zarz¹du i organów nadzoru, zastosowano
technikê polegaj¹c¹ na odpowiednim stosowaniu przepisów Kodeksu spó³ek handlowych odnosz¹cy
siê do spó³ki akcyjnej. Zgodnie z art. 21 UbezpU, do walnego zgromadzenia stosuje siê od
powiednio przepisy:
l) art. 395 KSH -dotycz¹cy terminu i przedmiotu walnego zgromadzenia,
2) art. 399-402 KSH -dotycz¹ce sposobu zwo³ywania walnych zgromadzeñ,
3) art. 403-405, 408-417,422-427 KSH -dotycz¹ce przebiegu obrad walnego zgromadzen
ia, zasad g³osowania na walnym zgromadzeniu, zaskar¿ania uchwa³ walnego zgromadzenia.
STRONA 554
V. Maj¹tek i prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej
Nb 643
Dzia³alno æ ubezpieczeniowa prowadzona przez towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych mo¿e byæ re
lizowana jako dzia³alno æ ubezpieczeniowa bezpo rednia oraz reasekuracyjna. Dzia³alno æ tak
o¿e byæ prowadzona wy³¹cznie za zezwoleniem Ministra Finansów. Szczegó³owe warunki prowadze
dzia³alno ci ubezpieczeniowej reguluje ustawa z 28.7.1990 r. o dzia³alno ci ubezpieczen
iowej (tekst jedno Dz.U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62 ze zm.).
Podstaw¹ finansowego dzia³ania towarzystw ubezpieczeñ wzajemnych s¹ rodki finansowe pocho
dz¹ce z wk³adów do zak³adów ubezpieczeñ, sk³adek warunkowych i niewarunkowych (osób nie bêd
kami towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych) oraz rodków wypracowanych w toku bie¿¹cej dzia³al
o ci. W statucie musi byæ okre lony system wiadczeñ cz³onków towarzystw ubezpieczeñ wzajem
do których siê zobowi¹zali, oraz zasady zmniejszania wiadczeñ towarzystwa na rzecz cz³onk
Wk³ady na kapita³ zak³adowy musz¹ mieæ postaæ pieniê¿n¹ i byæ wp³acone w terminie 30 dni o
owania towarzystwa (art. l7a ust. 2 UbezpU).
1. Kapita³ zak³adowy
Nb 644
Kapita³ zak³adowy nie mo¿e byæ ni¿szy ni¿ najni¿sza minimalna wysoko æ kapita³u gwarancyjne
anego dla grup ubezpieczeñ, w których towarzystwo prowadzi dzia³alno æ (art. l7a ust. l Ub
ezpU). Kapita³ zak³adowy mo¿e byæ podzielony na udzia³y. W takim przypadku na udzia³y wydaj
siê udzia³owcom imienne kwity udzia³owe. Osoby, które wnios³y kapita³ zak³adowy, mog¹ braæ
e w³adzach stowarzyszenia w zakresie okre lonym w statucie do czasu sp³acenia kapita³u.
Okre lenie sposobu op³acania kapita³u zak³adowego wynika z wzajemnego charakteru towarzy
stwa, w którym gospodarcze zadania kapita³u gwarancyjnego spe³nia przede wszystkim odp
owiedzialno æ wzajemna cz³onków, polegaj¹ca na obowi¹zku uiszczenia dop³at lub uprawnieñ to
stwa do obni¿ania wiadczeñ. Dlatego te¿ w miarê tworzenia siê kapita³u zapasowego kapita³
wy ulega umorzeniu i podlega zwrotowi osobom, które go udzieli³y. Zgodnie z art. 17
UbezpU, statut powinien przewidywaæ tworzenie kapita³u zapasowego wed³ug zasad okre lony
ch w art. 396 KSH i ustawie o rachunkowo ci, z tym ¿e nadwy¿ka bilansowa zastêpuje czyst
y zysk roczny, a kapita³ zak³adowy zastêpuje kapita³ akcyjny.
STRONA 555
Minimalna wysoko æ kapita³u zak³adowego wynika z przepisów UbezpU oraz z rozp. MF z 17.10.
1995 r. w sprawie sposobu wyliczenia i wysoko ci marginesu wyp³acalno ci dla ka¿dego rod
zaju ubezpieczeñ oraz dla dzia³alno ci reasekuracyjnej (Dz. U. Nr 127, poz. 606).
Zgodnie z tymi przepisami, towarzystwo ubezpieczeñ wzajemnych prowadz¹ce dzia³alno æ w dzi
ale l za³¹cznika do ustawy o dzia³alno ci ubezpieczeniowej, czyli w zakresie ubezpieczeñ n
a ¿ycie -powinno dysponowaæ kapita³em zak³adowym w rozmiarach nie ni¿szych ni¿ 600 tys. EUR
. Natomiast towarzystwo zajmuj¹ce siê dzia³alno ci¹ ubezpieczeniow¹ w pe³nym zakresie w³a c
a dzia³u II za³¹cznika do ustawy (czyli w zakresie pozosta³ych ubezpieczeñ osobowych oraz
ubezpieczeñ maj¹tkowych) powinno posiadaæ kapita³ zak³adowy w wysoko ci co najmniej równowa
i 300 tys. EURO.
Nb 645
W odniesieniu do ma³ych towarzystw ubezpieczeñ wzajemnych odmiennie zosta³y okre lone wy
magania w zakresie kapita³u zak³adowego. Analogicznie do rozwi¹zañ przyjêtych w towarzystw
ach ubezpieczeñ wzajemnych, równie¿ i w ma³ych towarzystwach ubezpieczeñ wzajemnych o wyso
ko ci kapita³u zak³adowego decyduje przedmiot dzia³alno ci. Ma³e towarzystwo prowadz¹ce dzi
o æ w zakresie ubezpieczeñ na ¿ycie, którego statut przewiduje mo¿liwo æ pobrania dodatkowy
dek lub redukcjê wiadczeñ i jednocze nie wielko æ sk³adki przypisanej przynajmniej w jedny
trzech kolejnych lat obrotowych nie przekroczy równowarto ci w z³otych 500 tys. EURO,
nie ma stawianych przepisami wymagañ odno nie do minimalnego kapita³u gwarancyjnego i
w konsekwencji normy prawne nie okre laj¹ minimalnego poziomu jego kapita³u zak³adowego
. Osi¹gniêcie przez ma³e towarzystwa sk³adki powy¿ej 500 tys. EURO sprawia pojawienie siê k
tegorii minimalnego kapita³u gwarancyjnego i tym samym prawnej podstawy okre laj¹cej m
inimalny poziom kapita³u zak³adowego. Wymaganie to staje siê obowi¹zuj¹ce pod koniec czwar
tego roku obrotowego. Rozmiary minimalne kapita³u gwarancyjnego dla tej kategorii
towarzystwa s¹ uzale¿nione od wysoko ci przypisu sk³adki (M. Kuchlewska, Odrêbno ci kapita³
towarzystw ubezpieczeñ wzajemnych i ich konsekwencje, Prawo Asekuracyjne 1998, Nr
3, s. 14).
Od strony wymagañ kapita³owych ma³e towarzystwo ubezpieczeñ wzajemnych w dziale ubezpiec
zeñ na ¿ycie zrównane jest pod tym wzglêdem ze stawianymi towarzystwom ubezpieczeñ wzajemn
ych przy przekroczeniu sk³adki powy¿ej 3 mln EURO. Oznacza to, ¿e przy powy¿szej skali d
zia³alno ci status ma³ego towarzystwa nie stwarza dodatkowych preferencji dotycz¹cych wy
magañ w zakresie rozmiarów kapita³u zak³adowego.
STRONA 556
Natomiast ma³e towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych prowadz¹ce dzia³alno æ w zakresie ubezpie

zeñ maj¹tkowych -z wy³¹czeniem ubezpieczeñ odpowiedzialno ci cywilnej oraz ubezpieczeñ kred
i ubezpieczeñ finansowych, których statut przewiduje mo¿liwo æ dop³at do sk³adek b¹d ogra
yp³aty odszkodowañ i wiadczeñ, a równocze nie rozmiary sk³adki przypisanej nie przekraczaj
warto ci l mln EURO i sk³adka ta pochodzi przynajmniej w 75 % od cz³onków uprawnionych d
o g³osowania na walnym zgromadzeniu -nie posiadaj¹ tak¿e okre lonych wymagañ dotycz¹cych mi
imalnego kapita³u gwarancyjnego, a tym samym i kapita³u zak³adowego.
2. Kapita³ zapasowy, gwarancyjny, rezerwowy oraz rezerwa techniczno-ubezpieczeniow
a
Nb 646
Przez kapita³ zapasowy rozumie siê kapita³ nominalny, a nie tylko kwotê wp³acon¹ na udzia³y
worzenie tego kapita³u jest obowi¹zkowe i statut nie mo¿e go pomijaæ, mo¿e natomiast okre l
¿e -obok kapita³u zapasowego -tworzone s¹ inne jeszcze kapita³y rezerwowe. G³ównym celem t
orzenia kapita³u zapasowego jest zgromadzenie rodków na pokrycie ewentualnych strat b
ilansowych i ochrona kapita³u zak³adowego przed uszczupleniem (B. Pietrzak, Towarzys
two, s.66).
W systemie finansowym towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych istotn¹ rolê odgrywa kapita³ gw
arancyjny. Wskazuje on sumê posiadanych rodków w³asnych towarzystwa w celu zabezpieczen
ia bie¿¹cych oraz przysz³ych zobowi¹zañ i jest warto ci¹ ci le zwi¹zan¹ z wielko ci¹ zebra
wyp³aconych odszkodowañ i wiadczeñ w danym okresie obrachunkowym. Ustawodawca okre li³ wys
ko æ kapita³u gwarancyjnego na poziomie jednej trzeciej marginesu wyp³acalno ci, jednak¿e n
e mniej ni¿ wynosi minimalna wysoko æ kapita³u gwarancyjnego dla poszczególnych rodzajów ry
yk. Przez margines wyp³acalno ci rozumie siê najni¿sz¹ wysoko æ rodków w³asnych, jak¹ powi
aæ zak³ad ubezpieczeñ na danym etapie swojej dzia³alno ci (T Sangowski, Gospodarka, s. 119
).
Z kolei do rodków w³asnych stanowi¹cych pokrycie marginesu wyp³acalno ci zalicza siê ujête
lansie aktywa, pomniejszone o rodki przeznaczone na pokrycie bie¿¹cych i przysz³ych zob
owi¹zañ, oraz wszelkie aktywa stanowi¹ce warto ci niematerialne i prawne.
W celu ochrony towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych przed strat¹ finansow¹ lub problemam
i zwi¹zanymi z p³ynno ci¹ finansow¹, je¿eli sta-
STRONA 557
-tut tak stanowi, mo¿e byæ utworzony kapita³ rezerwowy przewidziany w art. 396 KSH i u
stawie o rachunkowo ci. Jednak, pod warunkiem ¿e kapita³ rezerwowy ró¿ni siê od kapita³u za
owego oraz ¿e jest tworzony tylko wtedy, gdy przewiduje to statut.
Ustawa o dzia³alno ci ubezpieczeniowej zobowi¹zuje towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych do
tworzenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, charakterystycznych dla dzia³alno ci
ubezpieczeniowej. Celem tworzenia tych rezerw jest "osi¹gniêcie przez zak³ad ubezpiec
zeñ rzeczywistej wysoko ci wyniku finansowego w danym okresie sprawozdawczym, tj. ob
rachunkowym" (T Sangowski, Ubezpieczenia, s. 273).
Przez zasilanie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych sk³adk¹ ju¿ w momencie zawierania
umowy ubezpieczenia zabezpiecza siê bie¿¹ce i przysz³e zobowi¹zania z tytu³u zawartych umów
ezerwy te, po odjêciu udzia³u reasekuratorów, stanowi¹ fundusz ubezpieczeniowy.
VI. Rozwi¹zanie i likwidacja towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych
Nb 647
Artyku³ 26 ust. l UbezpU wprowadza obowi¹zek okre lenia w statucie towarzystwa zasad i
sposobu jego likwidacji oraz trybu powo³ania, liczby, uprawnieñ likwidatorów. Wymogi
te powinien spe³niaæ zarówno statut tzw. zwyk³ego towarzystwa, jak i statut towarzystwa
uznanego za ma³e. Dodatkowo art. 26 ust. 2 UbezpU przewiduje, ¿e uchwa³y o rozwi¹zaniu t
owarzystwa lub po³¹czeniu z innym towarzystwem zapadaj¹ wiêkszo ci¹ przynajmniej 3/4 g³osów
nych.
Poza tym w art. 70 UbezpU ustawodawca nakaza³, aby do likwidacji towarzystw ubezpi
eczeñ wzajemnych, z wyj¹tkiem ma³ych towarzystw ubezpieczeñ wzajemnych, stosowaæ odpowiedn
io przepisy KSH. W zwi¹zku z powy¿szym zastosowanie mieæ bêd¹ przepisy Kodeksu spó³ek handl
ch dotycz¹ce spó³ki akcyjnej (Nb. 444).
§ 16. G³ówne oddzia³y zagranicznego zak³adu ubezpieczeñ
Literatura: A. Banasiñski, Ubezpieczenia gospodarcze, Warszawa 1996; G. Borys, Fin
anse ubezpieczeñ gospodarczych, Wroc³aw 1995; M. Drzewicki, Ubezpieczenia gospodarcz
e. Przepisy. Komentarz, Jaktorów 1998; C. Gawlas, R. Mikulski, Ustawa o dzia³alno ci u
bezpieczeniowej, komentarz, Warszawa 1997;
STRONA 558
J. Gniadek, J. Lisowski, Ubezpieczenia maj¹tkowe. Wybrane problemy z teorii i prak
tyki ubezpieczeniowej, Poznañ 1996; A. Jakubecki, A. Kidyba, J. Mojak, J. Skubisz,
Prawo spó³ek. Zarys, Warszawa 1999; E. Kowalewski, Prawo ubezpieczeñ gospodarczych. E
wolucja i kierunki przemian, Bydgoszcz 1992; K. Kubiñski, Prawo ubezpieczeñ gospodar
czych: akty prawne, orzecznictwo, wyja nienia, Poznañ 1995; J. Kufel, T. Sangowski,
Ubezpieczenia gospodarcze w praktyce, Poznañ 1995; T. Sangowski, Ubezpieczenia gos
podarcze, Warszawa 1998; S. So³tysiñski, A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks handlowy.
Komentarz, t. II, Warszawa 1998; A. W¹siewicz (red.), Ubezpieczenia w gospodarce r
ynkowej, Bydgoszcz 1994, cz. 3, 1997; P. Wildman, Ubezpieczenia maj¹tkowe, Warszaw
a 1995.
I. Uwagi ogólne
Nb 648
Zagraniczne zak³ady ubezpieczeñ mog¹ podejmowaæ i prowadziæ dzia³alno æ ubezpieczeniow¹ na
ium Polski przez g³ówny oddzia³ zagranicznego zak³adu ubezpieczeñ (por. równie¿ rozp. Minis
Finansów z 22.3.1996 r. -Dz. U. Nr 37, poz. 163 w sprawie okre lenia przypadków dopus
zczalno ci zawierania umów ubezpieczenia z zak³adem ubezpieczeñ nie posiadaj¹cym zezwoleni
a na prowadzenie dzia³alno ci ubezpieczeniowej na terytorium Rzeczypospolitej Polski
ej). Innym warunkiem takiej dzia³alno ci jest prowadzenie dzia³alno ci na zasadzie wzaje
mno ci. Prowadzenie dzia³alno ci ubezpieczeniowej mo¿e dotyczyæ jednej lub kilku grup ubez
pieczeñ albo jednego lub kilku rodzajów ubezpieczeñ wymienionych w za³¹czniku do ustawy z
28.7.1990 r. o dzia³alno ci ubezpieczeniowej (tekst jedno Dz. U. z 1996 r. Nr 11, po
z. 62 ze zm.). G³ówny oddzia³ jest wpisywany do Krajowego Rejestru S¹dowego i jest przed
siêbiorc¹ w rozumieniu przepisów KrRejSU. Wpis ma charakter konstytutywny, ale nie pow
oduje przyznania osobowo ci prawnej. Mo¿na przyj¹æ, ¿e g³ówny oddzia³ ma zdolno æ prawn¹, g
prawa i zaci¹gaæ zobowi¹zania (zdolno æ do czynno ci prawnych) oraz pozywaæ i byæ pozywany
no æ s¹dowa) (art. 42 ust. l UbezpU).
II. Utworzenie g³ównego oddzia³u
Nb 649
Aby jednak dosz³o do wpisu do KRS, musz¹ byæ spe³nione okre lone warunki zwi¹zane z utworze
iem g³ównego oddzia³u. Do najwa¿niejszych nale¿¹:
1) sporz¹dzenie statutu,
2) zatwierdzenie statutu,
STRONA 559
3) uzyskanie zezwolenia na dzia³alno æ ubezpieczeniow¹.
Ad l). Podstaw¹ funkcjonowania g³ównego oddzia³u jest ustawa z 28.7.1990 r. o dzia³alno ci
bezpieczeniowej i statut. Statut powinien byæ sporz¹dzony w formie aktu notarialnego
przez zagraniczny zak³ad ubezpieczeñ (jego reprezentantów) i zawieraæ:
-strukturê organizacyjn¹ g³ównego oddzia³u,
-zasady tworzenia jednostek terenowych oraz zasady ich reprezentacji,
-rodzaje rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, tworzonych przez g³ówny oddzia³ i metod
y ich tworzenia,
-zasady rozliczeñ z zagranicznym zak³adem ubezpieczeñ.
Ad 2). Statut, jak równie¿ jego zmiany podlegaj¹ zatwierdzeniu przez ministra w³a ciwego d
o spraw instytucji finansowych.
Ad 3). Wpis do KRS mo¿e byæ dokonany po uzyskaniu zezwolenia ministra w³a ciwego do spra
w instytucji finansowych i po wyra¿eniu opinii przez organ nadzoru ubezpieczeniowe
go. Zezwolenie zawiera zgodê na prowadzenie dzia³alno ci ubezpieczeniowej przez zagran
iczny zak³ad
ubezpieczeñ na terytorium RP. Wniosek o wydanie zezwolenia powinien zawieraæ:
l) nazwê i siedzibê zagranicznego zak³adu ubezpieczeñ oraz nazwê pañstwa, w którym znajduje
jego siedziba,
2) siedzibê oraz rzeczowy zakres dzia³alno ci g³ównego oddzia³u,
3) imiona i nazwiska osób proponowanych na dyrektora oddzia³u, jego zastêpców or
az aktuariusza, je¿eli obowi¹zek wykonywania przez tê osobê przypisanych jej czynno ci wyn
ika z ustawy.
Do wniosku nale¿y do³¹czyæ za³¹czniki, o których mowa w art. 42a ust. 3 UbezpU.
Zezwolenie powinno obejmowaæ dane, które odpowiadaj¹ tre ci wniosku, a wymienione zosta³y
w pkt. 1-3. Zezwolenie jest wydawane na prowadzenie dzia³alno ci ubezpieczeniowej w
zakresie jednej lub kilku grup ubezpieczeñ, albo jednego lub kilku rodzajów ubezpiec
zeñ wymienionych w za³¹czniku do ustawy o dzia³alno ci ubezpieczeniowej. Zezwolenie mo¿e by
ydane, je¿eli w pañstwie, w którym znajduje siê siedziba zagranicznego zak³adu ubezpieczeñ,
zak³ad ten posiada odpowiednie zezwolenie na prowadzenie dzia³alno ci ubezpieczeniowej
we wnioskowanym zakresie i dzia³a w formie spó³ki akcyjnej lub towarzystwa ubezpieczeñ
wzajemnych. Ograniczenie to nie ma zastosowania do zagranicznych zak³adów ubezpieczeñ,
których siedziba znajduje siê w pañstwach OECD.
STRONA 560
Zagraniczny zak³ad ubezpieczeñ obowi¹zany jest rozpocz¹æ dzia³alno æ w terminie nie d³u¿szy
od daty wydania zezwolenia, w przeciwnym razie zezwolenie wygasa (art. 42c ust.
3 UbezpU).
Wydanie zezwolenia na prowadzenie lub rozszerzenie dzia³alno ci przez zagraniczny za
k³ad ubezpieczeñ jest uzale¿nione od z³o¿enia kaucji w celu zabezpieczenia jego prywatnych
zobowi¹zañ z tytu³u umów ubezpieczenia. Kaucja wynosi 50% wysoko ci kapita³u gwarancyjnego
Jest ona utrzymywana przez ca³y okres dzia³alno ci g³ównego oddzia³u na terytorium Polski.
Jest ona zaliczana na poczet posiadanych rodków w³asnych i podlega zdeponowaniu na wy
odrêbnionym, oprocentowanym rachunku w banku z siedzib¹ w Polsce, który posiada fundus
ze w³asne w wysoko ci stanowi¹cej równowarto æ co najmniej 100 mln EURO. Kaucja wraz z opro
entowaniem podlega zwrotowi po zaspokojeniu wszystkich roszczeñ wynikaj¹cych z umów ub
ezpieczenia, zawartych za po rednictwem g³ównego oddzia³u na terytorium RP.
III. Dzia³anie g³ównego oddzia³u
Nb 650
G³ównym oddzia³em kieruje dyrektor g³ównego oddzia³u. Musi on mieæ miejsce zamieszkania na
ytorium Polski. Niezale¿nie od czynno ci kierowania (które nale¿y rozumieæ jako synonim pr
owadzenia spraw, zarz¹dzania -por. Nb. 78) dyrektor ma prawo do samodzielnego repr
ezentowania g³ównego oddzia³u. Poza reprezentowaniem przez dyrektora samodzielnie, pra
wo do reprezentacji przys³uguje:
l) dwóm zastêpcom, ale tylko w ramach reprezentacji ³¹cznej,
2) osobie wyznaczonej przez zagraniczny zak³ad ubezpieczeñ dzia³aj¹cy na terytorium RP.
W tym ostatnim przypadku mamy do czynienia z wyznaczeniem polegaj¹cym na udzieleni
u pe³nomocnictwa. Jednak¿e osoba reprezentuj¹ca wyznaczona w taki sposób, mo¿e podj¹æ czynn
reprezentacyjne dopiero od chwili ujawnienia jej danych w rejestrze. Dyrektor g³ówne
go oddzia³u, jego zastêpcy i osoba pe³nomocnika wyznaczona w szczególnym trybie przez za
graniczny zak³ad ubezpieczeñ s¹ ujawnieni w rejestrze. Specyfika dzia³ania osoby wyznacz
onej polega na tym, ¿e mo¿e ona dzia³aæ tylko w sferze reprezentacji i nie jest umocowyw
ana przez g³ówny oddzia³, ale bezpo rednio przez zagraniczny zak³ad ubezpieczeñ. Dyrektor g
go oddzia³u ma obowi¹zek powiadomienia ministra w³a ciwego do spraw instytucji finansowy
ch i powinien og³osiæ 3-krotnie w gaze-
STRONA 561
-cie ogólnopolskiej o okoliczno ciach, ¿e zagraniczny zak³ad ubezpieczeñ nie spe³nia wymaga
a prowadzenie dzia³alno ci w kraju swojej siedziby lub zachodz¹ przes³anki cofniêcia zezwo
lenia g³ównego oddzia³u. W przypadku niedokonania wymienionych powy¿ej czynno ci, dyrektor
oddzia³u odpowiada maj¹tkiem osobistym i solidarnie z zagranicznym zak³adem ubezpiecz
eñ za szkodê wyrz¹dzon¹ z tego tytu³u wierzycielom.
G³ówny oddzia³ jest obowi¹zany przechowywaæ wszelkie dokumenty dotycz¹ce dzia³alno ci ubezp
niowej w siedzibie g³ównego oddzia³u na terytorium RP. Zagraniczny zak³ad ubezpieczeñ jest
obowi¹zany tak¿e do tworzenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych z tytu³u zobowi¹zañ, ja
kie mog¹ wynikn¹æ z zawartych przez g³ówny oddzia³ umów ubezpieczenia na terytorium RP. Pon
o zagraniczny zak³ad ubezpieczeñ jest obowi¹zany do posiadania na terytorium RP rodków w³a
nych w wysoko ci nie ni¿szej ni¿ margines wyp³acalno ci. Wysoko æ i zasady wyliczania margi
u okre la art. 45 UbezpU. Minimalny kapita³ gwarancyjny dla g³ównego oddzia³u wynosi 50% m
inimalnego kapita³u gwarancyjnego okre lonego dla zak³adów ubezpieczeñ.
Zagraniczny zak³ad ubezpieczeñ odpowiada za zobowi¹zania g³ównego oddzia³u ca³ym swoim maj¹
(art. 42p ust. l UbezpU).
IV. Nadzór nad dzia³alno ci¹ ubezpieczeniow¹
Nb 651
Dzia³alno æ g³ównego oddzia³u zagranicznego podlega nadzorowi.
Na etapie udzielania zezwolenia na prowadzenie dzia³alno ci ubezpieczeniowej ministe
r w³a ciwy do spraw instytucji finansowych wyra¿a opiniê, natomiast w trakcie funkcjonow
ania g³ównego oddzia³u stosuje siê przepisy odnosz¹ce siê do uprawnieñ organu nadzoru w sto
ku do zak³adów ubezpieczeñ, okre lone w ustawie o dzia³alno ci ubezpieczeniowej. Przepisy o
nadzorowaniu w stosunku do organów zak³adu ubezpieczeñ stosuje siê odpowiednio do dyrekt
ora g³ównego oddzia³u, jego zastêpców i osoby wyznaczonej przez zagraniczny zak³ad ubezpiec
eñ do jego reprezentowania.
V. Rozwi¹zanie i likwidacja
Nb 652
Rozwi¹zanie g³ównego oddzia³u mo¿e nast¹piæ z inicjatywy samego zagranicznego zak³adu ubezp
jak i w wyniku dzia³ania instytucji zewnêtrznych. Przyczyn¹ rozwi¹zania mo¿e byæ wniosek m
nistra
STRONA 562
w³a ciwego do spraw instytucji finansowych na wniosek organu nadzoru o zarz¹dzenie lik
widacji g³ównego oddzia³u, w przypadku gdy:
l) dzia³alno æ zagranicznego zak³adu ubezpieczeñ jest prowadzona z naruszeniem przepisów pr
wa lub jest sprzeczna z planem dzia³alno ci,
2) zagraniczny zak³ad ubezpieczeñ nie spe³nia wiadczeñ ubezpieczeniowych na terenie Polsk
i albo spe³nia je z opó nieniem lub czê ciowo.
Powodem rozwi¹zania g³ównego oddzia³u mo¿e byæ równie¿ cofniêcie zezwolenia na prowadzenie
i ubezpieczeniowej. Minister w³a ciwy do spraw instytucji finansowych cofa zezwoleni
e, gdy zagraniczny zak³ad ubezpieczeñ w pañstwie, w którym znajduje siê jego siedziba:
l) utraci³ zezwolenie na prowadzenie dzia³alno ci ubezpieczeniowej,
2) zosta³ postawiony w stan likwidacji lub upad³o ci.
Minister w³a ciwy do spraw instytucji finansowych, na wniosek organu nadzoru, mo¿e cof
n¹æ zezwolenie na prowadzenie dzia³alno ci w zakresie jednej lub kilku grup ubezpieczeñ al
bo jednego lub kilku rodzajów ubezpieczeñ przez zagraniczny zak³ad ubezpieczeñ na teryto
rium Rzeczypospolitej Polskiej, je¿eli:
l) zagraniczny zak³ad ubezpieczeñ przesta³ spe³niaæ warunki niezbêdne do uzyskania zez
wolenia,
2) g³ówny oddzia³ prowadzi dzia³alno æ ubezpieczeniow¹ z naruszeniem przepisów prawa,
3) zagraniczny zak³ad ubezpieczeñ wyst¹pi³ do organu nadzoru z wnioskiem o cofniêcie zezwo
lenia, przy czym powinno byæ zagwarantowane zabezpieczenie interesów ubezpieczonych
dotycz¹ce w szczególno ci spe³nienia wiadczeñ i wyp³aty odszkodowañ.
Rozwi¹zanie g³ównego oddzia³u nastêpuje po przeprowadzeniu likwidacji. Likwidatorzy s¹ obow
ani do sk³adania sprawozdañ o przebiegu likwidacji w terminach 3-miesiêcznych; organ n
adzoru mo¿e ¿¹daæ przedstawiania sprawozdañ o przebiegu likwidacji w terminach krótszych or
z przekazywania dodatkowych informacji. W razie og³oszenia lub zarz¹dzenia likwidacj
i g³ównego oddzia³u niedopuszczalne jest zawieranie nowych umów ubezpieczenia, przed³u¿anie
umów zawartych lub podwy¿szanie sum ubezpieczenia. Umowy zawarte nie ulegaj¹ przed³u¿eniu.
W razie likwidacji przez zagraniczny zak³ad ubezpieczeñ dzia³alno ci na terytorium RP l
ub utraty zezwolenia na prowadzenie dzia³alno ci ubezpieczeniowej w kraju likwidator
em g³ównego oddzia³u jest jego dyrektor. Dyrektor ma obowi¹zek powiadomiæ ministra w³a ciwe
do spraw insty
STRONA 563
-tucji finansowych i og³osiæ trzykrotnie w gazecie ogólnopolskiej o okoliczno ciach utra
ty przez zagraniczny zak³ad ubezpieczeñ mo¿liwo ci prowadzenia dzia³alno ci ubezpieczeniowe
w terminie 14 dni od dnia utraty zezwolenia, otwarcia likwidacji lub og³oszenia u
pad³o ci. Je¿eli rodki stanowi¹ce pokrycie funduszu ubezpieczeniowego nie wystarczaj¹ na p
krycie wszystkich zobowi¹zañ za zgod¹ organu nadzoru zaspokojenie nie pokrytej czê ci nastê
uje z kaucji. Do likwidacji g³ównego oddzia³u stosuje siê odpowiednio przepisy: art. 461
§ 2, art. 464-466, 468--469,473--477 KSH.
W przypadku og³oszenia upad³o ci zagranicznego zak³adu ubezpieczeñ, pierwszeñstwo do zaspok
jenia z masy upad³o ci w kraju maj¹ nale¿no ci z tytu³u umów ubezpieczenia, zawartych przez
oddzia³ na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W przypadku og³oszenia upad³o ci zagra
nicznego zak³adu ubezpieczeñ do likwidacji dzia³alno ci g³ównego oddzia³u stosuje siê odpow
o przepisy rozp. Prezydenta RP z 24.10.1934 r. -Prawo upad³o ciowe (tekst jedno Dz.
U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.).
§ 17. Fundacje
Literatura: D. Bugajna-Sporczyk, J. Janson, Zak³adamy fundacjê. Praktyczny komentarz
do ustawy o fundacjach, Warszawa 1994; H. Ciach, Fundacje w ujêciu prawa polskieg
o na tle prawnoporównawczym, Lublin 1995; H. Ciach, Istota aktu fundacyjnego, NP 1
986, Nr 10; H. Ciach, O potrzebie dokonania zmian w polskim prawie fundacyjnym,
w: Gdañskie Studia Prawnicze 1999, t. V; H. Ciach, Pojêcie i rodzaje fundacji, PiP 1
987, Nr 2; K. D³u¿ak, Fundacje w praktyce notarialnej, Rej. 1992, Nr 2; H. Izdebski,
Fundacje i stowarzyszenia. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 1998; A. Kidyba, P
rowadzenie dzia³alno ci gospodarczej przez fundacje, PPR 1999, Nr 10; A. Kidyba, Ust
awa o fundacjach. Prawo o stowarzyszeniach, Warszawa 1997; M. Modrzejewska, Usta
wa o fundacjach po nowelizacji, PUG 1991, Nr 7; B. Niemirka, Statut fundacji, Wa
rszawa 1998; B. Sagan, .J: Strzêpka, Prawo o fundacjach. Komentarz, Katowice 1992;
L. Stecki, Fundacje, cz. 1-3, Toruñ 1996; A. Wasilewski, Prawna problematyka fund
acji. Zagadnienia podstawowe, PiP 1984, Nr 9; J. Zaporowska, J. Mazurkiewicz, Ce
l fundacji, MoP 1994, Nr 12; J. Zaporowska, J. Mazurkiewicz, Kapita³ za³o¿ycielski fun
dacji, . MoP 1998, Nr 6-7.
STRONA 564
I. Pojêcie i typy fundacji
Nb 653
Podstaw¹ dzia³alno ci fundacji jest ustawa o fundacjach, znowelizowana istotnie w 1991
r. Tradycyjnie przyjmuje siê, ¿e fundacja jest osob¹ prawn¹ typu zak³adowego, której subst
atem jest okre lony maj¹tek.
Wskazuj¹c na najistotniejsze cechy fundacji wyró¿niaj¹ce je jako specyficzn¹ grupê osób pra
ch, nale¿y wskazaæ realizacjê celów publicznych, wskazanych przez fundatora, na rzecz ni
eograniczonego krêgu destynatariuszy (odbiorców).
Bezsprzecznie wiêc mo¿na uznaæ, ¿e -wed³ug prawa polskiego -elementami konstytutywnymi fun
dacji s¹: maj¹tek (a nie cz³onkowie), cel publiczny, struktura organizacyjna nie maj¹ca
korporacyjnego charakteru, która jest wyposa¿ona w osobowo æ prawn¹. Artyku³ l FundU na pla
pierwszy wysuwa cel tworzenia fundacji. Jest on okre lony jako cel spo³ecznie lub g
ospodarczo u¿yteczny, zgodny z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej.
Ponadto w przepisie tym wskazuje siê przyk³adowo niektóre cele spo³ecznie lub gospodarcz
o u¿yteczne. Nale¿¹ do nich: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, o wiata i wychowa
nie, kultura i sztuka,
opieka i pomoc spo³eczna, ochrona rodowiska i zabytków. S¹ to cele wskazane przyk³adowo,
a wiêc nie ma przeszkód, aby tworzyæ fundacje w innym celu, byleby mia³ on charakter pub
liczny. W konsekwencji wiêc
mo¿emy przyj¹æ podzia³ fundacji na: publiczne i prywatne. Kryterium podzia³u jest tu cel,
w jakim mo¿e byæ ona utworzona. Je¿eli jest to cel wy³¹cznie prywatny i niezgodny z intere
sami RP, nie bêd¹cy spo³ecznie lub
gospodarczo u¿yteczny, to takie fundacje nie mog¹ byæ w Polsce tworzone (H. Cioch, Pojêc
ie, s. 70; ten¿e, Fundacje, s. 14).
Z innego punktu widzenia, tj. trybu tworzenia fundacji, mo¿na je po dzieliæ na funda
cje prawa prywatnego i publicznego. Te pierwsze tworzone s¹ na podstawie przepisów p
rawa prywatnego, tj. w drodze czynno ci prawnych, natomiast druga grupa fundacji t
worzona jest na podstawie ustaw lub aktów administracyjnych. Polski system tworzen
ia fundacji oparty jest na trybie tworzenia w drodze czynno ci prawnych (wyj¹tkiem
jest m.in. utworzenie fundacji Zak³ad Narodowy im. Ossoliñskich -na podstawie ustawy
z 5.1.1995 r. -Dz. U. Nr 23, poz. 121, choæ osobowo æ prawna zosta³a nabyta z chwil¹ wpis
ania do rejestru).
Z punktu widzenia prowadzonej przez fundacje dzia³alno ci gospodarczej mo¿emy dokonaæ po
dzia³u na fundacje non profit i not for profit.
W pierwszym przypadku dzia³alno æ non profit zwi¹zana jest z wewnêtrznym statutowym zakaze
m prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej albo
STRONA 565
§ 17. Fundacje
Z brakiem stosownych przepisów w statucie. W konsekwencji fundacje typu non profit
nie mog¹ prowadziæ dzia³alno ci gospodarczej, a ich maj¹tek tworzony jest w inny sposób, n
. wy³¹cznie z darowizn, zapisów, dotacji itp. Podjêcie dzia³alno ci gospodarczej wymaga wpi
ania do rejestru przedsiêbiorców KRS. Po spe³nieniu warunków przewidzianych w przepisach
staj¹ siê one przedsiêbiorcami.
Fundacje not For profit mog¹ prowadziæ dzia³alno æ gospodarcz¹ po spe³nieniu okre lonych wa
ale wszelkie rodki uzyskane w ten sposób musz¹ byæ przeznaczone na dzia³alno æ statutow¹.
II. Utworzenie fundacji
1. Uwagi ogólne
Nb 654
Powstanie fundacji wi¹¿e siê z wieloma czynno ciami faktycznymi i prawnych. Do utworzeni
a fundacji mo¿e doj æ tylko po dokonaniu nastêpuj¹cych czynno ci:
1) o wiadczeniu aktu fundacyjnego,
2) uchwaleniu statutu,
3) wpisaniu do KRS.
Fundacji nie mo¿e tworzyæ Skarb Pañstwa (art. 23 ustawy z 26.11.1998 r. o finansach pu
blicznych -Dz.U. Nr 155, poz. 1014 ze zm.).
2. Akt fundacyjny
Nb 655
Akt fundacyjny jest aktem woli, bêd¹cym jednym z elementów kreuj¹cych fundacjê. Zgodnie z
art. 3 ust. l FundU, o wiadczenie woli o ustanowieniu fundacji powinno byæ z³o¿one w for
mie aktu notarialnego. Sam akt fundacyjny nie tworzy fundacji, ale jest o wiadczen
iem zmierzaj¹cym do jej utworzenia. Akt fundacyjny jest czynno ci¹ prawn¹ o charakterze
zobowi¹zuj¹cym, realizowanym pod warunkiem zawieszaj¹cym (H. Cioch, Istota, s. 20; ina
czej SN w post. z 8.12.1992 r., I CRN 182/92, OSN 1992, poz. 139). Powstaje wiêc w
ten sposób zobowi¹zanie fundatora do przekazania maj¹tku na rzecz fundacji, pod warun
kiem ¿e zostanie ona zarejestrowana. W konsekwencji mo¿liwe bêdzie cofniêcie aktu fundac
yjnego, ale tylko do momentu zarejestrowania fundacji.
Nb 656
Akt fundacyjny mo¿e byæ dokonany inter vivos (miêdzy ¿yj¹cymi) albo mortis causa (na wypad
ek mierci) przez osoby fizyczne. Art. 2 ust. l FundU dopuszcza tworzenie fundacji
inter vivos tylko przez osoby fizycz-
STRONA 566
-ne i osoby prawne niezale¿nie od ich obywatelstwa i miejsca zamieszkania, siedzib
y w Polsce lub za granic¹ (L. Stecki, Fundacja, t. I, s. 71 i nast., 91 i nast.).
Osoby fizyczne powo³uj¹ce fundacjê powinny mieæ pe³n¹ zdolno æ do czynno ci prawnych. W¹tpl
ie powstaj¹ na tym tle, to niedopuszczalno æ tworzenia fundacji przez handlowe spó³ki osob
owe, które mog¹ wszak¿e nabywaæ prawa i zaci¹gaæ zobowi¹zania. Utworzenie fundacji mo¿e odb
obi cie, ale równie¿, je li pe³nomocnictwo bêdzie mia³o formê aktu notarialnego -przez pe³n
(s³usznie SN w post. cytowanym wy¿ej; inaczej H. Ciach, Istota, s. 23). Status fund
atora nale¿y odró¿niæ od statusu donatora. Osoby dofinansuj¹ce fundacjê ju¿ po jej zarejest
aniu nie uzyskuj¹ statusu fundatora, choæby wchodzi³y w sk³ad organów, który wskazuje na ta
i status (np. rada fundatorów).
Nb 657
Elementami przedmiotowo istotnymi aktu fundacyjnego s¹:
l) wola utworzenia fundacji,
2) okre lenie celu fundacji,
3) okre lenie maj¹tku przeznaczonego na realizacjê celów.
Tylko zaistnienie wszystkich przes³anek powoduje, ¿e akt fundacyjny spe³nia wymogi for
malne i materialne. O wiadczenie woli o utworzeniu fundacji jest wa¿ne i skuteczne,
je¿eli nie zachodz¹ przypadki wadliwego funkcjonowania mechanizmu woli (gro ba, brak wi
adomo ci i swobody, b³¹d sensu stricto) lub przejawu woli na zewn¹trz (pozorno æ, pomy³ka).
li wiêc nie zachodz¹ przes³anki okre lone w art. 82-89 KC oraz art. 58 KC, w o wiadczeniu
woli wyra nie i prawid³owo okre li siê cele fundacji i maj¹tek przeznaczony na realizacjê t
ch celów -o wiadczenie woli o utworzeniu fundacji jest wa¿ne. Jak ju¿ by³a o tym mowa, cel
e musz¹ byæ spo³eczne lub gospodarczo u¿yteczne i zgodne z podstawowymi interesami Rzecz
ypospolitej Polskiej (A. Kidyba, Ustawa, s. 21-22).
Nb 658
W przypadku czynno ci inter vivos dopóki fundator ¿yje, mo¿e on zmieniæ cel fundacji (je¿el
jednak fundacja jest utworzona mortis causa, celu zmieniæ nie mo¿na). Ponadto, zgod
nie z art. 5 ust. l Fun9U, fundator mo¿e dopu ciæ zmianê celu, np. przez organy fundacji
, po spe³nieniu warunków okre lonych w statucie. Dotyczyæ to mo¿e rozszerzenia celów dzia³a
i fundacji, konkretyzacji tych celów, wy³¹czenia celów, które sta³y siê sprzeczne z prawem
o utraci³y publiczny charakter, lub sta³y siê niewykonalne. W przypadku osób prawnych, j
e¿eli wyra nie nie zastrze¿ono wa¿no ci zmiany celu w statucie, likwidacja osoby prawnej f
undatora (jednego z fundatorów) uniemo¿liwia zmianê celu. Wystêpuje tu element trwa³o ci ce
u fundacji. Ostatnim elementem aktu fundacyjne-
STRONA 567
-go jest okre lenie maj¹tku, który musi byæ nierozerwalnie zwi¹zany z celem, jaki fundacja
ma realizowaæ. Zobowi¹zanie w akcie do przeniesienia okre lonych rodków maj¹tkowych rodzi
zobowi¹zanie po stronie fundatora do tego wiadczenia. Niewniesienie maj¹tku do fundac
ji stanowi podstawê wykre lenia fundacji z rejestru wobec braku substratu dzia³ania (l
. Zaporowska, l. Mazurkiewicz, Cel, s. 356).
Wydzielenie maj¹tku i wniesienie go do fundacji ma charakter jednora- 659 zowy i o
d momentu zarejestrowania nieodwracalny. Nie ma mo¿liwo ci wycofania maj¹tku z fundacj
i, nie jest dopuszczalne rozporz¹dzenie maj¹tkiem fundacji przez fundatora (A. Wasil
ewski, Prawna, s. 32).
Istnieje wiêc podstawowa ró¿nica -o czym czêsto zapomina siê w praktyce -miêdzy fundacj¹ a
ymi osobami prawnymi, spó³kami kapita³owymi w szczególno ci polegaj¹ca na braku mo¿liwo ci
ania maj¹tku wniesionego do fundacji, ale równie¿ czerpania z tego maj¹tku korzy ci. Dyspo
nowanie maj¹tkiem fundacji bêdzie mo¿liwe tylko przez organy fundacji (fundator mo¿e byæ ró
nie¿ organem), zgodnie z celami fundacji. Art. 3 ust. 3 FundU wskazuje na przyk³adow
e sk³adniki maj¹tku s³u¿¹ce realizacji celów: pieni¹dze, papiery warto ciowe, oddane na w³a
y ruchome i nieruchome. Z pewno ci¹ jest to wyliczenie przyk³adowe i listê tê mo¿na uzupe³n
przez ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych na okre lonych sk³adnikach swego ma
j¹tku, uzyskanie praw maj¹tkowych (najem, dzier¿awa, leasing, u¿yczenie), praw maj¹tkowych
na dobrach niematerialnych: prawa do patentu, z rejestracji wzoru u¿ytkowego, prz
emys³owego, znaku towarowego czy w koñcu know-how (zob. M. Modrzejewska, Ustawa, s.
98). Chodzi wszak¿e o to, aby owe sk³adniki maj¹tku mia³y okre lon¹ warto æ maj¹tkow¹ zdoln
y³y mo¿liwe do ustanowienia lub by³y zbywalne i stanowi³y w³asno æ fundatora.
Nb 660
Akt fundacyjny powinien mieæ formê aktu notarialnego, je¿eli dokonywany jest inter viv
os (K. D³u¿ak, Fundacje, s. 66 i nast.). Nie jest wymagana taka forma, je¿eli ustanowi
enie fundacji nastêpuje w testamencie. Wskazane powy¿ej sk³adniki aktu fundacyjnego st
anowi¹ jego minimaln¹
tre æ. Mo¿liwe jest rozbudowanie tre ci tego aktu, wówczas przybiera on . formê bardziej ro
budowan¹.
3. Statut fundacji
Nb 661
Statut fundacji nale¿y wyra nie odró¿niæ od aktu fundacyjnego. Statut jest obok ustawy wyz
nacznikiem zdolno ci prawnej fundacji (art. 38 KC).
STRONA 568
Statut jest jednym z elementów konstytutywnych tworzonej fundacji. Jest zbiorem pr
zepisów prawa, które ustanawia fundator lub osoba przez niego upowa¿niona i w stosunka
ch wewnêtrznych pe³ni funkcjê regulatora funkcjonowania fundacji (mo¿e byæ konkretyzowany
regulaminami). W stosunkach zewnêtrznych za , tak jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, jest j
ednym z wyznaczników zdolno ci prawnej fundacji. Chocia¿ ustawa nie wskazuje na ¿adn¹ szcz
ególn¹ formê, wydaje siê, ¿e powinien on mieæ formê pisemn¹, choæby z tego powodu, ¿e musi
o wniosku o wpis do rejestru. Wyj¹tkowo fundator mo¿e odst¹piæ od osobistego ustalania s
tatutu i upowa¿niæ do tego inn¹ osobê fizyczn¹ lub prawn¹. Art. 5 FundU wskazuje na element
przedmiotowo istotne statutu (essentialia negotii). Nale¿¹ do nich:
l) nazwa,
2) siedziba,
3) maj¹tek,
4) cele,
5) zasady, formy, zakres dzia³alno ci fundacji,
6) sk³ad i organizacja zarz¹du, jego sposób powo³ania,
7) prawa i obowi¹zki cz³onków zarz¹du.
Statut mo¿e zawieraæ równie¿ inne postanowienia, dotycz¹ce:
l) prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej przez fundacjê,
2) dopuszczalno ci i warunków po³¹czenia z inn¹ fundacj¹,
3) dopuszczalno ci i warunków zmiany celu lub statutu fundacji,
4) mo¿liwo ci ustanowienia, obok zarz¹du, innych organów fundacji,
5) okre lenia przeznaczenia rodków maj¹tkowych po likwidacji fundacji.
Fundator w statucie lub poza nim mo¿e wskazaæ ministra w³a ciwego ze wzglêdu na cele funda
cji. Je¿eli nie odbywa siê to w statucie, to odrêbne o wiadczenie powinno byæ do³¹czone do
tutu i zg³oszone do rejestru.
Nb 662
Ze wzglêdu na niezbyt rozbudowan¹ tre æ FundU, wa¿ne jest prawid³owe okre lenie i odpowiedn
szczegó³owo æ statutu fundacji (D. Bugajna-Sporczyk, l. Janson, Zak³adamy, s. 29 i nast.).
W statucie nale¿y powtórnie okre liæ cel dzia³ania fundacji i maj¹tek przeznaczony na real
zacjê tych celów (L. Stecki, Fundacja, t.l, s. 201 i nast.). Nale¿y to wyt³umaczyæ tym, ¿e
tatut jest dostêpny dla osób trzecich, w ramach jawno ci formalnej rejestru. Rejestr j
est jawny i dostêpny dla osób trzecich.
Problemem, o którym bêdzie mowa przy omawianiu problematyki prowadzenia dzia³alno ci gos
podarczej przez fundacje, jest relacja miêdzy okre lonym celem fundacji a zasadami i
metodami prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej. Zbie¿no æ tych okre leñ wcale nie musi ozn
aæ wykorzystywania tej samej metody w dzia³alno ci. Dlatego te¿ praktyka s¹du rejestrowego
w tym zakresie budzi w¹tpliwo ci. S¹d rejestrowy odmawia rejestracji fundacji (lub od
powiednich zmian statutu), je¿eli okre lenie celów statutowych i sposobu realizacji ce
lu gospodarczego s¹ zbie¿ne.
STRONA 569
4. Wpis do rejestru
Nb 663
Aktem wieñcz¹cym powstanie fundacji jest wpis do rejestru. Fundacje s¹ wpisywane do KR
S, do rejestru stowarzyszeñ, innych organizacji spo³ecznych i zawodowych, fundacji o
raz publicznych zak³adów opieki zdrowotnej -art. 49-54 KrRejSU. Je¿eli fundacja prowad
zi dzia³alno æ gospodarcz¹, jest te¿ wpisywana do rejestru przedsiêbiorców. Wpis ten ma cha
ter konstytutywny i z t¹ chwil¹ powstaje osoba prawna. Wniosek o wpis powinien byæ z³o¿ony
przez fundatora lub zarz¹d fundacji. Po wpisie do rejestru uprawnienie takie ma z
arz¹d fundacji, w pewnych sytuacjach minister w³a ciwy ze wzglêdu na zakres dzia³alno ci, w
wy wojewoda, a w sytuacji zawieszenia zarz¹du -zarz¹dca przymusowy. Poza wnioskiem o
wpis powinny byæ do³¹czone:
l) akt fundacyjny,
2) statut fundacji,
3) o wiadczenie fundatora w sprawie wskazania w³a ciwego ze wzglêdu na cel fundacji mini
stra nadzoruj¹cego (je li nie jest to ujête w statucie).
Wpisy do rejestru nie podlegaj¹ obowi¹zkowi og³oszenia w Monitorze S¹dowym i Gospodarczy
m. W przypadku podjêcia dzia³alno ci gospodarczej fundacja powinna byæ jednocze nie wpisan
a do rejestru przedsiêbiorców (art. 50 KrRejSU). Co do zasad zwi¹zanych z wpisem por.
Nb. 63.
III. Dzia³alno æ fundacji
1. Prowadzenie spraw, reprezentacja, podejmowanie uchwal
Nb 664
Fundacja, tak jak ka¿da osoba prawna, dzia³a przez organy. Jednak¿e nale¿y stwierdziæ, ¿e r
zwi¹zanie przyjête w ustawie o fundacjach w tym zakresie jest nietypowe. Art. 5 ust.
l w zw. z art. la FundU przewiduje tylko jeden organ obligatoryjny fundacji: za
rz¹d. Jest to wiêc rozwi¹zanie specyficzne przyjête w stosunku do wiêkszo ci osób prawnych,
których istnieje wielo æ organów.
Nb 665
Z punktu widzenia dzia³ania przez organy, mo¿emy wyró¿niæ organy:
l) obligatoryjne,
2) fakultatywne.
Organem obligatoryjnym ustawowym jest zarz¹d. Organy fakultatywne to te organy, któr
ych utworzenie jest mo¿liwe, ale nie jest obowi¹zkowe i zale¿y od woli fundatora. Najc
zê ciej takimi organami s¹ rady fundacji, rady fundatorów, rady nadzorcze, komisje itp.
STRONA 570
Skonstruowany system organów, spo ród których tylko zarz¹d jest obligatoryjny, nie powinie
n prowadziæ do sytuacji, w której ten organ jest upowa¿niony, np. do powo³ywania organów,
które by³yby dla niego nadzorcze, chyba ¿e pó niejszy zakres kompetencji i odpowiedzialno c
wy³¹cza w tym zakresie niebezpieczeñstwo dzia³ania naruszaj¹cego prawo i statut.
Nb 666
Zarz¹d (równie¿ inne organy) mo¿e byæ jednoosobowy i kolegialny. Nie jest s³uszna teza SN w
post. z 8.12.1992 r. (I CRN 1982/92, OSN 1992, poz. 139), w której przyjmuje siê, ¿e z
arz¹d mo¿e byæ tylko wieloosobowy. Brak jest jakichkolwiek przes³anek i prawid³owych argum
entów dla obrony takiej tezy.
Zarz¹d, w przypadku je¿eli jest jedynym organem, posiada pe³niê kompetencji zarz¹dzaj¹co-re
rezentacyjnych, uchwa³odawczych itd. Jego kompetencje mog¹ byæ ograniczone przez podmi
oty zewnêtrzne w ramach pe³nionego nadzoru. Je¿eli jest natomiast jednym z organów, obow
i¹zuje zasada domniemania kompetencji zarz¹du. Oznacza to, ¿e kompetencje pozosta³ych or
ganów powinny byæ wymienione enumeratywnie, natomiast wszystko, co nie jest zastrze¿on
e dla tych organów nale¿y do kompetencji zarz¹du. Zgodnie z art. 10 FundU, zarz¹d fundac
ji kieruje jej dzia³alno ci¹ oraz reprezentuje fundacjê na zewn¹trz. Pojêcie kierowania i r
prezentacji jest zgodne z uprzednio wyja nionym znaczeniem tych terminów. Przyznanie
zarz¹dowi wspomnianych kompetencji oznacza równie¿ zakaz przenoszenia kompetencji w z
akresie reprezentacji na inny organ. Fundacja mo¿e byæ reprezentowana poza tym przez
pe³nomocników lub przedstawicieli ustawowych (kuratora -art. 42 KC, zarz¹dcê przymusowe
go -art. 14 FundU). Odrêbnym zagadnieniem jest przekazanie innym organom prawa wyr
a¿ania zgody na dokonanie okre lonych czynno ci prawnych. W przypadku dokonania czynno c
i prawnej bez zgody innego organu per analogiam nale¿y stosowaæ art. 103 KC, tj. w p
rzypadku przekroczenia granic umocowania przez zarz¹d lub dzia³ania bez umocowania w
a¿no æ umowy zale¿eæ bêdzie od potwierdzenia jej przez inny organ. Mamy do czynienia z czyn
o ci¹ prawn¹ kulej¹c¹ (negotium claudicans). Potwierdzenie tej czynno ci czyni j¹ skuteczn¹
unc. W braku potwierdzenia jest ona nieskuteczna od samego pocz¹tku, tj. od chwili
jej podjêcia. Je¿eli z kolei do wa¿no ci czynno ci prawnej dokonanej przez fundacjê potrze
na by³aby zgoda osoby trzeciej, zastosowanie ma art. 63 KC, z analogicznymi skutka
mi.
Natomiast prawo kierowania fundacj¹ mo¿e byæ przenoszone na inne osoby, w szczególno ci po
przez przekazanie okre lonej liczby spraw do kompetencji czy akceptacji innych org
anów.
STRONA 571
Sposób kierowania fundacj¹ i jej reprezentacja uzale¿nione s¹ od postanowieñ statutu. Mo¿e
yæ wiêc dokonany podzia³ czynno ci miêdzy poszczególnych cz³onków zarz¹du czy inne organy.
dokonywania czynno ci prawnych zale¿¹ równie¿ od postanowieñ statutu. Reprezentacja mo¿e by
reprezentacj¹ jednoosobow¹ lub ³¹czn¹. Reprezentacja ³¹czna mo¿e odnosiæ siê do cz³onków za
zarz¹du i pe³nomocników. W przypadku ustalenia reprezentacji ³¹cznej i niezastosowania siê
do jej wymogów zastosowanie mieæ bêdzie art. 58 KC ze skutkiem niewa¿no ci bezwzglêdnej. Po
adto w przypadku przekroczenia granic umocowania przez osoby tworz¹ce organ zastos
owanie mo¿e mieæ art. 39 § l KC.
Nb 667
Ograniczenie swobody dzia³ania organów mo¿e wi¹zaæ siê z wyst¹pieniem do s¹du o uchylenie u
zarz¹du fundacji lub o wstrzymanie wykonania uchwa³y do czasu rozstrzygniêcia sprawy.
Legitymacjê do wyst¹pienia do s¹du maj¹ w³a ciwy minister nadzoruj¹cy lub wojewoda, gdy uch
zarz¹du fundacji pozostaj¹ w ra¿¹cej sprzeczno ci z celami fundacji, postanowieniami statu
tu, przepisami prawa.
Nb 668
Poza prezentowanym dzia³aniem fundacji przez zarz¹d, mog¹ mieæ miejsce sytuacje, w których
zarz¹d dzia³aæ nie mo¿e. Wówczas nie ma prostego przeniesienia kompetencji na inne organy
. Zastosowanie mieæ wówczas bêdzie art. 42 KC. W innym przypadku, gdy zarz¹d fundacji zo
staje zawieszony w czynno ciach, s¹d wyznacza zarz¹dcê przymusowego (L. Stecki, Fundacja
, t. I, s. 237). Zakres jego kompetencji jest analogiczny do kompetencji zarz¹du:
tj. kierowanie, reprezentacja fundacji, ale tylko w takich sprawach, które maj¹ uzd
rowiæ sytuacjê w fundacji. Zawieszenie w czynno ciach nie oznacza odwo³ania zarz¹du, ale o
dsuniêcie go na pewien okre lony przez s¹d okres od prac w fundacji. S¹d uchyla swoje po
stanowienie o zawieszeniu zarz¹du i wyznaczeniu zarz¹dcy przymusowego na wniosek zar
z¹du, je¿eli z okoliczno ci wynika, ¿e nie zachodz¹ ju¿ warunki bêd¹ce powodem zawieszenia.
ca przymusowy nie jest -podobnie jak likwidator fundacji -jej organem, ale jej p
rzedstawicielem ustawowym.
2. Prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej
Nb 669
Zagadnieniem najbardziej kontrowersyjnym zarówno w teorii, jak i praktyce jest pro
wadzenie dzia³alno ci gospodarczej przez fundacje. Oczywi cie istota dzia³alno ci fundacji
wi¹¿e siê przede wszystkim z realizacj¹ celów niezarobkowych. Dzia³alno æ gospodarcza winn
zia³alno ci¹ jedynie akcesoryjn¹ w stosunku do dzia³alno ci celowej.
STRONA 572
Mo¿emy przyj¹æ, ¿e dzia³alno æ fundacji mo¿na podzieliæ na:
l) dzia³alno æ celow¹ (niegospodarcz¹),
2) dzia³alno æ gospodarcz¹.
Dzia³alno æ celowa oznacza tê dzia³alno æ, która jest nakierowana na cel, w jakim fundacja
utworzona (H. Ciach, O potrzebie, s. 68). Dzia³alno æ gospodarcza jest równie¿ dzia³alno c
atutow¹, je¿eli j¹ dopuszcza statut. Je¿eli wiêc fundator decyduje siê na wariant nieprowad
enia dzia³alno ci gospodarczej przez fundacjê, to rodki na realizacjê dzia³alno ci celowej
g¹ pochodziæ z maj¹tku, w jaki fundacja zosta³a wyposa¿ona, i dochodów z tego maj¹tku. Mo¿e
aæ siê on na tyle powa¿ny, ¿e bêdzie wystarcza³ na realizacjê celów fundacji. Ponadto rodk
g¹ pochodziæ z dotacji, zbiórek, spadków, darowizn, zapisów, programów pomocowych, dotacji
elowych itp. Jednak¿e polskie realia zwi¹zane z brakiem dostêpu do znacznych rodków oraz
z brakiem tradycji ³o¿enia na cele fundacyjne powoduj¹, ¿e dodatkowym, czêsto g³ównym ród³
fundacji, jest w³asna dzia³alno æ gospodarcza. Wy³¹czenia lub ograniczenia wystêpuj¹ce wob
zelkich podmiotów w prowadzeniu dzia³alno ci gospodarczej maj¹ równie¿ zastosowanie do fund
cji.
Ponadto podjêcie dzia³alno ci w dziedzinach okre lonych w przepisach PrGosp wymaga uzysk
ania koncesji lub nastêpuje na podstawie wielu innych aktów prawnych, np. zezwolenia
. Fundacja wiêc bêdzie mog³a w ramach swojej dzia³alno ci gospodarczej wykonywaæ tylko te c
ynno ci, które nie s¹ zabronione przez prawo.
Nb 670
Z przepisów ustawy o fundacjach wynika, ¿e podjêcie prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej
przez fundacjê jest mo¿liwe po spe³nieniu kilku warunków:
l) dzia³alno æ gospodarcza i jej zasady zostan¹ okre lone w statucie,
2) dzia³alno æ bêdzie prowadzona tylko w rozmiarze s³u¿¹cym jej celom,
3) na dzia³alno æ gospodarcz¹ zostanie przeznaczona kwota co najmniej 1000 z³,
4) fundacja zostanie wpisana do rejestru przedsiêbiorców KRS.
W statucie nale¿y okre liæ zarówno rodzaj, jak i zakres prowadzonej dzia³alno ci gospodarcz
j fundacji. Nale¿y to rozumieæ w ten sposób, ¿e ustalone jest, jaki typ dzia³alno ci gospod
rczej bêdzie przez ni¹ prowadzony (dzia³alno æ handlowa, us³ugowa, produkcyjna) i w jaki sp
sób bêdzie siê to odbywa³o. Chodzi tu przede wszystkim o to, czy bêdzie to realizowane prz
ez wyodrêbnion¹ jednostkê, czy bez wyodrêbnienia organizacyjnego. Okre lenie zakresu prowa
dzonej dzia³alno ci gospodarczej jest utrudnione. Mo¿liwe s¹ oczywi cie okre lenia zakresu,
np. osi¹gniêtym obrotem, poziomem zysku, sprzeda¿y. Jednak¿e trudno ci w okre laniu zakre-
STRONA 573
-su prowadzonej dzia³alno ci gospodarczej ju¿ w fazie tworzenia fundacji, wymóg ten os³abi
aj¹. Wymogi powy¿sze musz¹ byæ zarejestrowane w rejestrze. Po wpisaniu fundacji, która pro
wadzi dzia³alno æ gospodarcz¹ do rejestru przedsiêbiorców KRS, staje siê ona przedsiêbiorc¹
ega przepisom PrGosp. Nie jest to jednak dzia³alno æ uboczna w rozumieniu przepisów PrGo
sp, gdy¿ albo spe³nia ona warunki bycia przedsiêbiorc¹, albo te¿ nie.
Nb 671
Rozmiar dzia³alno ci gospodarczej fundacji nie zosta³ wyra nie ograniczony (A. Kidyba, U
stawa, s. 44). Chodzi tu o tak¹ skalê prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej, jaka potenc
jalnie mo¿e s³u¿yæ realizacji celów statutowych. im wiêksza skala realizacji celów statutow
, tym wiêksza mo¿liwa skala prowadzonej dzia³alno ci gospodarczej. Nie jest w zwi¹zku z ty
m prawid³owe zachwianie tych proporcji i prowadzenie bardzo rozbudowanej dzia³alno ci
gospodarczej w stosunku do nik³ego stopnia realizacji celów podstawowych. Jednak¿e zaw
sze bêdzie to okre lenie nie cis³e, maj¹ce wymiar jedynie intencji. Dopiero w trakcie prow
adzonej dzia³alno ci bêdzie mo¿na stwierdziæ, czy granica ta zosta³a przekroczona czy te¿ n
Ostatnim wymogiem legalnego podjêcia dzia³alno ci gospodarczej jest przekazanie okre lon
ych kwot na dzia³alno æ gospodarcz¹. Minimum utrzymane w ustawie o fundacjach jest karyk
aturalne i nie spe³nia ¿adnej
istotnej funkcji. Stosowne stwierdzenie o przekazaniu rodków na dzia³alno æ gospodarcz¹ mo
byæ okre lone w statucie lub poza nim. Przepis o zamiarze prowadzenia dzia³alno ci gospo
darczej, rodzaju, metodach, zakresie powinien byæ okre lony zawsze w statucie, natom
iast przekazanie rodków mo¿e odbyæ siê równie¿ w formie odrêbnego o wiadczenia woli fundat
a statutem.
Nb 672
W praktyce s¹du rejestrowego powsta³a tendencja do odmowy wpisu fundacji, która okre li³a
podobne lub analogiczne cele statutowe i sposób ich realizacji. Cele te powinny byæ
rozdzielone. Nie mo¿na jednak zasadnie twierdziæ, ¿e prowadzenie np. szkoleñ jako cel id
ealny wyklucza prowadzenie szkoleñ jako dzia³alno æ gospodarcz¹ (A. Kidyba, Prowadzenie, s
. 3 i nast.). Wystarczy, aby cel statutowy realizowany by³ np. bez pobierania op³at
lub z op³atami obni¿onymi (np. szkolenia dla bezrobotnych), podczas gdy szkolenie ko
mercyjne bêdzie realizowane w ramach prowadzonej dzia³alno ci gospodarczej. Innym zaga
dnieniem istotnym z punktu widzenia prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej przez fund
acje jest uznanie fundacji za przedsiêbiorcê. O tym, kto jest przedsiêbiorc¹ decyduje us
tawa -Prawo dzia³alno ci gospodarczej, w której wskazuje siê wy-
STRONA 574
-ra nie na cel zarobkowy. Je¿eli wiêc fundacja podejmuje dzia³alno æ gospodarcz¹ i zostanie
isana do rejestru przedsiêbiorców, mo¿na uznaæ j¹ za przedsiêbiorcê.
Nb 673
Od podejmowanej dzia³alno ci gospodarczej we w³asnym imieniu nale¿y odró¿niæ podejmowanie w
ej dzia³alno ci z innymi podmiotami na podstawie umów, np. spó³ki cywilnej. Nie mo¿na uznaæ
dzia³alno æ gospodarcz¹ fundacji tworzenia spó³ek z o.o., akcyjnych, a tak¿e jawnych i kom
ytowych, te bowiem we w³asnym imieniu nabywaj¹ prawa i zaci¹gaj¹ zobowi¹zania. Dzia³alno æ
darcza jest wiêc prowadzona poprzez te spó³ki, a nie fundacjê. Konsekwencj¹ powy¿szych uwag
jest zaliczenie fundacji prowadz¹cych dzia³alno æ gospodarcz¹ do grupy fundacji not for pr
ofit, a wiêc tych, które prowadz¹ dzia³alno æ gospodarcz¹ i rodki zarówno z dzia³alno ci g
, jak i innej formy powiêkszania maj¹tku zostaj¹ przekazane na dzia³alno æ statutow¹.
Nb 674
Dzia³alno æ gospodarcza fundacji mo¿e byæ prowadzona poprzez wyodrêbnion¹ jednostkê albo be
drêbnienia organizacyjnego. Dzia³alno æ gospodarcza prowadzona mo¿e byæ przez jedn¹ lub kil
jednostek organizacyjnych (oddzia³ów, zak³adów), realizuj¹cych funkcje gospodarcze. Powinn
y byæ one wyodrêbnione organizacyjnie i finansowo. Kierowanie tak¹ struktur¹ wewnêtrzn¹ pow
erzone mo¿e byæ kierownikowi tej dzia³alno ci, odpowiednio umocowanemu, ale mo¿e to czyniæ
nie¿ bezpo rednio zarz¹d lub który z cz³onków zarz¹du. W przypadku prowadzenia dzia³alno c
drêbnienia organizacyjnego dzia³alno ci¹ tak¹ kieruje zarz¹d. Konieczne jest wtedy wyodrêbn
ie finansowe prowadzonej dzia³alno ci gospodarczej (por. A. Kidyba, Fundacje, s. 5).
IV. Nadzór nad fundacjami
Nb 675
Zgodnie z ustaw¹, bezpo redni nadzór nad dzia³alno ci¹ fundacji sprawuje s¹d rejestrowy. Or
y administracji pañstwowej maj¹ jedynie nadzór po redni. Dotyczy to zarówno w³a ciwego mini
a (wskazanego przy tworzeniu fundacji), jak i wojewodów w³a ciwych ze wzglêdu na siedzibê
i obszar dzia³ania fundacji. Je¿eli fundacja prowadzi dzia³alno æ na terenie ca³ego kraju,
o wojewodzie przys³uguj¹ uprawnienia tylko w odniesieniu do "swojego województwa". Upr
awnienia te realizowane s¹ w porozumieniu z w³a ciwym ministrem. Je¿eli fundacja dzia³a na
terenie jednego województwa, to realizuje je analogicznie. W ten sposób powsta³ podwójn
y system nadzoru nad fundacjami, nios¹cy niebezpieczeñstwo zbytecznej inge-
STRONA 575
-rencji organów administracji pañstwowej szczebla wojewódzkiego w dzia³alno æ fundacji. W r
mach nadzoru pañstwowego -realizowanego przez w³a ciwego ministra lub wojewodê -mog¹ oni:
1) sk³adaæ wnioski o wydanie przez s¹d postanowienia w sprawie zgodno ci dzia³ania fundacj
i z przepisami prawa i statutem oraz celem, w jakim fundacja zosta³a utworzona (ar
t. 12 ust. l FundU);
2) wyst¹piæ do s¹du o uchylenie uchwa³y zarz¹du z powodów, o których mowa by³a w pkt. l;
3) wystêpowaæ do s¹du o wstrzymanie wykonania uchwa³y do czasu rozstrzygniêcia sprawy;
4) wystêpowaæ do s¹du o zawieszenie zarz¹du fundacji, je¿eli jej dzia³ania s¹ sprzeczne z p
em, statutem lub celem fundacji;
5) wystêpowaæ z wnioskiem o likwidacjê fundacji, je¿eli statut nie przewiduje likwidacji
lub postanowienia statutu nie s¹ wykonywane.
V. Likwidacja
Nb 676
Ustawa o fundacjach przewiduje dwie podstawowe przyczyny likwidacji fundacji. Na
le¿¹ do nich: osi¹gniêcie celu, dla którego fundacja zosta³a utworzona, oraz wyczerpanie r
finansowych i maj¹tku fundacji (uchw. SN z 7.7.1993 r., III CZP 88/93, OSNC 1994,
Nr I, poz. 14). Zarówno zaj cie pierwszego, jak i drugiego przypadku wydaje siê byæ ocz
ywistym uzasadnieniem dla likwidacji. Je¿eli wiêc fundator utworzy³ fundacjê w celu wybu
dowania szko³y i cel ten zostanie osi¹gniêty, fundacja traci swój sens prawny (A. Kidyba
, Ustawa, s. 50). Zagadnienie zrealizowania takiego warunku bêdzie utrudnione, je¿el
i cele fundacji zosta³y okre lone szeroko, np. wspomaganie m³odych talentów, rozwój region
alny itp. W zwi¹zku z tym, ¿e proces ten nie bêdzie w³a ciwie nigdy zrealizowany, to powod
em likwidacji mo¿e byæ wyczerpanie siê rodków maj¹tkowych i finansowych.
Nb 677
Ustawa o fundacjach nie okre la zasad postêpowania likwidacyjnego, odsy³aj¹c w tym zakre
sie do statutu. Od fundatora -jako twórcy statutu (chyba ¿e czynno ci te powierzane s¹ i
nnej osobie -art. 6 FundU) -zale¿y, kto bêdzie likwidatorem. Mo¿e to byæ dotychczasowy z
arz¹d, mog¹ byæ wskazane inne osoby. W trakcie likwidacji fundacja dzia³a pod tak¹ sam¹ naz
z dodatkiem "w likwidacji". Fakt ten powinien byæ wpisany do rejestru, podobnie ja
k wpisanie likwidatorów. Ustawa o fundacjach nie nak³ada jednak wyra nie tego obowi¹zku.
Dzia³ania likwidatora, je li nie jest to inaczej szczegó³owo uregulowane w statucie, po
legaj¹ na spieniê¿eniu wszel-
STRONA 576
-kich aktywów fundacji (je¿eli zachodzi przypadek likwidacji w zwi¹zku z osi¹gniêciem celu
), ci¹gniêciu wierzytelno ci, sp³acie zobowi¹zañ (A. Kidyba, Ustawa, s. 52-53). Statut pow
en okre laæ przeznaczenie rodków maj¹tkowych pozosta³ych po likwidacji, je¿eli za tego ni
ni, orzeka o tym s¹d z uwzglêdnieniem celów, którym fundacja s³u¿y³a (art. 15 ust. 4 FundU)
wnioskiem o likwidacjê fundacji mo¿e wyst¹piæ -zgodnie z tym, co zosta³o ju¿ powiedziane -
iwy minister lub wojewoda. Mog¹ to uczyniæ tylko wówczas, gdy statut nie przewidywa³ lik
widacji lub postanowienia statutu nie by³y wykonywane. Ostatecznie to s¹d decyduje z
arówno o wszczêciu postêpowania likwidacyjnego, jak i wykre leniu z rejestru. W stosunku
do fundacji prowadz¹cych dzia³alno æ gospodarcz¹, mo¿na wszcz¹æ postêpowanie upad³o ciowe.
re lenia z rejestru fundacja traci osobowo æ prawn¹.
§ 18. Stowarzyszenia
Literatura: J. Blicharz, Pozycja prawna stowarzyszeñ -Studium prawnoadministracyjn
e, Wroc³aw 1990; H. Izdebski, Fundacje i stowarzyszenia. Komentarz. Orzecznictwo,
Warszawa 1998; A. Kidyba, Ustawa o fundacjach. Prawo o stowarzyszeniach, Warszaw
a 1997; J: Or³owska, Nowe prawo o stowarzyszeniach z obja nieniami, Warszawa 1989; M
. Wierzbowski, Nowe prawo o stowarzyszeniach, PiP 1989, Nr7.
I. Istota stowarzyszeñ
Nb 678
Stowarzyszenia, obok fundacji i partii politycznych, s¹ tymi jednostkami organizac
yjnymi, których cel podstawowy nie wi¹¿e siê z celem gospodarczym. Jednak¿e poprzez dopusz
czenie do podejmowania dzia³alno ci gospodarczej stowarzyszenia staj¹ siê przedmiotem za
interesowania prawa handlowego. Poza akcesoryjno ci¹ prowadzenia dzia³alno ci gospodarcz
ej, stowarzyszenia ró¿ni¹ siê jednak istotnie od fundacji oraz partii politycznych. Od t
ych pierwszych ró¿ni je przede wszystkim okoliczno æ, ¿e stowarzyszenia s¹ zbiorowo ci¹ osó
znych "przyobleczonych" w osobowo æ prawn¹, powi¹zanych z osob¹ prawn¹ stosunkiem cz³onkost
które to stowarzyszenia zaspokajaj¹ potrzeby i cele swoich
cz³onków. Liczba cz³onków stowarzyszenia da siê okre liæ cyfrowo i to w³a nie cz³onkowie s¹
stowarzyszenia, decyduj¹ o celach i dzia³alno ci stowarzyszeñ. Z kolei, w porównaniu z pa
rtiami politycznymi zanotowaæ mo¿na podobieñstwo zwi¹zane z cz³onkostwem w tych or-
STRONA 577
-ganizacjach -tak¿e s¹ form¹ realizacji prawa zrzeszania siê. Jednak¿e na mocy art. 7 ust.
1 pkt 5 PrStowU, przepisom tej ustawy nie podlegaj¹ partie polityczne, poddane od
rêbnej regulacji.
Stowarzyszenia s¹ form¹ zrzeszania siê przez obywateli polskich.
Zgodnie z art. 2 ust. 1 PrStowU, stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorz¹dnym, trw
a³ym zrzeszeniem, o celach niezarobkowych. W ustawie o fundacjach nie wskazano wyr
a nie na mo¿liwo æ tworzenia fundacji W celach niezarobkowych, ale wskazano wyra nie cele,
jakie fundacja ma realizowaæ. Natomiast w przypadku art. 2 ust. 1 PrStowU, cele t
e s¹ wyra nie okre lone jako niezarobkowe. Z definicji zacytowanej powy¿ej wynika, ¿e stow
arzyszenie jest organizacj¹:
1) dobrowoln¹,
2) samorz¹dn¹,
3) trwa³¹,
4) o celach niezarobkowych.
Dobrowolno æ stowarzyszenia oznacza mo¿liwo æ swobodnego tworzenia stowarzyszeñ, przystêpow
a do istniej¹cego stowarzyszenia oraz wystêpowania z niego. Dobrowolno æ stowarzyszeñ wi¹¿e
równie¿ z zakazem tworzenia stowarzyszeñ przyjmuj¹cych zasadê bezwzglêdnego pos³uszeñstwa c
obec w³adz (art. 6 ust. 1 PrStowU). Ponadto zasada ta oznacza, ¿e nikogo nie wolno z
muszaæ do udzia³u w stowarzyszeniu lub ograniczaæ jego prawa do wyst¹pienia z niego.
Samorz¹dno æ stowarzyszenia nale¿y wi¹zaæ z niezale¿no ci¹ od podmiotów zewnêtrznych i pe³n
wania decyzji przez swoje organy i cz³onków w sprawach stowarzyszenia. Ingerencja w
sprawy
stowarzyszenia mo¿e mieæ miejsce tylko wyj¹tkowo w sytuacji naruszenia prawa lub przep
isów statutu.
Trwa³o æ stowarzyszenia zwi¹zana jest z zasad¹ trwa³o ci celów. To cele decyduj¹ o istnieni
rzyszenia, a nie tylko jego cz³onkowie. Zmieniaj¹cy siê sk³ad cz³onków nie wp³ywa na istnie
stowarzyszenia. Niezarobkowy charakter stowarzyszenia oznacza, ¿e nie mo¿na nie tyl
ko utworzyæ stowarzyszenia, które mia³oby tylko cel zarobkowy, ale tak¿e zmieniæ jego char
akteru w trakcie dzia³ania tak, aby zarobkowy cel by³ podstawowy. Dopuszczalno æ prowadz
enia dzia³alno ci gospodarczej wi¹¿e siê równie¿ z bezwzglêdnym zakazem dzielenia miêdzy cz
acowanych dochodów. rodki te musz¹ byæ przeznaczone na cele statutowe.
Ograniczenie wolno ci stowarzyszeñ polega albo na ca³kowitym zakazie realizacji wskaza
nych celów przez dzia³anie w formie stowarzyszeñ, albo na reglamentacji (wy³¹czno ci) reali
owania konkretnych celów przez stowarzyszenie okre lone ustaw¹.
Prawo nie wymaga natomiast, by cele i sposoby realizacji przez stowarzyszenie zm
ie-
STRONA 578
-rzaj¹ce do rejestracji, musia³y byæ odmienne od celów i sposobów realizacji innego stowar
zyszenia ju¿ zarejestrowanego. Brak te¿ podstaw do przyjêcia domniemania wy³¹czno ci celów
posobów ich realizacji na korzy æ stowarzyszenia zarejestrowanego wcze niej (post. SA w
Krakowie z 13.6.1991 r., I ACR 100/91, PS 1993, Nr II, poz. 8).
Nb 679
Powy¿sze i kolejne uwagi odnosz¹ siê do stowarzyszeñ (sensu stricto), które podlegaj¹ zarej
strowaniu. Nie dotycz¹ natomiast tzw. stowarzyszeñ zwyk³ych. Stowarzyszenia zwyk³e chara
kteryzuj¹ siê tym, ¿e nie mog¹:
l) prowadziæ dzia³alno ci gospodarczej,
2) przyjmowaæ spadków, zapisów ani otrzymywaæ dotacji, a tak¿e korzystaæ z ofiarno ci publi
ej, a ich maj¹tek mo¿e pochodziæ tylko ze sk³adek cz³onkowskich,
3) osobowo ci prawnej,
4) zrzeszaæ osób prawnych,
5) ³¹czyæ siê w zwi¹zki stowarzyszeñ,
6) powo³ywaæ terenowych jednostek organizacyjnych.
Stowarzyszenie zwyk³e uzyskuje rodki na swoj¹ dzia³alno æ ze sk³adek cz³onkowskich.
II. Tworzenie stowarzyszeñ
1. Uwagi ogólne
Nb 680
Zasad¹ jest, ¿e stowarzyszenia mog¹ byæ tworzone przez obywateli polskich, którym przys³ugu
e pe³na zdolno æ do czynno ci prawnych i osoby te nie s¹ pozbawione praw publicznych. Wyj¹t
owo stowarzyszenia tworzyæ mog¹ ma³oletni w dwóch grupach: 16-18 lat i poni¿ej 16. roku ¿yc
a, pod warunkiem spe³nienia norm art. 3 ust. 2 i 3 PrStowU. Ponadto do stowarzysze
nia mog¹ przyst¹piæ cudzoziemcy, maj¹cy miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospoli
tej Polskiej, je¿eli statuty stowarzyszeñ przewiduj¹ tak¹ mo¿liwo æ. Nale¿y wyra nie odró¿n
stowarzyszeñ od nabycia cz³onkostwa w stowarzyszeniu. Tworzenie stowarzyszeñ jest pier
wotnym sposobem nabycia cz³onkostwa i ograniczone jest dla obywateli polskich, maj¹c
ych pe³n¹ zdolno æ do czynno ci prawnych i nie pozbawionych praw publicznych. Natomiast pó
jsze nabycie cz³onkostwa w stowarzyszeniu dopuszczalne jest dla szerszego krêgu podm
iotów, w tym równie¿ osób prawnych, a tak¿e cudzoziemców nie maj¹cych miejsca zamieszkania
olsce. Od zasady tworzenia stowarzyszeñ przez osoby fizyczne przewidziany jest jed
en wyj¹tek, wynikaj¹cy z ustawy o samorz¹dzie gminnym, zgodnie z któr¹ gminy mog¹ tworzyæ s
arzyszenia.
STRONA 579
Z tego punktu widzenia nale¿y odró¿niæ dwie grupy stowarzyszeñ:
1) stowarzyszenia osób fizycznych,
2) stowarzyszenia gmin.
Prawo o stowarzyszeniach zawiera równie¿ negatywne przes³anki podmiotowe, okre laj¹c w art
. 7 , jakie organizacje nie podlegaj¹ przepisom ustawy.
Nale¿¹ do nich:
1) organizacje spo³eczne, dzia³aj¹ce na podstawie odrêbnych ustaw lub umów miêdzynarodowych
(np. Polski Czerwony Krzy¿, Polski Zwi¹zek £owiecki, Zwi¹zek Ochotniczych Stra¿y Po¿arnych,
stowarzyszenia kultury fizycznej, kluby sportowe),
2) ko cio³y i inne zwi¹zki wyznaniowe oraz ich osoby prawne,
3) organizacje religijne, których sytuacja prawna jest uregulowana ustawami o stos
unku pañstwa do ko cio³ów i innych zwi¹zków,
4) komitety powstaj¹ce w celu przygotowania wyborów do Sejmu i Senatu, samorz¹du teryt
orialnego i innych organów samorz¹dowych,
5) partie polityczne.
2. Stowarzyszenia osób fizycznych
Nb 681
Stowarzyszenie mo¿e zostaæ utworzone przez co najmniej 15 osób fizycznych. Osoby te uc
hwalaj¹ statut stowarzyszenia i wybieraj¹ komitet za³o¿ycielski. Jest to wstêpna faza twor
zenia stowarzyszeñ. Komitet za³o¿ycielski powinien sk³adaæ siê z kilku osób. Z kolei, art.
ust. l PrStowU okre la przyk³adowo (sformu³owanie "w szczególno ci") minimalne sk³adniki st
tutu:
1) nazwa,
2) teren dzia³ania,
3) cele i sposoby ich realizacji,
4) sposoby nabywania i utraty cz³onkostwa, przyczyny utraty cz³onkostwa,
5) prawa i obowi¹zki cz³onków,
6) w³adze stowarzyszenia, tryb dokonywania ich wyboru, uzupe³niania sk³adu oraz kompet
encje organów,
7) sposób reprezentowania stowarzyszenia oraz zaci¹gania zobowi¹zañ
maj¹tkowych,
8) warunki wa¿no ci uchwa³ stowarzyszenia,
9) sposób pozyskiwania rodków finansowych oraz ustanawiania sk³adek cz³onkowskich,
10) zasady dokonywania zmian statutu,
11) sposób rozwi¹zania stowarzyszenia,
12) struktura organizacyjna i zasady tworzenia jednostek terenowych, je¿eli maj¹ byæ p
owo³ane.
STRONA 580
Jak z powy¿szego wynika, Prawo o stowarzyszeniach bardziej szczegó³owo ni¿ ustawa o fund
acjach wskazuje na elementy konstytutywne statutu. Oczywi cie, nie jest to katalog
wyczerpuj¹cy, bowiem cz³onkowie za³o¿yciele mog¹ regulowaæ w statucie inne kwestie.
Statut stowarzyszenia pe³ni w stosunkach zewnêtrznych rolê jednego z wyznaczników zdolno c
i prawnej stowarzyszenia (art. 38 KC). Wydaje siê, ¿e statut stowarzyszenia na etapi
e jego tworzenia do chwili zarejestrowania jest czynno ci¹ prawn¹, natomiast od chwili
zarejestrowania powinien byæ traktowany jako norma prawna z jednej strony realizu
j¹ca art. 38 KC, z drugiej za bêd¹ca zbiorem przepisów reguluj¹cych stosunki wewnêtrzne st
rzyszenia (l. Blicharz, Pozycja, s. 36). Na etapie tworzenia stowarzyszenia isto
tn¹ rolê pe³ni komitet za³o¿ycielski. Ma on doprowadziæ do powstania stowarzyszenia i przes
aje istnieæ po jego utworzeniu. Komitet za³o¿ycielski nie musi mieæ nic wspólnego z pozost
a³ymi organami stowarzyszenia, chocia¿ sk³ad organów (np. zarz¹du) i komitetu mo¿e siê- pok
aæ. Komitet za³o¿ycielski wraz z wnioskiem o rejestracjê sk³ada do s¹du rejestrowego statut
listê za³o¿ycieli zawieraj¹c¹ imiona i nazwiska, daty i miejsca urodzenia, miejsca zamies
zkania oraz w³asnorêczne ich podpisy, protokó³ z wyboru komitetu za³o¿ycielskiego, informac
e o adresie tymczasowej siedziby stowarzyszenia. S¹d obowi¹zany jest rozpatrzyæ wniose
k niezw³ocznie, nie pó niej jednak ni¿ w ci¹gu 3 miesiêcy od jego z³o¿enia. S¹d ma obowi¹ze
a dokumentów organowi nadzoruj¹cemu (wydzia³y spraw obywatelskich urzêdów wojewódzkich). Or
any te maj¹ prawo wypowiedzieæ siê w ci¹gu 14 dni od daty dorêczenia. Organ administracji
pañstwowej mo¿e za zgod¹ s¹du przyst¹piæ do postêpowania jako zainteresowany. W postêpowani
estrowym s¹d bada, czy zadeklarowane cele i sposoby ich realizacji s¹ zgodne z przep
isami prawa, natomiast nie jest upowa¿niony do oceny, czy celowe jest utworzenie s
towarzyszenia. S¹d rejestrowy mo¿e odmówiæ zarejestrowania stowarzyszenia tylko wówczas, g
dy nie spe³nia ono warunków przewidzianych w ustawie (zob. post. SN z 23.2.1990 r.,
I PR 449/89, OSNC 1991, Nr 7, poz. 96). S¹d wydaje postanowienie o zarejestrowaniu
stowarzyszenia po stwierdzeniu, ¿e jego statut jest zgodny z przepisami prawa ora
z za³o¿yciele spe³niaj¹ wymagania okre lone w ustawie.
Nb 682
Prawo o stowarzyszeniach w art. 17 ust. l a przewiduje, ¿e terenowa jednostka orga
nizacyjna mo¿e uzyskaæ osobowo æ prawn¹, je¿eli statut stowarzyszenia to przewiduje. Bezpo
nie brzmienie tego przepisu dopuszcza do tworzenia osób prawnych w swojej struktur
ze, co jest nie do przyjêcia (H. Izdebski, Fundacje, s. 54; A. Kidyba, Ustawa, s.
70). Przepis ten nale¿y rozumieæ raczej jako formê mo¿liwego podzia³u stowarzysze-
STRONA 581
-nia poprzez wyodrêbnienie organizacyjne czê ci struktury i przyznanie jej osobowo ci pr
awnej na podstawie i w trybie ustawy -Prawo o stowarzyszeniach.
3. Stowarzyszenia gmin
Nb 683
Artyku³ 84 SamGmnU przewiduje, ¿e w celu wspierania idei samorz¹du terytorialnego oraz
obrony wspieranych interesów gminy mog¹ tworzyæ stowarzyszenia. Przepis ten stanowi i
stotny wyj¹tek od tworzenia stowarzyszeñ przez osoby fizyczne. Wskazane cele tworzen
ia stowarzyszeñ gmin nale¿y traktowaæ jako wyczerpuj¹ce. Do takich stowarzyszeñ nale¿y stos
waæ odpowiednio, a wiêc z odpowiednimi modyfikacjami lub wcale, przepisy ustawy -Pra
wo o stowarzyszeniach. Dlatego te¿ powstaje istotna w¹tpliwo æ, czy rzeczywi cie wszystkie
przepisy tej ustawy mog¹ byæ stosowane odpowiednio. Wydaje siê, ¿e czê æ przepisów powinna
osowana wprost, czê æ -tam wszêdzie, gdzie wystêpuje specyfika stowarzyszenia gmin -winna
byæ stosowana odpowiednio. Dotyczy to w szczególno ci faktu tworzenia stowarzyszeñ gmin,
w którym to przypadku nie potrzeba 15 gmin, ale stowarzyszenie takie mo¿e byæ ju¿ utwor
zone przez 2 gminy. Utworzenie stowarzyszenia przez gminy mo¿e byæ sposobem realizac
ji nie tylko celów stowarzyszenia, ale je¿eli prowadzi ono dzia³alno æ gospodarcz¹, po redn
mog¹ byæ realizowane pewne cele poza tymi, które okre la ustawa z 20.12.1996 r. o gospod
arce komunalnej (tekst jedno Dz.U. z 1997 r. Nr 9, poz. 43 ze zm., por. szerzej
rozdzia³ o prowadzeniu dzia³alno ci gospodarczej przez gminy).
Nb 684
Przedstawiony powy¿ej system tworzenia stowarzyszeñ mo¿na okre liæ mianem systemu normatyw
nego. W przypadku stowarzyszeñ nie podlegaj¹cych ustawie mog¹ byæ one tworzone bezpo redni
o aktem prawnym. Tak np. rozp. Ministra -Szefa Urzêdu Rady Ministrów nadano osobowo æ pr
awn¹ m.in. Katolickiemu Stowarzyszeniu M³odzie¿y Diecezji £owickiej (Dz.U. z 1996 r. Nr
3, poz. 27) czy Katolickiemu Stowarzyszeniu Niepe³nosprawnych Diecezji Siedleckiej
z siedzib¹ w ‾elechowie (Dz.U. z 1996 r. Nr 32, poz. 142). Rozporz¹dzenia te zosta³y wy
dane na podstawie ustawy z 17.5.1989 r. o stosunku Pañstwa do Ko cio³a katolickiego w
RP (Dz.U. Nr 29, poz. 154 ze zm.).
STRONA 582
III. Cz³onkostwo w stowarzyszeniu
Nb 685
Cz³onkostwo w stowarzyszeniu mo¿na osi¹gn¹æ w dwojaki sposób: po przez uzyskanie statusu cz
ka w drodze zarejestrowania stowarzyszenia lub poprzez przyst¹pienie do stowarzysz
enia. W tym ostatnim przypadku mamy do czynienia z czynno ciami prawnymi.
W przypadku je¿eli statut przyjmuje mo¿liwo æ jednostronnego przyst¹pienia (lub wyst¹pienia
do stowarzyszenia, nale¿y przyj¹æ, ¿e czynno æ cz³onka ma charakter jednostronnego o wiadc
woli, za drugie o wiadczenie woli (stowarzyszenia) jest uprzednio wyra¿one w statuci
e. Z regu³y jednak aktowi wst¹pienia do stowarzyszenia odpowiada jednostronne o wiadcz
enie woli stowarzyszenia -przyjêcie w poczet cz³onków. W tych przypadkach mamy wiêc do c
zynienia z zawarciem umowy (5. Grzybowski, w: System, s. 392).
Nb 686
Osoby fizyczne uzyskuj¹ce cz³onkostwo w stowarzyszeniu staj¹ siê jego cz³onkami zwyk³ymi. W
art. 10 ust. 3 PrStowU wyró¿nia siê dodatkowo tzw. cz³onków wspieraj¹cych. ‾aden przepis ni
yja nia, jaka jest ró¿nica miêdzy cz³onkiem zwyk³ym a cz³onkiem wspieraj¹cym, nie okre la p
bowi¹zków cz³onków wspieraj¹cych.
Statut mo¿e ró¿nicowaæ te prawa i obowi¹zki, ale mo¿e tak¿e przyj¹æ, ¿e s¹ one analogiczne.
m zakresie podejmuj¹ cz³onkowie zwykli, którzy decyduj¹ o kszta³cie i tre ci statutu. Sama
azwa "cz³onkowie wspieraj¹cy" mog³aby sugerowaæ specjalne wspieranie stowarzyszenia, pol
egaj¹ce tak¿e na wspieraniu materialnym, dodatkowo ponad to, co czyni¹ cz³onkowie zwykli
. Nie ma przeszkód, aby cz³onkami wspieraj¹cymi by³y osoby prawne. Tak wiêc postanowienia
statutu decyduj¹ o uzyskaniu statusu cz³onka zwyk³ego lub cz³onka wspieraj¹cego. Bezsprzec
znie jednak mo¿na przyj¹æ, ¿e osoby prawne nie mog¹ tworzyæ stowarzyszenia i mog¹ byæ cz³on
pieraj¹cymi dopiero po utworzeniu stowarzyszenia. Cz³onkami wspieraj¹cymi mog¹ byæ równie¿
by prawne, które realizuj¹ tylko cele zarobkowe.
Nb 687
Istniej¹ ograniczenia co do przyst¹pienia do stowarzyszeñ:
l) ¿o³nierzy w czynnej s³u¿bie wojskowej,
2) junaków odbywaj¹cych s³u¿bê w obronie cywilnej,
3) funkcjonariuszy UOP,
4) policji,
co wynika z aktów prawnych reguluj¹cych zasady dzia³ania tych s³u¿b.
STRONA 583
Nb 688
Ustanie cz³onkostwa mo¿e mieæ miejsce na skutek:
l) wyst¹pienia ze stowarzyszenia (wynikaj¹cego z zasady dobrowolno ci zrzeszania siê),
2) usuniêcia ze stowarzyszenia (bêd¹ce nastêpstwem dzia³añ zawinionych w stosunku do stowar
yszenia),
3) mierci cz³onka,
4) rozwi¹zania stowarzyszenia, np. w wyniku up³ywu terminu, na jaki stowarzyszenie p
owo³ano, lub nadej cia przewidzianego w statucie zdarzenia, osi¹gniêcia celu stowarzysze
nia (S. Grzybowski, w: System, s. 393).
Konsekwencj¹ ustania cz³onkostwa jest to, ¿e nie dochodzi do rozliczeñ miêdzy by³ym cz³onki
lub jego nastêpcami prawnymi a stowarzyszeniem.
IV. Organy stowarzyszeñ
1. Uwagi ogólne
Nb 689
Uzyskanie statusu cz³onka stowarzyszenia wp³ywa bezpo rednio na mo¿liwo æ oddzia³ywania na
warzyszenie, w szczególno ci wp³ywa na dzia³anie jego organów. Oddzia³ywanie takie odbywa s
bezpo rednio poprzez udzia³ w organie albo poprzez wp³yw na kszta³t innych organów.
Prawo o stowarzyszeniach przyjmuje specyficzne rozwi¹zania dotycz¹ce powo³ywania organów
stowarzyszenia. S¹ one powo³ywane ju¿ po zarejestrowaniu stowarzyszenia, a funkcje or
ganizacyjne zwi¹zane z jego tworzeniem pe³ni komitet za³o¿ycielski. Ten ostatni nie mo¿e b
yæ uznany za organ. Zgodnie z art. 19 PrStowU, przewidziany jest l-miesiêczny termin
zawiadomienia s¹du rejestrowego i organu nadzorczego o wyborze zarz¹du, jego sk³adzie
oraz miejscu zamieszkania cz³onków.
Prawo o stowarzyszeniach inaczej ni¿ w przypadku fundacji przewiduje trzy obligato
ryjne organy:
l) walne zebranie cz³onków (walne zebranie delegatów),
2) organ kontroli,
3) zarz¹d.
Ponadto statut stowarzyszenia mo¿e przewidywaæ powo³anie organów fakultatywnych.
Nb 690
Najwy¿sz¹ w³adz¹ stowarzyszenia jest walne zebranie. Organ ten nie jest organem kadencyj
nym, tzn. nie jest powo³ywany na okre lony czas
STRONA 584
i w ogóle nic podlega powo³aniu. Wszyscy cz³onkowie stowarzyszenia po jego zarejestrow
aniu tworz¹ ten organ. Prawo o stowarzyszeniach milczy na temat zasad dzia³ania tego
organu, jego kompetencji itp. Ustawa zawiera jedynie przepis, ¿e w sprawach, w któr
ych statut nie okre la w³a ciwo ci w³adz stowarzyszenia, podejmowanie uchwa³ nale¿y do waln
zebrania cz³onków. Przyjêto wiêc zasadê domniemania kompetencji, ale odwrócon¹ w stosunku
klasycznych rozwi¹zañ przyjmowanych w innych osobach prawnych. Tam z regu³y zasada dom
niemania kompetencji dotyczy organu zarz¹dzaj¹co- reprezentuj¹cego, a nie organu uchwa³o
dawczego, jakim w tym przypadku jest walne zebranie cz³onków.
W przypadku dzia³ania walnego zebrania realizowana jest w pe³ni forma demokracji bez
po redniej. Je¿eli liczba cz³onków stowarzyszenia przekroczy okre lon¹ w statucie wielko æ,
ut mo¿e przewidywaæ zamiast walnego zebrania cz³onków -zebranie delegatów albo te¿ zast¹pie
walnego zebrania cz³onków zebraniem delegatów. W pierwszym przypadku chodzi o sytuacjê
jedno- lub wielokrotnego, ale nie trwa³ego zast¹pienia walnego zebrania cz³onków zebrani
em delegatów, a wiêc realizacjê formy demokracji po redniej. W drugim przypadku -o trwa³e
zast¹pienie jednego organu, tj. walnego zebrania, innym organem: walnym zebraniem
delegatów. W przypadku podjêcia takich decyzji statut musi okre laæ zarówno zasady wyboru
delegatów, jak i czas trwania ich kadencji. W momencie zast¹pienia walnego zebrania
cz³onków zebraniem delegatów mo¿e dochodziæ do pewnych zmian w funkcjonowaniu tych organów
np. kadencyjno æ). Zmiany te mog¹ siê równie¿ wi¹zaæ ze zmian¹ zakresu kompetencji tych org
ej sprawie decyduj¹ce znaczenie ma statut stowarzyszenia.
Nb 691
Walne zebranie stowarzyszenia (zebranie delegatów) jest organem kolegialnym, który d
ecyzje podejmuje w formie uchwa³. Przy podejmowaniu uchwa³ obowi¹zuje (jak w ka¿dym orga
nie kolegialnym) zasada majoryzacji, polegaj¹ca na tym, ¿e wola wiêkszo ci decyduje wbre
w woli mniejszo ci. Wszelkie kwestie dotycz¹ce kworum, okre lenia wiêkszo ci g³osów potrzeb
do podjêcia uchwa³, czêstotliwo ci posiedzeñ itp. wynikaæ musz¹ bezpo rednio ze statutu st
yszenia.
Zagadnienia istotne dla stowarzyszenia powinny byæ regulowane w statucie, gdy¿ ten j
est sk³adany do rejestru stowarzyszeñ. Prawo do interpretowania przepisów statutu stow
arzyszenia s³u¿y przede wszystkim
jego w³adzom i organom, za do kompetencji nadzoruj¹cych dzia³ania stowarzyszenia organów
administracji i niezawis³ych s¹dów nale¿y ocena, czy interpretacja przyjêta przez organy s
towarzyszenia odpowiada obowi¹zuj¹cemu prawu, czy praktyka stosowania przepisów statut
u przez
STRONA 585
stowarzyszenie nie prowadzi do sytuacji, których prawo zaakceptowaæ nie mo¿e (post. SN
z 11.10.1995 r., l PRN 28/95, OSNAP 1996, Nr 11, poz. 163 z glos¹ T. Flemming-Kul
eszy, Pal. 1996, Nr 7-8, s. 242). Nie ma równie¿ przeszkód, aby konkretyzacja zasad dz
ia³ania walnego zebrania znajdowa³a siê w uchwa³ach lub w aktach ni¿szej rangi ni¿ statut,
szczególno ci w regulaminie organizacyjnym walnego zebrania stowarzyszenia (bêd¹ce te¿ uc
hwa³ami walnego zebrania).
3. Organ kontroli
Nb 692
Drugim organem, który przewiduje ustawa, jest organ kontroli wewnêtrznej. Prawo o st
owarzyszeniach jest w odniesieniu do tego organu bardzo enigmatyczne i w innych
przepisach w ogóle siê do tego organu nie odnosi. Nale¿y wiêc przyj¹æ, ¿e zasady dzia³ania
u kontroli wewnêtrznej powinny byæ uregulowane w statucie. Dotyczy to nazwy, kompete
ncji, sposobu funkcjonowania (tj. kadencyjno ci, zasad podejmowania uchwa³, relacji
do innych organów, liczebno ci sk³adu). Organem kontroli wewnêtrznej mo¿e byæ wiêc komisja
izyjna, rada rewizyjna, zespó³ kontrolny itp. Istotne z punktu widzenia dzia³ania stow
arzyszenia jest okre lenie wzajemnych relacji i kompetencji miêdzy organem kontroli
a pozosta³ymi organami. Ustawa wyra nie okre la ten organ, jako organ kontroli. Nie u¿yt
o tu sformu³owania "organ nadzoru". Ma to okre lone implikacje, które wi¹¿¹ siê z zakresem
awnieñ tego organu. Otó¿ zasadniczo nale¿y przyj¹æ, ¿e kontrola polega na prawie wgl¹du w c
a³alno æ oraz ewentualnym ¿¹daniu informacji i wyja nieñ i tym ró¿ni siê od nadzoru, ¿e w j
ie mog¹ byæ podejmowane decyzje wi¹¿¹ce dla kontrolowanego, tak jak ma to miejsce w przypa
dku nadzoru.
Kontrola dokonywana przez powo³any do tego organ ma charakter kontroli wewnêtrznej.
Dotyczyæ powinna przede wszystkim przestrzegania postanowieñ statutu, finansów stowarz
yszenia, ewentualnie prowadzonej przez stowarzyszenie dzia³alno ci gospodarczej. Tak
jak w przypadku walnego zebrania, wszelkie regu³y dzia³ania tego organu powinny wyn
ikaæ ze statutu lub konkretyzuj¹cych statut uchwa³ walnego zebrania, regulaminów itp.
4. Zarz¹d
Nb 693
Zarz¹d jest kolejnym obligatoryjnym organem stowarzyszenia. Równie¿ w stosunku do tego
organu ustawodawca zastosowa³ do æ wyj¹tkowe rozwi¹zania. Brak jest bowiem ogólnej normy,
ak¹ przewiduj¹ akty dotycz¹ce
STRONA 586
innych osób prawnych, mianowicie ogólnego okre lenia kompetencji: zarz¹d kieruje (prowad
zi sprawy) i reprezentuje stowarzyszenie.
Mimo braku stosownych przepisów nale¿y przyj¹æ, ¿e zarz¹d ma za zadanie kierowanie (prowadz
nie spraw, zarz¹dzanie) stowarzyszeniem i jego reprezentacjê. Potwierdza to po rednio
art. 36 ust. l PrStowU i wynika to z ogólnych zasad dzia³ania organów osoby prawnej. Z
arz¹d nie korzysta jednak z domniemania kompetencji, które przys³uguje walnemu zebrani
u cz³onków. Nale¿y oceniaæ to negatywnie, bowiem mo¿liwo ci zwo³ywania walnego zebrania cz³
ograniczone. Dlatego te¿ trudno sobie wyobraziæ praktyczn¹ mo¿liwo æ realizowania wszelkich
spraw, w których statut nie okre li³ w³a ciwo ci w³adz stowarzyszenia. W zwi¹zku z tym nale
ulowaæ, aby okre laj¹c kompetencjê zarz¹du, zastosowaæ formu³ê "kieruje i reprezentuje", gd
es tych spraw wi¹¿e siê z bie¿¹c¹ dzia³alno ci¹ stowarzyszenia, a ewentualne sprawy, które
odjête przez walne zebranie cz³onków, mog¹ dotyczyæ istotnych (du¿ej wagi) spraw dla stowar
yszenia, a nie realizuj¹ spraw codziennych.
Przy okre laniu regu³ dzia³ania organów pos³u¿ono siê metod¹ konkretyzacji niektórych kompe
zarz¹du (art. 19-21). W szczególno ci zarz¹d ma obowi¹zek w ci¹gu miesi¹ca zawiadomiæ s¹d r
wy i organ nadzorczy o wyborze, dzia³aniu, miejscu zamieszkania cz³onków oraz wskazaæ ad
res siedziby stowarzyszenia. Odpowiednio w wyniku zmian w sk³adzie zarz¹du i adresu
siedziby zarz¹d ma obowi¹zek zawiadomiæ s¹d rejestrowy o zmianie statutu.
Nb 694
Trwa³e b¹d przej ciowe trudno ci w dzia³aniu zarz¹du mog¹ prowadziæ do zastosowania art. 4
ednak¿e Prawo o stowarzyszeniach na zasadzie lex specialis w art. 30 ust. l wprowa
dza szczególne uregulowania dotycz¹ce kuratora stowarzyszenia.
SN w wyr. z 14.2.1996 r. (II CRN 6/96, Prok. i Pr. 1996, Nr 7-8, poz. 33) stwier
dzi³, ¿e Prawo o stowarzyszeniach nie zna restytuowania dawnych stowarzyszeñ w drodze
powstania nowej osoby prawnej o takiej samej nazwie i o takim samym celu, choæ reg
uluje sposoby postêpowania w sytuacji, gdy stowarzyszenie nie ma warunków do wznowie
nia lub kontynuowania dzia³alno ci. I tak, stosownie do uregulowañ przewidzianych w ar
t. 30 PrStowU, je¿eli stowarzyszenie nie posiada zarz¹du zdolnego do dzia³añ prawnych, s¹d
na wniosek organu nadzoruj¹cego (por. art. 8 ust. 5 i art. 27 Pr StowU) lub z w³asn
ej inicjatywy ustanawia dla niego kuratora, który jest obowi¹zany do zwo³ania zebrania
cz³onków w celu wyboru zarz¹du.
Je¿eli stowarzyszenie nie posiada zarz¹du zdolnego do dzia³añ prawnych, s¹d na wniosek org
anu nadzoruj¹cego lub z w³asnej inicjatywy ustanawia kuratora stowarzyszenia. Specyf
ika tego przepisu -w stosunku do ogólnego art. 42 KC -polega na tym, ¿e wskazuje siê n
a mo¿liwo æ usta-
STRONA 587
-nowienia kuratora na wniosek organu nadzorczego. Jak s¹dzê, taka mo¿liwo æ istnieje równie
a podstawie cytowanego art. 42 KC. Kurator stowarzyszenia jest jego przedstawici
elem ustawowym, podobnie jak likwidator stowarzyszenia. Jest on wpisywany do rej
estru stowarzyszenia. Art. 30 ust. 2 okre la obowi¹zki kuratora. Jest on obowi¹zany do
zwo³ania w okresie nie d³u¿szym ni¿ 6-miesiêczny walnego zebrania cz³onków (zebrania deleg
celem wyboru zarz¹du. W tym okresie kurator zarz¹dza stowarzyszeniem i reprezentuje
je na zewnêtrz (w ustawie mowa jest jednak tylko o reprezentowaniu w sprawach maj¹t
kowych, wymagaj¹cych bie¿¹cego za³atwienia).
V. Prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej przez stowarzyszenia
Nb 695
Artyku³ 34 PrStowU dopuszcza prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej przez stowarzyszeni
e, ale po spe³nieniu okre lonych warunków. Nale¿¹ do nich:
1) dzia³alno æ prowadzona musi byæ na zasadach ogólnych, okre lonych w odrêbnych przepisach
j. w ustawie z 19.11.1999 r. -Prawo dzia³alno ci gospodarczej),
2) dochód z dzia³alno ci gospodarczej stowarzyszenia s³u¿yæ mo¿e tylko realizacji celów sta
ych,
3) dochód nie mo¿e byæ przeznaczony do podzia³u miêdzy cz³onków stowarzyszenia (nawet wówcz
dy s¹ oni pracownikami stowarzyszenia; por. uchw. SN (7) z 27.2.1990 r., III CZP 5
9/89, OSN 1990, poz. 126).
Artyku³ 34 nie wyja nia wszelkich kwestii zwi¹zanych z prowadzeniem dzia³alno ci, ale usta
la jedynie pewne zasady ogólne. Nale¿y zatem przyj¹æ, ¿e je¿eli dzia³alno æ gospodarcza sto
enia jest prowadzona, to podstaw¹ s¹ przepisy PrGosp. Jednak¿e NSA dwukrotnie uzna³, ¿e st
owarzyszenia nie s¹ przedsiêbiorcami w rozumieniu ustawy o dzia³alno ci gospodarczej (ob
ecnie Prawa dzia³alno ci gospodarczej) -wyr. NSA w Poznaniu z 25.11.1993 r. (S.A./PO
1984/93, Orz. Pr. 1995, Nr 5, poz. 150). Nie sposób zgodziæ siê z argumentacj¹ NSA. Prz
ede wszystkim dlatego, ¿e o uzyskaniu statusu przedsiêbiorcy decydowaæ powinien fakt p
odjêcia dzia³alno ci gospodarczej i jej zakres. W przypadku ustawy -Prawo o stowarzysz
eniach wrêcz odsy³a siê do prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej na zasadach ogólnych, czeg
nie czyni np. ustawa o fundacjach. W konsekwencji bêdzie mo¿na uznaæ stowarzyszenia z
a przedsiêbiorcê, je¿eli taka dzia³alno æ jest podjêta i stowarzyszenie zostanie wpisane do
jestru
STRONA 588
przedsiêbiorców. Potwierdza to ponadto art. 50 KrRejSU. Mianowicie, je¿eli stowarzysze
nia (równie¿ fundacje, inne organizacje spo³eczne i zawodowe, publiczne, zak³ady opieki
zdrowotnej) podejmuj¹ dzia³alno æ gospodarcz¹, podlegaj¹ one -niezale¿nie od wpisu do swoic
ejestrów -wpisowi do rejestru przedsiêbiorców.
Nb 696
W przypadku stowarzyszeñ mowa jest w sposób mniej skonkretyzowany ni¿ w przypadku fund
acji o rozmiarze prowadzonej dzia³alno ci gospodarczej. Mo¿na wiêc przyj¹æ, ¿e rozmiar ten
musi byæ ograniczony realizacj¹ celów. Ustawa -Prawo o stowarzyszeniach koncentruje s
iê przede wszystkim na zasadach dysponowania dochodami, tj. aby s³u¿y³y one realizacji c
elów statutowych i nie by³y przeznaczone do podzia³u miêdzy cz³onków stowarzyszenia.
Nb 697
Prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej przez stowarzyszenia podlega analogicznym wy³¹czen
iom do przewidzianych w przypadku fundacji, poprzez zastrze¿enie okre lonych dziedzi
n aktywno ci do wykorzystywania tylko w formie spó³ki akcyjnej czy spó³ki z o.o.
Nb 698
Ponadto dzia³ania stowarzyszeñ podlegaj¹ koncesjonowaniu i zezwoleniom okre lonego organ
u administracji publicznej (art. 14 PrGosp).
Podjêcie dzia³alno ci gospodarczej przez stowarzyszenie prowadzi do uznania je za prze
dsiêbiorcê. Obowi¹zane jest ono spe³niæ przewidziane prawem warunki, dotycz¹ce ochrony prze
zagro¿eniem zdrowia i ¿ycia, moralno ci publicznej, a tak¿e ochrony rodowiska.
Je¿eli przepisy szczególne nak³adaj¹ obowi¹zek posiadania odpowiednich uprawnieñ zawodowych
przy wykonywaniu okre lonego rodzaju dzia³alno ci gospodarczej, przedsiêbiorca jest obow
i¹zany zapewniæ, aby dzia³alno æ gospodarcza by³a wykonywana bezpo rednio przez osobê legit
iê posiadaniem takich uprawnieñ zawodowych.
Przedsiêbiorca jest obowi¹zany do:
l) dokonywania lub przyjmowania p³atno ci za po rednictwem rachunku bankowego tego prz
edsiêbiorcy w ka¿dym przypadku, gdy stron¹ transakcji jest inny przedsiêbiorca, a jednor
azowa warto æ nale¿no ci lub zobowi¹zañ przekracza równowarto æ 3000 EURO albo równowarto æ
dy suma warto ci tych nale¿no ci i zobowi¹zañ powsta³ych w miesi¹cu poprzednim przekroczy³a
00 EURO, przeliczanych na z³ote wed³ug kursu redniego walut obcych og³oszonego przez Na
rodowy Bank Polski z ostatniego dnia miesi¹ca poprzedzaj¹cego miesi¹c, w którym dokonywa
ne s¹ operacje finansowe;
STRONA 589
2) zawiadomienia urzêdu skarbowego, w³a ciwego ze wzglêdu na podatek dochodowy, o posiad
aniu rachunku bankowego zwi¹zanego z wykonywan¹ dzia³alno ci¹ gospodarcz¹, a w razie posiad
nia wiêcej ni¿ jednego rachunku -do wskazania jednego z nich jako rachunku podstawow
ego i zawiadomienia o tym banku, w którym rachunek jest otwarty, oraz w³a ciwego urzêdu
skarbowego; zawiadamiaj¹c urz¹d skarbowy nale¿y podaæ nazwê i adres banku oraz numer rachu
nku bankowego albo podstawowego rachunku bankowego;
3) zawiadomienia w³a ciwego urzêdu skarbowego oraz banku, w którym otwarty jest podstawo
wy rachunek bankowy zwi¹zany z wykonywan¹ dzia³alno ci¹ gospodarcz¹, o posiadaniu rachunków
nkowych w innych bankach, informuj¹c o nazwach i adresach banków oraz o numerach rac
hunków bankowych;
4) zawiadomienia banków, w których otwarte s¹ inne rachunki bankowe tego przedsiêbiorcy,
o nazwie i adresie banku, w którym otwarty jest rachunek podstawowy tego przedsiêbi
orcy zwi¹zany z wykonywan¹ dzia³alno ci¹ gospodarcz¹.
Przedsiêbiorca -bêd¹cy cz³onkiem spó³dzielczej kasy oszczêdno ciowo-kredytowej -mo¿e realiz
i¹zki okre lone w ust. 1 pkt 1, za po rednictwem rachunku w tej spó³dzielczej kasie oszczêd
o ciowo-kredytowej. W takim przypadku w zawiadomieniach, o których mowa w ust. 1 pkt
. 2-4, nale¿y podaæ numer rachunku przedsiêbiorcy oraz nazwê i adres spó³dzielczej kasy osz
zêdno ciowo-kredytowej.
W razie zmiany stanu faktycznego w stosunku do powy¿szych zawiadomieñ przedsiêbiorca j
est zobowi¹zany do zg³aszania tych zmian w terminie 14 dni od daty ich powstania.
Ponadto je¿eli przedsiêbiorca oferuje towary lub us³ugi w sprzeda¿y bezpo redniej lub wysy³
owej za po rednictwem rodków masowego przekazu, sieci informatycznej lub druków bezadre
sowych, jest obowi¹zany do podania w ofercie co najmniej nastêpuj¹cych danych:
1) oznaczenia przedsiêbiorcy,
2) numeru, pod którym przedsiêbiorca wpisany jest do rejestru przedsiêbiorców wraz z ozn
aczeniem s¹du rejestrowego,
3) siedziby i adresu przedsiêbiorcy.
Przedsiêbiorca jest obowi¹zany do zamieszczania na towarach lub na ich opakowaniach
wprowadzanych do obrotu informacji w jêzyku polskim zawieraj¹cych:
1) oznaczenie przedsiêbiorcy -producenta towaru i jego adres,
2) nazwê towaru,
STRONA 590
3) inne oznaczenia i informacje wymagane na podstawie odrêbnych przepisów.
Nb 699
Artyku³ 34 PrStowU, jak równie¿ ¿aden inny przepis tej¿e ustawy nie rozstrzygaj¹ kwestii, w
jakich formach stowarzyszenie mo¿e prowadziæ dzia³alno æ gospodarcz¹. Milczenie ustawodawcy
w tej materii pozwala na wyci¹gniêcie wniosku, ¿e mo¿liwa jest, podobnie jak ma to miejs
ce w przypadku fundacji, zarówno forma bezpo rednia, jak i forma organizacyjnie wyod
rêbniona.
Prowadzenie dzia³alno ci w formie bezpo redniej, tj. bez wyodrêbnienia organizacyjnego,
podlega bezpo rednio zarz¹dowi i ³¹czy siê równie¿ z konieczno ci¹ wyodrêbnienia ksiêgowego
formie organizacyjnej wyodrêbnienie ksiêgowe narzuca siê o tyle, ¿e przepisy prawnofinan
sowe wielokrotnie ³¹cz¹ okre lone przywileje z faktem przekazywania dochodu z dzia³alno ci
ospodarczej na cele statutowe, a to z natury rzeczy wymaga ksiêgowego rozró¿nienia dzi
a³alno ci gospodarczej i dzia³alno ci statutowej. Rozró¿nienie to, co warto zauwa¿yæ, czêst
est klarowne, zw³aszcza w ma³ych stowarzyszeniach, w których te same osoby i te same ro
dki trwa³e (jak samochód osobowy, kserokopiarka czy komputer, s³u¿¹ce do edycji tekstów) mo
byæ jednocze nie wykorzystywane do realizacji celów gospodarczych i niegospodarczych.
Wyodrêbnienie organizacyjne mo¿e siê wi¹zaæ z utworzeniem zak³adu prowadz¹cego dzia³alno æ
z¹. Zak³ad taki powinien -poza wyodrêbnieniem organizacyjnym -zostaæ wyodrêbniony ksiêgowo.
Z wyodrêbnieniem organizacyjnym wi¹¿e siê ponadto wytypowanie osób, które dan¹ dzia³alno æ
z¹ bêd¹ realizowa³y. Z regu³y wyodrêbnienie to bêdzie wi¹za³o siê z dzia³alno ci¹ zak³adu b
przepisów prawa pracy, odrêbnym zak³adem pracy (A. Kidyba, Ustawa, s. 90).
Nb 700
Ustawa o rachunkowo ci nak³ada na stowarzyszenia jako osoby prawne (art. 2 pkt l) ob
owi¹zek stosowania jej przepisów, równie¿ dotycz¹cych sporz¹dzania sprawozdañ finansowych -
ym tak¿e, je li prowadz¹ one dzia³alno æ gospodarcz¹, przepisów o sprawozdaniach finansowyc
py kapita³owej oraz o badaniu przez bieg³ych rewidentów i og³aszaniu sprawozdañ. Jest to,
w odniesieniu do stowarzyszeñ prowadz¹cych dzia³alno æ w wiêkszym rozmiarze, formu³a tymcza
o spe³niaj¹ca cel, jakiemu dla zapewnienia pewno ci obrotu gospodarczego powinna s³u¿yæ rej
stracja czy ewidencja. To samo odnosi siê do obowi¹zuj¹cej od 1.1.1996 r. ustawy z 13.
10.1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników (Dz.U. Nr 142, poz. 702
ze zm.).
STRONA 591
Nb 701
Stowarzyszenie prowadz¹ce dzia³alno æ gospodarcz¹ mo¿e byæ podmiotem postêpowania upad³o ci
Nb 702
Poza dochodami z dzia³alno ci gospodarczej stowarzyszenie mo¿e opieraæ swoj¹ dzia³alno æ na
u pochodz¹cym:
1) ze sk³adek cz³onkowskich,
2) z darowizn,
3) ze spadków,
4) z zapisów,
5) z dochodów z maj¹tku stowarzyszenia,
6) z dochodów z ofiarno ci publicznej.
VI. Nadzór nad dzia³alno ci¹ stowarzyszeñ
Nb 703
Nadzór nad stowarzyszeniami prowadzony jest przez s¹dy. Organy administracji pañstwowe
j, mimo tytu³u rozdzia³u 3 PrStowU, nie pe³ni¹ funkcji nadzorczych, ale jedynie kontroln
e. Dla odró¿nienia uprawnieñ s¹du i organów administracji publicznej, a tak¿e dla zastosowa
ia siê do terminologii przyjêtej w ustawie mo¿emy przyj¹æ konwencjê odró¿nienia nadzoru zew
go po redniego (organy administracji pañstwowej), nadzoru bezpo redniego (s¹dy), kontrol
i wewnêtrznej (organ kontroli wewnêtrznej), nadzoru wewnêtrznego (walne zebranie cz³onków)
.
W celu realizacji swoich funkcji nadzorczych organy administracji pañstwowej stopn
ia wojewódzkiego pe³ni¹ce funkcje nadzorcze musz¹ zwróciæ siê z odpowiednim wnioskiem do s¹
tóry ma prawo ingerencji w sprawy stowarzyszenia (J. Blicharz, Pozycja, s. 49). Or
gan ten ma prawo ¿¹daæ:
l) dostarczenia przez zarz¹d stowarzyszenia w wyznaczonym terminie odpisów uchwa³ waln
ego zebrania cz³onków (zebrania delegatów),
2) niezbêdnych wyja nieñ od w³adz stowarzyszenia.
Je¿eli dzia³alno æ stowarzyszenia jest niezgodna z prawem lub narusza postanowienia stat
utu, organ nadzoruj¹cy mo¿e:
l) wyst¹piæ o usuniêcie jej skutków w okre lonym terminie,
2) udzieliæ ostrze¿enia w³adzom stowarzyszenia,
3) wyst¹piæ do s¹du o zastosowanie rodków okre lonych w art. 29 PrStowU.
Nadzór organów administracji pañstwowej jest wykonywany tylko z punktu widzenia zgodno c
i z przepisami prawa i postanowieniami statutu (J. Blicharz, Pozycja, s. 50).
O zastosowaniu rodków nadzoru wobec stowarzyszenia rozstrzyga s¹d na wspomniany wnios
ek organu nadzoru po redniego (organu ad-
STRONA 592
-ministracji pañstwowej w³a ciwo ci szczególnej stopnia wojewódzkiego) lub w pewnych sytuac
ach (art. 29) -na wniosek prokuratora. Katalog rodków, jakie mog¹ byæ zastosowane wobec
stowarzyszenia, jest ograniczony i wynika z art. 29, 30, 31. Ograniczenie to oz
nacza, ¿e s¹d nie ma ¿adnych innych uprawnieñ do w³adczego wkraczania w sprawy stowarzysze
nia, chyba ¿e zostanie do tego upowa¿niony przepisami ustawy.
Artyku³y 29-31 przewiduj¹ odmienne rodki nadzoru, od ³agodniejszych do skrajnych, tj. p
owoduj¹cych likwidacjê stowarzyszenia. Na wniosek organu nadzoruj¹cego lub prokuratora
s¹d mo¿e:
1) udzieliæ upomnienia w³adzom stowarzyszenia,
2) uchyliæ niezgodn¹ z prawem lub statutem uchwa³ê stowarzyszenia,
3) rozwi¹zaæ stowarzyszenie, gdy jego dzia³alno æ wykazuje ra¿¹ce lub uporczywe naruszanie
wa albo postanowieñ statutu i nie ma warunków do przywrócenia dzia³alno ci zgodnie z prawe
m lub statutem.
W przypadku rozpoznania wniosku organu nadzoru po redniego lub prokuratora w spraw
ie rozwi¹zania stowarzyszenia s¹d mo¿e z w³asnej inicjatywy lub na wniosek wydaæ zarz¹dzeni
tymczasowe o zawieszeniu w czynno ciach zarz¹du stowarzyszenia, wyznaczaj¹c przedstaw
iciela do prowadzenia bie¿¹cych spraw stowarzyszenia. Ustawa nie ogranicza jednak ¿adn
ym terminem zawieszenia w czynno ciach. Konsekwencj¹ zawieszenia w czynno ciach mo¿e byæ t
ak¿e ustanowienie kuratora.
Dodatkowym uprawnieniem s¹du, ale tylko przy rozpoznawaniu wniosku o rozwi¹zanie sto
warzyszenia (je¿eli istnieje mo¿liwo æ zobowi¹zania w³adz stowarzyszenia do usuniêcia niepr
d³owo ci w okre lonym przez s¹d terminie) jest zawieszenie postêpowania o rozwi¹zaniu stowa
zyszenia. W razie bezskutecznego up³ywu terminu s¹d na wniosek organu nadzoruj¹cego lu
b z w³asnej inicjatywy podejmuje zawieszone postêpowanie zmierzaj¹ce do rozwi¹zania stow
arzyszenia (art. 29 ust. 3).
Kolejnym uprawnieniem, o czym by³a ju¿ mowa, jest ustanowienie na wniosek organu nad
zoru po redniego lub z w³asnej inicjatywy -kuratora.
Uprawnienia nadzorcze s¹du wi¹¿¹ siê z nieprawid³owo ci¹ dzia³ania stowarzyszenia lub jego
Maj¹ one doprowadziæ albo do usuniêcia zaistnia³ych przyczyn nieprawid³owo ci, albo do umo¿
ienia prawid³owego dzia³ania stowarzyszenia przez ustanowienie przedstawiciela lub k
uratora. Najdalej id¹cym uprawnieniem w zakresie nadzoru s¹dowego jest postanowienie
o rozwi¹zaniu stowarzyszenia (na wniosek organu nadzoru po redniego).
STRONA 593
VII. Likwidacja stowarzyszenia
Nb 704
Rozwi¹zanie stowarzyszenia mo¿e nast¹piæ:
1) z mocy przepisów ustaw lub statutu,
2) na podstawie w³asnej uchwa³y,
3) na podstawie decyzji s¹du.
W ka¿dej sprawie o rozwi¹zanie stowarzyszenia niezbêdny jest udzia³ stowarzyszenia, któreg
o wniosek o rozwi¹zanie dotyczy. Brak wezwania z urzêdu do udzia³u w tocz¹cym siê postêpowa
iu stowarzyszenia, którego wynik postêpowania dotyczy, jak równie¿ nieustanowienie w tok
u postêpowania kuratora dla stowarzyszenia, które nie mo¿e prowadziæ swoich spraw z brak
u powo³anych do tego organów (np. zarz¹du), poci¹ga za sob¹ niewa¿no æ postêpowania (art. 3
2 i 5 KPC -post. SA w £odzi z 12.4.1995 r., l ACr 123/95, OSA 1995, Nr 6, poz. 34)
.
W pierwszym przypadku rozwi¹zanie stowarzyszenia mo¿e mieæ miejsce w wyniku wydania st
osownego przepisu ustawy albo gdy zajd¹ przes³anki przewiduj¹ce rozwi¹zanie. Do takich p
rzyczyn mog¹ nale¿eæ: up³yw terminu, na który utworzono stowarzyszenie, osi¹gniêcie celu st
rzyszenia, zmniejszenie siê liczby cz³onków stowarzyszenia poni¿ej liczby wymaganej do j
ego za³o¿enia, czy te¿ zaj cie przewidzianego w statucie zdarzenia.
Rozwi¹zanie stowarzyszenia na podstawie w³asnej uchwa³y jest wyrazem wspomnianej ju¿ zas
ady dobrowolno ci, równie¿ co do rozwi¹zania stowarzyszenia. Przyczyny podjêcia takiej uch
wa³y mog¹ byæ równie¿ rozmaite; tak¿e osi¹gniêcie celu przez stowarzyszenie, trudno ci w re
i celów itp.
Przypadki rozwi¹zania stowarzyszenia na podstawie decyzji s¹du wynikaj¹ z art. 29 ust.
1 pkt 3 i art. 31 PrStowU i zosta³y omówione wy¿ej. Ponadto, je¿eli liczba cz³onków stowar
yszenia zmniejszy³a siê poni¿ej liczby cz³onków wymaganych do jego za³o¿enia lub stowarzysz
e nie posiada przewidzianych w ustawie w³adz i nie ma warunków do ich wy³onienia w okr
esie nie d³u¿szym ni¿ rok, s¹d wydaje postanowienie o rozwi¹zaniu stowarzyszenia (por. art
. 31 PrStowU), które prowadzi do jego likwidacji (por. art. 36 ust. 2 PrStowU).
Nb 705
Przepisy ustawy -Prawo o stowarzyszeniach, odmiennie od ustawy o fundacjach, reg
uluj¹ prawa i obowi¹zki likwidatora w procesie likwidacji (A. Kidyba, Ustawa, s. 90)
. Istota likwidacji nie ró¿ni siê od omówionej w odniesieniu do fundacji. Chodzi wiêc o sp
ieniê¿enie maj¹tku, sp³acenie lub zabezpieczenie wierzycieli. Dodatkowo ustawa przewiduj
e, ¿e obowi¹zkiem likwidatora jest przeprowadzenie likwidacji w mo¿liwie naj-
STRONA 594
-krótszym czasie, w sposób zabezpieczaj¹cy maj¹tek likwidowanego stowarzyszenia przed ni
euzasadnionym uszczupleniem. Zgodnie z ustaw¹, likwidator powinien -zw³aszcza gdy li
kwidacja nastêpuje w konsekwencji rozwi¹zania -moc¹ w³asnej uchwa³y:
1) zawiadomiæ s¹d o wszczêciu likwidacji i wyznaczeniu likwidatora z podaniem jego naz
wiska i imienia oraz miejsca zamieszkania,
2) dokonaæ czynno ci prawnych niezbêdnych do przeprowadzenia likwidacji, podaj¹c do publ
icznej wiadomo ci informacjê o wszczêciu postêpowania likwidacyjnego,
3) po zakoñczeniu likwidacji zg³osiæ s¹dowi wniosek o wykre lenie stowarzyszenia z rejestr
u stowarzyszeñ.
Osoba likwidatora jest wpisywana do rejestru. Z art. 37 ust. 1 wynika, ¿e gdy stow
arzyszenie jest likwidowane na podstawie w³asnej uchwa³y, likwidatorem mo¿e byæ tylko os
oba fizyczna (art. 3 ust. 2 pkt 1). Taka zale¿no æ nie zachodzi, gdy likwidatora wyzna
cza s¹d, który mo¿e likwidatorem ustanowiæ osobê prawn¹.
Maksymalny termin likwidacji okre lono na jeden rok. W czasie likwidacji stowarzys
zenie nie traci osobowo ci prawnej. Je¿eli likwidacja nie zostanie zakoñczona w ci¹gu ro
ku od dnia jej zarz¹dzenia, likwidatorzy przedstawiaj¹ s¹dowi przyczyny opó nienia, który w
razie uznania ich za usprawiedliwione przed³u¿a termin.
Nb 706
Stosownie do art. 38 PrStowU, maj¹tek zlikwidowanego stowarzyszenia przeznacza siê n
a cel okre lony w statucie lub uchwale walnego zebrania cz³onków (delegatów). W razie br
aku postanowienia statutu lub uchwa³y w tej sprawie, s¹d orzeka o przeznaczeniu maj¹tk
u na okre lony cel spo³eczny. Nie mo¿na wykluczyæ, ¿e na podstawie tego przepisu s¹d przezn
czy pozosta³¹ po likwidowanym stowarzyszeniu nieruchomo æ innemu stowarzyszeniu, które roz
wija dzia³alno æ zbie¿n¹ z celami dawnego stowarzyszenia, uto¿samiaj¹c siê z nimi. W takim
e rzeczy w³a nie to inne stowarzyszenie nabywa w stosunku do ustanowionego likwidato
ra roszczenie o przeniesieniu prawa w³asno ci nieruchomo ci na jego rzecz. Zgodnie z w
yr. SN z 14.2.1996 r. (II CRN 6/96, Prok. i Pr. 1996, Nr 7-8, poz. 33), maj¹tek ni
e mo¿e byæ dzielony miêdzy by³ych cz³onków stowarzyszenia.
Nb 707
W przypadku rozwi¹zania stowarzyszenia na podstawie w³asnej uchwa³y, likwidatorami sto
warzyszenia s¹ cz³onkowie zarz¹du, je¿eli statut tak stanowi lub w razie braku odpowiedn
ich postanowieñ statutu, uchwa³a ostatniego walnego zebrania cz³onków (delegatów) nie stan
owi inaczej. W razie roz-
STRONA 595
-wi¹zania stowarzyszenia przez s¹d, zarz¹dza on jego likwidacjê i wyznacza likwidatora,
termin likwidacji lub zarz¹dza zmianê likwidatorów.
Nb 708
Koszty likwidacji pokrywa siê z maj¹tku likwidowanego stowarzyszenia (art. 39 PrStow
U). Zasady powy¿sze nale¿y odnosiæ odpowiednio do stowarzyszeñ zwyk³ych. Po zg³oszeniu zako
enia likwidacji przez likwidatora s¹d wykre la stowarzyszenie z rejestru, co w konse
kwencji powoduje utratê osobowo ci prawnej. Samo uprawomocnienie siê postanowienia zaw
ieraj¹cego jak¹kolwiek formê unicestwienia zarejestrowanego stowarzyszenia nie powoduj
e jeszcze ustania jego bytu prawnego (post. SA w Warszawie z 13.12.1995 r., I AC
r 935/95, OSA 1996, Nr 4, poz. 18).
§ 19. Skarb Pañstwa
Literatura: M. B¹czyk, Porêczenia i gwarancje udzielone przez Skarb Pañstwa oraz niektór
e osoby prawne -Komentarz do ustawy z 8 V 1997 r., Warszawa 1997; G. Bieniek, Ak
tualne problemy zwi¹zane z reprezentacj¹ Skarbu Pañstwa i jednostek samorz¹du terytorial
nego, PS 1999, Nr 9; N. Gajl, Funkcje i zadania Skarbu Pañstwa, w: Finanse i gospo
darka lokalna na wiecie, Warszawa 1993; N. Gajl, Skarb Pañstwa, Wydanie Sejmowe, Wa
rszawa 1996; M. Jêdrzejewska, Skarb Pañstwa w procesie cywilnoprawnym, Studia iuridi
ca XXI-I 994; A. Kidyba, A. Wróbel, Ustrój i zadania administracji publicznej w Rzec
zypospolitej Polskiej, Warszawa 1993; C. Kosikowski, W poszukiwaniu nowej koncep
cji Skarbu Pañstwa, PiP 1992; K. Piasecki, Skarb Pañstwa i jego reprezentacja w proc
esie cywilnoprawnym, PUG 1980, Nr 5.
I. Uwagi ogólne
Nb 709
Omówienie problematyki Skarbu Pañstwa w niniejszym podrêczniku wi¹¿e siê przede wszystkim z
szczególn¹ rol¹, jak¹ pe³ni ta osoba prawna.
Dzieje siê tak przede wszystkim ze wzglêdu na jej specyficzny charakter, a tak¿e udzi
a³ w procesach gospodarczych. Skarb Pañstwa w zwi¹zku z dokonywanymi przekszta³ceniami w³a
sno ciowymi sta³ siê w pewnym sensie jednym z najwiêkszych "inwestorów", którzy maj¹ ulokow
akcje lub udzia³y w jednoosobowych spó³kach Skarbu Pañstwa. Nie mo¿na te¿ nie uwzglêdniæ p
owania aktywno ci gospodarczej w ramach struktury Skarbu Pañstwa. W koñcu Skarb Pañstwa
jest przedmiotem zainteresowania ze wzglêdu na wp³yw jego reprezentantów na dokonywani
e niektórych czynno ci prawnych (np. w przedsiêbiorstwie pañstwowym).
STRONA 596
Pojêcie Skarbu Pañstwa prze¿ywa w Polsce pewn¹ ewolucjê.
Generalnie mo¿na stwierdziæ, ¿e konstrukcja ta stanowi podstawê stosowania wzglêdem niektór
ch rodzajów dzia³alno ci pañstwa form cywilnoprawnych. Skarb Pañstwa ma donios³e znaczenie
zarówno w prawie publicznym, jak i prywatnym. W pierwszym przypadku konsekwencj¹ tyc
h dzia³añ s¹ dzia³ania o charakterze w³adczym, w których pañstwo wystêpuje jako podmiot w³a
b w drugim przypadku wystêpowanie w stosunkach cywilnoprawnych, opartych na zasada
ch równo ci podmiotów i ekwiwalentno ci wiadczeñ. Pojêcie Skarbu Pañstwa nie mo¿e byæ uto¿
añstwem, choæ z punktu widzenia prawa cywilnego jest on "upostaciowieniem pañstwa". Do
1990 r. w polskim prawie Skarb Pañstwa traktowany by³ jako osoba prawna sui generis
. Kodeks cywilny w dawnym art. 34 przewidywa³, ¿e Skarb Pañstwa "uwa¿any jest za podmiot
", co by³o to¿same z przyjêciem fikcji praW11ej w odniesieniu do konstrukcji Skarbu Pañs
twa. Od 1990 r., tzn. od zmiany Kodeksu cywilnego, nast¹pi³a równie¿ zmiana w regulacji
konstrukcji Skarbu Pañstwa.
Przyjêto, ¿e Skarb Pañstwa:
1) jest osob¹ prawn¹ (art. 33 KC),
2) w stosunkach cywilnoprawnych jest podmiotem praw i obowi¹zków, które dotycz¹ mieni
pañstwowego nie nale¿¹cego do innych pañstwowych osób prawnych (art. 34 KC),
3) nie ponosi odpowiedzialno ci za zobowi¹zania innych pañstwowych osób prawnych i od
wrotnie (art. 40 § 1 KC).
Skarb Pañstwa jest osob¹ prawn¹, która uzyska³a osobowo æ prawn¹ na mocy art. 33 KC, w odró
d innych osób prawnych, którym osobowo æ prawn¹ przyznaj¹ przepisy szczególne. Skarb Pañstw
t osob¹
prawn¹ szczególnego rodzaju. Nie dotycz¹ go przepisy zwi¹zane z powstaniem (rejestracj¹),
ustaniem i ustrojem osób prawnych. Z dzia³u II Kodeksu cywilnego pt. "Osoby prawne"
nie mog¹ mieæ zastosowania np. przepisy art. 35, 37, 41 i 42. Konstrukcja Skarbu Pañst
wa jako osoby prawnej jest wiêc wyj¹tkowa.
Skarb Pañstwa nale¿y do grupy pañstwowych osób prawnych, w ród których mo¿na wyró¿niæ jeszc
zedsiêbiorstwa pañstwowe, szko³y wy¿sze, Polsk¹ Akademiê Nauk, jednostki badawczo-rozwojowe
Skarb Pañstwa jest podmiotem praw i obowi¹zków w stosunkach cywilnoprawnych. Jest to b
ezpo redni¹ konsekwencj¹ przyznania Skarbowi Pañstwa osobowo ci prawnej. Podmiotowo æ ta do
zy jedynie mienia
pañstwowego, ale tego, które nie nale¿y do innych pañstwowych osób prawnych. Po uchyleniu
art. 128 KC nast¹pi³:! istotna zmiana relacji do maj¹tku pañstwowego. Do 1990 r. pañstwo b
y³o jedynym w³a cicielem
mienia ogólnonarodowego. Pañstwowe osoby prawne (np. przedsiêbiorstwa pañstwowe) otrzymy
wa³y mienie tylko w tzw. zarz¹d. Nie by³y one w³a cicielami maj¹tku przydzielonego ani tego
który zwiêkszono przez
STRONA 597
ich dzia³anie. Uchylenie art. 128 KC i zmiany w Kodeksie cywilnym (art. 441) daj¹ po
dstawê do stwierdzenia, ¿e w³asno æ i inne prawa maj¹tkowe, stanowi¹ce mienie pañstwowe, pr
j¹ Skarbowi Pañstwa albo innym pañstwowym osobom prawnym. Nast¹pi³o wiêc odej cie od nie do
a zdefiniowanego prawa zarz¹du do mienia ogólnonarodowego i uznanie prawa w³asno ci pañstw
owych osób prawnych. Ustawodawca nie by³ jednak do koñca konsekwentny, bowiem przedsiêbi
orstwom pañstwowym przyzna³ w³asno æ budynków, a nie przyzna³ prawa w³asno ci nieruchomo ci
iorstwom pañstwowym przys³uguje jedynie prawo u¿ytkowania wieczystego. Tak wiêc w³a ciciele
nieruchomo ci gruntowych, bêd¹cych we w³adaniu przedsiêbiorstw, pozostaje w dalszym ci¹gu
karb Pañstwa. Z pewno ci¹ nie tworzy to zupe³nie przejrzystej konstrukcji w³asno ci pañstwo
.
Nb 710
Skarb Pañstwa nie ponosi odpowiedzialno ci za zobowi¹zania przedsiêbiorstw pañstwowych i i
nnych pañstwowych osób prawnych, chyba ¿e przepis szczególny stanowi inaczej (art. 40 § 1)
. Analogicznie nie po
nosz¹ odpowiedzialno ci pañstwowe osoby prawne za Skarb Pañstwa. Zasada nieodpowiedzialn
o ci za zobowi¹zania innych osób prawnych, choæby to by³y osoby prawne reprezentuj¹ce ten s
m typ w³asno ci, jest klarowna i prowadzi do pe³nej odrêbno ci tych podmiotów. Za Skarb Pañ
a w obrocie prawnym wystêpuje Min. w³a ciwy ds. Skarbu Pañstwa, wojewodowie i kierownicy
urzêdów pañstwowych. W tym znaczeniu nie realizuj¹ oni tylko swoich funkcji w³adczych, al
e wystêpuj¹ w charakterze reprezentuj¹cych Skarb Pañstwa. Nie mamy wiêc do czynienia z dzi
a³aniem o charakterze administracyjno-prawnym, lecz dzia³aniami cywilnoprawnymi. Ta
dwoisto æ dzia³añ z pewno ci¹ komplikuje funkcjonowanie organów reprezentuj¹cych Skarb Pañs
pe³nie inne te¿ s¹ instrumenty prawne, tzn. z jednej strony decyzja administracyjna, z
drugiej umowa. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z dzia³aniem w³adczym, w dru
gim za z charakterystyczn¹ dla prawa cywilnego równo ci¹ podmiotów. Nale¿y jednak wyra nie
erdziæ, ¿e dzia³ania o charakterze w³adczym nie wi¹¿¹ siê z konstrukcj¹ Skarbu Pañstwa jako
awnej, ale z dzia³aniem organów pañstwowych jako organów w³adzy, przede wszystkim administ
racji pañstwowej. Skarb Pañstwa jako substrat Pañstwa jest konstrukcj¹ prawa cywilnego.
STRONA 598
II. Dzia³ania Skarbu Pañstwa
Nb 711
Diametraln¹ zmianê w sposobie funkcjonowania Skarbu Pañstwa wprowadzi³a ustawa z 8.8.199
6 r. o zasadach wykonywania uprawnieñ przys³uguj¹cych Skarbowi Pañstwa (Dz.U. Nr 106, po
z. 493 ze zm.). Teoretycznie rzecz ujmuj¹c, ustawa ta mia³a traktowaæ jedynie o statuc
ie i usytuowaniu Min. w³a ciwego ds. Skarbu Pañstwa, ale w rzeczywisto ci jej donios³o æ je
znacznie wiêksza. Reguluje ona bowiem problematykê Skarbu Pañstwa w dwóch aspektach: adm
inistracyjnym i cywilistycznym. W³a nie ten ostatni aspekt jest przedmiotem naszego
zainteresowania.
Jednak¿e mimo obowi¹zywania wy¿ej wymienionych przepisów, brak jest rozstrzygniêæ co do rea
izacji konstytucyjnego wymogu okre lenia organizacji Skarbu Pañstwa oraz sposobu zar
z¹dzania jego maj¹tkiem. W szczególno ci nale¿y odró¿niæ zakres uprawnieñ o charakterze cyw
wnym (pañstwo jako podmiot stosunków cywilnoprawnych) i wykonywania uprawnieñ organiza
cyjnych wobec pañstwowych osób prawnych. Wydaje siê wiêc konieczne wyodrêbnienie grupy org
anów pañstwowych, uprawnionych do zarz¹dzania maj¹tkiem i reprezentacji Skarbu Pañstwa, or
az wyodrêbnienie tzw. statio fisci, a wiêc jednostek organizacyjnych w ramach Skarbu
Pañstwa, dzia³aj¹cych w imieniu Skarbu Pañstwa. Nale¿y s¹dziæ, ¿e poza Min. w³a ciwym ds.
twa i osobami umocowanymi ochrona interesów Skarbu Pañstwa (obs³uga prawna, zastêpstwo p
rocesowe) zostanie powierzona odrêbnemu podmiotowi Prokuratorii Generalnej.
Na gruncie obowi¹zuj¹cych przepisów mo¿emy stwierdziæ, ¿e kompetencje Min. w³a ciwego ds. S
Pañstwa, poprzez instrumenty administracyjno-prawne, cywilnoprawne i maj¹ce niejedn
orodny charakter, pozostaj¹ w istotnym zwi¹zku z problematyk¹ praw maj¹tkowych Skarbu Pañs
twa.
Generalnie kompetencje Min. w³a ciwego ds. Skarbu Pañstwa mo¿emy podzieliæ na:
l) inicjuj¹ce i koordynuj¹ce politykê w zakresie gospodarowania mieniem Skarbu Pañstwa o
raz pañstwowych osób prawnych, a tak¿e dotycz¹ce ochrony i kontroli uprawnieñ maj¹tkowych,
2) w zakresie gospodarowania mieniem Skarbu Pañstwa i ochrony jego interesów,
3) reprezentacji materialnoprawnej i procesowej.
W ród kompetencji wymienionych w punkcie pierwszym, a maj¹cych raczej charakter dzia³añ ad
ministracyjno-prawnych o wymiarze równie¿ praktycznym, nale¿y wyró¿niæ:
1) przygotowywanie i przedk³adanie Radzie Ministrów oraz z jej upowa¿nienia Sejmowi, c
orocznych sprawozdañ o stanie mienia Skarbu Pañstwa oraz o ekonomicznych, finansowyc
h i spo³ecznych skutkach prywatyzacji,
2) przygotowywanie i przedk³adanie Radzie Ministrów: za³o¿eñ polityki ochrony interesów Ska
bu Pañstwa oraz gospodarowania mieniem Skarbu Pañstwa, projektów rocznych kierunków pryw
atyzacji oraz programów prywatyzacji maj¹tku pañstwowego, projektów ustaw i rozporz¹dzeñ Ra
y Ministrów dotycz¹cych ochrony interesów Skarbu Pañstwa, gospodarowania mieniem pañstwowy
m
STRONA 599
oraz prywatyzacji, chyba ¿e odrêbne przepisy stanowi¹ inaczej, corocznych sprawozdañ z r
ealizacji kierunków prywatyzacji,
3) prowadzenie zbiorczej ewidencji maj¹tku Skarbu Pañstwa,
4) prowadzenie ewidencji podmiotów, w szczególno ci pañstwowych jednostek organizacyjnyc
h, którym przys³uguje prawo wykonywania uprawnieñ wynikaj¹cych z praw maj¹tkowych Skarbu P
añstwa lub do dzia³ania w imieniu Skarbu Pañstwa.
Nb 712
Kompetencje -maj¹ce charakter realizuj¹cych funkcje w³asno ciowe w imieniu Skarbu Pañstwa
-dotycz¹ przede wszystkim wykonywania uprawnieñ wynikaj¹cych z praw maj¹tkowych Skarbu P
añstwa:
l) w zakresie praw z akcji i udzia³ów nale¿¹cych do Skarbu Pañstwa, ³¹cznie z wynikaj¹cymi
h prawami osobistymi,
2) w stosunku do mienia pozosta³ego po likwidacji pañstwowej jednostki organizacyjne
j lub przypadaj¹cego Skarbowi Pañstwa w wyniku likwidacji spó³ki z jego udzia³em, chyba ¿e
drêbne przepisy stanowi¹ inaczej.
Ministrowi w³a ciwemu ds. Skarbu Pañstwa przys³uguj¹ równie¿ uprawnienia wzglêdem mienia (a
41 KC) pañstwowych osób prawnych, okre lone w odrêbnych przepisach, je li nie zosta³y zastr
e¿one na rzecz innych organów pañstwowych. Je¿eli z przepisów odrêbnych nie wynika, której
wowej osobie prawnej przys³uguj¹ prawa maj¹tkowe do sk³adników mienia pañstwowego, prawa te
przys³uguj¹ Skarbowi Pañstwa, reprezentowanemu przez Min. w³a ciwego ds. Skarbu Pañstwa.
Nb 713
W³a nie problematyka reprezentowania Skarbu Pañstwa lub wp³ywu na proces reprezentacji w
ydaje siê obecnie szczególnie wa¿na (szerzej zob. G. Bieniek, Aktualne, s. 9-15).
Przed wej ciem w ¿ycie ustawy o utworzeniu Ministra w³a ciwego ds. Skarbu Pañstwa zasady r
eprezentacji Skarbu Pañstwa w stosunkach cywilnoprawnych by³y skomplikowane i czêsto b
udz¹ce w¹tpliwo ci. W szczególno ci w imieniu Skarbu Pañstwa wystêpowali ministrowie, wojew
wie, tzw. statio fisci. Przyjmowano, ¿e stron¹ stosunku prawnego ³¹cz¹cego pañstwo z innym
odmiotem (albo stron¹ procesu) jest Skarb Pañstwa, natomiast okre lone jednostki organ
izacyjne, z dzia³alno ci¹ których taki stosunek siê ³¹czy³, stanowi³y statio fisci, których
y³a bardzo du¿a. Prowadzi³o to wielokrotnie do problemów dokonywania czynno ci prawnych miê
zy statio fisci z pominiêciem zasad prawa cywilnego.
Obecnie obowi¹zuje generalna zasada, ¿e to Min. w³a ciwy ds. Skarbu Pañstwa sk³ada o wiadcz
e woli za Skarb Pañstwa. Obecny ustrój Skarbu Pañstwa jako osoby prawnej przybli¿y³ siê do
nnych osób prawnych. Nale¿y przypomnieæ, ¿e osoba prawna dzia³a przez swoje organy w sposób
przewidziany w ustawie i opartym na niej statucie. Tak wiêc poza pe³nieniem funkcji
organu administracji pañstwowej, w stosunkach cywilnopraw-
1
STRONA 600
-nych takim organem jest Min. Skarbu Pañstwa. Dzia³a on na podstawie ustawy o zasada
ch wykonywania uprawnieñ przys³uguj¹cych Skarbowi Pañstwa i na podstawie statutu Ministe
rstwa Skarbu Pañstwa (rozp. Prezesa RM z 30.4.2001 r. w sprawie nadania statutu Mi
nisterstwu Skarbu Pañstwa, Dz.U. Nr 41, poz. 467). Minister w³a ciwy ds. Skarbu Pañstwa
sk³ada o wiadczenia woli za Skarb Pañstwa przy utworzeniu spó³ki prawa handlowego, przyst¹p
eniu do spó³ki, utworzeniu osoby prawnej przewidzianej przepisami prawa (art. 2 ust.
6 ustawy o zasadach wykonywania uprawnieñ przys³uguj¹cych Skarbowi Pañstwa).
Nb 714
Do czynno ci prawnych, nale¿¹cych do kompetencji Min. w³a ciwego ds. Skarbu Pañstwa (art. 5
ust. l pkt 2), nale¿y równie¿ powo³ywanie i odwo³ywanie organów pañstwowych osób prawnych.
gatelne cywilistyczne znaczenie ma równie¿ tworzenie, likwidacja, ³¹czenie, podzia³ i prze
kszta³canie pañstwowych osób prawnych. Poza reprezentacj¹ Skarbu Pañstwa w stosunkach cywi
lnoprawnych Min. w³a ciwy ds. Skarbu Pañstwa mo¿e przyj¹æ wykonywanie zastêpstwa procesoweg
poszczególnych sprawach cywilnych, w tym gospodarczych, dotycz¹cych:
l) Skarbu Pañstwa w zakresie dzia³ania innych organów administracji
rz¹dowej i pañstwowych jednostek organizacyjnych nie posiadaj¹cych osobowo ci prawnej,
2) pañstwowych osób prawnych na wniosek w³a ciwych organów, kierowników jednostek organizac
jnych lub organów zarz¹dzaj¹cych pañstwowych osób prawnych.
Przyjêcie zastêpstwa jest mo¿liwe w przypadku spraw szczególnie skomplikowanych lub gdy
warto æ przedmiotu sporu jest znaczna. O przyjêciu lub odmowie wykonywania zastêpstwa pr
ocesowego Min. w³a ciwy ds. Skarbu Pañstwa zawiadamia wnioskodawcê w terminie siedmiu dn
i od dnia otrzymania wniosku (art. 4 ustawy o zasadach wykonywania uprawnieñ przys³u
guj¹cych Skarbowi Pañstwa).
Nb 715
Na proces dokonywania czynno ci prawnych przez pañstwowe osoby prawne Min. w³a ciwy ds.
Skarbu Pañstwa ma równie¿ wp³yw poprzez wyra¿enie zgody na dokonanie czynno ci prawnych prz
z te osoby. Je li przepisy odrêbne nie stanowi¹ inaczej, pañstwowe osoby prawne maj¹ obowi¹
ek zawiadomiæ Min. w³a ciwego ds. Skarbu Pañstwa o zamiarze dokonania czynno ci prawnej po
legaj¹cej na rozporz¹dzaniu sk³adnikami maj¹tku trwa³ego przedsiêbiorstwa oraz nieodp³atneg
ddania tych sk³adników do korzystania innym podmiotom na podstawie umów prawa cywilneg
o. Minister w³a ciwy ds. Skarbu Pañstwa w terminie miesi¹ca od dnia otrzymania powiadomi
enia mo¿e nie wyraziæ zgody na dokonanie
STRONA 601
czynno ci prawnej, której dotyczy³o powiadomienie. Je¿eli czynno æ prawna dokonana zostanie
przez pañstwow¹ osobê prawn¹ z naruszeniem wymogu uzyskania zgody, jest ona bezwzglêdnie n
iewa¿na. W stosunku do podjêtej decyzji wobec pañstwowej osoby prawnej przys³uguje sprze
ciw, który wstrzymuje wykonanie decyzji. Ostatecznie w razie podtrzymania decyzji
przez Min. w³a ciwego ds. Skarbu Pañstwa, pañstwowej osobie prawnej przys³uguje prawo wnie
sienia w ci¹gu 7 dni sprawy do s¹du. Zagadnienie wyra¿enia zgody na dokonanie czynno ci
prawnych przez pañstwowe osoby prawne rodzi jednak okre lone problemy (por. uwagi do
tycz¹ce przedsiêbiorstwa pañstwowego -Nb. 579-581).
Nb 716
Minister w³a ciwy ds. Skarbu Pañstwa nie jest jedynym, który mo¿e reprezentowaæ Skarb Pañst
Mog¹ to równie¿ czyniæ kierownicy urzêdów pañstwowych w rozumieniu przepisów o pracownikac
pañstwowych, w odniesieniu do powierzonego im mienia i w zakresie zadañ ich urzêdów, ok
re lonych w odrêbnych przepisach. W strukturach organizacyjnych urzêdów pañstwowych wyznac
za siê w zwi¹zku z tym komórki albo stanowiska pracy do obs³ugi spraw zwi¹zanych z repreze
ntowaniem Skarbu Pañstwa.
Szczególn¹ rolê w tym zakresie pe³ni¹ wojewodowie. Zgodnie z art. 7 ust. 5 ustawy z 5.6.19
98 r. o administracji rz¹dowej w województwie (tekst jedno Dz.U. z 2001 r. Nr 80, po
z. 872), wojewoda jest reprezentantem Skarbu Pañstwa równie¿ w stosunkach cywilnoprawn
ych. Wojewoda reprezentuje Skarb Pañstwa w odniesieniu do powierzonego mienia, w c
elu wykonania jego zadañ.
Poza wymienionymi powy¿ej organami, Skarb Pañstwa mo¿e byæ reprezentowany tak jak inne o
soby prawne za po rednictwem pe³nomocników. W szczególno ci kierownicy jednostek organizac
yjnych podporz¹dkowani kierownikom urzêdów pañstwowych mog¹ w odniesieniu do powierzonego
im mienia i w zakresie zadañ ich urzêdów reprezentowaæ Skarb Pañstwa, je li zostanie udziel
ne im pe³nomocnictwo. Pe³nomocnictwa mog¹ byæ tak¿e udzielone przez Min. w³a ciwego ds. Ska
Pañstwa osobom prawnym lub fizycznym do dokonywania okre lonych czynno ci cywilnopraw
nych oraz faktycznych.
Osoby reprezentuj¹ce Skarb Pañstwa dokonuj¹ czynno ci w ramach tzw. reprezentacji sensu
largo, a wiêc dotycz¹cej wystêpowania we wszelkich stosunkach prawnych z zakresu prawa
cywilnego, administracyjnego, konstytucyjnego, pracy, finansowego i innych ga³êzi p
rawa. Chodzi tu wiêc o czynno ci zarówno maj¹ce cywilnoprawny charakter, jak i pozostaj¹ce
poza sfer¹ takich czynno ci. Reprezentacja w tym szerokim znaczeniu polega na sk³adan
iu o wiadczeñ, wyja nieñ przed organa-
STRONA 602
-mi w³adzy, organami administracji pañstwowej i samorz¹dowej, organizacjami spo³ecznymi,
osobami trzecimi. Reprezentacja w tym znaczeniu dotyczy wiêc nie tylko czynno ci pr
awnych (reprezentacja sensu stricto), ale, czynno ci o charakterze faktycznym. Rep
rezentacja taka odbywa siê co do zasady jednoosobowo, brak bowiem przepisów wskazuj¹cy
ch na konieczno æ reprezentacji ³¹cznej.
III. Dzia³alno æ gospodarcza Skarbu Pañstwa
Nb 717
Dzia³alno æ gospodarcza nie jest w ogóle cech¹ dzia³ania Skarbu Pañstwa czy te¿ pañstwa w o
dzi raczej o dopuszczalno æ uzyskiwania okre lonych dochodów dla bud¿etu ze róde³, które s
anizacyjno-prawn¹ jednostek sektora finansów publicznych. Do jednostek takich nale¿¹:
1) jednostki bud¿etowe,
2) zak³ady bud¿etowe,
3) gospodarstwa pomocnicze,
4) rodki specjalne.
W krêgu naszego zainteresowania pozostan¹ zak³ady bud¿etowe i gospodarstwa pomocnicze, g
dy¿ te dwie formy mog¹ uzyskiwaæ przychody w³asne. W przypadku jednostek bud¿etowych pobie
raj¹ one dochody, rodki specjalne s¹ form¹ skumulowania rodków finansowych powsta³ych nie
dzia³alno ci gospodarczej, ale z innych róde³ (art. 21 ustawy z 26.11.1998 r. o finansach
publicznych, Dz.U. Nr 155, poz. 1014 ze zm.). Z kolei przychody funduszy celowy
ch pochodz¹ z dochodów publicznych i nie maj¹ cech prowadzenia aktywno ci gospodarczej.
Fundusze celowe, je¿eli nie maj¹ osobowo ci prawnej, stanowi¹ wyodrêbniony rachunek bankow
y.
Nb 718
Zak³ady bud¿etowe dzia³aj¹ na podstawie art. 19 ustawy o finansach publicznych i rozp. M
F z 8.5.1991 r. w sprawie zak³adów bud¿etowych (Dz.U. Nr 42, poz. 183 ze zm.). Stanowi¹
formê organizacyjn¹ jednostki, która prowadzi dzia³alno æ gospodarcz¹ na zasadzie odp³atno
posiadaj¹c osobowo ci prawnej. Cech¹ podstawow¹ zak³adów bud¿etowych jest pokrywanie swoic
osztów z przychodów w³asnych. Na pocz¹tek dzia³alno ci zak³adu bud¿etowego mog¹ byæ przyzna
e z bud¿etu.
Zak³ad bud¿etowy posiada odrêbny rachunek bankowy, z którego mo¿na dokonywaæ wyp³at tylko d
ysoko ci rodków zgromadzonych na tym rachunku. Podstaw¹ dzia³ania zak³adu bud¿etowego jest
an finan-
STRONA 603
-sowy obejmuj¹cy przychody i rozchody oraz stan rodków obrotowych i rozliczenia z bud¿e
tem. Zak³adem bud¿etowym zarz¹dza kierownik zak³adu bud¿etowego. Je¿eli wynik finansowy jes
dodatni, ró¿nica miêdzy przychodami a rozchodami rodków obrotowych jest wp³acana do bud¿e
Zak³ad bud¿etowy mo¿e otrzymywaæ dotacje przedmiotowe, a tak¿e w przypadkach okre lonych w
przepisach dotacjê podmiotow¹ lub celow¹. Dotacje nie mog¹ przekroczyæ 50% jego wydatków. Z
k³ady bud¿etowe nie mog¹ byæ uznane za tzw. jednostki organizacyjne nie maj¹ce osobowo ci p
awnej, dlatego ¿e stanowi¹ one struktury gospodarki pozabud¿etowej, a nie gospodarczej
. Ponadto s¹ one zawsze czê ci¹ innej osoby prawnej (np. Skarb Pañstwa) i nie maj¹ cech poz
alaj¹cych na wyró¿nienie zdolno ci prawnej, zdolno ci do czynno ci prawnych itd.
Nb 719
Gospodarstwa pomocnicze s¹ tworzone przez jednostki bud¿etowe (rozp. MF z 8.5.1991 r
. w sprawie gospodarstw pomocniczych jednostek bud¿etowych, Dz.U. Nr 42, poz.185 z
e zmian. oraz art. 20 i nast. ustawy z 26.11.1998 r. o finansach publicznych, Dz
.U. Nr 155, poz. 1014 ze zm.). Stanowi¹ one (spo ród wymienionych jednostek sektora pu
blicznego) przyk³ad jednostki, w której odbywa siê najdalej posuniêta dzia³alno æ gospodarc
Gospodarstwa pomocnicze posiadaj¹ odrêbny rachunek bankowy. Nie posiadaj¹ one osobowo c
i prawnej. Podstaw¹ dzia³alno ci gospodarczej gospodarstw pomocniczych s¹ umowy zawieran
e przez kierownictwo gospodarstw. Dzia³alno æ gospodarcza gospodarstw pomocniczych jes
t realizowana przede wszystkim poprzez sprzeda¿ swoich wyrobów i us³ug. Koszty gospoda
rstwa s¹ pokrywane z przychodów w³asnych. Zysk gospodarstwa pomocniczego przeznaczony
jest w 50% na wp³aty do bud¿etu, w 50% na potrzeby w³asne gospodarstwa. Obowi¹zek okre lon
y w pierwszym przypadku mo¿e zostaæ zniesiony i wówczas mo¿na rodki, o których mowa, przez
aczyæ m.in. na zwiêkszenie rodków obrotowych gospodarstw pomocniczych, na finansowanie
inwestycji gospodarstwa pomocniczego i inne. Gospodarstwo pomocnicze mo¿e otrzymyw
aæ dotacje przedmiotowe oraz na utworzenie gospodarstwa.
Gospodarstwa pomocnicze mog¹ byæ tworzone m.in. przy szko³ach, jednostkach wiêziennictwa
, internatach, zak³adach dla ma³oletnich, zak³adach opiekuñczo-wychowawczych i parkach n
arodowych.
Nb 720
W odró¿nieniu od omówionego powy¿ej prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej w ramach struktur
Skarbu Pañstwa, prowadzenie dzia³alno ci poza jego struktur¹ mo¿e odbywaæ siê poprzez spec
nie tworzone w tym celu (równie¿ gospodarczym) podmioty. Nie jest to jednak dzia³alno æ go
spodarcza sensu stricto, ale jedynie forma inwestowania z wy-
STRONA 604
-korzystaniem odrêbnego podmiotu, na który Skarb Pañstwa ma wp³yw. W szczególno ci mog¹ to
je¿eli maj¹ odrêbn¹ osobowo æ prawn¹, tzw. fundusze celowe (art. 22 ust. 2 ustawy o finansa
publicznych). Czêsto s¹ to ró¿nego rodzaju agencje (np. Agencja Rozwoju Przemys³u). Najodp
owiedniejsz¹ form¹ prowadzenia takiej aktywno ci przez Skarb Pañstwa wydaj¹ siê byæ jednoos
we spó³ki z o.o. lub akcyjne. Spó³ki takie powstaj¹ bezpo rednio na podstawie przepisów Kod
u spó³ek handlowych (art. 151 lub 30 l KSH) albo w trybie przekszta³cenia pañstwowych osób
prawnych. Od tak tworzonych spó³ek nale¿y odró¿niæ jednoosobowe spó³ki Skarbu Pañstwa, utw
w trybie przekszta³cenia przedsiêbiorstw pañstwowych. Je¿eli tak utworzone spó³ki nie s¹ ko
cjalizowane w celu prywatyzacji, to mog¹ one pe³niæ podobn¹ funkcjê, jak wspomniane powy¿ej
Je¿eli jednak celem jest prywatyzacja, do istoty takich jednoosobowych spó³ek Skarbu
Pañstwa nale¿y istnienie w pewnym stanie przej ciowym a¿ do sprywatyzowania maj¹tku. Nie m
a równie¿ przeszkód, aby Skarb Pañstwa tworzy³ spó³ki z innymi podmiotami. Generalnie, w zw
ze specyfik¹ Skarbu Pañstwa, nie mo¿na go uznaæ za przedsiêbiorcê, nawet je¿eli w jego wew
nej strukturze jest prowadzona dzia³alno æ maj¹ca znamiona dzia³alno ci gospodarczej.
§ 20. Gminy, powiaty, województwa
Literatura: A. Agopszowicz, Zarys prawa samorz¹du terytorialnego, Katowice 1991; G
. Bieniek, Aktualne problemy zwi¹zane z reprezentacj¹ Skarbu Pañstwa i jednostek samor
z¹du terytorialnego, PS 1999, Nr 9; S. Czarnow, Cel spó³ki gminy i przedmiot jej przed
siêbiorstwa w wietle ustawy o gospodarce komunalnej, PPH 1998, Nr 2; S. Czarnow, St
atus prawny spó³ki gminy w wietle ustawy o gospodarce komunalnej, PiP 1998, Nr 4; J I
gnatowicz, Mienie komunalne -zagadnienia podstawowe. Rozprawy z prawa cywilnego
i ochrony rodowiska, Katowice 1992; A. Kidyba, Spó³ki jako forma gospodarki komunalne
j. Zagadnienia wybrane, w: Polska lat dziewiêædziesi¹tych. Przemiany pañstwa i prawa, Lu
blin 1997; A. Kidyba, A. Wróbel, Ustrój i zadania administracji publicznej w Rzeczyp
ospolitej Polskiej, Warszawa 1993; A. Klein, Sytuacja przedsiêbiorstw pañstwowych i
komunalnych jednostek organizacyjnych nie posiadaj¹cych osobowo ci prawnej, Studia i
uridica XXI 1994; Z. Leoñski, Samorz¹d terytorialny w RP, Warszawa 1998.
STRONA 605
I. Gminy
1. Osobowo æ prawna
Nb 721
Gminy uzyska³y osobowo æ prawn¹ na podstawie art. 2 ust. 2 SamGminU.
S¹ one specyficznymi osobami prawnymi ze wzglêdu na sposób powstania, .³¹czenie, podzia³, l
kwidacjê, realizacjê celów i rolê, jak¹ odgrywaj¹. Ju¿ sam fakt, ¿e terytorium ca³ego kraju
j¹ swoim samorz¹dem gminy, ka¿e postrzegaæ te jednostki specyficznie w stosunku do innyc
h osób prawnych. Jednak¿e wiêkszo æ regu³ funkcjonowania gminy jako podmiotu prawa jest kon
ekwencj¹ przyznania jej osobowo ci prawnej. Przyznanie osobowo ci prawnej oznacza, ¿e gm
ina jest podmiotem praw i obowi¹zków w zakresie prawa cywilnego. Mo¿e ona dzia³aæ jako pod
miot autonomiczny, który odpowiada za w³asne dzia³ania. Mieszkañcy gminy tworz¹ z mocy pra
wa wspólnotê samorz¹dow¹.
Gmina jest to wspólnota samorz¹dowa oraz odpowiednie terytorium. Podstawowym celem g
miny jest zaspokojenie zbiorowych potrzeb wspólnoty w ramach zadañ w³asnych. Ponadto m
og¹ zostaæ gminie zlecone zadania z zakresu administracji rz¹dowej oraz z zakresu orga
nizacji, przygotowania i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz wojewodów. Osobow
o æ prawna gminy oznacza mo¿liwo æ nabywania praw i zaci¹gania zobowi¹zañ we w³asnym imieni
w³asny rachunek.
W konsekwencji gmina nie ponosi odpowiedzialno ci za zobowi¹zania innych komunalnych
osób prawnych, a te nie ponosz¹ odpowiedzialno ci za zobowi¹zania gminy (art. 49 ust. l
SamGminU -odpowiednik art. 40 KC). Je¿eli gmina jest dzielona lub likwidowana (zn
iesiona), odpowiedzialno æ za jej zobowi¹zania ponosz¹ solidarnie gminy, które przejê³y jej
enie.
Nb 722
Podstaw¹ dzia³ania gmin jest ich maj¹tek, w który zosta³y wyposa¿one:
l) ex lege na podstawie ustawy z 10.5.1990 r. -Przepisy wprowadzaj¹ce ustawê o s
amorz¹dzie terytorialnym i ustawê o pracownikach samorz¹dowych (Dz.U. Nr 32, poz. 191
ze zm.),
2) przez przekazanie gminie mienia w zwi¹zku z utworzeniem lub zmian¹ granic gmin,
3) przez przekazanie mienia przez administracjê rz¹dow¹,
4) w wyniku w³asnej dzia³alno ci gospodarczej,
5) przez inne czynno ci prawne,
6) w innych przypadkach okre lonych odrêbnymi przepisami.
Mieniem komunalnym jest w³asno æ i inne prawa maj¹tkowe nale¿¹ce do poszczególnych gmin i i
zwi¹zków oraz mienie innych komunal-
STRONA 606
-nych osób prawnych (art. 43 SamGminU). W³a ciwe dla okre lenia mienia komunalnego jest
samo pojêcie mienia okre lone w art. 44 KC. Zgodnie z tym przepisem, mieniem jest w³as
no æ i inne prawa maj¹tkowe. Pojêcie to nie obejmuje zobowi¹zañ. Artyku³ 43 SamGminU stanow
onkretyzacjê art. 44 KC przede wszystkim w zwi¹zku z doprecyzowaniem podmiotów mienia
komunalnego (J. Ignatowicz, Mienie, s. 86-89). Natomiast przepis ten nie okre la,
jakie konkretne prawa maj¹tkowe mog¹ sk³adaæ siê na to pojêcie. Jak ju¿ stwierdzono, art. 4
amGminU wymienia przyk³adowo niektóre z podmiotów mienia komunalnego. Zaliczamy do nic
h gminy, zwi¹zki gmin i inne komunalne osoby prawne. Ustawa w art. 43 wymienia równi
e¿ przedsiêbiorstwa komunalne, ale w zwi¹zku z ustaw¹ o gospodarce komunalnej nie ma to
obecnie znaczenia. Wyja niaj¹c, jakie mog¹ byæ "inne komunalne osoby prawne", nale¿y podkr
e liæ, ¿e chodzi o te, w których ca³kowite lub dominuj¹ce jest mienie komunalne. Nale¿y wiê
w szczególno ci: fundacje tworzone przez gminy, zwi¹zki gmin i inne komunalne osoby pr
awne, jednoosobowe spó³ki z o.o. lub akcyjne tworzone na podstawie przepisów Kodeksu s
pó³ek handlowych (art. 158 i art. 308) lub powsta³e z przekszta³cenia przedsiêbiorstw komu
nalnych i zak³adów bud¿etowych gminy. Do innych komunalnych osób prawnych mo¿emy zaliczyæ s
, spó³dzielnie tworzone przez kilka komunalnych osób prawnych, a tak¿e stowarzyszenia tw
orzone przez gminy.
Niewymienienie w art. 43 SamGminU konkretnego katalogu sk³adników maj¹tkowych mienia k
omunalnego jest uzasadnione. W przepisie tym mowa jest o "w³asno ci i innych prawach
maj¹tkowych". Nale¿y wiêc przyj¹æ, ¿e do komunalnych osób prawnych mo¿e nale¿eæ ka¿de praw
z wyj¹tkiem tych, których przynale¿no æ do osób prawnych jest wy³¹czona (np. s³u¿ebno æ oso
zególno ci do praw maj¹tkowych przys³uguj¹cych osobom prawnym, reprezentuj¹cym mienie komun
lne, nale¿¹: prawa rzeczowe (w³asno æ, wspó³w³asno æ), ograniczone prawa rzeczowe (u¿ytkowa
gruntowe, spó³dzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, zastaw, hipoteka), wierzytelno ci
i inne prawa o charakterze obligacyjnym, maj¹tkowe prawa na dobrach niematerialny
ch (m.in. znaki towarowe, wzory zdobnicze, wzory u¿ytkowe), a ponadto udzia³y w spó³kach
.
Nb 723
O wiadczenia woli w imieniu gminy w zakresie zarz¹du mieniem sk³adaj¹ dwaj cz³onkowie zarz¹
u lub jeden cz³onek zarz¹du i pe³nomocnik, je li statut nie stanowi inaczej. Zarz¹d mo¿e po
adto udzielaæ wójtowi lub burmistrzowi (prezydentowi) upowa¿nienia do sk³adania jednooso
bowo o wiadczeñ woli zwi¹zanych z prowadzeniem bie¿¹cej dzia³alno ci gminy. Je¿eli czynno æ
o¿e spowodowaæ powstanie
STRONA 607
zobowi¹zañ pieniê¿nych, do jej skuteczno ci potrzebna jest kontrasygnata skarbnika gminy l
ub osoby przez niego upowa¿nionej. Kierownicy jednostek organizacyjnych gminy, nie
posiadaj¹cych osobowo ci prawnej, dzia³aj¹ jednoosobowo na podstawie pe³nomocnictwa udzie
lonego przez zarz¹d gminy. Do czynno ci przekraczaj¹cych zakres pe³nomocnictwa potrzebna
jest zgoda zarz¹du.
Nb 724
Podstawowa dzia³alno æ finansowa gminy regulowana jest przez rozdzia³ 6 SamGminU. Mianow
icie gmina samodzielnie prowadzi gospodarkê finansow¹ na podstawie bud¿etu gminy, uchw
alonego na rok kalendarzowy. Gospodarka finansowa mo¿e byæ prowadzona w ramach bud¿etu
gminy przez jednostkê pomocnicz¹ w tym zakresie. Dochodami gminy s¹: podatki, op³aty i
inne wp³ywy, okre lone w odrêbnych ustawach jako dochody gminy, dochody z maj¹tku gminy,
subwencje ogólne z bud¿etu pañstwa. Ponadto dochodami gminy mog¹ byæ: dotacje celowe na r
ealizacjê zadañ zleconych oraz na dofinansowanie zadañ w³asnych, wp³ywy z samo opodatkowan
ia mieszkañców, spadki, zapisy, darowizny oraz inne dochody. Do tej ostatniej katego
rii nale¿y zaliczyæ dochody uzyskane z prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej, zwanej dla
odró¿nienia od gospodarki finansowej gospodark¹ komunaln¹.
2. Gospodarka komunalna
Nb 725
Obecnie obowi¹zuj¹ca ustawa z 20.12.1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz.U. z 1997 r.
Nr 9, poz. 43 ze zm.; por. A. Kidyba, Spó³ki, s. 339 i nast., równie¿ A. Kidyba, A. Wróbe
l, Ustrój, s. 73) w sposób bezpo redni reguluje zagadnienia prowadzenia dzia³alno ci gospo
darczej przy wykonywaniu gospodarki komunalnej. Ustawa wskazuje na trzy formy re
alizacji gospodarki komunalnej: zak³ad bud¿etowy, spó³kê prawa handlowego i umowy. Problem
atyka zak³adów bud¿etowych omówiona zosta³a przy charakterystyce Skarbu Pañstwa (por. Nb. 7
J 7). Zob. ustawa z 26.11.1998 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 155, poz. 1
0 14 ze zm.).
Zgodnie z ustaw¹ o gospodarce komunalnej, gmina mo¿e tworzyæ wszelkie spó³ki handlowe, jak
równie¿ mo¿e powierzyæ zadania komunalne w drodze umowy. Z powy¿szego wynika, ¿e gmina mo¿
worzyæ spó³ki prawa handlowego, ale realizacja zadañ w drodze umowy nie mo¿e byæ rozumiana
ako mo¿liwo æ utworzenia spó³ki cywilnej. Okre lenie z art. 3 ust. 1, ¿e gmina "mo¿e powier
.] w drodze umowy" oznacza, ¿e musi nast¹piæ umowne przekazanie okre lonych zadañ innej st
rukturze. Oznacza to, ¿e sama w takiej strukturze uczestniczyæ nie mo¿e. Tak
STRONA 608
wiêc zasada wolno ci umów wyra¿ona w art. 3531 KC nie bêdzie mia³a w odniesieniu do gminy p
ego zastosowania.
Artyku³ 9 GospKomU przewiduje, ¿e gmina:
l) mo¿e tworzyæ spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ lub akcyjne,
2) mo¿e przyst¹piæ do spó³ek z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ lub akcyjnych.
Wskazane zosta³y dwie generalne mo¿liwo ci uczestniczenia gminy w spó³kach: poprzez zawi¹za
ie spó³ki lub poprzez przyst¹pienie do niej. W pierwszym przypadku mo¿liwe s¹ równie¿ dwa r
i¹zania:
l) gmina tworzy samodzielnie spó³kê z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹(art. 151 KSH) lub akcy
n¹ (art. 301 KSH),
2) gmina tworzy spó³kê z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ lub spó³kê akcyjn¹ z innymi podmiot
o osobami fizycznymi, jak i osobami prawnymi) czy jednostkami posiadaj¹cymi tzw. u³o
mn¹ osobowo æ prawn¹ (np. spó³ki jawne, komandytowe).
W przypadku okre lonym w pkt. 2 nie ma znaczenia rodzaj w³asno ci podmiotów, z którymi zaw
i¹zywane s¹ spó³ki: mog¹ to byæ zarówno inne gminy, inne podmioty komunalne, ale tak¿e podm
reprezentuj¹ce w³asno æ pañstwow¹ czy prywatn¹.
Przyst¹pienie do ju¿ istniej¹cych spó³ek z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹ lub spó³ek akcyjn
aæ siê generalnie:
l) z objêciem udzia³ów lub akcji w podwy¿szonym kapitale zak³adowym (akcyjnym),
2) z nabyciem udzia³ów lub akcji (kupno, zamiana, przyjêcie darowizny itp.).
Ustawa o gospodarce komunalnej przeciwstawia terminologicznie mo¿liwo æ tworzenia spó³ek z
o.o. i akcyjnych (a tak¿e przystêpowania do nich -art. 9) mo¿liwo ci tworzenia i przystêp
owania do spó³ek prawa handlowego (art. 10 ust. l). Oczywi cie spó³ki z ograniczon¹ odpowie
zialno ci¹ i akcyjne s¹ spó³kami handlowymi. Tak wiêc art. 10 w kontek cie art. 9 GospKomU
e¿y rozumieæ w ten sposób, ¿e gmina mo¿e tworzyæ tylko spó³ki z o.o. i akcyjne (a tak¿e prz
o nich), je¿eli podejmowana jest dzia³alno æ w zakresie u¿yteczno ci publicznej. Wprawdzie
rt. 9 ust. l GospKomU nie przewiduje tego expressis verbis, ale mo¿na to wywniosko
waæ z art. 10, który stanowi, ¿e w dzia³alno ci o charakterze u¿yteczno ci
publicznej mo¿liwe jest tworzenie (przyst¹pienie) spó³ek prawa handlowego, a wiêc nie tylk
o spó³ki z o.o. i akcyjnej, ale równie¿ spó³ki jawnej i komandytowej. Decyduj¹cym kryterium
st wiêc w tym przypadku to, czy dzia³alno æ prowadzona ma charakter u¿yteczno ci publicznej
(forma spó³ki z o.o., akcyjnej oraz spó³ki jawnej i komandytowej).
STRONA 609
Nb 726
Jednak¿e, aby mo¿na by³o tworzyæ spó³ki prawa handlowego poza sfer¹ u¿yteczno ci publicznej
rzyst¹piæ do nich), kumulatywnie musz¹ byæ spe³nione nastêpuj¹ce warunki:
l) istniej¹ niezaspokojone potrzeby wspólnoty samorz¹dowej na rynku lokalnym,
2) wystêpuj¹ce w gminie bezrobocie w znacznym stopniu wp³ywa ujemnie na poziom ¿ycia wspól
noty samorz¹dowej, a zastosowanie innych dzia³añ i wynikaj¹cych z obowi¹zuj¹cych przepisów
prawnych nie doprowadzi³o do aktywizacji gospodarczej, a w szczególno ci do znacznego
o¿ywienia rynku lokalnego lub trwa³ego ograniczenia bezrobocia.
Powy¿sze warunki sformu³owane s¹ bardziej w oparciu o kryteria spo³eczne ni¿ gospodarcze.
Jak s¹dzê, w rzeczywisto ci ka¿da sytuacja podejmowania dzia³alno ci gospodarczej poza sfer
teczno ci publicznej przez gminy bêdzie mia³a swoje uzasadnienie wobec bardzo "pojemne
j" tre ci art. 10 ust. l pkt l i 2.
Natomiast kryterium gospodarczym, w ka¿dym razie bardzo wymiernym, jest okre lenie z
art. 10 ust. 2 GospKomU. Mianowicie, mo¿liwe jest -poza powy¿szymi przypadkami -two
rzenie i przystêpowanie do spó³ek prawa handlowego (poza sfer¹ u¿yteczno ci publicznej), je
i zbycie sk³adników mienia komunalnego mia³oby stanowiæ wk³ad niepieniê¿ny gminy do spó³ki
rozporz¹dzenie nim w inny sposób powoduje dla gminy powa¿n¹ stratê maj¹tkow¹.
Ograniczenia powy¿sze zwi¹zane z tworzeniem spó³ek (i przystêpowaniem do nich przez gminê)
ie maj¹ zastosowania w przypadku posiadania przez gminê akcji lub udzia³ów spó³ek zajmuj¹cy
siê:
l) czynno ciami bankowymi,
2) czynno ciami ubezpieczeniowymi,
3) dzia³alno ci¹ doradcz¹,
4) dzia³alno ci¹ edukacyjn¹,
5) dzia³alno ci¹ wydawnicz¹.
Wszelkie te czynno ci musz¹ byæ jednak przedsiêwziête na rzecz samorz¹du gminnego oraz inny
h spó³ek wa¿nych dla rozwoju gminy. Generalnie mo¿na wiêc uznaæ, ¿e w dzia³alno ci gminy, c
wi¹zanej ze sfer¹ u¿yteczno ci publicznej, czy te¿ poza t¹ sfer¹, mog¹ powstaæ spó³ki prawa
, zarówno kapita³owe, jak i osobowe.
Nb 727
Z punktu widzenia sposobu powstawania tych spó³ek mo¿emy wyró¿niæ:
l) spó³ki powsta³e w normalnym trybie na podstawie przepisów Kodeksu spó³ek handlowych (jak
spó³ki jednoosobowe);
STRONA 610
2) spó³ki wielopodmiotowe powsta³e w normalnym trybie na podstawie przepisów Kodeksu
spó³ek handlowych (z udzia³em gminy),
3) spó³ki jednoosobowe powsta³e z przekszta³cenia przedsiêbiorstw komunalnych (art. 14 i n
ast. GospKomU) lub przekszta³cenia zak³adów bud¿etowych (art. 22-23 GospKomU).
Porównuj¹c spó³ki jednoosobowe gminy powsta³e w zwyk³ym trybie (np. jako nastêpstwo wyboru
my organizacyjnej) ze spó³kami jednoosobowymi powsta³ymi z przekszta³cenia przedsiêbiorstw
komunalnych lub komunalnych zak³adów bud¿etowych, nale¿y dostrzegaæ pewne ró¿nice, które w
miêdzy nimi. W szczególno ci w odniesieniu do spó³ek powsta³ych z przekszta³cenia, art. 14-
GospKomU wprowadzaj¹ szczególne rozwi¹zania, które jako lex specialis bêd¹ mia³y zastosowan
Mo¿na tu wskazaæ m.in. obowi¹zek utworzenia rady nadzorczej (w "zwyk³ej" spó³ce z o.o. ten
organ mo¿e, ale nie musi byæ powo³any), przepisy chroni¹ce stosunek pracy cz³onków rad nadz
rczych, bêd¹cych pracownikami, ustawowe rozszerzenie katalogu kompetencji walnego zg
romadzenia (zgromadzenia wspólników) itd.
Nb 728
W jednoosobowej spó³ce gminy wystêpuj¹ takie organy, jak w innych spó³kach z ograniczon¹ od
iedzialno ci¹ lub akcyjnych. S¹ to w przypadku spó³ki z o.o. zarz¹d i zgromadzenie wspólnik
spó³kach takich, je¿eli s¹ tworzone na podstawie art. 151 KSH, musi te¿ wystêpowaæ rada na
rcza, a komisja rewizyjna, je¿eli wspólnik tak postanowi. Obligatoryjne powo³anie orga
nów nadzoru normalnie ma miejsce wówczas, gdy wspólników jest wiêcej ni¿ 25, a kapita³ zak³
wynosi wiêcej ni¿ 500 000 z³. Tak wiêc w przypadku tworzenia spó³ek przez gminy mog¹ one n
tylko realizowaæ prawo indywidualnej kontroli (art. 212 KSH), ale maj¹ obowi¹zek powo³an
ia rady nadzorczej (art. 12 ust. 3 w zw. z art. 18), przez co realizuj¹ nadzór po redn
i. Powo³anie rady nadzorczej jest obligatoryjne równie¿ w jednoosobowych spó³kach gmin pow
sta³ych z przekszta³cenia przedsiêbiorstwa komunalnego lub zak³adu bud¿etowego (art. 18 us
t. l, art. 22 ust. 2 w zw. z art. 18 ust. l GospKomU).
Nb 729
W spó³kach akcyjnych obligatoryjnymi organami s¹ zarz¹d, rada nadzorcza i walne zgromadz
enie. W rozwa¿anym przypadku spó³ek z udzia³em gminy, podobnie jak mia³o to miejsce w odni
esieniu do spó³ki z o.o., musi byæ powo³ana rada nadzorcza -zarówno w spó³kach z udzia³em g
(art. 18 GospKomU), jak i powsta³ych z przekszta³cenia przedsiêbiorstwa komunalnego lu
b zak³adu bud¿etowego. Jak s¹dzê, ustawodawca odniós³ sformu³owanie art. 18 GospKomU ("z ud
m gminy") do jednoosobowych spó³ek gminy. Wskazuje na to wyk³adnia logiczna. W praktyc
e, je-
STRONA 611
-¿eli gmina przystêpuje do istniej¹cej spó³ki, musia³aby narzucaæ sw¹ wolê innym wspólnikom
utworzenie rady nadzorczej, która w spó³kach z udzia³em gminy musi istnieæ. W ten sposób po
ostali wspólnicy byliby zmuszeni np. do zmiany umowy lub statutu istniej¹cej spó³ki. Kol
ejna w¹tpliwo æ, jaka wi¹¿e siê z interpretacj¹ art. 12 w zw. z art. 18 GospKomU, to odnies
ie tego przepisu do "spó³ek z udzia³em gminy".
Zgodnie z tym co zosta³o ju¿ wcze niej powiedziane, je¿eli przyjmujemy interpretacjê, ¿e po
a sfer¹ u¿yteczno ci publicznej mog¹ byæ tworzone równie¿ spó³ki osobowe (w szczególno ci k
z gmin¹ jako komandytariuszem), to trudno mówiæ w tym przypadku o konieczno ci powo³ania r
ady nadzorczej, która w takich spó³kach nie mo¿e byæ tworzona. Z drugiej strony, konieczno
owo³ania rady nadzorczej w spó³kach gminy mo¿e byæ argumentem przeciwko tezie o mo¿liwo ci
rzenia (poza sfer¹ u¿yteczno ci publicznej) spó³ek osobowych.
Nb 730
Ustawa o gospodarce komunalnej wprowadza pewne szczególne zasady dotycz¹ce dzia³ania r
ad nadzorczych w spó³kach z udzia³em gminy. Liczbê cz³onków rady okre la statut (umowa spó³
akt za³o¿ycielski). Je¿eli rada sk³ada siê z 1-6 osób, dwóch cz³onków rady mog¹ wybieraæ pr
radzie licz¹cej od 7-10 cz³onków, trzech cz³onków wybieraj¹ pracownicy, a w radzie licz¹ce
1 lub wiêcej cz³onków, pracownicy mog¹ wybieraæ czterech cz³onków. Jest to uprawnienie prac
ików, a nie ich obowi¹zek. Zarz¹d gminy wybiera pozosta³ych (poza tymi, których wybieraj¹ p
acownicy) cz³onków rady nadzorczej. Uprawnienie do powo³ania cz³onków rad nadzorczych mo¿e
rzej æ na zarz¹d gminy, je¿eli pracownicy nie skorzystaj¹ ze swoich uprawnieñ. Pracownicy,
tórzy wybior¹ cz³onków rady (w g³osowaniu bezpo rednim, tajnym, powszechnym), maj¹ prawo od
ia tych cz³onków, zgodnie z przepisami Kodeksu spó³ek handlowych, umowy lub statutu spó³ki
raz przepisów szczególnych. Powo³anie przez pracowników mo¿e dotyczyæ równie¿ osób spoza ic
(np. ekspertów). Z art. 18 ust. 6 GospKomU wynika ochrona przys³uguj¹ca cz³onkowi rady
nadzorczej, bêd¹cemu pracownikiem spó³ki. Pracownikowi takiemu nie mo¿na wypowiedzieæ stosu
ku pracy ani w czasie kadencji, ani w ci¹gu roku po jej zakoñczeniu. Mo¿na natomiast r
ozwi¹zaæ stosunek pracy bez wypowiedzenia. Nie mo¿na równie¿ w wy¿ej wymienionym czasie zmi
niaæ na niekorzy æ pracownika warunków pracy lub p³acy.
Nb 731
Bardzo istotna z punktu widzenia dzia³ania spó³ek z udzia³em gminy jest relacja miêdzy ust
aw¹ o samorz¹dzie gminnym a Kodeksem spó³ek handlowych i ustaw¹ o gospodarce komunalnej. W
szczególno ci wa¿ne
STRONA 612
jest, w jaki sposób realizowane s¹ w nich przez gminê funkcje zgromadzenia wspólników (wal
nego zgromadzenia).
Kapita³owe spó³ki z udzia³em gminy, zw³aszcza spó³ki jednoosobowe, s¹ oczywi cie odrêbnymi
osobami prawnymi, z odrêbnym maj¹tkiem, odrêbn¹ organizacj¹ i pe³n¹ odpowiedzialno ci¹ za w
owi¹zania, po³¹czon¹ z nieodpowiedzialno ci¹ za zobowi¹zania gminy. Jednak¿e istnieje do æ
m "prze³o¿eñ" decyzyjnych z gminy na spó³kê. Dwa organy gminy: rada i zarz¹d, maj¹ okre lon
a dzia³alno æ spó³ek komunalnych. Pierwszy organ ma wa¿ne kompetencje stanowi¹ce, które w s
ku do spó³ek mo¿na okre liæ mianem uprawnieñ po rednich. Z kolei zarz¹d gminy realizuje bez
io funkcje w³a cicielskie.
Nb 732
Rada gminy, zgodnie z art. 18 ust. 2 pkt 9 lit. f-g Sam GminU, decyduje o:
l) tworzeniu i przyst¹pieniu do spó³ek,
2) wystêpowaniu z nich,
3) rozwi¹zaniu spó³ek (gminnych),
4) zasadach wnoszenia wk³adów, zbywania udzia³ów i akcji.
Uchwa³y rady gminy s¹ dla zarz¹du wi¹¿¹ce i ma on obowi¹zek ich wykonania. Nie mo¿na uznaæ,
to kompetencja jedynie wewnêtrzna, maj¹ca znaczenie tylko wewn¹trz, miêdzy organami gmin
y. Brak stosownej uchwa³y rady gminy w wymienionych sytuacjach spowodowaæ mo¿e w konse
kwencji niewa¿no æ czynno ci prawnej dokonanej przez zarz¹d. Jednak¿e, jak podkre lono, wp³
n jest po redni, gdy¿ jego realizacja odbywa siê za pomoc¹ zarz¹du gminy.
Nb 733
Zarz¹d, zgodnie z art. 12 ust. 2 i art. 17 ust. l GospKomU, reprezentuje gminê w spó³ce.
Pozornie inaczej brzmi¹ce przepisy art. 12 ust. 2 ("w spó³ce jednoosobowej gmi
ny funkcjê zgromadzenia wspólników [walnego zgromadzenia] pe³ni zarz¹d gminy") i art. 17 u
st. l ("gminê w spó³ce [powsta³ej z przekszta³cenia -podk1: A.K.] reprezentuje zarz¹d gminy
) w istocie dotycz¹ tego samego zagadnienia. Mianowicie, to zarz¹d gminy pe³ni funkcjê z
gromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) w spó³ce jednoosobowej albo te¿ reprezentuje
wspólnika (gminê) w spó³ce, w której jest wiêcej wspólników. Redakcja powo³anych przepisów
nak niezbyt fortunna. Ich tre æ powinna zostaæ zamieniona ze sob¹. W ten sposób nie by³oby
owy o reprezentacji (sugeruj¹cej wystêpowanie wiêkszej liczby wspólników) w spó³ce jednooso
ej, lecz dookre lono by pozycjê zarz¹du jako realizuj¹cego funkcjê zgromadzenia wspólników
lnego zgromadzenia).
STRONA 613
Obowi¹zuj¹ tu generalne zasady zwi¹zane z reprezentacj¹ tej osoby prawnej. Nale¿y przyj¹æ,
godnie z art. 46 ust. l SamGminU -wszelkie decyzje zarz¹du gminy wystêpuj¹cego w chara
kterze zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) w zwi¹zku z kapita³owym charaktere
m spó³ek z o.o. i akcyjnej, jako nastêpstwo wniesienia do spó³ki wk³adów, nale¿y uznaæ za c
w zakresie zarz¹du mieniem. Dlatego te¿ zastosowanie mieæ bêdzie art. 46 ust. l SamGminU
, przewiduj¹cy, ¿e o wiadczenia woli (a takim s¹ oddane g³osy za lub przeciw uchwale) sk³ad
j¹ dwaj cz³onkowie zarz¹du lub jeden cz³onek zarz¹du i osoba upowa¿niona przez zarz¹d (pe³n
ik), je¿eli statut nie stanowi inaczej. Jednak¿e obowi¹zuj¹ca reprezentacja ³¹czna mo¿e byæ
i statut tak stanowi, zast¹piona reprezentacj¹ jednoosobow¹ przez cz³onka zarz¹du lub pe³no
ocnika. Wydaje siê równie¿, ¿e przy aktach g³osowania nie mo¿e mieæ zastosowania art. 46 us
3 i 4 SamGminU, wymagaj¹cy kontrasygnaty skarbnika gminy. Reprezentacja w organach
innej osoby prawnej ma charakter organizacyjny.
Nb 734
Z punktu widzenia stosunków prawnych miêdzy gmin¹ a spó³k¹ przez ni¹ utworzon¹ istotne jest
to, ¿e ustawa o gospodarce komunalnej ustala dodatkowe -poza przewidzianymi w prze
pisach Kodeksu spó³ek handlowych -kompetencje gminy. Dotyczy to:
l) zatwierdzania regulaminu zasad korzystania z us³ug publicznych wiadczonych przez
spó³kê oraz obowi¹zku wobec odbiorców us³ug (zatwierdza zarz¹d gminy, który jednak w tym p
dku dzia³a w zakresie kompetencji organu gminy, a nie organu spó³ki),
2) powo³ywania zarz¹du spó³ki (art. 17 ust. 2 i 3),
3) uzupe³niania sk³adu rady nadzorczej spó³ki (art. 18 ust. 4).
Przyjmuj¹c za³o¿enie, ¿e gminy mog¹ tworzyæ równie¿ spó³ki osobowe, nale¿y uznaæ, ¿e reprez
wspólnika w tych spó³kach powinna siê odbywaæ albo w sposób opisany powy¿ej, albo przez pe
cnika. Trudno sobie praktycznie wyobraziæ sta³e realizowanie praw i obowi¹zków wspólnika w
spó³ce jawnej czy komplementariusza w spó³ce komandytowej, bowiem zarz¹d gminy ma przede
wszystkim realizowaæ zadania w³asne gminy (st¹d propozycja udzielenia pe³nomocnictwa). M
niejsze w¹tpliwo ci wi¹¿¹ siê z udzia³em gminy w spó³ce komandytowej, w której posiada³aby
komandytariusza z jednoczesnym zabezpieczeniem sum¹ komandytow¹ lub wk³adem, i mog¹ stan
owiæ istotny argument za wykorzystaniem tej formy spó³ki równie¿ w dzia³alno ci gmin.
Nb 735
Przedstawione powy¿ej zasady prowadzenia gospodarki komunalnej prowadz¹ do nastêpuj¹cych
wniosków. Dzia³alno æ gospodarcza gminy
STRONA 614
sensu stricto realizowana mo¿e byæ jedynie poprzez prowadzenie zak³adów bud¿etowych. Z kol
ei, jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, zak³ad bud¿etowy nie stanowi specjalnej jednostki or
ganizacyjnej, ale wyodrêbnion¹ w ramach prawa bud¿etowego strukturê, która jedynie ma pewn
e znamiona np. oddzia³u czy zak³adu sensu stricto. Pozosta³e formy gospodarki komunaln
ej nie stanowi¹ prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej we w³asnym imieniu i na w³asny rachu
nek. Powierzenie w drodze umowy oznacza przekazanie zadañ innej strukturze w zamia
n za okre lone dochody. Podobnie rzecz wygl¹da, ale ma bardziej sformalizowany chara
kter, je¿eli s¹ tworzone przez gminê czy z udzia³em gminy -spó³ki prawa handlowego. Aktywno
ka jest sposobem inwestowania, który ma przynie æ okre lone dochody w postaci dywidendy.
Liczyæ na to mo¿na przede wszystkim poza sfer¹ u¿yteczno ci publicznej, gdy¿ spó³ki tworzo
ramach zadañ o charakterze u¿yteczno ci publicznej rzadko, jak dot¹d, s¹ form¹ kreowania do
hodów (dywidendy) dla gminy. W takich przypadkach chodzi raczej o racjonalizacjê str
uktury i prowadzonej dzia³alno ci, zmiany organizacyjne, które prowadziæ mog¹ do prawid³owe
o dzia³ania dotychczasowych przedsiêbiorstw komunalnych, zak³adów bud¿etowych czy wyodrêbni
nych dzia³alno ci. Gminy oraz inne komunalne osoby prawne, zgodnie z art. 9 ust. 2 S
amGminU, mog¹ prowadziæ dzia³alno æ gospodarcz¹ zarówno w sferze u¿yteczno ci publicznej, j
za t¹ sfer¹. Jednak¿e -mimo takiego sformu³owania ustawy -trudno uznaæ gminy za przedsiêbio
cê, przede wszystkim ze wzglêdu na odmienne cele, akcesoryjno æ dzia³alno ci gospodarczej w
stosunku do dzia³alno ci podstawowej, a tak¿e stosunek rozmiaru tej dzia³alno ci do dzia³al
o ci zwi¹zanej z realizacj¹ celów zasadniczych. W ¿adnym przypadku dzia³alno æ gospodarcza
hody z niej nie mog¹ stanowiæ o podstawie funkcjonowania gminy. Równie¿ argumentem przec
iwko uznaniu gminy za przedsiêbiorcê (mimo podejmowania czynno ci o charakterze gospod
arczym) jest to, ¿e w dos³ownym tego s³owa znaczeniu gmina nie prowadzi dzia³alno ci gospo
darczej, mimo sformu³owañ art. 9 ust. 2 i art. 44 ust. 4 SamGminU.
II. Powiat
Nb 736
Artyku³ 2 ust. 2 ustawy o samorz¹dzie powiatowym przyzna³ powiatom osobowo æ prawn¹. Poza g
inami (i województwami) powsta³a kolejna kategoria prawa, bêd¹ca podmiotem zainteresowan
ia przede wszystkim prawa administracyjnego, ale -w zwi¹zku z przyznan¹ osobo-
STRONA 615
-wo ci¹ prawn¹ i dopuszczalno ci¹ prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej -równie¿ prawa hand
Cel dzia³ania powiatu wi¹¿e siê z realizacj¹ zadañ publicznych w imieniu w³asnym i na w³asn
iedzialno æ. Dzia³a on poprzez swoje organy, tj. radê powiatu i zarz¹d powiatu. Art. 46 Sa
m GminU jest powtórzeniem art. 44 KC. Mianowicie, mieniem powiatu jest w³asno æ i inne p
rawa maj¹tkowe nabyte przez powiat lub inne powiatowe osoby prawne. Te ostatnie to
samorz¹dowe jednostki organizacyjne, którym ustawy przyznaj¹ wprost taki status, oraz
te osoby, które mog¹ byæ tworzone na podstawie odrêbnych ustaw wy³¹cznie przez powiat. Pow
at w stosunkach cywilnoprawnych jest podmiotem praw i obowi¹zków, które dotycz¹ mienia p
owiatu nie nale¿¹cego do innych powiatowych osób prawnych. Powiat nie ponosi odpowiedz
ialno ci za zobowi¹zania innych powiatowych osób prawnych, chyba ¿e przepis szczególny sta
nowi inaczej. Inne powiatowe osoby prawne nie ponosz¹ odpowiedzialno ci za zobowi¹zani
a powiatu. Nabycie mienia przez powiat nastêpuje:
l) na podstawie odrêbnej ustawy, z zastrze¿eniem ¿e nie stanowi ono mienia jakiejkolwi
ek gminy,
2) przez przekazanie w zwi¹zku z utworzeniem lub zmian¹ granic powiatu,
3) w wyniku przejêcia od Skarbu Pañstwa na podstawie porozumienia, z wy³¹czeniem mienia
przeznaczonego na zaspokojenie roszczeñ reprywatyzacyjnych oraz realizacjê programu
powszechnego uw³aszczenia,
4) przez inne czynno ci prawne,
5) w innych przypadkach okre lonych odrêbnymi przepisami.
O wiadczenie woli w sprawach maj¹tkowych w imieniu powiatu sk³adaj¹ dwaj cz³onkowie zarz¹du
lub jeden cz³onek zarz¹du i osoba upowa¿niona przez zarz¹d. Zarz¹d mo¿e upowa¿niæ pracownik
ostwa, kierowników powiatowych s³u¿b, inspekcji i stra¿y oraz jednostek organizacyjnych
powiatu do sk³adania o wiadczeñ woli zwi¹zanych z prowadzeniem bie¿¹cej dzia³alno ci powiat
li czynno æ prawna mo¿e spowodowaæ powstanie zobowi¹zañ maj¹tkowych, do jej skuteczno ci po
na jest kontrasygnata skarbnika powiatu lub osoby przez niego upowa¿nionej.
Nb 737
Prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej przez powiaty reguluje ustawa 737 o samorz¹dzie
powiatowym i ustawa o gospodarce komunalnej. Z tej ostatniej ustawy wynika, ¿e jed
nostki samorz¹du terytorialnego, a wiêc równie¿ powiaty prowadz¹ dzia³alno æ komunaln¹ w fo
k³adu bud¿etowego lub spó³ek prawa handlowego. Mog¹ one równie¿ -podobnie jak gminy -powier
ykonywanie zadañ w drodze umowy. Z kolei
STRONA 616
ustawa o samorz¹dzie powiatowym w art. 6 ust. l przewiduje, ¿e -w celu wykonywania z
adañ -powiat mo¿e tworzyæ jednostki organizacyjne i zawieraæ umowy z innymi podmiotami.
Jednak nie mo¿e prowadziæ dzia³alno ci gospodarczej, która wykracza poza zadania o charakt
erze u¿yteczno ci publicznej (art. 2). Nale¿y wiêc przyj¹æ, ¿e nie jest dopuszczalne prowad
ie dzia³alno ci gospodarczej poza sfer¹ u¿yteczno ci publicznej.
Dzia³alno æ w sferze u¿yteczno ci publicznej prowadzona jest wiêc na w³asny rachunek w celu
robkowym. Dodatkowo powiaty mog¹ tworzyæ spó³ki i przystêpowaæ do nich. Wynika to z -okre l
ch w art. 12 pkt. 8 lit. g SamPowU -kompetencji rady powiatu, która podejmuje uchw
a³y w sprawach maj¹tkowych, w szczególno ci dotycz¹cych tworzenia i przyst¹pienia do spó³ek
rozwi¹zania, wyst¹pienia z nich oraz okre lenia zasad wnoszenia wk³adów oraz obejmowania,
nabywania i zbywania udzia³ów i akcji. Dzia³alno æ takich podmiotów (np. utworzonych jedno
sobowych spó³ek z o.o. powiatu, ale nie jednoosobowych spó³ek akcyjnych powiatu) jest je
dnak dzia³alno ci¹ odrêbnych podmiotów, chocia¿ mo¿e byæ ród³em dochodów powiatów. Niezale
iej formy prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej, mo¿e byæ ona realizowana poprzez tworzo
ne przez powiat spó³dzielnie (art. 12 pkt 8 lit. f SamPowU), w których powiaty mog¹ ucze
stniczyæ w nadwy¿ce bilansowej. Nie mog¹ byæ natomiast ród³em dochodów dochody stowarzysze
dacji z udzia³em powiatu, gdy¿ te nie mog¹ byæ dzielone, ale przeznaczone na cele statut
owe.
Por. równie¿ ustawa z 26.11.1998 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 155, poz. 1014
ze zm.) co do form organizacyjno-prawnych jednostek sektora finansów publicznych.
III. Województwo
Nb 738
Kolejn¹ struktur¹ samorz¹dow¹, która zosta³a wyposa¿ona w osobowo æ prawn¹ (art. 6 ust. 2 S
jest województwo. Jest ono w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowi¹zków, k
tóre do
tycz¹ mienia wojewódzkiego nie nale¿¹cego do wojewódzkich osób prawnych. Te ostatnie to sam
rz¹dowe jednostki organizacyjne, którym ustawy przyznaj¹ wprost taki status, oraz te o
soby prawne, które mog¹ byæ tworzone na podstawie odrêbnych ustaw wy³¹cznie przez województ
Województwo nie ponosi odpowiedzialno ci za zobowi¹zania innych wojewódzkich osób prawnyc
h, chyba ¿e przepis szczególny stanowi ina-
STRONA 617
-czej. Inne wojewódzkie osoby prawne nie ponosz¹ odpowiedzialno ci za zobowi¹zania wojewód
ztwa.
Województwo, jako osoba prawna, dzia³a przez sejmik województwa i zarz¹d województwa. O wia
czenia woli w imieniu województwa sk³ada marsza³ek województwa wraz z cz³onkiem zarz¹du woj
wództwa, chyba ¿e statut stanowi inaczej. Sejmik województwa mo¿e udzieliæ marsza³kowi upow
ienia do sk³adania jednoosobowo o wiadczeñ woli innych ni¿ przewidziane w statucie. Czyn
no æ prawna, z której wynika zobowi¹zanie pieniê¿ne, wymaga do jej skuteczno ci kontrasygna
g³ównego ksiêgowego województwa.
Nb 739
Ustawa o samorz¹dzie województwa nie reguluje prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej prze
z województwo. Ponadto mo¿na przyj¹æ, ¿e dopuszczalne jest tworzenie odrêbnych podmiotów, j
mi s¹ spó³ki z o.o. i akcyjne. W sferze u¿yteczno ci publicznej województwo mo¿e zarówno tw
akie spó³ki, jak i przystêpowaæ do nich. Poza sfer¹ dzia³alno ci publicznej województwo mo¿
worzyæ spó³ki z o.o. lub akcyjne oraz przystêpowaæ do nich, je¿eli dzia³alno æ spó³ek poleg
waniu czynno ci promocyjnych, edukacyjnych i wydawniczych, s³u¿¹cych rozwojowi województwa
. Jednak¿e z ustawy o gospodarce komunalnej wynika, ¿e jednostki samorz¹du terytorialn
ego, a wiêc tak¿e województwo, mog¹ prowadziæ gospodarkê komunaln¹ w ramach zak³adu bud¿eto
pó³ek prawa handlowego, a tak¿e powierzaæ wykonanie zadañ w drodze umowy.
Do kompetencji sejmiku województwa nale¿y podejmowanie uchwa³ w sprawie wyra¿enia zgody
na tworzenie spó³ek, przyst¹pienia do nich, oraz okre lenia zasad wnoszenia wk³adów, obejmo
ania i zbywania udzia³ów i akcji. W cytowanym przepisie (art. 18 pkt 19 lit. e) mowa
jest generalnie o spó³kach prawa handlowego, a wiêc mo¿na by przypuszczaæ, ¿e dopuszczalne
jest tworzenie równie¿ spó³ek jawnych i komandytowych. Jednak¿e wyra ne brzmienie art. 13,
skazuj¹cego tylko na spó³ki z o.o. i akcyjne, nakazuje odnie æ to sformu³owanie jedynie do
ych spó³ek. W przypadku ustawy o gospodarce komunalnej kszta³t przepisów jest odmienny,
co pozwala na wysuniêcie wniosku o dopuszczalno ci tworzenia innych spó³ek handlowych. U
stawa o samorz¹dzie województwa -inaczej ni¿ ustawa o samorz¹dzie powiatu -nie wspomina
z kolei o tworzeniu spó³dzielni, a jedynie zwi¹zków, stowarzyszeñ, fundacji, co jednak nie
mo¿e byæ uznane za formê -nawet po redni¹ -generowania dochodów.
Do wy³¹cznej kompetencji zarz¹du województwa nale¿y, poza gospodarowaniem mieniem województ
a, tak¿e wykonywanie prawa z akcji i udzia³ów posiadanych przez województwo. Reasumuj¹c, m
o¿e-
STRONA 618
my przyj¹æ, ¿e województwo ma prawo czerpaæ dochody z dzia³alno ci spó³ek z o.o. i akcyjnyc
ych uczestniczy, ale nie jest to dzia³alno æ gospodarcza sensu stricto.
Por. równie¿ ustawa z 26.11.1998 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 155, poz. 1014
ze zm.).
STRONA 619
Rozdzia³ 3. Umowy handlowe
§ 1. Czê æ ogólna
Literatura: G. Æmikiewicz, Postêpowanie przetargowe jako szczególny tryb zawarcia umow
y. Problemy Prawne Handlu Zagranicznego 1982, Nr 6; J. Jacyszyn, Elektroniczne c
zynno ci prawne, PPR 1999, Nr 7; W Jasiakiewicz, Zawarcie umowy w obrocie handlowy
m, Toruñ 1995; W Ja.5Ian, Umowy w dzia³alno ci gospodarczej, Warszawa 1998; W 1. Katne
r, Ogólne warunki umów, wzory umów i regulaminy w wietle nowelizacji kodeksu cywilnego
z 1990 r., Kraków 1994; W Kocot, Elektroniczna forma o wiadczenia woli, PPR 2001, Nr
3; K. Kruczalak (red.), Prawo handlowe. Zarys wyk³adu, Warszawa 1997; K. Kruczala
k, Umowy w obrocie krajowym i miêdzynarodowym, Warszawa 1996; E. £êtowska, Prawo umów ko
nsumenckich, Warszawa 1999; E. £êtowska, Wzorce umowne, Warszawa 1975; 1. Okolski (r
ed.), Prawo handlowe, t. II, Warszawa 1999; K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywi
lny. Komentarz, Warszawa 1997; Z. Radwañski, System prawa cywilnego, t. III, 1981;
1. Rajski, Przetarg w ujêciu nowych przepisów kodeksu cywilnego, PPR 1997, Nr I; M.
Safjan, Umowy zwi¹zane z obrotem gospodarczym jako najwa¿niejsza kategoria czynno ci
handlowych, PPR 1998, Nr 2; S. W³odyka (red.), Prawo umów w obrocie gospodarczym, Kr
aków 1993; L. Zalewski, Zawarcie umowy przy u¿yciu wzorców nienormatywnych (tzw. konfl
ikt formularzowy), RPEiS 1989, Nr 3.
1. Pojêcie umowy handlowej
Nb 740
Termin "umowy handlowe" nie jest pojêciem normatywnym, podobnie jak by³o to w przypa
dku czynno ci handlowych. Konstrukcja Kodeksu handlowego opiera³a siê na ksiêgach, z który
ch Ksiêga druga zatytu³owana by³a "Czynno ci handlowe" (art. 498-695). Przepisy te zosta³y
uchylone, z wyj¹tkiem utrzymania w mocy przepisów reguluj¹cych, tzw. prawo zatrzymani
a w handlu zagranicznym.
Czynno ci handlowe zdefiniowane by³y jako czynno ci prawne kupca zwi¹zane z prowadzeniem
jego przedsiêbiorstwa. Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, pojêcie kupca zosta10 wyeliminow
ane z Kodeksu handlowego, a tam, gdzie ono wystêpuje, nale¿y od -
STRONA 620
-nosiæ je do spó³ek handlowych. Bezsprzecznie jednak -mimo uchylenia czê ci przepisów -w st
sunkach gospodarczych wykszta³ci³a siê okre lona grupa czynno ci specyficznych dla obrotu
gospodarczego. Przyjêcie zasady jedno ci prawa cywilnego spowodowa³o, ¿e przepisy regulu
j¹ce stosunki umowne równie¿ w ramach obrotu gospodarczego zosta³y zamieszczone w Kodeks
ie cywilnym. Przepisy te w czê ci ogólnej Kodeksu cywilnego, odnosz¹c siê do poszczególnych
umów, nie zawieraj¹ okre lenia "czynno ci handlowe" lub umowy handlowe. Przyjêcie sformu³ow
nia "umowy handlowe" jest kwesti¹ pewnej konwencji, opieraj¹cej siê na za³o¿eniu, i¿ równie
amach przepisów Kodeksu cywilnego wystêpuje okre lona specyfika charakterystyczna tylk
o dla obrotu gospodarczego. Dla jasno ci przyjête zosta³o za³o¿enie, ¿e u¿ywaj¹c sforn1u³ow
mowy handlowe", odnosiæ siê bêdziemy tylko do czynno ci prawnej, nie obejmuj¹c tym pojêciem
ani o wiadczeñ wiedzy, ani czynno ci faktycznych (inaczej S. W³odyka, w: Prawo, s. 21-22
). Te ostatnie czynno ci maj¹ istotne znaczenie dla obrotu, ale zasadniczo maj¹ charak
ter czynno ci wewnêtrznych, które tylko po rednio wp³ywaj¹ na stosunki zewnêtrzne, których
e nieniem jest zawarta umowa.
Podstaw¹ przyjêcia kategorii umów handlowych jest równie¿ regulacja samego Kodeksu cywilne
go. Kodeks cywilny z jednej strony odró¿nia kategoriê osób prowadz¹cych dzia³alno æ gospoda
rt. 3551 § 2,
art. 3852 § 2, art. 386), prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej (np. art. 118), osób pro
wadz¹cych przedsiêbiorstwo (np. art. 3581 § 4, art. 526).
Z drugiej strony, w czê ci reguluj¹cej poszczególne rodzaje umów stypizowano wiele umów jak
te, które mog¹ byæ zwi¹zane tylko z zakresem dzia³alno ci przedsiêbiorstwa (art. 583 § l -
da¿ na raty, art. 7091
leasing, art. 758 -agencja, art. 765 -komis, art. 774 -przewóz, art. 794 spedycja)
.
Wiele umów stypizowanych normatywnie w Kodeksie cywilnym odwo³uje siê do szczególnych pr
zedsiêbiorców, którzy mog¹ byæ stron¹ umowy. Dotyczy to banków, zak³adów ubezpieczeñ, przed
dowych i zawieranych przez nie umów rachunku bankowego -art. 775, ubezpieczenia -a
rt. 805, umowy sk³adu -art. 853. Z kolei umowa o roboty budowlane (art. 647) wi¹¿e siê p
rzede wszystkim z prowadzon¹ dzia³alno ci¹ gospodarcz¹.
Wiele umów nienazwanych nale¿y odnosiæ do osób prowadz¹cych dzia³alno æ gospodarcz¹. Dotycz
szczególno ci umowy factoringu czy franchisingu. Tak wiêc, mimo w³¹czenia umów, które wi¹¿¹
adzeniem dzia³alno ci gospodarczej, do Kodeksu cywilnego, reguluj¹cego z natury obrót po
wszechny, nie powinno byæ w¹tpliwo ci, ¿e okre lone ich typy wi¹¿¹ siê w³a ciwie tylko ze s
ospodarczymi, co pozwala na wyodrêbnienie umów handlowych.
Nb 741
Sformu³owanie "umowy handlowe" ma oznaczaæ nawi¹zanie do tradycji Kodeksu handlowego,
choæ w istocie odnosi siê do umów gospodarczych. Umowy handlowe (gospodarcze) tradycyj
nie dzieli siê na dwie grupy:
STRONA 621
-wy dwustronnie handlowe (obrót profesjonalny) i jednostronnie handlowe (obrót konsu
mencki) (S. W³adyka, w: Prawo, s. 19). W pierwszym przypadku chodzi o takie umowy,
. w których po dwóch stronach czynno ci prawnej wystêpuj¹ osoby zajmuj¹ce Siê prowadzeniem
a³alno ci gospodarczej. Decyduj¹cy w tym zakresie bêdzie udzia³ podmiotów, które zaliczone
kategorii przedsiêbiorców.
Umowy jednostronnie handlowe to te, w których tylko po jednej stronie umowy wystêpuj
e przedsiêbiorca, a po drugiej -osoba, która w zakresie dokonanej czynno ci nie jest p
rofesjonalist¹, za co do zasady jedynie
konsumentem.
Umowy niehandlowe to takie, w których w zakresie dokonanej czynno ci prawnej ¿adna ze
stron nie wystêpuje w stosunku do siebie w charakterze przedsiêbiorcy, tj. podmiotu
prowadz¹cego dzia³alno æ gospodarcz¹. Osoba prowadz¹ca dzia³alno æ gospodarcz¹ mo¿e ze wzgl
rakter zostaæ zaliczona do konsumentów lub przedsiêbiorców, w zale¿no ci od charakteru doko
ywanej czynno ci prawnej. Osoba fizyczna prowadz¹ca dzia³alno æ mo¿e wszak¿e zawieraæ umowy
w ramach prowadzonej dzia³alno ci ("obok") i wystêpowaæ jako konsument.
Wskazany powy¿ej podzia³ na umowy handlowe i niehandlowe nale¿y odró¿niæ od innego podzia³u
-ze wzglêdu na stopieñ ich wykorzystania w stosunkach gospodarczych. Na plan pierws
zy wysuwa siê tu
umowa sprzeda¿y (maj¹ca powszechne zastosowanie, z wy³¹czeniem sprzeda¿y na raty), zleceni
a, dzier¿awy, najmu, po¿yczki itp. Umowy te uzyskuj¹ okre lony kszta³t "gospodarczy" w zwi¹
ku ze specyfik¹ stosunków, w jakich wystêpuj¹.
Z kolei istnieje wiele umów, które co do zasady nie uzyskuj¹ -ze wzglêdu na swoj¹ specyfikê
-kszta³tu gospodarczego (np. umowa darowizny).
Nie odnosz¹c siê do kompleksowej problematyki umów, omówionej w prawie zobowi¹zañ (por. Pra
o zobowi¹zañ. Czê æ ogólna, red. Z. Radwañski, w: System, III, s. 347 i nast.; W Czachórski
owi¹zania. Zarys wyk³adu, Warszawa 1994, s. 102 i nast.), w niniejszym opracowaniu s
koncentrowano siê jedynie na specyficznych cechach umów handlowych, które pozwalaj¹ na i
ch odrêbne omówienie. Powtórzenia odnosz¹ce siê do problematyki umów wystêpuj¹ tylko tam, g
wydaje siê to konieczne ze wzglêdu na omawian¹ problematykê.
Wzorce normatywne s¹ przepisami wydanymi przez organ pañstwowy na podstawie i w gran
icach upowa¿nienia ustawowego, które s¹ og³aszane publicznie. Kodeks cywilny upowa¿nia³ do
ydawania wzorców kwalifikowanych tylko w art. 384. Upowa¿nienie do wydawania Wzorców
dotyczy³o tzw. konsumenckich wzorców umownych. Rada Mi-
STRONA 622
-nistrów skorzysta³a z tej delegacji i wyda³a rozp. z 30.5.1995 r. w sprawie szczegó³owych
warunków zawierania i wykonywania umów sprzeda¿y rzeczy ruchomych z udzia³em konsumentów
(Dz.U. Nr 64, poz. 328).
Jednak¿e, zgodnie z ustaw¹ z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o o
dpowiedzialno ci za szkodê wyrz¹dzon¹ przez produkt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22, poz. 271
), art. 384 zmieni³ Swoje brzmienie i odnosi siê obecnie do zasad ustalania i obowi¹zy
wania wzorców umownych. Natomiast upowa¿nienie do wydawania szczególnych warunków zawier
ania i wykonywania umów sprzeda¿y miêdzy przedsiêbiorcami a konsumentami, maj¹c na uwadze
ochronê interesów konsumentów przed dzia³aniami przedsiêbiorców sprzecznych z dobrymi obycz
jami, wynika obecnie z art. 5511 KC. Zgodnie z art. 23 OchrKonsU, rozp. z 30.5.1
995 r. w sprawie szczególnych warunków zawierania i wykonywania umów sprzeda¿y rzeczy ru
chomych z udzia³em konsumentów zachowuje sw¹ moc przez najwy¿ej 2 lata. Do tego czasu Ra
da Ministrów powinna wydaæ nowe rozporz¹dzenie, ale ju¿ na podstawie art. 5551 KC.
Poza Kodeksem cywilnym podstawa do wydania normatywnych wzorców umownych wystêpuje w
ustawach upowa¿niaj¹cych do wydawania normatywnych wzorców umów (np. art. 5 ust. l Ubez
pU).
II. Podzia³ umów
Nb 742
W obrocie gospodarczym w wiêkszym lub mniejszym stopniu zastosowanie mo¿e mieæ podzia³ u
mów stosowany w prawie cywilnym. Jednak¿e, mimo akceptacji takiego podzia³u, mo¿na wskaz
aæ na okre lone wyró¿niki pozwalaj¹ce wyodrêbniæ ich szczególne cechy.
Umowy mo¿emy podzieliæ na:
l) jednostronnie zobowi¹zuj¹ce (jedna strona jest tylko d³u¿nikiem, a druga tylko wierzy
cielem) i dwustronnie zobowi¹zuj¹ce (ka¿da ze stron jest jednocze nie d³u¿nikiem i wierzyci
lem);
2) odp³atne (gdy obie strony uzyskuj¹ korzy æ maj¹tkow¹) i nieodp³atne (gdy tylko jedna
ze stron uzyskuje korzy æ maj¹tkow¹);
3) konsensualne (dochodz¹ do skutku przez samo o wiadczenie woli stron) i realne (do
chodz¹ do skutku dopiero po wydaniu rzeczy przedmiotu wiadczenia);
4) wzajemne (ka¿da ze stron jest zobowi¹zana do wiadczenia wobec drugiej strony, przy
czym wiadczenie jednej jest uznawane za odpowiednie wiadczenie drugiej strony -ar
t. 487 § 2 KC).
STRONA 623
W wiêkszo ci umów handlowych s¹ to umowy o charakterze umów dwustronnie zobowi¹zuj¹cym, odp
m, konsensualnym, wzajemnym.
Nb 734
Stosuj¹c inne kryteria, mo¿emy podzieliæ umowy na:
1) nazwane,
2) nienazwane.
Umowy nazwane s¹ to umowy, które s¹ normatywnie stypizowane w Kodeksie cywilnym lub pr
zepisach szczególnych. Umowy nazwane sensu stricto nale¿y odnosiæ do okre lenia ich esse
ntialia negotii w Kodeksie cywilnym.
Umowy nazwane sensu largo maj¹ ukszta³towane essentialia negotii w przepisach szczegól
nych (np. umowa o zarz¹dzanie przedsiêbiorstwem pañstwowym w ustawie o przedsiêbiorstwac
h pañstwowych). U mowy nienazwane to te, które nie s¹ stypizowane normatywnie, tj. gdy
ich tre æ nie jest przewidziana w ¿adnych przepisach, co pozwoli³oby na ustawowe okre len
ie ich essentialia negotii.
O ich tre ci decyduj¹ strony umowy na podstawie art. 3531 KC (zasada swobody umów). Um
owy takie mog¹ staæ siê na skutek ich powtarzalno ci umowami, które ustawodawca zechce sty
pizowaæ w jakim akcie prawnym. Do umów nienazwanych maj¹ zastosowanie przepisy ogólne pra
wa cywilnego, dotycz¹ce czynno ci prawnych i umów oraz per analogiam przepisy reguluj¹ce
najbli¿ej usytuowany typ normatywny umowy (S. W³odyka, w: Prawo, s. 27).
Cech¹ zmian gospodarczych jest wystêpowanie coraz wiêkszej liczby umów nienazwanych (np.
factoring, forfaiting, franchising, sponsoring). Jak wskazuje brzmienie nazw ty
ch umów, s¹ to najczê ciej umowy, które zosta³y transplantowane z innych krajów, Stanów Zje
onych w szczególno ci.
Mog¹ mieæ równie¿ miejsce zmiany polegaj¹ce na "przekszta³ceniu" umów nienazwanych w nazwan
oprzez regulacjê w odpowiednim akcie prawnym. Takie s¹ plany w zwi¹zku z umow¹ timeshari
ngu (umowa dotycz¹ca prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w
oznaczonym czasie ka¿dego roku).
Nb 744
Podzia³u umów gospodarczych mo¿na równie¿ dokonaæ na podstawie innych kryteriów: umowy krót
minowe (wspó³dzia³anie krótsze ni¿ l rok) i d³ugoterminowe (kryterium czasu, na jaki zosta³
awarte), ramowe i wykonawcze, adhezyjne (przez przyst¹pienie do tre ci ustalonej jed
nostronnie przez stronê umowy), zawarte w trybie rokowañ, przetargu lub oferty negoc
jowanej (por. podzia³ umów zaproponowany przez 5. W³adykê, w: Prawo, s. 29).
III. Cechy umów handlowych
Nb 745
Wskazuj¹c na najwa¿niejsz¹ cechê umów handlowych -zwi¹zanie z prowadzeniem dzia³alno ci gos
czej -nie mo¿na zapomnieæ o ce-
STRONA 624
-chach, które nie maj¹ wp³ywu normatywnego oraz o tych, które s¹ dodatkowo okre lone w prze
isach Kodeksu cywilnego.
Do najwa¿niejszych szczególnych nienormatywnych cech umów handlowych w literaturze (S.
W³adyka, w: Prawo, s. 29; K. Kruczalak, Prawo, s. 72 i nast.) zaliczono:
l) przewagê umów d³ugoterminowych,
2) standaryzacjê i szablonowo æ umów,
3) z³o¿ono æ stosunków umownych.
Wydaje siê jednak, ¿e cechy te wystêpuj¹ w krajach o istotnie rozwiniêtej gospodarce rynko
wej. W polskich warunkach, wobec czêsto zmieniaj¹cego siê otoczenia ekonomicznego, str
ony rzadko decyduj¹ siê na zawieranie umów d³u¿szych ze wzglêdu na zmieniaj¹ce siê warunki.
wybieraj¹ umowy krótsze i nie korzystaj¹ z mo¿liwo ci jakie daje klauzula rebus sic stant
ibus. Równie¿ z tych wzglêdów, ale tak¿e ze wzglêdu na czêste zmiany podmiotowe (przekszta³
, podzia³y, ³¹czenia), z regu³y szablonowo æ umów jest ograniczona poprzez d³ugotrwa³e usta
a¿dorazowo tre ci umowy.
Nb 746
Z kolei do najwa¿niejszych cech normatywnych umów handlowych nale¿y zaliczyæ:
l) przyjêcie szczególnego miernika nale¿ytej staranno ci dla prowadz¹cych dzia³alno æ gospo
(art. 355 § 2 KC);
2) wy³¹czenie zasady s¹dowej waloryzacji w odniesieniu do stron prowadz¹cych przedsiêbiors
two (art. 3581 § 4 KC);
3) mo¿liwo æ zawarcia umowy w wyniku zastosowania ró¿nych wzorców (art. 3854 KC);
4) przyjêcie zasady, ¿e umowa jest zawarta równie¿ poprzez milczenie osoby prowadz¹cej dzi
a³alno æ gospodarcz¹ (art. 386 KC).
Powy¿ej wspomniane cechy umów zawieranych przez osoby prowadz¹ce dzia³alno æ gospodarcz¹ zo
wyra nie wyodrêbnione w przepisach ogólnych o zobowi¹zaniach umownych. Inne szczególne ce
chy odnosz¹ siê do ka¿dej indywidualnej umowy, uregulowanej w Kodeksie cywilnym. Wymie
nione wy¿ej cechy normatywne maj¹ swój ciê¿ar gatunkowy, a przyjêcie niektórych z nich budz
pliwo ci.
Nb 747
Ad l). Zgodnie z art. 355 KC, d³u¿nik jest zobowi¹zany do staranno ci ogólnie wymaganej w
stosunkach danego rodzaju (nale¿yta staranno æ). Ustalenie nale¿ytej staranno ci jest o ty
le istotne, ¿e ma ono znaczenie przy ustalaniu winy d³u¿nika w postaci niedbalstwa. Ar
t. 355 § l operuje obiektywnym wzorcem wymaganej staranno ci i odnosi siê nie do indyw
idualnych cech podmiotowych, ale pozostaje w relacji do obiektywnego
STRONA 625
miernika staranno ci, przyjmowanego w danej sferze stosunków (M. Safjan, w: K. Pietr
zykowski (red.), Kodeks, s. 583).
Chodzi tu wiêc o staranno æ w ramach okre lonego typu stosunków (np. staranno æ sprzedawcy,
jemcy itp.). Staranno æ ogólnie wymagana zasadniczo oznacza staranno æ przeciêtn¹. Jednak¿e
ególne kryterium staranno ci zawodowej przyjêto w zakresie prowadzonej przez d³u¿nika dzia³
lno ci gospodarczej. W konsekwencji powoduje to zaostrzenie odpowiedzialno ci wobec
podwy¿szonego "progu" oceny zachowania d³u¿nika. Podstaw¹ przyjêcia takiego rozwi¹zania jes
za³o¿enie, ¿e dzia³alno æ gospodarcza prowadzona zawodowo przez profesjonalistów, wymaga w
go stopnia staranno ci ni¿ w odniesieniu do osób nie trudni¹cych siê prowadzeniem dzia³alno
gospodarczej (por. uchw. SN z 18.12.1990 r., III CZP 67/90, OSN 1991, Nr 5-6, p
oz. 65; orz. SA w Katowicach z 30.4.1993 r., I AC 115/93, OSA 1994, Nr l, poz. 7
). Miernik podwy¿szonej, zawodowej staranno ci odnosiæ nale¿y do d³u¿nika bez wzglêdu na to
zy jest to obrót dwustronnie czy jednostronnie profesjonalny (konsumencki). Jak za
uwa¿ono w literaturze i orzecznictwie, z punktu widzenia kwalifikacji materialnopr
awnej, za profesjonalny mo¿e byæ uznany podmiot nie podlegaj¹cy zg³oszeniu do KRS, np. o
soba fizyczna prowadz¹ca osobi cie dzia³alno æ gospodarcz¹, której zarobek stanowi dodatkow
przychodów, a nawet podmiot naruszaj¹cy obowi¹zek zg³oszenia dzia³alno ci do KRS (M. Safjan
w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, s. 586; zob. te¿ orz. SN z 11.6.1992 r., III
CZP 64/92, OSN 1992, Nr 12, poz. 255).
Podwy¿szony miernik staranno ci wystêpuje w dalszym ci¹gu w Kodeksie spó³ek handlowych, m.i
. w art. 293 § 2, art. 483 § 2 KSH. Mianowicie, wykonywanie obowi¹zków przez cz³onków organ
spó³ki oraz
likwidatorów powinno odbywaæ siê w³a nie "z zachowaniem staranno ci wynikaj¹cej z zawodoweg
harakteru ich dzia³alno ci". Nie chodzi o czynno ci sprzeczne z prawem lub postanowien
iami umowy spó³ki, ale te, które naruszaj¹ warunek staranno ci.
Kryterium staranno ci wynikaj¹cej z zawodowego charakteru dzia³alno ci zosta³o oparte na d
wóch elementach: "staranno ci" i zawodowym charakterze. Chodzi o tak¹ staranno æ, która opa
ta jest na najlepszych zawodowych cechach osób dzia³aj¹cych w imieniu lub za spó³kê. Kryter
um to jest w³a ciwie odwzorowane w art. 355 § 2 KC jako analogiczny warunek staranno ci
w stosunkach gospodarczych przy zarobkowym wykonywaniu dzia³alno ci gospodarczej (A.
Kidyba, Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹. Komentarz, Warszawa 200 l, s. 786).
STRONA 626
Nb 748
Ad 2). Obowi¹zuj¹ca na gruncie obecnych przepisów zasada nominalizmu obowi¹zuje w pe³ni za
równo w stosunku do osób nie prowadz¹cych dzia³alno ci gospodarczej, jak i osób profesjonal
ie siê tym zajmuj¹cych (prowadz¹cych przedsiêbiorstwo).
Je¿eli przedmiotem zobowi¹zania od chwili jego powstania jest suma pieniê¿na, spe³nienie w
adczenia nastêpuje przez zap³atê sumy nominalnej, chyba ¿e przepisy szczególne stanowi¹ ina
zej. Strony mog¹ jednak zastrzec w umowie -licz¹c siê ze zmian¹ inflacyjn¹ (lub deflacyjn¹)
¿e wysoko æ wiadczenia pieniê¿nego zostanie ustalona wed³ug innego ni¿ pieni¹dz no nika w
my l art. 3851 § 3 KC, dopuszczalna jest s¹dowa waloryzacja wiadczeñ pieniê¿nych.
W razie istotnej zmiany si³y nabywczej pieni¹dza po powstaniu zobowi¹zania, s¹d mo¿e -po r
ozwa¿eniu interesów stron, zgodnie z zasadami wspó³¿ycia spo³ecznego -zmieniæ wysoko æ lub
e³nienia
wiadczenia pieniê¿nego, chocia¿ by³yby ustalone w orzeczeniu lub umowie. Wa¿nym warunkiem
est, aby zmiana si³y nabywczej pieni¹dza by³a istotna (a nie niewielka, np. kilkuproce
ntowa). Jednak¿e z ¿¹daniem waloryzacji s¹dowej nie mo¿e wyst¹piæ strona prowadz¹ca przedsi
wo, je¿eli wiadczenie pozostaje w zwi¹zku z prowadzeniem tego przedsiêbiorstwa. Strona
taka nie mo¿e wyst¹piæ ani z ¿¹daniem zmiany wysoko ci, ani sposobu spe³nienia wiadczenia
go. Wy³¹czenie tzw. ma³ej klauzuli rebus sic stantibus (w odró¿nieniu od du¿ej, okre lonej
art. 3571 § l KC) spotka³o siê z krytyk¹ (A. Brzozowski, w: K. Pietrzykowski (red.), Kod
eks, s. 615). Wy³¹czona bowiem zosta³a dopuszczalno æ waloryzacji s¹dowej w sytuacji braku
zerokiej praktyki pos³ugiwania siê przez strony umownymi klauzulami waloryzacji, co
powoduje, ¿e przedsiêbiorcy nie bêd¹ mogli w praktyce korzystaæ z waloryzacji, poprzez dec
yzje s¹du. Nale¿y jednak podkre liæ, ¿e waloryzacja umowna (art. 3581 § 2 KC), poprzez zawi
ranie stosownych klauzul w umowie (umowna klauzula waloryzacyjna), jest dopuszcz
alna dla przedsiêbiorców.
Nb 749
Ad 3). W razie pos³ugiwania siê przez przedsiêbiorców ró¿nymi wzorcami umów dochodzi miêdzy
do zawarcia umowy, która nie obejmuje tych postanowieñ wzorców, które s¹ ze sob¹ sprzeczne
(tzw. wojna wzorców). W takim przypadku w miejsce sprzecznych ze sob¹ postanowieñ wzor
ców wchodz¹ regulacje wynikaj¹ce z przepisów prawa.
Do zawarcia umowy nie dochodzi, je¿eli po otrzymaniu oferty strona zawiadom
i niezw³ocznie, ¿e nie chce zawrzeæ umowy na tych warunkach.
STRONA 627
Nb 750
Ad 4). Kolejne specyficzne rozwi¹zanie odnosz¹ce siê do osób prowadz¹cych dzia³alno æ gospo
zawarte jest w art. 386 KC. Generalnie w polskim prawie cywilnym obowi¹zuje zasada
, ¿e milczenie nie mo¿e byæ uznane za akceptacjê z³o¿onej oferty, nie jest traktowane jako
iadczenie woli (nale¿y to odnosiæ do milcz¹cego przyjêcia oferty, zwi¹zanego z wykonaniem
umowy- art. 69 KC; zob. Z. Radwañski, w: System, t.l, s. 570).
Artyku³ 386 KC przewiduje istotny wyj¹tek od tej zasady. Mianowicie, je¿eli osoba prow
adz¹ca dzia³alno æ gospodarcz¹ otrzyma ofertê zawarcia umowy w ramach swej dzia³alno ci gos
czej od osoby, z któr¹
pozostaje w sta³ych stosunkach, brak odpowiedzi uwa¿a siê za przyjêcie oferty. Musz¹ zostaæ
zrealizowane trzy warunki (W Popio³ek, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, s. 712)
:
l) ofertê otrzyma³a osoba prowadz¹ca dzia³alno æ gospodarcz¹,
2) oferta dotyczy zawarcia umowy w ramach dzia³alno ci (w zakresie prowadzenia dzia³al
no ci gospodarczej),
3) oferta pochodzi od osoby, z któr¹ oblat pozostaje w sta³ych stosunkach.
Zastosowanie art. 386 nale¿y odnosiæ tylko do specyficznych sytuacji. Mianowicie tyc
h wszystkich przypadków, w których strony stale ze sob¹ wspó³pracuj¹ w ramach prowadzonej d
ia³alno ci gospodarczej i mog¹ liczyæ na odformalizowanie procesu zawierania umów. W³a nie
tosunków miêdzy stronami jest jedn¹ z najwa¿niejszych przes³anek. Nie chodzi wszak¿e w art.
386 o to, aby zarówno oblat, jak i oferent prowadzili dzia³alno æ gospodarcz¹. Warunkiem z
astosowania tego przepisu jest, aby oblat prowadzi³ dzia³alno æ gospodarcz¹ i tylko w taki
m zakresie ma zastosowanie ten przepis. Brak jest wyra nego rozstrzygniêcia co do os
oby oferenta i jego staranno ci. W przepisie tym mowa jest tylko o "sta³ych stosunka
ch". Wydaje siê wiêc, ¿e chodzi tu o te stosunki, które nie tylko maj¹ charakter trwa³y (ni
okazjonalny), ale co do zasady równie¿ wi¹¿¹ siê z prowadzeniem dzia³alno ci gospodarczej
oferenta. W przeciwnym razie trzeba by³oby oddzieliæ sfery dzia³alno ci w ramach dzia³aln
o ci gospodarczej oblata, które z kolei dla oferenta nie mia³yby takiego charakteru.
IV. Zasada wolno ci umów
Nb 751
Wprowadzony ustaw¹ z 28.7.1990 r. (Dz.U. Nr 55, poz. 321) przepis art. 3531 KC zaa
kceptowa³ bezpo rednio w ramach stosunków umownych tzw. zasadê swobody (wolno ci) umów. Zas
da ta wydaje siê byæ jedn¹ z najwa¿niejszych przy ustalaniu regu³ i granic swobodnego zach
owania
STRONA 628
siê w sferze umownych stosunków obligacyjnych. Nie odnosi siê ona do jednostronnych cz
ynno ci prawnych, g³ównie z tego powodu, ¿e nios³aby zbyt du¿e niebezpieczeñstwo jednostron
o narzucania rozwi¹zañ, które przy prawid³owo rozumianej swobodzie umów nie mog¹ wyst¹piæ.
ie z art. 3531 KC, strony zawieraj¹ce umowê mog¹ u³o¿yæ stosunek prawny wed³ug swego uznani
byleby jego tre æ lub cel nie sprzeciwia³y siê w³a ciwo ci (naturze) stosunku, ustawie ani
adom wspó³¿ycia spo³ecznego. Zasada powy¿sza nie jest charakterystyczna tylko dla obrotu g
ospodarczego, ale dotyczy równie¿ obrotu powszechnego i w zwi¹zku z tym ma wymiar ca³o cio
wy.
Powszechnie przyjmuje siê, ¿e zasada swobody umów wyra¿a siê ex definitione w swobodzie co
do kszta³towania tre ci stosunku umownego, ale równie¿ polega na swobodzie:
1) decyzji co do zawarcia samej umowy (podjêcia decyzji),
2) wyboru kontrahenta (osoby),
3) wyboru formy kontraktu,
4) formy.
Swoboda uk³adania tre ci stosunku umownego daje mo¿liwo æ kszta³towania tre ci umowy w rama
przyjêtych normatywnych typów umów (nazwanych), a ponadto pozwala na takie kszta³towanie
stosunków umownych, które nie s¹ stypizowane normatywnie (umowy nienazwane). To w³a nie d
ziêki art. 3531 mo¿liwe jest -obecnie ju¿ powszechne -zawieranie umów factoringu, franch
isingu, które co do zasady s¹ umowami handlowymi, gdy¿ co najmniej po jednej stronie u
mowy wystêpuje przedsiêbiorca. Przepis ten daje równie¿ mo¿liwo æ ³¹czenia elementów ró¿nyc
h, co w konsekwencji prowadzi do tworzenia nowych typów umów nienazwanych.
Swoboda decyzji co do zawarcia umowy neguje obowi¹zuj¹ce w poprzednim systemie umowy
obowi¹zkowe. Umowy te wynika³y z decyzji administracyjnej i strona (strony) by³a zobo
wi¹zana zawrzeæ umowê, bêd¹c ograniczon¹ lub wy³¹czon¹ w swobodzie co do jej zawarcia.
Z zagadnieniem tym wi¹¿e siê swoboda wyboru kontrahenta. Strony maj¹ pe³n¹ swobodê, wyznacz
ajwy¿ej celem umowy, z kim zawrzeæ umowê, a z kim nie. Pewne w¹tpliwo ci budzi ostatni asp
ekt zasady swobody umów, przede wszystkim ze wzglêdu na istotne ograniczenia swobodn
ego wyboru formy umowy. W ka¿dym razie przepisy czêsto narzucaj¹ okre lon¹ formê zawarcia u
owy, ³¹cz¹c z tym skuteczno æ ad solemnitatem.
Nb 752
Zasada swobody umów nie ma charakteru absolutnego i art. 3531 KC wprowadza ogranic
zenia polegaj¹ce na tym, ¿e tre æ i cel umowy nie mog¹ byæ sprzeczne z:
STRONA 629
1) w³a ciwo ci¹ (natur¹) stosunku,
2) ustaw¹,
3) zasadami wspó³¿ycia spo³ecznego.
Rozpatrzenia wymagaj¹ wiêc tre æ i cel umowy, wyznaczaj¹ce granice swobody umów w kontek ci
rzech potencjalnych ograniczeñ.
Zgodnie z art. 3531, cel umowy musi mieæ bezpo redni zwi¹zek z tre ci¹ dokonywanej czynno c
(M. Safjan, w: Kodeks, s. 573). Sprzeczno æ celu lub tre ci z natur¹ stosunku umownego
nale¿y postrzegaæ jako nakaz respektowania podstawowych cech stosunku, które stanowi¹ o
jej istocie. "Natura umowy i generowanego przez ni¹ stosunku sprowadza siê do tego, ¿e
wyra¿a ona i pozwala realizowaæ interes ka¿dej ze stron, poniewa¿ za interesy te bêd¹ prz
wstawne, istotê umowy stanowi uzgodnienie woli stron" (uchw. SN (7) z 22.5.1991 r.
, III CZP 15/91, OSNCP 1992, poz. 1). Na przyk³ad, natura danej umowy nie pozwala
równie¿ na "zniekszta³cenie" umowy w tym sensie, ¿e wypaczeniu uleg³aby jej istota (por. u
chw. SN z 28.4.1995 r., III CZP 166/95, OSN 1995, Nr 10 poz. 145).
Dlatego te¿ za sprzeczne z natur¹ umowy jest pozostawienie w rêku tylko jednej strony
mo¿liwo ci dowolnej zmiany jej warunków.
Sprzeczno æ z ustaw¹ nale¿y wi¹zaæ z przepisami o charakterze ius cogens. Przepis ten powin
en byæ interpretowany zawê¿aj¹co, nie jako ka¿dy przepis prawa (uchylenie art. XVI PWKC),
ale odnosz¹cy siê tylko do przepisów zawartych w ustawie lub wydanych na podstawie wyr
a nego upowa¿nienia ustawowego (np. w samym Kodeksie cywilnym w art. 58, 389,482 § I i
td.).
Sprzeczno æ z zasadami wspó³¿ycia spo³ecznego wi¹¿e siê z obowi¹zuj¹cymi w stosunkach prawn
i pacta sunt servanda, lojalno ci wobec kontrahenta, zaufania czy w koñcu w stosunka
ch obrotu gospodarczego tzw. uczciwo ci kupieckiej czy staranno ci wynikaj¹cej z zawod
owego charakteru prowadzonej dzia³alno ci.
Nb 753
Istotny wyj¹tek od zasady swobody umów wprowadza ustawa z 6.9.2001 r. o terminach za
p³aty w obrocie gospodarczym (Dz.U. Nr 129, poz. 1443). Jest to o tyle istotne, ¿e d
otyczy stosunków ma³ych i rednich przedsiêbiorców (por. szerzej rozdzia³ I) z przedsiêbior
i nie posiadaj¹cymi takiego statusu (z wy³¹czeniem podmiotów udzielaj¹cych wiadczeñ zdrowo
ch w rozumieniu ustawy z 30.8.1991 r. o zak³adach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91,
poz. 408 ze zm.) i hurtowni farmaceutycznych (w rozumieniu ustawy z 10.10.1991 r
. o rodkach farmaceutycznych, materia³ach medycznych, aptekach, hurtowniach i Inspe
kcji Farmaceutycznej, Dz.U. Nr 105, poz. 452 ze zm.). W przepisach tej ustawy ch
odzi o wspieranie ma³ych i rednich przedsiêbiorstw przez ograniczenie
STRONA 630
swobody w narzucaniu im przez du¿ych kontrahentów niekorzystnych warunków umów.
V. Zasada pacta sunt servanda
Nb 754
Zasada pacta sunt servanda wi¹¿e siê nie z faz¹ zawierania umów, ale ich wykonywaniem. W p
ewnym stopniu ma to zwi¹zek z przyjêciem przestrzegania przy zawarciu umowy zaufania
do kontrahenta co do przysz³ej realizacji umów. Umowy zawarte powinny byæ wykonywane
i w normalnych stosunkach niewykonanie umowy stanowi istotne naruszenie nie tylk
o norm prawnych, ale równie¿ moralnych. Zmiana umowy mo¿e byæ dokonana tylko za zgod¹ obu
stron umowy.
Zasada pacta sunt servanda oznacza równie¿, ¿e je¿eli nast¹pi zmiana stosunków w okresie mi
y powstaniem zobowi¹zania a jego wykonaniem, to w normalnych warunkach nie powinno
to mieæ wp³ywu na wykonanie zobowi¹zania.
VI. Klauzula rebus sic stantibus
Nb 755
Rygory zasady pacta sunt servanda mog¹ okazaæ siê jednak zbyt powa¿ne do prawid³owej reali
zacji tej formu³y. Szczególnie istotne jest to w przypadku szybkich zmian gospodarcz
ych, nawet zmian systemowych czy ustrojowych. Nie zawsze -g³ównie w stosunkach gospo
darczych -opieraj¹cych siê przecie¿ na pewnej szybko ci, szablonowo ci, ale równie¿ d³ugote
wo ci powi¹zañ umownych da siê przewidzieæ skutki ju¿ w momencie zawarcia umowy (L. Jaworsk
, Klauzula rebus sic stantibus, Pr. Spó³. 1998, Nr 9, s. 33 i nast.). Je¿eli stosunki
te ulegaj¹ nastêpnie zmianie, powinna nast¹piæ zmiana umowy, dostosowuj¹ca j¹ do nowych oko
iczno ci. Dlatego te¿ ustawodawca wprowadzi³ mo¿liwo æ wykorzystania tzw. klauzuli rebus si
stantibus. Zawarta jest ona w art. 3571 KC: "Je¿eli z powodu nadzwyczajnej zmiany
stosunków, spe³nienie wiadczenia by³oby po³¹czone z nadmiernymi trudno ciami albo grozi³o
dnej ze stron ra¿¹c¹ strat¹, czego strony nie przewidywa³y przy zawarciu umowy, s¹d mo¿e po
zwa¿eniu interesów stron, zgodnie z zasadami wspó³¿ycia spo³ecznego, oznaczyæ sposób wykona
obowi¹zania, wysoko æ wiadczenia lub nawet orzec o rozwi¹zaniu umowy. Rozwi¹zuj¹c umowê, s
miarê potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kieruj¹c siê zasadami okre lonymi w zdaniu
poprzedzaj¹cym".
STRONA 631
Z pewno ci¹ dyskusyjny jest stosunek klauzuli rebus sic stantibus do zasady pacta su
nt servanda. Spór w doktrynie dotyczy tego, czy jest to ograniczenie zasady pacta
sunt servanda, czy mo¿e jej uzupe³nienie i przez to nadanie realnego kszta³tu umowie.
Wydaje siê, ¿e nale¿y przyj¹æ tê drug¹ argumentacjê. Rygorystyczne przestrzeganie zasady pa
unt servanda staæ siê mo¿e powodem naruszenia równo ci stron stosunku obligacyjnego i stwo
rzyæ szczególne utrudnienia dla jednej ze stron przy realizacji umów. Dlatego te¿ s³uszne
jest uznanie, ¿e klauzula rebus sic stantibus jest w rzeczywisto ci urealnieniem zas
ady pacta sunt servanda i nadaje jej now¹ tre æ (A. Brzozowski, w: K. Pietrzykowski (r
ed.), Kodeks, s. 592-593; L. Jaworski, Klauzula, s. 36). Klauzula rebus sic stan
tibus chroni, w analogiczny sposób, zarówno interesy d³u¿nika, jak i wierzyciela. Nale¿y ró
nie¿ pamiêtaæ, ¿e wykorzystanie klauzuli z art. 3571 KC nie jest swobodne. Przede wszyst
kim mo¿e mieæ zastosowanie tylko z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków, które powoduj¹, ¿
spe³nienie wiadczenia by³oby po³¹czone z nadzwyczajnymi trudno ciami albo grozi³oby jedne
e stron ra¿¹c¹ strat¹, czego strony nie przewidzia³y przy zawarciu umowy. Ponadto, gwaranc
j¹ prawid³owej realizacji klauzuli rebus sic stantibus jest to, ¿e rozstrzyga o tym s¹d
po rozwa¿eniu interesów stron, bior¹c pod uwagê zasady wspó³¿ycia spo³ecznego i maj¹c ró¿ne
erencji w umowê. Mo¿na wiêc, znaj¹c sposób wykonania zobowi¹zania, okre liæ wysoko æ wiadc
ostateczno ci orzec o rozwi¹zaniu umowy.
Powy¿sza klauzula wydaje siê byæ równie¿ wa¿na dla przedsiêbiorców. Nadzwyczajna zmiana sto
mo¿e dotyczyæ zarówno obrotu gospodarczego, jak i przedsiêbiorców (A. Brzozowski, Klauzula
rebus sic stantibus tak¿e w obrocie gospodarczym, PPH 1997, Nr 1, s. 7 i nast.).
Do 1996 r. klauzula rebus sic stantibus nie obowi¹zywa³a osób prowadz¹cych przedsiêbiorstw
o, a wiêc obu stron w obrocie profesjonalnym (dwustronnym) oraz przedsiêbiorcy w obr
ocie konsumenckim (jednostronnym). Mog³a siê na ni¹ powo³ywaæ tylko osoba nie bêd¹ca profes
alist¹. Uchylenie zakazu korzystania z klauzuli rebus sic stantibus (zob. ustawa z
23.8.1996 r. o zmianie ustawy -Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 114, poz. 542) w stosu
nku do prowadz¹cych przedsiêbiorstwo nale¿y uznaæ za s³uszne, gdy¿ to w³a nie ta grupa najb
ej potrzebuje uwzglêdnienia zmian w prowadzonych interesach, przede wszystkim z uw
agi na skalê dzia³alno ci, ryzyko i profesjonalizm.
STRONA 632
VII. Specyfika zawierania umów handlowych
1. Czynno ci przygotowawcze -pojêcie
Nb 756
Zawarcie umów w stosunkach gospodarczych opiera siê na generalnych zasadach obowi¹zuj¹cy
ch w obrocie powszechnym. Jednak¿e czêstotliwo æ wykorzystywania niektórych trybów, form or
z dokonywania czynno ci zwi¹zanych z zawarciem umowy pozwalaj¹ na stwierdzenie, ¿e pewne
zachowania s¹ bardziej charakterystyczne dla umów zawieranych w obrocie gospodarczy
m ni¿ w obrocie powszechnym. Charakterystyczne jest wiêc wystêpowanie czynno ci poprzedz
aj¹cych zawarcie umowy. Czynno ci te czêsto w rzeczywisto ci decyduj¹ o przysz³ym kszta³cie
owy i z punktu widzenia organizacyjnego czy te¿ czynno ci zarz¹dzania, czasem s¹ donio lej
sze ni¿ samo zawarcie umowy. Czynno ci takie przygotowuj¹ dopiero zawarcie umowy. Czê æ z n
ch ma charakter normatywny, inne za tego charakteru s¹ pozbawione. Do pierwszej gru
py nale¿¹ takie czynno ci, jak og³oszenia, reklamy, cenniki oraz inne informacje, które zo
sta³y skierowane do ogó³u. Je¿eli mog¹ byæ one uznane za ofertê, stanowi¹ pierwszy etap zaw
umowy w tym trybie, je li natomiast nie, to -zgodnie z art. 71 KC -w razie w¹tpliwo c
i oferty, nale¿y uznaæ za zaproszenie do rozpoczêcia rokowañ. Nienormatywny charakter ma
j¹ w szczególno ci tzw. listy intencyjne. Z kolei do czynno ci przygotowawczych, ale wyw
o³uj¹cych okre lone skutki prawne, nale¿y zawarcie umowy przedwstêpnej. Specyfika obrotu g
ospodarczego wi¹¿e siê przede wszystkim z masowym wystêpowaniem cenników, og³oszeñ, reklam,
gocjacji na etapie tworzenia listów intencyjnych czy w koñcu zawierania umów przy u¿yciu
kwalifikowanych i niekwalifikowanych wzorców umownych. Z kolei w wykonaniu delega
cji z art. 384 KC wydawane s¹ normatywne wzorce umowne, które, odnosz¹c siê do konsumentów
, z jednej strony, stanowi¹ podstawê stosunków w obrocie jednostronnie handlowym (kons
umenckim).
Nb 757
Kodeks cywilny przewiduje trzy tryby zawarcia umowy: ofertê i jej przyjêcie, rokowan
ia i przetarg. W³a nie ten ostatni tryb, wprowadzony do Kodeksu cywilnego ustaw¹ z 23.
8.1996 r., by³ odpowiedzi¹ na wyzwania zwi¹zane z potrzebami obrotu (równie¿ powszechnego)
.
1.1. Listy intencyjne
Nb 758
Pos³ugiwanie siê listami intencyjnymi (letter of intent) stanowi nowe zjawisko, które
pojawi³o siê w ostatnich latach. Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, specyfika obrotu gospod
arczego przesuwa czêsto akcent na proces
STRONA 633
przygotowawczy do zawarcia umowy. Czêsto s¹ to procesy d³ugotrwa³e, wymagaj¹ce negocjacji,
spisywania punkt po punkcie uzgodnieñ, owocem których jest podpisanie wstêpnych dokum
entów, bêd¹cych pó niej podstaw¹ z³o¿onej oferty, podjêtych rokowañ czy zawarcia umowy prze
Zasady zwi¹zane z prowadzeniem rozmów intencyjnych, które wieñczy podpisanie stosownej d
eklaracji, nie zosta³y uregulowane w przepisach (M. Staszkiewicz-Skowroñska, M. Wrzo³e
k-Romañczuk, List intencyjny, MoP 1994, Nr 5, s. 129 i nast.). Kszta³tuj¹ siê przede wsz
ystkim pod wp³ywem praktyki stosunków miêdzynarodowych, a podpisywanie listów oparte jes
t na art. 3531 KC. Listy intencyjne s¹ formalnym zaproszeniem do z³o¿enia oferty lub w
szczêcia rokowañ, nawet gdy zawieraj¹ sugestie co do zawarcia umowy w przysz³o ci (A. Klei
n, w: Umowy, s.37).
Listy intencyjne mog¹ wyra¿aæ tylko ogólny zamiar zawarcia umowy w przysz³o ci bez konkrety
acji warunków przysz³ej umowy. Deklaracje intencji mog¹ wszak¿e obejmowaæ po¿¹dane cele, ja
nale¿y osi¹gn¹æ, ale nawet, je¿eli wskazuj¹ na niektóre tre ci przysz³ej umowy, powinny by
ane najwy¿ej jako zaproszenie do rozpoczêcia rokowañ (art. 71 KC).
Skutek zawarcia listu intencyjnego jest wiêc zdecydowanie s³abszy ni¿ z³o¿enie oferty czy
zawarcie umowy przedwstêpnej. W ka¿dym przypadku nale¿y jednak badaæ -niezale¿nie od tytu³u
dokumentu, jaki jest podpisany -czy w o wiadczeniu stron nie ma wszystkich postano
wieñ umownych, od których strony uzale¿ni³y zawarcie umowy i które by³y przedmiotem rokowañ
rt. 72 KC). Listy intencyjne nie wywo³uj¹ zasadniczo skutków w sferze cywilnoprawnej,
nie prowadz¹ do zaci¹gania zobowi¹zañ. Jednak¿e, je¿eli w wyniku przedstawionych intencji s
rony podejmuj¹ pewne zobowi¹zania zwi¹zane ze sk³adan¹ ofert¹ lub jej przyjêciem czy w celu
zpoczêcia rokowañ, mo¿e to uzasadniæ -mimo ¿e umowa nie jest zawarta -odpowiedzialno æ stro
Istotne jest, ¿e na podstawie listu intencyjnego nie mo¿na dochodziæ zawarcia umowy za
sadniczej ani odszkodowania w zwi¹zku z niedoj ciem do zawarcia umowy.
1.2. Og³oszenia, cenniki, reklamy, inne informacje
Nb 759
Przygotowanie do zawarcia umowy mo¿e polegaæ na podjêciu ró¿nych czynno ci maj¹cych charakt
informacyjny, reklamowy, ale poprzez które mog¹ zostaæ podjête rokowania tak, aby w koñcu
dosz³o do zawarcia umowy. Art. 71 KC, maj¹cy charakter normy interpretacyjnej, rozst
rzyga o tym, ¿e og³oszenia, reklamy, cenniki i inne informacje skierowane do
STRONA 634
ogó³u lub do poszczególnych osób, traktuje siê w razie w¹tpliwo ci nie jako ofertê, ale zap
nie do rokowañ. Chodzi tu o wszelkie informacje, które -je¿eli powstaj¹ w¹tpliwo ci co do i
h charakteru -tworz¹ domniemanie zaproszenia do podjêcia rokowañ.
Zjawisko zdobywania klienta odbywa siê w bardzo ró¿ny sposób. Najczê ciej s¹ to og³oszenia
sie, w przygotowanych specjalnie materia³ach informacyjnych, katalogach, ulotkach,
a tak¿e w radiu i telewizji. Tre æ informacji pozwala okre liæ te elementy, które mog¹ oka
iê istotne do podjêcia rokowañ (przedmiot, jego opis, walory, ewentualn¹ cenê, miejsce czy
sposób zawarcia umowy). Coraz czê ciej przygotowywane s¹ specjalne programy informacyjn
e przygotowuj¹ce do zawarcia umowy sprzeda¿y wysy³kowej. Z regu³y w tego typu og³oszeniach
w reklamach zawarte s¹ wszelkie kompletne informacje, potrzebne do podjêcia stosown
ej decyzji o zawarciu umowy. Umowa taka bêdzie jednak dopiero wówczas zawarta, gdy k
upuj¹cy prze le pieni¹dze na wskazany rachunek i otrzyma towar. W przypadku audycji ty
powo reklamowej nie zawsze zawierane s¹ pe³ne informacje, np. na temat ceny, miejsca
czy sposobu sprzeda¿y. Czêsto maj¹ one tylko ogólny informacyjny charakter. Zupe³nie inac
zej nale¿y traktowaæ wystawianie rzeczy na widok publiczny z oznaczeniem ceny sprzed
a¿y. Zgodnie z art. 543 KC, w takiej sytuacji mamy do czynienia z ofert¹, a nie zapr
oszeniem do rokowañ. Miejscem wystawienia rzeczy na widok publiczny jest nie tylko
witryna sklepu, ale równie¿ wszelkie lokale, gdzie dokonuje siê sprzeda¿y. Wydaje siê, ¿e
ak samo nale¿y traktowaæ wystawienie rzeczy z podaniem ceny (np. na targach), z tym ¿e
wydanie towaru nast¹pi w pó niejszym terminie.
1.3. Wzorce umowne
Nb 760
Niezale¿nie od wymienionych wy¿ej czynno ci uczestnicy obrotu mog¹ podj¹æ inne ni¿ zapropon
ne w art. 71 KC, czynno ci niezbêdne do zawarcia umowy -w ogólno ci czy konkretnej umowy
. W przypadku przygotowania do zawarcia umów w ogóle mo¿na przygotowaæ je wcze niej, aby u
mo¿liwiæ ich zawarcie.
Wzorce umowne (szerzej zob. E. £êtowska, Prawo, s. 242 i nast.) s¹ przygotowane w oder
waniu od konkretnego stosunku umownego, aby ujednoliciæ tre æ przysz³ych umów indywidualny
ch (l. Popio³ek, w: K. Pietrzykowski (red.), Komentarz, s. 703).
Mog¹ mieæ one rozmait¹ postaæ. Kodeks cywilny wymienia ogólne warunki umów, wzory umów oraz
gulaminy. Ogólne warunki umów s¹ to sformalizowane zbiory ogólnych postanowieñ umownych, u
porz¹dko-
STRONA 635
-wanych i usystematyzowanych wed³ug schematu przyjêtego przez opracowuj¹cego wzorzec.
Z kolei wzory umów (formularze, umowy typowe) s¹ konstruowane jako propozycje okre laj¹c
e tre æ konkretnej umowy. Ich cech¹ jest to, ¿e w tych przypadkach, gdy nie s¹ znane infor
macje dotycz¹ce stron, dodatkowych obowi¹zków, ceny, przedmiotu wiadczenia, terminów wyko
nania itp., pozostawiane s¹ puste miejsca daj¹ce mo¿liwo æ ich uzupe³nienia stronom.
Nb 761
Regulaminy zawieraj¹ usystematyzowany zbiór postanowieñ okre laj¹cych tre æ umowy, stanowi¹
owy standard do wykorzystania przez strony.
Ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialno ci z
a szkodê wyrz¹dzon¹ przez produkt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22, poz. 271) znios³a tzw. wzo
rce kwalifikowane (wydawane przez podmiot, który otrzyma³ takie upowa¿nienie przez prz
epis rangi ustawowej). W zwi¹zku z tym zmieni³a siê pozycja wzorców umownych. Obecnie, z
godnie z art. 384 KC, ustalony przez jedn¹ ze stron wzorzec umowny (ogólne warunki u
mów, wzory umów, regulaminy) wi¹¿e drug¹ stronê, je¿eli zostanie jej dorêczony przy zawarci
wy (dorêczenie). Gdy w stosunkach danego rodzaju pos³ugiwanie siê wzorcem umownym jest
zwyczajowo przyjête, wi¹¿e on drug¹ stronê, by mog³a siê ona dowiedzieæ o jego tre ci (og³
Nie dotyczy to umów zawieranych z udzia³em konsumentów, z wyj¹tkiem umów powszechnie zawi
eranych w drobnych, bie¿¹cych sprawach ¿ycia codziennego. Za konsumenta uwa¿a siê osobê, kt
zawiera umowê z przedsiêbiorc¹ w celu bezpo rednio nie zwi¹zanym z dzia³alno ci¹ gospodarc
. 484 § 3 KC). Ponadto druga strona jest zwi¹zana tre ci¹ wzorca umownego, gdy wzorzec z
osta³ wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ci¹g³ym. Druga strona mo¿e
wypowiedzieæ jednak tak zawart¹ umowê w najbli¿szym terminie wypowiedzenia (art. 3841 K
C).
Je¿eli strony w umowie indywidualnie ustali³y konkretne postanowienia, to maj¹ one pie
rwszeñstwo w stosunku do postanowieñ zawartych we wzorcu umownym (art. 385 § l KC). W
razie sprzeczno ci tre ci umowy z wzorcem strony s¹ zwi¹zane umow¹.
W stosunkach miêdzy przedsiêbiorcami, którzy stosuj¹ ró¿ne wzorce, nie stosuje siê postanow
zorców ze sob¹ sprzecznych. Umowa nie jest zawarta, gdy po otrzymaniu oferty strona
niezw³ocznie zawiadomi, ¿e nie zamierza zawieraæ umowy przy sprzeczno ci wzorców umownych
(art. 3854 § 2 KC).
STRONA 636
Wzorzec umowny powinien byæ sformu³owany jednoznacznie i w sposób zrozumia³y. Postanowie
nia niejednoznaczne t³umaczy siê na korzy æ konsumenta. Postanowienia umowy zawieranej z
konsumentem nie wi¹¿¹ go, je¿eli kszta³tuj¹ jego prawa i obowi¹zki w sposób sprzeczny z do
obyczajami, ra¿¹co naruszaj¹c jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie
dotyczy to postanowieñ okre laj¹cych g³ówne wiadczenia stron, a w tym cenê lub wynagrodzen
je¿eli zosta³y sformu³owane w sposób jednoznaczny. Je¿eli postanowienia umowy, zgodnie ze
zdaniem poprzednim, nie wi¹¿¹ konsumenta, strony s¹ zwi¹zane umow¹ w pozosta³ym zakresie.
uzgodnione indywidualnie s¹ te postanowienia umowy, na których tre æ konsument nie ma r
zeczywistego wp³ywu. W szczególno ci odnosi siê do postanowieñ umowy przejêtych z wzorca um
wy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Ciê¿ar dowodu, ¿e postanowienie zos
ta³o uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto siê na to powo³uje (art. 3851 KC).
Ocena zgodno ci postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje siê wed³ug stanu z
chwili zawarcia umowy. Bierze siê przy tym pod uwagê jej tre æ, okoliczno ci zawarcia oraz
uwzglêdnia umowy pozostaj¹ce w zwi¹zku z umow¹ obejmuj¹c¹ postanowienia bêd¹ce przedmiotem
y (art. 3852 KC). We wprowadzonym do Kodeksu cywilnego art. 385\3 wskazuje siê na
23 przypadki niedozwolonych postanowieñ umownych.
O uznaniu postanowieñ wzorców za niedozwolone bêdzie rozstrzyga³ S¹d Antymonopolowy -S¹d Ok
owy w Warszawie. Tryb postêpowania w tych sprawach reguluj¹ przepisy art. 479\36- 47
9\45 (rozdz. "Postêpowanie w sprawach o uznanie postanowieñ wzorca umowy za niedozwo
lony"). Powództwo o uznanie postanowieñ wzorca umownego za niedozwolone mo¿e wytoczyæ ka¿d
y, kto wed³ug oferty pozwanego móg³by zawrzeæ z nim umowê zawieraj¹c¹ postanowienie, któreg
ania za niedozwolone ¿¹da siê pozwem. Powództwo wytoczyæ mo¿e równie¿ organizacja spo³eczna
tatutowo zajmuje siê ochron¹ konsumentów, jak te¿ powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów
oraz Prezes Urzêdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. W razie uwzglêdnienia powództwa s¹d
w sentencji wyroku przytacza tre æ postanowieñ wzorca uznanych za niedozwolone i zaka
zuje ich stosowania. S¹d zarz¹dza równie¿ publikacjê prawomocnego wyroku w Monitorze S¹dowy
i Gospodarczym. Odpis prawomocnego wyroku s¹d przesy³a te¿ do UOKiK. Prezes UOKiK zar
z¹dza wpisanie postanowieñ wzorca uznanych za niedozwolone do rejestru. Rejestr ma c
harakter jawny. Wyrok prawomocny wydany w sprawie ma skutek wobec osób trzecich od
chwili wpisania uznanego za niedozwolony wzorca umowy do rejestru.
STRONA 637
1.4. Inne czynno ci przygotowawcze
Nb 762
Pozosta³e czynno ci przygotowawcze mog¹ nie mieæ charakteru opisanego wcze niej, ale mog¹ b
czynno ciami organizacyjnymi, mog¹cymi przybraæ równie¿ formy dokumentacyjne. Do takich cz
ynno ci mo¿na zaliczyæ projekt oferty (ale nie ofertê), projekt umowy (ale nie umowê), pro
ponuj¹ce podjêcie czynno ci zmierzaj¹cych do zawarcia umowy, ale bêd¹ce w istocie materia³e
nformacyjnym (A. Klein, w: Umowy, s. 37).
2. Zawarcie umowy w wykonaniu umowy przedwstêpnej
Nb 763
Specyficznym typem czynno ci, który nie mie ci siê stricte w kategoriach czynno ci przygot
owuj¹cych do zawarcia umowy ani nie jest trybem zawarcia umowy, jest zawarcie umow
y przedwstêpnej. Umowa, przez któr¹ jedna ze stron lub obie zobowi¹zuj¹ siê do zawarcia ozn
czonej umowy, powinna okre liæ istotne postanowienia umowy przyrzeczonej oraz termin
, w ci¹gu którego ma byæ ona zawarta (art. 389 KC). Umowa przedwstêpna (pac tum de contr
ahendo) mo¿e byæ umow¹ jednostronnie zobowi¹zuj¹c¹ lub dwustronnie zobowi¹zuj¹c¹ do zawarci
ysz³o ci umowy zasadniczej (przyrzeczonej; por. A. M. Jasiakiewicz, Zawarcie, s. 123
i nast.). Umowa przedwstêpna jest ju¿ umow¹. Nie ma tylko wymiaru technicznego czy ty
lko przygotowuj¹cego, ale zapewnia doj cie do skutku umowy zasadniczej. Chodzi tu wiêc
o takie sytuacje, w których do zawarcia umowy potrzebne jest zrealizowanie dwóch et
apów. Pierwszy etap, z którym wi¹¿¹ siê okre lone skutki, mo¿e byæ niezbêdny ze wzglêdu na
stron, które nie mog¹ (jedna lub obie) w danym momencie zawrzeæ umowy zasadniczej. Pow
ody takich rozwi¹zañ mog¹ byæ rozmaite, choæ w dzia³alno ci gospodarczej na plan pierwszy w
wa siê np. brak koncesji, zezwolenia itp. (Z. Radwañski, w: System, t. III, cz. I, s
. 411). Drugim etapem jest zawarcie umowy zasadniczej.
Nb 764
Wa¿no æ umowy przedwstêpnej zale¿y od okre lenia tre ci istotnych postanowieñ umowy zasadni
ale tak¿e terminu, w ci¹gu którego ma byæ zawarta. Nie powinno jednak budziæ w¹tpliwo ci,
owa zasadnicza nie musi mieæ identycznej tre ci, jak umowa przedwstêpna. Wydaje siê, ¿e mo¿
iwe jest odmienne ukszta³towanie tre ci ni¿ w umowie przedwstêpnej poprzez rozszerzenie
jej tre ci (A. Klein, w: Umowy, s. 46). Powszechnie przyjmuje siê, ¿e dla wa¿no ci umowy p
rzedwstêpnej nie jest wymagana ¿adna forma szczególna, nawet gdyby taka forma by³a zastr
ze¿ona dla wa¿no ci umowy przyrzeczonej (orz. SN z 14.12.1960 r., ZCR
STRONA 638
1239/60, OSP 1961, s. 7-8, poz. 222 oraz J. Popio³ek, w: K. Pietrzykowski (red.),
Kodeks, s. 717).
Jednak¿e zachowanie odpowiedniej formy ma wp³yw na skutki prawne umowy przedwstêpnej (
K. Kruczalak, Prawo, s. 30). Je¿eli czyni ona zado æ wymogom, od których zale¿y wa¿no æ umo
sadniczej, to strona uprawniona ma do wyboru albo dochodzenie w trybie s¹dowym zaw
arcia umowy przyrzeczonej, albo ¿¹danie odszkodowania z powodu niezawarcia umowy (ar
t. 390 § 2 KC). Roszczenia okre lone w § l i 2 art. 390 przedawniaj¹ siê z up³ywem roku od
nia, w którym umowa zasadnicza mia³a byæ zawarta.
3. Sposoby zawierania umów
Nb 765
Kodeks cywilny wyró¿nia trzy sposoby zawierania umów: ofertowy, rokowaniowy, przetargo
wy. Mo¿liwe s¹ ponadto tryby mieszane: ofertowo-rokowaniowe czy rokowaniowo-ofertowe
.
Zawarcie umowy w trybie oferty i jej przyjêcia uregulowane jest w art. 66-69 KC i
by³o przedmiotem szczegó³owego omówienia w podrêcznikach prawa cywilnego (por. równie¿ M. J
akiewicz, Zawarcie, s. 43 i nast.). Ze wzglêdu na to, ¿e poza regulacj¹ art. 386 KC (o
mówion¹ poni¿ej) nie wystêpuj¹ szczególne problemy w obrocie gospodarczym, wyk³ad ten ogran
y siê do przypomnienia tylko zagadnieñ podstawowych. Zawarcie umowy mo¿e wyst¹piæ w ten sp
osób, ¿e jeden kontrahent (oferent) z³o¿y ofertê, a drugi (oblat) j¹ przyjmie. Przez ofertê
le¿y rozumieæ o wiadczenie woli zawarcia umowy, okre laj¹ce jej istotne postanowienia (art
. 66 § l KC). Mo¿na j¹ skierowaæ do oznaczonego b¹d nieoznaczonego krêgu podmiotów. Oferen
oznaczyæ termin, w ci¹gu którego bêdzie oczekiwa³ odpowiedzi na ofertê. Wówczas jest nim zw
y a¿ od up³ywu oznaczonego terminu. Oblat mo¿e w ca³o ci
przyj¹æ ofertê, przez co doprowadzi do zawarcia umowy lub mo¿e j¹ w ca³o ci odrzuciæ. Przyj
erty dokonane z zastrze¿eniem zmiany lub uzupe³nienia jej tre ci poczytuje siê za now¹ ofe
rtê. W ten sposób nastêpuje odwrócenie ról, gdy¿ dotychczasowy oferent staje siê oblatem, a
lat oferentem.
Nb 766
Wyznaczenie terminu mo¿e byæ ustalone przez oferenta. Je¿eli jednak termin by³ wyznaczon
y, oferta z³o¿ona w obecno ci drugiej strony albo za pomoc¹ telefaksu (równie¿ za pomoc¹ po
y elektronicznej, Internetu por. J. Jacyszyn, Elektroniczne, s. 35), przestaje w
i¹zaæ, je¿eli nie zostanie przyjêta niezw³ocznie. Z³o¿ona w inny sposób przestaje wi¹zaæ z
su, w którym sk³adaj¹cy ofertê móg³ w zwyk³ym toku czynno ci
STRONA 639
otrzymaæ odpowied wys³an¹ bez nieuzasadnionego opó nienia (art. 66 § 2 KC). Powy¿szy przep
guluje sposób z³o¿enia i przyjêcia oferty, gdy termin nie by³ oznaczony i odby³o siê to miê
tronami lub oferta z³o¿ona by³a w inny sposób. Je¿eli o wiadczenie o przyjêciu oferty nades
opó nieniem, lecz z jego tre ci lub okoliczno ci wynika, ¿e zosta³o wys³ane w czasie w³a c
mowa dochodzi do skutku, chyba ¿e sk³adaj¹cy ofertê zawiadomi niezw³ocznie drug¹ stronê, i¿
tek opó nienia odpowiedzi poczytuje umowê za nie zawart¹ (art. 67 KC).
Je¿eli wed³ug przyjêtych w danych stosunkach zwyczajów lub wed³ug tre ci oferty doj cie do
aj¹cego ofertê o wiadczenia drugiej strony o jej przyjêciu nie jest potrzebne (w szczególn
o ci sk³adaj¹cy ofertê ¿¹da niezw³ocznego wykonania umowy), dochodzi ona do skutku bez przy
, ale poprzez przyst¹pienie do jej wykonania. W przeciwnym razie oferta przestaje
wi¹zaæ. Zasady okre lone w art. 69 KC dotycz¹ce uproszczonego trybu zawarcia umowy poprz
ez przyst¹pienie do wykonania (bez uzasadnionej zw³oki) nale¿y odró¿niæ od zawarcia umowy w
trybie art. 386 KC, gdy zawarcie umowy nastêpuje poprzez milczenie drugiej strony.
Je¿eli wyst¹pi¹ w¹tpliwo ci, umowê poczytuje siê za zawart¹ w chwili otrzymania przez sk³ad
fertê o wiadczenia o jej przyjêciu, a je¿eli doj cie do sk³adaj¹cego ofertê o wiadczenia o
yjêciu nie jest potrzebne -w chwili przyst¹pienia przez drug¹ stronê do wykonania umowy.
Miejscem zawarcia umowy -w razie w¹tpliwo ci -jest miejsce otrzymania przez sk³adaj¹ceg
o ofertê o wiadczenia o jej przyjêciu. Je¿eli doj cie do sk³adaj¹cego ofertê o wiadczenia o
zyjêciu nie jest potrzebne, miejscem tym jest miejsce zamieszkania sk³adaj¹cego ofertê w
chwili zawarcia umowy.
Nb 767
Drugim sposobem zawarcia umowy s¹ negocjacje (rokowania -zob. M. Jasiakiewicz, Zaw
arcie, s. 109 i nast.). Polegaj¹ one na dyskusji miêdzy potencjalnymi przysz³ymi partn
erami, która zmierza do tego, aby zawrzeæ umowê. Zasadniczo chodziæ mo¿e o kolejne ustalan
ie postaci przysz³ej umowy, aby w koñcu ustaliæ listê tych postanowieñ, które maj¹ byæ prze
em rokowañ. Negocjacje mog¹ mieæ ró¿ny stopieñ z³o¿ono ci, byæ "rozci¹gniête w czasie", wi¹
ocesem, który inaczej ni¿ w przypadku oferty, nie opiera siê na gotowym przed³o¿eniu o wiad
zenia woli, ale polega na dochodzeniu do tych o wiadczeñ woli. Zawarcie umowy nastêpuj
e w momencie, gdy strony z³o¿¹ zgodne o wiadczenia woli, obejmuj¹ce istotne postanowienia,
a przede wszystkim co do tych postanowieñ, które by³y przedmiotem rokowañ. Ostatecznie
ma to formê sporz¹dzonego dokumentu, który podpisuj¹ obie strony.
STRONA 640
Proces negocjacji mo¿e byæ roz³o¿ony w czasie równie¿ w ten sposób, ¿e strony ustalaj¹ pods
postanowienia pierwszego dokumentu, a kolejne pozostawi¹ do dalszych negocjacji. W
ten sposób albo do³¹czone zostan¹ dodatkowe aneksy stanowi¹ce elementy umowy, albo te¿ bêd
odrêbne wynegocjowane umowy w oparciu o dodatkowe rokowania.
Czêsto te¿ w praktyce umowy negocjowane uzupe³niane s¹ umowami wykonawczymi.
Nb 768
Na szczególn¹ uwagê przy zawarciu umów zas³uguje trzeci sposób przewidziany w Kodeksie cywi
nym -przetarg. Dzieje siê tak z dwóch powodów. Po pierwsze, tryb ten zosta³ wprowadzony
stosunkowo pó no (1996 r.), a po drugie -jest trybem, po który siêga siê bardzo czêsto w pr
ktyce obrotu gospodarczego (J. Rajski, Przetarg w ujêciu nowych przepisów kodeksu cy
wilnego, PPH 1997, Nr l, s. 3). Do czasu dodania art. 701-704 KC w obrocie gospo
darczym stosowano równie¿ tryb przetargowy, ale ten, który by³ wzorowany na innych przep
isach szczególnych. Wydaje siê, ¿e znaczenie i ranga tego trybu zawierania umów bêdzie wzr
astaæ. Przede wszystkim ze wzglêdu na ³atw¹ mo¿liwo æ uzyskania przez oferenta b¹d najwy¿s
b¹d najlepszych warunków umownych na zasadzie konkurencji cenowej lub z okre leniem pr
zedmiotu. Poza Kodeksem cywilnym, reguluj¹cym przetarg ustny i pisemny, wiele prze
pisów regulowa³o wcze niej zasady przeprowadzania przetargów w odniesieniu do poszczególny
ch bran¿ lub ze wzglêdu na potrzebê ochrony obrotu i wprowadzenia zasad konkurencyjno ci
przez zamówienia publiczne.
Do najwa¿niejszych regulacji odnosz¹cych siê do przetargów nale¿¹ w szczególno ci:
1) rozp. RM z 5.10.1993 r. w sprawie zasad organizowania przetargu na zbycie rodków
trwa³ych przez przedsiêbiorstwa pañstwowe oraz warunków odst¹pienia od przetargu (Dz.U. N
r 97, poz. 443 ze zm.);
2) ustawa z 4.2.1994 r. -Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. Nr 27, poz. 96 ze zm.
);
3) ustawa z 10.6.1994 r. o zamówieniach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. N
r 119, poz. 773 ze zm.);
4) rozp. RM z 23.8.1994 r. w sprawie zasad organizowania i trybu przeprowadzania
przetargu na nabycie prawa u¿ytkowania górniczego (Dz.U. Nr 93, poz. 439);
5) ustawa z 20.10.1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych (Dz.U. Nr 123, po
z. 600 ze zm.);
6) ustawa z 27.10.1994 r. o autostradach p³atnych (Dz.U. Nr 127, poz. 627 ze zm.);
7) rozp. RM z 13.1.1998 r. w sprawie okre lenia szczegó³owych zasad i trybu przeprowad
zania przetargów na zbycie nieruchomo ci stanowi¹cych w³asno æ Skarbu Pañstwa lub gminy (Dz
Nr 9, poz. 30),
8) rozp. Ministra Skarbu Pañstwa z 14.10.1999 r. w sprawie okre lenia szczegó³owego tryb
u sprzeda¿y nieruchomo ci i ich czê ci sk³adowych, warunków rozk³ada-
STRONA 641
-nia ceny sprzeda¿y na raty, stawek szacunkowych gruntów oraz trybu przeprowadzania
przetargów na dzier¿awê (Dz.U. Nr 90, poz. 1013).
Wy¿ej wymienione akty nie maj¹ jednolitego charakteru ze wzglêdu na przyjêcie za³o¿eñ dotyc
h istoty i charakteru przetargu, samych zasad postêpowania przetargowego itp. Na z
asadach lex specialis derogat legi generali wy³¹czaj¹ stosowanie przepisów Kodeksu cywil
nego o przetargu.
Nb 769
Przetarg zosta³ uregulowany w czterech przepisach dodanych do Kodeksu cywilnego: a
rt. 701-704. Przepisy te maj¹ ró¿ny charakter; art. 701 i 704 odnosz¹ siê do zawarcia i un
iewa¿nienia obu form postêpowania przetargowego, natomiast art. 702 i 703 KC po wiêcone
s¹ odpowiednio przetargowi ustnemu i przetargowi pisemnemu. Zgodnie z pierwszym z
tych przepisów, umowa mo¿e byæ zawarta w drodze przetargu ustnego (zwanego czêsto aukcj¹ l
ub licytacj¹) oraz przetargu pisemnego. Przetarg stanowi szczególn¹ procedurê zawierania
umów, sk³adaj¹c¹ siê z trzech etapów: og³oszenia przetargu, sk³adania ofert, przyjêcia wyb
ferty. Inicjatywa zawarcia umowy w tym trybie nale¿y do organizuj¹cego przetarg. Mo¿e
on byæ skierowany do ograniczonego lub nieograniczonego krêgu adresatów. W art. 70 l § 2
KC zawarte s¹ istotne elementy og³oszenia o przetargu, które powinno zawieraæ co najmni
ej czas, miejsce, przedmiot oraz warunki przetargu. Poniewa¿ wyra nie jest mowa o ty
m, ¿e s¹ to minimalne sk³adniki og³oszenia o przetargu, brak któregokolwiek z wymienionych
sk³adników nie mo¿e doprowadziæ do wszczêcia procedury przetargowej. W razie w¹tpliwo ci b
mog³o byæ uznane za zaproszenie do wszczêcia rokowañ. Oczywiste jest to, ¿e poza wymienio
nymi sk³adnikami mog¹ byæ zawarte inne (np. szczegó³owo okre lone warunki odst¹pienia od pr
argu, kwota wadium, okre lenie losów wadium po przetargu, wysoko æ post¹pieñ). Wadium stano
i instrument s³u¿¹cy zabezpieczeniu interesów organizuj¹cego przetarg na wypadek nieprzest
rzegania zasad przetargu, niezrealizowania obowi¹zków zwi¹zanych z przetargiem i jest
to okre lona procentowo (w stosunku do warto ci przedmiotu przetargu) warto æ, któr¹ nale¿y
iæ przed rozpoczêciem przetargu. Przepisy Kodeksu cywilnego nie reguluj¹ formy wnoszen
ia wadium. Nale¿y wiêc przyj¹æ, ¿e uzale¿nione jest to od woli organizuj¹cego przetarg i po
wadium wnoszonym w pieni¹dzach mog¹ to byæ w szczególno ci zastawy na papierach warto ciowy
h emitowanych lub gwarantowanych przez Skarb Pañstwa, porêczenia oraz gwarancje bank
owe i ubezpieczeniowe. Natomiast post¹pienie jest to oferta ceny korzystniejsza w
stosunku do poprzednio oferowanej (np. mo¿na przewidzieæ w zasadach przeprowadzenia
przetargu, ¿e post¹pienie musi wynosiæ 1% ceny).
STRONA 642
Organizuj¹cy przetarg jest zwi¹zany postanowieniami zawartymi w og³oszeniu. Je¿eli decyd
uje siê on jednak na przetarg skierowany do ograniczonego krêgu podmiotów, mo¿na zamiast
og³oszenia skierowaæ
zaproszenie do okre lonego krêgu osób lub te¿ do nieograniczonego krêgu ze wskazaniem waru
nków, jakie musz¹ byæ spe³nione przez uczestników przetargu. Mo¿liwe jest równie¿ odst¹pien
rzeprowadzenia przetargu, je¿eli by³o to zastrze¿one w og³oszeniu.
Drugim etapem jest sk³adanie ofert. Podstawowym skutkiem jest to, ¿e strony osi¹gaj¹ kon
sensus co do prowadzenia kolejnego etapu procedury przetargowej zgodnie z og³oszon
ymi warunkami o przetargu.
Ostatni etap wi¹¿e siê z ocen¹ i wyborem oferty. W zale¿no ci od celu przetargu, wybór ofer
mo¿e wi¹zaæ siê z propozycj¹, w której zaoferowano najatrakcyjniejsz¹ cenê albo te¿ zapropo
najni¿sz¹ cenê wykonania us³ugi. Art. 702 KC odnosi siê tylko do przetargu ustnego. Zgodni
e z tym przepisem, oferta z³o¿ona w trybie przetargu ustnego przestaje wi¹zaæ wtedy, gdy
inny licytant z³o¿y ofertê korzystniejsz¹ albo przetarg zostanie zamkniêty bez wybrania k
tórejkolwiek z ofert, chyba ¿e w warunkach przetargu zastrze¿ono inaczej (art. 702 § l K
C).
Nb 770
Przetarg ustny odbywa siê wed³ug innych regu³ ni¿ przetarg pisemny.
W przetargu tym bior¹ udzia³ osoby, które wyrazi³y zainteresowanie przetargiem i które spe³
iaj¹ warunki zawarte w og³oszeniu. Najczê ciej organizator przetargu wymaga, aby przed p
rzyst¹pieniem do niego wp³aciæ wadium. W toku postêpowania czêsto powo³uje siê komisjê prow
zetarg lub czyni to jednoosobowo reprezentant organizatora przetargu.
W czasie przetargu maj¹ miejsce wspomniane ju¿ post¹pienia. W momencie osi¹gniêcia poziomu
najwy¿szego post¹pienia, organizator przetargu sprawdza, czy rzeczywi cie nikt nie je
st zainteresowany zaoferowaniem korzystniejszych warunków (najczê ciej poprzez 3-krotn
e wywo³anie ostatniego post¹pienia) i udziela tzw. przybicia, czyli potwierdzenia na
jkorzystniejszego post¹pienia (np. poprzez tradycyjne 3-krotne uderzenie m³otkiem).
Prowadz¹cy przetarg mo¿e równie¿ na koniec post¹pienia przetargowego og³osiæ, ¿e ofertê, kt
eli³ przybicia, przyjmuje i zakoñczyæ licytacjê. Umowa jest zawarta z chwil¹ przybicia lub
z chwil¹ og³oszenia o zamkniêciu licytacji. Z regu³y w takim przypadku na poczet ceny n
abycia zaliczane jest wadium. Pozostali uczestnicy maj¹ zwracane wadium.
Nb 771
Przetarg pisemny ró¿ni siê trybem i zasadami od przetargu ustnego.
W przypadku przetargu pisemnego po og³oszeniu o przetargu og³aszaj¹cy oczekuje w okre lo
nym terminie na sk³adanie ofert pisemnych. Zgodnie
STRONA 643
z art. 703 § l KC, inaczej ni¿ w przypadku przetargu ustnego, oferta z³o¿ona w toku prze
targu pisemnego przestaje wi¹zaæ, gdy zosta³a wybrana inna oferta lub gdy przetarg zos
ta³ zamkniêty bez wybrania którejkolwiek z ofert, chyba ¿e w warunkach przetargu zastrze¿o
no inaczej. Przy wyborze w trybie pisemnym z regu³y nie tylko cena decyduje o wybo
rze oferty, ale czêsto dodatkowe warunki, tj. termin wykonania, sposób wykonania, za
bezpieczenie roszczeñ itp. Og³aszaj¹cy przetarg ma obowi¹zek powiadomiæ niezw³ocznie (bez u
asadnionej zw³oki) uczestników przetargu pisemnego o jego wyniku lub o zamkniêciu prze
targu bez dokonania wyboru. Powiadomienie wymaga formy pisemnej lub og³oszenia w t
aki sam sposób, w jaki nast¹pi³o og³oszenie o przetargu. Zawarcie umowy w drodze przetar
gu pisemnego nie nastêpuje z chwil¹ wybrania oferty (J. Rajski, Przetarg, s. 6; A. B
rzozowski, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, s. 197). W zwi¹zku z tym, ¿e -zgodnie
z § 3 art. 703 KC -do ustalenia chwili zawarcia umowy w drodze przetargu pisemneg
o stosuje siê przepisy dotycz¹ce przyjêcia oferty, wybór oferty bêd¹cy o wiadczeniem woli p
nien byæ zakomunikowany oferentowi.
Mo¿e to siê odbyæ bezpo rednio po przeprowadzeniu przetargu (gdy uczestnik przetargu ucz
estniczy w jego przeprowadzeniu) albo w drodze korespondencyjnej. Momentem zawar
cia umowy jest wiêc chwila otrzymania przez oferenta o wiadczenia og³aszaj¹cego przetarg
o przyjêciu oferty (art. 70 § l KC).
Nb 772
Umowa zawarta w trybie przetargowym mo¿e byæ uniewa¿niona. Strona umowy zawartej w dro
dze przetargu mo¿e ¿¹daæ uniewa¿nienia umowy, je¿eli druga strona lub dzia³aj¹ca z ni¹ w po
niu osoba trzecia sprzecznie z prawem lub zasadami wspó³¿ycia spo³ecznego wp³ynê³a na wynik
zetargu. Je¿eli umowa zosta³a zawarta na cudzy rachunek, jej uniewa¿nienia mo¿e ¿¹daæ tak¿e
zlecenie. Uprawnienie do ¿¹dania uniewa¿nienia umowy przys³uguje tylko uczestnikowi prz
etargu, a nie organizatorowi przetargu, gdy¿ to przeciwko niemu (lub osobie trzeci
ej, dzia³aj¹cej w porozumieniu) jest wymierzony ten przepis. Uniewa¿nienia dokonuje s¹d,
jednak¿e uprawnienie ¿¹dania uniewa¿nienia umowy zawartej w takim trybie wygasa z up³ywem
miesi¹ca od dowiedzenia siê o istnieniu przyczyny uniewa¿nienia, nie pó niej ni¿ z up³ywem
ku od dnia zawarcia umowy.
Przetarg, jako sposób zawarcia umowy, wykazuje wiele odmiennych 773 cech od tradyc
yjnych trybów (oferta, rokowania). Do najwa¿niejszych cech przetargu, jako specyficz
nego, odrêbnego trybu zawarcia umowy,
STRONA 644
nale¿y (J. Rajski, Przetarg, s. 5; inaczej G. Æmikiewicz, Postêpowanie, s.22):
l) udzia³ w nim wielu uczestników,
2) uczestnicy ci bior¹ udzia³ w tym samym postêpowaniu przetargowym (wspó³uczestnictwo prz
etargowe),
3) wszyscy uczestnicy maj¹ te same prawa i obowi¹zki,
4) wszyscy s¹ poddani jednakowym regu³om przetargowym.
4. Zawieranie umów poza lokalem przedsiêbiorstwa
Nb 774
Przedstawione poprzednio uwagi odnosz¹ siê do klasycznych form zawierania umowy, co
wi¹¿e siê zarówno z obrotem powszechnym, jak i dwustronnie handlowym (profesjonalnym). J
ednak¿e wzrastaj¹ce znaczenie umów jednostronnie handlowych (obrotu konsumenckiego) po
woduje konieczno æ uregulowania zasad, które ju¿ wykszta³ci³y siê w praktyce. Dotyczy to za
rania umów poza lokalem przedsiêbiorstwa oraz
umów na odleg³o æ. Oba zagadnienia reguluje ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych pra
w konsumentów oraz o odpowiedzialno ci za szkodê wyrz¹dzon¹ przez produkt niebezpieczny (D
z.U. Nr 22, poz. 271). Ustawa odnosi siê przede wszystkim do obrotu konsumenckiego
, w którym bior¹ udzia³ przedsiêbiorca i konsument.
Generaln¹ zasad¹ jest, ¿e umowy zawierane s¹ w lokalu przedsiêbiorstwa. Przez lokal przeds
iêbiorstwa rozumie siê miejsce przeznaczone do obs³ugiwania publiczno ci i oznaczone zgo
dnie z przepisami o dzia³alno ci gospodarczej. Coraz czê ciej jednak przedsiêbiorcy "wycho
dz¹" w kierunku konsumenta, proponuj¹c mu zawieranie umowy poza swoim lokalem. Przep
isy OchrKonsU stosuje siê równie¿ do umów zawieranych w wyniku zorganizowanego poza loka
lem przedsiêbiorstwa zbierania ofert konsumentów w czasie odwiedzin przedsiêbiorcy lub
osoby dzia³aj¹cej w jego imieniu w miejscu pracy konsumenta, jego mieszkaniu albo w
innym miejscu jego prywatnego pobytu (umowy akwizycyjne).
Zawieranie umów poza lokalem przedsiêbiorstwa mo¿e rodziæ niebezpieczeñstwo naruszania int
eresów konsumentów i naruszaæ bezpieczeñstwo obrotu. Dlatego te¿, zgodnie z art. l OchrKon
sU, przedsiêbiorca, który proponuje konsumentowi zawieranie umowy poza lokalem przed
siêbiorstwa, ma obowi¹zek okazania przed zawarciem umowy dokumentu potwierdzaj¹cego pr
owadzenie dzia³alno ci gospodarczej oraz dokumentu to¿samo ci. Je¿eli umowa zawierana jest
przez osoby trzecie, reprezentuj¹ce przedsiêbiorcê, dodatkowo powinny one okazaæ dokume
nt potwierdzaj¹cy swoje umocowanie. Poza wskazanym powy¿ej obo-
STRONA 645
-¹zkiem ustawa z 2.3.2000 r. wprowadza nastêpuj¹ce instrumenty ochronne dla konsumentów:
l) prawo odst¹pienia przez konsumenta od umowy bez podania przyczyn (poprzez z³o¿enie
stosownego o wiadczenia na pi mie w ci¹gu 10 dni od daty zawarcia umowy, a je¿eli konsum
ent nie zosta³ poinformowany na pi mie o prawie odst¹pienia -w terminie 10 dni od uzys
kania informacji o prawie odst¹pienia, nie pó niej jednak ni¿ po 3 miesi¹cach od jej wykon
ania);
2) zakaz wprowadzania do umowy zastrze¿eñ, ¿e konsumentowi wolno odst¹piæ od umowy z
zap³at¹ oznaczonej sumy, tzw. odstêpnego;
3) uznanie, ¿e w razie odst¹pienia od umowy przez konsumenta, umowa uwa¿ana jest za ni
e zawart¹, a konsument zwolniony z wszelkich zobowi¹zañ (to co strony wiadczy³y ulega zwr
otowi w stanie nie zmienionym, chyba ¿e zmiana by³a konieczna, ale tylko w granicach
zwyk³ego zarz¹du; ponadto, je¿eli konsument dokona³ jakichkolwiek przedp³at, nale¿¹ siê od
odsetki ustawowe od daty dokonania przedp³aty);
4) obowi¹zek przedsiêbiorcy poinformowania konsumenta na pi mie o prawie odst¹pienia od
umowy w terminie 10 dni od zawarcia umowy;
5) obowi¹zek przedsiêbiorcy wrêczenia konsumentowi wzoru o wiadczenia o odst¹pieniu od umo
wy z oznaczeniem swojego imienia i nazwiska (nazwy) oraz adresu zamieszkania (si
edziby);
6) obowi¹zek przedsiêbiorcy wrêczenia konsumentowi pisemnego potwierdzenia zawarcia um
owy zawieraj¹cego datê, rodzaj i przedmiot wiadczenia oraz cenê.
Nb 775
Przepisów o umowach zawieranych z konsumentami poza lokalem przedsiêbiorstwa nie sto
suje siê do umów:
1) o charakterze ci¹g³ym lub okresowym, zawieranych na podstawie oferty sprzeda¿y lub
przez odwo³anie siê do og³oszeñ, reklam, cenników i innych informacji skierowanych do ogó³u
bo do poszczególnych osób, je¿eli konsument móg³ uprzednio zapoznaæ siê z tre ci¹ otrzymane
y lub informacji pod nieobecno æ drugiej strony umowy, a zarazem w tej ofercie lub i
nformacji, jak i w umowie, zastrze¿ono prawo konsumenta do odst¹pienia od umowy w te
rminie 10 dni od dnia jej zawarcia;
2) sprzeda¿y artyku³ów spo¿ywczych dostarczanych okresowo przez sprzedawcê do miejsca zami
eszkania konsumenta;
3) powszechnie zawieranych w drobnych bie¿¹cych sprawach ¿ycia codziennego o warto ci pr
zedmiotu umowy do równowarto ci 10 EURO;
STRONA 646
4) o prace budowlane;
5) dotycz¹cych nieruchomo ci, z wy³¹czeniem us³ug remontowych;
6) ubezpieczenia, w tym o cz³onkostwo w otwartych funduszach emerytalnych oraz rea
sekuracji;
7) dotycz¹cych papierów warto ciowych oraz jednostek uczestnictwa w funduszach powiern
iczych i inwestycyjnych (us³ugi inwestycyjne).
5. Zawieranie umów na odleg³o æ
Nb 776
Swoistym signum temporis zwi¹zanym z rozwojem techniki, polegaj¹cym przede wszystkim
na bardzo szybkim przenoszeniu informacji, jest regulacja ustawy z 2.3.2000 r.
o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialno ci za szkodê wyrz¹dzon¹ przez pr
dukt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22, poz. 271), odnosz¹ca siê do zawierania umów na odleg³o æ.
rzepisy te nie tylko s³u¿yæ maj¹ regulacji tych stosunków, ale przede wszystkim -podobnie
jak to ma miejsce przy umowach zawieranych poza lokalem przedsiêbiorstwa -ochronie
konsumentów. Regulacja tej ustawy nie ma wymiaru generalnego, odnosz¹cego siê do obro
tu powszechnego oraz dwustronnie handlowego (obrót profesjonalny), ale dotyczy tyl
ko obrotu konsumenckiego, tj. tego, w którym bierze udzia³ konsument, czyli osoba, z
awieraj¹ca umowê z przedsiêbiorc¹ w celu bezpo rednio nie zwi¹zanym z dzia³alno ci¹ gospoda
zorganizowa³ dzia³alno æ gospodarcz¹, polegaj¹c¹ na zawieraniu umów na odleg³o æ. Nie mo¿n
uczyæ, ¿e zasady okre lone w ustawie z 2.3.2000 r. bêd¹ w praktyce emanowa³y na inne stosun
i.
Przez umowy zawierane na odleg³o æ rozumiemy te umowy, których dokonuje siê bez jednoczesn
ej obecno ci stron z wykorzystania rodków porozumiewania siê na odleg³o æ, a w szczególno
mularza zamówienia niezaadresowanego lub zaadresowanego, listu seryjnego, reklamy
prasowej z wydrukowanym formularzem zamówienia, katalogu, telefonu, radia, telewiz
ji, automatycznego urz¹dzania wywo³uj¹cego, wizjofonu, wideotekstu, poczty elektronicz
nej, telefaksu. Je¿eli przedsiêbiorca pos³uguje siê: wizjofonem, telefaksem, poczt¹ elektr
oniczn¹, automatycznym urz¹dzeniem wywo³uj¹cym i telefonem w celu z³o¿enia propozycji zawar
ia umowy, to mo¿e to nast¹piæ wy³¹cznie za uprzedni¹ zgod¹ konsumenta.
Natomiast propozycja zawarcia umowy w postaci oferty, zaproszenia do sk³adania ofe
rt lub zamówieñ albo do podjêcia rokowañ powinna jednoznacznie i w sposób zrozumia³y inform
waæ o zamiarze zawarcia umowy przez tego, kto j¹ sk³ada.
STRONA 647
Nb 777
Umowy o wiadczenia ci¹g³e lub okresowe mog¹ byæ zawarte na czas oznaczony lub nieoznaczon
y. Je¿eli umowa jest zawarta na czas d³u¿szy ni¿ rok, poczytuje siê j¹ po up³ywie tego term
za zawart¹ na czas nieoznaczony. Je¿eli czas trwania umowy nie jest oznaczony, ka¿da
ze stron mo¿e j¹ wypowiedzieæ bez wskazania przyczyn, z zachowaniem terminu miesiêcznego
, chyba ¿e strony zastrzeg³y krótszy termin wypowiedzenia.
Z zawieraniem umów na odleg³o æ wi¹¿¹ siê prawa i obowi¹zki stron umowy, maj¹ce przede wszy
celu ochronê konsumenta. Do najwa¿niejszych instrumentów chroni¹cych konsumentów przy zawi
eraniu umów na odleg³o æ nale¿y zaliczyæ:
l) prawo konsumenta odst¹pienia od umowy bez podania przyczyn poprzez z³o¿enie stosown
ego o wiadczenia na pi mie w terminie 10 dni od wydania rzeczy, a gdy umowa dotyczy w
iadczenia us³ugi -od dnia jej zawarcia. Termin ten ulega wyd³u¿eniu do 3 miesiêcy, je¿eli
konsument nie uzyska³ potwierdzenia od przedsiêbiorcy najistotniejszych kwestii zwi¹za
nych z zawart¹ umow¹ (art. 9 ust. l -m.in. imiona, nazwisko, siedzibê producenta, orga
n rejestruj¹cy przedsiêbiorcê, cena, wynagrodzenie, zasady zap³aty ceny lub wynagrodzeni
a, prawie odst¹pienia od umowy itd.);
2) obowi¹zek okre lenia w umowie miejsca i sposobu sk³adania reklamacji;
3) obowi¹zek wykonania umowy przez przedsiêbiorcê w terminie 30 dni od z³o¿enia o wiadczeni
woli o zawarciu umowy;
4) obowi¹zek zawiadomienia konsumenta o niemo¿no ci spe³nienia wiadczenia, po³¹czony ze zw
em otrzymanej sumy pieniê¿nej;
5) obowi¹zek po wiadczenia na pi mie przez przedsiêbiorcê zwrotu wiadczenia;
6) prawo ¿¹dania przez konsumenta uniewa¿nienia na koszt przedsiêbiorcy zap³aty dokonanej
kart¹ p³atnicz¹, w razie niew³a ciwego wykorzystania tej karty w wykonaniu umowy zawartej
na odleg³o æ (nie wyklucza to obowi¹zku naprawienia szkody przez przedsiêbiorcê);
7) brak mo¿liwo ci na³o¿enia na konsumenta obowi¹zku zap³aty ceny lub wynagrodzenia przed o
rzymaniem wiadczenia;
8) je¿eli odst¹pienie dotyczy umowy, która mia³a byæ spe³niona z wykorzystaniem kredytu lub
po¿yczki udzielonej przez przedsiêbiorcê albo na podstawie porozumienia miêdzy kredytoda
wc¹ a przedsiêbiorc¹, odst¹pienie jest skuteczne równie¿ wobec umowy kredytu i po¿yczki;
9) spe³nienie wiadczenia nie zamówionego przez konsumenta nastêpuje na ryzyko przedsiêbio
rcy i nie nak³ada na konsumenta ¿adnych zobowi¹zañ.
STRONA 648
Jednak¿e, zgodnie z art. 17 OchrKonsU, nie stosuje siê do umów:
1) z wykorzystaniem automatów sprzedaj¹cych,
2) z wykorzystaniem innych automatów umieszczonych w miejscach prowadzenia handlu,
3) dotycz¹cych inwestycji kapita³owych,
4) ubezpieczenia, w tym o cz³onkostwo w otwartych funduszach emerytalnych oraz rea
sekuracji,
5) zwi¹zanych z wykonywaniem czynno ci bankowych oraz takich czynno ci dokonywanych pr
zez spó³dzielcze kasy oszczêdno ciowo-kredytowe,
6) renty,
7) dotycz¹cych terminowych operacji finansowych i opcji,
8) zawartych z operatorami telekomunikacji z wykorzystaniem publicznych automatów
telefonicznych,
9) dotycz¹cych nieruchomo ci, z wyj¹tkiem najmu,
10) sprzeda¿y z licytacji.
6. Zawieranie umów przy wykorzystaniu podpisu elektronicznego
Nb 778
Zjawiskiem wystêpuj¹cym masowo w ostatnich latach sta³ siê handel elektroniczny (por. J.
Jacyszyn, Elektroniczne czynno ci prawne, PPH 1999, Nr 7, s. 29 i nast.; W Kocot,
Elektroniczna forma o wiadczeñ woli, PPH 2001, Nr 3, s. 1 i nast.; M. Maruta, Podpi
s elektroniczny -zarys przysz³ych regulacji prawnych, R.Pr. 2001, Nr 2, s. 52 i na
st.). Handel elektroniczny jest sposobem zawierania umów w drodze kontaktu elektro
nicznego i dokonywaniem rozliczeñ w ten sam sposób. Wi¹¿e siê on przede wszystkim z postêpe
technologicznym, przy pieszeniem procesów porozumiewania siê, globalizacj¹ gospodarki i
potanieniem kosztów zwi¹zanych z zawieraniem umów. W zwi¹zku z powy¿szym niezbêdne sta³o s
pracowanie nowych rodków komunikowania siê z jednoczesn¹ metod¹ potwierdzenia tej komunik
acji. Przyjêcie w Polsce ustawy z 18.9.2001 r. o podpisie elektronicznym jest pewn¹
odpowiedzi¹ na zjawiska, które dokonuj¹ siê na wiecie, a w sensie prawnym jest efektem do
stosowania naszego prawa do przepisów Unii Europejskiej. Mianowicie Dyrektywa Parl
amentu Europejskiego i Rady Nr 1999/93/WE z 13.12.1999 r. da³a wytyczne w sprawie
wspólnotowych warunków ramowych dotycz¹cych podpisu elektronicznego. Najogólniej mo¿na prz
yj¹æ, ¿e podpis elektroniczny jest nazw¹ ró¿nych technik potwier-
STRONA 649
-dzania autentyczno ci dokumentu i to¿samo ci nadawcy przy wymianie informacji drog¹ ele
ktroniczn¹. Konkretyzacj¹ takiego dzia³ania s¹ przepisy ustawy o podpisie elektronicznym
. Zgodnie z art. 4 pkt. 1 tej ustawy, podpis elektroniczny jest rozumiany jako d
ane w postaci elektronicznej, które wraz z innymi danymi, do których zosta³y do³¹czone lub
logicznie z nimi powi¹zane, umo¿liwia³y identyfikacjê osoby fizycznej sk³adaj¹cej podpis (
est to osoba fizyczna, której to¿samo æ jest okre lona za pomoc¹ z³o¿onego podpisu elektron
go). Musz¹ one spe³niæ nastêpuj¹ce wymagania:
1) s¹ przyporz¹dkowane do osoby fizycznej sk³adaj¹cej podpis,
2) pozwalaj¹ stwierdziæ, czy osoba dzia³a we w³asnym imieniu, czy jako przedstawiciel in
nej okre lonej osoby fizycznej lub osoby prawnej, b¹d jednostki organizacyjnej nie po
siadaj¹cej osobowo ci prawnej, czy te¿ dzia³a w charakterze cz³onka organu lub organu okre
onej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie posiadaj¹cej osobowo ci prawnej
(np. spó³ki partnerskiej) b¹d te¿, czy dzia³a jako organ w³adzy publicznej,
3) s¹ sporz¹dzone za pomoc¹ urz¹dzeñ i danych podlegaj¹cych wy³¹cznej kontroli osoby fi
ycznej sk³adaj¹cej podpis,
4) jakakolwiek zmiana podpisu jest rozpoznawalna.
Nb 779
Z podpisem elektronicznym wi¹¿e siê pojêcie certyfikatu, który nale¿y rozumieæ jako rodzaj
ktronicznego za wiadczenia, dziêki któremu dane s³u¿¹ce do weryfikacji podpisu elektroniczn
go s¹ przyporz¹dkowane do okre lonej osoby sk³adaj¹cej podpis cyfrowy i potwierdzaj¹ to¿sam
osoby. Certyfikat, zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy, jest wydawany na podstawie
umowy o wiadczenie us³ug certyfikacyjnych, która powinna byæ pod rygorem niewa¿no ci zawar
a w formie pisemnej. Jednak¿e niewa¿no æ umowy o wiadczenie us³ug certyfikacyjnych nie pow
duje niewa¿no ci certyfikatu, je¿eli zosta³ on wydany na wniosek osoby zainteresowanej i
spe³nia wymogi okre lone ustaw¹. Us³ugi certyfikacyjne bêd¹ wiadczyli przedsiêbiorcy i or
w³adzy publicznej, po spe³nieniu wymogów bezpieczeñstwa elektronicznego, jednak¿e wiadczen
e us³ug na rzecz lub przez organy w³adzy publicznej i jednostki sektora publicznego
(z wy³¹czeniem NBP) wymaga akredytacji i wpisania do rejestru akredytowanych podmiotów
wiadcz¹cych us³ugi certyfikacyjne.
Nb 780
Zawieranie umów z wykorzystaniem podpisu elektronicznego oznacza w praktyce u¿ycie p
odpisu rozumianego jako rodzaj zapisu na karcie zawieraj¹cej mikroprocesor w posta
ci okre lonych znaków, co powoduje zakodowanie danych u¿ytkownika karty. Podpis elektr
oniczny
STRONA 650
powinien w pewnym stopniu spe³niaæ co do odró¿nialno ci warunki podpisu w³asnorêcznego, tj.
emo¿no ci podrobienia. Dokument opatrzony podpisem elektronicznym powinien byæ sk³adany
na podstawie wa¿nego kwalifikowanego certyfikatu.
Przyjêcie mo¿liwo ci zawierania umów przy u¿yciu podpisu elektronicznego powoduje okre lone
reperkusje prawne w sferze prawa cywilnego. Przede wszystkim art. 5 ustawy wprow
adza nastêpuj¹ce domniemania:
l) podpis elektroniczny weryfikowany na podstawie wa¿nego kwalifikowanego certyfik
atu pochodzi od osoby okre lonej w tym certyfikacie jako osoba sk³adaj¹ca podpis elekt
roniczny. Domniemanie to nie przys³uguje po up³ywie terminu wa¿no ci certyfikatu lub od
dnia jego zawieszenia, chyba ¿e zostanie udowodnione, ¿e podpis zosta³ z³o¿ony przed up³ywe
terminu wa¿no ci certyfikatu lub przed dniem jego uniewa¿nienia albo zawieszenia,
2) podpis elektroniczny zosta³ z³o¿ony za pomoc¹ urz¹dzeñ i danych, które osoba fizyczna sk
a podpis ma pod wy³¹czn¹ kontrol¹,
3) podpis elektroniczny znakowany czasem (tj. us³ug¹ polegaj¹c¹ na do³¹czeniu do danych w p
staci elektronicznej logicznie powi¹zanych z danymi opatrzonymi podpisem i po wiadcz
eniem elektronicznym, oznaczenia rzeczywistego czasu wykonania tej us³ugi oraz po wi
adczenia elektronicznego) przez akredytowany lub kwalifikowany podmiot zosta³ z³o¿ony
nie pó niej ni¿ w czasie rzeczywistym wskazanym za pomoc¹ tej us³ugi. W tym ostatnim przyp
adku domniemanie przys³uguje do dnia utraty wa¿no ci certyfikatu wykorzystywanego do w
eryfikacji tego oznaczenia.
Podpis elektroniczny wywo³uje skutki okre lone w ustawie, gdy zosta³ z³o¿ony w okresie wa¿n
i certyfikatu. Gdyby by³ z³o¿ony w czasie zawieszenia wa¿no ci certyfikatu w zwi¹zku z wery
ikacj¹ certyfikatu, wywo³ywa³by skutki prawne z chwil¹ uchylenia zawieszenia.
Nb 781
Dokument, który zosta³ opatrzony podpisem elektronicznym z³o¿onym na podstawie wa¿nego kwa
lifikowanego certyfikatu, jest równowa¿ny pod wzglêdem skutków prawnych dokumentom opatr
zonym podpisem w³asnorêcznym. Zgodnie ze zmienionym art. 78 KC, spe³nia on wymogi w za
kresie zachowania formy pisemnej równie¿, gdy zosta³a zastrze¿ona forma pod rygorem niew
a¿no ci (art. 78 § 2 KC -"Forma pisemna zachowana jest równie¿ w razie, gdy o wiadczenie wo
i z³o¿one na elektronicznym no niku informatycznym zosta³o dostatecznie utrwalone i zabe
zpieczone oraz gdy do³¹czono lub powi¹zano jego tre æ z podpisem elektronicznym umo¿liwiaj¹
ustalenie to¿samo ci sk³adaj¹cego
STRONA 651
o wiadczenie i stwierdzenie, ¿e o wiadczenie to po do³¹czeniu podpisu elektronicznego nie
zosta³o zmienione").
W zakresie nieuregulowanym w ustawie skutki prawne podpisu 782 elektronicznego bêd¹
takie same, jak okre lone w Kodeksie cywilnym skutki prawne podpisów w³asnorêcznych (art
. 78 § 1 KC -"Do zachowania pisemnej formy czynno ci prawnej wystarcza z³o¿enie w³asnorêczn
go podpisu na dokumencie objawiaj¹cym tre æ o wiadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarc
za wymiana dokumentów obejmuj¹cych tre æ o wiadczeñ woli, z których ka¿dy jest podpisany pr
edn¹ ze stron lub dokumentów, z których ka¿dy obejmuje tre æ o wiadczenia woli jednej ze st
i jest przez ni¹ podpisany").
Nb 783
Na marginesie nale¿y wspomnieæ o zmienionej w KC -przez art. 72 ustawy o podpisie el
ektronicznym -tre ci art. 60 KC definiuj¹cego o wiadczenie woli. Zgodnie z nowym brzmi
eniem "Z zastrze¿eniem wyj¹tków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonuj¹cej czynno ci
prawnej mo¿e byæ wyra¿ona przez ka¿de zachowanie siê tej osoby, które ujawnia jej wolê w s
dostateczny, w tym równie¿ przez ujawnienie
tej woli na elektronicznym no niku informatycznym (o wiadczenie woli)".
§ 2. Umowa sprzeda¿y na raty
Literatura: K. Gandor, Sprzeda¿ na raty, Warszawa 1966; M. Jasiakiewicz, Umowy w o
brocie handlowym, Toruñ 1995; W Ja lan, Umowy w dzia³alno ci gospodarczej, Warszawa 1996
; W J. Katner, M. Stahl, W Nykiel, Umowa sprzeda¿y w obrocie gospodarczym, Warszaw
a 1999; A. Kidyba (red.), Aktualne umowy w obrocie gospodarczym, Warszawa 1999;
J. Krauss, Zmiany kodeksu cywilnego w odniesieniu do rêkojmi za wady i gwarancji,
PPR 1997, Nr I; K. Kruczalak, Umowy w obrocie krajowym i miêdzynarodowym, Warszawa
1996; J. Okolski (red.), Prawo handlowe, Warszawa 1999; K.Pietrzykowski (red.),
Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, Warszawa 1998; P Taracha, Sprzeda¿ w obrocie z
udzia³em konsumentów, Warszawa 1997; S. W³adyka (red.), Prawo umów w obrocie gospodarczy
m, Kraków 1993.
I. Definicja umowy
Nb 784
Umowa sprzeda¿y na raty by³a usytuowana w rozdziale III KH dotycz¹cym czynno ci handlowy
ch, w tym sprzeda¿y handlowej w uchylonych przez art. VI § 1 PWKC. Zgodnie z nie obo
wi¹zuj¹cym art. 542 KH,
STRONA 652
sprzeda¿ handlowa mog³a byæ uznana za tak¹, je¿eli mia³a za przedmiot rzeczy ruchome lub pa
iery warto ciowe i by³a czynno ci¹ handlow¹. Ta ostatnia, zgodnie z art. 498 § l KH, by³a c
no ci¹ prawn¹ kupca zwi¹zan¹ z prowadzeniem przedsiêbiorstwa. Natomiast sprzeda¿ na raty by
czególnym rodzajem sprzeda¿y rzeczy ruchomej za cenê, która mia³a byæ sp³acona ratami, je¿e
my l umowy, rzecz ma byæ wydana kupuj¹cemu przed ca³kowitym zap³aceniem ceny kupna, chocia¿
y sprzedawca zastrzega³ sobie prawo w³asno ci (art. 555 § l KH). Obecne uregulowanie umo
wy sprzeda¿y na raty ma miejsce w Kodeksie cywilnym (art. 583-588), co nie zmienia
faktu, i¿ umowê tak¹ nale¿y zaliczyæ do umów handlowych. Wi¹¿e siê to przede wszystkim z p
wencj¹ uznania za takie umowy, wówczas gdy co najmniej jedna ze stron prowadzi dzia³al
no æ gospodarcz¹.
Zgodnie z art. 583 § l KC, sprzeda¿¹ na raty jest dokonana w zakresie dzia³alno ci przedsiê
iorstwa sprzeda¿ rzeczy ruchomej osobie fizycznej za cenê p³atn¹ w okre lonych ratach, je¿e
i wed³ug umowy rzecz ma byæ kupuj¹cemu wydana przed ca³kowitym zap³aceniem ceny. Jak z pow
y¿szego wynika, definicja ta odbiega od regulacji zawartej w uchylonym art. 555 § l
KH.
II. Charakter umowy
Nb 785
Umowa sprzeda¿y na raty ma charakter jednostronnie profesjonalny (konsumencki) i j
est dwustronn¹ czynno ci¹ prawn¹ maj¹c¹ charakter konsensualny, zobowi¹zuj¹cy, wzajemny i k
ny (M. Safjan, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, t. II, s. 89). S¹ to cechy typo
we dla umów przysparzaj¹cych. Dwustronnie zobowi¹zuj¹cy charakter oznacza, ¿e obowi¹zek spe
enia wiadczenia ci¹¿y na obu stronach umowy. Ka¿da strona jest bowiem wierzycielem w st
osunku do jednego wiadczenia i d³u¿nikiem do drugiego wiadczenia. Konsensualny charakt
er tej umowy oznacza, ¿e zawarta jest ona ju¿ wskutek zgodnego o wiadczenia woli stron
bez konieczno ci wydania rzeczy jako warunku zawarcia umowy. Umowa ma charakter w
zajemny, bowiem rodzi ona skutki zobowi¹zuj¹co- rozporz¹dzaj¹ce. Zobowi¹zanie sprzedaj¹cego
i kupuj¹cego do wzajemnego przeniesienia w³asno ci oraz ceny skutkuj¹ po stronie sprzeda
wcy przew³aszczeniem na rzecz kupuj¹cego. Kupuj¹cy ma obowi¹zek zap³aciæ cenê w okresie prz
niêtym w czasie, a tak¿e odebraæ rzecz. Do zawierania umów z udzia³em konsumentów maj¹ zast
wanie przepisy o zawieraniu umów poza lokalem przedsiêbiorstwa i na od-
STRONA 653
-leg³o æ, uregulowane w ustawie z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz
o odpowiedzialno ci za szkodê wyrz¹dzon¹ przez produkt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22, poz.
271) (por. Nb. 774-776).
Nb 786
Przeniesienie w³asno ci wywo³uje skutek obligacyjny (zobowi¹zuj¹cy)
-powoduje powstanie stosunku zobowi¹zaniowego miêdzy stronami oraz skutek rzeczowy (
rozporz¹dzaj¹cy) -przenosi w³asno æ i wywo³uje skutki erga omnes. Odp³atny charakter umowy
iê z przekazaniem ekwiwalentu pieniê¿nego w postaci ceny.
Ekwiwalent ten musi wystêpowaæ i nie mo¿e mieæ innego charakteru ni¿ cena (wówczas umowa ta
a by³aby umow¹ zamiany -art. 603 KC, a w przypadku bezp³atno ci umow¹ darowizny -art. 888 §
l KC). Wa¿no æ umowy sprzeda¿y na raty zale¿y od istnienia i prawid³owo ci causa, czyli prz
yny prawnej dokonania czynno ci. Przepisy o umowie sprzeda¿y na raty, zgodnie z art.
588 KC, nale¿y stosowaæ do tzw. sprzeda¿y kredytowej, tj. tej umowy, w której, je¿eli rze
cz zostaje sprzedana osobie fizycznej korzystaj¹cej z kredytu udzielonego przez ba
nk, kredyt ma byæ sp³acony ratami, a rzecz zosta³a kupuj¹cemu wydana przed ca³kowit¹ sp³at¹
ytu. Tworzy siê wówczas trójstronny stosunek prawny (bank -sprzedawca -kupuj¹cy) oparty
na umowie sprzeda¿y oraz po¿yczki. Nie jest to jednak typowa umowa sprzeda¿y na raty,
lecz raczej mieszany rodzaj sprzeda¿y (W J. Katner, w: Prawo umów w obrocie gospodar
czym, red. S. W³odyka, Kraków 1993, s. 179).
Przedmiotowym ograniczeniem do zawarcia umowy sprzeda¿y na raty jest mo¿liwo æ zawarcia
jej do sprzeda¿y rzeczy ruchomych. Nie mog¹ wiêc byæ przedmiotem umowy np. nieruchomo ci,
papiery warto ciowe.
III. Strony umowy
Nb 787
Do zakwalifikowania umowy jako umowy sprzeda¿y na raty niezbêdne jest: wyst¹pienie po
obu stronach podmiotów o ró¿nym statusie, sprzedawc¹ mo¿e byæ tylko profesjonalista, który
onuje czynno ci w zakresie prowadzonej dzia³alno ci przedsiêbiorstwa, natomiast nabywc¹ mo¿
byæ tylko osoba fizyczna. Zgodnie z art. 587 KC, przepisów Kodeksu cywilnego o sprz
eda¿y na raty (art. 583-588) nie stosuje siê, gdy kupuj¹cy, bêd¹cy nawet osob¹ fizyczn¹, na
zecz w zakresie dzia³alno ci swego przedsiêbiorstwa. W konsekwencji oznacza to, ¿e umowa
sprzeda¿y na raty jest umow¹, do której stosujemy równie¿ przepisy rozp. RM z 30.5.1995 r
. w sprawie szczegó³owych warunków zawierania i wykonywania umów sprzeda¿y rzeczy ruchomyc
h z udzia³em konsumentów (Dz.U. Nr 64, poz. 328) -zob. W J Katner, w: Umowa, s. 190.
STRONA 654
IV. Zawarcie umowy
Nb 788
Umowa zostaje zawarta, gdy strony z³o¿¹ zgodne o wiadczenia co do jej postanowieñ. Spo ród
ech sposobów zawarcia umowy (przyjêcie oferty, rokowania i przetarg), ten pierwszy s
posób wydaje siê dla sprzeda¿y na raty byæ podstawowym. Ponadto zastosowanie ma art. 543
KC, zgodnie z którym ju¿ samo wystawienie rzeczy w miejscu sprzeda¿y na widok publicz
ny z podaniem ceny uwa¿ane jest za ofertê. Elementami przedmiotowo istotnymi (essent
ialia negotii) w umowie sprzeda¿y na raty, tj. tymi, które indywidualizuj¹ czynno æ i s¹ ni
zbêdne do tego, aby czynno æ mog³a doj æ do skutku, s¹: oznaczenie przedmiotu sprzeda¿y ora
y (M. Jasiakiewicz, Zawarcie, s. 21 i nast.).
Elementami podmiotowo istotnymi (accidentalia negotii) , tj. elementami, które ze
swej istoty nie wp³ywaj¹ na skuteczno æ samej czynno ci, ale mog¹ z woli stron uzyskaæ rang
mentów istotnych, mog¹ staæ
siê termin zap³aty i warunki umowy.
Przepisy Kodeksu cywilnego nie reguluj¹ ani sposobu, ani formy zawarcia umowy sprz
eda¿y na raty (D. M Opolski, w: Aktualne, R.6.1.1., s. I).
Zgodnie z tym co ju¿ stwierdzono, poniewa¿ do umowy tej maj¹ zastosowanie ogólne warunki
umów, tzw. konsumenckie, regulowane rozp. RM z 30.5.1995 r., nale¿y przyj¹æ, ¿e sprzeda¿ t
ka powinna byæ potwierdzona na pi mie z okre leniem stron i jej istotnych postanowieñ. W
przypadku pos³ugiwania siê ogólnymi warunkami umów, wymagane jest podawanie ich do publ
icznej wiadomo ci. Je¿eli cena towaru przekracza 2000 z³, sprzedawca ma obowi¹zek wydaæ na
bywcy dokument opatrzony nazw¹ i adresem punktu sprzeda¿y oraz nazw¹ i cen¹ towaru. Form
a pisemna umowy sprzeda¿y na raty zachowana jest wówczas, gdy strony umowy z³o¿¹ podpisy n
a dokumencie obejmuj¹cym jej tre æ.
Niezachowanie formy pisemnej wywo³uje skutki okre lone w art. 744 KC, polegaj¹ce na og
raniczeniu dowodu z wyj¹tkiem postanowienia o natychmiastowej wymagalno ci nie uiszc
zonej ceny, które nie wywo³uje skutków prawnych, je¿eli nie zosta³o wprowadzone w formie p
isemnej (art. 586 § l KC). Do zawierania umów z udzia³em konsumentów maj¹ zastosowanie prz
episy o zawieraniu umów poza lokalem
przedsiêbiorstwa i na odleg³o æ, uregulowane w ustawie z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych
praw konsumentów oraz o odpowiedzialno ci za szkodê wyrz¹dzon¹ przez produkt niebezpieczn
y (Dz.U. Nr 22,
poz. 271) (por. Nb. 774-776).
STRONA 655
Nb 789
Ka¿da zmiana, rozwi¹zanie oraz odst¹pienie od umowy sprzeda¿y na raty winna byæ stwierdzon
a pismem. Umowa sprzeda¿y na raty mo¿e ulec rozwi¹zaniu przed jej wykonaniem tylko na
skutek odst¹pienia jednej ze stron. Przypadek szczególny odst¹pienia od umowy reguluje
art. 586 § 2 KC. Mo¿e to uczyniæ sprzedawca z powodu niezap³acenia ceny, ale tylko wówcza
s, gdy kupuj¹cy jest w zw³oce z zap³at¹ co najmniej 2 rat, a ³¹czna suma zaleg³ych rat prze
cza 1/5 umówionej ceny. W takim przypadku sprzedawca powinien wyznaczyæ kupuj¹cemu odp
owiedni termin dodatkowy do zap³acenia zaleg³o ci z zagro¿eniem, ¿e w razie bezskutecznego
up³ywu wyznaczonego terminu bêdzie uprawniony do odst¹pienia od umowy.
Ponadto odst¹pienie mo¿e nast¹piæ w sytuacjach okre lonych przez przepisy ogólne Kodeksu cy
ilnego, gdy w razie zw³oki jednej ze stron (sprzedawcy) wiadczenie utraci³o dla kupuj¹c
ego ca³kowicie lub w przewa¿aj¹cym stopniu znaczenie (art. 477 § 2 KC), a tak¿e w sytuacji
, gdy stronie bêd¹cej w zw³oce druga strona wyznaczy³a bezskutecznie dodatkowy termin lu
b prawo do odst¹pienia bez wyznaczenia terminu wynika z zawartej umowy. Uprawnieni
e do odst¹pienia od umowy jest uprawnieniem przys³uguj¹cym kupuj¹cemu z tytu³u rêkojmi za w
dy rzeczy sprzedanej (por. uwagi pó niejsze -Nb. 795). Zmiana umowy sprzeda¿y na raty
mo¿e byæ dokonana na zasadach ogólnych, w szczególno ci gdy wolê tak¹ wyra¿a sprzedawca i k
.
Szczególne zagadnienia zwi¹zane z odst¹pieniem od umowy zawarte s¹ w ustawie z 2.3.2000
r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialno ci za szkodê wyrz¹dzon¹ przez
produkt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22, poz. 271) -por. Nb. 774-776.
VI. Wykonanie umowy
Nb 790
Wykonanie umowy przez sprzedawcê sprowadza siê do wydania towaru. Zagadnienie wykona
nia umowy sprzeda¿y wi¹¿e siê z osi¹gniêciem okre lonego rezultatu w postaci wydania towaru
adczenia i zobowi¹zania z tej umowy zaliczamy do tzw. zobowi¹zañ rezultatu, tj. tych,
w których strona (d³u¿nik) zobowi¹zuje siê do osi¹gniêcia okre lonego skutku, a nie do nale
taranno ci (zobowi¹zanie starannego dzia³ania). W przypadku zobowi¹zañ rezultatu d³u¿nik od
iada za brak rezultatu, w drugim za , nie odpowiada za rezultat, ale za staranne d
zia³anie. Wydanie rzeczy ruchomej nastêpuje przed ca³kowitym zap³ace-
STRONA 656
-niem ceny, po stronie kupuj¹cego wystêpuje obowi¹zek odebrania rzeczy i przechodz¹ na n
iego korzy ci, ciê¿ary, niebezpieczeñstwo przypadkowej utraty rzeczy.
Nb 791
Prawom sprzedawcy odpowiadaj¹ obowi¹zki kupuj¹cego i odwrotnie prawom kupuj¹cego odpowia
daj¹ obowi¹zki sprzedawcy. Obowi¹zek sprzedawcy przeniesienia w³asno ci rzeczy na kupuj¹ceg
daje mu prawo do domagania siê wykonania tego obowi¹zku przez sprzedawcê. Sprzedawca
ma z kolei roszczenie o zap³atê ceny, jako korelat obowi¹zku kupuj¹cego do zap³aty ceny w
ratach, i obowi¹zek wydania rzeczy, któr¹ kupuj¹cy ma odebraæ (D. M. Opolski, w: Aktualne,
s. R.6.1.1., s. l).
Nb 792
Do podstawowych obowi¹zków sprzedawcy nale¿y:
l) przeniesienie na kupuj¹cego w³asno ci rzeczy i wydanie jej przed ca³kowit¹ zap³at¹ ceny.
utek przeniesienia w³asno ci jako efekt umowy sprzeda¿y dotyczy ruchomo ci istniej¹cych, o
znaczonych co do to¿samo ci. Je¿eli przedmiotem umowy jest sprzeda¿ rzeczy oznaczonych c
o do gatunku, do uzyskania skutku rzeczowego (art. 155 § 2 KC) potrzebne jest prze
niesienie posiadania rzeczy. Rzecz ruchoma powinna byæ wydana w siedzibie sprzedaw
cy w terminie okre lonym w umowie. Jednak¿e przedmiot sprzeda¿y na raty musi byæ wydany
przed ca³kowit¹ zap³at¹ ceny;
2) udzielenie kupuj¹cemu wyja nieñ dotycz¹cych prawid³owego korzystania z rzeczy zgodnie z
jej przeznaczeniem. Sprzedawca musi dope³niæ staranno ci wymaganej co do istoty i sku
tków sprzeda¿y. W szczególno ci, zgodnie z art. 546 § l KC, sprzedawca ma obowi¹zek wydaæ d
cz¹ce jej dokumenty i za³¹czone instrukcje o sposobie korzystania z rzeczy. Dodatkowe
obowi¹zki nak³ada rozp. RM z 30.5.1995 r. Obowi¹zki sprzedawcy-wynikaj¹ce z Kodeksu cywi
lnego -w tym zakresie nale¿y wiêc uzupe³niæ przepisami odnosz¹cymi siê do sprzeda¿y konsume
iej.
Do podstawowych praw sprzedawcy nale¿y:
l) prawo otrzymania ceny;
2) prawo ¿¹dania zap³aty ca³ej, nie umniejszonej nale¿no ci, je¿eli zastrzeg³ on natychmias
magalno æ w umowie po spe³nieniu wszystkich przes³anek okre lonych w § l art. 586 KC;
3) prawo odst¹pienia od umowy. O prawie tym by³a ju¿ mowa poprzednio. Jednak¿e nale¿y zwróc
uwagê na fakt, ¿e art. 586 KC ogranicza
STRONA 657
swobodê sprzedaj¹cego w celu ochrony kupuj¹cego na raty. W przypadku natychmiastowej w
ymagalno ci cel ten zosta³ zrealizowany poprzez wskazanie przes³anek, które musz¹ wyst¹piæ
, aby zastrze¿enie natychmiastowej wykonalno ci by³o skuteczne: musi byæ ono okre lone pr
zy zawieraniu umowy, mieæ formê pisemn¹, kupuj¹cy popada w zw³okê z zap³at¹ 2 rat, suma zal
usi przekraczaæ 1/5 umówionej ceny rzeczy nabywanej na raty (K. Kruczalak , Umowy, s
. 39).
Obowi¹zki sprzedawcy okre la równie¿ ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsu
mentów oraz odpowiedzialno ci za szkodê wyrz¹dzon¹ przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr
22, poz. 271) -zob. Nb. 774.
Nb 793
Prawom sprzedaj¹cego odpowiadaj¹ okre lone obowi¹zki kupuj¹cego. Do podstawowych obowi¹zków
puj¹cego nale¿y:
l) odebranie rzeczy od sprzedawcy. Kupuj¹cy mo¿e jedynie odmówiæ odebrania rzeczy wadliw
ej, uszkodzonej lub niew³a ciwie opakowanej. Je¿eli uchyla siê on od odebrania rzeczy lu
b bezzasadnie odmawia odebrania rzeczy, popada w zw³okê. W razie zw³oki sprzedawca mo¿e ¿¹d
niezale¿nie od wykonania zobowi¹zania, naprawienia szkody wynikaj¹cej ze zw³oki (art. 4
77 § l KC). Ponadto, zgodnie z art. 551 KC, sprzedawca mo¿e oddaæ rzecz na przechowani
e na koszt i niebezpieczeñstwo kupuj¹cego albo te¿ sprzedaæ rzecz na jego rachunek;
2) zap³ata ceny w ratach. Wa¿ne dla umowy sprzeda¿y na raty jest to, aby zap³ata nie nas
têpowa³a jednorazowo, ale w ratach. Nie jest konieczne, aby zap³ata rat by³a dokonywana
w jednakowych odstêpach czasu, raty nie musz¹ mieæ równej wysoko ci. Zagadnienie to uzale¿n
one jest od woli stron;
3) obowi¹zek polegaj¹cy na zapewnieniu porêczenia p³atno ci rat przez osoby trzecie lu
b z³o¿enie weksla na zabezpieczenie p³atno ci.
Do podstawowych praw kupuj¹cego nale¿y:
l) prawo do przedterminowej sp³aty rat. Kupuj¹cy, zgodnie z art. 585 KC, mo¿e p³aciæ raty
przed terminem p³atno ci. W przypadku przedterminowej zap³aty kupuj¹cemu przys³uguje prawo
odliczenia kwoty, która odpowiada wysoko ci stopy procentowej dla kredytów NBP, za cz
as od dnia zap³aty raty do dnia jej p³atno ci;
2) prawa przys³uguj¹ce z rêkojmi i gwarancji;
3) prawo pobierania korzy ci (oraz obowi¹zki ponoszenia ciê¿arów i niebezpieczeñstwo utraty
lub uszkodzenia rzeczy) przys³uguj¹ce z chwil¹ wydania przez sprzedawcê (art. 548 § l KC).
STRONA 658
Prawa kupuj¹cego (konsumenta) reguluje równie¿ ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektóryc
h praw konsumentów oraz odpowiedzialno ci za szkodê wyrz¹dzon¹ przez produkt niebezpieczny
(Dz. U. Nr 22, poz. 271) -zob. Nb. 773.
Nb 794
W przypadku umowy sprzeda¿y na raty zastosowanie maj¹ ogólne zasady odpowiedzialno ci ex
contractu i ex delictu, okre lone w Kodeksie cywilnym. Jednak¿e w przypadku umowy s
przeda¿y na raty wystêpuj¹ pewne, niewielkie modyfikacje wynikaj¹ce z jej specyfiki i is
toty. Chodzi tu przede wszystkim o odrêbno ci dotycz¹ce mo¿liwo ci odst¹pienia od umowy spr
eda¿y na raty przez sprzedaj¹cego po spe³nieniu przes³anek z art. 586 § 2 KC lub ¿¹dania na
hmiastowej wymagalno ci nie ni¿szej ceny na wypadek uchylenia terminom -zgodnie z ar
t. 586 § 1 KC (zob. szerzej W J. Katner; w: Umowa, s. 282 i nast.).
Szczególne znaczenie maj¹ obecnie nowe uregulowania Kodeksu cywilnego, zawarte w art
. 4491-44911 KC, odnosz¹ce siê do odpowiedzialno ci za szkodê wyrz¹dzon¹ przez produkt nieb
zpieczny. Mianowicie, je¿eli nie wiadomo, kto jest producentem lub osob¹ podaj¹c¹ siê za p
roducenta, albo importerem produktu, odpowiada ten, kto w zakresie swojej dzia³aln
o ci gospodarczej zby³ produkt niebezpieczny, chyba ¿e w ci¹gu miesi¹ca od daty zawiadomie
nia o szkodzie wska¿e poszkodowanemu osobê i adres producenta lub osoby podaj¹ce siê za
producenta, a w przypadku towaru importowanego -osobê i adres importera (art. 449\
5 § 4 KC). Je¿eli zbywca produktu nie mo¿e wskazaæ osób, o których mowa w zdaniu poprzednim
zwalnia go od odpowiedzialno ci wskazanie osoby, od której sam naby³ produkt. Odpowie
dzialno ci za szkodê wyrz¹dzon¹ przez produkt niebezpieczny nie mo¿na wy³¹czyæ ani ogranicz
. 4499 KC). Ponadto przepisy te nie wy³¹czaj¹ odpowiedzialno ci za szkodê wynik³¹ z niewyko
ia lub nienale¿ytego wykonania zobowi¹zania oraz odpowiedzialno ci z tytu³u rêkojmi za wad
y i gwarancji jako ci.
STRONA 659
IX. Odpowiedzialno æ z tytu³u rêkojmi za wady i gwarancji jako ci
Nb 795
Sprzedawca ponosi odpowiedzialno æ z tytu³u rêkojmi za wady rzeczy bêd¹cych przedmiotem umo
y sprzeda¿y na raty na takich samych zasadach, jak ka¿dy sprzedawca, z uwzglêdnieniem §
15-25 rozp. RM z 30.5.1995 r., odnosz¹cego siê do tzw. sprzeda¿y konsumenckiej (na rat
y) -zob. W J. Katner; Umowa, s. 225 i nast., 263 i nast. Sprzedawca ponosi odpow
iedzialno æ za wady prawne i fizyczne rzeczy ruchomej. W przypadku jednak sprzeda¿y na
raty, Kodeks cywilny przewiduje, ¿e odpowiedzialno æ sprzedawcy z tytu³u rêkojmi za wady
rzeczy sprzedanej na raty mo¿e byæ wy³¹czona lub ograniczona tylko w przypadkach przewid
zianych przez przepisy szczególne (J. Krauss, Zmiany, s. 15 i nast.). Ponadto umow
a nie mo¿e utrudniaæ kupuj¹cemu wykonania uprawnieñ z tytu³u rêkojmi (art. 584 KC). W przyp
dku gwarancji jako ci zastosowanie maj¹ przepisy ogólne Kodeksu cywilnego, odnosz¹ce siê-
do gwarancji jako ci, oraz przepisy szczególne, jakimi s¹ tzw. konsumenckie ogólne warun
ki umów wynikaj¹ce z rozp. RM z 30.5.1995 r.
§ 3. Umowa sprzeda¿y rzeczy ruchomych z udzia³em konsumentów
Literatura: K. Gandor, Sprzeda¿ na raty, Warszawa 1996; W. Ja lan, Umowy w dzia³alno ci
gospodarczej, Warszawa 1996; W J. Katner, M. Stahl, W Nykiel, Umowa sprzeda¿y w ob
rocie gospodarczym, Warszawa 1999; A. Kidyba (red.), Aktualne umowy w obrocie go
spodarczym, Warszawa 1999; J. Krauss, Rêkojmia za wady i gwarancja, PPR 1997, Nr I
; K. Kruczalak, Umowy w obrocie krajowym i miêdzynarodowym, Warszawa 1996; E. £êtowska
, Prawo umów konsumenckich, Warszawa 1999; E. £êtowska, Wzorce umowne, Warszawa 1975;
K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, Warszawa 1998; 1'. Ta
racha, Sprzeda¿ w obrocie z udzia³em konsumentów, Warszawa 1997; S. W³odyka (red.), Praw
o umów w obrocie gospodarczym, Kraków 1993; A. Zimny, Nowe warunki umów sprzeda¿y z udzi
a³em konsumentów, Warszawa-£ód 1995.
I. Definicja umowy
Nb 796
Umowa sprzeda¿y jest najczê ciej zawieran¹ umow¹ spo ród umów zarówno w obrocie powszechnym
gospodarczym. W tym ostatnim przypadku zawierana jest zarówno w ramach obrotu dwu
stronnie gospo-
STRONA 660
-darczego, jak i jednostronnie gospodarczego (konsumenckiego). Umowa sprzeda¿y nal
e¿y do umów powszechnie zawieranych z wyj¹tkiem dwóch przypadków uregulowanych w przepisac
h: umowy sprzeda¿y na raty i umowy sprzeda¿y rzeczy ruchomych z udzia³em konsumentów. W
obu przypadkach co najmniej jedn¹ stron¹ musz¹ byæ odpowiednio osoby: prowadz¹ce przedsiêbi
rstwo (art. 583 KC) i zawodowo prowadz¹ce sprzeda¿ towarów (§ 3 rozp. RM z 30.5.1995 r.
w sprawie szczególnych warunków zawierania i wykonywania umów sprzeda¿y rzeczy ruchomych
z udzia³em konsumentów, Dz.U. Nr 64, poz. 328; zob. te¿ E. £êtowska, Prawo, s. 356 i nast
.).
Tylko ten rodzaj umowy sprzeda¿y bêdzie przedmiotem naszego zainteresowania. W pozos
ta³ym zakresie nale¿y odes³aæ do omówienia innych typów sprzeda¿y, uregulowanych w Kodeksie
wilnym, do opracowañ z zakresu prawa cywilnego (odnosz¹cych siê do sprzeda¿y ogólnie art.
535 i nast., sprzeda¿y z zastrze¿eniem w³asno ci rzeczy sprzedawanej, sprzeda¿y na próbê, s
eda¿y z prawem odkupu, sprzeda¿y z prawem pierwokupu).
Wzorce umowne maj¹ce charakter normatywny mog¹ byæ wydane przez Radê Ministrów, gdy wymaga
tego ochrona interesów konsumentów. Tak te¿ uczyniono 30.5.1995 r., uchwalaj¹c na podst
awie art. 384 KC przepisy, których celem jest ochrona konsumentów w stosunkach, w któr
ych drug¹ stron¹ jest profesjonalista (przedsiêbiorca). Wzorzec ten, okre lony mianem ogól
nych warunków umów, ma na celu przede wszystkim ochronê interesów konsumentów, nadaj¹c tym
rzepisom charakter jednostronnie bezwzglêdnie obowi¹zuj¹cy (semiimperatywny; zob. szer
zej Z. Radwañski, Zobowi¹zania. Zarys wyk³adu, Warszawa 1994, s. 123).
Strony zawieraj¹ce umowê nie mog¹ stworzyæ sytuacji prawnej gorszej dla konsumenta, ni¿ cz
yni¹ to ogólne warunki umów, natomiast dopuszczalna jest regulacja korzystniejsza.
Nb 797
Wed³ug Kodeksu cywilnego, sprzeda¿ jest umow¹, w której jedna strona (sprzedawca) zobowi¹z
uje siê przenie æ na kupuj¹cego w³asno æ rzeczy i wydaæ mu tê rzecz, a kupuj¹cy zobowi¹zuje
ebraæ i zap³aciæ sprzedawcy cenê. Rozp. RM z 30.5.1995 r. u¿ywa na okre lenie stron umowy i
nych pojêæ: sprzedawca i konsument. Mo¿emy wiêc przyj¹æ, ¿e sprzeda¿ rzeczy ruchomych z udz
onsumentów polega na tym, ¿e sprzedawca, bêd¹cy przedsiêbiorc¹ prowadz¹cym sprzeda¿ towarów
i¹zuje siê przenie æ na konsumenta, tj. osobê, która nabywa towar na cele nie zwi¹zane z dz
no ci¹ gospodarcz¹, w³asno æ towaru i wydaæ mu towar, a konsument zobowi¹zuje siê rzecz ode
p³aciæ sprzedawcy cenê.
STRONA 661
II. Charakter umowy
Nb 798
Umowa sprzeda¿y rzeczy ruchomych z udzia³em konsumentów ma charakter konsensualny, wza
jemny i odp³atny. Dochodzi do skutku poprzez porozumienie stron. Zgodnie z § 5 ust.
l WarSprzR, umowa ta mo¿e przybraæ formê szczególnych form sprzeda¿y: ratalnej, wysy³kowej,
sprzeda¿y na zamówienie, sprzeda¿y wed³ug wzoru, sprzeda¿y na przedp³aty, sprzeda¿y na prób
enione w § 5 tradycyjne umowy sprzeda¿y nie wyczerpuj¹ ich typologii. Mo¿emy wszak¿e wyró¿n
nadto sprzeda¿: kredytow¹, prenumeracyjn¹, specyfikacyjn¹, akwizycyjn¹, komisow¹, z bonifik
t¹, licytacyjn¹, z us³ug¹ towarzysz¹c¹ czy inne typy wyró¿nione w Kodeksie cywilnym. Niektó
ch nie bêd¹ mog³y byæ objête stosowaniem przepisów rozporz¹dzenia, choæby z uwagi na szczeg
runki ich zawarcia (np. dotycz¹ce miejsca w przypadku sprzeda¿y akwizycyjnej -§ 4 ust.
l WarSprzR).
Sprzeda¿ ratalna polega na tym, ¿e zakupiony towar jest wydawany konsumentowi przed
zap³aceniem ceny, która jest p³acona pó niej w uzgodnionych ratach. Do umowy tej stosuje s
iê przepisy art. 583-588 KC (W J. Katner; w: Umowa, s. 190-191).
Sprzeda¿ wysy³kowa polega na zawieraniu jej w trybie korespondencyjnym (listownie, o
becnie coraz czê ciej za po rednictwem Internetu), na podstawie katalogu towarów wydawan
ych specjalnie w tym celu czy te¿ informacji komputerowej. Cechy towaru s¹ okre lone o
pisowo za pomoc¹ s³ów, fotografii, rysunków itp. Przy tym typie sprzeda¿y badanie towarów o
bywa siê po zap³aceniu za towar, co stwarza du¿e niebezpieczeñstwo trudno ci dowodowych pr
zy ewentualnej reklamacji (W J. Katner, Umowa, s. 201).
Sprzeda¿ na zamówienie polega na tym, ¿e sprzedawca zobowi¹zuje siê przygotowaæ do odbioru
kre lon¹ ilo æ towarów na indywidualne zamówienie z³o¿one przez klienta. Zamówienie mo¿e od
moc¹ rodków technicznych (list, faks, poczta elektroniczna, Internet itp. -zob. J. Ja
cyszyn, Elektroniczne, s. 35 i nast.) albo osobi cie. Zap³ata ceny nastêpuje przy odbi
orze towaru.
Sprzeda¿ wed³ug wzoru wystêpuje w sytuacji, gdy kupuj¹cy ma dostêp tylko do wzoru (próbki)
owaru, np. materia³u, papieru, pojedynczego egzemplarza, i po zaznajomieniu siê z wz
orem, aprobuje jego w³a ciwo ci i zawiera umowê. Przedmiotem takiej umowy nie jest jedna
k towar, który ogl¹da³ (choæ mo¿e wchodziæ w sk³ad okre lonej partii towarów), ale jeden b¹
warów o analogicznych cechach.
Sprzeda¿ na przedp³atê polega na tym, ¿e kupuj¹cy wp³aca cenê wcze niej, a towar odbiera w
nie uzgodnionym ze sprzedawc¹ (ter-
STRONA 662
-min orientacyjny) (np. 45.-47. tydzieñ roku). Wydawaæ by siê mog³o, ¿e sprzeda¿ na przedp³
y³a charakterystyczna dla epoki braków towarów (rynek producenta). Obecnie zdarza siê je
dnak zawieranie takich umów przy rynku konsumenta (np. samochody); zob. W. J. Katn
er, w: Umowa, s.214.
Sprzeda¿ na próbê (zwana inaczej sprzeda¿¹ z zastrze¿eniem zbadania rzeczy przez kupuj¹cego
aje kupuj¹cemu mo¿liwo æ bli¿szego zapoznania siê z towarem i zbadania jego cech po zawarci
umowy oraz wykonaniu us³ugi. Kupuj¹cy mo¿e nastêpnie -je¿eli uzna, ¿e próba wypad³a niekor
ie -zwróciæ towar sprzedawcy (por. art. 592 i nast. KC -w którym jednak ma miejsce odn
iesienie siê do jako ci, co w omawianym typie umowy nie musi mieæ znaczenia).
III. Strony umowy
Nb 799
Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, kwalifikacja umowy sprzeda¿y rzeczy ruchomych z udzia³em
konsumentów wi¹¿e siê ze specyficznym uk³adem podmiotowym stron. Zgodnie z § 3 WarSprzR, s
ronami musz¹ byæ profesjonalista i konsument. Profesjonalist¹ jest ta osoba, która zawod
owo prowadzi sprzeda¿ towarów. Mo¿e to byæ wiêc ten przedsiêbiorca, który specjalizuje siê
w sprzeda¿y i nie prowadzi innej dzia³alno ci gospodarczej, ale równie¿ mo¿e to byæ ten pr
siêbiorca, którego dzia³alno æ w zakresie sprzeda¿y jest w niewielkim rozmiarze w stosunku
o ca³o ci dzia³alno ci. Jednak¿e ogólne warunki sprzeda¿y z 30.5.1995 r. maj¹ na celu regul
osunków w zakresie sprzeda¿y towarów i tylko w tym zakresie obowi¹zuj¹.
Przedsiêbiorc¹ mog¹ byæ podmioty, które stale, zarobkowo prowadz¹ dzia³alno æ gospodarcz¹,
egaj¹ na sprzeda¿y okazjonalnej. Drug¹ stron¹ musi byæ konsument, co zosta³o zdefiniowane w
ten sposób, ¿e jest to ka¿dy, kto nabywa towar na cele nie zwi¹zane z dzia³alno ci¹ gospoda
W¹tpliwo ci powstaj¹ w szczególno ci przy odpowiedzi na pytanie, czy za takie osoby mo¿na u
naæ jedynie osoby fizyczne (tak, w¹tpliwie, A. Zimny, Nowe, s. 10). Wydaje siê, ¿e celem
podstawowym wydanych ogólnych warunków umów jest przede wszystkim ochrona osób fizyczny
ch jako s³abszego uczestnika stosunków gospodarczych. Nie mo¿na jednak zapominaæ, ¿e ogólne
warunki umów z 30.5.1995 r. nie u¿ywaj¹ nigdzie sformu³owania -osoba fizyczna na oznacze
nie kontrahenta. Jest to ta osoba, która nabywa towary nie s³u¿¹ce np. przeróbkom, udoskon
aleniu czy dalszej odsprzeda¿y, ale wykorzystywane na w³asny u¿ytek. Trudno odmówiæ, w szc
zególno ci jednostkom organizacyjnym nie prowadz¹cym dzia³alno ci gospodarczej (fundacje,
stowarzyszenia, zwi¹zki zawodowe itp.), prawa ochrony konsumenckiej.
STRONA 663
Wydaje siê tak¿e, ¿e z grona konsumentów nie mo¿na wykluczyæ równie¿ przedsiêbiorstw, byleb
ane towary nie by³y zwi¹zane z ich dzia³alno ci¹ gospodarcz¹ (szerzej por. E. £êtowska, Pra
. 35-44).
IV. Przedmiot umowy
Nb 800
Przedmiotem umowy s¹ towary. Nie mo¿na oderwaæ pojêcia towaru od rzeczy, o których mowa je
st w art. 535 KC. Mog¹ to byæ wiêc towary oznaczone zarówno co do to¿samo ci, jak i co do g
tunku (W Ja lan, Umowy, s. 83). Okre lenie towar jest bardziej kategori¹ ekonomiczn¹ ni¿ p
rawn¹, ale ustawodawca chcia³ daæ wyraz wyodrêbnieniu pewnych specyficznych cech towarów,
które zasadniczo s¹ w obrocie powszechnym. Chodzi jednak tylko o rzeczy ruchome, gdy¿
nieruchomo ci nie mog¹ byæ przedmiotem obrotu, zgodnie z cytowanym rozporz¹dzeniem. Prze
dmiotem umowy mo¿e byæ towar pe³nowarto ciowy i niepe³nowarto ciowy. Ten ostatni to ten, kt
nadaje siê do u¿ytku w ograniczonym zakresie, jest oznaczony w sposób widoczny jako n
iepe³nowarto ciowy, a nie podlega wy³¹czeniu z obrotu.
Jednak¿e z przedmiotów umów sprzeda¿y rzeczy ruchomych wy³¹cza siê: leki, dzie³a sztuki, pr
oty maj¹ce warto æ muzealn¹, przedmioty kolekcjonerskie, gazety, czasopisma, amunicjê my li
sk¹ i sportow¹ oraz papiery warto ciowe.
V. Zawarcie umowy
Nb 801
Umowa sprzeda¿y rzeczy ruchomych z udzia³em konsumentów mo¿e byæ zawarta tylko w miejscach
przeznaczonych do tego, przy zawarciu umowy miêdzy sprzedawc¹ a konsumentem. Bêdzie t
o wiêc sklep, plac z towarami, targi, na których sprzedaje siê równie¿ towary. W¹tpliwo ci
zi uznanie za takie miejsce ka¿dego miejsca, w którym dokonana jest transakcja, je¿eli
nie jest do tego przeznaczone. Dotyczy to w szczególno ci sprzeda¿y akwizycyjnej. Poz
a elementami formy i konieczno ci wskazania dodatkowych informacji o towarze, zawa
rcie umowy odbywa siê na zasadach ogólnych. Do istotnych postanowieñ nale¿y okre lenie str
on umowy, okre lenie towaru, który jest przedmiotem umowy, ceny, ponadto terminu dos
tarczenia towaru, terminu p³atno ci, a w przypadku sprzeda¿y na raty wysoko ci okre lonych
rat sk³adaj¹cych siê na cenê towaru.
Kodeks cywilny w odniesieniu do zawarcia umowy sprzeda¿y rzeczy ruchomych wprowadz
a swobodê w zakresie jej ustalania. Wyj¹tkiem jest wymóg formy pisemnej na cele dowodo
we, który wynika z art. 75 KC (czyn-
STRONA 664
-no æ prawna obejmuj¹ca rozporz¹dzenie prawem, którego warto æ przekracza 2000 z³, powinna
ierdzona pismem). Ogólne warunki umów z 30.5.1995 r. konkretyzuj¹ ten przepis i w § 4 us
t. 2 przewiduj¹, ¿e w przypadku sprzeda¿y towaru o cenie powy¿ej 2000 z³, sprzedawca jest
obowi¹zany wydaæ konsumentowi dokument stwierdzaj¹cy zawarcie umowy, opatrzony nazw¹ i a
dresem punktu sprzeda¿y, zawieraj¹cy datê sprzeda¿y oraz nazwê i cechy towaru. Dokument ta
ki (faktura, rachunek, potwierdzenie) pe³ni funkcjê dowodow¹, ¿e zakup zosta³ dokonany. Ni
ezale¿nie od powy¿szego obowi¹zku wydania dowodu zawarcia umowy, sprzedawca ma obowi¹zek
wydaæ analogiczny dokument zawsze na ¿¹danie konsumenta, niezale¿nie od ceny towaru, na
wet gdyby umowa zosta³a zawarta ustnie. W odniesieniu do szczególnych rodzajów umowy s
przeda¿y, tj. sprzeda¿y ratalnej, wysy³kowej, na zamówienie, wed³ug wzoru, na przedp³atê, n
róbê, sprzedawca powinien ka¿dorazowo potwierdziæ j¹ na pi mie z okre leniem stron umowy i
istotnych postanowieñ.
Szczególne znaczenie dla zawarcia umowy sprzeda¿y konsumenckiej poza lokalem przedsiêb
iorstwa i na odleg³o æ ma ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz
odpowiedzialno ci za szkodê wyrz¹dzon¹ przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz.
271) -zob. Nb. 774-776.
Nb 802
Umowa sprzeda¿y rzeczy ruchomej z udzia³em konsumentów mo¿e byæ zmieniona na zasadach ogóln
ch, w szczególno ci, gdy tak¹ wolê wyra¿¹ strony. Zmiana umowy mo¿e nast¹piæ przede wszystk
umowie sprzeda¿y na próbê, gdy konsument uzna, ¿e okre lony rodzaj testowanego towaru nie
spe³nia jego wymagañ. Mo¿e wtedy odst¹piæ od umowy lub zaproponowaæ zmianê jej przedmiotu.
Nb 803
Umowa mo¿e ulec rozwi¹zaniu przed jej wykonaniem wskutek odst¹pienia od niej jednej ze
stron -na zasadach ogólnych Kodeksu cywilnego.
Zagadnienie rozwi¹zania umowy zawartej poza lokalem przedsiêbiorstwa i na odleg³o æ regulu
je ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialno ci
za szkodê wyrz¹dzon¹ przez produkt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22, poz. 271) -zob. Nb. 774
-776.
Nb 804
Wykonanie umowy przez sprzedawcê sprowadza siê do wydania towaru w odpowiednim stani
e, co wi¹¿e siê z przeniesieniem w³asno ci. Po
STRONA 665
winna byæ ona wykonana zgodnie z jej tre ci¹ z uwzglêdnieniem zawodowego charakteru dzia³a
lno ci sprzedawcy. Powinien on te¿ dope³niæ wszelkich obowi¹zków obci¹¿aj¹cych go z racji w
nej umowy.
Nb 805
Do podstawowych obowi¹zków sprzedawcy nale¿y:
1) wydanie towaru. Dostarczenie towaru mo¿e odbyæ siê w terminie oznaczonym lub nieozn
aczonym. Je¿eli termin jest nieoznaczony, powinno to nast¹piæ niezw³ocznie po wezwaniu d
o wykonania, a przy sprzeda¿y odrêcznej -natychmiast. Towar mo¿e byæ odebrany od sprzeda
wcy z punktu sprzeda¿y detalicznej, a tak¿e z magazynu sprzedawcy. Mo¿liwa jest równie¿ wy
sy³ka towaru poprzez wydanie towaru przewo nikowi celem dostarczenia odbiorcy, dosta
rczenie w³asnym rodkiem transportu (sprzeda¿ z dodatkow¹ us³ug¹ transportu lub sprzeda¿ be
ej us³ugi);
2) podanie do publicznej wiadomo ci ogólnych warunków umów sprzeda¿y rzeczy ruchomej z udz
ia³em konsumentów (§ 5 art. 2 WarSprzR);
3) przygotowanie odpowiedniego opisu towaru, a w razie braku, doprowadzenie do t
ego, aby:
-towar przeznaczony do sprzeda¿y na sztuki, w kompletach (zestawach) lub jednostka
ch zawieraj¹cych okre lon¹ ilo æ, masê albo objêto æ (w opakowaniu jednostkowym fabrycznym)
atrzony w trwale z nim z³¹czon¹ informacjê w jêzyku polskim, umo¿liwiaj¹c¹ konsumentowi pra
i pe³ne korzystanie z towaru. W szczególno ci na towarze lub jednostkowym opakowaniu
towaru powinny byæ uwidocznione oznaczenia podstawowe: nazwa towaru, energoch³onno æ, zn
ak bezpieczeñstwa, informacja o dopuszczeniu do obrotu w Polsce (homologacji), cen
a detaliczna i nazwa producenta oraz inne dane okre lone w odrêbnych przepisach;
-towar niepe³nowarto ciowy, poza oznaczeniami, o których mowa w zdaniu poprzednim, pow
inien byæ zaopatrzony w dodatkow¹ informacjê, wymieniaj¹c¹ cechy decyduj¹ce o obni¿eniu jeg
ako ci (warto ci u¿ytkowej), które stanowi¹ podstawê obni¿enia ceny. Ponadto, obok ceny obn
j, na towarze niepe³nowarto ciowym powinna byæ uwidoczniona, wyra nie przekre lona znakiem
"X", cena dotycz¹ca takiego samego towaru pe³nowarto ciowego;
4) do³¹czenie do towaru wszelkich koniecznych informacji w jêzyku polskim, w szczególno ci
umo¿liwiaj¹cych konsumentom dokonanie
STRONA 666
wyboru; na towarze lub wywieszce bezpo rednio zwi¹zanej z towarem w miejscu ekspozyc
ji i w miejscu sprzeda¿y powinna byæ czytelnie podana cena, a gdy to nie wynika wyra n
ie z wygl¹du towaru lub oznaczeñ na opakowaniu -równie¿: nazwa towaru, g³ówna cecha u¿ytkow
funkcja) oraz nazwa wytwórcy, importera lub kraju pochodzenia towaru;
5) zapewnienie, odpowiednich do rodzaju towaru i miejsca sprzeda¿y, warunków technic
zno-organizacyjnych niezbêdnych do umo¿liwienia konsumentowi dobrania w³a ciwego dla nie
go towaru oraz zademonstrowania jako ci i kompletno ci, jak te¿ funkcjonowania towaru
(w tym sposobu uruchomienia jego mechanizmów i podstawowych zespo³ów);
6) okazanie konsumentowi zgodno ci zapisów znajduj¹cych siê. w dokumencie gwarancyjnym z
odpowiednimi oznaczeniami i danymi na towarze, a tak¿e urz¹dzeniach pomiarowo-rejes
tracyjnych oraz nie naruszonych plomb (innych zabezpieczeñ towaru) w miejscach prz
ewidzianych w dokumencie gwarancyjnym (je¿eli towar jest objêty gwarancj¹);
7) sprawdzenie wszystkich podzespo³ów maj¹cych wp³yw na bezpieczeñstwo pojazdu (dodatkowo
przy wydawaniu pojazdów);
8) wydanie konsumentowi wraz z towarem wszystkich otrzymanych od wytwórcy czê ci sk³adow
ych towaru i elementów dodatkowego wyposa¿enia, jak równie¿ wymaganej dla danego towaru
i sporz¹dzonej w jêzyku polskim instrukcji obs³ugi, konserwacji, informacji o w³a ciwo ciac
u¿ytkowych i innych danych niezbêdnych do prawid³owego korzystania z towaru, a w przy
padku towaru sprzedanego z gwarancj¹ -prawid³owo wype³nionego dokumentu gwarancyjnego
(karty gwarancyjnej);
9) wydanie towaru w nale¿ytym opakowaniu, chyba ¿e z charakteru danego towaru oraz s
formu³owanego sposobu jego sprzeda¿y wynika, ¿e bez uszczerbku dla towaru lub uzasadni
onego interesu konsumenta towar mo¿e byæ sprzedany bez opakowania (np. wêgiel, buraki)
. Towar mo¿e byæ wydany bez opakowania, je¿eli strony siê. tak umówi¹. Zagadnienie to regul
je ustawa z 11.5.2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. Nr 63,
poz. 638). Przez opakowanie wed³ug ustawy z 11.5.2001 r. nale¿y rozumieæ wprowadzone d
o obrotu wyroby wykonane z jakichkolwiek materia³ów, przeznaczone do przechowywania,
ochrony, przewozu, dostarczania lub prezentacji wszelkich produktów, od surowców do
towarów przetworzonych. Ustawa wyró¿nia opakowania jednostkowe, zbiorowe i transporto
we. Opakowania jednostkowe s³u¿¹ do przekazywania produktu u¿ytkow-
STRONA 667
-nikowi w miejscu zakupu, w tym przeznaczone do konsumpcji produktów naczynia jedn
orazowego u¿ytku. Opakowania zbiorcze zawieraj¹ wielokrotno æ opakowañ jednostkowych produ
któw, niezale¿nie od tego, czy s¹ one przekazywane u¿ytkownikowi, czy te¿ s³u¿¹ zaopatrywan
nktów sprzeda¿y i które mo¿na zdj¹æ z produktu bez naruszania jego cech. Opakowania transpo
towe s³u¿¹ do transportu produktów w opakowaniach jednostkowych lub zbiorczych w celu za
pobiegania ich uszkodzeniom, z wy³¹czeniem kontenerów do transportu drogowego, kolejow
ego, wodnego lub lotniczego. Obowi¹zek opakowania towaru ma te¿ zwi¹zek z innymi typam
i opakowañ, które mog¹ stanowiæ samodzielny przedmiot obrotu, poza towarem. Wyró¿nia siê. w
pakowania jednokrotnego i wielokrotnego u¿ytku. Opakowania wielokrotnego u¿ytku mog¹ b
yæ sprzedawane -fakturowane, gdy cena opakowania nie jest wliczona w cenê. towaru, i
pozosta³e (cena jest wliczona w cenê. towaru), a tak¿e opakowania wypo¿yczone, z którymi
wi¹zaæ siê. mo¿e obowi¹zek zwrotu. W przypadku sprzeda¿y z udzia³em konsumentów najczê ciej
czynienia z opakowaniami, których cena jest wliczona w cenê. towaru. Przy sprzeda¿y sa
moobs³ugowej nale¿y nieodp³atnie udostêpniæ konsumentom materia³y odpowiednie do zapakowani
towaru;
10) ubezpieczenie towaru, gdy jest on wysy³any na jego ryzyko.
Sprzedawca nie mo¿e odmówiæ wydania konsumentowi oferowanego do sprzeda¿y towaru po z³o¿eni
przez konsumenta o wiadczenia o przyjêciu oferty. Konsumentowi powinien byæ wydany wy
brany (wskazany przez niego) towar, chyba ¿e ¿¹dany przez konsumenta sposób wydzielenia
okre lonej porcji (odcinka) towaru z ca³o ci narusza interesy sprzedawcy. Wydanie naby
tego przez konsumenta towaru, bêd¹cego elementem ekspozycji handlowej, mo¿e nast¹piæ po ok
re lonej przez sprzedawcê. dacie likwidacji ekspozycji. Dodatkowo obowi¹zki sprzedawcy
, odno nie do umów zawieranych poza lokalem przedsiêbiorstwa i na odleg³o æ, reguluje ustaw
z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialno ci za szkodê.
wyrz¹dzon¹ przez produkt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22, poz. 271) -zob. Nb. 774-776.
Nb 806
Obowi¹zki kupuj¹cego s¹ znacznie ograniczone w stosunku do obowi¹zków sprzedawcy. Do najwa¿
iejszych nale¿¹:
1) odbiór towaru -mo¿e odbyæ siê. bezpo rednio od sprzedawcy (np. przy sprzeda¿y odrêcznej)
bo ze sk³adu sprzedawcy. Towar powinien byæ odebrany równie¿ wówczas, gdy zosta³ wys³any pr
sprzedawcê.;
STRONA 668
2) zap³acenie ceny -Kodeks cywilny przewiduje (art. 536-541) ceny sztywne ( ci le okre l
one), maksymalne, minimalne i rynkowe. Problematykê cen reguluje te¿ ustawa z 5.7.20
01 r. o cenach (Dz.U. Nr 97, poz. 1050). Definiuje ona m.in. pojêcie ceny, ceny ur
zêdowej i jednostkowej. Przepisów tej ustawy nie stosuje siê do cen w obrocie miêdzy oso
bami fizycznymi, z których ¿adna nie jest przedsiêbiorc¹, i do cen ustalonych na podstaw
ie odrêbnych ustaw. Cena jest to warto æ wyra¿ona w jednostkach pieniê¿nych, któr¹ kupuj¹cy
bowi¹zany zap³aciæ przedsiêbiorcy za towar lub us³ugê. W cenie uwzglêdnia siê podatek od to
us³ug oraz podatek akcyzowy, je¿eli na podstawie odrêbnych przepisów, sprzeda¿ towaru (us³
gi) podlega obci¹¿eniu tym podatkiem. Cena jednostkowa towaru (us³ugi) jest ustalana z
a jednostkê okre lonego towaru (us³ugi), którego ilo æ lub liczba jest wyra¿ona w jednostka
miar, w rozumieniu przepisów o miarach. Z kolei, cena urzêdowa jest to cena ustalona
w rozporz¹dzeniu wydanym przez w³a ciwy organ administracji rz¹dowej lub w uchwale wyda
nej przez organ stanowi¹cy w³a ciwej jednostki samorz¹du terytorialnego. W obrocie stoso
wane s¹ przede wszystkim ceny umowne. Ich istota polega na tym, ¿e s¹ ustalone w umowi
e. Jedynie w przypadku ceny sztywnej niewskazanie jej w umowie nie ma znaczenia.
Cena ta bêdzie stosowana ex lege, bez wzglêdu na to, co strony ustal¹ w umowie (art.
537 KC);
3) dostarczanie towaru reklamowanego o wadze poni¿ej 10 kg, o ma³ych rozmiarach, ora
z innych towarów nie zainstalowanych na sta³e. Je¿eli s¹ to towary o wiêkszych parametrach
, powinien on wskazaæ miejsce, w którym towar siê znajduje.
IX. Odpowiedzialno æ sprzedawcy za nienale¿yt¹ jako æ towaru
Nb 807
Odpowiedzialno æ sprzedawcy za wady towaru mo¿e byæ odpowiedzialno ci¹ na zasadach rêkojmi
enale¿yta jako æ towaru) lub gwarancji (jako ci). Do odpowiedzialno ci sprzedawcy za wady
towaru (nienale¿yt¹ jako æ towaru) stosuje siê przepisy Kodeksu cywilnego o rêkojmi za wady
(art. 556-576). Jednak¿e ogólne warunki umów z 30.5.1995 r. uszczegó³awiaj¹ zasady zwi¹zane
równo z pojêciem wady towaru, jak i dochodzeniem uprawnieñ z tytu³u zaistnienia wady.
Nb 808
Sprzedawca jest odpowiedzialny w stosunku do konsumenta za wady fizyczne towaru
i za wady prawne. Wada prawna wyst¹pi, gdy rzecz jest
STRONA 669
sprzedana konsumentowi, a stanowi w³asno æ osoby trzeciej lub jest obci¹¿ona prawem osoby
trzeciej (W. J. Katner, w: Umowa, s. 239). Natomiast § 15 ust. 2 rozp. RM z 30.5.1
995 r. uszczegó³awia pojêcie wady fizycznej towaru. Z wad¹ fizyczn¹ towaru mamy do czynien
ia, gdy:
1) w towarze wyst¹pi³a wada zmniejszaj¹ca jego warto æ lub u¿yteczno æ ze wzglêdu na cel w
oznaczony albo wynikaj¹cy z okoliczno ci lub z przeznaczenia towaru;
2) towar nie ma w³a ciwo ci, o których istnieniu zapewniono, w tym przez deklarowanie ja
ko ci tego towaru (gatunek, certyfikat, energoch³onno æ, znak bezpieczeñstwa itp.);
3) towar zosta³ wydany konsumentowi w stanie niezupe³nym (niekompletnym, bez wymagan
ej charakterem i przeznaczeniem towaru instrukcji obs³ugi lub innej informacji nie
zbêdnej do prawid³owego korzystania z towaru itp.).
Od stanu niezupe³nego nale¿y odró¿niæ braki ilo ciowe (gdy brak jest odpowiedniej ilo ci to
u).
Wady mog¹ byæ zwyk³e (przy nale¿ytej staranno ci mo¿na je wykryæ) lub ukryte (nawet przy do
nale¿ytej staranno ci nie mo¿na ich ujawniæ przy odbiorze).
W celu realizacji uprawnieñ z tytu³u rêkojmi, je¿eli zachodz¹ warunki powstania wady, niez
bêdnym warunkiem jest tzw. reklamacja. Reklamacj¹ jest dokonanie przez konsumenta za
wiadomienia sprzedawcy (nie tylko przedsiêbiorcy bezpo rednio, ale tak¿e reprezentanta
sprzedawcy, tj. osoby czynnej w lokalu przedsiêbiorcy) o wadzie fizycznej towaru.
Reklamacja wad towaru mo¿e byæ zg³oszona na pi mie lub ustnie. Reklamacjê wad artyku³u ¿yw
owego lub u¿ywki sprzedawca jest obowi¹zany przyj¹æ i rozpatrzyæ, je¿eli zostanie mu zg³osz
nie pó niej ni¿ w terminie wskazanym w przepisach wydanych na podstawie art. 563 § l KC
, a je li termin trwa³o ci (przydatno ci do spo¿ycia) podany na towarze jest d³u¿szy -nie p
ni¿ niezw³ocznie po up³ywie tego terminu, chyba ¿e chodzi o wadê powsta³¹ nie w zwi¹zku z u
czasu.
Sprzedawca jest obowi¹zany przyj¹æ i rozpatrzyæ reklamacjê dotycz¹c¹ wady artyku³u nie¿ywno
je¿eli zosta³a mu zg³oszona nie pó niej ni¿ w terminie jednego miesi¹ca od dnia wykrycia w
przez konsumenta i nie pó niej ni¿ w terminie jednego roku od daty wydania tego towar
u, a w razie gdy dla danego towaru by³ ustalony krótszy okres trwa³o ci (odpowiedzialno ci
) -nie pó niej ni¿ przed up³ywem tego okresu, chyba ¿e chodzi o wadê powsta³¹ nie w zwi¹zku
m czasu.
Nb 809
Je¿eli towar by³ objêty równie¿ gwarancj¹, termin zobowi¹zania sprzedawcy do przyjêcia i ro
zenia reklamacji dotycz¹cej wady artyku³u nie-
STRONA 670
-¿ywno ciowego ulega odpowiedniemu przed³u¿eniu. Je¿eli sprzedawca nie za³atwi reklamacji n
tychmiast, jest obowi¹zany potwierdziæ jej przyjêcie na pi mie i poinformowaæ konsumenta o
sposobie za³atwienia sprawy.
Je¿eli konsument stwierdzi wadê, to w ramach uprawnieñ przys³uguj¹cych z tytu³u rêkojmi mo¿
d³ug swego wyboru (to on decyduje o wyborze wiadczenia) -¿¹daæ (zob. W J Katne1; w: Umowa
, s. 241 i nast.):
l) zwrotu ceny za zwrotem wadliwego towaru, o wiadczaj¹c, ¿e odstêpuje od umowy. Nie mo¿e
on odst¹piæ od umowy, je¿eli sprzedawca niezw³ocznie wymieni rzecz wadliw¹ na woln¹ od wad
lbo niezw³ocznie usunie wady. Ograniczenie to nie ma zastosowania, je¿eli rzecz by³a j
u¿ wymieniana przez sprzedawcê lub naprawiana, chyba ¿e wady s¹ nieistotne. Przy odst¹pien
iu od umowy z powodu wad towaru nie potr¹ca siê z ceny naturalnego zu¿ycia towaru, sta
nowi¹cego przedmiot uznanej reklamacji;
2) obni¿enia ceny towaru. Obni¿enie ceny towaru powinno nast¹piæ w takim stosunku, w jak
im warto æ (u¿yteczno æ) tego towaru uleg³a z powodu uznanych wad obni¿eniu, w porównaniu z
o ci¹ tego towaru bez wad;
3) wymiany towaru wadliwego na wolny od wad, je¿eli towar jest oznaczony gatunkowo
. Przy wymianie towaru na wolny od wad nie stosuje siê potr¹cenia z ceny za skutki n
ormalnego zu¿ycia towaru, stanowi¹cego przedmiot uznanej reklamacji;
4) usuniêcia wady, je¿eli towar jest oznaczony co do to¿samo ci, a sprzedawca jest wytwór
c¹ tego towaru lub na podstawie pisemnego upowa¿nienia wytwórcy prowadzi naprawy i ser
wis tego towaru.
Reklamacje mog¹ byæ oparte na badaniach zwyk³ym i technicznym. Badanie zwyk³e nie wymaga
skomplikowanych czynno ci i odbywa siê przy odbiorze towaru.
Natomiast badanie techniczne wymaga czasem skomplikowanych czynno ci, np. badania
rzeczoznawcy, badania w miejscu u¿ywania towaru.
Reklamacje powinny byæ z³o¿one niezw³ocznie, je¿eli dotycz¹ wad artyku³ów ¿ywno ciowych, or
dz¹cych w¹tpliwo ci reklamacji wad artyku³ów nie¿ywno ciowych, a realizowanych przez obni¿e
eny
lub zwrot ceny za zwrotem lub przez wymianê towaru znajduj¹cego siê w punkcie sprzeda¿y.
Natomiast, je¿eli jest wymagane dodatkowe sprawdzenie zasadno ci reklamacji (badanie
techniczne) lub sprowadzenie nowego towaru na wymianê, lub reklamacja jest za³atwia
na przez usuniêcie wady, sprzedawca powinien za³atwiæ reklamacjê w ci¹gu 14 dni od dnia je
j zg³oszenia, chyba ¿e konsument wyrazi³ zgodê na pi mie na przed³u¿enie tego terminu. Je¿e
klamacja nie jest uwzglêdniona, sprzedawca ma obowi¹zek
STRONA 671
zawiadomiæ o tym na pi mie konsumenta z podaniem uzasadnienia oraz zwróciæ mu dostarczon
y z reklamacj¹ towar. Mo¿liwe jest równie¿ milcz¹ce uznanie reklamacji. Mianowicie, nie do
konanie zawiadomienia o nieuwzglêdnieniu reklamacji w terminie 14 dni od jej zg³osze
nia uwa¿a siê za uznanie tej reklamacji z obowi¹zkiem za³atwienia jej zgodnie z ¿¹daniem ko
sumenta. Za³atwiaj¹cy reklamacjê na ¿¹danie konsumenta mo¿e ¿¹daæ zwrotu poniesionych koszt
ch z reklamacj¹ (transport, demonta¿, ubezpieczenie), je¿eli odbywa siê to w celu wymian
y lub zwrotu za zwrotem ceny lub naprawy.
2. Odpowiedzialno æ z tytu³u gwarancji jako ci
Nb 810
Odpowiedzialno æ z tytu³u udzielonej gwarancji jako ci, w przypadku umowy sprzeda¿y towarów
z udzia³em konsumentów, odbywa siê na podstawie przepisów art. 577-583 KC. Gwarancja jes
t pisemnym zobowi¹zaniem do bezp³atnej naprawy kupionego towaru lub -gdy usuniêcie wad
y jest niemo¿liwe -do jego wymiany. Towar ma gwarancjê tylko wtedy, gdy przy zakupie
otrzymujemy odpowiedni dokument- kartê gwarancyjn¹.
O gwarancji mówimy, gdy kupuj¹cy uzyskuje, niezale¿nie od uprawnieñ z tytu³u rêkojmi, osobn
zapewnienie co do jako ci sprzedanej rzeczy (W J. Katner, w: Umowa, s. 263 i nast
.). Ma ono charakter uzupe³niaj¹cy w stosunku do uprawnieñ przys³uguj¹cych mu na podstawie
przepisów o rêkojmi. Sprzedawca udziela kupuj¹cemu takiej gwarancji na pi mie przy zawa
rciu umowy sprzeda¿y. W odniesieniu do wad fizycznych rzeczy, przewa¿nie gdy chodzi
o bardziej skomplikowane mechanizmy, urz¹dzenia techniczne czy maszyny, w których wa
dy maj¹ pojawiæ siê dopiero w toku korzystania z rzeczy przez kupuj¹cego i nawet nie s¹ mo¿
iwe do wykrycia w chwili zawarcia umowy, sprzedawca nie bêd¹cy wytwórc¹ (producentem) rz
eczy, wrêcza kupuj¹cemu najczê ciej dokument gwarancyjny wystawiony przez wytwórcê. W takim
przypadku roszczenia z tytu³u gwarancji bêd¹ kierowane wprost do wytwórcy. W zwi¹zku z tym
przepisy Kodeksu cywilnego odró¿niaj¹ gwarancjê sprzedawcy od gwarancji wytwórcy (art. 57
7-582).
Je¿eli gwarant, sprzedawca lub wytwórca, udzieli³ kupuj¹cemu na pi mie gwarancji co do jak
o ci rzeczy sprzedanej, rozumie siê przez to, ¿e zobowi¹za³ siê on do usuniêcia wad fizyczn
rzeczy albo do dostarczenia rzeczy wolnej od wad (art. 577 KC). Obowi¹zek ten pow
staje, je¿eli wady ujawniaj¹ siê w ci¹gu terminu okre lonego w gwarancji, a w przypadku je
go braku, w ci¹gu roku od dnia, w którym rzecz zosta³a wydana kupuj¹cemu.
STRONA 672
Nb 811
W ujêciu Kodeksu cywilnego wybór jednego ze wiadczeñ przewidzianych w gwarancji nale¿y do
tego, kto udzieli³ gwarancji. To on decyduje o zaspokojeniu interesu kupuj¹cego. Ko
nsument powinien natomiast dostarczyæ rzecz na koszt udzielaj¹cego gwarancji do miej
sca wskazanego w dokumencie gwarancyjnym lub do miejsca, w którym mu by³a wydana; z
okoliczno ci mo¿e jednak wynikaæ, ¿e wada powinna byæ usuniêta w miejscu, w którym rzecz zn
owa³a siê w chwili ujawnienia wady (art. 580 § 1 KC), np. gdy chodzi o maszynê szczególnie
uci¹¿liw¹ do przewozu. Po wykonaniu obowi¹zków wynikaj¹cych z gwarancji podmiot udzielaj¹c
warancji powinien, w odpowiednim terminie, dostarczyæ rzecz na swój koszt we wskazan
e przez nabywcê miejsce.
Je¿eli wywi¹zanie siê z obowi¹zków z tytu³u gwarancji nast¹pi przez wydanie zamiast rzeczy
liwej rzeczy wolnej od wad lub dokonanie istotnych napraw rzeczy, termin gwaranc
ji biegnie na nowo od chwili spe³nienia tego obowi¹zku. W innych przypadkach ulega o
n przed³u¿eniu o czas, w którym konsument by³ pozbawiony mo¿liwo ci korzystania z rzeczy (a
t. 581 KC). Czas obowi¹zywania gwarancji, zakres oraz liczba napraw s¹ dok³adnie okre lo
ne w karcie gwarancyjnej.
X. Odpowiedzialno æ za niewykonanie lub nienale¿yte wykonanie umowy -odes³anie
Nb 812
W tym przypadku maj¹ zastosowanie ogólne zasady okre lone w przepisach Kodeksu cywilne
go -art. 471 i nast. Jednak¿e szczególne znaczenie maj¹ przepisy art. 4491-44911 KC, o
dnosz¹ce siê- do odpowiedzialno ci za szkodê wyrz¹dzon¹ przez produkt niebezpieczny. Mianow
cie, je¿eli nie wiadomo, kto jest producentem lub osob¹ podaj¹c¹ siê za producenta, albo i
mporterem produktu, odpowiada ten, kto w zakresie swojej dzia³alno ci gospodarczej z
by³ produkt niebezpieczny, chyba ¿e w ci¹gu miesi¹ca od daty zawiadomienia o szkodzie ws
ka¿e poszkodowanemu osobê i adres producenta lub osoby podaj¹ce siê za producenta, a w p
rzypadku towaru importowanego -osobê i adres importera (art. 4495 § 4 KC). Je¿eli zbyw
ca produktu nie mo¿e wskazaæ osób, o których mowa w zdaniu poprzednim, zwalnia go od odp
owiedzialno ci wskazanie osoby, od której naby³ produkt. Odpowiedzialno ci za szkodê wyrz¹d
on¹ przez produkt niebezpieczny nie mo¿na wy³¹czyæ ani ograniczyæ (art. 4499 KC). Ponadto p
zepisy te nie wy³¹czaj¹ odpowiedzialno ci za szkody wynik³e z niewykonania lub nienale¿yteg
wykonania zobowi¹zania oraz odpowiedzialno ci z tytu³u rêkojmi za wady i gwarancji jako c
i.
STRONA 673
§ 4. Umowy budowlane
Literatura: B. Bodziony, R. Dziwiñski, P. Gniadzik, Nowe prawo budowlane z komenta
rzem, Jaktorów 1998; S. Jêdrzejewski, Prawno-budowlany poradnik inwestora, Bydgoszcz
1998; A. Karnicka-Kawczyñska, J. Kawczyñski, Umowa o roboty budowlane, Pr. Sp. 1999
, Nr 7-8; A. Kidyba (red.), Aktualne umowy w obrocie gospodarczym, Warszawa 1999
; K. Kruczalak, Umowy w obrocie krajowym i miêdzynarodowym, Warszawa 1996; £. Lapier
re, Umowy w procesie budowlanym, Warszawa 1998; A. Lipiñski, R. Mikosz, Komentarz
do ustawy Prawo geologiczne i górnicze, Warszawa 1995; J. Okolski (red.), Prawo ha
ndlowe, Warszawa 1999; J. A. Strzêpka (red.), Prawo umów budowlanych, Warszawa 1999;
I. Weiss, R. Jurga, Inwestycje budowlane, Warszawa 1999.
I. Umowa o prace geologiczne
1. Definicja umowy
Nb 813
Problematykê zwi¹zan¹ z pracami geologicznymi reguluje ustawa z 4.2.1994 r. -Prawo geo
logiczne i górnicze (Dz. U. Nr 27, poz. 96 ze zm.).
Prac¹ geologiczn¹ jest projektowanie i prowadzenie badañ po³¹czone z wykonywaniem robót geo
ogicznych oraz sporz¹dzanie dokumentacji geologicznej. Celem prac geologicznych mo¿e
byæ równie¿ ustalenie zasobów wód, warunków hydrogeologicznych, okre lenie warunków geolog
ch na potrzeby zagospodarowania przestrzennego, projektowania obiektów budowlanych
, wykonywania wyrobisk górniczych, magazynowania i sk³adowania substancji oraz odpadów
(dokumentacja geologiczno-in¿ynierska). Wyniki tych prac stanowi¹ podstawê do opracow
ania za³o¿eñ techniczno-ekonomicznych inwestycji oraz projektu technicznego.
Przez umowê o prace geologiczne nale¿y rozumieæ zobowi¹zanie siê wykonawcy do sporz¹dzenia
okumentacji geologicznej, opracowanej na podstawie prac geologicznych (obejmuj¹cyc
h w miarê potrzeby roboty górnicze, roboty pomocnicze oraz prace badawcze, pomiarowe
, laboratoryjne itp.) w zamian za umówione wynagrodzenie (D. Z³otkiewicz, w: Aktualn
e, R.6.2a.l., s. 1; K. Kruczalak, Umowy, s. 76).
2. Przedmiot umowy
Nb 814
Przedmiotem umowy o prace geologiczne jest wykonanie dokumentacji geologicznej.
Dokumentacja ta zawiera wyniki prac geologicznych wraz z ich interpretacj¹ oraz ok
re leniem stopnia zamierzonego celu. Dokumentacj¹ geologiczn¹ jest tylko ten dokument,
który odpowiada wyma-
STRONA 674
-ganiom ustawy oraz, zosta³ zatwierdzony w drodze decyzji przez w³a ciwy organ adminis
tracji geologicznej.
Prawo geologiczne i górnicze okre la niezbêdne elementy, jakie powinna zawieraæ dokument
acja geologiczna: z³o¿a kopalin (art. 41 ust. 2), dokumentacja hydrologiczna (art. 4
2), geologiczno-in¿ynierska (art. 43) oraz dokumentacja mierniczo-geologiczna (art
. 69 ust. l). Dokumentacja geologiczno-in¿ynierska, stanowi¹ca tzw. podk³ady geodezyjn
e i geologiczne pod projekt budowy, obejmuje dane wyj ciowe do projektowania, niez
bêdne do przygotowania, przed zawarciem umowy o wykonanie projektu budowlanego (1.
Weiss, R. Jaruga, Inwestycje, s. 159).
Dokumentacjê geologiczn¹ zatwierdza w drodze decyzji w³a ciwy organ administracji geolog
icznej (art. 45 ust. 1 PrGeolGórn). Natomiast zmiana dokumentacji geologicznej nas
têpuje w trybie art. 154 § I KPA z uwzglêdnieniem art. 46 ust. l PrGeolGórn.
Nb 815
Projekt budowlany, zgodnie z art. 34 ust. 3 pkt 4 ustawy z 7.7.1994 r. -Prawo bu
dowlane (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 106, poz. 1126 ze zm.), powinien zawieraæ
równie¿ wyniki badañ geologiczno-in¿ynierskich oraz geotechniczne umiejscowienie obiektów
budowlanych. Prace geologiczne, obejmuj¹ce roboty i badania geologiczne, mog¹ byæ wyko
nywane tylko na podstawie projektu prac geologicznych (art. 32 ust. I PrGeoIGóm).
Projekt prac geologicznych powinien okre laæ:
l) cel zamierzonych prac, sposób jego osi¹gania wraz z okre leniem rodzaju wymaganej d
okumentacji geologicznej,
2) harmonogram prac,
3) przestrzeñ, w obrêbie której maj¹ byæ wykonywane prace geologiczne,
4) przedsiêwziêcia konieczne ze wzglêdu na ochronê rodowiska, w tym zw³aszcza wód podziemn
, oraz sposób likwidacji wyrobisk, otworów wiertniczych, rekultywacji gruntów i rodki m
aj¹ce na celu zapobie¿enie szkodzie.
Projekty prac geologicznych podlegaj¹cych koncesji nie s¹ zatwierdzane przez w³a ciwy or
gan administracji geologicznej, gdy¿ w samej decyzji koncesyjnej okre lone s¹ wymagani
a precyzuj¹ce sposób wykonania koncesjonowanych prac geologicznych (art. 22 PrGeoIGóm)
. Natomiast projekt prac geologicznych (art. 33 ust. l PrGeoIGóm), których wykonanie
nie wymaga uzyskania koncesji, podlega zatwierdzeniu przez w³a ciwy organ administr
acji geologicznej na drodze decyzji.
Zobowi¹zanie wykonawcy ma charakter zobowi¹zania rezultatu, gdy¿ wykonanie dokumentacj
i geologicznej jest konkretnym efektem (J. A. Strzêpka, w: Prawo, s. 158; D. Z³otkie
wicz, w: Aktualne, R.6.2a.l, s. 2). Do istoty umowy o prace geologiczne nale¿y zat
em z jednej strony zobowi¹zanie wykonawcy do wykonania okre lonego rezultatu, z drug
iej
STRONA 675
-zobowi¹zanie zamawiaj¹cego do zap³aty okre lonego wynagrodzenia.
Rezultat jakim jest wykonanie dokumentacji geologicznej, ma charakter ci le okre lony
wed³ug kryteriów zawartych w umowie.
3. Charakter umowy
Nb 816
Umowa o prace geologiczne nie jest unormowana w sposób szczegó³owy ani w przepisach Pr
GeolGórn, ani KC. Umowa ta jest umow¹ nienazwan¹, co oznacza, i¿ obowi¹zuj¹ce przepisy nie
kre laj¹ essentialia negotii (elementy przedmiotowo istotne), którym umowa mog³aby byæ w c
a³o ci lub w czê ci przypisana. Dotychczas w praktyce do umów tego rodzaju, w kwestiach ni
e uregulowanych przepisami szczególnymi, stosuje siê przepisy umowy o dzie³o (art. 627
-646 KC; zob. l. Weiss, R. Jaruga, Inwestycje, s. 160).
Umowa o prace geologiczne jest umow¹ konsensualn¹ (gdy¿ dochodzi do skutku ju¿ przez z³o¿en
e o wiadczeñ woli -solo consensu) i umow¹ odp³atn¹. Jest to czynno æ dwustronnie zobowi¹zuj
której wiadczenie jednej strony ma nast¹piæ za op³at¹ drugiej stronie. Umowa ta jest umow¹
ajemn¹. Zgodnie z art. 487 § 2 KC, umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowi¹zuj¹ siê w
taki sposób, ¿e wiadczenie jednej z nich ma byæ odpowiednikiem (ekwiwalentem) wiadczenia
drugiej strony. W odniesieniu do umów wzajemnych, odp³atno æ oznacza ekwiwalentno æ, a wiê
woist¹ równowarto æ ekonomiczn¹ wiadczeñ obu stron.
Umowê o prace geologiczne mo¿na tak¿e zaliczyæ do umów handlowych, poniewa¿ wi¹¿e siê ona z
jonalnym prowadzeniem przez wykonawcê dzia³alno ci gospodarczej w okre lonej formie.
Zgodnie z art. 15 PrGeolGórn w zw. z art. 14 ust. 1 pkt 1 PrGosp, podjêcie dzia³alno ci
gospodarczej w zakresie poszukiwania lub rozpoznawania z³ó¿ kopalin, wydobywania kopal
in ze z³ó¿, bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz sk³adowania odpadów w górnictwie
w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych, wymaga uzyskania koncesji (A. Lipiñski,
R. Mikosz, Komentarz, s. 72-73).
4. Strony umowy
Nb 817
Stronami umowy o prace geologiczne s¹ wykonawca i zamawiaj¹cy. Wykonawc¹ jest podmiot
zobowi¹zuj¹cy siê do opracowania dokumentacji geologicznej. Forma organizacyjna tego p
odmiotu jest dowolna. Mo¿e to byæ osoba fizyczna prowadz¹ca dzia³alno æ gospodarcz¹, osoba
wna (np. spó³ki kapita³owe, przedsiêbiorstwa pañstwowe) czy handlowe spó³ki osobowe.
STRONA 676
Prawo geologiczne i górnicze definiuj¹c wykonawcê, wprowadza pojêcie przedsiêbiorcy (art.
6 pkt 6) jako podmiotu posiadaj¹cego koncesjê na prowadzenie dzia³alno ci ustawowej, tj.
prowadzenie prac geologicznych i górniczych. Inaczej ujmuj¹c, pojêcie przedsiêbiorcy je
st ci le zwi¹zane z pojêciem koncesji: przedsiêbiorc¹ mo¿e byæ tylko ten, kto uzyska³ konc
yny wyj¹tek zosta³ przewidziany w art. 39 PrGeolGórn, zgodnie z którym ,,0 ile ustawa ni
e stanowi inaczej, przepisy dotycz¹ce przedsiêbiorcy stosuje siê odpowiednio do podmio
tów wykonuj¹cych prace geologiczne, które nie wymagaj¹ koncesji" (A. Lipiñski, R. Mikosz,
Komentarz, s. 42). W stosunku do poznanych ju¿ definicji przedsiêbiorcy, ustawa -Pra
wo geologiczne i górnicze wprowadza jeszcze inne rozumienie tego terminu. Wykonawc
a (przedsiêbiorca) posiadaj¹cy koncesjê musi wykazaæ siê odpowiednimi kwalifikacjami. Zgod
nie z art. 31 ust. 1 PrGeolGórn, prace geologiczne mog¹ byæ wykonywane, dozorowane i k
ierowane tylko przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach. Obowi¹zek legitymowania
siê kwalifikacjami okre lonymi w tym przepisie odnosi siê do wszystkich prac geologicz
nych poddanych ustawie, bez wzglêdu na to, czy obejmuj¹ one roboty i badania (zw³aszcz
a w terenie). Wykonywanie, dozorowanie lub kierowanie pracami geologicznymi bez
wymaganych kwalifikacji, jak równie¿ dopuszczanie do prac geologicznych osób nie posia
daj¹cych wymaganych kwalifikacji s¹ zagro¿one kar¹ grzywny (art. 120 PrGeolGórn).
Nb 818
Zamawiaj¹cym jest podmiot, który zamawia wykonanie dokumentacji geologicznej. Nie ma
¿adnych ograniczeñ co do formy organizacyjnej zlecaj¹cego, mo¿e to byæ zatem osoba fizycz
na, osoba prawna czy te¿ handlowe spó³ki osobowe (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.2a, s
. 4).
5. Zawarcie umowy
Nb 819
O zawarciu umowy decyduje zgodno æ o wiadczeñ woli stron, a ci lej -wszystkich podmiotów m
ch uczestniczyæ w zaci¹gniêtym zobowi¹zaniu. Podstaw¹ zawarcia umowy o prace geologiczne j
est zatwierdzony projekt prac geologicznych. Umowa o prace geologiczne mo¿e byæ zawa
rta w ka¿dy sposób przewidziany przez Kodeks cywilny.
Umowa o prace geologiczne na drodze przetargu mo¿e byæ zawarta w dwojaki sposób: poprz
ez przetarg ofert (przetarg pisemny) lub publiczny przetarg ustny (aukcja, licyt
acja). Og³oszenie przetargu na wykonanie prac geologicznych jest czêst¹ praktyk¹, szczegól
nie tam, gdzie prace te wi¹zaæ siê bêd¹ b¹d z du¿ym zakresem prac, b¹d z ich du¿ym stopni
cji.
STRONA 677
Nb 820
Z braku szczegó³owych regulacji prawnych do umowy o prace geologiczne nale¿y zastosowaæ
art. 75 KC, stanowi¹cy, i¿ czynno ci prawne obejmuj¹ce rozporz¹dzenie prawem, którego warto
zenosi 2000 z³, jak równie¿ czynno ci prawne, z których wynika zobowi¹zanie do wiadczenia
to ci przenosz¹cej 2000 z³, powinny byæ stwierdzone pismem. Zasad¹ jest, i¿ warto æ przedmi
mowy o prace geologiczne znacznie
.przekracza warto æ dwóch tysiêcy z³otych. Niezachowanie tej formy nie powoduje jednak nie
wa¿no ci czynno ci prawnej, a jedynie ograniczenia dowodowe co do faktu zawarcia umowy
(art. 74 KC).
Do zachowania zasady pewno ci obrotu gospodarczego umowy o dzie³o (w przypadku umów o
prace geologiczne przepisy te maj¹ odpowiednio zastosowanie) powinny byæ zawierane w
formie pisemnej.
Nb 821
Tre æ umowy o prace geologiczne mo¿e byæ zmieniana przez strony umowy za ich zgod¹ w ka¿dym
momencie jej trwania. Nie zawsze jednak zmiana taka jest mo¿liwa na przyk³ad ze wzglêd
u na zaawansowanie w wykonaniu przedmiotu umowy. Je¿eli umowa zosta³a zawarta na pi mi
e z okre lonym rygorem, jaki wi¹¿e siê z niezachowaniem formy, to zmiana umowy powinna b
yæ dokonana w formie w³a ciwej przewidzianej umow¹.
Umowa o dzie³o wygasa z chwil¹ odebrania przez zamawiaj¹cego dzie³a bez zastrze¿eñ. Umowa t
mo¿e byæ rozwi¹zana za porozumieniem stron, z uwzglêdnieniem jej sposobu rozliczenia. Z
godnie z tre ci¹ art. 635 KC, je¿eli wykonawca opó ni³ siê z rozpoczêciem lub wykonaniem dz
k dalece, ¿e nie jest prawdopodobne, ¿eby zdo³a³ je ukoñczyæ w czasie umówionym, zamawiaj¹c
bez wyznaczonego terminu dodatkowego odst¹piæ od umowy jeszcze przed up³ywem terminu d
o wykonania dzie³a.
Je¿eli wykonawca wykona dzie³o w sposób wadliwy albo sprzeczny z umow¹, zamawiaj¹cy mo¿e we
waæ go do zmiany sposobu wykonania dzie³a i wyznaczyæ mu w tym celu odpowiedni termin.
Po bezskutecznym up³ywie wyznaczonego terminu zamawiaj¹cy mo¿e od umowy odst¹piæ albo pow
ierzyæ poprawienie lub dalsze wykonanie dzie³a innej osobie na koszt i niebezpieczeñst
wo wykonawcy (art. 636 § l KC).
Zamawiaj¹cy mo¿e odst¹piæ od umowy w ka¿dej chwili, pod warunkiem ¿e dzie³o nie zosta³o uko
Musi jednak zap³aciæ umówione wynagrodzenie. Zamawiaj¹cy mo¿e odliczyæ to, co wykonawca za
szczêdzi³ z powodu niewykonania dzie³a (art. 644 KC). Je¿eli w toku wykonywania dzie³a zaj
dzie konieczno æ przeprowadzenia dodatkowych prac nie
STRONA 678
przewidzianych we wcze niejszym planie (art. 630 KC) lub nast¹pi³a wskutek zarz¹dzenia w³a
iwego organu pañstwowego -zmiana cen lub stawek wykorzystywanych przy rozliczaniu
kosztorysowym (art. 629 KC), uzasadniaj¹cym znaczne podwy¿szenie wynagrodzenia koszt
orysowego, zamawiaj¹cy mo¿e od umowy odst¹piæ, powinien jednak uczyniæ to niezw³ocznie i za
ciæ wykonawcy odpowiedni¹ czê æ umówionego wynagrodzenia (art. 631 KC).
Przepisy te, reguluj¹ce problematykê ustania umowy w przypadku umów o dzie³o, jak równie¿ u
tawowe prawo odst¹pienia od umowy (art. 491 i nast. KC), bêd¹ mia³y analogiczne zastosow
anie do umowy o prace geologiczne.
7. Wykonanie umowy
Nb 822
Umowa o wykonanie prac geologicznych powinna byæ wykonywana przez obie strony zgod
nie z tre ci¹ ³¹cz¹cego je zobowi¹zania oraz w sposób odpowiadaj¹cy jego celowi spo³eczno-g
czemu przy do³o¿eniu nale¿ytej staranno ci.
Umowa o prace geologiczne, jako umowa wzajemna, powinna ci le okre laæ prawa i obowi¹zki
stron umowy. Wykonawca zobowi¹zuje siê wzglêdem zamawiaj¹cego do wykonania dokumentacji
geologicznej
opracowanej na podstawie prac geologicznych, a zamawiaj¹cy zobowi¹zuje siê do jej odeb
rania i zap³aty okre lonego umow¹ wynagrodzenia (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.2a.2,
s. l).
Nb 823
Sposób obliczania wynagrodzenia wykonawcy mo¿e mieæ dwojaki charakter: wynagrodzenia r
ycza³towego lub kosztorysowego (J. A. Strzêpka, w: Prawo, s. 161). Przy wynagrodzeni
u rycza³towym strony zak³adaj¹, ¿e warto æ wiadczenia jest im znana (warto æ robocizny, ma
innych nak³adów). Cech¹ charakterystyczn¹ tego wynagrodzenia jest to, ¿e w umowie z góry us
ala siê wynagrodzenie w oznaczonej kwocie, bez wzglêdu na poniesione w rzeczywisto ci
koszty wytworzenia dzie³a (dokumentacji geologicznej).
Z regu³y jednak przy umowach o wykonanie prac geologicznych strony przyjmuj¹ wynagro
dzenie kosztorysowe, które czasami mo¿e byæ ustalone w drodze przetargu. Podstaw¹ oblicz
ania wynagrodzenia kosztorysowego s¹ rzeczywiste wydatki konieczne do wykonania dz
ie³a. Obliczenie nastêpuje zawsze po wykonaniu dzie³a. Je¿eli w trakcie wykonywania dzie³a
zaistnieje zmiana cen, zmianê tê uwzglêdnia siê przy koñcowym obliczeniu wynagrodzenia. P
rzy ustaleniu wynagrodzenia rycza³towego zawsze istnieje ryzyko, ¿e w przypadku usta
lenia go na zbyt niskim pozio-
STRONA 679
-mie wykonawca bêdzie móg³ domagaæ siê dop³aty: chocia¿by w chwili ustalania nie mo¿na by³o
dzieæ rozmiaru i kosztów prac. Tylko w wyj¹tkowych przypadkach s¹d mo¿e podwy¿szyæ rycza³t
ozwi¹zaæ umowê, gdy wskutek zmiany okoliczno ci, których nie mo¿na by³o przewidzieæ, wykona
a wynagrodzeniem rycza³towym grozi³aby ra¿¹ca strata (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.2a.
2, s. l).
Je¿eli strony nie okre li³y w umowie wynagrodzenia ani nie wskaza³y podstaw do jego usta
lenia, przys³uguje zwyk³e wynagrodzenie Z:1 dzie³o tego rodzaju. Je¿eli nie da siê w powy¿s
y sposób okre liæ wynagrodzenia, to nale¿y siê ono w wysoko ci odpowiadaj¹cej uzasadnionemu
k³adowi pracy oraz innym nak³adom poczynionym przez wykonawcê.
Kwestie zwi¹zane z wykonywaniem zobowi¹zania s¹ ci le zwi¹zane z prawami i obowi¹zkami str
umowy, które omówione s¹ w punkcie dotycz¹cym praw i obowi¹zków stron umowy o prace geologi
zne (zob. Nb. 822).
Nb 824
Sposób wykonania zobowi¹zania powinna okre laæ umowa. Podstawowym obowi¹zkiem wykonawcy je
st sporz¹dzenie dokumentacji geologicznej. Prawo geologiczne i górnicze okre la wiele
obowi¹zków, które z mocy ustawy zwi¹zane s¹ z osob¹ wykonawcy. Wykonawca jest zobowi¹zany w
czególno ci do:
l) posiadania dokumentacji prowadzonych prac i uzupe³niania jej w miarê postêpu robót;
2) zg³oszenia zamiaru przyst¹pienia do wykonywania prac geologicznych wojewodzie, st
aro cie oraz zarz¹dowi gminy w³a ciwej ze wzglêdu na miejsce wykonywanych prac;
3) zg³oszenia zamiaru podjêcia prac geologicznych obejmuj¹cych roboty wykonywane w gra
nicach obszaru górniczego utworzonego dla kopaliny podstawowej lub gdy s¹ wykonywane
z u¿yciem materia³ów wybuchowych, albo gdy projektowana g³êboko æ wyrobiska przekracza 30
rganowi nadzoru górniczego w³a ciwemu w odniesieniu do kopalin podstawowych;
4) zagospodarowania kopaliny wydobytej lub wydobywaj¹cej siê samoistnie w czasie wyk
onywania tych prac;
5) ustanowienia kierownika robót geologicznych.
Nb 825
Prawo do wykonywania prac geologicznych nie jest prawem podmiotowym, lecz uprawn
ieniem objêtym tre ci¹ prawa w³asno ci. Powy¿sze uprawnienie przys³uguje Skarbowi Pañstwa,
lowi nieruchomo ci
STRONA 680
gruntowej b¹d podmiotom niektórych praw pochodz¹cych od tej w³asno ci (np. u¿ytkownikowi g
zemu- zob. A. Strzêpka, w: Prawo, s. 136).
Nb 826
Podstawowym obowi¹zkiem zamawiaj¹cego jest ustanowienie inspektora nadzoru, odebrani
e sporz¹dzonej przez wykonawcê dokumentacji geologicznej oraz zap³ata umówionego wynagro
dzenia. Obowi¹zkiem zamawiaj¹cego jest ponadto zwrot kosztów naprawy niezawinionych sz
kód. Koszty te nie mieszcz¹ siê w ramach wynagrodzenia.
Nb 827
Zamawiaj¹cy i wykonawca ponosiæ bêd¹ odpowiedzialno æ za niewykonanie lub nienale¿yte wykon
e umowy na zasadach ogólnych, okre lonych w przepisach art. 471 i nast. KC, tj. za s
zkodê wyrz¹dzon¹ niewykonaniem lub nienale¿ytym wykonaniem swojego zobowi¹zania, chyba ¿e n
ewykonanie lub nienale¿yte wykonanie jest nastêpstwem okoliczno ci, za które strona odpo
wiedzialno ci nie ponosi. W oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego, dotycz¹ce umowy o
dzie³o, przyjmuj¹cy zamówienie ma obowi¹zek wykonania dzie³a, które bêdzie odpowiedniej jak
Zgodnie z art. 636 § I KC, je¿eli wykonawca wykonuje dzie³o w sposób wadliwy albo sprze
czny z umow¹, zamawiaj¹cy mo¿e wezwaæ go do zmiany sposobu wykonania dzie³a i wyznaczyæ mu
tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym up³ywie wyznaczonego terminu zamawia
j¹cy mo¿e od umowy odst¹piæ albo powierzyæ poprawienie lub dalsze wykonanie dzie³a innej os
bie na koszt i ryzyko przyjmuj¹cego zamówienie.
Nb 828
Wykonawca prac geologicznych odpowiada za wady dzie³a wed³ug zasad okre lonych w przep
isach o rêkojmi przy sprzeda¿y z zastrze¿eniem rozwi¹zañ szczegó³owych (art. 638 KC -zob. J
. Strzêpka, w: Prawo, s. 163). Poniewa¿ dzie³o jest wiadczeniem oznaczonym co do to¿samo c
, zamawiaj¹cemu nie przys³uguje roszczenie o wydanie innego przedmiotu. Przyjmuj¹cy za
mówienie (wykonawca) nie odpowiada za wady, je¿eli zamawiaj¹cy wiedzia³ o nich w chwili
odebrania dzie³a (art. 557 KC). Roszczenia wynikaj¹ce z umowy o dzie³o przedawniaj¹ siê z
up³ywem dwóch lat od dnia oddania dzie³a, a je¿eli dzie³o nie zosta³o oddane od dnia, w któ
zgodnie z umow¹ mia³o byæ oddane (art. 643 KC). Roszczenia z tytu³u rêkojmi za wady dzie³a
wygasaj¹ po up³ywie termi-
STRONA 681
nów okre lonych w przepisach o sprzeda¿y (art. 638 i 568 KC). Przepisy te bêd¹ mia³y zastos
wanie do kwestii odpowiedzialno ci stron z tytu³u umowy o prace geologiczne.
II. Umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne
1. Definicja umowy
Nb 829
Ustawa z 17.5.1989 r. -Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jedn. Dz.U. z 20
00 r. Nr 100, poz. 1086 ze zm.), ustawa -Prawo budowlane, wydawane na podstawie
tych przepisów akty prawne oraz przepisy Kodeksu cywilnego stanowi¹ podstawê prawn¹ zawi
erania umów o roboty geodezyjno-karto graficzne.
W umowie o roboty geodezyjno-kartograficzne wykonawca zobowi¹zuje siê przeprowadziæ dl
a zamawiaj¹cego roboty geodezyjne oraz opracowaæ na tej podstawie dokumentacjê kartogr
aficzn¹ okre lonego terenu, a zamawiaj¹cy zobowi¹zuje siê do odebrania tej dokumentacji i
zap³acenia wynagrodzenia oraz zwrócenia kosztów i naprawienia niezawinionych szkód (J A.
Strzêpka, w: Prawo, s. 179; K. Kruczalak, Umowy, s. 77).
2. Przedmiot umowy
Nb 830
Prawo geodezyjne i kartograficzne wprowadza definicjê prac geodezyjnych i kartogra
ficznych. Zgodnie z tre ci¹ art. 2 pkt 1 i 2, przez pojêcie prac geodezyjnych rozwinie
siê projektowanie i wykonywanie pomiarów geodezyjnych, wykonywanie zdjêæ lotniczych, do
konywanie obliczeñ, sporz¹dzanie i przetwarzanie dokumentacji geodezyjnej, a tak¿e zak³a
danie i aktualizacjê baz danych, pomiary i opracowania fotogrametryczne, grawimetr
yczne, magnetyczne i astronomiczne, zwi¹zane z realizacj¹ zadañ w dziedzinie geodezji
i kartografii oraz krajowego systemu informacji o terenie. Do czynno ci geodezyjny
ch nale¿y tak¿e ewidencja gruntów, rozgraniczanie nieruchomo ci, prowadzenie klasyfikacj
i gleboznawczej oraz zak³adanie i dokumentacja katastru uzbrojenia terenu (rozp. M
in. Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z 21.2.1995 r. w sprawie rodzaju i za
kresu opracowali geodezyjno-kartograficznych oraz czynno ci geodezyjnych obowi¹zuj¹cyc
h w budownictwie, Dz.U. Nr 25, poz. 133 -wydane na podstawie art. 43 ust. 4 PrBu
dU).
Pracê kartograficzn¹ stanowi natomiast opracowywanie, merytoryczne i techniczne reda
gowanie map i opracowañ pochodnych oraz ich reprodukowanie. Podstawê do wykonania pr
ac geodezyjnych i kartograficznych stanowi¹ osnowy geodezyjne opracowane w pañstwowy
m systemie odniesieñ przestrzennych.
STRONA 682
Dokumentacja geodezyjno-kartograficzna stanowi dane wyj ciowe do wykonania w przys
z³o ci projektu budowlanego. Dokumentacja ta jest wykonywana na podstawie uprzednio
przeprowadzonych pomiarów terenów inwestycji. Stanowi je przede wszystkim mapa fizjo
graficzna tego terenu uwzglêdniaj¹ca nie tylko granice i obszar terenu, ale równie¿ i je
go ukszta³towanie. Szczegó³owe wymagania dotycz¹ce dokumentacji geodezyjno-kartograficzn
ej, w tym w szczególno ci map na cele projektowe i geodezyjnego opracowania projektu
zagospodarowania terenu okre la rozp. z 21.2.1995 r. Dotyczy to jednak jedynie ob
iektów budowlanych wymagaj¹cych pozwolenia na budowê (l. Weiss, R. Jaruga, Inwestycje,
s. 160-161). Zgodnie z tre ci¹ tego rozporz¹dzenia, roboty geodezyjne s¹ niezbêdne na cel
e projektowania w fazie poprzedzaj¹cej realizacjê inwestycji jak te¿ w toku jej realiz
acji i po jej zakoñczeniu. Opracowania geodezyjno-kartograficzne na cele projektow
e obejmuj¹ swoim zakresem przygotowanie dokumentacji geodezyjnej niezbêdnej do wykon
ania projektu budowlanego.
Nb 831
Zgodnie z przepisem art. 43 ust. l PrBudU, wszystkie obiekty budowlane wymagaj¹ce
pozwolenia na budowê, podlegaj¹ wyznaczeniu geodezyjnemu w terenie, a po ich wybudow
aniu -geodezyjnej inwentaryzacji powykonawczej, obejmuj¹cej po³o¿enie ich na gruncie.
Je¿eli obiekty lub ich elementy bêd¹ ulegaæ zakryciu, to inwentaryzacja powinna byæ wykona
na przed zakryciem (art. 43 ust. 3). Pozwolenie na budowê jest decyzj¹ administracyj
n¹ wydan¹ na podstawie przepisów prawa budowlanego przez w³a ciwy terytorialnie organ nadz
oru budowlanego. W³a ciwy organ mo¿e na³o¿yæ obowi¹zek stosowania przepisu art. 43 ust. l r
w stosunku do obiektów budowlanych wymagaj¹cych zg³oszenia (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne,
R.6.2b.l, s. 2).
Rozp. z 21.2.1995 r. okre la szczegó³owy zakres prac geodezyjnych, o których mowa w art.
43 PrBudU. Zgodnie zatem z tre ci¹ § 12 ust. l, czynno ci geodezyjne w toku budowy obej
muj¹:
l) geodezyjn¹ obs³ugê budowy i monta¿u obiektu budowlanego,
2) pomiary przemieszczeñ obiektu i jego pod³o¿a oraz pomiary odkszta³ceñ obiektu,
3) geodezyjn¹ inwentaryzacjê powykonawcz¹ obiektów lub elementów obiektów, o których mowa w
t. 43 ust. 3 PrBudU.
Czynno ci okre lone w ust. l pkt l i 2 s¹ wykonywane, je¿eli s¹ przewidziane w projekcie b
udowlanym lub na wniosek uczestnika procesu budowlanego.
3. Charakter umowy
Nb 832
Zobowi¹zanie wykonawcy ma charakter zobowi¹zania rezultatu, gdy¿ przedmiotem ³¹cz¹cego stro
y stosunku obligacyjnego jest okre lony wynik prac. Do istoty umowy o roboty geode
zyjno-kartograficzne nale¿y zaliczyæ zobowi¹zanie wykonawcy do wykonania okre lonego rez
ultatu
STRONA 683
(dokumentacja) z jednej strony i zobowi¹zanie do zap³aty przez .zamawiaj¹cego okre loneg
o umow¹ wynagrodzeni z drugiej (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.2b.l, s. 2).
Umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne jest umow¹ nienazwan¹, tzn. t¹, która nie jest
regulowana przepisami. Umowê tê mo¿emy ponadto zaliczyæ do umów, które charakteryzuj¹ siê t
tylko niektóre jej fragmenty mo¿na przyporz¹dkowaæ okre lonemu typowi umowy (zawiera w sob
ie elementy kilku umów). Umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne zawiera w sobie
elementy umowy o dzie³o (art. 627-646 KC) i umowy o roboty budowlane (art. 647-658
KC), ale jednak nie powinna byæ z nimi uto¿samiana.
Umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne ma charakter umowy konsensualnej, gdy¿ do
chodzi do skutku przez zgodne o wiadczenie woli stron -consensus -co wystarczy do
zawarcia tej umowy. Umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne jest umow¹ odp³atn¹. Ma c
harakter dwustronnie zobowi¹zuj¹cy, gdy¿ obowi¹zek spe³nienia wiadczenia ci¹¿y na obydwu s
ch umowy. wiadczeniu jednej strony ma odpowiadaæ ekwiwalentno æ drugiej strony czynno ci.
Umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne jest umow¹ wzajemn¹ (art. 487-497 KC), gdy¿
obie strony zobowi¹zuj¹ siê w taki sposób, i¿ wiadczenie jednej z nich
jest odpowiednikiem wiadczenia drugiej. Umowa taka charakteryzuje siê równowag¹ wiadczeñ
a¿dej ze stron.
Umowê o roboty geodezyjno-kartograficzne mo¿emy tak¿e zaliczyæ do umów handlowych, poniewa¿
wi¹¿e siê ona z profesjonalnym prowadzeniem przez wykonawcê dzia³alno ci gospodarczej w okr
onej formie (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.2b.l, s. 2).
Wyj¹tkowo prace geodezyjne i kartograficzne mog¹ wykonywaæ inne podmioty utworzone zgo
dnie z przepisami prawa, je¿eli przedmiot ich dzia³ania obejmuje prowadzenie tych pr
ac. W takim przypadku umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne nie bêdzie mia³a char
akteru umowy handlowej.
4. Strony umowy
Nb 833
Stronami umowy o roboty geodezyjno-kartograficzne s¹ wykonawca i zamawiaj¹cy. Wykona
wc¹ jest podmiot zobowi¹zuj¹cy siê do przeprowadzenia dla zamawiaj¹cego robót geodezyjnych
raz opracowania na tej podstawie dokumentacji kartograficznej okre lonego terenu.
Jak ju¿ stwierdzono, zgodnie z art. 11 PrGeodU, prace geodezyjne i kartograficzne
mog¹ wykonywaæ podmioty prowadz¹ce dzia³alno æ gospodarcz¹,
STRONA 684
a tak¿e inne jednostki organizacyjne utworzone zgodnie z przepisami prawa, je¿eli pr
zedmiot dzia³alno ci gospodarczej obejmuje ich prowadzenie.
Prawo geodezyjne i kartograficzne w rozdziale 8 okre la uprawnienia zawodowe do wy
konywania samodzielnych funkcji w dziedzinie geodezji i kartografii. Niezbêdne jes
t posiadanie przez wykonawcê uprawnieñ zawodowych do (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6
.2b.l, s. 3):
1) kierowania pracami geodezyjnymi i kartograficznymi, podlegaj¹cymi zg³oszeniu do p
añstwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego (zbiór map oraz materia³ów fotogrametr
ycznych, teledetekcyjnych, rejestrów, wykazów, katalogów danych geodezyjnych i kartogr
aficznych) oraz sprawowania nad nimi bezpo redniego nadzoru;
2) wykonywania czynno ci rzeczoznawcy z zakresu prac geodezyjnych i kartograficzny
ch, podlegaj¹cych zg³oszeniu do pañstwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego;
3) pe³nienia funkcji inspektora nadzoru z zakresu geodezji i kartografii;
4) wykonywania czynno ci technicznych i administracyjnych zwi¹zanych z rozgraniczeni
em nieruchomo ci (rozgraniczenie nieruchomo ci ma na celu ustalenie przebiegu ich gr
anic przez okre lenie po³o¿enia punktów i linii granicznych, utrwalenie tych punktów znaka
mi granicznymi na gruncie oraz sporz¹dzenie odpowiednich dokumentów; rozgraniczenia
dokonuj¹ wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast oraz -w wypadkach okre lonych w us
tawie -s¹dy);
5) wykonywania prac geodezyjnych i kartograficznych niezbêdnych do dokonania wpisów
w ksiêgach wieczystych oraz prac, w wyniku których mog³oby nast¹piæ zagro¿enie dla zdrowia
¿ycia ludzkiego.
Kryteria dla osób ubiegaj¹cych siê o uzyskanie uprawnieñ zawodowych okre la art. 11. S¹ to
.in.: kryteria dotycz¹ce wykszta³cenia, praktyki zawodowej, znajomo ci przepisów z zakre
su geodezji i kartografii
oraz nienaganna opinia zawodowa.
Na terenach zamkniêtych, nale¿¹cych do jednostek organizacyjnych podleg³ych Ministrom: O
brony Narodowej, Sprawiedliwo ci i Spraw Wewnêtrznych, prace geodezyjne mog¹ byæ wykonyw
ane tylko przez wykonawców dzia³aj¹cych na ich zlecenie lub za ich zgod¹. Zamawiaj¹cym jes
t podmiot zobowi¹zuj¹cy siê do odebrania dokumentacji i zap³acenia wynagrodzenia. Forma
organizacyjna zamawiaj¹cego mo¿e byæ dowolna. Mo¿e to byæ zatem osoba fizyczna, osoba praw
na, a tak¿e handlowa spó³ka osobowa.
5. Zawarcie umowy
Nb 834
Zawarcie umowy o roboty geodezyjno-kartograficzne nie jest uregulowane w sposób sz
czególny, wiêc maj¹ tu zastosowanie ogólne zasady KC (art. 78-81). O zawarciu umowy decy
duje zgodne o wiadczenie woli stron uczestnicz¹cych w zaci¹ganym zobowi¹zaniu. Do umowy
o roboty
STRONA 685
geodezyjno-kartograficzne odnosiæ siê bêd¹ w szczególno ci przepisy KC dotycz¹ce np. czynno
rawnych (art. 56 i nast.), wad o wiadczenia woli (art. 82-88), warunku, terminu, p
rzedstawicielstwa (art 98-111),jak równie¿ reguluj¹ce swobodê zawierania umów (art. 353\1)
.
Do sposobu zawarcia umowy o roboty geodezyjno-kartograficzne bêd¹ mia³y zastosowanie p
rzepisy art. 66-72 KC, reguluj¹ce kwestie zawierania umów na drodze rokowañ (art. 71-7
2 KC) oraz na drodze przetargu (art. 701-704 KC).
Nb 835
Og³oszenie przetargu jest czêsto spotykan¹ form¹ zawarcia umowy o roboty geodezyjno-kart
ograficzne. Przetarg mo¿e byæ ustny lub pisemny. Mo¿e byæ nieograniczony lub ograniczony
(skierowany do okre lonego krêgu odbiorców). Og³oszenie o przetargu podaje siê do publicz
nej wiadomo ci, np. w prasie lub w inny sposób zwyczajowo przyjêty.
W przetargu mog¹ z regu³y braæ udzia³ podmioty, które wp³aci³y okre lone wadium.
Nb 836
Strony umowy o roboty geodezyjno-kartograficzne mog¹ zawrzeæ umowê przedwstêpn¹ (art. 389-
390 KC). Celem umowy przedwstêpnej jest przygotowanie zawarcia w przysz³o ci okre lonej
umowy zwanej przyrzeczon¹ lub stanowcz¹. Do wa¿no ci tej umowy niezbêdne jest okre lenie is
otnych postanowieñ umowy, która ma byæ zawarta w przysz³o ci, oraz terminu, w ci¹gu którego
winno doj æ do zawarcia przyrzeczonej umowy.
Nb 837
Zgodnie z obowi¹zuj¹c¹ zasad¹ swobody zawierania umów (art. 353\1 KC), strony zawieraj¹ce
mowê mog¹ u³o¿yæ stosunek prawny wed³ug swojego uznania, byleby jego tre æ lub cel nie sprz
a³y siê w³a ciwo ci (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom wspó³¿ycia spo³ecznego. Umowa m
zostaæ zawarta w formie dowolnej. W praktyce jednak umowa o roboty geodezyjno-kar
tograficzne zawierana jest w formie pisemnej. Z braku szczegó³owych regulacji prawny
ch do umowy o roboty geodezyjno-kartograficzne nale¿y odnie æ art. 75 KC, stanowi¹cego, ¿e
czynno æ prawna obejmuj¹ca rozporz¹dzanie prawem, którego warto æ przekracza 2000 z³, jak
zynno æ prawna, z której wynika zobowi¹zanie do wiadczenia warto ci przenosz¹cej 2000 z³,
ny byæ po wiadczone pismem. Z regu³y warto æ przedmiotu umowy o prace geodezyjno-kartograf
iczne przekracza warto æ 2000 z³otych, st¹d w³a ciwe jest pos³u¿enie siê tym przepisem Kode
ilnego. Niezachowanie formy pisemnej powoduje niemo¿no æ wykorzystania w sporze przed
s¹dem ani dowodu ze wiadków, ani z przes³uchania stron na okoliczno æ zawarcia umowy (art.
74 KC).
STRONA 686
W celu zachowania zasady pewno ci obrotu gospodarczego umowy o dzie³o (a w przypadku
umów o roboty geodezyjno-kartograficzne przepisy te maj¹ odpowiednio zastosowanie)
powinny byæ zawierane w formie pisemnej.
Nb 838
Zmiana umowy o roboty geodezyjno-kartograficzne mo¿e byæ dokonana w ka¿dym czasie jej
trwania za obopóln¹ zgod¹ stron. Poniewa¿ jest regu³¹, i¿ umowa ta ma formê pisemn¹, to -zg
brzmieniem art. 77 KC -jej uzupe³nianie, zmiana albo rozwi¹zanie za zgod¹ stron, jak
równie¿ odst¹pienie od niej powinno byæ stwierdzone pismem na cele dowodowe. Je¿eli umowa ³
a strony zawiera³a w swojej tre ci rygor niewa¿no ci, to zmiana umowy powinna byæ dokonana
w zastrze¿onej formie (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.2b.l, s. 2). Nale¿y jednak pa
miêtaæ, ¿e nie zawsze zmiana taka mo¿e byæ mo¿liwa, np. ze wzglêdu na zaawansowanie w wykon
u przedmiotu umowy. Stosunek prawny, jakim jest umowa o roboty geodezyjno-kartog
raficzne, tworzy zobowi¹zanie podlegaj¹ce ogólnym zasadom wygasania zobowi¹zañ. Ustanie um
owy mo¿e nast¹piæ w nastêpuj¹cych przypadkach:
l) po wykonaniu umowy zgodnie z tre ci¹ zobowi¹zania (odebranie dzie³a przez zamawiaj¹cego
bez zastrze¿eñ),
2) rozwi¹zania umowy za porozumieniem stron,
3) up³ywu czasu, na jaki umowa by³a zawarta,
4) odst¹pienia od umowy,
5) wypowiedzenia umowy.
Nb 839
Do momentu zakoñczenia wykonania dzie³a zamawiaj¹cy mo¿e w ka¿dej chwili od umowy odst¹piæ,
umówione wynagrodzenie. Zamawiaj¹cy mo¿e odliczyæ to, co wykonawca zaoszczêdzi³ z powodu n
ewykonania dzie³a (art. 644 KC). Je¿eli wykonawca opó nia rozpoczêcie dzie³a lub jego wykon
nie tak dalece, ¿e nie jest prawdopodobne, ¿eby zdo³a³ je ukoñczyæ w czasie umówionym, zama
j¹cy mo¿e bez wyznaczonego terminu dodatkowego od umowy odst¹piæ jeszcze przed up³ywem ter
minu do wykonania dzie³a (art. 635 KC). Je¿eli wykonawca wykona dzie³o w sposób wadliwy
albo sprzeczny z umow¹, zamawiaj¹cy mo¿e wezwaæ go do zmiany sposobu wykonania dzie³a i wy
znaczyæ mu w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym up³ywie wyznaczonego termi
nu zamawiaj¹cy mo¿e od umowy odst¹piæ albo powierzyæ poprawienie lub dalsze wykonanie dzie³
innej osobie na koszt i niebezpieczeñstwo wykonawcy (art. 636 § l KC). Je¿eli w czasi
e wykonywania dzie³a zajdzie konieczno æ przeprowadzenia dodatkowych prac wcze niej nie
STRONA 687
przewidzianych (art. 630 KC) lub nast¹pi³a wskutek zarz¹dzenia w³a ciwego organu pañstwoweg
zmiana cen lub stawek wykorzystywanych przy rozliczaniu kosztorysowym (art. 629
KC) uzasadniaj¹ca znaczne podwy¿szenie wynagrodzenia kosztorysowego, zamawiaj¹cy mo¿e o
d umowy odst¹piæ. Powinien jednak uczyniæ to niezw³ocznie i zap³aciæ wykonawcy odpowiedni¹
onego wynagrodzenia (art. 631 KC).
Nb 840
Przepisy dotycz¹ce ustania umowy w przypadku umów o dzie³o, jak te¿ reguluj¹ce wykonanie i
skutki niewykonania zobowi¹zañ (art. 487-497 KC) bêd¹ mia³y zastosowanie tak¿e do umowy o
oboty geodezyjno-kartograficzne.
7. Wykonanie umowy
Nb 841
Stosownie do art. 354 KC, wykonanie umowy przez strony powinno nast¹piæ zgodnie z tr
e ci¹ praw i obowi¹zków, w sposób odpowiadaj¹cy ich celom spo³eczno-gospodarczym, zasadom w
spo³ecznego, a tak¿e ustalonym w tym zakresie zwyczajom (art. 56 KC). Ponadto wykon
awca wykonuj¹cy samodzielne funkcje w dziedzinie geodezji i kartografii jest zobow
i¹zany wykonywaæ swoje zadania z nale¿yt¹ staranno ci¹, zgodnie z zasadami wspó³czesnej wie
echnicznej i obowi¹zuj¹cymi przepisami prawa.
Wykonanie umowy o roboty geodezyjno-kartograficzne, podobnie jak wykonanie ka¿dej
umowy, zale¿y od tre ci praw i obowi¹zków, które na drodze tej czynno ci strony same wykreo
a³y, b¹d które wynikaj¹ z ustawy, zasad wspó³¿ycia spo³ecznego i z ustalonych zwyczajów. U
ty geodezyjno-kartograficzne strony powinny wykonaæ zgodnie z tre ci¹ ³¹cz¹cego je zobowi¹z
a, przy do³o¿eniu nale¿ytej staranno ci ocenianej z uwzglêdnieniem zawodowego charakteru d
zia³alno ci z racji tego, i¿ wykonawc¹ jest przedsiêbiorca w rozumieniu ustawy -Prawo dzia³
lno ci gospodarczej (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.2b.l, s. 4).
Nb 842
Przekazanie zamawiaj¹cemu ustalonego w umowie przedmiotu odbioru po sprawdzeniu je
go nale¿ytego wykonania odbywa siê w trybie odbioru. Przedmiotem odbioru s¹ roboty objêt
e umow¹ lub ich czê æ okre lona w umowie i obejmuje on:
l) sprawdzenie zgodno ci wykonania robót z umow¹ i zatwierdzonymi projektami,
2) ustalenie ilo ci robót.
Wykonawca zg³asza zamawiaj¹cemu datê gotowo ci robót do odbioru. Je¿eli odbiór zostanie dok
ny w terminie, to uznaje siê za dzieñ wykonania umowy datê zakoñczenia czynno ci odbioru.
Je¿eli odbiór robót
STRONA 688
nast¹pi po terminie, to za dzieñ wykonania umowy uwa¿a siê zg³oszony dzieñ gotowo ci robót
bioru. Z czynno ci odbioru sporz¹dzany jest protokó³, który powinien zawieraæ ustalenia dok
nane w toku odbioru (J. A. Strzêpka, w: Prawo, s. 181-182).
Nb 843
Podstawowym obowi¹zkiem wykonawcy jest przeprowadzenie dla zamawiaj¹cego robót geodezy
jnych oraz opracowanie na tej podstawie dokumentacji kartograficznej. Wykonawca
jest ponadto zobowi¹zany zg³osiæ do G³ównego Geodety Kraju (w zakresie zasobu centralnego)
, marsza³ków województw (w zakresie zasobów wojewódzkich) oraz starostów (w zakresie zasobó
owiatowych) prace przed przyst¹pieniem do ich wykonania. Je li strony nie postanowi³y
inaczej, wykonawca jest zobowi¹zany do prowadzenia dziennika robót.
Zgodnie z art. 13 PrGeodU, wykonawca jest uprawniony do:
1) wstêpu na dany grunt i do obiektów budowlanych oraz dokonywania tam niezbêdnych czy
nno ci zwi¹zanych z wykonywanymi pracami;
2) dokonywania w niezbêdnym zakresie przecinek drzew i krzewów;
3) nieodp³atnego umieszczania na gruntach i obiektach budowlanych znaków geodezyjnyc
h, grawimetrycznych i magnetycznych oraz urz¹dzeñ zabezpieczaj¹cych te znaki;
4) umieszczania na gruntach i obiektach budowlanych budowli triangulacyjnych.
W³a ciciel lub inny podmiot w³adaj¹cy nieruchomo ci¹ s¹ obowi¹zani umo¿liwiæ wykonawcy wyko
ych uprawnieñ.
Nb 844
Podstawowym obowi¹zkiem zamawiaj¹cego jest odebranie dokumentacji i zap³acenie wynagro
dzenia. Ponadto na zamawiaj¹cym ci¹¿y obowi¹zek dostarczenia niezbêdnych materia³ów oraz od
ru robót w terminie. Zamawiaj¹cy jest uprawniony do przegl¹dania dziennika robót, kontro
lowania postêpu i jako ci robót oraz wpisywania swych uwag, które wi¹¿¹ wykonawcê w granica
owy. Wykonawca otrzymuje wynagrodzenie rycza³towe lub kosztorysowe (por. uwagi zaw
arte przy umowie o prace geologiczne -Nb. 822).
Nb 845
Skutki niewykonania lub nienale¿ytego wykonania umowy o roboty geodezyjne i kartog
raficzne okre laj¹ przepisy ogólne. Zgodnie z art. 16 ust. l PrGeodU, szkody wyrz¹dzone
w zwi¹zku z wykonywaniem prac geodezyjnych i kartograficznych podlegaj¹ naprawieniu
na zasadach okre lonych w KC.
STRONA 689
Skutki niewykonania lub nienale¿ytego wykonania umowy wzajemnej okre laj¹ przepisy ogóln
e (art. 471 KC i nast.), reguluj¹ce ogólne zasady odpowiedzialno ci umownej.
W przypadku gdy strony zawar³y umowê przedwstêpn¹, a umowa przyrzeczona nie dosz³a do skut
ku, obydwie strony mog¹ ponosiæ odpowiedzialno æ kszta³towan¹ w granicach ujemnego interesu
stron. Strona poszkodowana mo¿e zatem dochodziæ naprawienia szkody (art. 390-391 KC)
.
Nb 846
Strony ponosz¹ tak¿e odpowiedzialno æ w przypadku bezzasadnego (zawinionego) odst¹pienia o
d zawartej umowy o roboty geodezyjno -kartograficzne.
Zamawiaj¹cy ma prawo do odst¹pienia od umowy, je¿eli wykonawca wykonuje dzie³o w sposób wa
dliwy albo sprzeczny z umow¹, tzn. wady dzie³a s¹ istotne lub nie dadz¹ siê usun¹æ. Zgodnie
art. 636 § l KC, je¿eli wykonawca wykonuje dzie³o w sposób wadliwy albo sprzeczny z umow¹,
zamawiaj¹cy mo¿e wezwaæ go do zmiany sposobu wykonania dzie³a i wyznaczyæ mu w tym celu o
dpowiedni termin. Po bezskutecznym up³ywie wyznaczonego terminu zamawiaj¹cy mo¿e od um
owy odst¹piæ albo powierzyæ poprawienie lub dalsze wykonanie dzie³a innej osobie na kosz
t i niebezpieczeñstwo wykonawcy. Odst¹pienie od umowy jest niemo¿liwe, je¿eli wady s¹ niei
stotne (art. 637 § 2 KC). W braku odmiennych uregulowañ dotycz¹cych rêkojmi przy umowie
o dzie³o stosuje siê odpowiednie przepisy o rêkojmi przy sprzeda¿y (art. 638 KC).
Nb 847
Wykonawca robót geodezyjno-kartograficznych jest odpowiedzialny wobec zamawiaj¹cego,
je¿eli wykonany przedmiot umowy ma wady zmniejszaj¹ce jego warto æ lub u¿yteczno æ ze wzgl
a cel okre lony w umowie albo wynikaj¹cy z okoliczno ci lub z przeznaczenia rzeczy, al
bo je¿eli rzecz nie ma w³a ciwo ci, o których istnieniu zapewni³ zamawiaj¹cego, albo je¿eli
z zosta³a wydana zamawiaj¹cemu w stanie niezupe³nym (art. 556 § l KC). Z punktu widzenia
odpowiedzialno ci wykonawcy istotny jest odbiór przedmiotu wiadczenia. W dokumencie
odbioru zamawiaj¹cy przyjmuje wiadczenie, potwierdzaj¹c w ten sposób fakt, i¿ jest ono wy
konane zgodnie z umow¹ i zwalnia wykonawcê z wykonywanego wiadczenia. Odbiór powoduje w
yga niêcie zobowi¹zania. Wraz z odbiorem robót przez zamawiaj¹cego powstaje ustawowa odpow
iedzialno æ wykonawcy z tytu³u rêkojmi za wady. Zamawiaj¹cy mo¿e odmówiæ przyjêcia wiadcze
j¹æ je z zastrze¿eniem usuniêcia wad, usterek, niezupe³no ci, mo¿e przyj¹æ wiadczenie z za
STRONA 690
obni¿enia warto ci wiadczenia wzajemnego. Po odbiorze robót geodezyjnych i kartograficz
nych wykonawca odpowiada z tytu³u rêkojmi tylko za wady, o których zamawiaj¹cy nie wiedz
ia³ przy odbiorze (art. 557 KC). Ponadto wykonawca odpowiada tylko za wady, które po
wsta³y z przyczyn tkwi¹cych ju¿ poprzednio w oddanych przedmiotach (art. 559 KC). Poni
ewa¿ dzie³o jest wiadczeniem oznaczonym co do to¿samo ci, zamawiaj¹cemu nie przys³uguje ro
zenie o wydanie innego przedmiotu -art. 561 § l KC nie bêdzie mia³ tutaj zastosowania
(D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.2b.2, s. 3).
Odpowiedzialno æ z tytu³u rêkojmi za wady fizyczne robót geodezyjnych i kartograficznych (
art. 638 w zw. z art. 568 § l KC) trwa l rok, licz¹c od dnia odbioru robót. Termin ten
nie dotyczy robót geodezyjnych i kartograficznych wchodz¹cych w sk³ad dokumentacji pr
ojektowej. Zgodnie z tre ci¹ art. 558 KC, odpowiedzialno æ z tytu³u rêkojmi za wady fizyczn
robót geodezyjnych i kartograficznych pozostaje w cis³ym zwi¹zku z wyga niêciem odpowiedz
alno ci projektanta z tytu³u rêkojmi za wady dokumentacji projektowej (J. A. Strzêpka, w
: Prawo, s. 189-192).
III. Umowa o prace projektowe
l. Definicja umowy
Nb 848
Problematykê dzia³alno ci projektowej reguluj¹ przepisy ustawy -Prawo budowlane (oraz wy
dane na podstawie art. 34 ust. 6 PrBudU rozp. Min. Spraw Wewnêtrznych i Administra
cji z 3.11.1998 r. w sprawie szczegó³owego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz.
U. Nr 140, poz. 906). Zarz¹dzenie to okre la szczegó³owy zakres i formê projektu budowlan
ego, który stanowi podstawê do wydania decyzji o pozwoleniu na budowê. Zarz¹dzenie dotyc
zy wy³¹cznie dokumentacji stanowi¹cej projekt budowlany w rozumieniu PrBudU, sk³adanej p
rzez inwestora w postaci za³¹cznika do wniosku o wydanie decyzji o pozwolenie na bud
owê.
Projektowanie zaliczane jest do etapu procesu inwestycyjnego polegaj¹cego na przyg
otowaniu inwestycji. Celem tego etapu jest miêdzy innymi uzyskanie dokumentacji pr
ojektowej do realizacji zadania inwestycyjnego w przysz³o ci. Posiadanie dokumentacj
i projektowej przez inwestora (podmiot posiadaj¹cy niezbêdne rodki do realizacji inwe
stycji) jest niezbêdne do rozpoczêcia procesu budowlanego (I. Weiss, R. Jaruga, Inwe
stycje, s. 160).
STRONA 691
W umowie o prace projektowe wykonawca zobowi¹zuje siê do wykonania przewidzianych w
umowie prac, a zamawiaj¹cy (inwestor) zobowi¹zuje siê do ich odebrania i zap³aty okre lone
go wynagrodzenia.
Pierwsz¹ decyzj¹ wymagan¹ w procesie budowlanym jest decyzja o warunkach zabudowy i za
gospodarowania terenu (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.2c.l, s. I). Zgodnie z tre c
i¹ art. 34 ust. I PrBudU, projekt budowlany powinien spe³niaæ wymagania okre lone w decy
zji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, je¿eli jest ona wymagana zgodn
ie z przepisami o zagospodarowaniu przestrzennym. Z tre ci art. 39 ustawy z 7.7.19
94 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jedno Dz.U. z 1999 r. Nr 15, poz.
139 ze zm.) wynika, i¿ zmiana zagospodarowania terenu polegaj¹ca w szczególno ci na wyko
naniu, odbudowie, rozbudowie i nadbudowie obiektu budowlanego wymaga ustalenia w
arunków zabudowy i zagospodarowania terenu. Nie wymagaj¹ natomiast ustalenia warunków
zabudowy i zagospodarowania terenu roboty budowlane polegaj¹ce na modernizacji, re
moncie lub monta¿u, przebudowa oraz zmiana przeznaczenia budynku lub jego czê ci, je¿eli
nie powoduj¹ zmiany sposobu zagospodarowania terenu, oraz roboty nie wymagaj¹ce poz
wolenia na budowê (art. 29 PrBudU). We wszystkich zatem pozosta³ych przypadkach inwe
stor musi wyst¹piæ z wnioskiem o uzyskanie takiej decyzji. Decyzja o warunkach zabud
owy i zagospodarowania terenu jest wydawana na podstawie art. 40 ustawy o zagosp
odarowaniu przestrzennym. Decyzjê o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu w
ydaje wójt, burmistrz albo prezydent miasta, po uzyskaniu uzgodnieñ lub decyzji wyma
ganych ustaw¹ i przepisami szczególnymi. Wyj¹tek stanowi¹ tereny zamkniête, w rozumieniu p
rzepisów prawa budowlanego, gdy¿ decyzjê o warunkach zabudowy i zagospodarowania teren
u wydaje wojewoda, a w stosunku do morskich wód wewnêtrznych i morza terytorialnego
-decyzjê o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wydaje dyrektor w³a ciwego mie
jscowo urzêdu morskiego (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.2c.l, s. I; por. równie¿ B. Bo
dziony, R. Dziwiñski, P. Gniadzik, Nowe, s. 127-131).
2. Przedmiot umowy
Nb 849
Przedmiotem umowy o prace projektowe jest opracowanie projektu budowlanego oraz
z regu³y sprawowanie nadzoru autorskiego (J. A. Strzêpka, w: Prawo, s. 219). Do prac
projektowych zalicza siê tak¿e opracowanie dokumentacji w stadiach poprzedzaj¹cych op
racowanie projektu budowlanego, np. projekt technologiczny. Umowa o prace projek
towe mo¿e obejmowaæ projektowanie ca³ej inwestycji lub np. ograniczaæ siê tylko do pewnych
etapów projektowania. Projekt budowlany musi byæ opracowany dla wszystkich inwestyc
ji budowlanych, które wymagaj¹ pozwolenia na budowê. Tak¿e dla pozosta³ych inwestycji wyma
gana jest uproszczona dokumentacja projektowa (art. 30 w zw. z art. 29 PrBudU).
Zakres i tre æ projektu budowlanego powinny byæ dostosowane do specyfiki i charakteru
obiektu oraz stopnia skomplikowania robót budowla-
STRONA 692
-nych. Oceny takiej powinien dokonaæ zarówno autor projektu, jak te¿ organ wydaj¹cy pozw
olenie na budowê.
Zgodnie z tre ci¹ art. 34 ust. 3 pkt 1 i 2, projekt budowlany sk³ada siê z dwóch czê ci: pr
ktu zagospodarowania dzia³ki lub terenu oraz projektu architektoniczno-budowlanego
. Projekt zagospodarowania dzia³ki lub terenu sporz¹dzony na aktualnej mapie powinie
n obejmowaæ: okre lenie granic dzia³ki lub terenu, usytuowanie, obrys i uk³ady istniej¹cyc
h i projektowanych obiektów budowlanych, sieci uzbrojenia terenu, sposób doprowadzan
ia lub oczyszczania cieków, uk³ad komunikacyjny i uk³ad zieleni, ze wskazaniem charakte
rystycznych elementów, wymiarów, rzêdnych i wzajemnych odleg³o ci obiektów, w nawi¹zaniu do
tniej¹cej i projektowanej zabudowy terenów s¹siednich. Projekt architektoniczno-budowl
any powinien okre laæ funkcjê, formê i konstrukcjê obiektu budowlanego, jego charakterysty
kê energetyczn¹ i ekologiczn¹ oraz proponowane niezbêdne rozwi¹zania techniczne, a tak¿e ma
eria³owe, ukazuj¹ce zasady nawi¹zania do otoczenia.
Ponadto art. 34 ust. 3 pkt 3 i 4 wymaga, aby stosownie do potrzeb projekt budowl
any zawiera³ o wiadczenia w³a ciwych jednostek organizacyjnych o zapewnieniu dostaw ener
gii, wody, ciep³a i gazu, odbioru cieków oraz warunków przy³¹czenia do sieci wodoci¹gowych
analizacyjnych, cieplnych, gazowych, elektroenergetycznych, telekomunikacyjnych
oraz dróg l¹dowych, a tak¿e w zale¿no ci od potrzeb nakazuje, aby projekt ten zawiera³ wyni
i badañ geologiczno-in¿ynierskich oraz geotechniczne warunki umiejscowienia (posadow
ienia) obiektów budowlanych. Dokumentacja geologiczna, geodezyjno-kartograficzna (
por. uwagi dotycz¹ce tych umów -Nb. 829) oraz decyzja o warunkach zabudowy i zagospo
darowania terenu stanowi¹ dane wyj ciowe do projektowania. Projekt zagospodarowania
dzia³ki lub terenu, jak te¿ projekt architektoniczno-budowlany sk³ada siê z dwóch czê ci: o
owej i rysunkowej (zob. rozp. Min. Spraw Wewnêtrznych i Administracji z 3.11.1998
r. w sprawie szczegó³owego zakresu i formy
projektu budowlanego).
Nb 850
Projekt budowlany podlega zatwierdzeniu w decyzji o pozwoleniu na budowê. Zgodnie
z art. 35 PrBudU, przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowê lub odrêbnej decyzji
o zatwierdzeniu projektu budowlane
go w³a ciwy organ sprawdza:
l) zgodno æ projektu zagospodarowania dzia³ki lub terenu z: miejscowymi planami zagosp
odarowania przestrzennego i wymaganiami ochrony rodowiska, wymaganiami decyzji o
warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, przepisami, w tym techniczno-budow
lanymi;
2) kompletno æ projektu budowlanego i posiadanie wymaganych opinii, uzgodnieñ, pozwoleñ
i sprawdzeñ;
3) wykonanie projektu przez osobê posiadaj¹c¹ wymagane uprawnienia budowlane;
4) zgodno æ projektu architektoniczno-budowlanego z przepisami, w tym techniczno-bud
owlanymi i obowi¹zuj¹cymi Polskimi Normami w zakresie okre lonym w art. 5 PrBudU.
STRONA 693
W przypadku stwierdzenia naruszenia art. 35 ust. l i 2 PrBudU w³a ciwy organ na drod
ze postanowienia nak³ada na przedstawiaj¹cego projekt obowi¹zek usuniêcia wskazanych nie
prawid³owo ci, okre laj¹c odpowiedni termin, a po jego bezskutecznym up³ywie wydaje decyzjê
o odmowie zatwierdzenia projektu i udzieleniu zgody na budowê. Decyzja o zatwierdz
eniu projektu budowlanego, na podstawie przepisu art. 34 ust. 5 PrBudU, jest wa¿na
przez czas w niej oznaczony, nie d³u¿ej jednak ni¿ rok. Zgodnie z art. 37 ust. 1 PrBu
dU, decyzja o pozwoleniu na budowê wygasa, je¿eli budowa nie zosta³a rozpoczêta przed up³y
wem dwóch lat od dnia, w którym decyzja ta sta³a siê ostateczna lub budowa zosta³a przerwa
na na czas d³u¿szy ni¿ dwa lata.
Nb 851
Inwestor mo¿e dodatkowo powierzyæ wykonawcy (jednostce projektowej) nadzór autorski (a
rt. 18 ust. 3 PrBudU). Obowi¹zek ustanowienia nadzoru autorskiego mo¿e równie¿ wynikaæ z p
ozwolenia na budowê (l. Weiss, R. Jaruga, Inwestycje, s. 161). Zgodnie z tre ci¹ art.
19 ust. l PrBudU, w³a ciwy organ mo¿e w decyzji o pozwoleniu na budowê na³o¿yæ na inwestora
owi¹zek zapewnienia nadzoru autorskiego, w przypadkach uzasadnionych wysokim stopn
iem skomplikowania obiektu lub robót budowlanych b¹d przewidywanym wp³ywem na rodowisko.
Nadzór autorski obejmuje m.in. (art. 20 ust. l pkt 4 PrBudU):
1) stwierdzenie w toku wykonywania robót budowlanych zgodno ci realizacji z projekte
m;
2) uzgadnianie mo¿liwo ci wprowadzania rozwi¹zañ zamiennych w stosunku do przewidzianych
w projekcie, zg³oszonych przez kierownictwo budowy lub inspektora nadzoru inwesto
rskiego;
3) uzupe³nienie szczegó³ów dokumentacji projektowej oraz wyja nienie wykonawcy w¹tpliwo ci
sta³ych w toku realizacji;
4) nadzór nad zgodno ci¹ rozwi¹zañ technicznych, materia³owych i u¿ytkowych z dokumentacj¹
ktow¹ i obowi¹zuj¹cymi przepisami w toku realizacji;
5) udzia³ w komisjach i naradach technicznych, uczestnictwo w rozruchu technologic
znym, odbiorze inwestycji i w czynno ciach maj¹cych na celu doprowadzenie do osi¹gniêcia
projektowanych zdolno ci produkcyjnych lub us³ugowych (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R
.6.2c.l, s. 4).
Uchylanie siê przez projektanta od podjêcia nadzoru autorskiego lub wykonywanie nied
bale obowi¹zków wynikaj¹cych z pe³nienia tego nadzoru mo¿e skutkowaæ zastosowaniem w stosun
u do niego przepisów art. 95 pkt 5 i art. 96 PrBudU, dotycz¹cych odpowiedzialno ci zaw
odowej osób wykonuj¹cych samodzielne funkcje techniczne w budownictwie (I. Weiss, R.
Jaruga, Inwestycje, s. 161).
STRONA 695
3. Charakter umowy
Nb 852
Umowa o prace projektowe jest umow¹ nienazwan¹. Oznacza to, i¿ obowi¹zuj¹ce przepisy nie o
kre laj¹ essentialia negotii (elementy przedmiotowo istotne), którym przedmiotowa umow
a mog³aby byæ w ca³o ci lub w czê ci przypisana. Umowa ta wykszta³ci³a siê w praktyce obrot
darczego. Mo¿emy j¹ zaliczyæ do umów tym siê charakteryzuj¹cych, ¿e tylko niektóre ich frag
mo¿na przyporz¹dkowaæ okre lonemu typowi umowy. Umowa o prace projektowe zawiera w sobi
e elementy kilku umów: umowy o dzie³o (627-646 KC) -w zakresie opracowania dokumenta
cji projektowej i umowy o wiadczenie us³ug (art. 750 KC w zw. z art. 734-751 KC; zo
b. £. Lapierre, Umowy, s. 30) -w zakresie nadzoru autorskiego. Przedmiotem umowy o
prace projektowe jest dzie³o (wykonanie dokumentacji projektowej) o charakterze n
iematerialnym, chocia¿ wyra¿one w postaci fizycznej (opisy, rysunki). Dzie³em jest zat
em okre lony rezultat pracy umys³owej w postaci koncepcji projektowej.
Zobowi¹zanie wykonawcy w zakresie opracowania projektu, uzupe³nienia i korygowania z
awartych w nim rozwi¹zañ ma charakter zobowi¹zania rezultatu, gdy¿ przedmiotem ³¹cz¹cego st
y stosunku obligacyjnego jest okre lony wynik prac. Zobowi¹zanie wynikaj¹ce z nadzoru
autorskiego
bêdzie mia³o natomiast charakter zobowi¹zania starannego dzia³ania (J. A. Strzêpka, w: Pra
wo, s. 222; M. Romanowski, Zobowi¹zania rezultatu i starannego dzia³ania, PPH 1997,
Nr 2, s. 20 i nast.).
Nb 853
Umowa o prace projektowe ma charakter umowy konsensualnej, gdy¿ dochodzi do skutku
przez zgodne o wiadczenie woli stron, co wystarczy do zawarcia tej umowy. Umowa o
prace projektowe jest umow¹ odp³atn¹. Ma charakter dwustronnie zobowi¹zuj¹cy, gdy¿ obowi¹z
spe³nienia wiadczenia ci¹¿y na obydwu stronach umowy. wiadczenie jednej strony ma nast¹pi
a odp³at¹ drugiej stronie czynno ci. Jest te¿ umow¹ wzajemn¹(art. 487--497 KC), gdy¿ obie s
ny zobowi¹zuj¹ siê w taki sposób, i¿ wiadczenie jednej z nich jest odpowiednikiem wiadcze
drugiej strony umowy. Umowa taka charakteryzuje siê równowag¹ wiadczeñ ka¿dej ze stron.
Umowê o prace projektowe mo¿emy tak¿e zaliczyæ do umów handlowych, poniewa¿ wi¹¿e siê ona z
4. Strony umowy
Nb 854
Stronami umowy o prace projektowe s¹: wykonawca zwany projektantem lub jednostk¹ pro
jektow¹ i zamawiaj¹cy (inwestor). Jednostk¹ pro-
STRONA 695
-jektow¹ jest podmiot dzia³aj¹cy na zasadach przewidzianych w ustawie o dzia³alno ci gospo
darczej. Forma organizacyjna jest dowolna, a wiêc mo¿e to byæ osoba fizyczna, handlowa
spó³ka osobowa, jak równie¿ osoba prawna (K. Kruczalak, Umowy, s. 80).
Prawo budowlane w art. 12 ust. I pkt I traktuje projektowanie, sprawdzanie proje
któw architektoniczno-budowlanych i sprawowanie nadzoru autorskiego jak samodzieln¹
funkcjê techniczn¹ w budownictwie (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.2c.l, s. I; por. rów
nie¿ B. Bodziany, R. Dziwiñski, P Gniadzik, Nowe, s. 50-57). Jest to dzia³alno æ zwi¹zana z
konieczno ci¹ fachowej oceny zjawisk technicznych lub samodzielnym rozwi¹zywaniem zaga
dnieñ architektonicznych i technicznych oraz techniczno-organizacyjnych. Wykonywan
ie tych funkcji uzale¿nione jest od uzyskania uprawnieñ budowlanych, potwierdzonych
decyzj¹ w³a ciwego organu. Przes³anki, jakie musi spe³niæ podmiot, który chce uzyskaæ upraw
a budowlane okre la art. 12 ust. 3 i 4 PrBudU. S¹ nimi: odpowiednie wykszta³cenie tech
niczne, odpowiedni okres praktyki zawodowej, z³o¿enie egzaminów ze znajomo ci przepisów pr
awnych dotycz¹cych procesu budowlanego oraz umiejêtno ci praktycznego zastosowania wie
dzy technicznej.
Zamawiaj¹cym (inwestorem) jest podmiot zobowi¹zuj¹cy siê do odebrania dokumentacji proje
ktowej i zap³acenia wynagrodzenia. Forma organizacyjna zamawiaj¹cego mo¿e byæ dowolna. M
o¿e to byæ zatem osoba fizyczna, osoba prawna, a tak¿e jednostka organizacyjna nie pos
iadaj¹ca osobowo ci prawnej (S. Jêdrzejewski, Prawno-budowlany, s. 11-14; por. /. Weis
s, R. Jaruga, Inwestycje, s. 28).
5. Zawarcie umowy
Nb 855
Zawarcie umowy o prace projektowe nie jest uregulowane w sposób szczególny -maj¹ tu za
stosowanie ogólne zasady KC. O zawarciu umowy decyduje zgodne o wiadczenie woli stro
n uczestnicz¹cych w zaci¹ganym zobowi¹zaniu. Bêd¹ tu mia³y zastosowanie ogólne przepisy dot
e zawierania umów: art. 73-81 KC. Do umowy o prace projektowe odnosiæ siê bêd¹ tak¿e przepi
y KC zwi¹zane np. z czynno ciami prawnymi (art. 56 i nast.), reguluj¹ce wady o wiadczeni
a woli (art. 82-88), dotycz¹ce warunku, terminu, przedstawicielstwa (art. 98-111),
jak równie¿ reguluj¹ce swobodê zawierania umów (art. 3531).
Do sposobu zawarcia umowy o prace projektowe bêd¹ mia³y zastosowanie przepisy art. 66-
72 KC reguluj¹ce kwestie zawierania umów. W przypadkach, w których projekt budowlany bêd
zie op³acany w ca³o ci lub czê ci ze rodków publicznych -w rozumieniu art. 3 ust. I ustawy
10.6.1994 r. o zamówieniach publicznych (tekst jedno Dz. U. z 1998 r. Nr 119, poz.
773 ze zm.) -zasady sk³adania zamówieñ i zawarcia umowy
STRONA 696
okre laj¹ przepisy tej ustawy (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.2c.1, s. 6-7; por. tak¿e
£. Lapierre, Umowy, s. 41-42).
Je¿eli umowa o wykonanie projektu budowlanego jest zawierana na podstawie zamówienia
publicznego, to powinna dodatkowo spe³niaæ wymagania okre lone w ustawie o zamówieniach
publicznych w art. 74 (forma umowy), art. 75 (zabezpieczenie nale¿ytego wykonania
umowy), art. 76 (zmiana umowy), art. 77 (odst¹pienie od urnowy).
Nb 856
Zgodnie z obowi¹zuj¹c¹ zasad¹ swobody zawierania umów (art. 353\1 KC), strony zawieraj¹ce u
owê mog¹ u³o¿yæ stosunek prawny wed³ug swojego uznania, byleby jego tre æ lub cel nie sprze
siê w³a ciwo ci (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom wspó³¿ycia spo³ecznego. Umowa mo¿e
zostaæ zawarta w formie dowolnej. W praktyce jednak urnowa o prace projektowe zawi
erana jest w formie pisemnej. Z braku szczegó³owych regulacji prawnych do urnowy o p
race projektowe nale¿y odnie æ art. 75 KC, który stanowi, i¿ czynno ci prawne obejmuj¹ce ro
rz¹dzenie prawem, którego warto æ przenosi 2000 z³, jak równie¿ czynno æ prawna, z której w
owi¹zanie do wiadczenia warto ci przenosz¹cej 2000 z³, powinny byæ stwierdzone pismem. Z r
gu³y warto æ przedmiotu umowy o prace projektowe przekracza warto æ 2000 z³, st¹d w³a ciwe
s³u¿enie siê tym przepisem KC. Niezachowanie formy pisemnej powoduje niemo¿no æ wykorzystan
a w sporze przed s¹dem ani dowodu ze wiadków, ani z przes³uchania stron na okoliczno æ zaw
rcia umowy (art. 74 KC).
Nb 857
Zmiana umowy o prace projektowe mo¿e byæ dokonana w ka¿dym czasie jej trwania za obopóln¹
zgod¹ stron. Poniewa¿ jest regu³¹, i¿ umowa ta ma formê pisemn¹, to zgodnie z brzmieniem ar
77 KC jej uzupe³nianie, zmiana albo rozwi¹zanie za zgod¹ stron, jak równie¿ odst¹pienie od
iej powinny byæ stwierdzone pismem na cele dowodowe. Je¿eli umowa ³¹cz¹ca strony zawiera³a
swojej tre ci rygor niewa¿no ci, to zmiana umowy powinna byæ dokonana w zastrze¿onej form
ie. Nale¿y jednak pamiêtaæ, i¿ nie zawsze zmiana taka mo¿e byæ mo¿liwa, np. ze wzglêdu n;!
nsowanie w wykonaniu przedmiotu umowy.
Nb 858
Stosunek prawny, jakim jest umowa o prace projektowe, tworzy zobowi¹zanie podlegaj¹c
e ogólnym zasadom wygasania zobowi¹zañ. Ustanie umowy mo¿e nast¹piæ w nastêpuj¹cych przypad
STRONA 697
l) po wykonaniu umowy zgodnie z tre ci¹ zobowi¹zania (odebranie dzie³a przez zamawiaj¹cego
bez zastrze¿eñ),
2) rozwi¹zania umowy za porozumieniem stron,
4) odst¹pienia od umowy,
Do momentu zakoñczenia wykonania dzie³a zamawiaj¹cy mo¿e w ka¿dej chwili od umowy odst¹piæ,
umówione wynagrodzenie. Zamawiaj¹cy mo¿e odliczyæ to, co wykonawca zaoszczêdzi³ z powodu n
ewykonania dzie³a (art. 644 KC). Je¿eli wykonawca opó nia rozpoczêcie dzie³a lub jego wykon
nie tak dalece, ¿e nie jest prawdopodobne, ¿eby zdo³a³ je ukoñczyæ w umówionym czasie, zama
j¹cy mo¿e bez wyznaczonego terminu dodatkowego od umowy odst¹piæ jeszcze przed up³ywem ter
minu do wykonania dzie³a (art. 635 KC). Je¿eli wykonawca wykona dzie³o w sposób wadliwy
albo sprzeczny z umow¹, zamawiaj¹cy mo¿e wezwaæ go do zmiany sposobu wykonania dzie³a i wy
znaczyæ mu w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym up³ywie wyznaczonego termi
nu zamawiaj¹cy mo¿e od umowy odst¹piæ albo powierzyæ poprawienie lub dalsze wykonanie dzie³
innej osobie na koszt i niebezpieczeñstwo wykonawcy (art. 636 § l KC). Je¿eli w czasi
e wykonywania dzie³a zajdzie konieczno æ przeprowadzenia dodatkowych prac wcze niej nie
przewidzianych (art. 630 KC) lub nast¹pi³a wskutek zarz¹dzenia w³a ciwego organu pañstwoweg
zmiana cen lub stawek wykorzystywanych przy rozliczaniu kosztorysowym (art. 629
KC), uzasadniaj¹cym znaczne podwy¿szenie wynagrodzenia kosztorysowego, zamawiaj¹cy mo¿e
od umowy odst¹piæ, powinien jednak uczyniæ to niezw³ocznie i zap³aciæ wykonawcy odpowiedni
zê æ umówionego wynagrodzenia (art. 631 KC).
Przepisy, które dotycz¹ ustania umowy w przypadku umów o dzie³o, jak te¿ reguluj¹ce wykonan
e i skutki niewykonania zobowi¹zañ (art. 487-497 KC) bêd¹ mia³y zastosowanie tak¿e do umowy
o prace projektowe.
7. Wykonanie umowy
Nb 859
Zgodnie z tre ci¹ art. 354 KC, wykonanie umowy przez strony powinno nast¹piæ zgodnie z t
re ci¹ praw i obowi¹zków, w sposób odpowiadaj¹cy jej celom spo³eczno-gospodarczym, zasadom
a spo³ecznego, a tak¿e ustalonym w tym zakresie zwyczajom (art. 56 KC). Równie¿ wykonani
e urnowy o prace projektowe podlega tym zasadom. Strony powinny zobowi¹zanie wykon
aæ zgodnie z tre ci¹ ³¹cz¹cego je stosunku, przy do³o¿eniu nale¿ytej staranno ci ocenianej
eniem zawodowego charakteru
STRONA 698
dzia³alno ci z racji tego, i¿ wykonawc¹ jest przedsiêbiorca w rozumieniu ustawy -Prawo dzi
a³alno ci gospodarczej (D. Z³otkiewicz, w; Aktualne, R.6.2c.2, s. l).
Nb 860
Wykonawca (projektant) zobowi¹zuje siê do wykonania przewidzianych w umowie prac (dz
ie³a) zgodnie z wymaganiami okre lonymi przez zamawiaj¹cego, normami technicznymi proj
ektowania i innymi obowi¹zuj¹cymi przepisami oraz zasadami i osi¹gniêciami wspó³czesnej wie
zy technicznej. Wykonawca jest zobowi¹zany wydaæ w czasie i miejscu przewidzianym um
ow¹ dokumentacjê projektow¹ stanowi¹c¹ przedmiot odbioru (J. A. Strzêpka, w: Prawo, s. 222-
23; por. tak¿e l. Weiss, R. Jaruga, Inwestycje, s. 169-170; K. Kruczalak, Umowy, s
. 80). Odbiór wykonanych prac projektowych powinien byæ stwierdzony pismem w formie
protoko³u, jednak¿e zobowi¹zanie wykonawcy wygasa dopiero z chwil¹ odbioru obiektu budow
lanego, zrealizowanego na podstawie projektu budowlanego. Integraln¹ czê æ przedmiotu od
bioru stanowi¹ wykazy opracowañ oraz pisemne o wiadczenie wykonawcy, i¿ dokumentacja jes
t wykonana zgodnie z umow¹, normami, obowi¹zuj¹cymi przepisami techniczno-budowlanymi
oraz ¿e jest kompletna.
Zgodnie z art. 20 ust. 1 PrBudU, do podstawowych obowi¹zków projektanta nale¿y:
1) opracowanie projektu budowlanego w sposób zgodny z ustaleniami okre lonymi w decy
zji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, wymaganiami ustawy, przepisa
mi i obowi¹zuj¹cymi Polskimi Normami oraz zasadami wiedzy technicznej;
2) zapewnienie, w razie potrzeby, udzia³u w opracowaniu projektu osób posiadaj¹cych up
rawnienia budowlane do projektowania w odpowiedniej specjalno ci oraz wzajemne sko
ordynowanie techniczne wykonanych przez te osoby opracowañ projektowych;
3) uzyskanie wymaganych opinii, uzgodnieñ i sprawdzeñ rozwi¹zañ projektowych
w zakresie wynikaj¹cym z przepisów;
4) wyja nienie w¹tpliwo ci dotycz¹cych projektu i zawartych w nim rozwi¹zañ;
5) uzgodnienie dokumentów technicznych (dopuszczalne do jednostkowego stosowania w
obiekcie budowlanym s¹ wyroby wykonane wed³ug indywidualnej dokumentacji techniczne
j sporz¹dzonej przez projektanta obiektu lub z nim uzgodnionej, dla których dostawca
wyda³ o wiadczenie wskazuj¹ce, ¿e zapewniono zgodno æ wyrobu z t¹ dokumentacj¹ oraz z prze
i i obowi¹zuj¹cymi normami);
6) sprawowanie nadzoru autorskiego na ¿¹danie inwestora lub w³a ciwego organu w zakresie
: stwierdzenia w toku wykonywanych robót zgodno ci realizacji z projektem oraz uzgod
nienia mo¿liwo ci wprowadzania rozwi¹zañ zamiennych w stosunku do przewidzianych w proje
kcie, zg³oszonych przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego.
STRONA 699
Nb 861
Zamawiaj¹cy zobowi¹zuje siê do odbioru prac (dzie³a) i zap³aty wynagrodzenia. Ponadto zama
wiaj¹cy powinien dostarczyæ wykonawcy niezbêdne dane do wykonywania prac projektowych.
podobnie jak przy innych umowach budowlanych, wynagrodzenie wykonawcy mo¿e mieæ pos
taæ b¹d wynagrodzenia rycza³towego, b¹d kosztorysowego na podstawie kalkulacji uzasadnion
ch kosztów (por. o uwagi zawarte przy umowie o prace geologiczne -Nb. 822).
Nb 862
Strony w umowie o prace projektowe powinny okre liæ formê odszkodowania za niewykonani
e lub nienale¿yte wykonanie zobowi¹zania i okre liæ, czy odpowiedzialno æ bêdzie mia³a char
ogólnej odpowiedzialno ci kontraktowej -art. 471 i nast. KC, czy te¿ bêdzie opieraæ siê na
karach umownych. W przypadku kar umownych strony powinny okre liæ tytu³ i podstawê docho
dzenia kary umownej oraz stawkê. Zastrze¿enie o mo¿liwo ci dochodzenia odszkodowania, pr
zekraczaj¹cego warto æ kary umownej, wymaga odpowiedniego przepisu w umowie.
Nb 863
Rêkojmia unormowana jest bezpo rednio w przepisach Kodeksu cywilnego. Wykonawca odpo
wiada z tytu³u rêkojmi za wady dokumentacji projektowej, je¿eli wady te zmniejszaj¹ jej
warto æ lub u¿yteczno æ ze wzglêdu na cel oznaczony w umowie. Zamawiaj¹cy, który otrzyma³ w
kumentacjê, ma prawo ¿¹daæ bezp³atnego usuniêcia wad w oznaczonym terminie, obni¿enia wynag
zenia i odst¹pienia od umowy. Zamawiaj¹cy ma prawo do odst¹pienia od umowy, je¿eli wykon
awca wykonuje dzie³o w sposób wadliwy albo sprzeczny z umow¹, tzn. wady dzie³a s¹ istotne
lub nie dadz¹ siê usun¹æ. Zgodnie z art. 636 § l KC, je¿eli wykonawca wykonuje dzie³o w spo
adliwy albo sprzeczny z umow¹, zamawiaj¹cy mo¿e wezwaæ go do zmiany sposobu wykonania dz
ie³a i wyznaczyæ mu w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym up³ywie wyznaczoneg
o terminu zamawiaj¹cy mo¿e od umowy odst¹piæ albo powierzyæ poprawienie lub dalsze wykonan
ie dzie³a innej osobie na koszt i niebezpieczeñstwo wykonawcy. Odst¹pienie od umowy je
st niemo¿liwe, je¿eli wady s¹ nieistotne (art. 637 § 2 KC). W przypadku braku odmiennych
uregulowañ dotycz¹cych rêkojmi przy umowie o dzie³o stosuje siê odpowiednie przepisy o rêk
jmi przy sprzeda¿y (art. 638 KC).
STRONA 700
Od odpowiedzialno ci z tytu³u rêkojmi wykonawca mo¿e uwolniæ siê jedynie wtedy, gdy wyka¿e,
ada powsta³a wskutek wykonania projektu zgodnie ze wskazówkami zamawiaj¹cego, je li na p
i mie zakwestionowa³ on te wskazówki i uprzedzi³ zamawiaj¹cego o przewidzianych negatywnyc
h skutkach zastosowania siê do jego wskazówek (art. 655 KC).
Odpowiedzialno æ z tytu³u rêkojmi za wady przedmiotu umowy o prace projektowe wygasa wra
z z wyga niêciem odpowiedzialno ci wykonawcy za wady obiektu budowlanego wybudowanego
na podstawie danej dokumentacji (art. 638 w zw. z art. 568 § l KC). Wynika to ze ci
s³ego zwi¹zku, jaki istnieje pomiêdzy wykonawstwem budowlanym a projektowaniem. Termin
ten koñczy siê po 3 latach od odbioru obiektu budowlanego. Odpowiedzialno æ wykonawcy z
tytu³u rêkojmi za wady projektu budowlanego obejmuje ponadto materialne nastêpstwa wa
d obiektu budowlanego, bêd¹cego nastêpstwem wad dokumentacji projektowej. Podstaw¹ odpow
iedzialno ci jest art. 566 KC.
IV. Umowa o roboty budowlane
1. Definicja umowy
Nb 864
Ustawowa definicja umowy o roboty budowlane zawarta jest w Kodeksie cywilnym. Zg
odnie z tre ci¹ art. 647 i nast. KC, wykonawca zobowi¹zuje siê do oddania przewidzianego
w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej,
a inwestor zobowi¹zuje siê do dokonania wymaganych przez w³a ciwe przepisy czynno ci zwi¹z
nych z przygotowaniem robót. W szczególno ci do przekazania terenu budowy i dostarczen
ia projektu oraz do odebrania obiektu i zap³aty umówionego wynagrodzenia.
Pojêcie robót budowlanych zdefiniowane jest tak¿e w art. 3 pkt 7 PrBudU, zgodnie z który
m przez robotê budowlan¹ nale¿y rozumieæ budowê, a tak¿e prace polegaj¹ce na monta¿u, moder
ji, remoncie lub rozbiórce obiektu budowlanego. Niew¹tpliwie podstawowym celem gospo
darczym umowy o roboty budowlane jest zrealizowanie zamierzonego przedsiêwziêcia inw
estycyjnego i osi¹gniêcie rezultatu w postaci obiektu lub kompleksu obiektów budowlany
ch. Roboty budowlane s¹ zatem etapem procesu inwestycyjnego zaliczanego do etapu r
ealizacji inwestycji
(D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.2d.1, s. l; por. tak¿e /. Weiss, R. Jaruga, Inwest
ycje, s. 171).
STRONA 701
2. Przedmiot umowy
Nb 865
Przedmiotem wiadczenia wykonawcy jest obiekt budowlany. Obiektem jest okre lony rez
ultat robót budowlanych, który w dokumentacji projektowej stanowi samoistn¹ ca³o æ, daj¹c¹
drêbniæ, co najmniej pod wzglêdem technicznym lub technologicznym.
Pojêcie to zosta³o ponadto zdefiniowane w art. 3 pkt l PrBudU, zgodnie z którym przez
obiekt budowlany nale¿y rozumieæ budynek wraz z instalacjami i urz¹dzeniami techniczny
mi oraz budowlê stanowi¹c¹ ca³o æ techniczno-u¿ytkow¹ wraz z instalacjami i urz¹dzeniami or
kt ma³ej architektury. Przez pojêcie budynku ustawodawca rozumie ten obiekt budowlan
y, który jest trwale zwi¹zany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomoc¹ przegród bud
owlanych oraz posiada fundamenty i dach. Budowlê stanowi ka¿dy obiekt budowlany nie
bêd¹cy budynkiem lub obiektem ma³ej architektury, jak: lotniska, drogi, linie kolejowe
, mosty, estakady, tunele, sieci techniczne itd. Obiektem malej architektury s¹ ni
ewielkie obiekty, w szczególno ci obiekty kultu religijnego (kapliczki, krzy¿e przydro¿n
e), pos¹gi, wodotryski i inne obiekty architektury ogrodowej oraz obiekty u¿ytkowe s³u¿¹ce
rekreacji codziennej.
Zgodnie z tre ci¹ art. 34 ust. 4 PrBudU, projekt budowlany podlega zatwierdzeniu w d
ecyzji o pozwoleniu na budowê. Ustawa w art. 28 stanowi, ¿e roboty budowlane mo¿na roz
pocz¹æ jedynie na podstawie ostatecznych decyzji o pozwoleniu na budowê. Jednocze nie je
dnak ustawa wymienia (enumeratywnie w art. 29) mo¿liwo æ zwolnienia od uzyskania pozwo
lenia.
3. Rodzaje umów o roboty budowlane
Nb 866
Praktyka wykszta³ci³a kilka typów umów o roboty budowlane: umowê o generaln¹ realizacjê inw
ycji budowlanej (obiektu), umowê o generalne wykonawstwo inwestycji (obiektu budow
lanego), umowê o podwykonawstwo oraz umowê o wykonawstwo czê ciowe (E. Zieliñska, w: Prawo
, s. 322-325; K. Kruczalak, Umowy, s. 87).
Nb 867
Umowa o generaln¹ realizacjê inwestycji budowlanej charakteryzuje siê tym, i¿ generalny
realizator inwestycji zobowi¹zuje siê za wynagrodzeniem do oddania inwestorowi gotow
ej inwestycji "pod klucz" w okre lonym terminie (E. Zieliñska, w: Prawo, s. 322-323
oraz/. Weiss, R. Jurga, Inwestycje, s. 29-30). Umowa ta ma charakter z³o¿ony, bowiem
wystêpuje tu umowa o roboty budowlane (zgodnie z art. 647 KC funkcje inwestora pr
zejmuje generalny realizator inwestycji) i umowa o wiadczenie us³ug (np. zamówienie m
aszyn i urz¹dzeñ czy projektu technicznego). W umowie tej mamy do czynienia z rozsze
rzeniem obowi¹zków umownych generalnego wykonawcy, poprzez przejêcie obowi¹zków, do
STRONA 702
których zobowi¹zany jest inwestor. Do obowi¹zków generalnego realizatora nale¿eæ bêdzie m.i
dostarczenie dokumentacji projektowej, budowa (prace przygotowawcze, roboty budo
wlane, wykoñczeniowe itd.), zapewnienie nadzoru inwestorskiego czy dysponowanie w
zastêpstwie inwestora finansami przeznaczonymi na dan¹ inwestycjê. Obowi¹zki generalnego
realizatora inwestycji mo¿e wykonywaæ np. generalny wykonawca lub podmiot, który bezp
o rednio nie bêdzie wykonywa³ ¿adnych robót dotycz¹cych tej inwestycji. Odpowiedzialno æ za
adzenie robót spoczywa tu zatem na jednym podmiocie -generalnym realizatorze inwes
tycji (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.2d.1, s. 3; szerzej E. Zieliñska, w: Prawo,
s. 323).
Umowa o generalne wykonanie inwestycji budowlanej zawierana jest przez inwestora
z podmiotem przyjmuj¹cym funkcje generalnego wykonawcy (podmiot, który podejmuje siê
wykonywania funkcji organizacyjnej, kierowniczej i koordynacyjnej nazywany jest
generalnym wykonawc¹). Generalny wykonawca zobowi¹zuje siê do wykonania okre lonych umow¹
robót budowlanych, a tak¿e organizacji i koordynacji ca³ego procesu budowlanego. Gener
alny wykonawca zawiera tak¿e umowy z wykonawcami (podwykonawcami) okre lonych fragme
ntów robót. Zgodnie z art. 649 KC, w razie w¹tpliwo ci poczytuje siê, i¿ wykonawca podj¹³ s
stkich robót objêtych projektem stanowi¹cym czê æ sk³adow¹ umowy. Generalny wykonawca jest
iedzialny przed inwestorem za ca³o æ robót. Natomiast inwestor jest zobowi¹zany do dostarc
zenia m.in. dokumentacji projektowej czy prawnej (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6
.2d.l, s. 3; szerzej E. Zieliñska, w: Prawo, s. 323-324).
Nb 868
Umowa o podwykonawstwo jest umow¹ o wykonanie robót budowlanych lub monta¿owych, zawie
ran¹ przez generalnego wykonawcê z podwykonawc¹ (wyspecjalizowane przedsiêbiorstwo budow
lane podejmuj¹ce siê wykonania obiektu, jego czê ci lub okre lonych robót zwi¹zanych z obie
m). Za dzia³ania lub zaniechania podwykonawcy przed inwestorem ponosi odpowiedzial
no æ generalny wykonawca na podstawie art. 474 KC. Umowa ta mo¿e mieæ charakter umowy o
roboty budowlane (art. 647-658 KC) lub umowy o dzie³o (art. 627-646 KC; zob. D. Z³ot
kiewicz, w: Aktualne, R.6.2d.1, s. 3; E. Zieliñska, w: Prawo, s. 324-325).
Nb 869
Umowa o wykonawstwo czê ciowe zawierana jest przez inwestora z tzw. wykonawc¹ czê ciowym w
tych wypadkach, gdy zasadnicze funkcje generalnego wykonawcy pe³ni sam inwestor,
a wiêc nie zosta³ ustanowiony generalny wykonawca. Umowa ta mo¿e mieæ charakter umowy o
roboty
STRONA 703
budowlane (art. 647-658 KC) lub umowy o dzie³o (art. 627-646 KC; zob. ibidem).
4. Charakter umowy
Nb870
Kodeks cywilny okre la umowê o roboty budowlane jako odmianê umowy o dzie³o (art. 656) -
zob. J. Okolski, Prawo, s. 470-471. Umowa o roboty budowlane ma charakter umowy
konsensualnej, gdy¿ dochodzi do skutku przez zgodne o wiadczenie woli stron, co wyst
arczy do jej zawarcia. Jest umow¹ odp³atn¹ o charakterze dwustronnie zobowi¹zuj¹cym, gdy¿ o
owi¹zek spe³nienia wiadczenia ci¹¿y na obydwu stronach umowy. wiadczenie jednej strony ma
nast¹piæ za op³at¹ drugiej strony czynno ci. Umowa o roboty budowlane jest umow¹ wzajemn¹ (
. 487-497 KC), gdy¿ obie strony zobowi¹zuj¹ siê w ten sposób, i¿ wiadczenie jednej z nich
t odpowiednikiem wiadczenia drugiej. Umowa taka charakteryzuje siê równowag¹ wiadczeñ ka¿
ze stron. Wynikaj¹ce z umowy zobowi¹zanie wykonawcy ma charakter zobowi¹zania rezulta
tu (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.2d.1, s. 3-4; E. Zieliñska, w: Prawo, s. 318-31
9).
Umowê o roboty budowlane mo¿emy tak¿e zaliczyæ do umów handlowych, poniewa¿ wi¹¿e siê ona z
5. Strony umowy
Nb 871
Stronami umowy o roboty budowlane mog¹ byæ zarówno osoby fizyczne, osoby prawne, jak i
handlowe spó³ki osobowe. Zgodnie z art. 647 KC, stronami umowy o roboty budowlane s¹:
inwestor oraz wykonawca (generalny realizator inwestycji, generalny wykonawca).
Kodeks cywilny nie stawia wykonawcy obowi¹zku profesjonalnego zajmowania siê wykona
wstwem budowlanym. Jednak art. 18 PrBudU nak³ada na inwestora obowi¹zek zapewnienia,
aby wykonanie i odbiór robót budowlanych dokonywane by³y przez osoby o odpowiednich k
walifikacjach zawodowych (A. Karnicka-Kawczyñska, J. Kawczyñski, Umowa, s. 57; J. Ok
olski, Prawo, s. 471).
Pojêcie inwestora jest regulowane zarówno przepisami PrBudU (chocia¿ nie bezpo rednio),
jak te¿ przepisami KC. Prawo budowlane, jak te¿ wydane do niego akty prawne nie defi
niuj¹ bezpo rednio pojêcia inwestora, a zakres jego praw i obowi¹zków nale¿y wnioskowaæ z o
zepisów. W rozumieniu prawa budowlanego inwestorem jest podmiot, który
STRONA 704
posiada odpowiednie rodki finansowe na realizacjê inwestycji, a tak¿e podmiot zastêpczo
podejmuj¹cy siê czynno ci inwestora, taki jak np. inwestor zastêpczy (S. Jêdrzejewski, Pr
awno-budowlany, s. 11-14). Podmiot ten inicjuje podjêcie dzia³alno ci budowlanej niezbêd
nej do realizacji zamierzonej inwestycji. Inwestorem -w rozumieniu przepisów Kodek
su cywilnego -jest podmiot zamawiaj¹cy wykonanie obiektu budowlanego.
Nb 872
Mo¿liwe jest równie¿ zawarcie umowy o zastêpstwo inwestycyjne.
W umowie tej inwestor zastêpczy zobowi¹zuje siê wobec inwestora bezpo redniego do dokona
nia czynno ci prawnych lub wykonania us³ugi, które nie stanowi¹ przedmiotu innej umowy r
egulowanej przepisami Kodeksu cywilnego, w zakresie przygotowania i organizacji
procesu inwestycyjnego, zapewnienia nale¿ytego przebiegu oraz przeprowadzenia rozl
iczeñ inwestycji. W praktyce wystêpuj¹ dwa rodzaje tej umowy. W pierwszym inwestor bez
po redni zleca inwestorowi zastêpczemu pe³nienie w jego imieniu i na jego rzecz czynno c
i zwi¹zanych z obs³ug¹ objêtego umow¹ przedsiêwziêcia inwestycyjnego z jednoczesnym udziele
m inwestorowi zastêpczemu pe³nomocnictwa (art. 95-109 KC). Drugim rodzajem umowy o z
astêpstwo inwestycyjne jest umowa o wiadczenie us³ug, w której inwestor zastêpczy zobowi¹z
je siê do wykonania okre lonych czynno ci na rzecz inwestora bezpo redniego, ale w imien
iu w³asnym. Wówczas marny do czynienia ze stosunkiem powiernictwa (D. Z³otkiewicz, w:
Aktualne, R.6.2d.l, s. 4).
6. Zawarcie umowy
Nb 873
O zawarciu umowy decyduje zgodne o wiadczenie woli stron uczestnicz¹cych w zaci¹ganym
zobowi¹zaniu. Bêd¹ tu mia³y zastosowanie ogólne przepisy dotycz¹ce zawierania umów (art. 73
KC). Do umowy o roboty budowlane odnosiæ siê bêd¹ tak¿e przepisy KC dotycz¹ce np. czynno c
rawnych (art. 56 i nast.), reguluj¹ce wady o wiadczenia woli (art. 82-88), dotycz¹ce w
arunku, terminu, przedstawicielstwa (art. 98-111), jak równie¿ reguluj¹ce swobodê zawier
ania umów -art. 353\1.
Sposób zawarcia umowy o roboty budowlane podlega regulacji Kodeksu cywilnego (art.
66-72) -w zakresie zamówieñ realizowanych ze rodków nie bêd¹cych rodkami publicznymi, ja
e¿ ustawy o zamówieniach publicznych -w przypadku trybu udzielania zamówieñ publicznych
(D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.2d.l, s. 4-12; £. Lapierre, Umowy, s. 160-162; E.
Zieli/Iska, w: Prawo, s. 325-346).
W dzia³alno ci inwestycyjnej z woli uczestnicz¹cych w nim podmiotów znajduje równie¿ zastos
wanie prawo umowne w postaci ogólnych
STRONA 705
warunków umów, wzorów umów i regulaminów, do których ma zastosowanie art. 385 KC. Strony um
wy o roboty budowlane mog¹ tak¿e wykorzystaæ nieobowi¹zuj¹ce ju¿ od 1992 r. ogólne warunki
W szczególno ci s¹ to ogólne warunki umów o wykonanie inwestycji, robót i remontów budowla
h stanowi¹ce za³¹czniki do uchwa³y Nr 11 RM z 11.2.1983 r. w sprawie ogólnych warunków umów
prace projektowe w budownictwie oraz o wykonanie inwestycji, robót i remontów budowl
anych (MP Nr 8, poz. 47 ze zm.).
Nb 874
Strony umowy o roboty budowlane mog¹ zawrzeæ umowê przedwstêpn¹ (art. 389-390 KC). Celem t
ej umowy jest przygotowanie zawarcia w przysz³o ci okre lonej umowy zwanej przyrzeczon¹
lub stanowcz¹. Do wa¿no ci tej umowy niezbêdne jest okre lenie istotnych postanowieñ umowy,
która ma byæ zawarta w przysz³o ci (przedmiot, system realizacji inwestycji, harmonogram
realizacji inwestycji, wynagrodzenie wykonawcy), oraz terminu, w ci¹gu którego powi
nno doj æ do zawarcia przyrzeczonej umowy (E. Zieliñska, w: Prawo, s. 346-349; £. Lapier
re, Umowy, s. 175-177).
Nb 875
Zgodnie z art. 648 KC, umowa o roboty budowlane powinna zostaæ zawarta na pi mie (fo
rma na cele dowodowe -ad probationem). Niezachowanie formy pisemnej nie poci¹ga je
dnak za sob¹ niewa¿no ci umowy jak to siê dzieje w przypadku niezachowania formy ad sole
mnitatem), a jedynie powoduje, ¿e nie mo¿na wykorzystaæ w sporze przed s¹dem dowodu ze wi
adków ani z przes³uchania stron na okoliczno æ zawarcia umowy (art. 74 KC).
Przepisy szczególne mog¹ nak³adaæ obowi¹zek zawierania umowy o roboty budowlane w formie s
zczególnej, w tym pisemnej, pod rygorem niewa¿no ci (ad solemnitatem). Przyk³adem mo¿e byæ
utaj art. 74 ustawy o zamówieniach publicznych, który wymaga dla umów w sprawach zamówieñ
publicznych, o warto ci powy¿ej 3000 EURO, zachowania formy pisemnej pod rygorem nie
wa¿no ci, chyba ¿e przepisy odrêbne wymagaj¹ innej formy szczególnej (D. Z³otkiewicz, Aktua
, R.6.2d.l, s. 12).
Nb 876
Zmiana umowy o roboty budowlane mo¿e byæ dokonana w ka¿dym czasie jej trwania za zgod¹ s
tron. Jej uzupe³nianie, zmiana albo rozwi¹zanie za zgod¹ stron, jak równie¿ odst¹pienie od
iej powinny byæ stwierdzone pismem do celów dowodowych. Je¿eli umowa ³¹cz¹ca strony za-
STRONA 706
-wiera³a w swojej tre ci rygor niewa¿no ci, to zmiana umowy powinna byæ dokonana w zastrze¿
nej formie.
Zgodnie z art. 76 ust. l ustawy o zamówieniach publicznych, zakazuje siê zmian posta
nowieñ zawartej umowy oraz wprowadzania nowych postanowieñ do umowy, niekorzystnych
dla zamawiaj¹cego, je¿eli przy ich uwzglêdnieniu nale¿a³oby zmieniæ tre æ oferty, na podsta
tórej dokonano wyboru oferenta, chyba ¿e konieczno æ wprowadzenia takich zmian wynika z
okoliczno ci, których nie mo¿na by³o przewidzieæ w chwili zawarcia umowy. Dokonanie takiej
zmiany z naruszeniem postanowieñ ust. l powodu je niewa¿no æ umowy (D. Z³otkiewicz, w: Ak
tualne, R.6.2d.l, s. 12).
Zgodnie z art. 647 KC, spe³nienie wiadczenia przez wykonawcê nastêpuje z chwil¹ odbioru o
biektu. Umowa o roboty budowlane powinna zawieraæ postanowienia dotycz¹ce mo¿liwo ci ods
t¹pienia przez ka¿d¹ ze stron od umowy w okre lonych sytuacjach oraz jego skutki. W przy
padku braku takich postanowieñ stosuje siê regulacjê kodeksow¹, dotycz¹c¹ umowy o dzie³o (a
627-646 KC). W przypadku gdy obiekt budowlany jest dotkniêty wad¹ istotn¹, której nie d
a siê usun¹æ i przez to jest ca³kowicie nieprzydatny lub bezu¿yteczny, gdy¿ wady uniemo¿liw
u¿ytkowanie przedmiotu umowy, to -zgodnie z tre ci¹ art. 637 § 2 -inwestorowi przys³uguje
prawo odst¹pienia od umowy (£. Lapierre, Umowy, s. 104; 1. Weiss, R. Jurga, Inwestyc
je, s. 194-195).
Nb 877
Do umów dotycz¹cych zamówieñ publicznych stosuje siê przepisy KC i KPC, chyba ¿e przepisy u
tawy o zamówieniach publicznych stanowi¹ inaczej. Umowa w sprawie zamówienia publiczne
go jest niewa¿na, je¿eli w postêpowaniu o zamówienie publiczne, poprzedzaj¹cym jej zawarci
e, dosz³o do naruszenia przepisów okre lonych w ustawie lub aktach wykonawczych wydany
ch na jej podstawie i je¿eli naruszenie to mia³o wp³yw na wynik postêpowania o udzieleni
e zamówienia publicznego. W szczególno ci umowa w sprawie zamówienia publicznego jest ni
ewa¿na, je¿eli zamawiaj¹cy:
l) nie dope³ni³ obowi¹zku zamieszczenia og³oszenia w Biuletynie Zamówieñ Publicznych,
2) udzieli³ zamówienia bez uzyskania wymaganej decyzji administracyjnej,
3) dokona³ wyboru oferty z ra¿¹cym naruszeniem ustawy,
4) zawar³ umowê bez wymaganej zgody przed ostatecznym rozstrzygniêciem protestu.
Umowa w sprawie zamówienia publicznego jest niewa¿na w czê ci wykraczaj¹cej poza okre lenie
przedmiotu zamówienia zawartego odpowiednio w specyfikacji istotnych warunków zamówien
ia lub zaproszenia.
STRONA 707
Nb 878
W my l art. 77 ustawy o zamówieniach publicznych, w razie wyst¹pienia istotnej zmiany
okoliczno ci powoduj¹cej, ¿e wykonanie umowy nie le¿y w interesie publicznym, czego nie
mo¿na by³o przewidzieæ w chwili zawarcia umowy, zamawiaj¹cy mo¿e odst¹piæ od umowy w termin
miesi¹ca od powziêcia wiadomo ci o powy¿szych okoliczno ciach. W takim wypadku dostawca lu
b wykonawca mo¿e ¿¹daæ jedynie wynagrodzenia nale¿nego mu z tytu³u wykonania czê ci umowy (
kiewicz, w: Aktualne, R.6.2d.l, s. 12-13).
8. Wykonanie umowy
Nb 879
Przepisy prawa budowlanego nak³adaj¹ na strony obowi¹zek wykonania zobowi¹zania -realiza
cji obiektu budowlanego -zgodnie z technicznymi i ekonomicznymi warunkami okre lon
ymi w pozwoleniu na budowê, zatwierdzonym projektem, przepisami techniczno-budowla
nymi, normami pañstwowymi i zasadami wspó³czesnej wiedzy technicznej. Wykonanie umowy
o roboty budowlane polega na osi¹gniêciu przewidzianego w umowie rezultatu w postaci
oddania inwestorowi w³a ciwie funkcjonuj¹cego obiektu.
Nb 880
Na stronach umowy o roboty budowlane spoczywa obowi¹zek wspó³dzia³ania przy wykonywaniu
umowy. Podstawowym obowi¹zkiem wykonawcy jest wykonanie obiektu i przekazanie go i
nwestorowi. Zakres robót obci¹¿aj¹cych wykonawcê powinien wynikaæ z zawartej umowy. W razie
w¹tpliwo ci poczytuje siê, i¿ wykonawca podj¹³ siê wszystkich robót objêtych projektem stan
zê æ sk³adow¹ umowy. Wykonawca zobowi¹zany jest oddaæ inwestorowi przewidziany w umowie obi
wykonany zgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej (art. 647 KC). Wykon
awca nie ma prawa dokonaæ bez zgody inwestora jakichkolwiek zmian w projekcie, zgo
dnie bowiem z art. 648 § 2, wymagana przez w³a ciwe przepisy dokumentacja stanowi czê æ sk³
w¹ umowy. Zgodnie z tre ci¹ art. 651 KC, wykonawca ma obowi¹zek niezw³ocznego informowania
inwestora o tym, i¿ dostarczona dokumentacja, teren budowy, maszyny lub urz¹dzenia
nie nadaj¹ siê do prawid³owego wykonywania robót lub ¿e zaistniej¹ inne okoliczno ci, które
rzeszkodziæ prawid³owemu wykonaniu robót (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.2d.2, s. 1-3;
E. Zieliñska, w: Prawo, s. 350-353). Zgodnie z orz. SN z 27.3.2000 r., III CKN 62
9/98 (Rzeczpospolita z 9.8.2000 r.), obowi¹zki
STRONA 708
okre lone w art. 651 KC ci¹¿¹ na wykonawcy jedynie w sytuacji, gdy stwierdzenie nieprawi
d³owo ci dostarczonej dokumentacji nie wymaga specjalistycznej wiedzy z zakresu proj
ektowania.
Nb 881
Umowa o roboty budowlane zobowi¹zuje inwestora do wykonania wymaganych przez przep
isy szczególne czynno ci zwi¹zanych z przygotowaniem robót, do odebrania obiektu i zap³aty
umówionego wynagrodzenia. Podstawowym obowi¹zkiem inwestora jest zap³ata umówionego wyn
agrodzenia. Z braku odrêbnych postanowieñ KC do wynagrodzenia nale¿y stosowaæ odpowiedni
o przepisy art. 628-631 KC, zarz. Min. Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z
15.7.1996 r. w sprawie metod kosztorysowania obiektów i robót budowlanych (MP Nr 48,
poz. 461), stanowi¹ce regulacjê szczególn¹ w zakresie ustalania wynagrodzenia z tytu³u um
owy o roboty budowlane. Wynagrodzenie wykonawcy mo¿e mieæ postaæ b¹d wynagrodzenia rycza³t
wego, b¹d kosztorysowego na podstawie kalkulacji uzasadnionych kosztów (por. uwagi za
warte przy umowie o prace geologiczne -Nb. 822) -zob. E. Zieliñska, w: Prawo, s. 3
01-366; 1. Weiss, R. Jurga, Inwestycje, s. 194-210.
Szerokie obowi¹zki na strony umowy nak³adaj¹ przepisy PrBudU. Inwestor wykonuje czynno c
i przewidziane w przepisach Prawa budowlanego zwi¹zane z przygotowaniem procesu dz
ia³alno ci budowlanej, realizuje inwestycjê, a tak¿e organizuje proces budowy. Na inwest
orze spoczywa przede wszystkim obowi¹zek uzyskania pozwolenia na budowê. W umowie o
roboty budowlane inwestor zobowi¹zuje siê do przekazania w odpowiednim terminie tere
nu budowy (przestrzeñ, w której prowadzone s¹ roboty budowlane wraz z przestrzeni¹ zajmo
wan¹ przez urz¹dzenia zaplecza budowy). Przekazanie placu budowy nastêpuje w formie pr
otoko³u (obligatoryjnego protokolarnego przejêcia terenu budowy wymagaj¹
przepisy PrBudU). Zgodnie z art. 652 KC, protokolarne przejêcie terenu budowy nastêp
uje pomiêdzy inwestorem a wykonawc¹, podczas gdy w my l przepisów PrBudU (art. 22 pkt 1)
-przejêcia dokonuje kierownik budowy. Wykonawca robót nie jest posiadaczem terenu b
udowy przekazanego przez inwestora, w zwi¹zku z czym, nie przys³uguje mu ochrona pos
esoryjna przewidziana w art. 344 § 1 KC.
W koñcowym etapie inwestor odbiera obiekt i wykonuje czynno ci niezbêdne do podjêcia u¿ytk
owania obiektu albo przekazuje obiekt podmiotowi, który bêdzie go u¿ytkowa³ (zgodnie z a
rt. 22 pkt 9 PrBudU, zg³oszenia obiektu do odbioru inwestorowi dokonuje kierownik
budowy poprzez wpis do dziennika budowy) -zob. J. P Naworski, Wp³yw istnienia wad
na obowi¹zek odbioru robót budowlanych przez inwestora, PPH 1998, Nr 8, s. 11 i nast
. Ani przepisy KC, ani PrBudU nie przewiduj¹ obowi¹zku for-
STRONA 709
-my protoko³u przy odbiorze koñcowym. Jednak, zgodnie z art. 462 KC, wykonawca spe³nia
j¹c wiadczenie, mo¿e ¿¹daæ od inwestora pokwitowania w szczególnej formie, je¿eli ma w tym
res.
Zgodnie z art. 18 PrBudU, do obowi¹zków inwestora nale¿y zorganizowanie procesu budowy
przez zapewnienie opracowania projektów oraz wykonania i odbiorów robót budowlanych p
rzez osoby o odpowiednich .kwalifikacjach zawodowych. W my l art. 42 ust. 1 PrBudU
, inwestor jest zobowi¹zany zapewniæ objêcie kierownictwa budowy przez osobê posiadaj¹c¹ up
awnienia budowlane w odpowiedniej specjalno ci (inwestor mo¿e równie¿ w umowie o roboty
budowlane zobowi¹zaæ wykonawcê do
wyznaczenia kierownika budowy; por. szerzej B. Bodziony, R. Dziwiñski, P Gniadzik,
Nowe, s. 73-77 i 151).
Inwestor mo¿e ustanowiæ inspektora nadzoru inwestorskiego na budowie, jak te¿ zobowi¹zaæ p
rojektanta do sprawowania nadzoru autorskiego. Inspektor nadzoru inwestorskiego
oraz projektant w trakcie prowadzenia robót budowlanych maj¹ obowi¹zek czuwaæ nad zgodno c
i¹ wykonania z projektem. Prowadzone roboty mog¹ zostaæ wstrzymane w nastêpstwie ¿¹dania ic
wstrzymania, zg³oszonego wpisem do dziennika budowy, dokonanym przez projektanta
sprawuj¹cego nadzór autorski lub inspektora nadzoru inwestorskiego, który stwierdzi³, ¿e k
ontynuacja robót spowoduje niedopuszczaln¹ niezgodno æ z projektem. W przypadku zg³oszenia
takiego wpisu kierownik budowy ma obowi¹zek zawiadomiæ inwestora. Obowi¹zki inwestora
podlegaj¹ zró¿nicowaniu ze wzglêdu na przedmiot dzia³alno ci inwestycyjno-budowlanej, zakr
s robót, jak te¿ szczegó³owe przepisy zwi¹zane z procesem budowlanym, np. przepisy ustawy
o zamówieniach publicznych, ograniczaj¹ce swobodê przy zleceniu wykonywania robót budowl
anych ze rodków publicznych (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.2d.2, s. 2-3).
Nb 882
W zakresie odpowiedzialno ci za niewykonanie lub nienale¿yte wykonanie zobowi¹zania st
osuje siê do umów o roboty budowlane ogólne przepisy KC (art. 471 i nast.). Protokolar
ne przejêcie terenu budowy przez wykonawcê, zgodnie z art. 652 KC, skutkuje tym, i¿ od
chwili przejêcia terenu budowy wykonawca ponosi odpowiedzialno æ na zasadach ogólnych z
a szkody wynik³e na terenie budowy do czasu oddania obiektu (M. Karnicka-Kawczyñska,
J. Kawczyñski, Umowa, s. 59 i nast.). Zgodnie z art. 647 KC, spe³nienie wiadczenia p
rzez wykonawcê nastêpuje z chwi-
STRONA 710
-l¹ odbioru obiektu. Wykonawca mo¿e wykonaæ zobowi¹zanie w sposób nienale¿yty, np. poprzez
pó nienie w wykonaniu zobowi¹zania (zw³oka) czy z³¹ jako æ. Umowa mo¿e ograniczyæ odpowiedz
odowawcz¹ wykonawcy do wysoko ci rzeczywistej straty, jak¹ poniós³ inwestor, inaczej bowie
m wykonawca poniós³by odpowiedzialno æ równie¿ za utracone korzy ci (art. 361 § 2 KC). Stro
g¹ tak¿e zawrzeæ w umowie odpowiedzialno æ z tytu³u kar umownych, która nie wymaga wykazani
ysoko ci poniesionej szkody. W przypadku gdy strony w umowie nie zawar³y postanowieñ,
czy oprócz kary umownej strona mo¿e dochodziæ odszkodowania uzupe³niaj¹cego (czy te¿ np. mo
dokonaæ wyboru) -w my l art. 484 § l KC -kara umowna traktowana jest jak kara wy³¹czna. In
westor mo¿e byæ obci¹¿ony zap³at¹ kary umownej w przypadku np. zw³oki w przekazaniu terenu
owy, dokumentacji projektowej, a wykonawca za wykonanie robót z wadami, za zw³okê w wy
konaniu robót czy za zw³okê w ich usuniêciu (1. Weiss, R. Jaruga, Inwestycje, s. 163-164
).
Inwestor, który powierza wykonanie robót wyspecjalizowanemu przedsiêbiorstwu budowlane
mu, nie odpowiada za szkodê wyrz¹dzon¹ przez pracowników tego przedsiêbiorstwa przy wykona
niu zleconych robót -art. 429 KC.
Nb 883
Rêkojmia za wady jest definiowana jako odpowiedzialno æ z mocy prawa, która jednak w gra
nicach nim zakre lonych mo¿e byæ modyfikowana umow¹ stron. Jest to odpowiedzialno æ nie uza
e¿niona od winy i wiedzy wykonawcy (ró¿nica w stosunku do zasad odpowiedzialno ci wynika
j¹cych z art. 471 KC). Do rêkojmi za wady robót, a tak¿e co do skutków opó nieñ przy wykony
przedmiotu umowy stosuje siê, zgodnie z art. 656 § l KC, przepisy dotycz¹ce umowy o d
zie³o (art. 627-646 KC)-zob. £. Lapierre, Umowy, s. 81-87;1. Weiss, R. Jurga,
Inwestycje, s. 194-195. Strony mog¹ j¹ jednak modyfikowaæ. Zgodnie z art. 558 § l KC, st
rony umowy mog¹ odpowiedzialno æ z tytu³u rêkojmi rozszerzyæ, ograniczyæ lub wy³¹czyæ. Ogra
odpowiedzialno ci wykonawcy mo¿e polegaæ na oparciu jej na zasadzie winy, na wy³¹czeniu pr
awa odst¹pienia inwestora od umowy, roz³o¿eniu kosztów usuniêcia wad na obie strony w okre
onym stosunku lub na skróceniu terminu rêkojmi. Strony mog¹ tak¿e w umowie okre liæ, na czy
bêdzie polegaæ wada istotna przedmiotu wiadczenia wykonawcy, a tak¿e wysoko æ nadmiernych
kosztów naprawy, uzasadniaj¹c¹ odmowê wykonawcy usuniê-
STRONA 711
-cia wad (art. 637 § l w zw. z art. 656 KC). Zgodnie jednak z art. 558 § 2 KC, wy³¹czeni
e lub ograniczenie odpowiedzialno ci z tytu³u rêkojmi jest bezskuteczne, je¿eli wykonawc
a wadê podstêpnie zatai³, za -zgodnie z art. 558 § l KC -w umowach z udzia³em konsumentów
aniczenie lub wy³¹czenie odpowiedzialno ci jest dopuszczalne, je li na to pozwalaj¹ przepi
sy szczególne reguluj¹ce tê problematykê (E. Zieliñska, w: Prawo, s. 376-379). W przypadku
rêkojmi za wady fizyczne obiektu, inwestorowi nie przys³uguje uprawnienie do ¿¹dania do
starczenia rzeczy wolnej od wad. Wykonawca mo¿e zwolniæ siê od odpowiedzialno ci z tytu³u
rêkojmi, je¿eli wyka¿e, ¿e wady powsta³y wskutek okoliczno ci, za które odpowiedzialno æ po
westor. Wykonanie uprawnieñ jest ograniczone w czasie, w przypadku budynków jest to
mo¿liwe przez 3 lata od odbioru budowlanego. Zgodnie z art. 568 KC, pojêcie budynku
powinno byæ interpretowane szeroko jako wszelkiego rodzaju obiekty budowlane w roz
umieniu przepisów ustawy -Prawo budowlane (ibidem, s. 378).
§ 5. Umowa leasingu
Literatura: J. Brol, Umowa leasingu wed³ug Kodeksu cywilnego, Przegl¹d Podatkowy 200
1, Nr 6(122); W. J. Katner, Umowa leasingu a odpowiedzialno æ odszkodowawcza. Ksiêga p
ami¹tkowa ku czci B. Lewaszkiewicz-Petrykowskiej, £ód 1997; A. Kidyba (red.), Aktualne
umowy w obrocie gospodarczym, Warszawa 2000; K. Kruczalak, Umowy w obrocie krajo
wym i miêdzynarodowym, Warszawa 1996; K. Kruczalak, Leasing i jego gospodarcze zas
tosowanie, Gdañsk 1993; A. £ojek, Wybrane problemy prawne i praktyczne zwi¹zane z umow
ami leasingu, Pr. Sp. 1998, Nr 2; J. Okolski, (red.), Prawo handlowe, Warszawa 1
999; J. Poczobut, Umowa leasingu finansowego w prawie krajowym i miêdzynarodowym,
Warszawa 1996; J. Ch. Weber, H. D. Marx, Leasingvertrage Munchen 1986, F. Westph
alen, Der Leasingvertrag, Köln 1979; S. W³adyka, (red.), Umowy w obrocie gospodarczy
m, Kraków 1993.
I. Definicja umowy
Nb 884
Zgodnie z art. 7091 KC, przez umowê leasingu finansuj¹cy zobowi¹zuje siê w zakresie dzia³a
lno ci swego przedsiêbiorstwa nabyæ rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach okre lonych
w tej umowie i oddaæ tê rzecz korzystaj¹cemu do u¿ywania albo do u¿ywania i pobierania po¿
tków przez czas oznaczony, a korzystaj¹cy zobowi¹zuje siê zap³aciæ finansuj¹cemu w uzgodnio
h ratach wynagrodzenie pieniê¿ne, równe
STRONA 712
co najmniej cenie, lub wynagrodzenie z tytu³u nabycia rzeczy przez finansuj¹cego. Pr
zyjêta wiêc zosta³a alternatywna koncepcja oddania rzeczy do u¿ywania bez prawa pobieran
ia po¿ytków albo te¿ oddania do u¿ywania i pobierania po¿ytków. Obecna definicja umowy leas
ngu zosta³a okre lona w pewnym nawi¹zaniu do dotychczas funkcjonuj¹cego leasingu finanso
wego. Definicja umowy nie zawiera jednak okre lenia wymagaj¹cego, aby umowa by³a zawie
rana na czas zbli¿ony do okresu gospodarczej u¿yteczno ci rzeczy, co jest cech¹ leasingu
finansowego. Nie ma przeszkód, aby tego typu sformu³owanie zosta³o zawarte w umowie.
Definicja umowy leasingu zosta³a okre lona w sposób zbli¿ony do leasingu finansowego, zg
odnie ze standardami miêdzynarodowymi zawartymi w Konwencji Unidroit w Ottawie z 2
8.5.1988 r. Natomiast ustawodawstwo Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej nie zawier
a w zakresie leasingu postanowieñ, które wymaga³yby uwzglêdnienia w naszym prawie.
W zwi¹zku z przyjêt¹ na gruncie przepisów KC definicj¹ nieaktualny staje siê podzia³ na lea
g finansowy i operacyjny. (F Westphalen, Der Leasingvertrag, s. 4 i nast.) Jedna
k¿e przyjêcie koncepcji umowy nazwanej, jak¹ sta³ siê leasing, nie wyklucza innych rozwi¹za
oparciu o art. 3531 KC i u³o¿enie stosunku prawnego wed³ug swego uznania, choæby w opar
ciu o koncepcjê leasingu operacyjnego, tj. takiego, jaki jest zawierany na okres k
rótszy ni¿ czas amortyzacji rzeczy. Ponadto przepisy podatkowe dokonuj¹ dalej takiego
rozró¿nienia. W zwi¹zku z powy¿szym strony mog¹ skorzystaæ z dotychczasowej praktyki gospod
rczej i wprowadziæ równie¿ elementy leasingu bezpo redniego (leasingodawc¹ jest bezpo redni
sam producent danego dobra inwestycyjnego). Na podstawie art. 3531 KC mo¿liwa jes
t tak¿e konstrukcja leasingu refinansowego. Uczestnicz¹ w nim dostawca, leasingodawc
a, leasingobiorca i bank (lub inna instytucja finansowa). Bank (lub inna instytu
cja) czê ciowo pokrywa koszty zakupu przedmiotu leasingu, udzielaj¹c kredytu leasingob
iorcy. Mo¿liwe jest tak¿e przyjêcie koncepcji tzw. leasingu pe³nego (full leasing), który
polega na tym, ¿e koszty konserwacji, napraw, remontu, ubezpieczenia, op³at dodatkow
ych obci¹¿aj¹ leasingodawcê. Zasada swobody umów pozwala równie¿ na wykreowanie odmiany lea
gu pe³nego, jakim jest tzw. revolving leasing, w którym leasingodawca zobowi¹zuje siê z
góry wymieniæ stare urz¹dzenie na nowe. W koñcu dopuszczalne jest przyjêcie formu³y tzw. le
singu mokrego, polegaj¹cego na dodatkowych us³ugach, które musi wiadczyæ leasingodawca (n
p. personel, paliwo) (J. Poczobut, Umowa, s. 53). Nale¿y pamiêtaæ, ¿e do dotychczas zawa
rtych umów nienazwanych stosuje siê
STRONA 713
odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego dotycz¹ce umowy leasingu. Zgodnie z art. 70
918 KC, do umowy, przez któr¹ jedna ze stron zobowi¹zuje siê oddaæ rzecz stanowi¹c¹ jej w³a
u¿ywania albo do u¿ywania i pobierania po¿ytków drugiej stronie, a druga strona zobowi¹zuj
e siê zap³aciæ w³a cicielowi rzeczy w umówionych ratach wynagrodzenie pieniê¿ne równe co na
warto ci rzeczy w chwili zawarcia tej umowy, stosuje siê odpowiednio przepisy o umow
ie leasingu uregulowanej w KC (por. J. Brol, Umowa, s. 6). Co do innych podzia³ów F.
Westphalen, Der Leasingvertrag, s. 13 i nast.
Obecny kszta³t umowy leasingu zosta³ ustalony ustaw¹ z 26.7.2000 r. o zmianie ustawy -
Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 74, poz. 857) poprzez dodanie do Kodeksu cywilnego tytu³u
XVIII (art. 709\1 - 709\18).
II. Charakter umowy
Nb 885
Umowa leasingu jest obecnie umow¹ nazwan¹, której essentialia negotii s¹ uregulowane w K
odeksie cywilnym. Ponadto do umowy leasingu odnosz¹ siê niektóre unormowania szczególne,
m.in. rozp. MF z 6.4.1993 r. w sprawie zaliczenia przedmiotów umów najmu lub dzier¿aw
y rzeczy albo praw maj¹tkowych do sk³adników maj¹tku stron tych umów (Dz.U. Nr 28, poz. 12
9). Umowa leasingu jest szczególnym rodzajem umowy o korzystanie z rzeczy, umow¹ usy
tuowan¹ bezpo rednio w KC za przepisami o najmie i dzier¿awie. Regulacja umowy leasing
u oparta jest na przepisach o charakterze dyspozytywnym. Bezwzglêdnie obowi¹zuj¹cy cha
rakter maj¹ jedynie przepisy art. 7098 § l i 2, art. 70913 § 2, art. 70917 i 70918 KC.
Te ostatnie dwa przepisy maj¹ na celu ochronê obu stron umowy.
Umowa leasingu jest umow¹ konsensualn¹, tzn. dochodzi do skutku przez zgodne o wiadcze
nia woli stron. Do zawarcia umowy leasingu wystarczy z³o¿enie o wiadczeñ woli i nie jest
wymagane -jak przy umowach realnych -przekazanie przedmiotu umowy. Umowa leasin
gu zaliczana jest do umów odp³atnych, gdy¿ odbywa siê za wynagrodzeniem w postaci rat le
asingowych, a z drugiej strony, leasingobiorca uzyskuje okre lon¹ korzy æ maj¹tkow¹. Jest t
umowa wzajemna, gdy¿ obie strony umowy zobowi¹zuj¹ siê w taki sposób, ¿e wiadczenie jedne
nich ma byæ odpowiednim wiadczeniem drugiej strony (art. 487 § 2 KC). Jest to umowa
dwustronnie zobowi¹zuj¹ca, bowiem obowi¹zek spe³nienia wiadczenia ci¹¿y na obu stronach um
leasingu, ka¿da strona jest wierzycielem i d³u¿nikiem w stosunku do siebie.
STRONA 714
Umowa leasingu jest umow¹ terminow¹. Nale¿y te¿ ona -ze wzglêdu na konkretyzacjê podmiotow¹
o umów handlowych, gdy¿ co najmniej jedna ze stron (finansuj¹ca) musi prowadziæ przedsiêbi
orstwo, a wiêc zarobkowo prowadziæ dzia³alno æ gospodarcz¹.
Nb 886
Umowa leasingu jest odrêbnym typem umowy. Jednak¿e jej historia pozwala na twierdzen
ie, ¿e mo¿na j¹ by³o zaliczyæ do umów empirycznych, których model zosta³ wykszta³cony przez
kê obrotu gospodarczego. W zwi¹zku z tym umowa leasingu wykazuje wiele cech zbli¿onych
do innych umów, w szczególno ci najmu, dzier¿awy, sprzeda¿y na raty, po¿yczki, kredytu ban
owego (J. Poczobut, Umowa, s. 285 i nast.). Ró¿ni siê ona jednak od ka¿dej z nich, zacho
wuj¹c swój indywidualny charakter. Z pewno ci¹ ka¿da z tych umów nazwanych mia³a pewien wp³
umowê leasingow¹. W szczególno ci przy umowie najmu (art. 659 i nast. KC) i dzier¿awy (ar
t. 693 i nast. KC) równie¿ dochodzi do odp³atnego zapewnienia u¿ywania rzeczy. Odmienne
s¹ jednak cele gospodarcze obu umów. W umowach najmu i dzier¿awy wynajmuj¹cy dokonuje za
kupu rzeczy (lub je wytwarza) dla samego siebie lub z zamiarem oddania do u¿ywania
pozyskanym w przysz³o ci klientom. Finansuj¹cy kupuje rzecz na wniosek i dla konkretn
ego korzystaj¹cego. Odmiennie ni¿ w umowie najmu (art. 662 § l KC) w umowie leasingu f
inansuj¹cy nie ma obowi¹zku zapewnienia nale¿ytego stanu rzeczy. Korzystaj¹cy nie mo¿e dom
agaæ siê usuniêcia na koszt finansuj¹cego lub przez niego samego wad fizycznych i prawny
ch, natomiast w umowie najmu koszty te obci¹¿aj¹ wynajmuj¹cego (art. 662-665 KC). Odmien
na jest równie¿ tre æ wiadczeñ najemcy i korzystaj¹cego. Czynsz w umowie leasingu jest zaw
wyra¿ony w formie pieniê¿nej i stanowi w istocie
podzielone w czasie wiadczenie jednorazowe, podczas gdy przy umowie najmu zap³ata m
o¿e byæ wyra¿ona w pieni¹dzu lub w wiadczeniu innego rodzaju (art. 659 § 2 KC) i ma charak
er okresowy.
Podobne ró¿nice zachodz¹ miêdzy umow¹ leasingu a umow¹ dzier¿awy. Ró¿ni¹ je równie¿ cele sp
rcze obu umów. Leasing -inaczej ni¿ dzier¿awa -nie dotyczy praw, nie musi te¿ byæ nastawio
ny na osi¹gniêcie po¿ytków prawnych i naturalnych.
Umowa leasingu ró¿ni siê te¿ istotnie od umowy po¿yczki oraz umowy kredytowej. Przedmiotem
umowy o kredyt jest okre lona kwota rodków pieniê¿nych, a umowy po¿yczki -ilo æ pieniêdzy
zeczy okre lonych co do gatunku. W umowie leasingu nie wystêpuj¹ elementy charakteryst
yczne dla umowy kredytowej, przede wszystkim dlatego, ¿e bior¹cy kredyt zobowi¹zuje siê
zwróciæ taki sam, ale nie ten sam przedmiot kredytu, a tak¿e przedmiotem kredytu -inac
zej ni¿ przy umowie le-
STRONA 715
-asingu -nie mo¿e byæ rzecz oznaczona co do to¿samo ci. Z kolei przy porównaniu z umow¹ po¿
ki nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e finansuj¹cy nie zobowi¹zuje siê do przeniesienia w³asno ci rzec
ak to jest przy po¿yczce. Ponadto umowa po¿yczki mo¿e mieæ charakter odp³atny lub nieodp³at
y, podczas gdy leasing jest zawsze odp³atny.
Mimo podobieñstw do umowy sprzeda¿y na raty (i na próbê .art. 583-592 KC) umowy te wykaz
uj¹ istotne ró¿nice. Decyduje g³ównie o tym czas trwania umowy, który np. przy leasingu umo
wia ca³kowite lub istotne zu¿ycie ekonomiczne rzeczy. Przy umowie leasingu nie docho
dzi do przeniesienia prawa w³asno ci rzeczy na leasingobiorcê, co jest istot¹ umowy sprz
eda¿y, korzystaj¹cy nabywa jedynie uprawnienia do u¿ywania albo u¿ywania i pobierania po¿y
tków z rzeczy i jej posiadania. Nie ma za uprawnienia w³a ciciela rozporz¹dzaj¹cego rzecz¹
rzez ca³y okres trwania umowy w³a cicielem przedmiotu leasingu pozostaje finansuj¹cy. Na
wet je¿eli istnieje umowa co do opcji zakupu przez leasingobiorcê, to nie mo¿na uto¿sami
aæ tego z umow¹ sprzeda¿y. W przypadku "opcji" potrzebne jest zawarcie dodatkowej umow
y. wiadczenia korzystaj¹cego i kupuj¹cego maj¹ charakter roz³o¿onych na raty wiadczeñ jed
owych, ale op³ata leasingow¹ nie jest rat¹ w takim znaczeniu, jakie wystêpuje przy sprze
da¿y na raty. Ponadto odmienny jest cel spo³eczno-gospodarczy umowy leasingu.
Nb 887
Wystêpowanie tzw. opcji przy umowie leasingu jest pewnym elementem kszta³tuj¹cym chara
kter umowy leasingu. Nie nale¿y jednak obecnie do essentialia negotii umowy, ale j
est traktowane jako dodatkowe zastrze¿enie umowne (accidentalia negotii). Przez op
cjê nale¿y rozumieæ umowê lub okre lone postanowienia umowy, w której jedna ze stron przyzn
je drugiej prawo ustanowienia okre lonego stosunku prawnego przez z³o¿enie jednostronn
ego o wiadczenia woli (R. Fronc, Aktualne, 5.20.1, s. 2). Brak jest obecnie regula
cji opcji, a rolê tê spe³nia oferta. Powi¹zanie trybu ofertowego ze stosowanymi postanow
ieniami umowy leasingu, albo te¿ odrêbne funkcjonowanie pozwala na po³¹czenie gospodarcz
ej funkcji leasingu po stronie finansuj¹cego z mo¿liwo ci¹ konstrukcji korzystania z prz
edmiotu umowy przez korzystaj¹cego, ale ju¿ jako w³a ciciela rzeczy. Zgodnie z art. 7091
6 KC, je¿eli finansuj¹cy zobowi¹za³ siê bez dodatkowego wiadczenia przenie æ na korzystaj¹
no æ rzeczy po up³ywie oznaczonego w umowie czasu trwania leasingu, korzystaj¹cy mo¿e ¿¹daæ
niesienia w³asno ci rzeczy w terminie miesi¹ca od up³ywu tego czasu, chyba ¿e strony uzgod
ni³y inny termin. Jak ju¿ wspomniano, uzgodnienia te mog¹ mieæ postaæ (R. Fronc, Aktualne,
5.20.1, s.2):
STRONA 716
l) zamieszczonej w umowie leasingu oferty sprzeda¿y rzeczy stanowi¹cej przedmiot lea
singu, gdy oferta zostaje z³o¿ona z terminem pocz¹tkowym, którym jest data zakoñczenia lea
singu. Z chwil¹ zakoñczenia umowy leasingu korzystaj¹cy mo¿e doprowadziæ do nabycia przez
siebie w³asno ci rzeczy, sk³adaj¹c o wiadczenie o przyjêciu oferty;
2) zamieszczonych w umowie leasingu postanowieñ, zgodnie z którymi przej cie w³asno ci na
korzystaj¹cego nast¹pi po spe³nieniu siê okre lonego w umowie warunku zawieszaj¹cego, jakim
mo¿e byæ np. zap³ata w ustalonych ratach wynagrodzenia pieniê¿nego równego co najmniej ceni
lub wynagrodzenia z tytu³u nabycia rzeczy przez finansuj¹cego;
3) zawierania umowy przedwstêpnej o charakterze jednostronnie zobowi¹zuj¹cym, na podst
awie której korzystaj¹cy mo¿e ¿¹daæ zawarcia umowy przenosz¹cej na niego w³asno æ rzeczy or
e¿enia w umowie leasingu na rzecz korzystaj¹cego prawa pierwokupu. Zgodnie z wyrokie
m SN z 7.2.2000 r. (I CKN 949/99, OSNCP 2000, Nr 9, poz. 158), ród³em uprawnieñ leasing
obiorcy do w³adania rzecz¹ po wyga niêciu (zakoñczeniu) umowy leasingu finansowego z opcj¹
akupu mo¿e byæ jedynie postanowienie zawarte w takiej umowie.
Nb 888
Przedmiotem umowy leasingu mog¹ byæ tylko rzeczy -zarówno ruchomo ci, jak i nieruchomo ci
-oznaczone co do gatunku, a tak¿e oznaczone co do to¿samo ci. Nie mog¹ byæ przedmiotem lea
singu prawa.
IV. Strony umowy
Nb 889
Umowa leasingu jest umow¹ dwustronn¹, nawet je¿eli w transakcji leasingowej uczestnicz¹
inne podmioty (np. bank). Stronami umowy s¹: finansuj¹cy (zwany poprzednio leasingod
awc¹) i korzystaj¹cy (zwany
poprzednio leasingobiorc¹). Okre lenie finansuj¹cy s³u¿y podkre leniu funkcji kredytowej w
czenia strony, która nabywa rzecz, a nastêpnie oddaje j¹ do korzystania. Zgodnie z art
. 7091 KC, finansuj¹cy zobowi¹zuje siê "w zakresie dzia³alno ci swego przedsiêbiorstwa". Oz
acza to, ¿e finansuj¹cy musi byæ przedsiêbiorc¹. Zgodnie z art. 2 ust. 2 PrGosp, przedsiêbi
rc¹ mo¿e byæ osoba fizyczna, osoba prawna oraz nie maj¹ca
STRONA 717
osobowo ci prawnej spó³ka prawa handlowego, która zarobkowo, we w³asnym imieniu podejmuje
okre lon¹ dzia³alno æ gospodarcz¹. Zgodnie z art. 2 ust. 3 PrGosp, przedsiêbiorc¹ jest wspó
cywilnej (choæ ustawa formu³uje to inaczej, co mog³oby sugerowaæ, ¿e jest on przedsiêbiorc
ui generis). Katalog przedsiêbiorców znajdujemy w art. 36 KrRejSU (Nb. 56) -J. Brol,
Umowa, s. 8.
Korzystaj¹cym mog¹ byæ wszystkie podmioty prawne, które chc¹ u¿ywaæ rzeczy albo u¿ywaæ rzec
bieraæ po¿ytki. Po stronie korzystaj¹cego nie musi wyst¹piæ przymiot przedsiêbiorcy. Je¿eli
owa zawierana jest przez dwóch przedsiêbiorców, mamy do czynienia z obrotem dwustronni
e profesjonalnym.
V. Zawarcie umowy
Nb 890
Zawarcie umowy podlega ogólnym zasadom prawa cywilnego dotycz¹cym zawierania umów. Umo
wa leasingu mo¿e byæ wiec zawarta poprzez ofertê i jej przyjêcie (art. 66-71 KC), przeta
rg (art. 701-704 KC) i rokowania (art. 72 KC). Zawarcie umowy leasingu mo¿e poprze
dzaæ równie¿ zawarcie umowy przedwstêpnej (art. 389-390 KC). Najczêstszym sposobem zawarci
a umowy jest oferta. Oferta przedsiêbiorstwa finansuj¹cego najczê ciej ma formê formularz
a. W³a ciwe wykorzystanie wzorców umownych jest charakterystyczne dla zawarcia umowy l
easingowej. Zgodnie z art. 385 § 2 KC, ogólne warunki umów oraz wzory umów (równie¿ regulam
ny) wi¹¿¹ stronê, je¿eli strona ta znaj¹c ich tre æ, wyrazi³a zgodê na w³¹czenie ich tre ci
zypadku finansuj¹cych pos³uguj¹ siê oni wzorami umów, tote¿ w³¹czenie do tre ci umowy okre
orów wi¹¿e strony. Czêsto umowy leasingowe maj¹
charakter umów adhezyjnych (przez przyst¹pienie). Umowa powinna byæ zawarta na pi mie po
d rygorem niewa¿no ci (art. 7092 KC).
Nb 891
Zmiana umowy mo¿e nast¹piæ, je¿eli jest zgodna wola obu stron w tym zakresie. Natomiast
umowa ulega rozwi¹zaniu w nastêpuj¹cych przypadkach (R. Fronc, Aktualne, 5.20.1, s. 4)
:
1) z chwil¹ up³ywu czasu, na jaki zosta³a zawarta;
2) w razie rozwi¹zania umowy za zgod¹ stron;
3) w razie utraty rzeczy z powodu okoliczno ci, za które finansuj¹cy nie ponosi odpowi
edzialno ci, w przypadku gdy utrata rzeczy nast¹pi³a
STRONA 718
po wydaniu korzystaj¹cemu. Korzystaj¹cy powinien niezw³ocznie zawiadomiæ finansuj¹cego o u
tracie rzeczy. Finansuj¹cy mo¿e wówczas ¿¹daæ od korzystaj¹cego natychmiastowego zap³acenia
stkich przewidzianych w umowie, a niezap³aconych rat, pomniejszonych o korzy ci, jak
ie finansuj¹cy uzyska³ wskutek ich zap³aty przed umówionym terminem i wyga niêcia umowy lea
ingu oraz z tytu³u ubezpieczenia rzeczy, a tak¿e naprawienia szkody (art. 7095 KC);
4) w razie odst¹pienia przez finansuj¹cego od umowy ze zbywc¹ z powodu wad rzeczy, je¿el
i uprawnienie finansuj¹cego do odst¹pienia wynika z przepisów prawa lub z umowy ze zby
wc¹, je¿eli takie ¿¹danie zg³osi³ korzystaj¹cy. Bez zg³oszenia ¿¹dania przez korzystaj¹cego
nie mo¿e odst¹piæ od umowy ze zbywc¹ z powodu wady rzeczy. W razie odst¹pienia przez finan
suj¹cego od umowy ze zbywc¹ z powodu wad rzeczy umowa leasingu wygasa. Finansuj¹cy mo¿e
wówczas ¿¹daæ od korzystaj¹cego natychmiastowego zap³acenia wszystkich przewidzianych w umo
ie, niezap³aconych rat, pomniejszonych o korzy ci, jakie finansuj¹cy uzyska³ wskutek ich
zap³aty przed umówionym terminem i wyga niêcia umowy leasingu oraz umowy ze zbywc¹ (art.
7098 § 4 i 5 KC);
5) w wyniku wypowiedzenia umowy przez finansuj¹cego, je¿eli:
-pomimo upomnienia przez finansuj¹cego na pi mie korzystaj¹cy nie utrzymuje rzeczy w n
ale¿ytym stanie, w szczególno ci nie dokonuje jej konserwacji i napraw niezbêdnych do za
chowania rzeczy w stanie niepogorszonym, z uwzglêdnieniem jej zu¿ycia wskutek prawid³o
wego u¿ywania, oraz nie ponosi ciê¿arów zwi¹zanych z w³asno ci¹ lub posiadaniem rzeczy (art
7 § l KC),
-pomimo upomnienia na pi mie przez finansuj¹cego korzystaj¹cy u¿ywa rzeczy i pobiera z n
iej po¿ytki w sposób sprzeczny z okre lonym w umowie leasingu, a gdy umowa tego nie ok
re la w sposób nieodpowiadaj¹cy w³a ciwo ciom i przeznaczeniu rzeczy (art. 7099 KC),
-bez zgody finansuj¹cego korzystaj¹cy dokona³ w rzeczy zmian (art. 70910 KC),
-bez zgody finansuj¹cego korzystaj¹cy odda³ rzecz do u¿ywania osobie trzeciej (art. 7091
2 § l KC),
-korzystaj¹cy dopuszcza siê zw³oki z zap³at¹ co najmniej jednej raty, a finansuj¹cy wyznacz
na pi mie korzystaj¹cemu odpowiedni termin dodatkowy do zap³acenia zaleg³o ci z zagro¿e-
STRONA 719
-niem, ¿e w razie bezskutecznego up³ywu terminu mo¿e wypowiedzieæ umowê leasingu ze skutki
em natychmiastowym (art. 70913 § 2 KC).
W wy¿ej wskazanych sytuacjach finansuj¹cy mo¿e wypowiedzieæ umowê leasingu ze skutkiem nat
ychmiastowym, chyba ¿e strony uzgodni³y termin wypowiedzenia (art. 70911 KC). W razi
e wypowiedzenia przez finansuj¹cego umowy leasingu na skutek okoliczno ci, za które ko
rzystaj¹cy ponosi odpowiedzialno æ, finansuj¹cy mo¿e ¿¹daæ od korzystaj¹cego natychmiastowe
enia wszystkich przewidzianych w umowie, a niezap³aconych rat, pomniejszonych o ko
rzy ci, jakie finansuj¹cy uzyska³ wskutek ich zap³aty przed umówionym terminem i rozwi¹zani
umowy leasingu (art. 70915 KC).
Nb 892
Okre lonym prawom jednej strony umowy odpowiadaj¹ obowi¹zki drugiej strony. Regulacja
Kodeksu cywilnego zmierza do sprawiedliwego wywa¿enia praw i obowi¹zków stron, których t
re æ czêsto jest uzgodniona jednak na korzy æ finansuj¹cego. Do najwa¿niejszych praw finans
go nale¿y prawo do umówionego w ratach wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy przez k
orzystaj¹cego (art. 7091, 70913 § l KC).
wiadczenie korzystaj¹cego jest jednak wiadczeniem sp³acanym w czê ciach, a nie wiadczeni
okresowym.
Prawem finansuj¹cego jest sprawdzenie rzeczy, w szczególno ci, czy znajduje siê ona w na
le¿ytym, niepogorszonym stanie, z uwzglêdnieniem jej zu¿ycia wskutek prawid³owego u¿ywania
. Finansuj¹cy mo¿e ponadto sprawdziæ, czy konserwacja dokonywana przez korzystaj¹cego je
st prowadzona prawid³owo. Prawem finansuj¹cego jest wyra¿enie zgody na oddanie rzeczy
do u¿ywania osobie trzeciej (art. 70912 KC). Ponadto finansuj¹cy wyra¿a zgodê na dokonan
ie zmian w rzeczy (art. 70910 KC).
Finansuj¹cy mo¿e w czasie trwania umowy zbyæ rzecz bêd¹c¹ przedmiotem leasingu. W takim prz
padku nabywca wstêpuje w stosunek leasingu na miejsce finansuj¹cego (art. 70914 § l KC
).
Do podstawowych obowi¹zków finansuj¹cego nale¿y nabycie rzeczy od oznaczonego zbywcy na
warunkach okre lonych w umowie leasingu. Nabycie rzeczy wi¹¿e siê z celem umowy leasingu
, jakim jest oddanie do u¿ywania albo do u¿ywania i pobierania po¿ytków.
Rzecz powinna byæ wydana przez finansuj¹cego. Brzmienie art. 709 § l KC wskazuje, ¿e rze
cz powinna byæ w takim stanie, w jakim znajdo-
STRONA 720
-wa³a siê ona w chwili wydania finansuj¹cemu przez zbywcê. Finansuj¹cy nie ponosi odpowied
zialno ci wobec korzystaj¹cego za przydatno æ rzeczy do umówionego u¿ytku (art. 7094 § 2 KC
Wskazanie przez korzystaj¹cego rzeczy oraz oznaczonego zbywcy powoduje, ¿e ryzyko z
tytu³u przydatno ci do u¿ywania albo u¿ywania i pobierania po¿ytków spoczywa na korzystaj¹c
Finansuj¹cy jest równie¿ obowi¹zany wydaæ korzystaj¹cemu razem z rzecz¹ odpis umowy ze zby
ub odpisy innych posiadanych dokumentów, dotycz¹cych tej umowy, w szczególno ci odpis do
kumentu gwarancyjnego co do jako ci rzeczy, który otrzyma³ od zbywcy lub producenta. I
nnym obowi¹zkiem finansuj¹cego jest przeniesienie
w³asno ci rzeczy, gdy finansuj¹cy zobowi¹za³ siê bez dodatkowego wiadczenia przenie æ na k
j¹cego w³asno æ rzeczy po up³ywie oznaczonego w umowie czasu trwania umowy leasingu. Powin
ien tego dokonaæ w terminie miesi¹ca od up³ywu terminu umowy leasingu, chyba ¿e strony u
zgodni³y inny termin. Innym obowi¹zkiem finansuj¹cego jest niezw³oczne zawiadomienie kor
zystaj¹cego o zbyciu przez niego rzeczy
bêd¹cej przedmiotem leasingu (art. 70914 § 2 KC).
Nb 893
Do najwa¿niejszych praw korzystaj¹cego nale¿y prawo do u¿ywania rzeczy albo u¿ywania i pob
ierania po¿ytków z rzeczy. W zwi¹zku z przyjêt¹ koncepcj¹ alternatywnego rozstrzygniêcia w
wie leasingu prawa korzystaj¹cego mo¿e on korzystaæ z rzeczy bez prawa pobierania po¿ytków
, albo te¿ mo¿e u¿ywaæ rzeczy i pobieraæ po¿ytki z rzeczy (art. 7091 KC). U¿ywanie rzeczy i
bieranie po¿ytków powinno odbywaæ siê zgodnie z tre ci¹ umowy leasingu, a je¿eli umowa tego
e reguluje, w sposób odpowiadaj¹cy w³a ciwo ciom i przeznaczeniu rzeczy (art. 7099 KC). Pr
awem korzystaj¹cego jest równie¿ ¿¹danie przeniesienia w³asno ci rzeczy w terminie miesi¹ca
p³ywu czasu trwania leasingu (chyba ¿e strony uzgodni³y inny termin), gdy finansuj¹cy zo
bowi¹za³ siê bez dodatkowego wiadczenia przenie æ na korzystaj¹cego w³asno æ rzeczy po up³
onego w umowie czasu trwania leasingu.
Uk³ad praw i obowi¹zków stron umowy jest tak skonstruowany, ¿e zdecydowanie dominuj¹ obowi¹
ki korzystaj¹cego. Do najwa¿niejszych obowi¹zków korzystaj¹cego nale¿y zap³ata rat wynagrod
ia za korzystanie z rzeczy w terminach umówionych (art. 70913 § l KC).
Wynagrodzenie powinno byæ równe co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytu³u nabycia r
zeczy przez finansuj¹cego.
Je¿eli korzystaj¹cy dopuszcza siê zw³oki z zap³at¹ co najmniej jednej raty, finansuj¹cy pow
en na pi mie wyznaczyæ korzystaj¹cemu odpowiedni termin dodatkowy do zap³acenia zaleg³o ci,
z zagro¿eniem, ¿e w razie bezskutecznego up³ywu wyznaczonego terminu, mo¿e wypowie
STRONA 721
-dzieæ umowê leasingu ze skutkiem natychmiastowym, chyba ¿e strony uzgodni³y termin wypo
wiedzenia. Postanowienia umowne mniej korzystne dla korzystaj¹cego s¹ niewa¿ne (art. 7
0913 § 2 KC).
Do obowi¹zków korzystaj¹cego nale¿y ponoszenie kosztów ubezpieczenia rzeczy od jej utraty
w czasie trwania leasingu. W braku odmiennego postanowienia umownego obejmuje on
o sk³adkê z tytu³u ubezpieczenia na ogólnie przyjêtych warunkach. Mo¿liwe jest jednak zastr
e¿enie umowne, ¿e korzystaj¹cy bêdzie zwolniony z tego obowi¹zku (art. 7096 KC).
Korzystaj¹cy powinien rzecz utrzymywaæ w nale¿ytym stanie, w szczególno ci dokonywaæ jej ko
serwacji i napraw niezbêdnych do zachowania rzeczy w stanie niepogorszonym, z uwzg
lêdnieniem jej zu¿ycia wskutek prawid³owego u¿ywania, oraz ponosiæ ciê¿ary zwi¹zane z w³asn
osiadaniem rzeczy (art. 7097 § l KC). Je¿eli w umowie leasingu nie zosta³o zastrze¿one, ¿e
konserwacji i napraw rzeczy dokonuje osoba maj¹ca okre lone kwalifikacje, korzystaj¹c
y powinien niezw³ocznie zawiadomiæ finansuj¹cego o konieczno ci dokonania istotnej napra
wy rzeczy (art. 7097 § 2 KC). Obowi¹zkiem korzystaj¹cego jest umo¿liwienie finansuj¹cemu s
prawdzenia rzeczy z punktu widzenia utrzymania w nale¿ytym stanie oraz prawid³owej e
ksploatacji rzeczy, konserwacji, napraw urz¹dzeñ (art. 7097 § 3 KC).
Korzystaj¹cy powinien rzecz u¿ywaæ i pobieraæ po¿ytki w sposób okre lony w umowie leasingu,
gdy umowa tego nie okre la -w sposób odpowiadaj¹cy w³a ciwo ciom i przeznaczeniu rzeczy (ar
. 7099 KC). Korzystaj¹cy nie mo¿e dokonywaæ w rzeczy zmian, chyba ¿e wynikaj¹ one z przezn
aczenia rzeczy. Na dokonanie zmian w rzeczy korzystaj¹cy powinien uzyskaæ zgodê finans
uj¹cego (art. 70910 KC). Korzystaj¹cy nie mo¿e oddaæ rzeczy do u¿ywania osobie trzeciej. M
o¿e j¹ oddaæ do u¿ywania osobie trzeciej tylko wtedy, gdy uzyska zgodê finansuj¹cego (art.
0912 KC).
Nb 894
Przy umowie leasingu obowi¹zuj¹ generalnie zasady dotycz¹ce odpowiedzialno ci z tytu³u nie
wykonania lub nienale¿ytego wykonania umowy. Obowi¹zuj¹ tu wiêc zasady okre lone w art. 47
1 i nast. KC (W J. Katner, Umowa, s. 44). Jednak¿e Kodeks cywilny wprowadza pewne
zmiany w zakresie odpowiedzialno ci. Zgodnie z art. 7098 KC, finansuj¹cy nie
STRONA 722
odpowiada wobec korzystaj¹cego za wady rzeczy, chyba ¿e wady te powsta³y na skutek oko
liczno ci, za które finansuj¹cy ponosi odpowiedzialno æ (J. Brol, Umowa, s. 9). Postanowie
nia umowne mniej korzystne dla korzystaj¹cego s¹ niewa¿ne. Z chwil¹ zawarcia przez finan
suj¹cego umowy ze zbywc¹ z mocy ustawy przechodz¹ na korzystaj¹cego uprawnienia z tytu³u w
ad rzeczy przys³uguj¹ce finansuj¹cemu wzglêdem zbywcy, z wyj¹tkiem uprawnienia odst¹pienia
rzez finansuj¹cego od umowy ze zbywc¹. Wykonanie powy¿szego uprawnienia przez korzysta
j¹cego nie wp³ywa na jego obowi¹zki wynikaj¹ce z umowy leasingu, chyba ¿e finansuj¹cy odst¹
od umowy ze zbywc¹ z powodu wad rzeczy. Z kolei zgodnie z art. 70917 KC -do odpow
iedzialno ci finansuj¹cego za wady rzeczy powsta³e na skutek okoliczno ci, za które finans
uj¹cy ponosi odpowiedzialno æ, uprawnieñ i obowi¹zków stron w razie dochodzenia przez osobê
rzeci¹ przeciwko korzystaj¹cemu roszczeñ dotycz¹cych rzeczy, odpowiedzialno ci korzystaj¹ce
o i osoby trzeciej wobec finansuj¹cego w razie oddania rzeczy tej osobie przez kor
zystaj¹cego do u¿ywania, zabezpieczenia rat leasingu i wiadczeñ dodatkowych korzystaj¹ceg
o, zwrotu rzeczy przez korzystaj¹cego po zakoñczeniu leasingu oraz do ulepszenia rze
czy przez korzystaj¹cego stosuje siê- odpowiednio przepisy
o najmie, a do zap³aty przez korzystaj¹cego rat przed terminem p³atno ci stosuje siê- odpo
wiednio przepisy o sprzeda¿y na raty (w J. Katner, Umowa, s. 31 i nast.).
§ 6. Umowa rachunku bankowego
Literatura: M. Gersdarf, Istota rachunku bankowego w projekcie kodeksu cywilnego
, PiP 1960; A. Kidyba (red.), Aktualne umowy w obrocie gospodarczym, Warszawa 19
89; K. Kruczalak, Umowy w obrocie krajowym i miêdzynarodowym, Warszawa 1996; K. Pi
etrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. II,
Warszawa 1998; J. Winiarz (red.), Kodeks cywilny z komentarzem, Warszawa 1989; S
. W³adyka (red.), Prawo umów w obrocie gospodarczym, Kraków 1993; Z. ‾abiñski, Umowa rachu
nku bankowego, Warszawa 1967.
I. Definicja umowy
Nb 895
Problematykê- umowy rachunku bankowego reguluj¹ przepisy Kodeksu cywilnego (art. 725
-733), a tak¿e art. 49-68 PrBank. Definicjê- umowy rachunku bankowego zawiera art. 7
25 KC, zgodnie z którym jest to umowa, moc¹ której bank zobowi¹zuje siê wzglêdem po-
STRONA 723
-siadacza rachunku do przechowywania jego rodków pieniê¿nych oraz przeprowadzania na je
go zlecenie rozliczeñ pieniê¿nych. Niezale¿nie od essentialia negotii, okre lonych w art.
725 KC, strony mog¹ rozszerzyæ tre æ takiej umowy o inne elementy, np. wi¹¿¹c umowê rachunk
kowego z umow¹ kredytow¹. Przedmiotem przechowania mog¹ byæ tylko rodki pieniê¿ne. Wydaje
ednak, ¿e do essentialia negotii tej umowy nie nale¿y tylko przechowywanie rodków, ale
równie¿ realizacja zleceñ, jakie dysponuje posiadacz rachunku (L. Obieg³o, w: Kodeks, t.
II, s. 316-317).
II. Charakter umowy
Nb 896
Umowa rachunku bankowego mo¿e byæ zawarta na czas oznaczony lub nie oznaczony. Nale¿y
ona do grupy umów nazwanych (uregulowana jest w Kodeksie cywilnym). Jednak¿e, bêd¹c umow¹
nazwan¹, stanowi mix compositium umowy depozytu nieprawid³owego oraz zlecenia lub ni
enazwanych umów o wiadczenie us³ug (art. 750 KC).
Umowa ta ma charakter umowy konsensualnej, gdy¿ dochodzi do jej zawarcia z chwil¹ os
i¹gniêcia porozumienia co do jej zawarcia. Umowa ta ma charakter odp³atny, tj. wi¹¿e siê- z
oprocentowaniem kapita³u na rzecz klienta, a ten ma obowi¹zek uiszczaæ op³aty manipulacy
jne.
Jest umow¹ dwustronnie zobowi¹zuj¹c¹. Nie ma ona jednak charakteru umowy wzajemnej. Umow
a rachunku bankowego zaliczana musi byæ do umów handlowych, przede wszystkim ze wzglêd
u na kwalifikowan¹ postaæ podmiotow¹. Oznacza to, ¿e mo¿e ona byæ zawarta tylko wówczas, gd
edn¹ stron¹ umowy jest bank. Prowadzenie rachunków bankowych przez banki uzale¿nione jes
t od typów transakcji dokonanych na rachunku. W zwi¹zku z powy¿szym, art. 50 PrBank wy
ró¿nia nastêpuj¹ce rodzaje rachunków bankowych:
1) rachunki bie¿¹ce,
2) rachunki pomocnicze,
3) rachunki lokat terminowych,
4) rachunki oszczêdno ciowe,
5) rachunki oszczêdno ciowo-rozliczeniowe,
6) rachunki -wk³ady oszczêdno ciowe.
Ostatnie trzy rodzaje umów nie wi¹¿¹ siê z prowadzon¹ dzia³alno ci¹ gospodarcz¹, ale s¹ zaw
z osoby fizyczne bez zwi¹zku z dzia³alno ci¹ gospodarcz¹. Art. 50 PrBank nie zawiera pe³neg
katalogu rodzajów rachunków bankowych, co oznacza, ¿e mog¹ byæ tworzone równie¿
STRONA 724
inne rachunki wyspecjalizowane lub bêd¹ce "mieszank¹" klasycznych typów.
III. Tre æ umowy
Nb 897
Tre æ umowy rachunku bankowego zawarta jest w art. 54 ust. 2 i 3 PrBank. Do minimaln
ych sk³adników tre ci tej umowy nale¿¹:
1) strony umowy,
2) rodzaj otwieranego rachunku,
3) waluta, w jakiej rachunek jest prowadzony,
4) czas, na jaki rachunek zosta³ otwarty,
5) wysoko æ oprocentowania i warunki jego zmiany,
6) sposób dysponowania rodkami zgromadzonymi na rachunku,
7) terminy wyp³aty lub kapitalizacji odsetek,
8) terminy realizacji zleceñ posiadacza rachunku,
9) zakres odpowiedzialno ci banku za terminowe i prawid³owe przeprowadzanie rozliczeñ
pieniê¿nych oraz wysoko æ odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji
posiadacza rachunku,
10) tryb i warunki dokonywania zmiany umowy,
11) sposób i termin wypowiedzenia lub rozwi¹zania umowy rachunku,
12) zasady rozwi¹zania umowy w razie niedokonywania na rachunku ¿adnych obrotów,
13) zasady i sposób ustalania wysoko ci prowizji i op³at za czynno ci zwi¹zane z prowadzen
iem rachunku.
IV. Strony umowy
Nb 898
Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, zawsze stron¹ umowy jest bank, drug¹ stron¹ jest posiadacz
rachunku. Przez bank nale¿y rozumieæ samodzieln¹, samofinansuj¹c¹ siê jednostkê organizacy
osiadaj¹c¹ osobowo æ prawn¹, dzia³aj¹c¹ na podstawie ustawy oraz statutu (art. 2 PrBank) w
sie wykonywania czynno ci bankowych (art. 4 w zw. z art. 11 PrBank).
Drug¹ stron¹ umowy jest posiadacz rachunku bankowego. Posiadaczem mo¿e byæ osoba fizyczn
a, osoba prawna, a na podstawie art. 49 ust. l PrBank jednostki organizacyjne n
ie posiadaj¹ce osobowo ci prawnej, je¿eli posiadaj¹ one zdolno æ prawn¹ (spó³ki jawne, koma
, wspólnoty mieszkaniowe). Nie ma tej zdolno ci spó³ka cywilna. Wydaje siê, ¿e nie ma koliz
i miêdzy wymogiem posiadania rachunku bankowego przez przedsiêbiorcê a przedstawionymi
wy¿ej przepisami (inaczej E. Niezbecka, w: Aktualne, R.6, s. 3.1.2). Przede wszys
tkim dlatego, ¿e przedsiê-
STRONA 725
-biorc¹ nie jest spó³ka cywilna, ale jej wspólnicy. Tak wiêc spó³ka cywilna nie powinna pos
aæ rachunku bankowego, gdy¿ nie jest wyposa¿ona w zdolno æ prawn¹ i nie jest przedsiêbiorc¹
rzypadku umowy spó³ki cywilnej dochodzi do wspó³posiadania rachunku bankowego przez wspóln
ików spó³ki (rachunek wspólny).
Posiadaczami rachunku mog¹ byæ wyj¹tkowo osoby fizyczne nie maj¹ce zdolno ci do czynno ci p
awnych. Ponadto, je¿eli ukoñczy³y one 13. rok ¿ycia, mog¹ dysponowaæ rodkami pieniê¿nymi z
onymi na tym rachunku, je¿eli nie sprzeciwi siê temu na pi mie ich przedstawiciel usta
wowy (art. 59 PrBank).
V. Zawarcie umowy
Nb 899
Procedura zawarcia umowy okre lana jest przez poszczególne banki. Bank nie mo¿e odmówiæ za
warcia umowy rachunku bankowego z osob¹, która taki zamiar przejawi³a, a spe³nia wymogi
formalne (np. dotycz¹ce warunków osobistych, z³o¿y³a wszystkie dokumenty). Mo¿na odmówiæ za
a umowy, je¿eli bank nie prowadzi rachunków bankowych na zasadach, jakie okre li³ klient
. Tre æ stosunku prawnego opartego na umowie rachunku bankowego rozstrzygana jest w
tre ci regulaminu bankowego, odnosz¹cego siê do konkretnej umowy bankowej.
W praktyce banków wystêpuje najczê ciej wydawanie regulaminów bankowych. Na podstawie art.
385 § l KC i art. 109 ust. l pkt l PrBank, banki w zakresie swojej dzia³alno ci mog¹ wy
dawaæ ogólne warunki umów lub regulaminy okre laj¹ce warunki otwierania i prowadzenia rach
unków bankowych. Postanowienia regulaminów bankowych s¹ dla stron wi¹¿¹ce, je¿eli strony w
wie nie ustali³y odmiennie swoich praw i obowi¹zków. Poza regulaminami mog¹ byæ -jak to ws
kazano powy¿ej -wydawane ogólne warunki umów rachunku bankowego.
Umieszczenie w regulaminie bankowym, dotycz¹cym warunków prowadzenia rachunku bankow
ego, postanowieñ uprawniaj¹cych bank do jednostronnej zmiany tre ci tego regulaminu, a
tym samym warunków umów rachunku bankowego -nie jest prawnie skuteczne. Zmiana tre ci
umowy rachunku bankowego wymaga wypowiedzenia (uchw. SN (7) z 22.5.1991 r., III
CZP 15/91, OSN 1992, Nr l, poz. l).
Zastrze¿enie w regulaminie bankowym -stanowi¹cym o tre ci umowy zawieranej z bankiem o
udzielenie kredytu b¹d po¿yczki albo o tre ci umowy o prowadzenie rachunku bankowego (
oszczêdno ciowego b¹d lokat terminowych) -uprawnienia do zmiany przez bank w czasie trw
ania umowy wysoko ci stopy oprocentowania bez wypowiedzenia umowy wymaga dla swej
skuteczno ci okre lenia konkretnych okoliczno ci, od jakich zmiana ta jest uzale¿niona (
uchw. SN (7) z 6.3.1992 r., III CZP 141/91,
OSN 1992, Nr 6, poz. 90).
STRONA 726
Umowa powinna byæ zawarta na pi mie, ze skutkiem ad probationem (art. 54 ust. l PrBa
nk). Przyjmuje siê ponadto, ¿e forma pisemna jest zachowana, je¿eli o wiadczenie woli zo
staje z³o¿one za pomoc¹ elektronicznych no ników informacji, a dokumenty te zosta³y w nale¿
sposób utrwalone i zabezpieczone (art. 7 PrBank -zob. E. Niezbecka, w: Aktualne,
R.6, s. 3.1.4).
Nb 900
Zmiana umowy w czasie jej trwania jest mo¿liwa na podstawie zgodnych o wiadczeñ woli.
Rozwi¹zanie umowy zawartej na czas nie oznaczony mo¿e nast¹piæ przez wypowiedzenie przez
któr¹kolwiek ze stron. Bank mo¿e jednak, zgodnie z art. 730 KC, wypowiedzieæ tak¹ umowê z
a¿nych powodów. Zasady zmiany umowy i jej rozwi¹zania powinna okre laæ umowa rachunku bank
owego. Zgodnie z art. 58 PrBank, umowa rachunku oszczêdno ciowego ulega rozwi¹zaniu, j
e¿eli w ci¹gu 5 lat nie dokonano na tym rachunku ¿adnych obrotów oprócz okresowego dopisyw
ania odsetek i ich wyp³at, a stan rodków na rachunku nie przekracza minimum ustaloneg
o w umowie; w tym zakresie umowa mo¿e jednak zawieraæ postanowienia odmienne.
Nb 901
Umowa powinna byæ wykonana zgodnie z jej tre ci¹ i tre ci¹ regulaminu bankowego. Jednak¿e,
oniewa¿ stron¹ umowy jest bank i jest to jego dzia³alno æ w ramach prowadzonej dzia³alno ci
spodarczej, ocena
postêpowania banku bêdzie dokonywana przy stosowaniu wy¿szych mierników staranno ci. Zgodn
ie z art. 355 § 2 KC, nale¿yt¹ staranno æ d³u¿nika (banku) w zakresie prowadzonej przez nie
dzia³alno ci gospodarczej okre la siê z uwzglêdnieniem zawodowego charakteru tej dzia³alno
Nb 902
Prawa i obowi¹zki wynikaj¹ z przepisów prawa, umów oraz przyjêtego regulaminu bankowego. T
e ostatnie s¹ jednak wi¹¿¹ce, je¿eli strony w umowie nie ustali³y swoich praw i obowi¹zków.
odstawowych obowi¹zków banku (zob. równie¿ Z. ‾abiñski, Umowa, s. 100 i nast.)na podstawie
rzepisów KC i PrBank -nale¿¹:
STRONA 727
l) zwrot rodków pieniê¿nych co do zasady na ka¿de ¿¹danie (art. 726 KC);
2) wykonywanie zleceñ posiadacza rachunku (art. 727 KC);
3) przy ka¿dej zmianie stanu rachunku przesy³anie posiadaczowi wyci¹gu z rachunku z us
taleniem salda (art. 728 § l KC);
4) wyp³acenie kosztów pogrzebu wk³adcy (posiadacza rachunku bankowego) osobie, która prz
ed³o¿y rachunki (obowi¹zek wyp³aty kosztów pogrzebu obejmuje te koszty, do wysoko ci nie pr
ekraczaj¹cej kosztów urz¹dzenia pogrzebu, zgodnie ze zwyczajami przyjêtymi w danym rodowi
sku -art. 57 pkt l PrBank);
5) wyp³acenie osobom wskazanym przez wk³adcê wk³adów oszczêdno ciowych okre lonych kwot. Wk
o¿e rozdysponowaæ w ten sposób kwotê nie wy¿sz¹ ni¿ przypadaj¹ce za ostatni miesi¹c przed
dziestokrotne przeciêtne miesiêczne wynagrodzenie w sektorze przedsiêbiorstw, bez wyp³at
nagród z zysku, og³aszane przez Prezesa G³ównego Urzêdu Statystycznego (art. 57 ust. l pk
t 2 PrBank);
6) dok³adanie wszelkich starañ w zakresie powierzonych rodków bankowych.
Do podstawowych obowi¹zków posiadacza rachunku bankowego nale¿y:
l) obowi¹zek zg³oszenia bankowi niezgodno ci salda w ci¹gu czternastu dni od dnia otrzym
ania wyci¹gu z rachunku (art. 728 § 2 KC);
2) obowi¹zek powiadomienia banku o ka¿dej zmianie swojego adresu, w przypadku posi
adania rachunku imiennego (art. 729 KC).
Nb 903
Z kolei do praw banku mo¿na zaliczyæ obracanie czasowo wolnymi rodkami pieniê¿nymi zgroma
dzonymi na rachunku bankowym (art. 726 KC). Równie¿, zgodnie z art. 49 ust. 3 PrBank
, bank swobodnie dysponuje powierzonymi rodkami pieniê¿nymi.
Posiadacz rachunku ma prawo:
l) swobodnie dysponowaæ rodkami pieniê¿nymi zgromadzonymi na rachunku. W umowie stron m
og¹ byæ jednak zawarte postanowienia ograniczaj¹ce swobodê dysponowania tymi rodkami (art
. 51 PrBank);
2) pobieraæ odsetki, a rodki na rachunku mog¹ byæ oprocentowane wed³ug stopy sta³ej lub zm
ennej w wysoko ci i na zasadach okre lonych w umowie, przy czym do obliczania odsete
k przyjmuje siê, ¿e miesi¹c liczy 30 dni, a rok 365 dni (art. 53 PrBank).
STRONA 728
Nb 904
Skutki niewykonania lub nienale¿ytego wykonania umowy rachunku bankowego okre laj¹ ogóln
e przepisy Kodeksu cywilnego (zob. równie¿ M. Gersdorf, Istota, s. 366 i nast.). Jed
nak¿e ustawa -Prawo bankowe w szczególny sposób uregulowa³a odpowiedzialno æ banków uczestn
ych w przeprowadzaniu rozliczeñ. Zgodnie z art. 64 PrBank, je¿eli kilka banków wykonuj
e polecenie przeprowadzenia rozliczenia pieniê¿nego z³o¿onego przez posiadacza rachunku,
ka¿dy z tych banków ponosi wraz z pozosta³ymi solidarn¹ odpowiedzialno æ wobec posiadacza
achunku za szkody spowodowane niewykonaniem lub nienale¿ytym wykonaniem polecenia.
Bank, który udowodni, ¿e szkoda nie powsta³a z jego winy, jest wolny od odpowiedzialn
o ci wobec posiadacza. Roszczenia z umowy rachunku bankowego przedawniaj¹ siê z up³ywem
dwóch lat (art. 731 KC).
§ 7. Umowa agencyjna
Literatura: A. Kidyba (red.), Aktualne umowy w obrocie gospodarczym, Warszawa 20
01; K. Kruczalak, w: Prawo umów w obrocie gospodarczym (red. S. W³adyka), Warszawa 2
001; K. Kruczalak, Umowy w obrocie krajowym i miêdzynarodowym. Komentarz. Wzory. O
bja nienia, Warszawa 1999; J. Kufel, Umowa agencyjna, Warszawa-Poznañ 1977; K. Pietr
zykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, Warszawa 1998; E. Rott-Pietrz
yk, Umowa agencyjna w wietle konwencji genewskiej o agencji miêdzynarodowej sprzeda¿y
towarów z 1983 r., KPP 1994, Nr l.
I. Definicja
Nb 905
Przez umowê agencyjn¹ przyjmuj¹cy zlecenie (agent) zobowi¹zuje siê w zakresie dzia³alno ci
go przedsiêbiorstwa do sta³ego po redniczenia za wynagrodzeniem przy zawieraniu z klie
ntami umów na rzecz daj¹cego zlecenie przedsiêbiorcy albo do zawierania ich w jego imi
eniu.
Kszta³t umowy agencyjnej s³u¿yæ ma przede wszystkim uatrakcyjnieniu umowy agencji, która w
praktyce gospodarczej zawierana by³a niezbyt czêsto. Regulacja umowy agencyjnej wi¹¿e s
iê z konieczno ci¹ dostosowania polskiego prawa do postanowieñ Dyrektywy Rady EWG Nr 86/
653 z 18.12.1986 r. w sprawie harmonizacji praw cz³onkowskich dotycz¹cych niezale¿nych
agentów handlowych. Kszta³t przepisom
STRONA 729
o agencji nada³a ustawa z 26.7.2000 r. o zmianie ustawy -Kodeks cywilny (Dz.U. Nr
74, poz. 857).
Podstawow¹ ró¿nic¹ w stosunku do poprzedniej definicji umowy agencyjnej jest to, ¿e obie s
trony umowy w zasadzie musz¹ byæ przedsiêbiorcami. Z kolei -w stosunku do rozwi¹zañ Dyrekt
ywy Rady EWG li 86/653 umowa agencyjna uregulowana w prawie polskim ma nieco sze
rszy charakter, bowiem dotyczy zawierania i po rednictwa przy zawieraniu umów w ogóle,
a nie tylko przy sprzeda¿y towarów.
II. Charakter umowy
Nb 906
Umowa agencyjna jest umow¹ wywodz¹c¹ siê historycznie z umowy zlecenia i stanowi w prakt
yce obrotu jedn¹ z form po redniczenia, która prowadzi do kojarzenia podmiotów cywilnopr
awnych (l. Wid/o, w: Aktualne, 5.9.1, s. 1). Umowa agencyjna jest umow¹ konsensual
n¹, gdy¿ dochodzi do skutku ju¿ przez samo porozumienie stron. Jest ona umow¹ odp³atn¹, gdy
i¹¿e siê z tym, ¿e za po rednictwo przy zawieraniu umów na rzecz daj¹cego zlecenie albo w j
imieniu pobiera siê zap³atê w formie wynagrodzenia, najczê ciej prowizji (art. 7581 KC).
Umowa agencyjna jest umow¹ wzajemn¹, bowiem obie strony zobowi¹zuj¹ siê w taki sposób, ¿e
zenie jednej z nich jest elementem wiadczenia drugiej.
Umowa agencyjna jest umow¹ handlow¹, gdy¿ agent podejmuje dzia³alno æ tylko w zakresie dzia
no ci swego przedsiêbiorstwa. Agent jest wiêc przedsiêbiorc¹ w rozumieniu art. 2 ust. 2 Pr
Ggosp. Umowa agencyjna ma co do zasady charakter umowy dwustronnie handlowej, gd
y¿ dokonywanie po rednictwa lub przedstawicielstwa dotyczy daj¹cego zlecenie, który musi
byæ przedsiêbiorc¹ (wyj¹tek art. 7649 KC). Umowa mo¿e byæ zawarta na czas oznaczony albo n
eoznaczony.
Nb 907
Przy umowie agencyjnej nale¿y wyró¿niæ dwa jej typy: w jednej z nich agent pe³ni rolê po re
ka, w drugiej za przedstawiciela. W pierwszym przypadku obowi¹zki agenta polegaj¹ na
stwarzaniu mo¿liwo ci do zawierania umów za odpowiedni¹ prowizj¹. Jego zadaniem jest kojar
zenie zleceniodawcy z klientami. Agent nie zawiera umów w imieniu zleceniodawcy. C
zynno ci podejmowane przez agenta maj¹ w zwi¹zku z tym charakter czynno ci faktycznych,
a nie prawnych. Rola agenta koñczy siê, je¿eli dojdzie do zawarcia umowy miêdzy zlecenio
dawc¹ a klientem. Za
STRONA 730
podejmowane czynno ci otrzymuje on wynagrodzenia okre lone w umowie. Je¿eli sposób wynag
rodzenia nie zosta³ okre lony, agentowi przys³uguje prowizja. Do najczê ciej dokonywanych
czynno ci faktycznych przez agenta mo¿emy zaliczyæ takie czynno ci, jak (J. Wid³o, w: Aktu
alne, 5.9.1, s. 2): reklama, promocja, oferowanie towarów, us³ug, prezentowanie próbek
towarów. Nie ma te¿ przeszkód, aby przedstawia³ on oferty, uczestniczy³ w rokowaniach, po
maga³ przy redagowaniu tre ci umów.
W drugim przypadku -obok czynno ci przedstawionych powy¿ej (choæ nie jest to zale¿no æ koni
czna) -agent zobowi¹zuje siê do zawierania okre lonego typu umów w imieniu zleceniodawcy
. Oznacza to wiêc dwojak¹ mo¿liwo æ: agent dokonuje czynno ci faktycznych i prawnych w imie
iu i na rzecz daj¹cego zlecenie b¹d te¿ dokonuje tylko czynno ci prawnych w imieniu i na
rzecz daj¹cego zlecenie. W tym ostatnim przypadku agent bêdzie dokonywa³ tylko czynno ci
prawnych. Jednak¿e do zawierania umów w imieniu daj¹cego zlecenie oraz odbierania o wia
dczeñ agent jest uprawniony jedynie wówczas, gdy ma do tego umocowanie (art. 758 § 2 K
C). Umocowanie udzielone agentowi stanowi wiêc podstawê jego funkcjonowania przy tym
typie umowy agencyjnej, jaki polega na zawieraniu umów w imieniu zleceniodawcy. U
mocowanie powinno byæ udzielone w umowie lub w drodze odrêbnej czynno ci prawnej i sta
nowi uprawnienie agenta do dzia³ania w imieniu daj¹cego zlecenie wobec osób trzecich.
Do pe³nomocnictwa udzielonego agentowi stosuje siê przepisy art. 95-109 KC. Pe³nomocni
ctwo powinno byæ zawarte w formie pisemnej, a je¿eli wa¿no æ umowy zawieranej przez agenta
zale¿eæ bêdzie od szczególnej formy, pe³nomocnictwo powinno mieæ tak¹ formê. W pe³nomocnic
winno siê okre liæ: zakres umocowania, rodzaj czynno ci prawnych, do których zawierania ag
ent jest upowa¿niony. Ponadto powinno siê okre liæ, w jakim zakresie agent jest upowa¿nion
y do przyjmowania wiadczeñ, spe³niania wiadczeñ, odbierania o wiadczeñ woli w imieniu daj
zlecenia.
Pe³nomocnictwo ma najczê ciej charakter pe³nomocnictwa rodzajowego, gdy¿ chodzi o zawieran
ie umów okre lonego rodzaju w imieniu zleceniodawcy. Nie bêdzie tu mia³a miejsca sytuacj
a, w której pe³nomocnictwo bêdzie udzielone do poszczególnych czynno ci. W tym przypadku,
je¿eli mia³oby doj æ do jednokrotno ci w dzia³aniu, zastosowanie powinna mieæ umowa zleceni
Kodeks cywilny w art. 759 zawiera domniemanie odnosz¹ce siê do typu umowy agencyjnej
, która wi¹¿e siê z przedstawicielstwem. Mianowicie -w razie w¹tpliwo ci poczytuje siê, ¿e
jest upowa¿niony do przyjmowania dla daj¹cego zlecenie zap³aty za wiadczenie, za które p³
ci, jak równie¿ do odbierania zawiadomieñ o wadach oraz
STRONA 731
o wiadczeñ dotycz¹cych wykonania umowy, któr¹ zawar³ w imieniu daj¹cego zlecenie. Przepisy
eksu cywilnego wprowadzaj¹ ponadto szczególne zasady zwi¹zane z pe³nomocnictwem agenta.
Je¿eli agent nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres, to nie zawsze powoduje
to niewa¿no æ umowy. Zgodnie z art. 7603 KC, w razie, gdy agent zawieraj¹cy umowê w imien
iu daj¹cego zlecenie nie ma umocowania albo prze
-kroczy jego zakres, umowê uwa¿a siê za potwierdzon¹, je¿eli daj¹cy zlecenie niezw³ocznie p
trzymaniu wiadomo ci o zawarciu umowy nie o wiadczy klientowi, ¿e umowy nie potwierdza
. Mamy tu szczególne rozwi¹zanie, w którym milczenie daj¹cego zlecenie nie oznacza braku
zgody, a wrêcz odwrotnie powoduje zawarcie umowy mimo braku lub przekroczenia zak
resu umocowania. Zleceniodawca, aby "przerwaæ" mo¿liwo æ zawarcia umowy, powinien dokonaæ
tego wyra nie i niezw³ocznie poprzez o wiadczenie woli skierowane do klienta.
Stosuj¹c inne kryteria, mo¿emy wyró¿niæ agencjê wy³¹czn¹ i nie wy³¹czn¹. Zgodnie z art. 761
czalne jest okre lenie zakresu dzia³ania agenta, polegaj¹ce na przyznaniu mu prawa wy³¹czn
o ci w odniesieniu do oznaczonej grupy klientów lub obszaru geograficznego.
IV. Strony umowy
Nb 908
Stronami umowy s¹ zleceniodawca i przyjmuj¹cy zlecenie, zwany agentem. Charakterysty
czne jest wprowadzenie zasady, ¿e agent jest przedsiêbiorc¹, bowiem dzia³a w zakresie dz
ia³alno ci swojego przedsiêbiorstwa. Katalog przedsiêbiorców zawiera art. 36 KrRejSU. Nale¿
iêc do nich osoby fizyczne (równie¿ wspólnicy spó³ek cywilnych -art. 2 ust. 3 PrGosp), hand
owe spó³ki osobowe (jawna, komandytowa, partnerska, komandytowo-akcyjna) i osoby pra
wne (np. spó³dzielnie, przedsiêbiorstwa pañstwowe, spó³ki z o.o., akcyjne), które mog¹ uzys
tus przedsiêbiorcy. Mog¹ byæ nimi tak¿e fundacje i stowarzyszenia, je¿eli bêd¹ prowadziæ dz
ospodarcz¹.
Te podmioty, które nie s¹ wpisywane do rejestru przedsiêbiorców, nie bêd¹ mog³y byæ agentam
Drug¹ stron¹ umowy jest daj¹cy zlecenie. Zasad¹ jest, ¿e daj¹cy zlecenie powinien byæ równi
dsiêbiorc¹ - wiadczy o tym wyra nie brzmienie art. 758 § l KC. Jednak¿e w pewnych sytuacjac
dopuszczalne jest udzielenie zlecenia agentowi przez osobê nie bêd¹c¹ przedsiêbiorc¹. Zgod
ie z art. 7649 KC, do umowy o tre ci okre lonej w art. 758 § l KC zawartej z agentem p
rzez osobê nie bêd¹c¹ przedsiêbiorc¹ stosuje siê
STRONA 732
przepisy tytu³u XXIII "Umowa agencyjna" z wy³¹czeniem art. 761-761\2, 761\5 oraz art.
764\3_764\8 KC. Je¿eli umowa jest zawierana przez podmioty, które s¹ przedsiêbiorcami, m
amy do czynienia z umow¹ dwustronnie handlow¹ (obrót profesjonalny). W przypadku gdy m
a miejsce wyj¹tek od regu³y i zleceniodawc¹ jest osoba nie bêd¹ca przedsiêbiorc¹, mamy do c
ienia z umow¹ jednostronnie handlow¹ (obrót konsumencki).
V. Zawarcie umowy
Nb 909
Zawarcie umowy agencyjnej odbywa siê wed³ug ogólnych zasad przyjêtych w obrocie. Mo¿e doj æ
niej w wyniku przyjêcia oferty, rokowañ, a tak¿e przetargu. Forma umowy, je¿eli ma ona
charakter jednostronnie handlowej, mo¿e byæ dowolna. Jednak¿e, je¿eli zawierana jest w o
brocie profesjonalnym, powinna mieæ formê pisemn¹. Dotyczy to przede wszystkim tej syt
uacji, w której udzielane jest w umowie pe³nomocnictwo do zawierania umów w imieniu da
j¹cego zlecenie. Wskazywany wymóg formy pisemnej umowy nie mo¿e byæ jednak ³¹czony z rygore
naruszenia formy pisemnej ad probationem. W zwi¹zku z tym, zgodnie z art. 7582 KC
, ka¿da ze stron mo¿e ¿¹daæ od drugiej pisemnego potwierdzenia tre ci umowy oraz postanowie
zmieniaj¹cych lub uzupe³niaj¹cych. Nie jest wa¿ne zrzeczenie siê tego uprawnienia.
Nie mo¿na jednak zapomnieæ o tych przepisach Kodeksu cywilnego, które "narzucaj¹" okre lon¹
formê dokonywania czynno ci prawnych. Zgodnie z art. 75 KC, je¿eli czynno æ prawna obejmuj¹
a rozporz¹dzenie prawem, którego warto æ przekroczy 2000 z³, jak równie¿ czynno æ prawna, z
ynika zobowi¹zanie do wiadczenia o warto ci przekraczaj¹cej 2000 z³, powinna byæ stwierdzo
a pismem. Z kolei, je¿eli w umowie agencyjnej zawarte jest umocowanie agenta do dz
ia³ania w imieniu daj¹cego zlecenie jako pe³nomocnik, umowa agencyjna powinna odpowiad
aæ wymogom formy przewidzianej dla danej czynno ci prawnej, której agencja dotyczy (np
. forma aktu notarialnego przy po redniczeniu nabywania nieruchomo ci).
Przepisy reguluj¹ce umowê agencyjn¹ wprowadzaj¹ pewne rozstrzygniêcia co do wymogu formy p
oszczególnych postanowieñ umowy ze skutkiem dla ca³ej lub poszczególnych czynno ci umowy.
Dotyczy to trzech sytuacji:
l) zgodnie z art. 7617 § l KC, w umowie agencyjnej zawartej w formie pisemnej mo¿na
zastrzec, ¿e agent za odrêbnym wynagrodzeniem (prowizja del credere) w uzgodnionym z
akresie odpowiada za wyko-
STRONA 733
-nanie zobowi¹zania przez klienta. Je¿eli umowa nie stanowi inaczej, agent odpowiada
za to, ¿e klient spe³ni wiadczenie. W razie niezachowania formy pisemnej poczytuje s
iê umowê zawart¹ bez tego zastrze¿enia. Jak z powy¿szego wynika, agent mo¿e za odrêbnym wyn
odzeniem przyj¹æ na siebie odpowiedzialno æ za wykonanie zobowi¹zania przez klienta. Zastr
ze¿enie takie jest wa¿ne i skuteczne, pod warunkiem ¿e zostanie zachowana pisemna form
a ca³ej umowy agencyjnej, a nie tylko zastrze¿enia dotycz¹cego prowizji del credere. F
orma ta zastrze¿ona jest dla wywo³ania okre lonych skutków (ad eventum);
2) zgodnie z art. 7646 § l KC, strony mog¹ w formie pisemnej pod rygorem niewa¿no ci (ad
solemnitatem) ograniczyæ dzia³alno æ agenta -maj¹c¹ charakter konkurencyjny -na okres po r
zwi¹zaniu umowy agencyjnej (ograniczenie dzia³alno ci konkurencyjnej). Ograniczenie je
st wa¿ne, je¿eli dotyczy grupy klientów lub obszaru geograficznego, objêtych dzia³alno ci¹
nta, oraz rodzaju towarów lub us³ug stanowi¹cych przedmiot umowy. Ograniczenie dzia³alno c
i konkurencyjnej nie mo¿e byæ d³u¿sze ni¿ 2 lata od rozwi¹zania umowy. Jak z powy¿szego wyn
, brak formy prawnej przy stwierdzeniu ograniczenia dzia³alno ci konkurencyjnej prow
adzi do niewa¿no ci stosownych ograniczeñ;
3) zgodnie z art. 7647 KC, daj¹cy zlecenie mo¿e do dnia rozwi¹zania umowy odwo³aæ ogranicz
enie dzia³alno ci konkurencyjnej z takim skutkiem, ¿e po up³ywie 6 miesiêcy od chwili odwo³
nia jest on zwolniony z obowi¹zku wyp³acania kwot bêd¹cych rekompensat¹ za ograniczenie dz
ia³alno ci konkurencyjnej (art. 7644 § 3 i 4 KC). Odwo³anie ograniczenia dzia³alno ci konku
encyjnej wymaga formy pisemnej pod rygorem niewa¿no ci. Tak wiêc równie¿ w przypadku odwo³a
ia ograniczenia dzia³alno ci konkurencyjnej forma pisemna jest form¹ ad solemnitatem.
Nb 910
Umowa agencyjna mo¿e byæ zmieniona w ka¿dym czasie za zgod¹ stron. W przypadku zawarcia
umowy w szczególnej formie pisemnej lub innej szczególnej, zmiana powinna byæ dokonana
w tej samej formie. Ustanie umowy mo¿e byæ nastêpstwem porozumienia stron umowy, spow
odowane up³ywem czasu, na jaki zosta³a zawarta, mierci¹ agenta, skorzystaniem z ustawow
ego prawa odst¹pienia (ka¿da ze stron mo¿e
STRONA 734
odst¹piæ od umowy ze wzglêdu na niemo¿liwo æ wiadczenia zawinion¹ przez jedn¹ ze stron). U
umowy mo¿e mieæ równie¿ miejsce poprzez jej wypowiedzenie. Nale¿y tu jednak wyró¿niæ dwie s
je: wypowiedzenie z zachowaniem terminów wypowiedzenia i wypowiedzenie bez zachowa
nia terminów wypowiedzenia.
W pierwszym przypadku, zgodnie z art. 764\1 § 1 KC, umowa zawarta na czas nieoznac
zony mo¿e byæ wypowiedziana na miesi¹c naprzód w pierwszym roku, na 2 miesi¹ce naprzód w dr
gim roku oraz na 3 miesi¹ce naprzód -w trzecim i nastêpnych latach trwania umowy. Term
in wypowiedzenia up³ywa z koñcem miesi¹ca kalendarzowego -je¿eli umowa nie stanowi inacz
ej (art. 764\1 § 3 KC). Ustawowe terminy mog¹ byæ przed³u¿one, ale nie mog¹ byæ skracane. P
przed³u¿eniu obowi¹zuje zasada, ¿e termin ustalony dla daj¹cego zlecenie nie mo¿e byæ krót
i¿ termin ustalony dla agenta. Przed³u¿enie terminu dla agenta powoduje przed³u¿enie dla d
aj¹cego zlecenie.
W drugiej sytuacji, zgodnie z art. 764\2 § 1 KC, umowa agencyjna chocia¿by by³a zawart
a na czas oznaczony, mo¿e byæ wypowiedziana bez zachowania terminów wypowiedzenia z po
wodu niewykonania obowi¹zków przez jedn¹ ze stron w ca³o ci lub znacznej czê ci, a tak¿e gd
stniej¹ nadzwyczajne okoliczno ci. Je¿eli wypowiedzenie zosta³o dokonane na skutek okoli
czno ci, za które ponosi odpowiedzialno æ druga strona, jest ona zobowi¹zana do naprawieni
a szkody poniesionej przez wypowiadaj¹cego w nastêpstwie rozwi¹zania umowy (art. 764\2
§ 2 KC).
Nb 911
Prawom agenta odpowiadaj¹ obowi¹zki daj¹cego zlecenie i odwrotnie.
Ocena praw i obowi¹zków agenta jest zale¿na od tego, z jakim typem agencji mamy do czy
nienia: agencj¹ -po redniczeniem czy agencj¹ przedstawicielstwem. Jednak¿e wiele praw i
obowi¹zków obejmuje obydwa typy agencji. Podstawowym prawem agenta jest prawo do wyn
agrodzenia. Zgodnie z art. 7581 KC, wprowadzona jest swoboda kszta³towania zasad w
ynagrodzenia. Je¿eli zasady te nie zosta³y okre lone w umowie, agentowi nale¿y siê prowizj
a. Prowizja, zgodnie z art. 7581 § 2 KC, jest to wynagrodzenie, którego wysoko æ zale¿y od
liczby lub warto ci zawartych umów. Je¿eli wysoko æ prowizji nie zosta³a w umowie okre lon
nale¿y siê ona w wysoko ci zwyczajowo przyjêtej w stosunkach danego rodzaju, w miejscu d
zia³alno ci prowadzonej przez agenta, a w razie niemo¿no ci ustalenia prowizji w taki sp
osób, agentowi nale¿y siê prowi-
STRONA 735
-zja w odpowiedniej wysoko ci uwzglêdniaj¹cej wszystkie okoliczno ci bezpo rednio zwi¹zane
wykonaniem zleconych mu czynno ci (art. 758\1 § 3 KC. Agent ma prawo do prowizji z
chwil¹, w której daj¹cy zlecenie powinien by³ -zgodnie z umow¹ zawart¹ z klientem -spe³niæ
enie albo faktycznie je spe³ni³, albo te¿ swoje wiadczenie spe³ni³ klient. Strony mog¹ umó
naczej. Jednak¿e nie mog¹ umówiæ siê, ¿e agent nabywa prawo do prowizji pó niej ni¿ w chwil
ej klient spe³ni³ wiadczenie albo powinien by³ je spe³niæ, gdyby daj¹cy zlecenie spe³ni³
e (art. 7613 § 1 KC). Je¿eli ma miejsce agencja wy³¹czna, agent ma prawo do prowizji od
wszystkich umów zawartych na danym terenie lub grupy towarów zastrze¿onych dla jego w³a ci
wo ci, niezale¿nie od tego, czy bra³ w nich udzia³, przyczyniaj¹c siê do ich zawarcia. Agen
mo¿e siê domagaæ udostêpnienia informacji potrzebnych do ustalenia, czy wysoko æ nale¿nej
prowizji zosta³a prawid³owo obliczona. W szczególno ci mo¿e domagaæ siê udostêpnienia ksi¹g
wych daj¹cego zlecenie albo ¿¹daæ, aby wgl¹d i wyci¹g z tych ksi¹g zosta³ zapewniony bieg³e
dentowi wybranemu przez strony (art. 7615 § 2 KC). Agent ma prawo domagaæ siê udostêpnie
nia informacji w drodze wytoczonego powództwa w terminie 6 miesiêcy od dnia zg³oszenia
¿¹dania daj¹cemu zlecenie.
Innym prawem agenta jest prawo domagania siê zwrotu wydatków zwi¹zanych z wykonaniem z
lecenia, ale tylko tych, które by³y uzasadnione, je li ich ilo æ przekracza zwyk³¹ w danych
osunkach miarê (art. 762 KC) o ile umowa nie stanowi inaczej.
Kolejnym prawem agenta jest ¿¹danie -po rozwi¹zaniu umowy wiadczeñ wyrównawczych, okre lon
w art. 7643 KC. Agent ma tak¿e prawo przyjmowania dla daj¹cego zlecenie zap³aty za wia
dczenie zgodnie z art. 759 KC. Agentowi przys³uguje ustawowe prawo zastawu na rzec
zach i papierach warto ciowych daj¹cego zlecenie, otrzymanych w zwi¹zku z umow¹ agencyjn¹
dla zabezpieczenia roszczeñ o wynagrodzenie, oraz zwrot wydatków i zaliczek udzielon
ych daj¹cemu zlecenie (art. 763 KC).
Do najwa¿niejszych obowi¹zków agenta nale¿y aktywne oraz lojalne dzia³anie umo¿liwiaj¹ce za
ranie umów przez osoby trzecie z daj¹cym zlecenie oraz zawieranie takich umów. Obowi¹zek
lojalno ci wyra nie wynika z art. 760 KC: "ka¿da ze stron jest obowi¹zana zachowaæ siê loj
lnie wobec drugiej". Innym obowi¹zkiem agenta jest przekazywanie wszelkich informa
cji maj¹cych znaczenie dla daj¹cego zlecenie oraz przestrzeganie jego wskazówek uzasad
nionych w danych okoliczno ciach. Do obowi¹zków agenta nale¿y równie¿ podejmowanie w zakres
e prowadzo-
STRONA 736
-nych spraw czynno ci potrzebnych do ochrony praw daj¹cego zlecenie (art. 7601 KC).
Ze wskazanym powy¿ej obowi¹zkiem lojalno ci stron wi¹¿e siê obowi¹zek agenta w przypadku wp
adzenia ograniczenia dzia³alno ci konkurencyjnej (art. 7646 § 1 KC). Strony mog¹ w formi
e pisemnej pod rygorem niewa¿no ci ograniczyæ dzia³alno æ agenta, która ma charakter konkur
yjny na okres maksymalnie 2 lat po rozwi¹zaniu umowy agencyjnej. Wprowadzenie stos
ownej klauzuli do umowy nak³ada na agenta obowi¹zek jej przestrzegania. Innym obowi¹zk
iem agenta mo¿e byæ -gdy umowa agencyjna zawarta jest w formie pisemnej -ponoszenie
odpowiedzialno ci za wykonanie zobowi¹zania przez klienta. Warunkiem takiej odpowied
zialno ci jest ustalenie odrêbnego wynagrodzenia (prowizja del credere). W ramach zo
bowi¹zania del credere agent przyjmuje na siebie dodatkow¹ odpowiedzialno æ o charakterz
e gwarancyjnym za to, ¿e osoba trzecia wykona umowê na rzecz daj¹cego zlecenie, do zaw
arcia której doprowadzi³ agent (klauzula del credere) -J. Wid/o, w: Aktualne, 5.9.2,
s. 4). Agent odpowiada wówczas za skutek w postaci realizacji umowy. Za tak¹ dodatk
ow¹ odpowiedzialno æ agent otrzymuje dodatkowe wynagrodzenie, zwane prowizj¹ del credere
.
Nb 912
Podstawowym prawem daj¹cego zlecenie jest roszczenie skierowane do dzia³aj¹cego agenta
, aby po redniczy³ przy zawieraniu umów z klientami albo zawiera³ umowy w jego imieniu.
Prawem daj¹cego zlecenie jest wybór stosownej osoby, która mo¿e byæ agentem, oraz okre leni
granic umocowania do zawierania umów. Daj¹cy zlecenie ma prawo wypowiadania umowy a
gencyjnej (art. 7641 § l KC i art. 7642 KC).
Podstawowym obowi¹zkiem daj¹cego zlecenie jest zap³ata wynagrodzenia, zgodnie z zasada
mi przyjêtymi w umowie, albo w formie prowizji (art. 7581 KC). Daj¹cy zlecenie, podo
bnie jak agent, ma obowi¹zek zachowania lojalno ci wobec drugiej strony umowy. Ponad
to daj¹cy zlecenie jest obowi¹zany przekazywaæ agentowi dokumenty i informacje potrzeb
ne do prawid³owego wykonywania umowy (art. 7602 § l KC). Powinien on równie¿ -w rozs¹dnym
czasie -zawiadomiæ agenta o przyjêciu lub odrzuceniu propozycji zawarcia umowy oraz
o nie wykonaniu umowy, przy której zawarciu agent po redniczy³ lub któr¹ zawar³ w imieniu d
j¹cego zlecenie. Obowi¹zek zawiadomienia obejmuje równie¿ informacjê, ¿e liczba umów, który
warcie przewiduje, lub warto æ ich przedmiotu bêdzie znacznie ni¿sza ni¿ te, której agent m
normalnie siê spodziewaæ (art. 7602 § 2-3 KC). Innym obowi¹zkiem daj¹cego zlecenie jest z³
nie agentowi o wiadczenia zawieraj¹cego dane o nale¿nej mu prowi
STRONA 737
-zji. Powinien to uczyniæ nie pó niej ni¿ w ostatnim dniu miesi¹ca nastêpuj¹cego po kwartal
w którym agent naby³ prawo do prowizji.
Daj¹cy zlecenie mo¿e byæ zobowi¹zany -po rozwi¹zaniu umowy -do zrealizowania wiadczeñ wyró
zych. Nie mo¿e ono jednak przekroczyæ wysoko ci wynagrodzenia agenta za jeden rok, obl
iczonego na podstawie redniego rocznego wynagrodzenia uzyskanego w okresie ostatn
ich 5 lat. Je¿eli umowa agencyjna trwa³a krócej ni¿ 5 lat, wynagrodzenie to oblicza siê z
uwzglêdnieniem redniej z ca³ego okresu jej trwania (art. 7643 § 2 KC). Innym obowi¹zkiem
daj¹cego zlecenie jest wyp³acenie agentowi odpowiedniej sumy pieniê¿nej za ograniczenie
dzia³alno ci konkurencyjnej po rozwi¹zaniu umowy (art. 7646 § 3 KC).
VIII. Odpowiedzialno æ za niewykonanie lub nienale¿yte wykonanie zobowi¹zania
Nb 913
W przypadku niewykonania lub nienale¿ytego wykonania umowy obowi¹zuj¹ generalne zasady
okre lone w art. 471 i nast. KC. Jednak¿e w przypadku umowy agencyjnej mog¹ wyst¹piæ pewn
e szczególne przypadki niewykonania lub nienale¿ytego wykonania umowy. Mog¹ one polegaæ
na bezczynno ci, braku nale¿ytej staranno ci agenta. W przypadku daj¹cego zlecenie mo¿e to
byæ niewyp³acenie uzgodnionej prowizji (J. Wid/o, w: Aktualne, 5.9.2, s. 4). W sytu
acji gdy agent pos³u¿y³ siê przy wykonywaniu zobowi¹zania osob¹ trzeci¹, odpowiada za umowê
asadzie ryzyka (art. 474 KC).
Szczególnym wiadczeniem, jakie mo¿e wyst¹piæ po rozwi¹zaniu umowy, a jakie przys³uguje age
wi, jest wiadczenie wyrównawcze. Agent mo¿e ¿¹daæ od daj¹cego zlecenie wiadczenia, je¿eli
ie trwania umowy agencyjnej pozyska³ nowych klientów lub doprowadzi³ do istotnego wzro
stu obrotów z dotychczasowymi klientami, a daj¹cy zlecenie w dalszym ci¹gu czerpie kor
zy ci z umów z tymi klientami (art. 764\3 § 1 zd. 1 KC). Roszczenie to przys³uguje agent
owi wówczas, gdy -bior¹c pod uwagê wszystkie okoliczno ci, a zw³aszcza utratê przez agenta
rowizji od umów przez daj¹cego zlecenie z tymi klientami -przemawiaj¹ za tym wzglêdy s³usz
no ci. wiadczenie wyrównawcze podlega ograniczeniu kwotowemu -zgodnie z art. 764\3 § 2
KC.
Uzyskanie wiadczenia wyrównawczego nie pozbawia agenta mo¿liwo ci dochodzenia odszkodow
ania na zasadach ogólnych. W razie mierci agenta wiadczenia mog¹ ¿¹daæ jego spadkobiercy.
STRONA 738
wiadczenie wyrównawcze nie przys³uguje agentowi w przypadkach, okre lonych w art. 7644
KC, gdy:
l) daj¹cy zlecenie wypowiedzia³ agentowi umowê na skutek okoliczno ci, za które odpowiedzi
alno æ ponosi agent, usprawiedliwiaj¹cych wypowiedzenie umowy bez zachowania terminów wy
powiedzenia;
2) agent wypowiedzia³ umowê, chyba ¿e wypowiedzenie jest uzasadnione okoliczno ciami, za
które odpowiada daj¹cy zlecenie, albo jest usprawiedliwione wiekiem, u³omno ci¹ lub choro
b¹ agenta, a wzglêdy s³uszno ci nie pozwalaj¹ domagaæ siê od niego dalszego wykonywania czy
i agenta;
3) agent za zgod¹ daj¹cego zlecenie przeniós³ na inn¹ osobê swoje prawa i obowi¹zki wynika
z umowy.
§ 8. Umowa komisu
Literatura: A. Kêdzierska-Cie lak, Komis (Zagadnienia cywilnoprawne), Warszawa 1973;
A. Kidyba (red.), Aktualne umowy w obrocie gospodarczym, Warszawa 1999; K. Kruc
zalak, Umowy w obrocie krajowym i miêdzynarodowym, Warszawa 1996; J. Okolski (red.
), Prawo handlowe, Warszawa 1999; K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komen
tarz, t. II, Warszawa 1998; A. Szpunar, System prawa cywilnego, t. III, Warszawa
1981; J. Winiarz (red.), Kodeks cywilny z komentarzem, Warszawa 1989.
I. Definicja umowy
Nb 914
Przez umowê komisu przyjmuj¹cy zlecenie zwany komisantem zobowi¹zuje siê za wynagrodzeni
em zwanym prowizj¹ w zakresie dzia³alno ci swojego przedsiêbiorstwa do kupna lub sprzeda¿y
rzeczy ruchomych na rachunek daj¹cego zlecenie zwanego komitentem, lecz w imieniu
w³asnym.
II. Charakter umowy
Nb 915
Umowa komisu jest umow¹ o wiadczenie us³ug w zakresie po rednictwa handlowego (L. Ogieg³o
, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, t. II, s. 360). Jest umow¹ konsensualn¹, gdy¿ do
chodzi do skutku poprzez samo porozumienie stron. Odp³atno æ umowy komisu wi¹¿e siê z tym,
za po rednictwo przy sprzeda¿y lub kupnie komisant pobiera zap³atê w formie prowizji (l.
Modrzejewski, Prawo, s. 468-469). Umowa komisu jest ponad-
STRONA 739
to umow¹ wzajemn¹. Je¿eli mamy do czynienia z komisem zakupu, zalicza siê umowê komisu do
czynno ci prawnych powierniczych (A. Szpunar, w: System, t. III, cz. 2, s. 658). U
mowa komisu jest umow¹ handlow¹, gdy¿ komisant dzia³a w zakresie prowadzonego przez sieb
ie przedsiêbiorstwa. W umowie komisu wyró¿niamy dwa jej typy: komis sprzeda¿y i komis ku
pna. Przy komisie sprzeda¿y komitent zachowuje w³asno æ rzeczy oddanej w komis a¿ do momen
tu jej zbycia przez komisanta (l. Wid/o, w: Aktualne, s. 4.1.1). Natomiast w prz
ypadku komisu kupna komisant nabywa w³asno æ rzeczy od osoby trzeciej, a nastêpnie musi
przenie æ w³asno æ rzeczy i wydaæ przedmiot transakcji komitentowi.
Istot¹ umowy komisu jest sprzeda¿ lub kupno rzeczy ruchomej na rachunek komitenta (w
znaczeniu organizacyjno-ekonomicznym), lecz w imieniu w³asnym. Komisant pe³ni rolê st
rony transakcji, a nie pe³nomocnika. Odró¿nia to umowê komisu od zlecenia, gdy¿ w tym osta
tnim przypadku czynno æ dokonywana jest z bezpo rednim skutkiem dla zleceniodawcy. Pe³ni
on rolê zastêpcy po redniego, mianowicie zobowi¹zuje siê za wynagrodzeniem do kupna lub s
przeda¿y rzeczy ruchomych na rachunek komitenta, lecz w imieniu w³asnym. Zgodnie z w
yr. SA w Poznaniu z 10.8.1995 r. (1 ACr 169/95, Wok. 1996, Nr 7, s. 44), przy sp
rzeda¿y komisowej umowa dochodzi do skutku pomiêdzy nabywc¹ a komisantem dzia³aj¹cym w imi
eniu w³asnym, nie za w imieniu komitenta.
Nb 916
Tre æ umowy powinna zawieraæ okre lenie: przedmiotu transakcji komisowej, cechy transakc
ji, sposobu wynagrodzenia (prowizja), terminu do którego musi byæ dokonana transakcj
a komisowa.
Przedmiotem umowy komisu mo¿e byæ wy³¹cznie kupno lub sprzeda¿ rzeczy ruchomych. Nie mog¹ b
w zwi¹zku z tym przedmiotem transakcji papiery warto ciowe, tak jak to przewidywa³a um
owa komisu w uchylonych przepisach Kodeksu handlowego (art. 581 KH) -zob. L. Ogi
eg³o, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, t. II, s. 360. Przy umowie komisu sprzed
a¿y okre la siê cenê przedmiotu jako minimaln¹, natomiast przy umowie komisu kupna -jako c
enê maksymaln¹.
Zasad¹ jest, ¿e za wiadczone us³ugi komisant pobiera wynagrodzenie najczê ciej w formie pr
wizji wyra¿onej w procentowym stosunku do ceny kupna lub sprzeda¿y przedmiotu umowy.
Wskazuje siê jednak, ¿e mo¿liwy jest inny ni¿ powy¿szy sposób okre lenia wynagrodzenia kom
nta, np. przez wyp³aty wynagrodzenia sta³ego (A. Kêdzierska-Cie lak,
STRONA 740
Komis, s. 59 i nast.). Umowa komisu mo¿e byæ zawarta na czas oznaczony lub nieoznacz
ony. Je¿eli up³ynie okre lony w umowie okres jej obowi¹zywania, umowa wygasa bez wzglêdu n
a to, czy komisant zby³ rzecz, czy j¹ naby³. Od terminu, na jaki zawarta jest umowa ko
misu, nale¿y odró¿niæ okre lenie terminu wykonania transakcji komisowej. Terminy te zasadn
iczo siê pokrywaj¹, choæ w umowie komisu mo¿na okre liæ krótszy termin dla dokonania okre l
transakcji, w szczególno ci wówczas, gdy umowa obejmuje kilka rzeczy ruchomych. Dla ka¿d
ej z nich mo¿e byæ okre lony odmienny termin realizacji transakcji.
IV. Strony umowy
Nb 917
Stronami umowy komisu s¹: daj¹cy zlecenie -zwany komitentem oraz przyjmuj¹cy zlecenie
-zwany komisantem. Komitentem mo¿e byæ ka¿da osoba korzystaj¹ca z us³ug komisanta, osoba f
izyczna, osoba prawna oraz tzw. u³omna osoba prawna. Zgodnie z zasadami przyjêtymi w
Kodeksie cywilnym (art. l KC), nie mog¹ nimi byæ jednostki organizacyjne nie posiad
aj¹ce osobowo ci prawnej. Wydaje siê jednak¿e, ¿e zarówno spó³ka jawna, jak i komandytowa,
celem jest prowadzenie przedsiêbiorstwa, mog¹ byæ komitentami. Komisantem mog¹ byæ równie¿
oby fizyczne i prawne (a tak¿e, jak s¹dzê, nie posiadaj¹ce osobowo ci prawnej -spó³ka jawna
komandytowa), które prowadz¹ przedsiêbiorstwo (w znaczeniu funkcjonalnym), a ich dzia³al
no æ polega na kupnie lub sprzeda¿y rzeczy ruchomych na rachunek komitenta, lecz w imi
eniu w³asnym (nie wskazuje na tak¹ mo¿liwo æ, L. Ogieg³o, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodek
, t. II, s. 360). Komisant musi byæ wiêc kwalifikowanym przedsiêbiorc¹. Dzia³alno æ komisow
ie musi byæ jedyn¹ dzia³alno ci¹ prowadzon¹ przez komisanta (J. Wid/o, w: Aktualne, s. R.4.
.2).
Przy umowie komisu mo¿emy wyró¿niæ wewnêtrzny i zewnêtrzny stosunek miêdzy uczestnikami tra
kcji. Stosunek wewnêtrzny realizowany jest miêdzy komisantem a komitentem, stosunek
zewnêtrzny miêdzy komisantem a kupuj¹cym lub sprzedaj¹cym. W ten sposób komitent mo¿e pozos
aæ anonimowy wobec osób trzecich, nabywców lub sprzedaj¹cych w szczególno ci.
V. Zawarcie umowy
Nb 918
Zawarcie umowy odbywa siê wed³ug ogólnych regu³. Nie jest wymagana szczególna forma. Zgodn
ie z pogl¹dem doktryny, nie mo¿e mieæ za-
STRONA 741
-stosowania art. 75 KC, gdy¿ w tej umowie nie dochodzi do rozporz¹dzenia prawem o wa
rto ci przekraczaj¹cej 2000 z³ ani z tej umowy nie wynika zobowi¹zanie do wiadczenia wart
o ci przekraczaj¹cej tê kwotê(A. Kêdzierska-Cie lak, Komis, s. 140; H. Piekarski, Kodeks cy
ilny. Komentarz, t. II, Warszawa 1972, s. 1579). Przy zawarciu tej umowy chodzi
o zobowi¹zanie do wiadczenia us³ug komisowych (H. Piekarski, Kodeks, s. 1579). Jednak¿e
, poniewa¿ jest to umowa zawarta w ramach obrotu handlowego, wskazane jest, aby by³a
zawarta na pi mie.
Nb 919
Umowa komisu mo¿e byæ zmieniona w ka¿dym czasie za zgod¹ stron. Je¿eli nie jest zawarta na
czas nieoznaczony, dopuszczalne jest jej wypowiedzenie w ka¿dym czasie (analogia
do art. 746 KC). Innymi przyczynami wyga niêcia umowy s¹: wykonanie umowy, up³yw terminu
, je¿eli umowa zosta³a zawarta na czas oznaczony, mieræ komisanta (chyba ¿e strony postan
owi¹ inaczej).
Nb 920
Umowa powinna byæ wykonana ze szczególn¹ staranno ci¹ po stronie komisanta, z uwzglêdnienie
zawodowego charakteru jego dzia³alno ci -art. 355 § 2 KC. Wykonanie umowy powinno odb
yæ siê zgodnie z jej tre ci¹. Komitent zobowi¹zany jest do zap³aty wynagrodzenia (prowizji)
komisantowi. W wykonaniu zawartej miêdzy komitentem a komisantem umowy komisu komi
sant zawiera umowê sprzeda¿y z osob¹ trzeci¹, której zbywa rzecz stanowi¹c¹ w³asno æ komite
przeda¿y stosuje siê art. 535 i nast. KC. Z kolei, przy umowie komisu zakupu wykonan
ie umowy komisu nastêpuje poprzez nabycie rzeczy ruchomej od osoby trzeciej na rze
cz komitenta. Stron¹ umowy jest komitent.
Nb 921
Do podstawowych obowi¹zków komisanta nale¿y:
l) wydanie komitentowi wszystkiego, co przy wykonaniu zlecenia uzyska³, w szczególno c
i przez przelanie na niego wierzytelno ci, które naby³ na jego rachunek (komis sprzeda¿y
). Natomiast przy
STRONA 742
komisie kupna ma on obowi¹zek przeniesienia w³asno ci nabytej rzeczy ruchomej na komit
enta. Komisant powinien wydaæ wszelkie prawa maj¹tkowe i inne korzy ci, jakie uzyska³ pr
zy sprzeda¿y komisowej;
2) d¹¿enie do nabycia rzeczy po cenie najni¿szej, a zbycia -po cenie najwy¿szej. Je¿eli ko
misant naby³ rzecz za cenê wy¿sz¹ od ceny oznaczonej przez komitenta, komitent mo¿e niezw³o
znie po otrzymaniu zawiadomienia o wykonaniu zlecenia o wiadczyæ, ¿e nie uznaje czynno c
i za dokonan¹ na jego rachunek. Je¿eli nie z³o¿y takiego o wiadczenia, jest to równoznaczne
z wyra¿eniem zgody na wy¿sz¹ cenê (art. 768 § 2 KC). Je¿eli natomiast komisant sprzeda³ rze
oddan¹ mu do sprzeda¿y za cenê ni¿sz¹ od ceny oznaczonej przez komitenta, obowi¹zany jest z
p³aciæ komitentowi ró¿nicê;
3) je¿eli rzecz jest nara¿ona na zepsucie, a nie mo¿na czekaæ na decyzjê komitenta oraz gd
y wymaga tego interes komitenta, komisant ma obowi¹zek sprzeda¿y rzeczy z zachowanie
m nale¿ytej staranno ci. Normalnie komisant jest uprawniony do zbycia rzeczy nara¿onej
na zepsucie, ale w przypadku gdy wymaga tego interes komitenta, prawo to przeks
zta³ca siê w obowi¹zek komisanta;
4) zawiadomienie komitenta o sprzeda¿y rzeczy nara¿onej na zepsucie (art. 769 § 1 zd.
ostatnie KC);
5) sprawowanie pieczy nad powierzonym mu mieniem komisowym, które powinno byæ zachow
ane w stanie nie pogorszonym;
6) umowa miêdzy komisantem a komitentem mo¿e tworzyæ dodatkowe obowi¹zki miêdzy stronami,
w szczególno ci ubezpieczenia rzeczy.
Podstawowym prawem komisanta jest:
1) otrzymanie wynagrodzenia, które najczê ciej ma formê prowizyjn¹.
Komisant nabywa roszczenie o zap³atê z chwil¹ gdy komitent otrzyma³ rzecz (komis kupna)
lub cenê (komis sprzeda¿y). Je¿eli umowa jest dokonywana czê ciami, roszczenie komisanta p
owstaje w miarê wykonywania umowy (art. 772 § I KC). Komisant mo¿e ponadto ¿¹daæ prowizji g
y umowa nie zosta³a wykonana z przyczyn dotycz¹cych komitenta;
2) ustawowe prawo zastawu na rzeczach stanowi¹cych przedmiot komisu dopóki rzeczy te
znajduj¹ siê u niego lub u osoby, która je dzier¿y w jego imieniu, albo dopóki mo¿e nimi r
zporz¹dzaæ za pomoc¹ dokumentów (art. 773 § I KC). Komisant ma pierwszeñstwo zaspokajania r
szczeñ z wierzytelno ci, któr¹ naby³ na rachunek daj¹cego zlecenie, z pierwszeñstwem przed
ymi wierzycielami osobistymi komitenta (art. 773 § 2 KC).
STRONA 743
Nb 922
Do najwa¿niejszych praw komitenta (bêd¹cych odwzorowaniem obowi¹zków komisanta) nale¿y:
l) otrzymanie korzy ci uzyskanych przez komisanta przy wykonaniu umowy kupna lub s
przeda¿y komisowej;
2) otrzymanie korzy ci przy zawarciu umów korzystniejszych dla komitenta;
3) prawo do nieuznania czynno ci za dokonan¹ na jego rachunek (o wiadczenia), je¿eli kom
isant naby³ rzecz za cenê wy¿sz¹ od ceny oznaczonej przez komitenta;
4) prawo do bycia zawiadomionym o dokonaniu sprzeda¿y rzeczy nara¿onej na zepsucie (
art. 769 § 1 zd. ostatnie KC).
Do obowi¹zków komitenta nale¿y zap³ata prowizji komisantowi.
Nb 923
Odpowiedzialno æ za niewykonanie lub nienale¿yte wykonanie umowy mo¿e wi¹zaæ siê z zawinion
przez komisanta niedoj ciem do skutku transakcji kupna lub sprzeda¿y, nieterminowo ci¹,
nieosi¹gniêciem oznaczonej ceny, niewydaniem komitentowi wszystkiego, co otrzyma³ komi
sant w ramach wykonywanej umowy (J. Wid³o, w: Aktualne, s. 4.2.2). W powy¿szych przy
padkach bêd¹ mia³y zastosowanie ogólne
regu³y odpowiedzialno ci okre lone w art. 471 i nast. oraz art. 415 i nast. KC. Je¿eli k
omitent nie odbierze rzeczy w terminie (komis kupna), zastosowanie maj¹ przepisy o
skutkach zw³oki kupuj¹cego przy odebraniu rzeczy sprzedanej.
X. Odpowiedzialno æ z tytu³u rêkojmi
Nb 924
Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, w wykonaniu umowy komisu zawierana jest umowa sprzed
a¿y, której stron¹ jest komisant jako sprzedaj¹cy lub kupuj¹cy. W przypadku sprzeda¿y komis
wej do komisanta odnosz¹ siê przepisy o odpowiedzialno ci za wady rzeczy sprzedanej. J
ednocze nie art. 770 KC wprowadza szczególne rozwi¹zania dla problematyki rêkojmi przy s
przeda¿y komisowej. Zgodnie z art. 770 KC, komisant nie ponosi odpowiedzialno ci za
ukryte wady fizyczne rzeczy, jak równie¿ za jej wady prawne, je¿eli przed zawarciem um
owy poda³ to do wiadomo ci kupuj¹cego. Wy³¹czenie odpowiedzialno ci nie dotyczy wad rzeczy,
o których komisant wiedzia³ lub móg³ siê z ³atwo ci¹ dowiedzieæ (art. 770 KC). Przepis ten
równie¿ na ograniczenie odpowiedzialno ci z tytu³u rê-
STRONA 744
-kojmi przy umowie sprzeda¿y rzeczy ruchomych z udzia³em konsumentów. Ograniczenie odp
owiedzialno ci komisanta nie odnosi siê do wad fizycznych jawnych, tzn. tych, które pr
zy zachowaniu nale¿ytej staranno ci mo¿na wykryæ przy badaniu zwyk³ym bez potrzeby badañ te
hnicznych. Chodzi wiêc owady, które zna³ lub z ³atwo ci¹ móg³ wykryæ.
Do odpowiedzialno ci komitenta wzglêdem nabywcy rzeczy oddanej do sprzeda¿y komisowej
nie maj¹ zastosowania przepisy o odpowiedzialno ci z tytu³u rêkojmi za wady fizyczne rze
czy, tak¿e wtedy, gdy komisant wy³¹czy³ swoj¹ odpowiedzialno æ za te wady na podstawie art.
0 KC (uchw. SN z 5.6.1981 r., II CZP 27/81, OSNC 1981, Nr 12, poz. 232). Zgodnie
z wyr. SN z 18.11.1983 r., do wy³¹czenia odpowiedzialno ci komisanta na podstawie art
. 770 KC za ukryte wady sprzedanej rzeczy nie wystarcza umieszczenie w lokalu sk
lepowym odpowiedniego og³oszenia: skutek taki mo¿e mieæ jedynie podanie do wiadomo ci ku
puj¹cego, ¿e komisant odpowiedzialno æ sw¹ za takie wady wy³¹cza, tzn. skierowanie odpowied
go o wiadczenia wprost do kupuj¹cego. Gdy chodzi o przedmioty o szczególnej warto ci, da
lsza przewidziana w art. 770 KC przes³anka wy³¹czenia odpowiedzialno ci komisanta za wad
y ukryte sprzedanej rzeczy, polegaj¹ca na tym, ¿e komisant o wadzie nie wiedzia³ i nie
móg³ z ³atwo ci¹ o niej siê dowiedzieæ, jest spe³niona wtedy, gdy komisant zbada³ dostarcz
przedmiot z udzia³em specjalisty; powo³anie siê na wyniki badania dostarczone przez os
obê, która cenny przedmiot odda³a do sprzeda¿y, jest z tego punktu widzenia niewystarcza
j¹ce. Nie stanowi wady ukrytej w rozumieniu art. 770 KC, za któr¹ komisant mo¿e wy³¹czyæ sw
owiedzialno æ, okoliczno æ, ¿e kupuj¹cemu wydano inn¹ rzecz ani¿eli umówiony przedmiot tran
np. falsyfikat zamiast orygina³u (per³y sztuczne zamiast naturalnych); wy³¹czenie przet
o odpowiedzialno ci komisanta na podstawie art. 770 KC za tego rodzaju wadê ukryt¹ nie
jest dopuszczalne (I CR 336/83, OSNC 1984, Nr 9, poz. 159 z glosami A. Szpunara
, OSP 1985, Nr 1, poz. 4; E. £êtowskiej, NP 1985, Nr 1, s.117-122; M. Jodkowskiej, O
SP 1985, Nr 12, poz. 226).
Nale¿y równie¿ przyj¹æ, ¿e art. 575 KC ("Je¿eli z powodu wady prawnej rzeczy sprzedanej kup
jest zmuszony wydaæ rzecz osobie trzeciej, umowne wy³¹czenie odpowiedzialno ci z tytu³u rê
ojmi nie zwalnia sprzedawcy od obowi¹zku zwrotu otrzymanej ceny, chyba ¿e kupuj¹cy wie
dzia³, i¿ prawa sprzedawcy by³y spe³nione albo ¿e naby³ rzecz na w³asne niebezpieczeñstwo")
ma zastosowania do odpowiedzialno ci komisanta, gdy zosta³a ona wy³¹czona na podstawie a
rt. 770 KC (uchw. SN z 30.5. ³ 996 r., II CZP 42/96, OSNC 1996, Nr 10, poz. 128).
Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, wy³¹czenie odpowiedzialno ci komisanta okre lone w art. 770
KC -jest nieskuteczne, je¿eli komisant wiedzia³ o wadzie prawnej i ukrytej wadzie fi
zycznej lub z ³atwo ci¹ móg³ siê dowiedzieæ. Je¿eli dochodzi do zawarcia umowy kupna komiso
osoba trzecia jest zobowi¹zana z tytu³u rêkojmi na zasadach obowi¹zuj¹cych w odniesieniu
do umowy sprzeda¿y. Komisant mo¿e wówczas realizowaæ uprawnienia z tytu³u rêkojmi, je¿eli w
i wada rzeczy nabywanej, ale mo¿e uprawnienia te przenie æ na komitenta wraz z przenie
sieniem w³asno ci rzeczy nabywanej w ramach umowy komisu (J Wid³o, w: Aktualne, s. 4.2
.4).
STRONA 745
§ 9. Umowa przewozu
Literatura: Z. Dominiczak, Problematyka prawa przewozu osób, Wroc³aw 1987; H. Goik,
Pojêcie przewo nika wed³ug art. 774 k.c. (na tle przepisów z zakresu transportu drogoweg
o), Prace Prawnicze U 1972, Nr 3; W Górski, System prawa cywilnego, t. III, cz. 2,
Warszawa ³ 981; W Górski, Umowa przewozu, Warszawa 1983; W Górski, Prawo transportowe,
Szczecin 1993; W Górski, A. ‾abski, Prawo przewozu. Komentarz, Warszawa 1990; A. Ki
dyba (red.), Aktualne umowy w obrocie gospodarczym, Warszawa 1999; K. Kruczalak,
Umowy w obrocie krajowym i miêdzynarodowym, Warszawa 1990; J. Okolski (red.), Pra
wo handlowe, Warszawa 1999; K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz,
Warszawa 1998; M. So niak, Prawo przewozu l¹dowego, Warszawa 1974; J. Winiarz (red.)
, Kodeks cywilny z komentarzem, Warszawa 1989; S. W³adyka (red.), Prawo umów w obroc
ie gospodarczym, Kraków 1993.
I. Definicja umowy
Nb 925
Umowa przewozu, zgodnie z art. 774 KC, jest umow¹, w której przewo nik zobowi¹zuje siê w z
akresie dzia³alno ci swego przedsiêbiorstwa do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub
rzeczy. Nastêpstwem tej umowy jest wiêc przewiezienie osób lub rzeczy z jednego miejsc
a do drugiego za pomoc¹ rodka transportu. Definicja ta okre la ogólne zasady umowy prze
wozu, obejmuj¹c zarówno przewóz osób, jak i rzeczy, nie uwzglêdniaj¹c jednak specyfiki umow
przewozu ze wzglêdu na rodzaj transportu. Dlatego te¿ przyjêto, ¿e przepisy tytu³u XXV KC
po wiêconego umowie przewozu stosuje siê do przewozu tylko o tyle, o ile przewóz ten ni
e jest uregulowany odrêbnymi przepisami. Oznacza to, ¿e przepisy Kodeksu cywilnego m
aj¹ jedynie subsydiarne zastosowanie w stosunku do przewozów zawartych w przepisach
szczególnych (J Okolski, Prawo, s. 473). W zwi¹zku z powy¿szym, nale¿y przyj¹æ, ¿e tylko w
iesieniu do przewozu konnego (maj¹cego marginalne znaczenie) zastosowanie maj¹ przep
isy Kodeksu cywilnego. Transport kolejowy, samochodowy, lotniczy i ¿egluga ródl¹dowa ur
egulowane s¹ w ustawie z 15.11.1984 r. -Prawo przewozowe (tekst jedn. Dz.U. z 2000
r. Nr 50, poz. 601) i przepisach szczególnych. Zgodnie z art. l ust. l PrPrzew, u
stawê tê stosuje siê do przewozu osób lub rzeczy we wszelkich dziedzinach transportu z w
y³¹czeniem wspomnianego transportu konnego i morskiego. Do przewozów morskich ma zasto
sowanie ustawa z 1.12.1961 r. -Kodeks morski (tekst jedno Dz. U. z 1998 r. Nr 10
, poz. 36 ze zm.). Z kolei transport pocztowy jest uregulowany w art. 48 ust. 2
i art. 60 ustawy z 23.11.1990 r. o ³¹czno ci (tekst jedn. Dz. U. z 1995 r. Nr 117, poz
. 564 ze zm.). W konse-
STRONA 746
-kwencji nale¿y przyj¹æ, ¿e rozwi¹zanie przyjête w Kodeksie cywilnym ma niewielkie znaczeni
w praktyce w odniesieniu do poszczególnych ga³êzi transportu (L. Ogieg³o, w: K. Pietrzy
kowski (red.), Kodeks, t. II, s. 373; równie¿ M. Stec, w: Prawo, s. 192).
II. Charakter umowy
Nb 926
Przyjmuje siê, ¿e umowa przewozu jest umow¹ zaliczan¹ do kategorii umów o wiadczenie us³ug
s³ug¹ jest przemieszczenie, a wiêc dokonanie czynno ci faktycznej (organizatorskiej) z j
ednego miejsca do drugiego. Jak wskazano w literaturze, w istocie chodzi o dowie
zienie rzeczy lub osoby do oznaczonego miejsca (M. Stec, w: Prawo, s. 192). Umow
a ta nosi cechy zobowi¹zania rezultatu, co wi¹¿e siê z realizacj¹ okre lonych czynno ci, kt
ie maj¹ tylko wymiaru starannego dzia³ania, ale polegaj¹ na osi¹gniêciu rezultatu, jakim j
est dowiezienie towaru lub osób. Umowa przewozu jest umow¹ wzajemn¹, odp³atn¹. Odp³atno æ n
o essentialia negotii tej umowy, podobnie jak to, ¿e jedn¹ ze stron umowy musi byæ prz
ewo nik, tj. osoba podmiotowo kwalifikowana, prowadz¹ca dzia³alno æ gospodarcz¹ (umowa hand
owa). Je¿eli wiêc przewóz by³by dokonywany nieodp³atnie lub bez udzia³u przewo nika, to nie
eliby my do czynienia z umow¹ przewozu i nie mog³yby mieæ zastosowania przepisy Kodeksu
cywilnego. Wydaje siê, ¿e nale¿y wówczas stosowaæ (przy przewozie z grzeczno ci, okazjonaln
j) art. 750 KC i przyj¹æ, ¿e mamy do czynienia z umow¹ o wiadczenie us³ug, typow¹ i adhezy
J. Okolski, Prawo, s. 474). Dochodzi wiêc ona do skutku w oparciu o istniej¹ce wzorc
e umowne, wed³ug których druga strona nie bêd¹ca przewo nikiem, mo¿e do niej przyst¹piæ lub
Najwiêksze problemy rodzi ustalenie realno ci b¹d konsensualno ci tej umowy. Nie powinno
byæ w¹tpliwo ci, ¿e w ujêciu Kodeksu cywilnego jest to umowa konsensualna, dochodzi do je
j zawarcia bez konieczno ci wydania przedmiotu przewozu, tj. ju¿ w momencie porozumi
enia przewo nika z drug¹ stron¹ umowy co do istotnych postanowieñ umowy. Dotyczy to równie¿
transportu morskiego. Uwagi te mo¿na odnie æ do przewozów osobowych. Jednak¿e problem ten
jest traktowany odmiennie w transporcie towarowym przy przewozie przesy³ek baga¿owyc
h i pocztowych. Art. 25 ust. 2 -PrPrzew uzale¿nia zawarcie umowy od przekazania pr
zesy³ki przewo nikowi do transportu. W takim przypadku mamy do czynienia z realnym c
harakterem umowy sprzeda¿y przewozu.
STRONA 747
Charakterystyczne dla umowy przewozu jest odró¿nienie przewozu osób od przewozu rzeczy
. Jednak¿e tylko nieliczne przepisy odnosz¹ siê do obu typów przewozu. W przewozie rzecz
y odrêbnie traktuje siê przewóz przesy³ek towarowych i przesy³ek baga¿owych. Mimo ¿e obydwa
tycz¹ przewozu rzeczy, to jednak przesy³ki baga¿owe uregulowane s¹ w przepisach odnosz¹cyc
h siê do przewozu osób (art. 777 § 2 KC). Z kolei od przesy³ek baga¿owych nale¿y odró¿niæ p
ga¿u podrêcznego, który podró¿ny zabiera ze sob¹ do rodka transportu (A. Jakubecki, w: Akt
ne, R.12, s. 1.1).
III. Tre æ umowy przewozu
Nb 927
Do elementów przedmiotowo istotnych tej umowy zalicza siê:
1) oznaczenie trasy przewozu,
2) okre lenie wynagrodzenia przewo nika,
3) okre lenie przedmiotu przewozu.
Okre lenie trasy przewozu ma zazwyczaj postaæ okre lenia miejscowo ci pocz¹tkowej i docelo
wej, do której bêdzie zrealizowany przewóz. Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, je¿eli umowa za
arta jest bez okre lenia wynagrodzenia, nie mamy do czynienia z umow¹ przewozu. W ró¿nyc
h ga³êziach transportu odmiennie okre la siê wynagrodzenie przewo nika. W przewozie rzeczy
op³ata ta zwana jest przewo nym, w przewozie pasa¿erskim op³at¹ za przejazd, w morskim pr
zewozie pasa¿erskim op³at¹ za przewóz, a w morskim przewozie rzeczy zwana jest frachtem.
Okre lenie przedmiotu przewozu odnoszone jest w art. 774 KC do przewozu ludzi i r
zeczy. W przewozie rzeczy oznaczenie przedmiotu przewozu w ró¿nych aktach prawnych j
est ró¿nie okre lane: w prawie przewozowym okre la siê je mianem "przesy³ka", a w Kodeksie
orskim pojêciem "³adunek". Poza wskazanymi essentialia negotii umowy przewozu wystêpuj¹
równie¿ na elementy podmiotowo istotne (accidentalia negotii) i nieistotne (naturali
a negotii). Mo¿emy do nich zaliczyæ deklaracjê warto ci przesy³ki, przy przewozie osób szcz
gó³owe wskazanie trasy, rodka transportu, opakowanie, ³adunek i roz³adunek itp. (A. Jakub
ecki, w: Aktualne, R.12, s. 1.1).
IV. Strony umowy
Nb 928
Stronami umowy s¹: przewo nik oraz druga strona okre lana w transporcie osobowym jako
"podró¿ny" lub "pasa¿er", w transporcie towaro-
STRONA 747
-wym "wysy³aj¹cy", "nadawca" czy w przewozie morskim "frachtuj¹cy".
Umowa przewozu jest umow¹ handlow¹ podmiotowo kwalifikowan¹ dlatego, ¿e -zgodnie z art.
774 KC -mo¿e byæ zawarta tylko z przewo nikiem. Przewo nikiem mo¿e byæ osoba fizyczna, osob
prawna, ale tak¿e spó³ka jawna, komandytowa, komandytowo-akcyjna (jednostka organizac
yjna nie posiadaj¹ca osobowo ci prawnej), która prowadzi przedsiêbiorstwo przewozowe (in
aczej H. Goik, Pojêcie, s. 20). Poniewa¿ przewo nik musi prowadziæ swoj¹ dzia³alno æ za wyn
zeniem, nale¿y przyj¹æ, ¿e jego dzia³alno æ ma charakter zawodowy. Dlatego te¿ jego us³ugi
ne z uwzglêdnieniem zawodowego charakteru dzia³alno ci (art. 355 § 2 KC).
W umowie przewozu mo¿e wyst¹piæ jeden przewo nik, ale mo¿liwe s¹ rozwi¹zania, w których wys
ich wiêcej. Wprawdzie podró¿ny (pasa¿er), wysy³aj¹cy (nadawca, frachtuj¹cy) zawieraj¹ umowê
ym przewo nikiem, ale ten zawiera umowy z kolejnymi przewo nikami. Ci ostatni zwani
s¹ przewo nikami faktycznymi (M. Stec, w: Prawo, s. 116). Poprzez fakt powierzenia t
ransportu innemu przewo nikowi ponosi on odpowiedzialno æ za ich czynno ci jak za czyn w³a
sny (art. 474, 781 § l KC, art. 5 PrPrzew). Mo¿e wyst¹piæ równie¿ inna sytuacja, która pole
na udziale kilku przewo ników, z którymi jest jedna umowa. Wówczas przewóz polega na wykon
ywaniu go przez kilka osób bêd¹cych przewo nikami w tej samej ga³êzi transportu (przewóz su
sywny) albo w ró¿nych ga³êziach transportu (np. przewóz drogowy, rzeczny, kolejowy). W tym
ostatnim przypadku mowa jest o przewozie multimodalnym (kombinowanym). Wa¿ne jest
, aby wykonywanie przewozu (bez wzglêdu na to, czy odbywa siê w ramach tej samej bra
n¿y transportowej, czy ró¿nych ga³êzi transportu) odbywa³o siê na podstawie jednego dokumen
przewozowego (bezpo redni list przewozowy). Zasad¹ jest, ¿e odpowiedzialno æ kolejnych prz
ewo ników jest odpowiedzialno ci¹ solidarn¹ miêdzy nimi w stosunku do drugiej strony umowy,
chyba ¿e przewo nik uczestnik przewozu sukcesywnego lub multimodalnego udowodni, ¿e sz
koda nie powsta³a w czasie wykonywania przez nich transportu.
Od wskazanej powy¿ej sytuacji nale¿y odró¿niæ te przypadki, gdy przy zawarciu umowy przewo
zu rzeczy obok stron umowy wystêpuje trzeci podmiot -odbiorca przesy³ki, który nie jes
t nadawc¹. Powstaje wówczas trójk¹tny uk³ad podmiotowy, którego wyja nienie powoduje rozbie
w doktrynie. Przyjmuje siê nawet, ¿e jest to umowa trójstronna (z odbiorc¹ jako trzeci¹ st
ron¹) oraz ¿e nadawca i odbiorca stanowi¹ jedn¹ stronê umowy, a tak¿e -co s¹dzê jest pogl¹d
m -¿e jest zawierana umowa przewozu jako umowa o wiadczenie na rzecz osoby trzeciej
(art. 393 KC; W Górski, System, t. III, cz. 2, s. 500 i nast.; M. Gaik, Pojêcie, s.
20).
STRONA 749
V. Zawarcie umowy
Nb 929
Zawarcie umowy przewozu nale¿y oceniaæ odmiennie z uwzglêdnieniem rodzajów transportu. P
rzy transporcie osobowym, towarowym, transporcie morskim zawarcie umowy nastêpuje
wed³ug generalnych zasad z³o¿enia oferty i jej przyjêcia. Z ofert¹ wystêpuje podró¿ny, nada
a druga strona -przewo nik, ofertê przyjmuje lub odrzuca (zob. M. Stec, w: Prawo, s.
197). Istniej¹ jednak pogl¹dy, wed³ug których przyjmuje siê, ¿e to przewo nik jest oferent
gdy¿ og³asza taryfy przewozowe, a podró¿ny (wysy³aj¹cy) oblatem.
Wi¹¿e siê to równie¿ z adhezyjnym charakterem umowy. Inaczej rzecz nale¿y ujmowaæ w transpo
e towarowym w odniesieniu do przesy³ek baga¿owych i pocztowych (z wyj¹tkiem transportu
morskiego). Procedura zawarcia umowy sk³ada siê z dwóch etapów. W etapie pierwszym nada
wca sk³ada pisemne zamówienie (ofertê) na rodek transportu, które jest przyjmowane przez
przewo nika. W wyniku takich czynno ci zostaje zawarta umowa przedwstêpna. Drugi etap
obejmuje wydanie przesy³ki wraz ze sporz¹dzeniem dokumentów przewozowych i koñczy siê zawa
rciem w³a ciwej umowy przewozu (M. Stec, w: Prawo, s. 197-198).
Przepisy Kodeksu cywilnego nie przewiduj¹ ¿adnej szczególnej formy zawarcia umowy prze
wozu. Jednak¿e z art. 780 KC wynika, ¿e w razie przewozu rzeczy wysy³aj¹cy powinien na ¿¹da
ie przewo nika wydaæ mu list przewozowy. Tre æ listu przewozowego, zgodnie z art. 779 KC
, obejmuje: nazwê, adres wysy³aj¹cego i odbiorcy, okre lenie przewo nika i wysoko ci przewo
go, okre lenie przesy³ki wed³ug rodzaju, ilo ci oraz sposobu opakowania i warto æ rzeczy sz
zególnie cennych. Z kolei, zgodnie z art. 38 ust. l PrPprzew, wydanie listu przewo
zowego jest obligatoryjne, chyba ¿e przy danym rodzaju przewozu powszechnie przyjêty
jest inny sposób dostarczania informacji niezbêdnych do prawid³owego wykonania przewo
zu. Zagadnienie wystawiania dokumentów przewozowych zosta³o pominiête w Kodeksie cywil
nym w odniesieniu do przewozu osób.
Natomiast, zgodnie z przepisami wykonawczymi, obligatoryjne jest równie¿ w transporc
ie osobowym wydanie dokumentów, zwanych biletami za przejazd. Odmienne zasady przy
jête zosta³y w odniesieniu do przewozu przesy³ek, inne w ustawie -Prawo przewozowe, in
ne w Kodeksie morskim.
Przy zawarciu umów o przewóz przesy³ek istnieje obowi¹zek wystawienia listu przewozowego
(przepisy KC przyjmuj¹, ¿e jest to dokument fakultatywny, tj. wydany na ¿¹danie przewo ni
ka). Tre æ listu przewozowego okre la art. 38 ust. 2 PrPrzew. List przewozowy jest jed
nostronnym
STRONA 750
dokumentem sporz¹dzonym i podpisanym przez wysy³aj¹cego (nadawcê) na ka¿d¹ przesy³kê i sk³a
zewo nikowi, który stwierdza na nim przyjêcie przesy³ki do transportu. Nastêpnie przewo nik
wydaje nadawcy kopiê listu przewozowego zwan¹ wtórnikiem. List przewozowy jest dokumen
tem prywatnym w rozumieniu art. 245 KPC (L. Ogieg³o, w: K. Pietrzykowski (red.), K
odeks, t. II, s. 377). Dokument prywatny stanowi dowód tego, ¿e osoba, która go podpis
a³a z³o¿y³a o wiadczenie zawarte w dokumencie i stanowi jedynie dowód zawarcia umowy, czyli
jest to forma ad probationem. Wystawienie dokumentu nie uzale¿nia zawarcia umowy p
rzewozu. Wskazuje siê, ¿e list przewozowy pe³ni funkcjê legitymacyjn¹ (w czasie trwania pr
zewozu daje prawo dysponowania przesy³k¹), informacyjno-instrukcyjn¹ (mo¿liwo æ zaznajomien
a siê z postanowieniami umowy i zasadami wykonania przewozu), dowodow¹ (stanowi dowód
zawarcia umowy) -zob. M. Stec, w: Prawo, s. 200.
List przewozowy mo¿e mieæ równie¿ formê przekazu elektronicznego, wydruku komputerowego lu
b innego dokumentu zgodnego z art. 38 ust. 2 PrPrzew (zob. szerzej M. Stec, w: P
rawo, s. 20; L. Ogieg³o, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, t. II, s. 377-388; A.
Jakubecki, w: Aktualne, R.12, s. 11).
W przypadku umów, które maj¹ realny charakter wystawienie dokumentów przewozowych stanow
i przes³ankê zawarcia umowy. Maj¹ wiêc one charakter konstytutywny przy zawieraniu tych
umów. Inaczej nale¿y traktowaæ dokumenty przewozowe przy tych umowach, które maj¹ charakte
r konsensualny w transporcie morskim. Jak to ju¿ stwierdzono, listy przewozowe maj¹
charakter dowodowy. Natomiast w przypadku tzw. umów bukingowych, tj. umów przewozu m
orzem poszczególnych rzeczy lub ³adunków, wystawiana jest nota bukingowa, stwierdzaj¹ca
istotne postanowienia zawartej umowy i dowodz¹cy fakt jej zawarcia. Inny charakter
maj¹ dokumenty bêd¹ce dowodem przyjêcia przez przewo nika ³adunku na statek, które maj¹ ch
er fakultatywny i stanowi¹ po redni dowód zawarcia umowy. S¹ to tzw. konosamenty morskie
(K. Kruczalak, Umowy, s. 160). Konosament jest dokumentem, w którym przewo nik mors
ki potwierdza przyjêcie ³adunku do przewozu i zobowi¹zuje siê do wydania go osobie legit
ymuj¹cej siê posiadaniem konosamentu. Konosament stanowi tytu³ do tego, aby na jego po
dstawie w czasie wykonywania przewozu jego posiadacz móg³ dysponowaæ ³adunkiem. Konosame
nt zdefiniowany w art. 122 Kodeksu morskiego ma charakter papieru warto ciowego (p
odobnie jak weksel lub czek). Jego byt prawny jest niezale¿ny od ³adunku. Nabycie pr
awa do ³adunku bez nabycia dokumentu jest nieskuteczne. Zniszczenie konosamentu un
icestwia prawa z niego wynikaj¹ce.
STRONA 751
Wystêpuj¹ trzy rodzaje konosamentów (K. Kruczalak, Prawo papierów warto ciowych, Sopot 199
8, s. 94):
1) imienne wymieniaj¹ce osobê odbiorcy, przeniesienie praw z konosamentu nastêpuje tyl
ko w drodze cesji wierzytelno ci na podstawie art. 509 i nast. KC;
2) na zlecenie (np. za³adowcy), których obrót dokonuje siê przez indos;
3) na okaziciela -przy którym uprawnionym jest ka¿doczesny posiadacz, gdy¿ nie jest wy
mieniony w tre ci konosamentu ¿aden podmiot, przeniesienie praw nastêpuje zgodnie z ar
t. 517 KC przez samo wydanie konosamentu.
Poza wymienionymi dokumentami przewozowymi nale¿y wskazaæ w transporcie pasa¿erskim na
wspomniane bilety za przejazd i tzw. kwity baga¿owe. Bilety nie stanowi¹ dowodu zaw
arcia umowy, ale traktowane s¹ jako tzw. znaki legitymacyjne obejmuj¹ce uprawnienia
podró¿nego w ten sposób, ¿e ich realizacja w razie braku biletu jest niemo¿liwa. Przyjêcie
atomiast kwitu baga¿owego przez podró¿nego obok wydania przesy³ki jest warunkiem zawarci
a umowy.
Nb 930
W prawie przewozowym przyjêto szczególne -w stosunku do ogólnie obowi¹zuj¹cych -zasady zmi
any i odstêpstwa od umowy. Art. 17 przewiduje, ¿e zmiana lub odst¹pienie od umowy prze
z podró¿nego mo¿e nast¹piæ przed rozpoczêciem podró¿y lub w miejscu zatrzymania rodka tran
Je¿eli dokonuje siê zmiany umowy, mo¿e to odnosiæ siê do trasy przewozu, klasy rodka tran
portu, miejsca przeznaczenia. Z kolei, zgodnie z art. 53 PrPrzew, nadawca mo¿e ods
t¹piæ od umowy i zmieniæ umowê w zakresie ¿¹dania zwrotu przesy³ki do miejsca nadania, wyda
przesy³ki w innym miejscu lub innej osobie ni¿ wskazana w li cie przewozowym.
Nb 931
Jak to ju¿ zosta³o stwierdzone, przewo nik mo¿e wykonywaæ wiadczenie osobi cie, a tak¿e po
nymi przewo nikami, za których ponosi siê odpowiedzialno æ jak za w³asne czyny. Wykonanie z
bowi¹zania powinno odbyæ siê zgodnie z umow¹, ale w przypadku przewo nika powinien on do³o¿
le¿ytej staranno ci, gdy¿ bêdzie ona oceniana z uwzglêdnianiem zawodowego charakteru jego
dzia³alno ci (art. 355 § 2 KC).
STRONA 752
Nb 932
Prawa i obowi¹zki stron umowy przewozu s¹ to¿same przy ró¿nych rodzajach przewozu tylko na
podstawie art. 774 KC, tzn. odnosi siê to do przewozu rzeczy lub osób oraz zap³aty wy
nagrodzenia. Jednak¿e pozosta³e, szczegó³owe prawa i obowi¹zki powinny byæ omówione odrêbni
przewozu osób, odrêbnie dla przewozu rzeczy.
Nb 933
Do najwa¿niejszych praw podró¿nego nale¿¹:
l) zabranie do rodka transportu bez dodatkowej op³aty baga¿u podrêcznego,
2) nadanie wiêkszego baga¿u jako przesy³ki baga¿owej,
3) przewiezienie us³ugowe zwierzêcia domowego,
4) bezp³atny powrót do miejsca wyjazdu w razie przerwy w ruchu lub utraty po³¹czenia, ch
yba ¿e przewo nik nie ma mo¿liwo ci zorganizowania takiego przewozu.
Do najwa¿niejszych obowi¹zków podró¿nego (pasa¿era) nale¿¹:
l) zap³ata wynagrodzenia,
2) przestrzeganie przepisów porz¹dkowych.
Nb 934
Do najwa¿niejszych praw przewo nika przy przewozie osób nale¿¹:
1) prawo do wynagrodzenia,
2) prawo do niedopuszczenia do przewozu osób zagra¿aj¹cych bezpieczeñstwu i porz¹dkowi,
3) prawo do usuniêcia ze rodka transportu osób uci¹¿liwych lub odmawiaj¹cych zap³aty.
Do obowi¹zków przewo nika przy przewozie osób nale¿y:
l) przewiezienie podró¿nego do okre lonego miejsca okre lon¹ tras¹,
2) zapewnienie podró¿nym odpowiadaj¹cych rodzajowi transportu warunków bezpieczeñstwa i hi
gieny oraz takich wygód, jakie ze wzglêdu na rodzaj transportu s¹ niezbêdne (tzw. minimu
m wygód),
3) przestrzeganie rozk³adu jazdy,
4) pomoc osobom niepe³nosprawnym w zakresie korzystania ze rodków transportu (równie¿ w i
nnych miejscach, np. peronach).
Nb 935
Natomiast do praw wysy³aj¹cego (nadawcy) przy umowie przewozu rzeczy nale¿¹ nastêpuj¹ce pra
a:
1) ¿¹dania wydania listu przewozowego,
2) odst¹pienia od umowy lub zmiany umowy,
3) rozporz¹dzania przesy³k¹,
4) deklarowania warto ci przesy³ki.
STRONA 753
Do obowi¹zków wysy³aj¹cego (nadawcy) nale¿¹:
1) przygotowanie przesy³ki i wydanie jej przewo nikowi w oznaczonym miejscu i czasie
,
2) przygotowanie przesy³ki w odpowiednim stanie umo¿liwiaj¹cym prawid³owy przewóz,
3) udostêpnienie przewo nikom informacji niezbêdnych do przewozu,
4) wystawienie listu przewozowego (chyba ¿e nie ma takiego obowi¹zku),
5) za³adowanie, je¿eli wynika to z umowy.
Nb 936
Do praw przewo nika przy umowie przewozu rzeczy nale¿¹:
1) odmowa przyjêcia rzeczy do przewozu, je¿eli jej stan jest wadliwy, opakowanie jes
t nieprawid³owe lub brak jest opakowania,
2) ustalenie drogi przewozu z uwzglêdnieniem ¿¹dañ nadawcy,
3) sprawdzenie, czy przesy³ka odpowiada o wiadczeniom nadawcy zawartym w li cie przewo
zowym,
4) powierzenie wykonania przewozu innym przewo nikom,
5) ustawowe prawo zastawu w celu zabezpieczenia roszczeñ wynikaj¹cych z umowy przewo
zu.
Do najwa¿niejszych obowi¹zków przewo nika przy umowie przewozu rzeczy nale¿¹:
1) przewiezienie przesy³ki w oznaczonym terminie,
2) nadzór nad przesy³k¹ od przyjêcia do wydania,
3) wydanie przesy³ki odbiorcy,
4) zawiadomienie nadawcy o przeszkodach w dorêczeniu przesy³ki.
Nb 937
Dla omówienia odpowiedzialno ci stron umowy przewozu konieczne jest odrêbne odniesieni
e do przewozu osób i przewozu rzeczy.
Odpowiedzialno æ przy przewozie osób wi¹¿e siê przede wszystkim z zagadnieniem zdrowia i ¿y
pasa¿erów. Jest to dosyæ oczywiste, gdy¿ najistotniejszym dobrem przy zawarciu umowy pr
zewozu osób s¹ w³a nie te osoby. Zagadnienie odpowiedzialno ci przy przewozie osób nie zost
uregulowane bezpo rednio ani w Kodeksie cywilnym, ani w przepisach ustawy -Prawo
przewozowe. W zwi¹zku z powy¿szym nale¿y przyj¹æ, ¿e zastosowanie maj¹ ogólne zasady odpowi
lno ci ex delictu (art. 415 i nast. KC) oraz uzupe³niaj¹ca zasady odpowiedzialno ci ex c
ontractu
STRONA 754
(art. 471 i nast. KC). W zwi¹zku z powy¿szym przyjêto w doktrynie, ¿e priorytet przepisów
odnosz¹cych siê do odpowiedzialno ci ex delictu w stosunku do odpowiedzialno ci ex contr
actu wynika w³a nie ze zwiêkszonej ochrony i przyjêcia "mocniejszych" roszczeñ dla osób (M.
Stec, w: Prawo, s. 201).
W zwi¹zku z powy¿szym przyjmuje siê zastosowanie przepisów art. 435 i 436 KC odnosz¹cych s
iê do prowadz¹cego na w³asny rachunek przedsiêbiorstwo, wprawiane w ruch za pomoc¹ si³ przy
ody (pary, gazu, elektryczno ci, paliw p³ynnych). Ponosi on odpowiedzialno æ za szkodê na
osobie lub mieniu, wyrz¹dzon¹ komukolwiek przez przedsiêbiorstwo, chyba ¿e szkoda wyst¹pi³a
wskutek si³y wy¿szej albo wy³¹cznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za któr¹ nie
onosi odpowiedzialno ci (art. 435 § l KC). Odpowiedzialno æ tak¹ ponosi samoistny posiadac
z mechanicznego rodka komunikacji poruszanego za pomoc¹ si³ przyrody. W przypadku prz
ekazania rodka transportu w posiadanie zale¿ne odpowiedzialno æ ponosi posiadacz zale¿ny
(art. 436 § l KC). W razie zderzenia siê mechanicznych rodków komunikacji poruszanych z
a pomoc¹ si³ przyrody osoby mog¹ ¿¹daæ naprawienia szkody tylko na zasadach ogólnych. Tak¿e
o na zasadach ogólnych ponosz¹ oni odpowiedzialno æ za szkody wyrz¹dzone tym, których przew
grzeczno ci.
Odpowiedzialno æ przewo nika opiera siê na zasadzie ryzyka i jest niezale¿na od winy. Wy³¹c
ie siê od odpowiedzialno ci jest mo¿liwe tylko w sytuacji okre lonej w art. 435 § l KC in
fine.
Nb 938
Niezale¿nie od wskazanych powy¿ej regu³ odpowiedzialno ci przewo nik ponosi odpowiedzialno
a opó niony przyjazd lub odwo³anie regularnie kursuj¹cego rodka transportu, a tak¿e za prz
dwczesny odjazd rodka transportu. Terminowo æ wykonania przewozu jest dobrem wspólnym z
arówno dla przewozu osób, jak i przewozu rzeczy. Odpowiedzialno æ za szkodê powstaje z teg
o tytu³u, gdy wynika ona z winy umy lnej lub ra¿¹cego niedbalstwa przewo nika (art. 62 PrP
rzew). W przypadku przewozu osób z baga¿em podrêcznym, pozostaj¹cym pod nadzorem podró¿nego
przewo nik odpowiada na zasadzie winy (art. 63 ust. l PrPrzew).
Nb 939
W przypadku przewozu rzeczy, tj. przesy³ek towarowych i baga¿owych, niezale¿nie od wsp
omnianej powy¿ej odpowiedzialno ci za terminowe dokonanie przewozu, do istoty odpowi
edzialno ci przewo nika nale¿y jego odpowiedzialno æ za stan przesy³ki, zarówno jej ilo æ,
ako æ. Decyduj¹ce znaczenie maj¹ tu przede wszystkim przepisy odnosz¹ce siê do odpowiedzial
o ci ex contractu (art. 471 i nast. KC).
STRONA 755
Dopuszczalny jest równie¿ re¿im odpowiedzialno ci ex delicto. Generaln¹ zasad¹ jest oparcie
odpowiedzialno ci na zasadzie domniemania winy, która jest aktualna w Kodeksie morsk
im, natomiast w innych przypadkach podlega modyfikacji. Zgodnie z art. 65 PrPrze
w, przewo nik ponosi odpowiedzialno æ na zasadzie ryzyka za utratê, ubytek, uszkodzenie
przesy³ki, powsta³e od chwili przyjêcia jej do przewozu a¿ do jej wydania. Od odpowiedzi
alno ci zwolni siê on wówczas, gdy wska¿e okre lone przyczyny egzoneracyjne, a nie ekskulp
uj¹ce, udowodnione przez przewo nika. Do takich przyczyn nale¿¹ sytuacje, w których szkoda
powsta³a:
1) z przyczyn wystêpuj¹cych po stronie nadawcy lub odbiorcy bez wp³ywu przewo nika,
2) w zwi¹zku z w³a ciwo ciami towaru,
3) z powodu si³y wy¿szej (vis maior).
Przyczyny te s¹ uszczegó³owione w art. 65 ust. 3 PrPrzew, w którym wskazane s¹ przyczyny s
zczególne (m.in. gdy jest ubytek przesy³ki, której masy i liczby przewo nik nie sprawdzi³
przy nadaniu, je¿eli dostarczy³ j¹ bez ladów naruszenia). Przyczyny takie mog¹ wynikaæ rów
innych przepisów szczególnych, a zw³aszcza odnosz¹cych siê do odpowiedzialno ci przewo nika
tzw. ubytki naturalne.
Nb 940
Odpowiedzialno æ nadawcy (wysy³aj¹cego) przewiduj¹ przepisy ustawy -Prawo przewozowe. Wyst¹
i ona wówczas, gdy powstanie szkoda wyrz¹dzona w nastêpstwie podania w li cie przewozowy
m wskazañ i o wiadczeñ niezgodnych z rzeczywisto ci¹, nie cis³ych, niedostatecznych. Nadawc
dpowiada ponadto za szkody wynik³e z wadliwego stanu przesy³ki, braku lub niew³a ciwego
opakowania, nieprawid³owego wykonania czynno ci ³adunkowych.
Nb 941
Rozmiar odszkodowania nale¿nego poszkodowanemu okre laj¹ art. 361 i 444 § l KC, które odno
sz¹ siê w pe³ni do przewozu osób. Natomiast przy przewozie towaru wysoko æ odszkodowania ul
ga ograniczeniu. Zgodnie z art. 788 § l KC, odszkodowanie za utratê, ubytek lub uszk
odzenie przesy³ki nie mo¿e przekroczyæ zwyk³ej warto ci przesy³ki, chyba ¿e szkoda wynika z
ny umy lnej lub ra¿¹cego niedbalstwa przewo nika. Szczegó³owe uregulowanie wysoko ci odszko
ania znajduje siê w art. 80-85 PrPrzew.
Niezale¿nie od okre lonych wy¿ej regu³ odpowiedzialno ci w ustawie -Prawo przewozowe przew
iduje siê kary umowne, które stanowi¹ formê zrycza³towanych sankcji finansowych.
STRONA 756
§ 10. Umowa spedycji
Literatura: Z. Górski, System prawa cywilnego, t. III, cz. 2, Wroc³aw 1981; A. Kidyb
a (red.), Aktualne umowy w obrocie gospodarczym, Warszawa 1999; K. Kruczalak, Um
owy w obrocie krajowym i miêdzynarodowym, Warszawa 1996; Z. Kwa niewski, Umowa spedy
cji, Warszawa 1979; L. Ogieg³o, Umowa spedycji, Katowice 1978; J. Okolski (red.),
Prawo handlowe, Warszawa 1999; K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentar
z, t. II, Warszawa 1998; S. Winiarz (red.), Kodeks cywilny z komentarzem, Warsza
wa 1989; S. W³adyka (red.), Prawo umów w obrocie gospodarczym, Kraków 1993.
I. Definicja umowy
Nb 942
Przez umowê spedycji spedytor zobowi¹zuje siê za wynagrodzeniem w zakresie dzia³alno ci sw
ego przedsiêbiorstwa do wys³ania lub odbioru przesy³ki albo do dokonania innych us³ug zw
i¹zanych z ich przewozem (art. 794 § ³ KC). Spedytor mo¿e wystêpowaæ w imieniu w³asnym lub
mieniu daj¹cego zlecenie.
Umowa ta jest zwi¹zana bezpo rednio z umow¹ przewozu i stanowi podstawê dla zespo³u czynno
i niezbêdnych do prawid³owego zorganizowania procesu transportowego. Czynno ci sk³adaj¹ce
siê na proces spedycyjny nie maj¹ jednolitego charakteru. Generalnie mo¿na stwierdziæ, ¿e
czynno ci spedycyjne maj¹ charakter uzupe³niaj¹cy do przewozu w zakresie czynno ci, które n
e nale¿¹ do przewo nika.
Nb 943
Przepisy Kodeksu cywilnego o umowie spedycji maj¹ charakter posi³kowy, tj. -zgodnie
z art. 795 KC -stosuje siê je tylko wówczas, gdy umowa ta nie jest uregulowana odrêbny
mi przepisami. Jednak¿e do tej pory nie wydano przepisów szczególnych.
Umowa spedycji jest umow¹ nazwan¹, gdy¿ jej essentialia negotii zawarte s¹ w Kodeksie cy
wilnym. Zaliczana jest do umów o wiadczenie us³ug. Ma ona charakter podmiotowo kwalif
ikowany, gdy¿ mo¿e j¹ zawieraæ tylko przedsiêbiorca, tj. osoba zawodowo, zarobkowo prowadz¹
a przedsiêbiorstwo i to w zakresie dzia³alno ci tego przedsiêbiorstwa. Dzia³alno æ spedycyj
nie musi byæ jedyn¹, jak¹ przedsiêbiorca mo¿e prowadziæ. Mo¿e to byæ zakres uzupe³niaj¹cy,
o ci przewozowe. Mo¿e mieæ ona charakter jednostronnie gospodarczy (pó³profesjonalny) -gdy
drug¹ stron¹ nie jest profesjonalista, albo dwustronnie gospodarczy (profesjonalny)
-gdy drug¹ stron¹ jest osoba prowadz¹ca przedsiêbiorstwo.
Umowa ta ma charakter konsensualny, gdy¿ dochodzi do skutku ju¿ w momencie doj cia do
porozumienia co do wszystkich istotnych posta-
STRONA 757
-nowieñ umowy. Nawet je¿eli wydanie towaru jest zastrze¿one w umowie, to nigdy nie jes
t warunkiem jej zawarcia. Jest to ponadto umowa odp³atna, kauzalna, wzajemna.
II. Cechy umowy
Nb 944
Do przedmiotowo istotnych elementów umowy nale¿¹:
1) oznaczenie przesy³ki (rozmiar, waga itp.),
2) wynagrodzenie (mo¿e mieæ postaæ prowizyjn¹ lub inn¹, np. sta³¹),
3) zakres i rodzaj us³ug spedycyjnych.
Umowa ta ma stosunkowo szerokie ramy obejmuj¹ce przedmiot umowy. Dlatego te¿ czêsto zw
ana jest umow¹ kauczukow¹, gdy¿ mo¿e obj¹æ wiele ró¿nych czynno ci. Zgodnie z art. 794 § l
miotem umowy jest:
1) wysy³ka przesy³ki,
2) odbiór przesy³ki,
3) wysy³ka i odbiór przesy³ki,
4) dokonanie innych us³ug zwi¹zanych z przewozem.
Umow¹ spedycji nie mog¹ byæ objête us³ugi pozbawione charakteru spedycyjnego (L. Ogieg³o, U
owa, s. 53 i nast.; ten¿e, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, t. II, s. 794; K. K
ruczalak, Umowy, s. 166). Natomiast musi obejmowaæ te, które maj¹ charakter wysy³ki, odb
ioru. W tych przypadkach chodzi zarówno o czynno ci faktyczne, jak i czynno ci prawne.
W literaturze wskazano na nastêpuj¹ce czynno ci prawne: zawarcie umowy przewozu lub c
zarteru, zawarcie innych umów dodatkowych, np. sk³adu, przechowania (M. Stec, w: Pra
wo, s. 213).
Wskazuje siê ponadto na czynno ci faktyczne: pakowanie, wa¿enie, cechowanie, sortowani
e, ³adowanie (ibidem).
Z kolei do innych czynno ci zwi¹zanych z przewozem przesy³ki zaliczyæ mo¿na: czuwanie nad
przebiegiem przewozu, zawieranie umów ubezpieczenia przesy³ki, konwojowanie, udziela
nie informacji i porad taryfowych, celnych, co do sposobu sporz¹dzania dokumentów ha
ndlowych (L. Ogieg³o, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, s. 392; równie¿ wyr. SN z 18
.1.1971 r., 1 CR 566/70, OSNCP 1971, Nr 9, poz. 157). Zgodnie z wyr. SN z 13.1
2.1977 r. (1 CR 296/77, nie publ.), spedytor obowi¹zany jest do dokonywania us³ug w
ci¹gu ca³ego procesu przewozowego w sposób tak staranny i fachowy, aby zleceniodawca n
ie poniós³ szkody, a w razie jej powstania, aby mo¿na by³o ustaliæ, w jakiej fazie
STRONA 758
przewozu lub czynno ci spedycyjnych szkoda powsta³a oraz aby zleceniodawca móg³ skuteczn
ie dochodziæ odszkodowania od jej sprawcy.
Nb 945
W art. 796 KC mowa jest o stosowaniu odpowiednio przepisów o zleceniu. W konsekwen
cji oznaczaæ by to musia³o, ¿e do odbioru i wysy³ki zastosowanie mog¹ mieæ jedynie te czynn
i, które s¹ czynno ciami prawnymi, a nie faktycznymi (zgodnie z art. 734 KC, przez umo
wê zlecenia przyjmuj¹cy zlecenie zobowi¹zuje siê do dokonania okre lonej czynno ci prawnej
la daj¹cego zlecenie). Jednak¿e, jak siê wydaje, zastosowanie art. 794 nale¿y odnosiæ tylk
o do czynno ci prawnych. Natomiast w art. 794 KC mowa jest ogólnie o wysy³ce i odbiorz
e, co w konsekwencji powinno oznaczaæ dokonywanie równie¿ czynno ci faktycznych. To sarn
o nale¿y odnie æ do "innych us³ug zwi¹zanych z przewozem przesy³ki". Dopiero, je¿eli przepi
Kodeksu cywilnego i inne przepisy szczególne nie stanowi¹ inaczej, mo¿na stosowaæ przepi
sy o zleceniu, a wiêc w pozosta³ym zakresie odnosz¹ce siê tylko do czynno ci prawnych. Wi¹¿
iê to dodatkowo z faktem, ¿e w stosunku do umowy spedycji nie wydano ¿adnych przepisów s
zczególnych.
Charakterystyczne jest, ¿e Kodeks cywilny -poza okre leniem typów czynno ci, które mog¹ sk³
siê na czynno ci spedycyjne -w art. 794 § 2 KC wskazuje na dwie odmiany konstrukcyjne
umowy spedycji. Je¿eli
spedytor dzia³a w imieniu w³asnym, marny do czynienia z umow¹ zastêpstwa po redniego, a je¿
li dzia³a w imieniu daj¹cego zlecenie, z umow¹ zastêpstwa bezpo redniego. W pierwszym przy
padku spedytor ma obowi¹zek przelania praw nabytych przy zleceniu spedycyjnym, nat
omiast gdy dzia³a w imieniu daj¹cego zlecenie, zastosowanie maj¹ przepisy o przedstawi
cielstwie (Z. Kwa niewski, Urnowa, s. 93 i nast.).
III. Strony umowy
Nb 946
Stronami umowy s¹ spedytor i daj¹cy zlecenie. Spedytor musi byæ przedsiêbiorc¹ prowadz¹cym
rzedsiêbiorstwo, który zobowi¹zuje siê do wys³ania lub odbioru przesy³ki lub dokonania inny
h us³ug zwi¹zanych z przewozem. Podejmuje on czynno ci zawodowo i zarobkowo. Jak to ju¿
zosta³o stwierdzone, spedytor mo¿e realizowaæ czynno ci spedycyjne jako wy³¹cznie dopuszcza
ne dla jego przedsiêbiorstwa, a tak¿e mog¹ w przedmiocie dzia³alno ci jego przedsiêbiorstwa
wystêpowaæ inne sfery aktywno ci. Daj¹cym zlecenie mo¿e byæ ka¿da osoba fizyczna, prawna, a
k¿e jednostka organizacyjna nie posiadaj¹ca osobowo ci prawnej prowadz¹ca przedsiêbiorstwo
(spó³ka jawna, komandytowa, korzystaj¹ca z us³ug przewo nika). Daj¹cym zlecenie mo¿e byæ r
edytor,
STRONA 759
wówczas gdy jako spedytor g³ówny pos³uguje siê innym spedytorem (zastêpczym; por. L. Ogieg³
w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, t. II, s.394).
Nie mo¿na wiêc przyj¹æ, ¿e marny do czynienia ze spedycj¹, gdy us³ugi maj¹ charakter jedyni
zjonalny.
IV. Zawarcie umowy
Nb 947
Co do zasady z inicjatyw¹ zawarcia umowy wystêpuje daj¹cy zlecenie.
W zwi¹zku z powy¿szym zastosowanie mieæ bêd¹ ogólne regu³y dotycz¹ce zawarcia umowy (w szcz
oferta i jej przyjêcie). Przepisy Kodeksu cywilnego nie wymagaj¹ szczególnej formy do
zawarcia umowy. W zwi¹zku z powy¿szym maj¹ zastosowanie zasady ogólne.
Nb 948
Nale¿y przyj¹æ, ¿e spedytor mo¿e bez uprzedniej zgody daj¹cego zlecenie odst¹piæ od wskazan
rzez niego sposobu wykonania umowy, gdy nie ma mo¿liwo ci uzyskania jego zgody, a za
chodzi uzasadniony powód do przypuszczenia, ¿e daj¹cy zlecenie zgodzi³by siê na zmianê, gdy
y wiedzia³ o istniej¹cym stanie rzeczy -art. 737 KC. Odpowiednio powinien mieæ równie¿ zas
tosowanie inny przepis odnosz¹cy siê do zlecenia, mianowicie art. 746 KC, który przewi
duje, ¿e daj¹cy zlecenie mo¿e je wypowiedzieæ w ka¿dym czasie (art. 746 § l KC). Powinien j
dnak zwróciæ przyjmuj¹cemu zlecenie wydatki, które poczyni³ w celu nale¿ytego wykonania zle
enia. Przyjmuj¹cy zlecenie mo¿e równie¿ wypowiedzieæ je w ka¿dym czasie. Je¿eli jednak zlec
e jest odp³atne, a wypowiedzenie nast¹pi³o bez wa¿nego powodu, przyjmuj¹cy zlecenie jest o
dpowiedzialny za szkodê (art. 746 § 2 KC).
W pozosta³ym zakresie do zmiany i ustania umowy maj¹ zastosowanie zasady ogólne.
VI. Wykonanie umowy
Nb 949
Poniewa¿ spedytor musi byæ przedsiêbiorc¹ prowadz¹cym przedsiêbiorstwo, powinien wykonaæ sw
zobowi¹zanie z nale¿yt¹ staranno ci¹. Zgodnie z art. 355 § 2 KC, nale¿yt¹ staranno æ d³u¿n
e prowadzonej przez niego dzia³alno ci gospodarczej okre la siê z uwzglêdnieniem zawodoweg
o charakteru tej dzia³alno ci. Nale¿yte wykonanie zobo-
STRONA 760
-wi¹zania polega na prawid³owym wykonaniu umowy spedycji, pieczy nad interesami daj¹ce
go zlecenie. Je¿eli spedytor g³ówny pos³uguje siê spedytorami zastêpczymi, za ich dzia³ania
zaniechania odpowiada jak za w³asne.
VII. Prawa i obowi¹zki strony
Nb 950
Do podstawowych obowi¹zków daj¹cego zlecenie nale¿y:
l) zap³ata wynagrodzenia,
2) wydanie przesy³ki spedytorowi, je¿eli taki obowi¹zek wynika z umowy stron,
3) wykonanie innych czynno ci umo¿liwiaj¹cych wykonanie umowy przez spedytora (np. wsk
azanie miejsca przeznaczenia, adresu od biorcy itp.).
Prawa daj¹cego zlecenie s¹ odpowiednikami obowi¹zków spedytora (L. Ogieg³o, Umowa, s. 93 i
nast.).
Do podstawowych obowi¹zków spedytora mo¿na zaliczyæ:
l) obowi¹zek podejmowania czynno ci potrzebnych do uzyskania zwrotu nienale¿nie pobran
ych sum z tytu³u przewo nego, c³a i innych nale¿no ci zwi¹zanych z przewozem przesy³ki (797
), w szczególno ci op³at za czynno ci ³adowania, sk³adowe, op³at skarbowych od dokumentów p
zowych, prowizji od dalszych spedytorów;
2) obowi¹zek zabezpieczenia praw daj¹cego zlecenie lub osoby przez niego wskazanej w
zglêdem przewo nika lub innego spedytora (art. 798 KC);
3) obowi¹zek wykonania czynno ci eliminuj¹cych mo¿liwo æ powstania szkody, a w razie jej za
stnienia zmniejszaj¹cej rozmiar uszczerbku;
4) obowi¹zek stosowania siê do wskazówek daj¹cego zlecenie (art. 740 KC), udzielenia
potrzebnych informacji o przebiegu procesu transportowego.
Do praw spedytora nale¿y zaliczyæ:
l) prawo do wynagrodzenia,
2) prawo wydania przesy³ki spedytorowi, je¿eli wynika to z umowy, 3) prawo do zwrotu
wydatków,
4) prawo wyboru w³asnego rodka transportu i optymalnej drogi przewozu,
5) prawo wykonania przewozu przez samego spedytora i tzw. wstêpowanie w prawa i ob
owi¹zki przewo nika (art. 800 KC),
6) prawo pos³ugiwania siê innymi spedytorami (spedytorzy zastêpczy),
STRONA 761
7) prawo do wystêpowania przy wykonywaniu czynno ci objêtych umow¹ w imieniu w³asnym,
8) ustawowe prawo zastawu na przesy³ce, dopóki przesy³ka znajduje siê u spedytora lub
osoby, która dzier¿y j¹ w jego imieniu, albo dopóki mo¿e ni¹ rozporz¹dzaæ za pomoc¹ dokumen
Nb 951
Odpowiedzialno æ spedytora oparta jest na ogólnych zasadach odpowiedzialno ci kontraktow
ej (art. 471 KC). Jest to odpowiedzialno æ na zasadzie domniemania winy. Ciê¿ar dowodu b
raku winy ci¹¿y na spedytorze. Je¿eli spedytor pos³uguje siê przy wykonaniu zlecenia przew
o nikami lub dalszymi spedytorami, jego odpowiedzialno æ ogranicza siê do winy w wyborze
(tzw. culpa in eligendo -art. 799 KC) -zob. J. Okolski, Prawo, s. 477. Odpowied
zialno æ spedytora wy³¹cza wykazanie nale¿ytej staranno ci przy wyborze przewo nika lub dal
go spedytora. Nie wyst¹pi wina w wyborze, je¿eli wybór przewo nika lub dalszych spedytorów
nast¹pi³ zgodnie z sugestiami daj¹cego zlecenie. W przypadku gdy spedytor naprawi³ szko
dê wyrz¹dzon¹ przez danego spedytora lub przewo nika, przys³uguje mu roszczenie regresowe
w stosunku do nich. Je¿eli spedytor przy wykonywaniu zlecenia pos³u¿y siê innymi osobami
ni¿ przewo nik lub dalsi spedytorzy, odpowiada na podstawie art. 474 KC.
W przypadku gdy wyst¹pi szkoda w przesy³ce polegaj¹ca na utracie, ubytku lub jej uszko
dzeniu, wysoko æ nale¿nego odszkodowania polega na ograniczeniu do zwyk³ej warto ci przesy³
i (art. 801 § l KC) tylko wtedy, gdy szkoda nie jest wynikiem winy umy lnej lub ra¿¹cego
niedbalstwa spedytora. Spedytor nie ponosi ponadto odpowiedzialno ci za ubytek ni
e przekraczaj¹cy granic okre lonych w przepisach szczególnych (ubytki naturalne), a je¿e
li brak jest stosownych przepisów odnosz¹cych siê do ubytków naturalnych -w granicach zw
yczajowo przyjêtych. Gdy utrata, ubytek lub uszkodzenie dotyczy pieniêdzy, kosztowno c
i, papierów warto ciowych albo rzeczy szczególnie cennych, spedytor ponosi odpowiedzia
lno æ tylko wtedy, gdy w³a ciwo ci przesy³ki by³y mu podane przy zawarciu umowy. Jednak¿e,
szkoda jest wynikiem winy umy lnej lub ra¿¹cego niedbalstwa spedytora, ponosi on odpow
iedzialno æ odszkodowawcz¹ (art. 801 § 3 KC).
STRONA 762
§11. Umowa ubezpieczenia
99; E. Kowalewski, Prawo ubezpieczeñ gospodarczych. Ewolucja i kierunki przemian,
Bydgoszcz 1999; K. Kruczalak, Problemy dostosowania polskiego prawa ubezpieczeni
owego do prawa europejskiego (prawa wspólnotowego), w: Ubezpieczenia w gospodarce
rynkowej, red. A. W¹siewicz, Bydgoszcz 1994; J. £opuski, E. Kowalewski, Za³o¿enia legisl
acyjne dalszej reformy prawa ubezpieczeniowego, PiP 1991, Nr II ;J. Okolski (red
.), Prawo handlowe, Warszawa 1999; K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Kome
ntarz, t. II, Warszawa 1998; W Warka³³o, System prawa cywilnego, t. III, Wroc³aw 1981;
W Warka³³o, W Marek, W Mogilski, Prawo ubezpieczeniowe, Warszawa 1983; A. W¹siewicz,
Umowa ubezpieczeniowa. Studia Prawa Cywilnego, Warszawa-£ód 1983; A. W¹siewicz, Umowa u
bezpieczenia i jej charakter prawny, w: Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, t.
I, red. A. W¹siewicz, Bydgoszcz 1994; A. W¹siewicz, Z. K. Nowakowski, Prawo ubezpiec
zeñ gospodarczych, Warszawa-Poznañ 1989; J. Winiarz (red.), Kodeks cywilny z komenta
rzem, Warszawa 1989; S. W³adyka (red.), Prawo umów w obrocie gospodarczym, Kraków 1993
.
I. Definicja umowy
Nb 952
Zgodnie z art. 805 KC, przez umowê ubezpieczenia zak³ad ubezpieczeñ zobowi¹zuje siê spe³niæ
re lone wiadczenie w razie zaj cia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczaj¹cy zo
bowi¹zuje siê zap³aciæ sk³adkê.
Na podstawie art. 820 KC wy³¹czone spod dzia³ania Kodeksu cywilnego s¹ ubezpieczenia mor
skie, uregulowane w Kodeksie morskim. Ponadto wy³¹czone s¹ ubezpieczenia uregulowane w
ustawie z 10.1.1986 r. -Prawo atomowe (Dz.U. Nr 12, poz. 70 ze zm.).
Poza Kodeksem cywilnym problematyka ubezpieczeñ jest uregulowana w ustawie z 28.7.
1990 r. o dzia³alno ci ubezpieczeniowej (tekst jedn. Dz.U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62
ze zm.).
II. Przedmiot umowy
Nb 953
Przepisy ustawy o dzia³alno ci ubezpieczeniowej wprowadzaj¹ podzia³ na ubezpieczenia obo
wi¹zkowe i dobrowolne. Zarówno ubezpieczenia obowi¹zkowe, jak i ubezpieczenia dobrowol
ne maj¹ charakter umowny, tj. bez wzglêdu na istnienie obowi¹zku maj¹ one charakter cywi
lnoprawny i podlegaj¹ normom prawa cywilnego (L. Ogieg³o, w: K. Pietrzykowski (red.)
, Kodeks, t. II, s. 405; W Opalski, w: Prawo, s. 477).
STRONA 763
Do ubezpieczeñ obowi¹zkowych nale¿¹:
l) ubezpieczenie odpowiedzialno ci cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szk
ody powsta³e w zwi¹zku z ruchem tych pojazdów,
2) ubezpieczenie budynków wchodz¹cych w sk³ad gospodarstwa rolnego od ognia i innych z
darzeñ losowych,
3) ubezpieczenie odpowiedzialno ci cywilnej rolników z tytu³u prowadzenia gospodarstwa
rolnego,
4) inne ubezpieczenia przewidziane na mocy obowi¹zuj¹cych ustaw lub ratyfikowanych p
rzez RP umów miêdzynarodowych.
Nb 954
Kodeks cywilny natomiast dzieli ubezpieczenia na dwie grupy: maj¹tkowe i osobowe.
Ubezpieczenia maj¹tkowe mog¹ obejmowaæ mienie lub odpowiedzialno æ cywiln¹. Zgodnie z art.
4 KC, mieniem jest w³asno æ i inne prawa maj¹tkowe, czyli aktywa (z pojêcia tego wy³¹cza si
ywa). Chodzi o to, aby przedmiot ubezpieczenia mia³ okre lon¹ warto æ materialn¹. Przedmiot
m ubezpieczenia odpowiedzialno ci cywilnej (OC) jest ochrona przed powstaniem lub
powiêkszeniem pasywów obci¹¿aj¹cych maj¹tek ubezpieczaj¹cego (M. Szyszka, w: Aktualne, R.6,
6.1.1). W przypadku ubezpieczeñ osobowych przedmiotem ubezpieczenia s¹ dobra osobis
te cz³owieka, w szczególno ci ¿ycie, zdrowie. Zdarzeniem, które powoduje obowi¹zek wyp³aty
czenia ubezpieczonego, jest mieræ cz³owieka, do¿ycie przez niego okre lonego wieku lub na
ruszenie jego dóbr osobistych (nastêpstwa nieszczê liwych wypadków -NW).
Nb 955
Konieczn¹ przes³ank¹ powstania obowi¹zku spe³nienia wiadczenia przez zak³ad ubezpieczeñ je
j cie objêtego umow¹ ubezpieczenia wypadku (zdarzenie losowe). wiadczenie zak³adu ubezpie
czeñ polega na zap³acie, czyli spe³nieniu okre lonego wiadczenia pieniê¿nego. Z kolei wia
ie ubezpieczaj¹cego jest równie¿ wiadczeniem pieniê¿nym okre lonym mianem "sk³adki ubezpie
owej". wiadczenie ubezpieczaj¹cego (sk³adka) jest wiadczeniem okresowym w odró¿nieniu od
adczenia zak³adu ubezpieczeñ, które jest z regu³y wiadczeniem jednorazowym (L. Ogieg³o, w:
K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, t. II, s. 411; A. W¹siewicz, Z. K. Nowakowski, Pr
awo, s. 64 i nast.).
Nb 956
Umowa ubezpieczenia mo¿e byæ zawarta tylko przez zak³ad ubezpieczeñ, a wiêc specyficznego
przedsiêbiorcê, upowa¿nionego do zawierania
STRONA 764
umów i wyp³aty wiadczeñ ubezpieczonym. W zwi¹zku z powy¿szym umowa ubezpieczenia jest zaws
e umow¹ handlow¹, co najmniej pó³profesjonaln¹ (jednostronnie profesjonaln¹), ma charakter
odmiotowo kwalifikowany. Je¿eli jednak umowê ubezpieczenia zawiera inny przedsiêbiorca
-bêd¹cy zak³adem ubezpieczeñ (reasekuracji) -mamy do czynienia z obrotem profesjonalnym
(dwustronnie profesjonalnym). W tym ostatnim przypadku chodzi o ubezpieczenie p
ewnej czê ci zobowi¹zañ ubezpieczeniowych jednego ubezpieczyciela u drugiego w zamian za
przekazanie odpowiedniej czê ci sk³adek. Celem reasekuracji jest zagwarantowanie wyp³ac
alno ci ubezpieczycieli bezpo rednio wobec ubezpieczonych.
Umowa ubezpieczenia jest umow¹ odp³atn¹, gdy¿ na ubezpieczaj¹cym ci¹¿y obowi¹zek zap³acenia
za ponoszenie przez zak³ad ubezpieczeniowy w okre lonym czasie ustalonego w umowie r
yzyka (A. W¹siewicz, Umowa, s. 274).
Umowa ta jest umow¹ dwustronnie zobowi¹zuj¹c¹, obejmuj¹c¹ z jednej strony zobowi¹zania zak³
bezpieczeñ do spe³nienia wiadczenia w razie zaj cia przewidzianego w umowie wypadku, z
drugiej strony ubezpieczaj¹cy siê zobowi¹zuje siê do zap³acenia sk³adki. Dyskusyjne w doktr
nie jest uznanie tej umowy za umowê wzajemn¹ (zob. W Czachórski, Zobowi¹zania, s. 378; A
. W¹siewicz, Umowa, t. I, s. 74 i nast.). Umowa ubezpieczenia jest umow¹ kauzaln¹ i lo
sow¹. Polega ona na tym, ¿e w konkretnym stosunku ubezpieczeniowym nast¹pienie wypadku
ubezpieczonego, który warunkuje istnienie i rozmiar wiadczenia ubezpieczyciela, je
st zawsze niepewne (M. Szyszka, w: Aktualne, R.6, s. 6.1.1). Wypadek ubezpieczon
ego (zdarzenie losowe) jest zdarzeniem przysz³ym (wyj¹tek art. 806 § 2 KC -ubezpieczen
ie zbiorowe), mo¿liwym i niepewnym.
IV. Strony umowy
Nb 957
Jako jedna ze stron umowy zawsze musi wyst¹piæ zak³ad ubezpieczeñ.
Zak³ady ubezpieczeñ mog¹ prowadziæ dzia³alno æ ubezpieczeniow¹ tylko za zezwoleniem Min. Fi
(koncesji -po zasiêgniêciu opinii Prezesa Pañstwowego Urzêdu Nadzoru Ubezpieczeñ).
Zak³ady ubezpieczeñ mog¹ mieæ jedynie formê spó³ki akcyjnej lub "paraspó³ki", tj. formê tow
ubezpieczeñ wzajemnych. Ustawa o dzia³alno ci ubezpieczeniowej do spó³ki akcyjnej prowadz¹c
j dzia³al-
STRONA 764
-no æ ubezpieczeniow¹ w zakresie nie uregulowanym w ustawie nakazuje odpowiednie stoso
wanie przepisów Kodeksu spó³ek handlowych.
Specyfika spó³ek akcyjnych prowadz¹cych dzia³alno æ ubezpieczeniow¹ sprowadza siê m.in. do
¿e akcje spó³ek mog¹ byæ tylko akcjami imiennymi, chyba ¿e s¹ dopuszczone do publicznego o
tu, kapita³ akcyjny wnoszony musi byæ w gotówce i wp³acony przed zarejestrowaniem spó³ki, m
nimalna warto æ kapita³u akcyjnego nie mo¿e byæ ni¿sza ni¿ najwy¿sza minimalna wysoko æ kap
ncyjnego, wymaganego dla grup ubezpieczeñ, w których zak³ad ubezpieczeñ prowadzi dzia³alno
statut spó³ki i jego zmiany przed zarejestrowaniem musz¹ byæ zatwierdzone przez Min. Fin
ansów (szerzej A. Kidyba, w: A. Jakubecki, A. Kidyba, J. Mojak, R. Skubisz, Prawo
spó³ek. Zarys, Warszawa 1999, s. 296 i nast.). Natomiast towarzystwa ubezpieczeñ wzaje
mnych s¹ zak³adami, które ubezpieczaj¹ swoich cz³onków na zasadzie wzajemno ci. Towarzystwo
ezpieczeñ wzajemnych podobnie jak spó³ka akcyjna posiada osobowo æ prawn¹ (A. Kidyba, w: Pr
wo, s. 296-297).
Nb 958
Drug¹ stron¹ umowy jest ubezpieczaj¹cy. Mo¿e byæ nim osoba fizyczna, osoba prawna, ale tak¿
jednostka organizacyjna nie posiadaj¹ca osobowo ci prawnej, w szczególno ci spó³ka jawna i
komandytowa.
Inaczej, moim zdaniem w¹tpliwie, L. Ogieg³o, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, t.
II, s. 409; s³usznie M. Szyszka, w: Aktualne. R.6, s. 6.12. Nies³usznie natomiast mi
mo dopuszczenia do zawierania takich umów jednostek nie posiadaj¹cych osobowo ci prawn
ej -uznaje siê za takie spó³ki cywilne i zak³ady bud¿etowe (W Uruszczak, w: Prawo, s. 283)
.
Nb 959
W stosunku ubezpieczenia mo¿e wyst¹piæ równie¿ osoba trzecia (uposa¿ony), która jest uprawn
a do otrzymania okre lonej w ubezpieczeniu osobowym sumy ubezpieczenia na wypadek m
ierci ubezpieczonego (art. 831 § l KC). Ponadto, zgodnie z art. 808 § l KC, umowê ubez
pieczenia mo¿na zawrzeæ tak¿e na rzecz osoby trzeciej, która mo¿e byæ w umowie nie oznaczon
(wyj¹tek od zasady wyra¿onej w art. 393 KH -pactum in favorem terti). wiadczenie ube
zpieczenia na rzecz osoby trzeciej mo¿e byæ zastrze¿one zarówno w ubezpieczeniu osobowym
, jak i maj¹tkowym (przepisy art. 808 KC umieszczone s¹ w przepisach ogólnych, reguluj¹c
ych umowê ubezpieczenia). Ponadto w ubezpieczeniu odpowiedzialno ci cywilnej (OC) ja
ko uczestnik stosunku ubezpieczenia wystêpuje poszkodowany w wypadku, za który odpow
iedzialno æ cywiln¹ ponosi ubezpieczony.
STRONA 766
V. Zawarcie umowy
Nb 960
Zawarcie umowy ubezpieczenia nastêpuje najczê ciej w trybie z³o¿enia oferty i jej przyjêcia
Nie ma przeszkód, aby zawarcie takiej umowy odbywa³o siê w trybie rokowañ czy przetargu
(chodzi jednak o ubezpieczenie nietypowe). W istocie rzeczy chodzi te¿ o to, kto
jest inspiruj¹cym zawarcie umowy. Nie mo¿na wykluczyæ og³oszenia przetargu przez ubezpie
czaj¹cego z udzia³em kilku zak³adów ubezpieczeñ. W literaturze wskazuje siê, ¿e z ofert¹ wy
ubezpieczaj¹cy w postaci wniosku o ubezpieczenie skierowanego do zak³adu ubezpieczeñ.
Wniosek ten jest sk³adany na formularzu wydanym przez zak³ad ubezpieczeñ. Oferta ta m
o¿e mieæ formê prostsz¹, w której odsy³a do ogólnych warunków umów, albo rozbudowan¹, zawie
e elementy ogólnych warunków umów w formie wyci¹gu z ogólnych warunków umów (art. 812 KC).
wy zawierane s¹ czêsto przez po redników ubezpieczeniowych. Po rednicy tacy (agenci ubezpi
eczeniowi), poza zawieraniem umów w imieniu ubezpieczyciela, mog¹ udzielaæ informacji
o warunkach ubezpieczeñ, przyjmowaæ wnioski, inkasowaæ sk³adki ubezpieczeniowe, a tak¿e wy
konywaæ inne zlecone czynno ci. Poza agentami ubezpieczeniowymi mog¹ wystêpowaæ maklerzy u
bezpieczeniowi, zwani brokerami. Osoby takie trudni¹ siê zawodowo po rednictwem ubezpi
eczeniowym, ale na zlecenie i w imieniu ubezpieczaj¹cego. Mog¹ oni równie¿ reprezentowaæ d
wie strony umowy. Dlatego te¿ przyjêcie, ¿e z ofert¹ zawarcia umowy ubezpieczenia wystêpuj
e tylko ubezpieczaj¹cy jest uproszczeniem. W zwi¹zku z rzeczywist¹ konkurencj¹ istniej¹c¹ n
rynku ubezpieczeniowym, coraz czê ciej z ofert¹ zawarcia umowy ubezpieczenia wystêpuje
ubezpieczyciel (zak³ad ubezpieczeñ) -zob. W Opalski, w: Prawo.
Nb 961
Umowê uwa¿a siê za zawart¹ z chwil¹ dorêczenia ubezpieczaj¹cemu przez zak³ad ubezpieczeñ do
ubezpieczenia. Najczê ciej jest to polisa lub inny dokument ubezpieczenia. Dokument
polisy (lub inny) nie jest przes³ank¹ zawarcia umowy, ale s³u¿y jedynie do celów dowodowy
ch (forma ad probationem -art. 74 KC). Nale¿y jednak zwróciæ uwagê na dwa wyj¹tki. Je¿eli u
ezpieczaj¹cy z³o¿y³ ubezpieczycielowi pisemn¹ ofertê zawarcia umowy i przed up³ywem 14 dni
d ubezpieczeñ nie dorêczy³ drugiej stronie dokumentu ubezpieczenia, umowê uwa¿a siê za zawa
t¹ na podstawie ogólnych warunków umów z pocz¹tkiem 15. dnia od z³o¿enia oferty (art. 810 K
tzw. milcz¹ce zawarcie umowy). Przepisu tego nie stosuje siê do ubezpieczeñ na ¿ycie. Po
nadto, je¿eli dokument ubezpieczenia dostarczony ubezpieczaj¹cemu zawiera postanowie
nia, które odbiegaj¹ na niekorzy æ ubezpieczaj¹cego od tre ci z³o¿onej
STRONA 767
przez niego oferty lub ogólnych warunków ubezpieczenia, zak³ad ubezpieczeñ ma obowi¹zek zw
róciæ ubezpieczaj¹cemu na to uwagê na pi mie przy dorêczeniu tego dokumentu.
W tym celu wyznacza 7-dniowy termin do zg³oszenia sprzeciwu. W razie niewykonania
tego obowi¹zku przez zak³ad, zmiany dokonane na niekorzy æ ubezpieczaj¹cego s¹ niewa¿ne (ar
811 § 1 KC). Je¿eli jednak zak³ad ubezpieczeñ dope³ni swoich obowi¹zków, a ubezpieczaj¹cy n
si sprzeciwu w wyznaczonym terminie, umowa ubezpieczenia dochodzi do skutku zgod
nie z tre ci¹ dokumentu ubezpieczenia nastêpnego dnia po up³ywie terminu do z³o¿enia sprzec
wu (art. 811 § 2 KC). Przepis art. 811 KC s³u¿y ochronie ubezpieczaj¹cego przy zawierani
u umów ubezpieczenia.
Nb 962
Zawarcie umowy ubezpieczenia nie jest to¿same z chwil¹ powstania odpowiedzialno ci ube
zpieczyciela. Je¿eli strony nie umówi³y siê inaczej, odpowiedzialno æ zak³adu ubezpieczeñ z
a siê od nastêpnego dnia po zawarciu umowy, ale nie wcze niej ni¿ nastêpnego dnia po zap³ac
niu sk³adki (art. 814 § 1 KC).
Nb 963
Zmiana umowy jest oczywi cie mo¿liwa za zgod¹ dwóch stron. Jednak¿e przepisy odnosz¹ce siê
ubezpieczeñ wprowadzaj¹ szereg rozwi¹zañ szczegó³owych, modyfikuj¹cych tê zasadê (W . Opals
wo, s. 483-484). W szczególno ci dotyczy to art. 816,823 i 824 KC. Ustanie umowy mo¿e
nast¹piæ w nastêpuj¹cych sytuacjach:
1) rozwi¹zanie umowy (za zgod¹ obu stron),
2) z up³ywem czasu, na jaki umowê zawarto,
3) przez odst¹pienie od umowy przez ubezpieczaj¹cego,
4) przez odst¹pienie od umowy przez ubezpieczyciela (art. 814 § 2 KC),
5) przez utratê praw z ubezpieczenia przez ubezpieczaj¹cego,
6) przez wypowiedzenie umowy (art. 830 KC).
Nb 964
Tak jak wszystkie omawiane umowy nazwane, które wi¹¿¹ siê ze szczególnymi kwalifikacjami po
jednej stronie umowy, tak i umowa ubezpieczenia musi byæ wykonana przez zak³ad ubezp
ieczeñ ze szczególn¹ staranno ci¹, gdy¿ jego czynno ci bêd¹ oceniane z uwzglêdnieniem zawod
rakteru tej dzia³alno ci (art. 355 § 2 KC).
STRONA 768
Je¿eli umowa nie stanowi inaczej, zak³ad ubezpieczeñ zobowi¹zany jest spe³niæ wiadczenie w
rminie 30 dni, licz¹c od daty otrzymania zawiadomienia o wypadku (art. 817 § l KC).
Jednak gdyby w powy¿szym terminie wyja nienie koniecznych do ustalenia odpowiedzialn
o ci zak³adu ubezpieczeñ lub wysoko ci wiadczenia warunków okaza³o siê niemo¿liwe, wiadcz
nno byæ spe³nione w terminie 14 dni od wyja nienia tych okoliczno ci. Jednak¿e bezsporn¹ cz
czenia zak³ad powinien spe³niæ w terminie 30 dni od zawiadomienia o wypadku (art. 817 §
2 KC).
Nb 965
Prawa ubezpieczaj¹cego s¹ korelatem obowi¹zków zak³adu ubezpieczeñ, za prawa zak³adu ubezp
korelatem obowi¹zków ubezpieczaj¹cego. Prawa i obowi¹zki stron uregulowane s¹ w Kodeksie c
ywilnym. S¹ one jednak bardzo ogólne i czêsto wymagaj¹ rozwiniêcia i konkretyzacji w ogólny
h warunkach umów i umowach ubezpieczenia. Kodeks cywilny przewiduje, ¿e zarówno postan
owienia ogólnych warunków umów, jak i postanowienia umowne nie mog¹ byæ sprzeczne z przepi
sami Kodeksu cywilnego (art. 807 § l KC).
Do obowi¹zków ubezpieczaj¹cego zalicza siê:
l) obowi¹zek zap³aty sk³adki (art. 805 KC),
2) obowi¹zek udzielenia ubezpieczycielowi wszelkich informacji o okoliczno ciach maj¹c
ych znaczenie dla stosunku ubezpieczenia (art. 815 KC),
3) obowi¹zek zawiadomienia o wypadku (art. 817-818 KC),
4) w przypadku ubezpieczeñ maj¹tkowych -podjêcie czynno ci maj¹cych na celu zmniejszenie s
zkody w ubezpieczonym mieniu oraz zabezpieczenie mienia bezpo rednio zagro¿onego szk
od¹ (art. 826 KC).
Nb 966
Podstawowym obowi¹zkiem ubezpieczyciela jest zap³ata odszkodowania w zwi¹zku z wypadka
mi ubezpieczonych, a ponadto pozostawanie w "stanie gotowo ci" do zap³aty "odszkodow
ania ubezpieczeniowego" przez ca³y okres ochrony ubezpieczeniowej, choæby nie dosz³o d
o wypadku ubezpieczonego. W przypadku ubezpieczeñ maj¹tkowych zap³ata obejmuje odszkod
owanie ubezpieczeniowe, a w przypadku ubezpieczeñ osobowych -zap³ata umówionej sumy pi
eniê¿nej, renty lub innego wiadczenia (np. pokrycie kosztów leczenia art. 805 § 2 KC).
STRONA 769
Nb 967
Odpowiedzialno æ za niewykonanie lub nienale¿yte wykonanie umowy nale¿y odró¿niæ od okre le
ranic odpowiedzialno ci ubezpieczeniowej ubezpieczyciela. Przy umowach ubezpieczeñ m
aj¹tkowych zasad¹ jest, ¿e odszkodowanie ubezpieczeniowe nie odpowiada wysoko ci¹ odszkodo
waniu ustalonemu na zasadach ogólnych. W prawie ubezpieczeñ wystêpuje ograniczenie wys
oko ci wiadczeñ odszkodowania ubezpieczonego. Co do zasady, zgodnie z art. 8 ust. l U
bezpU, odszkodowanie nie mo¿e przekraczaæ wysoko ci szkody, chyba ¿e umowa stanowi inacz
ej. Mo¿e ona obejmowaæ nie warto æ ca³ego uszczerbku (nie obejmuje lucrum cessans), ale je
st odnoszona tylko do warto ci przedmiotu ubezpieczonego. Górn¹ granic¹ jest, zgodnie z
art. 824 KC, suma ubezpieczenia (przy ubezpieczeniu OC zwana sum¹ gwarancyjn¹).
Nb 968
Czym innym jest natomiast odpowiedzialno æ i jej granice na wypadek niewykonania lub
nienale¿ytego wykonania obowi¹zków przez ubezpieczyciela. W takim przypadku stosuje s
iê ogólne regu³y odpowiedzialno ci kontraktowej, okre lone w art. 471 i nast. KC.
W przypadku niewykonania lub nienale¿ytego wykonania umowy obowi¹zków w niej okre lonych
przez ubezpieczaj¹cego znajduj¹ zastosowanie szczególne regu³y okre lone w Kodeksie cywil
nym. Podstaw¹ naruszenia obowi¹zków musi byæ wina umy lna lub ra¿¹ce niedbalstwo. W szczegó
je¿eli ubezpieczaj¹cy naruszy³ obowi¹zki w zakresie prawid³owej informacji zawarte w form
ularzu oferty, ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialno ci, chyba ¿e okoliczno ci t
e nie maj¹ wp³ywu na rozmiar ryzyka. W ubezpieczeniach osobowych uwa¿a siê umowê wypowiedz
ian¹ przez ubezpieczaj¹cego, je¿eli sk³adka nie zosta³a zap³acona w terminie, mimo uprzedni
go wezwania i powiadomienia o skutkach braku zap³aty (art. 830 § 2 KC). Ponadto, je¿el
i po zaj ciu wypadku ubezpieczonego ubezpieczaj¹cy dopu ci³ siê ra¿¹cego niedbalstwa w wyko
iu obowi¹zków co do zapobie¿enia dalszej szkodzie, odszkodowanie siê nie nale¿y, chyba ¿e z
p³ata jest zgodna z zasadami wspó³¿ycia spo³ecznego lub interesu gospodarki na
rodowej (art. 826 § 2 KC). Natomiast niezawiadomienie ubezpieczyciela o nast¹pieniu
wypadku nie stanowi podstawy odmowy spe³nienia wiadczenia przez ubezpieczyciela (ta
k M. Szyszka, w: Aktualne, R.6, s. 6.2.2).
STRONA 770
§ 12. Umowa sk³adu
Literatura: W Górski, System prawa cywilnego, t. III, cz. 2, Wroc³aw 1981; A. Kidyba
(red.), Aktualne umowy w obrocie gospodarczym, Warszawa 2000; J. Napiera³a, Umowa
sk³adu, Poznañ 1981; K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, War
szawa 1998; P Pogonowski, Dowód sk³adowy jako papier warto ciowy, Pr. Spó³. 1999, Nr 7-8;
J. Winiarz (red.), Kodeks cywilny z komentarzem, Warszawa 1989; K. Zacharzewski,
Prawne ujêcie dowodów sk³adowych de lege ferenda, PPR 1999, Nr 6.
I. Definicja umowy
Nb 969
Przez umowê sk³adu przedsiêbiorca sk³adowy zobowi¹zuje siê do przechowania za wynagrodzenie
oznaczonych w umowie rzeczy ruchomych (art. 853 § l KC). W umowie tej na czo³o wysu
waj¹ siê nastêpuj¹ce elementy: prowadzenie dzia³alno ci przez przedsiêbiorcê sk³adowego, pr
nie rzeczy ruchomych oraz, wynikaj¹cy z § 2 art. 853 KC, obowi¹zek wydania pokwitowani
a.
II. Charakter umowy
Nb 970
Umowa sk³adu jest umow¹ kwalifikowan¹ podmiotowo, gdy¿ mo¿e byæ zawierana tylko z podmiotem
który prowadzi przedsiêbiorstwo sk³adowe, czyli przedsiêbiorstwo s³u¿¹ce wiadczeniu us³ug
Nie chodzi wiêc tu w ogóle o prowadzenie przedsiêbiorstwa zarobkowego, ale prowadzenie
przedsiêbiorstwa o specyficznym zawodowym zakresie czynno ci. Umowa sk³adu zaliczana
jest do umów profesjonalnych, jednostronnie gospodarczych. Trudno przyj¹æ, aby mog³a mieæ
postaæ dwustronnie profesjonaln¹, gdy¿ w takim przypadku musia³aby byæ zawarta przez dwóch
rzedsiêbiorców sk³adowych, którzy wzajemnie wiadczyli by sobie czynno ci przechowania. Umo
a sk³adu jest umow¹ nazwan¹, stypizowan¹ w art. 853-859 KC, której essentialia negotii zaw
arte s¹ w tych¿e przepisach. Jest wiêc umow¹ wzajemn¹ i realn¹ (tak A. Rembieliñski, w: Kod
, red. J. Winiarz, t. II, s. 768; W Czachórski, Zobowi¹zania. Zarys wyk³adu, Warszawa
1994, s. 375). To ostatnie zosta³o podane w w¹tpliwo æ poprzez przyjêcie, ¿e moment zawarci
umowy poprzedza z regu³y oddanie rzeczy na sk³ad (J. Napiera³a, Umowa, s. 34 i nast.;
L. Ogieg³o, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, t. II, s. 476)
Trzeba jednak przyj¹æ, ¿e umowa sk³adu dochodzi do skutku poprzez wydanie rzeczy ruchomy
ch przedsiêbiorcy sk³adowemu, a nie przez
STRONA 771
zgodne o wiadczenia woli stron umowy. Umowa ta jest umow¹ odp³atn¹, gdy¿ przedsiêbiorca zob
wi¹zuje siê do przyjêcia na sk³ad rzeczy ruchomych za wynagrodzeniem. Umowa sk³adu jest ha
ndlow¹ odmian¹ umowy przechowania. Miêdzy umow¹ sk³adu a umow¹ przechowania zachodz¹ jednak
totne ró¿nice. W umowie sk³adu przedmiotem przechowania mog¹ byæ tylko rzeczy ruchome, nie
mog¹ byæ papiery warto ciowe i pieni¹dze, umowa ta musi byæ zawsze odp³atna, podczas gdy u
owa przechowania mo¿e byæ równie¿ pod tytu³em darmym.
Nb 971
Przedmiotem umowy s¹ rzeczy ruchome, do których nie mo¿na zaliczyæ ani papierów warto ciowy
h, ani pieniêdzy. Rzeczami ruchomymi oddanymi na sk³ad mog¹ byæ towary rolne i przemys³owe
. Umowa sk³adu
mo¿e byæ umow¹ samoistn¹, ale tak¿e mo¿e stanowiæ akcesoryjny obowi¹zek zwi¹zany z umow¹ sp
stawy komisu, przewozu, spedycji. Wynagrodzenie za przechowanie zwane jest sk³adow
ym i mo¿e mieæ postaæ sta³ej kwoty uzgodnionej miêdzy stronami. Mo¿e mieæ równie¿ postaæ pr
warto ci przechowywanych rzeczy.
IV. Strony umowy
Nb 972
Stronami umowy sk³adu mog¹ byæ przedsiêbiorca sk³adowy i osoba wydaj¹ca towar na przechowan
e. Przedsiêbiorc¹ sk³adowym mog¹ byæ w szczególno ci osoba fizyczna, spó³ka jawna, spó³ka k
spó³ka komandytowo-akcyjna, spó³ka z o.o., spó³ka akcyjna, przedsiêbiorstwo pañstwowe lub
nia. Aby byæ uznanym za przedsiêbiorcê sk³adowego, nale¿y prowadziæ przedsiêbiorstwo sk³ado
atomiast przedsiêbiorca upowa¿niony do prowadzenia przedsiêbiorstwa sk³adowego w sposób ok
re lony w ustawie z 16.11.2000 r. o domach sk³adowych oraz o zmianie Kodeksu cywilne
go, Kodeksu postêpowania cywilnego
i innych ustaw (Dz. U. Nr 114, poz. 1191) jest okre lony jako dom sk³adowy. Dzia³alno æ po
legaj¹c¹ na prowadzeniu takiego przedsiêbiorstwa sk³adowego mog¹ prowadziæ wy³¹cznie wskaza
j przedsiêbiorcy po uzyskaniu zezwolenia wydanego w drodze decyzji administracyjne
j przez ministra w³a ciwego do spraw gospodarki (sk³ad towarów przemys³owych) lub ministra
w³a ciwego do spraw rynków rolnych (sk³ad towarów rolnych). Osob¹ wydaj¹c¹ towar na przech
e przedsiêbiorcy
STRONA 772
sk³adowemu, czyli sk³adaj¹cym, mo¿e byæ ka¿dy podmiot, zarówno osoba fizyczna, osoba prawna
ak i handlowa spó³ka osobowa. Drug¹ stron¹ umowy mog¹ byæ tak¿e przedsiêbiorcy prowadz¹cy d
spodarcz¹, choæ jak siê wydaje, nie powinni to byæ przedsiêbiorcy prowadz¹cy zawodowo dzia³
o æ sk³adow¹, gdy¿ tak¹ dzia³alno æ mog¹ realizowaæ samodzielnie.
V. Zawarcie umowy
Nb 973
Mimo podnoszonych w doktrynie w¹tpliwo ci, nale¿y przyj¹æ, ¿e umowa sk³adu dochodzi do skut
przez wydanie towarów przedsiêbiorcy sk³adowemu. Trudno zaakceptowaæ argumenty niejednoc
zesno ci zawarcia umowy i wydania towaru, gdy¿ taka sytuacja ma miejsce w wiêkszo ci prz
ypadków, nawet umów realnych. Jednak¿e chodzi w tym przypadku o to, ¿e istot¹ umowy sk³adu
est w³a nie to, ¿e dochodzi ona do skutku poprzez wydanie towaru. Wydanie towaru poleg
a na przyjêciu we w³adztwo faktyczne, przez co przedsiêbiorca sk³adowy staje siê dzier¿ycie
em towaru, a sk³adaj¹cy jest albo posiadaczem samoistnym (w³a cicielem), albo zale¿nym (u¿y
kownikiem, zastawnikiem, najemc¹; zob. szerzej R. Fronc, w: Aktualne, R.6, s.7.1.1
).
Przepisy nie wymagaj¹ ¿adnej formy szczególnej dla zawarcia umowy sk³adu. Jednak¿e przedsiê
iorca sk³adowy jest zobowi¹zany wydaæ sk³adaj¹cemu pokwitowanie, które powinno wymieniaæ ro
j, ilo æ, oznaczenie oraz sposób opakowania towarów oraz inne istotne postanowienia umow
y (np. okre laæ obowi¹zek ubezpieczenia, czas trwania umowy, wysoko æ sk³adowego -art. 853
KC) -zob. K. Zacharzewski, Ogólne, s. 60.
W wietle omawianych przepisów nale¿y odró¿niæ pokwitowanie, bêd¹ce dowodem przyjêcia na sk
, od dowodów sk³adowych, bêd¹cych wydawanymi wy³¹cznie przez dom sk³adowy na ¿¹danie sk³ada
s¹ papierami warto ciowymi. Dowód sk³adowy sk³ada siê z dwóch, po³¹czonych ze sob¹, lecz d
ddzieliæ czê ci: rewersu (sk³adowego dowodu posiadania), stwierdzaj¹cego posiadanie rzeczy
z³o¿onych na sk³ad, oraz warrantu (sk³adowego dowodu zastawniczego), stwierdzaj¹cego usta
nowienie zastawu na rzeczach z³o¿onych na sk³ad. Obie te czê ci mog¹ byæ przenoszone przez
os ³¹cznie albo oddzielnie (K. Zacharzewski, Ogólne, s. 64 i nast.).
STRONA 773
Nb 974
Zmiana umowy mo¿e byæ dokonana zawsze na warunkach ogólnych, w szczególno ci, je¿eli strony
osi¹gaj¹ w tym zakresie konsensus. Natomiast umowa sk³adu ustaje z up³ywem czasu, na jak
i zosta³a zawarta. Przy czym umowê sk³adu zawart¹ na czas oznaczony uwa¿a siê za przed³u¿on
as nieoznaczony, je¿eli na 14 dni przed up³ywem terminu przedsiêbiorca sk³adowy nie za¿¹da³
stem poleconym odebrania rzeczy w umówionym terminie. Natomiast umowê sk³adu zawart¹ na
czas nieoznaczony przedsiêbiorca sk³adowy mo¿e wypowiedzieæ listem poleconym, z zachowan
iem terminu miesiêcznego (art. 8595 KC). Ponadto w razie zawarcia umowy sk³adu na cz
as oznaczony przedsiêbiorca sk³adowy mo¿e z wa¿nych przyczyn, w ka¿dym czasie, wezwaæ sk³ad
go do odebrania rzeczy, wyznaczaj¹c mu odpowiedni termin ich odebrania (8597 KC).
Nb 975
Wykonanie umowy sk³adu wi¹¿e siê ze szczególn¹ staranno ci¹ po stronie przedsiêbiorcy sk³ad
wiem ze wzglêdu na kwalifikacjê podmiotow¹ tego przedsiêbiorstwa jego staranno æ oceniana j
st z uwzglêdnieniem zawodowego charakteru tej dzia³alno ci (art. 355 § 2 KC). Umowa ta n
ie musi byæ jednak wykonana osobi cie przez prowadz¹cego przedsiêbiorstwo sk³adowe. Mo¿e si
n pos³ugiwaæ innymi
osobami, które jednak, moim zdaniem, powinny spe³niaæ kwalifikacje przedsiêbiorcy sk³adowe
go. W takim przypadku przedsiêbiorca sk³adowy ponosi odpowiedzialno æ -na podstawie art.
474 KC -za osoby, którym powierza lub za pomoc¹ których wykonuje umowê.
Nb 976
Zasadniczym obowi¹zkiem sk³adaj¹cego jest:
l) zap³ata wynagrodzenia (sk³adowego),
2) odbiór towarów,
3) zwrot wydatków i nale¿no ci wynikaj¹cych z umowy.
Prawa sk³adaj¹cego odpowiadaj¹ obowi¹zkom przedsiêbiorcy sk³adowego. Na szczególn¹ uwagê za
ednak art. 859 KC, który przewiduje dostêpno æ sk³adaj¹cego do towarów w celu przygotowania
h do
STRONA 774
normalnej eksploatacji, w szczególno ci zachowania towarów w dobrym stanie.
Do najwa¿niejszych praw przedsiêbiorcy sk³adowego nale¿¹:
l) sprzeda¿ towarów z zachowaniem nale¿ytej staranno ci, je¿eli towary s¹ nara¿one na zepsu
i nie mo¿na czekaæ na decyzjê sk³adaj¹cego (art. 859 KC);
2) otrzymanie umówionego wynagrodzenia (sk³adowego);
3) ¿¹danie zwrotu wydatków i kosztów zwi¹zanych z umow¹;
4) ustawowe prawo zastawu na towarach przyjêtych na sk³ad, dopóki znajduj¹ siê u niego lub
osoby, która je dzier¿y w jego imieniu, albo dopóki mo¿e nim rozporz¹dzaæ za pomoc¹ dokume
(art. 859\3 KC);
5) ³¹czenie rzeczy zamiennych tego samego gatunku i tej samej jako ci nale¿¹cych d
o kilku sk³adaj¹cych (za ich pisemn¹ zgod¹) -art. 859\ 2 KC.
Do obowi¹zków przedsiêbiorcy sk³adowego nale¿y:
l) sprawowanie pieczy nad z³o¿onymi towarami i zachowanie ich w stanie niepogorszony
m;
2) wydanie pokwitowania (art. 853 § 2 KC);
3) dokonanie czynno ci konserwacyjnych (art. 855 § 2 KC), z którego to obowi¹zku strony
nie mog¹ zwolniæ przedsiêbiorcy sk³adowego;
4) zawiadomienie sk³adaj¹cego o wa¿nych wydarzeniach ze wzglêdu na ochronê praw sk³adaj¹ceg
ub dotycz¹cych stanu przyjêtych na sk³ad towarów (psucie siê towarów, uszkodzenie, ubytki,
miana miejsca sk³adowania, przekazanie do przechowania innym przedsiêbiorcom itp.),
chyba ¿e zawiadomienie nie jest mo¿liwe -art. 858 KC. Do takich wa¿nych wydarzeñ zalicza
siê tak¿e zajêcie towarów w postêpowaniu egzekucyjnym, roszczenia osób trzecich o wydanie
owaru (A. Rembieliñski, w: Kodeks, red. J. Winiarz, s. 771; J. Napiera³a, Umowa s. 6
9 i nast.);
5) sprzeda¿ towarów z zachowaniem nale¿ytej staranno ci -je¿eli wymaga tego interes sk³adaj
go, a towary nara¿one s¹ na zepsucie i nie mo¿na czekaæ na zarz¹dzenie sk³adaj¹cego w tym z
esie (art. 859 KC);
6) umo¿liwienie sk³adaj¹cemu ogl¹dania przyjêtych na sk³ad towarów, dzielenie ich, ³¹czenie
anie, branie próbek itd. (art. 8591KC);
7) ubezpieczenie rzeczy, je¿eli otrzyma³ on takie zlecenie (art. 856 KC).
STRONA 775
Nb 977
Przy umowie sk³adu obowi¹zuj¹ ogólne zasady Kodeksu cywilnego, odnosz¹ce siê do niewykonani
lub nienale¿ytego wykonania umowy (art. 471 i nast. KC).
"Zaniechanie przez firmê oddaj¹c¹ towar do sk³adu ubezpieczenia tego towaru, mimo zobowi¹z
ania siê do tego w zawartej umowie, nie zwalnia przedsiêbiorstwa sk³adowego od odpowie
dzialno ci odszkodowawczej na podstawie art. 47³ KC za brak pieczy nad sk³adowanym tow
arem" (wyr. SA w Poznaniu z 30.11.1992 r.,1 ACR 334/92, Wok. 1993, Nr 4, s. 28).
Jednak¿e, zgodnie z art. 855 KC, odszkodowanie za utratê, ubytek lub uszkodzenie tow
arów w czasie od ich przyjêcia na sk³ad a¿ do wydania ich osobie uprawnionej nie mo¿e prze
kraczaæ zwyk³ej warto ci rzeczy (bez lucrum cessans -art. 361 § 2 KC), chyba ¿e szkoda wyn
ika z winy kwalifikowanej, tj. winy umy lnej lub ra¿¹cego niedbalstwa przedsiêbiorcy sk³ad
owego (art. 855 § 4 KC). W tym ostatnim przypadku odszkodowanie mo¿e obejmowaæ nie tyl
ko straty, które poniós³ sk³adaj¹cy, ale równie¿ korzy ci, które móg³ osi¹gn¹æ, gdyby szkod
. Przedsiêbiorca sk³adowy nie ponosi natomiast odpowiedzialno ci za ubytek nie przekra
czaj¹cy granic ustalonych w przepisach, a w braku takich przepisów-w granicach zwycz
ajowo przyjêtych (art. 855 § 3 KC- podobnie jak przy umowie przewozu i spedycji).
§ 13. Umowa franchisingu
Literatura: K. Bagan-Kurluta, Umowa franchisingu, Warszawa 200l; V. Behr, Der Fr
anchisevertrag, Frankfurt a/Mein 1976; L. Czmut, Umowa franchisingu, Pr. Spó³. ³998, N
r I; B. Fuchs, Umowy franchisingowe, Kraków ³998; J. Jacyszyn, Nowe formy prowadzeni
a dzia³alno ci gospodarczej, Gdañsk 1993; A. Kidyba (red.), Aktualne umowy w obrocie g
ospodarczym, Warszawa 1999; A. Koch, Umowa franchisingu, RPEiS 1980, Nr 3; J. Ok
olski (red.), Prawo handlowe, Warszawa ³ 999; L. Stecki, Franchising, Toruñ 1997; S.
W³adyka (red.), Prawo umów w obrocie gospodarczym, Kraków 1993.
I. Definicja umowy
Nb 978
Definicja umowy franchisingu wi¹¿e siê bezpo rednio z metod¹ ekonomiczn¹ rozszerzania rynkó
bytu. Dlatego te¿ jest ona pochodn¹ ustaleñ
STRONA 776
co do sposobu zachowania siê przedsiêbiorców w zakresie wspó³pracy (kooperacji) przedsiêbio
ców, polegaj¹c¹ na tworzeniu sieci sprzeda¿y, dystrybucji towarów czy wiadczeniu us³ug. Po
nie jak umowa leasingu, zarówno metoda franchisingu, jak i sama umowa, zosta³y wyksz
ta³cone w USA, na pocz¹tku lat dwudziestych -szerzej K. Bagan-Kurluta, Umowa, s. l i
nast.
Wskazuje siê, ¿e pierwsz¹ sieæ sprzeda¿y detalicznej opartej na franchisingu zorganizowa³o
orld Radio Corporation (A. Koch, Umowa, s. 57 i nast.). Wskazuje siê równie¿ na sieæ lic
encjonowanych rozlewni napojów ch³odz¹cych coca-cola, sieæ dystrybutorów maszyn do szycia
J. Singera.
W ostatnich latach idea franchisingu zaznacza siê równie¿ w Polsce. Odnosz¹c siê do metody
franchisingowej, mo¿na j¹ okre liæ jako metodê rozszerzenia rynków zbytu przez dzia³alno æ
arcz¹ polegaj¹c¹ na organizowaniu sieci jednolitych placówek, które na w³asny rachunek i w
mieniu w³asnym korzystaj¹ z pozycji na rynku organizatora sieci i pos³uguj¹ siê znan¹ mu i
prawdzon¹ z sukcesem metod¹ dzia³alno ci gospodarczej. Jednocze nie uczestnik sieci wystêpu
e na zewn¹trz pod oznaczeniami i emblematami organizatora sieci. Zgodnie z przyjêt¹ w
polskiej doktrynie definicj¹, nale¿y przyj¹æ, ¿e umowa franchisingu polega na tym, ¿e jedna
strona, zwana organizatorem sieci (zwana te¿ franchisingodawc¹, franchisodawc¹, francz
yserem), zobowi¹zuje siê do udostêpnienia podmiotowi korzystaj¹cemu z franchisingu (ucze
stnik sieci, franchisingobiorca, franchisobiorca, beneficjent zezwolenia franchi
singowego) korzystania przez czas okre lony lub nieokre lony z oznaczenia jego firmy
, god³a, emblematu, symboli, patentów, wynalazków, znaków towarowych, wzorów u¿ytkowych i z
obniczych, know-how, koncepcji i techniki prowadzenia okre lonej dzia³alno ci gospodar
czej z zachowaniem stosowanego przez niego zewnêtrznego i wewnêtrznego wyposa¿enia, po
mieszczeñ oraz do udzielenia mu stosownej pomocy, za druga strona (uczestnik sieci,
franchisingobiorca itd.) zobowi¹zuje siê do prowadzenia wskazanej dzia³alno ci gospodar
czej po³¹czonej z wykorzystaniem udostêpnionych mu do wiadczeñ i tajemnic zawodowych oraz
do zap³aty uzgodnionego wynagrodzenia (L. Stecki, Franchising, s. 69; M. Litwiñska,
Prawo, s. 448-449).
Definicja powy¿sza jest zbie¿na z definicj¹ obowi¹zuj¹c¹ w krajach Unii Europejskiej. Zgodn
e z rozporz¹dzeniem 4087/88 Komisji Unii Europejskiej, umowy franchisingowe to te
umowy, w których jeden przedsiêbiorca (organizator sieci, franchisodawca) zezwala dr
ugiemu przedsiêbiorcy (beneficjentowi zezwolenia, franchisobiorcy) za bezpo rednim l
ub po rednim wynagrodzeniem pieniê¿nym na stosowanie franchisingu w celu umiejscowieni
a na rynku okre lonych towarów i us³ug. W us³ugach franchisingowych, zgodnie z przepisam
i Unii, powinny znajdowaæ siê: u¿ywanie
STRONA 777
wspólnej nazwy lub znaku, jednolitej formy zewnêtrznej (wystrój) lokalu czy rodka trans
portu, udostêpnienie przez franchisingodawcê know-how, bie¿¹ce wspieranie franchisingobi
orcy w czasie trwania umowy.
II. Rodzaje umów franchisingowych
Nb 979
Umowy franchisingowe s¹ zró¿nicowane ze wzglêdu na kryteria stosowanych metod franchisin
gowych. Przy uwzglêdnieniu przedmiotu (charakteru) dzia³alno ci gospodarczej mo¿emy wyró¿ni
ranchising (o innych typach franchisingu -zob. J. Jacyszyn, Nowe, s. 202; V Behr
, Der Franchisevertrag, s. 15 i nast.):
l) produkcyjny, w którym franchisingodawca tworzy sieæ punktów prowadz¹cych dzia³alno æ pro
cyjn¹, udostêpniaj¹c franchisingobiorcy (franchisingobiorcom) technologie niezbêdne do p
rodukcji, której efekt w postaci towaru jest zbywany ze znakiem towarowym franchis
ingodawcy (np. Coca-Cola);
2) handlowy, polega na tym, ¿e franchisingodawca pe³ni rolê g³ównego o rodka dystrybucji to
arów, które rozprowadzane s¹ przez franchisingobiorców (np. Benetton, C&A);
3) us³ugowy, polega na wiadczeniu us³ug przez franchisingobiorców o analogicznym standa
rdzie z wykorzystaniem oznaczeñ firmowych, znaków towarowych, innych nazw, w szczególn
o ci w hotelarstwie (Holiday inn, Marriott) czy gastronomii (Mc Donald's, Pizza Hu
t);
4) mieszany (produkcyjno-us³ugowy, produkcyjno-handlowy, us³ugowo-handlowy), w którym
wystêpuj¹ mieszane elementy metody franchisingowej uprzednio przedstawionej, a poleg
aj¹ce np. na produkcji i rozprowadzaniu w sieci, produkcji i wiadczeniu okre lonych u
s³ug, np. serwisowych itp. (np. Blikle, Gabriel).
Nb 980
Z punktu widzenia zasiêgu obowi¹zywania umowy mo¿emy wyró¿niæ franchising krajowy i zagrani
zny, z punktu widzenia powstania stosunku franchisingowego -franchising bezpo redn
i i po redni. Z kolei z punktu widzenia uk³adu podporz¹dkowania mo¿emy wyró¿niæ franchising
dporz¹dkowany oraz subfranchising.
Nb 981
Umowa franchisingu nale¿y do umów nienazwanych. Brak jest regulacji tej umowy w Kode
ksie cywilnym i innych przepisach szczególnych. Kszta³towanie umowy franchisingu poz
ostawione jest woli stron w opar-
STRONA 778
-ciu o do wiadczenia w innych krajach. Dlatego te¿ mo¿emy z pewno ci¹ uznaæ tê umowê za umo
ryczn¹, tj. wykszta³con¹ w praktyce ¿ycia gospodarczego.
Jest to umowa handlowa, gdy¿ co najmniej jedna, a najczê ciej dwie strony umowy s¹ przed
siêbiorcami, tj. osobami prowadz¹cymi dzia³alno æ gospodarcz¹. W zwi¹zku ze specyficzn¹ dzi
objêt¹ franchisingiem, okre lon¹ jako dzia³alno æ handlowa, produkcyjna, us³ugowa, trudno p
by realizowa³y j¹ inne podmioty ni¿ zawodowo trudni¹ce siê prowadzeniem dzia³alno ci gospod
zej. Jest to wiêc najczê ciej umowa dwustronnie profesjonalna.
Umowa franchisingu jest umow¹ konsensualn¹, gdy¿ dochodzi do skutku z chwil¹ z³o¿enia przez
strony zgodnych o wiadczeñ woli. Jest to umowa kauzalna uzale¿niona od podstawy jej do
konania. W szczególno ci istotny jest w tej umowie element zaufania stron.
Umowa franchisingu jest umow¹ dwustronn¹, gdy¿ obowi¹zek wiadczenia ci¹¿y na obu stronach
wy, tak ¿e ka¿da ze stron jest dla siebie zarówno d³u¿nikiem, jak i wierzycielem. Jest to
ponadto umowa dwustronnie zobowi¹zuj¹ca, wzajemna. Obie strony umowy zobowi¹zuj¹ siê w tak
i sposób, ¿e wiadczenie jednej z nich jest ekwiwalentne dla wiadczenia drugiej strony.
Bezsprzecznie jest to umowa odp³atna. Op³ata franchisingowa, kalkulowana jest w ten
sposób, ¿eby "zdyskontowaæ sukces" franchisingodawcy i daæ szansê rozwoju przedsiêbiorstwa
franchisingobiorcy. Z regu³y franchisingobiorca p³aci najpierw op³atê wstêpn¹, a nastêpnie
a uzale¿niæ wynagrodzenie od obrotu czy dochodów. Op³aty powy¿sze mog¹ byæ op³atami rocznym
artalnymi, miesiêcznymi. Op³aty mog¹ te¿ byæ "ukryte" poprzez np. zobowi¹zanie franchisingo
iorcy do zakupu u franchisingodawcy ze zwolnieniem w zamian z op³at (P Taracha, w:
Aktualne, R.6, s. 9.1.3).
Nb 982
Umowa franchisingu jest umow¹ nienazwan¹ , ale mo¿na w niej dostrzegaæ wiele elementów cha
rakterystycznych dla innych umów (K. Bagan-Kurluta, Umowa, s. 86-118). Podobieñstwa
te nie pozwalaj¹ jednak na sformu³owanie wniosku, ¿e ma ona charakter mieszany (B. Gaw
lik, Umowy mieszane, konstrukcje i ocena prawna, Pal. 1994, Nr 5, s. 25 i nast.)
. Nie wydaje siê s³uszne dostrzeganie w umowie franchisingowej elementów umów spó³ek osobow
ch (B. Fuchs, Umowy, s. 62) przede wszystkim ze wzglêdu na essentialia negotii umów
spó³ek osobowych oraz okoliczno æ, ¿e umowy spó³ek osobowych nie maj¹ charakteru umów wzaje
Ponadto pozycja wspólników jest analogiczna i nie wystêpuje element podporz¹dkowania cha
rakterystyczny dla umowy franchisingu.
STRONA 779
Nie mo¿na uznaæ umowy franchisingowej za to¿sam¹ z umow¹ agencyjn¹, gdy¿ agent jest tylko p
nikiem przy zawieraniu umów oznaczonego rodzaju na rzecz daj¹cego zlecenie albo do z
awierania umów w jego imieniu. Agent jest albo zastêpc¹ po rednim, albo pe³nomocnikiem, a
franchisingobiorca dzia³a we w³asnym imieniu i na w³asny rachunek (K. Kruczalak, Umowy
, s. 315).
Podobnie nale¿y odró¿niæ tê umowê od umowy zlecenia. Przedmiotowo istotnym elementem umowy
lecenia jest dokonywanie czynno ci prawnych na rachunek daj¹cego zlecenie. W umowie
franchisingowej franchisingobiorca dokonuje czynno ci we w³asnym imieniu i na w³asny r
achunek i nie s¹ to tylko czynno ci faktyczne (L. Czmut, Umowa, s. 35). Podmiotowo z
obowi¹zanym do zap³aty wynagrodzenia jest franchisingobiorca, a w przypadku umowy zl
ecenia daj¹cy zlecenie (K. Kruczalak, Umowy, s. 315). Brak jest te¿ przy umowie zlec
enia elementów podporz¹dkowania, charakterystycznych dla franchisingu (A. Koch, Umow
a, s. 59). Z podanych powodów nale¿y odrzuciæ to¿samo æ umowy franchisingu z umowami podobn
mi do umów zlecenia (art. 750 KC).
Mimo pozornych podobieñstw, nie mo¿na uznaæ umowy franchisingu za odmianê umowy komisu.
W umowie komisu wynagrodzenie (prowizja) nale¿y siê komisantowi (przyjmuj¹cemu zleceni
e), natomiast w umowie franchisingowej p³aci je franchisingobiorca. Ponadto komisa
nt dzia³a we w³asnym imieniu, ale na cudzy rachunek (zastêpca po redni), podczas gdy fra
nchisingobiorca dzia³a we w³asnym imieniu i na w³asny rachunek.
Z pewno ci¹ jednak najbli¿sze franchisingowi s¹ niektóre umowy z zakresu prawa w³asno ci in
ektualnej, w szczególno ci umowa licencji patentowej. Do cech tej umowy nale¿y zaliczyæ:
wyra¿enie przez dawcê zgody na korzystanie z oznaczonego dobra przez biorcê licencji,
zobowi¹zanie przez dawcê do dokonania wszelkich czynno ci umo¿liwiaj¹cych biorcy korzysta
nie z przedmiotu umowy, zobowi¹zanie przez biorcê licencji do realizowania obowi¹zków zw
i¹zanych z korzystaniem z oznaczonych darów. Wskazane wy¿ej sk³adniki umowy licencji pat
entowej s¹ zbie¿ne z podstawowymi elementami umowy franchisingowej, ale wskazuje siê, ¿e
pozosta³e sk³adniki umowy franchisingu nie maj¹ nic wspólnego z tre ci¹ umowy licencyjnej
L. Stecki, Franchising, s. 48).
Pewne elementy wspólne z franchisingiem zawiera równie¿ umowa know-how (zobowi¹zanie do
przekazania know-how, uprawnienie do korzystania z know-how, zachowanie know-how
w tajemnicy; por. S. Gawlik, Umowa know-how. Zagadnienia konstrukcyjne, ZNUJ 19
74, z. 3, s. 60). Podobieñstwa wskazuje równie¿ umowa licencji znaku towarowego (brak
tu jednak elementu kontroli przez licencjodawcê licencjobiorcy).
STRONA 780
IV. Strony umowy
Nb 983
Stronami umowy s¹ franchisingodawca (franchisodawca, franchisedawca, organizator s
ieci, franczyzer) i franchisingobiorca (franchisobiorca, uczestnik sieci, franch
isebiorca, franczyzant, beneficjent zezwolenia franchisingowego). Jak to ju¿ zosta³o
stwierdzone, franchisingodawca mo¿e udzieliæ drugiej stronie zezwolenia na korzysta
nie ze stosowanej z powodzeniem przez siebie koncepcji prowadzenia przedsiêbiorstw
a. Wskazuje to na to, ¿e mo¿e to byæ osoba fizyczna prowadz¹ca przedsiêbiorstwo, osoba pra
wna, spó³ka jawna, komandytowa, które maj¹ status przedsiêbiorcy. Z drugiej strony, franch
isingobiorcami s¹ równie¿ przedsiêbiorcy z tego wzglêdu, ¿e przekazanie metody prowadzenia
zia³alno ci gospodarczej s³u¿y temu, aby dzia³alno æ ta dalej by³a prowadzona. Istotne jest
to, ¿e franchisingobiorca dzia³a we w³asnym imieniu i na w³asny rachunek. Jednak¿e mo¿na do
trzec ze wzglêdu na uk³ad praw i obowi¹zków -mimo cywilistycznej równo ci podmiotów -pewien
osunek podporz¹dkowania franchisingobiorcy i franchisingodawcy.
V. Zawarcie umowy
Nb 984
Zawarcie umowy podlega ogólnym zasadom prawa cywilnego. Mo¿liwe jest jej zawarcie za
równo przez ofertê i jej przyjêcie, rokowania, jak i przetarg. Wydaje siê, ¿e dominuj¹ce s¹
a pierwsze sposoby zawarcia umowy. Z jednej strony podmioty umowy dochodz¹ do kons
ensusu poprzez rokowania, z drugiej za -w praktyce czêsto zawarcie umowy opiera siê n
a okre lonych warunkach umownych. Zawarcie umowy z poszczególnymi uczestnikami sieci
opiera siê na ustalonych formularzach, analogicznych dla wszystkich. W konsekwenc
ji wszyscy uczestnicy sieci s¹ traktowani analogicznie i z ofert¹ zawarcia umowy wys
têpuje zasadniczo franchisingodawca. Umowa zawarta na podstawie formularza, który je
st do³¹czony do umowy, ma czêsto postaæ umowy adhezyjnej (przez przyst¹pienie). Wi¹¿e siê t
ede wszystkim ze specyficzn¹ pozycj¹ franchisingodawcy, który osi¹gaj¹c wysok¹ pozycjê na r
u, w pewien sposób "narzuca" warunki uczestnikom obrotu. Dlatego te¿, w pewnym stopn
iu, umowy franchisingowe mog¹ stanowiæ zagro¿enie konkurencji miêdzy przedsiêbiorcami. Daj
e temu wyraz orzecznictwo odnosz¹ce siê do franchisingu, które koncentruje siê przede ws
zystkim na zagadnieniu praktyk monopolistycznych.
STRONA 781
"Franchising, którego istot¹ jest otrzymanie przez franchisingobiorcê prawa sprzeda¿y we
w³asnym imieniu okre lonych towarów i us³ug w ramach sieci marketingowej franchisingoda
wcy z wykorzystaniem jego nazwy, znaków towarowych i do wiadczeñ techniczno-organizacy
jnych, o ile zawiera powi¹zania ³¹cz¹ce konkurentów prowadz¹cych dzia³alno æ gospodarcz¹ w
j samej sieci, maj¹ce charakter porozumienia monopolistycznego, podlega ocenie leg
alno ci, przy uwzglêdnieniu przes³anek okre lonych w art. 6 ustawy o przeciwdzia³aniu prak
tykom monopolistycznym. Umowa franchisingu zak³adaj¹ca stosowanie praktyk monopolist
ycznych istotnie ograniczaj¹cych konkurencjê, zw³aszcza je¿eli franchisodawca posiada na
rynku pozycjê dominuj¹c¹, nie spe³nia wymogu legalno ci w wietle art. 6 wy¿ej wymienionej
tawy" (wyr. S¹du Antymonopolowego z 21.7.1992 r., XVII Amr 12/92, aG 1992, Nr 4, p
oz. 83).
"Producent posiadaj¹cy na rynku pozycjê dominuj¹c¹, organizuj¹cy w ramach umowy franchisin
gu sieæ sprzeda¿y hurtowej i detalicznej swych wyrobów, niedostêpn¹ jednak¿e na równych pra
h dla wszystkich podmiotów gospodarczych, stosuje praktykê monopolistyczn¹ z art. 5 pk
t 3 wymienionej ustawy, stanowi¹cym o zakazie nadu¿ywania pozycji dominuj¹cej na rynku
przez sprzeda¿ towarów w sposób powoduj¹cy uprzywilejowanie niektórych podmiotów gospodarc
ych lub innych podmiotów" (wyr. S¹du Antymonopolowego z 6.12.1993 r., Amr 35/93, Wok
. 1994, Nr 6, s. 53).
"Niezale¿nie od trybu i orzekania o konsekwencjach praktyk monopolistycznych, prze
widzianego w wy¿ej wymienionej ustawie, stwierdzenie, ¿e umowa jest wyrazem takiej p
raktyki, a w konsekwencji niewa¿na w ca³o ci lub czê ci (art. 8 ust. 2 tej ustawy lub art.
58 § 1 i 3 KC), mo¿e nast¹piæ w sprawie miêdzy stronami tej umowy, jako przes³anka rozstrz
gaj¹ca o roszczeniu z niej wynikaj¹cym" (wyr. SN z 22.2.1994 r., I CRN 238/93, OSNCP
1994, Nr 10, poz. 198).
Nb 985
Umowy franchisingowe w praktyce obejmuj¹ uregulowania bardzo drobnych szczegó³ów, co pow
oduje, ¿e maj¹ one postaæ "ksi¹¿kow¹". Dodatkowo w dokumentach tych zawiera siê "podrêcznik
acyjny", okre laj¹cy wszelkie aspekty dzia³alno ci umownej.
Z tych te¿ wzglêdów, mimo braku ustaleñ co do formy, umowy franchisingowe maj¹ najczê ciej
mê pisemn¹, która ma znaczenie dowodowe, chyba ¿e strony zastrzegaj¹ inny skutek (np. form
a ad solemnitatem).
Nb 986
Zmiana umowy jest mo¿liwa zawsze za zgod¹ stron. Jednak¿e zmiana umowy jest mo¿liwa równie¿
na podstawie wypowiedzenia jej warunków przez jedn¹ ze stron po ich zaakceptowaniu p
rzez drug¹ stronê(K. Bogan-Kurlata, Umowa, s. 119 i nast.). Rozwi¹zanie umowy mo¿e mieæ mi
ejsce:
l) za zgod¹ stron,
2) w momencie up³ywu terminu, na jaki zosta³a zawarta,
3) za wypowiedzeniem jednej ze stron,
4) bez zachowania terminów wypowiedzenia.
STRONA 782
W tym ostatnim przypadku przyczynami uzasadniaj¹cymi rozwi¹zanie umowy bez wypowiedz
enia s¹ dzia³ania franchisingobiorcy polegaj¹ce na:
l) naruszeniu zakazu dzia³alno ci konkurencyjnej,
2) opó nianiu w uiszczaniu bie¿¹cych op³at franchisingowych,
3) naruszeniu wymogów architektonicznych, urz¹dzenia pomieszczeñ, receptur, ubioru per
sonelu itp.,
4) naruszeniu praw franchisingodawcy do firmy, znaków towarowych, know-how,
5) niedokonaniu zakupów w miejscach wskazanych w umowie (w szczególno ci od franchisin
gobiorcy),
6) wykroczeniu poza obszar dzia³ania.
Dzia³ania franchisingodawcy mog¹ byæ równie¿ przyczyn¹ rozwi¹zania umowy bez wypowiedzenia.
tyczy to w szczególno ci:
l) nieudzielenia pomocy (np. w zakresie szkoleñ),
2) naruszenia zobowi¹zania do nieudzielania zezwolenia innym podmiotom na danym te
renie,
3) niedostarczenia urz¹dzeñ franchisingobiorcy niezbêdnych do realizacji umowy,
4) niepodjêcia dzia³alno ci reklamowej (L. Stecki, Franchising, s. 244).
Nb 987
Umowa franchisingowa powinna byæ, co do zasady, wykonana osobi cie, chyba ¿e z franchi
singobiorc¹ zawarta jest urnowa subfranchisingu. Mo¿liwe jest równie¿ zezwolenie w umowi
e franchisingu na realizacjê niektórych obowi¹zków przez osoby trzecie. Urnowa ta powinn
a byæ wykonana zgodnie z jej tre ci¹ i w sposób odpowiadaj¹cy jej celom spo³eczno-gospodarc
ym oraz zasadom wspó³¿ycia spo³ecznego, a je¿eli istniej¹ w tym zakresie ustalone zwyczaje,
tak¿e w sposób odpowiadaj¹cy tym zwyczajom. Powinna byæ ona wykonana przy za³o¿eniu nale¿yt
staranno ci z uwzglêdnieniem zawodowego charakteru dzia³alno ci przedsiêbiorców, stron umow
franchisingowej (art. 355 § 2 KC).
Nb 988
Tak jak w przypadku innych umów, okre lone prawa jednej strony rodz¹ obowi¹zki drugiej s
trony umowy (V Behr, Der Franchisevertrag, s. 21 i nast). Prawa i obowi¹zki przeds
tawione poni¿ej nie wyczerpuj¹ mo¿liwych ustaleñ miêdzy stronami. Charakterystyczne jest t
o w szczególno ci przy umowie franchisingu, gdy¿ jej tre æ bardziej ni¿ przy innych
STRONA 783
normach jest kszta³towana przez dok³adne okre lenie praw i obowi¹zków stron. Do najwa¿niejs
ych obowi¹zków franchisingodawcy nale¿y:
l) udzielanie zezwolenia na korzystanie ze znaków towarowych, z firmy (nazwy), emb
lematów, oznaczeñ, patentów, wynalazków, wzorów u¿ytkowych i zdobniczych itp. (tzw. pakiet
ranchisingowy);
2) przekazanie know-how i tajemnic handlowych mog¹cych s³u¿yæ prowadzonej dzia³alno ci gosp
darczej;
3) przekazanie sprawdzonej koncepcji prowadzenia przedsiêbiorstwa
(tzw. recepta sukcesu);
4) prowadzenie wspólnego marketingu, dzia³alno ci reklamowej;
5) udzielenie pomocy i dokonywanie wszelkich czynno ci doradczych potrzebnych do p
rawid³owego funkcjonowania sieci (szkolenie, konsulting);
6) zagwarantowanie prawa wy³¹czno ci na pewnym obszarze (tzw. wy³¹czno æ terytorialna);
7) urz¹dzenie i wyposa¿enie lokali franchisingobiorcy;
8) przekazywanie informacji o dokonanych udoskonaleniach, zmianach w organi
zacji itp.;
9) zachowanie tajemnicy zawodowej;
10) lojalno æ.
Do najwa¿niejszych praw franchisingodawcy nale¿y: otrzymanie op³aty franchisingowej, z
arówno wstêpnej, jak i pó niejszej, kontrola przestrzegania realizacji umowy i struktur
zwi¹zanych z realizacj¹ metody franchisingowej, przegl¹danie ksi¹g handlowych, wypowiedz
enie umowy zgodnie z jej postanowieniami.
Nb 989
Do obowi¹zków franchisingobiorcy nale¿y:
l) zakaz dzia³alno ci konkurencyjnej, a tak¿e czêsto przestrzeganie klauzul konkurencyjn
ych (po wyga niêciu umowy);
2) lojalno æ wobec franchisingodawcy;
3) uiszczanie op³at za zezwolenie (zarówno wstêpnej, jak i pó niejszych);
4) korzystanie z pakietu franchisingowego zgodnie z urnow¹ i zasadami wspó³¿ycia spo³eczne
go;
5) zachowanie takiego samego statusu us³ug, wystroju lokali, jako ci towarów itp.;
6) przestrzeganie tajemnicy handlowej;
7) dbanie o odpowiedni personel przygotowany do realizacji obowi¹zków przez franchis
ingobiorcê;
8) zaopatrywanie siê w okre lonych punktach handlowych, w szczególno ci u franchisingoda
wcy.
Z kolei do praw franchisingobiorcy nale¿y:
l) korzystanie z "pakietu franchisingowego",
STRONA 784
2) prawo do szkoleñ i doradztwa ze strony franchisingodawcy,
3) prawo do wypowiedzenia umowy, je¿eli zachodz¹ warunki okre lone w umowie,
4) w przypadku subfranchisingowym -zawieranie umów z innymi podmiotami.
Nb 990
Powy¿ej przedstawione prawa i obowi¹zki maj¹ charakter przyk³adowy i mog¹ byæ rozszerzone.
stot¹ jednak istniej¹cego uk³adu praw i obowi¹zków jest przekazanie "recepty na sukces" na
franchisingobiorcê. Ten ostatni jednak nie musi odnie æ analogicznego sukcesu jak fra
nchisingodawca, ma jednak stworzone wszelkie warunki, aby w oparciu o "pakiet fr
anchisingowy" osi¹gn¹æ na rynku to samo. W ten sposób dokonuje siê ekspansja na rynku prze
prowadzana niejako "cudzymi rêkoma", ale jej warunkiem jest sukces franchisingodaw
cy i dzia³anie we w³asnym imieniu i na w³asny rachunek franchisingobiorcy.
Nb 991
Odpowiedzialno æ uczestników umowy franchisingowej opiera siê na ogólnych zasadach prawa c
ywilnego i mo¿e mieæ postaæ odpowiedzialno ci ex contractu (art. 471 i nast. KC) lub ex
delicto (art. 415 i nast. KC). Mo¿liwe jest ponadto -co charakterystyczne dla omaw
ianej umowy -umowne ukszta³towanie odpowiedzialno ci. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e istotna przy ocen
e stopnia odpowiedzialno ci jest miara staranno ci zwi¹zanej z zawodowym prowadzeniem
dzia³alno ci gospodarczej. Najczêstszymi przyczynami zaistnienia odpowiedzialno ci ex co
ntractu po stronie franchisingodawcy s¹: nieudostêpnienie pakietu franchisingowego,
nieudzielenie porady, naruszenie obowi¹zku lojalno ci, tajemnicy handlowej, naruszen
ie wy³¹czno ci rejestrowej. W przypadku franchisingobiorcy takimi przyczynami s¹: narusz
enie zakazu konkurencji, naruszenie prawa do korzystania z "pakietu franchisingo
wego", nieuiszczanie op³at.
X. Odpowiedzialno æ z tytu³u rêkojmi i gwarancji
Nb 992
Odpowiedzialno æ ta mo¿e wynikaæ zarówno z samej umowy franchisingu, jak i z tre ci umów je
owarzysz¹cych (np. umowy sprzeda¿y towarów, do których kupna zobowi¹zuje siê franchisingobi
rca). Odpowiedzialno æ z tytu³u rêkojmi lub gwarancji najczê ciej ponosi franchisingodawca,
gdy¿ to on jest g³ównym dostawc¹ okre lonych w umowie
STRONA 785
przedmiotów. Je¿eli zawarta jest umowa subfranchisingu lub franchising z zezwoleniem
dokonanej sprzeda¿y, odpowiedzialno æ z tytu³u rêkojmi i gwarancji mo¿e dotyczyæ tak¿e fra
ingobiorcy.
§ 14. Umowa factoringu
Literatura: M. Chaszczyñska, Pojêcie, rodzaje i charakter prawny factoringu, PPH 199
8, Nr l; M. Jañczyk, Charakter prawny umowy factoringu, Pr. Spó³. 1998, Nr 2; A. Kidyb
a (red.), Aktualne umowy w obrocie gospodarczym, Warszawa 1999; K. Kruczalak, Fa
ctoring i jego gospodarcze zastosowania, Warszawa 1997; H. G. Lunckenbein, Recht
sprobleme des Factoring-Vertrages, Mlinchen 1983; L. Stecki, Umowa factoringu, T
oruñ 1993; S. W³adyka (red.), Umowy w obrocie gospodarczym, Kraków 1993; K. Zawada, Fa
ctoring miêdzynarodowy, KPP 1996, Nr 4.
I. Definicja umowy
Nb 993
Umowê factoringu nale¿y zaliczyæ do tzw. umów nienazwanych. Factoring uwa¿any jest za umowê
elementy ró¿nych umów, np. cesji wierzytelno ci i umowy zlecenia, jednak¿e bez ca³kowitego
to¿samienia jej z któr¹kolwiek z tych umów. L. Stecki przyjmuje, ¿e mamy do czynienia
z umow¹ mieszan¹ (por. ten¿e, Umowa, s. 25; por. równie¿ K. Kruczalak, w: Umowy, s. 317-31
8; D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6, s. 10.11.1).
W praktyce przyjê³a siê definicja, na podstawie której mo¿na stwierdziæ, ¿e facto ring pole
na nabyciu przez faktora okre lonych wierzytelno ci przys³uguj¹cych przedsiêbiorcy z tytu³u
sprzeda¿y, dostawy lub us³ugi (z wy³¹czeniem przypadków, gdy przedmiotem tych umów s¹ towar
ub us³ugi przeznaczone do u¿ytku osobistego lub rodzinnego z przeznaczeniem do prowa
dzenia gospodarstwa domowego d³u¿nika), w zamian za okre lon¹ kwotê odpowiadaj¹c¹ wierzytel
, a pomniejszon¹ o prowizjê faktora. Faktor w ramach umowy zobowi¹zuje siê do wykonania
czynno ci dodatkowych, nie zwi¹zanych ju¿ bezpo rednio z sam¹ cesj¹. Do umowy factoringu w
akresie przelewu wierzytelno ci bêd¹ mia³y zatem zastosowanie m.in. przepisy KC, reguluj¹c
e problematykê cesji wierzytelno ci (art. 509-516 KC), oraz przepisy dotycz¹ce umowy z
lecenia (art. 734 i nast. KC) w zakresie us³ug dodatkowych. Nale¿y równie¿ pamiêtaæ, ¿e do
toringu -jako umowy -odnosiæ siê bêd¹ tak¿e ogólne przepisy KC dotycz¹ce np. czynno ci praw
(art. 56 i nast. KC) czy te¿ swobody zawierania umów (art. 3531 KC).
STRONA 786
Factoring mo¿e zostaæ tak¿e zdefiniowany na podstawie tekstu podpisanego przez Polskê Uk³a
du Europejskiego (ustanawiaj¹cego stowarzyszenie miêdzy Rzeczypospolit¹ Polsk¹ z jednej
strony a Wspólnotami Europejskimi i ich pañstwami cz³onkowskimi z drugiej), gdzie zali
czany jest do us³ug finansowych. Zgodnie z brzmieniem tego dokumentu, us³ug¹ tak¹ jest k
a¿da us³uga o charakterze finansowym, wiadczona przez us³ugodawcê finansowego (D. Z³otkiew
cz, w: Aktualne, R.6, s. 10.11.1). Równie¿ zarz. Prezesa Urzêdu patentowego Rzeczyposp
olitej Polskiej z 9.9.1992 r. w sprawie ochrony znaków towarowych (MP Nr 31, poz.
217) wymienia expressis verbis factoring jako us³ugê o charakterze finansowym. Pewn¹ w
ytyczn¹ w zakresie umowy factoringowej mo¿e stanowiæ tak¿e Konwencja ottawska z 28.5.198
8 r., reguluj¹ca zasady funkcjonowania factoringu miêdzynarodowego.
Podstawowym przedmiotem umowy factoringu jest przelew wierzytelno ci. Z chwil¹ zawar
cia umowy factoringu dochodzi do przeniesienia wierzytelno ci z przedsiêbiorcy na fa
ktora, chyba ¿e strony ustal¹ inn¹ datê przej cia wierzytelno ci ani¿eli data zawarcia umow
Wierzytelno ci bêd¹ce przedmiotem umowy w zasadzie charakteryzuje krótki termin zaspokoj
enia -od 14 do 210 dni. Nie istniej¹ jednak ¿adne przeszkody prawne, aby wierzytelno c
i charakteryzuj¹ce siê d³u¿szym terminem zaspokojenia by³y przedmiotem takiej umowy. Wraz
z przej ciem na rzecz faktora wierzytelno ci g³ównej przechodz¹ równie¿ wszelkie prawa zwi¹
z t¹ wierzytelno ci¹.
II. Charakter umowy
Nb 994
Factoring jest umow¹ zaliczan¹ do umów nienazwanych, nie uregulowan¹ w przepisach. Jest
umow¹ handlow¹, gdy¿ co najmniej jeden z podmiotów umowy factoringu mo¿e byæ zaliczony do p
zedsiêbiorców. Faktor zajmuje siê zawodowo wiadczeniem us³ug factoringowych (banki, wyspe
cjalizowani przedsiêbiorcy). Jest to umowa konsensualna, wzajemna i odp³atna (M. Jan
czyk, Charakter, s. 26 i nast.).
III. Rodzaje umów factoringowych
Nb 995
Zasadniczo mo¿emy wyró¿niæ dwa podstawowe typy umów factoringu: factoring w³a ciwy i niew³a
Nb 996
Factoring w³a ciwy polega na tym, ¿e faktor na mocy zawartej umowy o przelew wierzytel
no ci przejmuje nie tylko wszelkie wierzytelno ci s³u¿¹ce sprzedawcy (us³ugodawcy) wzglêdem
bywcy, ale dodatkowo obci¹¿a go ryzyko wyp³acalno ci tego ostatniego (K. Kruczalak, Fact
oring, s. 33; równie¿ L. Stecki, Umowa, s. 43-58; M. Chaszczyñska, Pojê-
STRONA 787
-cie, s. 24 i nast.; H. G. Lunckenbein, Rechtsprobleme, s. 21 i nast.). W ród factor
ingu w³a ciwego mo¿na wyró¿niæ:
l) factoring otwarty polegaj¹cy na tym, ¿e d³u¿nik (nabywca towaru lub us³ugi) zostaje nie
zw³ocznie powiadomiony o doj ciu do skutku umowy facto ringowej (L. Stecki, Umowa, s
. 59-60; K. Kruczalak, Factoring, s. 37);
2) facto ring pó³otwarty polegaj¹cy na tym, ¿e dostawca towaru lub us³ugodawca nie powiada
mia d³u¿nika (odbiorcy towaru lub us³ugi) o zawarciu umowy factoringu, natomiast fakto
r czyni to dopiero w momencie wezwania odbiorcy towaru (us³ug) do zap³aty (L. Stecki
, Umowa, s. 59-60);
3) factoring tajny polegaj¹cy na tym, ¿e odbiorca towaru (us³ugobiorca) nie zostaje w
ogóle powiadomiony o zawarciu umowy facto ringu (L. Stecki, Umowa, s. 59-60);
4) factoring powierniczy polegaj¹cy na tym, ¿e bank, do którego nale¿y dany zbywca towarów
lub us³ug, upowa¿nia faktora do wykonywania okre lonych us³ug facto ringowych na rzecz
zbywcy towarów i us³ug oraz ci¹gania od odbiorców tych towarów i us³ug (d³u¿nika) oznaczon
rzytelno ci (L. Stecki, Umowa, s. 62; K. Kruczalak, Factoring, s. 39-40).
Wyró¿nia siê tak¿e tzw. metafactoring, eksportowy, miêdzynarodowy.
Szerzej zob. L. Stecki (Umowa, s. 59-60); K. Kruczalak (Factoring, s. 37); K. Za
wada (Factoring, s. 790-791). W ród facto ringu niew³a ciwego (niepe³nego) mo¿na wyró¿niæ r
oring otwarty (pó³otwarty) i tajny.
Nb 997
Factoring niew³a ciwy polega na tym, ¿e w tym przypadku nie przechodzi na faktora ryzy
ko wyp³acalno ci d³u¿nika (nabywcy towaru lub us³ugi), czyli przelew wierzytelno ci ze sprz
dawcy (dostawcy) lub us³ugodawcy na faktora nie jest definitywny (K. Kruczalak, Fa
ctoring, s. 34-35).
Nb 998
Na szczególn¹ uwagê zwraca factoring zaliczkowy, który jest factoringiem niew³a ciwym, a kt
go przedmiotem s¹ honoraria lekarzy, architektów, notariuszy i adwokatów. Faktor wyp³aca
tym osobom zaliczki pieniê¿ne a canto ich honorarium, sam za przejmuje wierzytelno ci
(bez odpowiedzialno ci de/ credere).
IV. Strony umowy
Nb 999
Na tle umowy factoringu mo¿na wyró¿niæ trzy podmioty:
l) przedsiêbiorcê -jest to podmiot prowadz¹cy dzia³alno æ gospodarcz¹ w charakterze zarobko
-produkcyjn¹, handlow¹ lub us³ugow¹; mo¿na go okre laæ równie¿ mianem "klient" (ze wzglê-
STRONA 788
-du na ³¹cz¹ce ten podmiot stosunki z faktorem) oraz "zbywca wierzytelno ci". Powszechni
e stosowana jest równie¿ nazwa "sprzedawca", "dostawca" lub "us³ugodawca". Forma prawn
a przedsiêbiorcy jest dowolna. Podmiotem tym mo¿e byæ zatem osoba fizyczna, jednostka
nie posiadaj¹ca osobowo ci prawnej (spó³ka jawna, komandytowa), a tak¿e osoba prawna, które
przys³uguje wierzytelno æ w stosunku do d³u¿nika (K. Kruczalak, Factoring, s. 41; L. Stec
ki, Umowa, s. 65-66; D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.l0.l, s. 2-3);
2) faktora -podmiotami, które mog¹ wystêpowaæ w charakterze faktora, zwanego tak¿e nabywc¹
ierzytelno ci, s¹: instytucje bankowe -tworzone w ramach swojej organizacji jednostk
i zajmuj¹ce siê wy³¹cznie dzia³alno ci¹ factoringow¹, wyspecjalizowane spó³ki factoringowe,
ni przedsiêbiorcy (w tym tak¿e osoby fizyczne) wiadcz¹ce tego typu us³ugi. Jak wynika z d
otychczasowej praktyki, na wiecie zasadnicze znaczenie w factoringu maj¹ instytucje
bankowe i wyspecjalizowane spó³ki factoringowe;
3) d³u¿nika -jest to podmiot wystêpuj¹cy wzglêdem przedsiêbiorcy w charakterze odbiorcy, je
t nabywc¹ towarów lub us³ug (us³ugobiorca); podmiot ten nie jest stron¹ umowy factoringu.
Wystêpuje w charakterze kupuj¹cego, odbiorcy towarów lub us³ugobiorcy. D³u¿nik jest zobowi¹
y do spe³nienia wiadczenia w ramach stosunku obligacyjnego, który pierwotnie ³¹czy go z p
rzedsiêbiorc¹, a po zawarciu umowy factoringu pomiêdzy przedsiêbiorc¹ a faktorem z faktore
m.
Jak wynika z powy¿szego, stronami umowy s¹ tylko przedsiêbiorca i faktor.
V. Zawarcie umowy
Nb 1000
Umowa factoringu, jak ka¿da umowa cywilnoprawna, podlega wszystkim przepisom regul
uj¹cym kwestiê wa¿no ci czynno ci prawnych (K. Kruczalak, Factoring, s. 51 i nast.). Zatem
tak¿e w przypadku umowy factoringu maj¹ tu zastosowanie przepisy KC. Wa¿no æ umowy factor
ingu zale¿y tak¿e od wa¿no ci umowy bêd¹cej podstaw¹ przeniesienia wierzytelno ci. Niewa¿no
rzeda¿y, dostawy lub us³ugi powoduje zatem niewa¿no æ samej umowy factoringu. W Konwencji
ottawskiej przyjêto w odniesieniu do umów facto ringowych formê pisemn¹. Konwencja ta pr
zewiduje tak¿e wzorcowe postanowienia umowy factoringu, dlatego ma charakter umów fo
rmularzowych (K. Kruczalak, Factoring, s. 43; D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.l0.
l, s. 3). Postanowienia takiej
STRONA 789
umowy s¹ na ogó³ z góry okre lone. W praktyce mamy zatem do czynienia z przyst¹pieniem stro
do umowy (umowa adhezyjna).
Nb 1001
Do zmiany umowy factoringu mo¿e doj æ w ka¿dym czasie trwania stosunku prawnego ³¹cz¹cego p
dsiêbiorcê i d³u¿nika z tytu³u umowy sprzeda¿y, dostawy lub us³ugi.
Zgodnie z art. 3531 KC, strony zawieraj¹ce umowê mog¹ u³o¿yæ stosunek prawny wed³ug swego u
nia. Zmiana umowy le¿y zatem w gestii stron, a sposób jej dokonywania powinien byæ okr
e lony w tre ci umowy.
Stosunek prawny o charakterze umownym, jakim jest factoring, tworzy zobowi¹zanie p
odlegaj¹ce ogólnym zasadom wyga niêcia zobowi¹zañ regulowanym przez prawo cywilne. Umowa fa
toringu wygasa zatem np. wraz z wykonaniem zobowi¹zania oraz up³ywem czasu, na jaki
zosta³a zawarta (w przypadku umów zawartych na czas okre lony). Umowa factoringu mo¿e byæ
te¿ rozwi¹zana na skutek zgodnego o wiadczenia stron. Ogólnym regulacjom prawnym poddana
jest te¿ mo¿liwo æ wypowiedzenia umowy factoringowej. Strony powinny zatem okre liæ w umow
e termin jej wypowiedzenia. Dopuszczalne jest tak¿e zawarcie w umowie wypowiedzeni
a umowy ze skutkiem natychmiastowym.
Nb 1002
Odrêbn¹ kwesti¹ jest mo¿liwo æ odst¹pienia od umowy. Mo¿liwo æ taka jest dopuszczalna tylko
zawarcia odpowiedniej klauzuli w umowie (odst¹pienie umowne). Umowa powinna wówczas
okre laæ przyczyny, po wyst¹pieniu których strona bêdzie mog³a z takiego uprawnienia skorzy
taæ. Prawo odst¹pienia powinno byæ uprawnieniem obu stron umowy factoringowej.
Nale¿y równie¿ pamiêtaæ, ¿e prawo przewiduje inne skutki dla stron umowy w ka¿dym z tych dw
rzypadków. Wypowiedzenie umowy traktuje siê ze skutkiem "na przysz³o æ", co oznacza, ¿e umo
a przestaje obowi¹zywaæ od chwili jej wypowiedzenia, a strony nie zwracaj¹ sobie wzaje
mnie swojego wiadczenia. Natomiast odst¹pienie od umowy dzia³a "wstecz". Umowê tak¹ uwa¿a
iê za nie zawart¹, czego skutkiem jest zwrócenie przez strony wiadczenia strony przeciw
nej. W takim wypadku faktor przenosi z powrotem wierzytelno æ na przedsiêbiorcê (bez pra
wa do prowizji), a przedsiêbiorca zwraca faktorowi okre lon¹ kwotê uzyskan¹ tytu³em ekwiwal
ntu (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.l.1, s. 3-4).
STRONA 790
Nb 1003
Zgodnie z przepisami prawa cywilnego, podstawowym sposobem wykonania zobowi¹zania
jest spe³nienie wiadczenia przez d³u¿nika. Wykonanie zobowi¹zania bêdzie zatem polega³o na
e³nieniu przez faktora wiadczenia, do którego by³ zobowi¹zany tre ci¹ umowy factoringu. Sp
spe³nienia wiadczenia uzale¿niony jest od rodzaju factoringu. Przy tzw. factoringu pr
zyspieszonym (advance factoring) wraz z przelewem wierzytelno ci przez przedsiêbiorcê
faktor dokonuje zap³aty jej ekwiwalentu pomniejszonego o prowizjê. W factoringu typu
collection factoring, w którym w chwili zawarcia umowy faktor wyp³aca przedsiêbiorcy
jedynie zaliczkê na rzecz przedsiêbiorcy, a pozosta³a kwota (pomniejszona o prowizjê) zo
staje wyp³acona wraz z zap³at¹ nale¿no ci przez d³u¿nika lub z dat¹, kiedy wierzytelno æ st
alna.
VIII. Prawa i obowi¹zki stron w ró¿nych typach factoringu
1. Uwagi ogólne
Nb 1004
W praktyce obrotu gospodarczego na ogó³ tylko czê æ umowy dotycz¹ca praw i obowi¹zków stron
przedmiotem pertraktacji. Do uprawnieñ faktora mo¿na zaliczyæ: prawa zwi¹zane z umowami
zawieranymi przez przedsiêbiorcê z tytu³u sprzeda¿y, dostawy lub us³ugi, tj. nadzór nad ic
zawieraniem, wykonaniem, konsultacj¹ co do ich tre ci, czy te¿ sprawdzanie wiarygodno c
i dokumentów zwi¹zanych z tymi umowami. Faktor mo¿e równie¿ zastrzec sobie prawo do ¿¹dania
trzymania sprzeda¿y, dostawy lub us³ug, je¿eli d³u¿nik nie wywi¹za³ siê z dostarczonych mu
ednio towarów lub us³ug.
Odpowiedzialno æ faktora mo¿e byæ tak¿e rozszerzona przez przejêcie odpowiedzialno ci za wy
lno æ d³u¿nika. Jak ju¿ wspomniano, mo¿na wyró¿niæ dwa rodzaje factoringu: factoring w³a ci
az factoring niew³a ciwy (niepe³ny). Pomimo identyczno ci przedmiotu umowy obu postaci f
actoringu, tj. przelewu wierzytelno ci, jak te¿ wystêpowania us³ug (czynno ci) dodatkowych
, istniej¹ zasadnicze ró¿nice prawne nakazuj¹ce odpowiednie ró¿nicowanie factoringu.
2. Factoring w³a ciwy (pe³ny)
Nb 1005
Cech¹ charakterystyczn¹ factoringu w³a ciwego jest obci¹¿enie odpowiedzialno ci¹ za wyp³aca
który obci¹¿a faktora (ryzyko del cre
STRONA 791
-dere). Oznacza to, ¿e w umowie strony stanowi¹, i¿ wraz z przej ciem na faktora wierzyt
elno ci przedsiêbiorcy ponosiæ on bêdzie ryzyko wyp³acalno ci d³u¿nika ( ci¹galno ci nale¿n
tu zawarcia takiej umowy ryzyko by³o zwi¹zane z osob¹ przedsiêbiorcy. Oczywi cie ryzyko zw
i¹zane z odpowiedzialno ci¹ za wyp³acalno æ d³u¿nika znajduje swoje odzwierciedlenie w prow
faktora, która przy tej postaci factoringu jest wy¿sza. Faktor równie¿ przed zawarciem u
mowy z klauzul¹ de! credere bada stan maj¹tkowy d³u¿nika w celu zdobycia pewno ci, i¿ jego
tan maj¹tkowy gwarantuje wyp³acalno æ (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.10.2, s. l).
Przy factoringu pe³nym mamy równie¿ do czynienia z definitywnym (ostatecznym) przej ciem
wierzytelno ci przedsiêbiorcy na rzecz faktora. W praktyce oznacza to, ¿e taka wierzy
telno æ nie mo¿e "powróciæ" do zbywcy, a zatem mo¿na uznaæ, i¿ pomiêdzy stronami umowy zawa
ta³a "umowa sprzeda¿y" wierzytelno ci. Factoring w³a ciwy nie ³¹czy ze sob¹ prawa "regresu"
acza to, ¿e nawet w razie pó niejszej niewyp³acalno ci d³u¿nika, faktor nie mo¿e ¿¹daæ od p
równej warto ci nie ci¹galnej wierzytelno ci.
3. Factoring niew³a ciwy (niepe³ny)
Nb 1006
Cech¹ charakterystyczn¹ factoringu niew³a ciwego jest brak obci¹¿enia faktora ryzykiem ci¹
i wierzytelno ci od d³u¿nika. Pomimo zatem zawarcia umowy ryzyko to nadal zwi¹zane jest
z osob¹ przedsiêbiorcy. Nie mo¿na te¿ w ¿adnym wypadku mówiæ o definitywnym przej ciu wierz
o ci na rzecz faktora. W razie bowiem niewyp³acalno ci d³u¿nika wierzytelno æ powraca do pr
siêbiorcy.
Przy tej postaci facto ringu równie¿ prowizja faktora jest ni¿sza ani¿eli przy factoring
u w³a ciwym.
Kryterium wyp³acalno ci d³u¿nika sta³o siê tak¿e podstaw¹ do przyjmowania w umowie factorin
w. kwot najwy¿szych (granicznych) w stosunku do poszczególnych d³u¿ników. Faktor przejmuje
na siebie ryzyko del credere tylko do wysoko ci zadeklarowanych kwot (L. Stecki,
Umowa, s. 77; D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.1 0.2, s. 2; H. G. Lunckenbein, Rec
htsprobleme, s. 75 i nast.). W razie przekraczania przez wierzytelno æ przyjêtych w um
owie kwot granicznych zostaj¹ one przelane na wierzyciela, zgodnie z zasad¹ facto ri
ngu niew³a ciwego.
Jeszcze przed zawarciem umowy factoringu faktor dokonuje oceny oferowanych wierz
ytelno ci przez przedsiêbiorcê, g³ównie pod k¹tem ich pó niejszego egzekwowania od d³u¿nika
elno ci "pewne", tzn. te, które zosta³y ocenione przez faktora jako mo¿liwe do wyegze-
STRONA 792
-kwowania, s¹ na ogó³ przedmiotem factoringu w³a ciwego, pozosta³e wierzytelno ci -"nie zat
rdzone" -s¹ przedmiotem factoringu niew³a ciwego.
Nb 1007
Jedn¹ z cech charakterystycznych, odró¿niaj¹cych factoring od klasycznego przelewu wierz
ytelno ci (art. 509-517 KC), jest jego funkcja us³ugowa. Przelew wierzytelno ci stanow
i wprawdzie essentialia negotii umowy factoringu, niemniej faktor powinien zobow
i¹zaæ siê do wykonania co najmniej dwóch czynno ci dodatkowych (zgodnie z Konwencj¹ ottawsk
Na mocy umowy faktor zobowi¹zuje siê zatem wzglêdem przedsiêbiorcy do wiadczenia wielu u
s³ug o charakterze dodatkowym. Czynno ci te nie wi¹¿¹ siê bezpo rednio z samym przelewem wi
ytelno ci, a w praktyce obejmuj¹ m.in.:
l) ci¹ganie od d³u¿ników nale¿no ci z tytu³u umowy factoringu,
2) okresowe badanie sytuacji ekonomicznej d³u¿ników,
3) prowadzenie ksi¹g handlowych i rachunkowych,
4) badanie rynku na rzecz przedsiêbiorcy,
5) dzia³alno æ reklamow¹,
6) sk³adowanie towarów przedsiêbiorcy i dokonywanie ich segregacji,
7) doradztwo prawne i ekonomiczne,
8) udzielanie zaliczek i kredytów (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.l 0.2, s.2).
Na przedsiêbiorcy spoczywa odpowiedzialno æ za istnienie wierzytelno ci. Czê æ szczegó³owa
awiera równie¿ okre lenie obowi¹zków przedsiêbiorcy, takich jak: regularne spe³nienie op³at
zecz faktora (oprocentowanie, mar¿a, prowizja), dostarczanie informacji dotycz¹cych
zawieranych przez przedsiêbiorcê umów, przestrzeganie okre lonych przepisów dewizowych i c
elnych, a tak¿e obowi¹zek zawiadomienia d³u¿nika o zawarciu przez przedsiêbiorcê umowy fact
ringu, chyba ¿e strony postanowi¹ inaczej. Generalnie zgoda d³u¿nika nie jest warunkiem
wa¿no ci umowy factoringu. Nie stanowi równie¿ pozytywnej przes³anki do zawarcia umowy pow
iadomienie d³u¿nika o zawarciu umowy factoringu. Niemniej niezawiadomienie d³u¿nika o za
warciu takiej umowy mo¿e wywo³aæ istotne skutki prawne. D³u¿nik mo¿e bowiem spe³niæ wiadcz
r¹k zbywcy wierzytelno ci -przedsiêbiorcy, czego skutkiem bêdzie wyga niêcie zobowi¹zania.
k spe³nione wiadczenie staje siê zatem skuteczne wobec faktora, w wyniku czego faktor
nie mo¿e skutecznie dochodziæ swoich praw wzglêdem d³u¿nika. W umowach factoringu przyjêto
zatem zasadê, i¿ obowi¹zek pisemnego zawiadamiania d³u¿nika o zawarciu umowy
STRONA 793
obci¹¿a przedsiêbiorcê. Jednak¿e nie ma ograniczeñ w powierzeniu tego obowi¹zku faktorowi.
Nb 1008
Do odpowiedzialno ci stron umowy factoringu w przypadku jej nie-wykonania b¹d nienale¿y
tego wykonania bêd¹ mia³y zastosowanie przepisy KC reguluj¹ce ogólne zasady odpowiedzialno
i umownej,
opartej w tym przypadku na zasadzie winy (art. 471 i nast. -szerzej L. Stecki, U
mowa, s. 78; K. Kruczalak, Factoring, s. 64; D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.l 0.
2, s. 3).
Strony s¹ odpowiedzialne wzglêdem siebie z tytu³u wyrz¹dzenia szkody, jak¹ ponios³a strona
rzeciwna na skutek niewykonania b¹d nienale¿ytego wykonania umowy. Kwestiê sposobu napr
awienia szkody równie¿ w tym wypadku reguluj¹ przepisy KC. Niewykonanie b¹d nienale¿yte wy
onanie umowy dotyczy niewykonania b¹d nienale¿ytego wykonania wszelkich obowi¹zków, którym
obci¹¿one zosta³y strony danej umowy factoringowej, np. co do sposobu wykonania, jako c
i, wielko ci. Niewykonanie b¹d nienale¿yte wykonanie umowy przez przedsiêbiorcê mo¿e poleg
nieuiszczeniu prowizji na rzecz faktora, niezwróceniu otrzymanych od faktora kwot
tytu³em zaliczki, niewyp³acalno ci d³u¿nika, je¿eli zgodnie z tre ci¹ umowy przedsiêbiorca
za to odpowiedzialno æ.
Nb 1009
Faktor ponosiæ bêdzie m.in. odpowiedzialno æ: za niewyp³acenie przedsiêbiorcy umówionej kwo
za przedmiotow¹ wierzytelno æ, za niewyp³acalno ci d³u¿nika, je¿eli zgodnie z tre ci¹ umowy
a to odpowiedzialno æ, czy te¿ niewykonanie b¹d nienale¿yte wykonanie czynno ci dodatkowyc
W przypadku faktora mamy tak¿e do czynienia ze stosunkiem zobowi¹zaniowym ³¹cz¹cym go z d³u
kiem, który nie bêd¹c stron¹ umowy factoringu, pozostaje w relacji z faktorem jako jego
wierzycielem. Wydaje siê, ¿e i w tym przypadku nale¿y stosowaæ przepisy KC reguluj¹ce ogóln
zasady odpowiedzialno ci d³u¿nika wzglêdem wierzyciela.
STRONA 794
§ 15. Umowa forfaitingu
99; K. Kruczalak, Factoring i jego gospodarcze zastosowania, Warszawa 1997; L. S
tecki, Forfaiting, Toruñ 1997.
I. Definicja umowy
Nb 1010
Umowê forfaitingu, podobnie jak umowê factoringu czy franchisingu, nale¿y zaliczyæ do umów
nienazwanych, tzn. tych, które nie s¹ regulowane przepisami (zob. uwagi porównawcze K
. Kruczalak, Factoring, s. 92; równie¿ L. Steckiego, Forfaiting, s. 104-115).
Forfaiting umo¿liwia zbywcy wierzytelno ci osi¹gniêcie celu gospodarczego poprzez przede
wszystkim umo¿liwienie uzyskania w szybkim czasie odpowiedniego kapita³u. W praktyc
e przyjê³a siê definicja, na podstawie której mo¿na stwierdziæ, i¿ forfaiting jest umow¹, w
jedna strona zobowi¹zuje siê do dostarczenia wierzytelno ci, za druga zobowi¹zuje siê do
ap³aty ceny ju¿ wcze niej (z góry, rycza³towo a forfait) uzgodnionej (K. Kruczalak, Factor
ing, s. 90; D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, s.5).
W oparciu o obecn¹ praktykê, stosowan¹ przez niektóre polskie banki w zakresie wiadczenia
us³ug forfaitingowych, forfaiting mo¿e byæ zdefiniowany jako jeden ze sposobów finansow
ania eksportu polegaj¹cy na bezregresowej sprzeda¿y odroczonych wierzytelno ci eksport
owych, udokumentowanych wekslem w³asnym, wekslem ci¹gnionym lub innymi instrumentami
(akredytywa, zapis w ksiêgach) reprezentuj¹cymi sumy nale¿ne eksporterowi. Banki zate
m ograniczaj¹ swój udzia³ do finansowania eksportu i to w zasadzie tylko do wierzyteln
o ci zabezpieczonych wekslem w³asnym importera lub wekslem ci¹gnionym (D. Z³otkiewicz, w
: Aktualne, R.6.19.1, s. l).
Umowa forfaitingu umo¿liwia obrót wierzytelno ciami pieniê¿nymi z tytu³u umowy sprzeda¿y, d
awy, o wykonanie ró¿nego rodzaju us³ug, wierzytelno ciami wekslowymi, wierzytelno ciami ob
jêtymi akredytywami, jak te¿ wierzytelno ciami powsta³ymi na tle umów leasingowych. Bez zn
aczenia jest natomiast fakt, czy podmioty, które zwi¹zane s¹ z forfaitingiem, maj¹ swoje
siedziby w ró¿nych krajach (wierzytelno ci "zagraniczne"), czy te¿ siedziby te znajduj¹ s
iê na terenie tego samego kraju (wierzytelno ci "krajowe").
STRONA 795
II. Rodzaje umów forfaitingowych
Nb 1011
Forfaiting w³a ciwy (podstawowy, prawid³owy) jest typem forfaitingu, w którym wraz ze sp
rzeda¿¹ wierzytelno ci pieniê¿nej zbywca wierzytelno ci zostaje zwolniony od wszelkiej odpo
iedzialno ci dotycz¹cej sprzedanej wierzytelno ci (L. Stecki, Forfaiting, s. 134 i nas
t.). Cech¹ charakterystyczn¹ tej postaci forfaitingu jest zatem ciê¿ar odpowiedzialno ci d
otycz¹cy miêdzy innymi wyp³acalno ci d³u¿nika, który obci¹¿a instytucjê zajmuj¹c¹ siê forfa
z przej ciem na tê instytucjê wierzytelno ci ponosiæ ona bêdzie ryzyko wyp³acalno ci d³u¿ni
i nale¿no ci). Do momentu zawarcia takiej umowy ryzyko to obci¹¿a³o osobê zbywcy wierzyteln
i.
W przypadku forfaitingu w³a ciwego dochodzi do definitywnego przej cia wierzytelno ci pr
zedsiêbiorcy na rzecz instytucji zajmuj¹cej siê forfaitingiem. W praktyce oznacza to, ¿e
taka wierzytelno æ nie mo¿e "powróciæ" do zbywcy. Forfaiting w³a ciwy nie ³¹czy ze sob¹ pr
esu", co oznacza, i¿ nawet w przypadku np. pó niejszej niewyp³acalno ci d³u¿nika instytucja
jmuj¹ca siê forfaitingiem nie mo¿e ¿¹daæ od przedsiêbiorcy równowarto ci nie ci¹galnej wier
W klasycznym typie umowy forfaitingu -w forfaitingu prawid³owym -z chwil¹ zawarcia u
mowy wszelkie ryzyko charakterystyczne dla danego stosunku prawnego przechodzi n
a instytucjê zajmuj¹c¹ siê forfaitingiem (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.19.1, s. 3). Do
tej kategorii ryzyk mo¿emy zaliczyæ: ryzyko wyp³acalno ci d³u¿nika, ryzyko zmian oprocento
ania kapita³u, ryzyko walutowe czy nawet ryzyko zmian gospodarczych.
Nb 1012
Forfaiting niew³a ciwy (nieprawid³owy) -odwrotnie ni¿ to mia³o miejsce w przypadku forfait
ingu prawid³owego -jest typem umowy, w którym brak jest obci¹¿enia instytucji zajmuj¹cej s
iê forfaitingiem wszelkim ryzykiem zwi¹zanym z przejmowan¹ wierzytelno ci¹. Pomimo zatem z
awarcia umowy forfaitingu ryzyko to nadal zwi¹zane jest z osob¹ zbywcy wierzytelno ci.
Nie mo¿na te¿ w ¿adnym wypadku mówiæ o definitywnym przej ciu wierzytelno ci na rzecz inst
cji zajmuj¹cej siê forfaitingiem. W przypadku bowiem np. niewyp³acalno ci d³u¿nika wierzyte
no æ powraca do zbywcy wierzytelno ci. Trudno jednak w tym typie forfaitingu dopatrywaæ
siê tego znaczenia, jakie le¿y u podstaw umowy forfaitingu (D. Z³otkiewicz, w: Aktualn
e, R.6.19.1, s. 3; L. Stecki, Forfaiting, s. 135).
STRONA 796
Nb 1013
Innymi typami forfaitingu s¹:
l) hermes forfaiting (quasi forfaiting) -jest typem forfaitingu, który dotyczy wi
erzytelno ci wynikaj¹cych z transakcji wy³¹cznie eksportowych. Wierzytelno ci bêd¹ce przedm
em takich umów s¹ zabezpieczone gwarancjami udzielanymi przez rz¹d eksportera (L. Stec
ki, Forfaiting, s. 136);
2) forfaiting poszerzony -jest typem forfaitingu, w którym instytucja zajmuj¹ca siê fo
rfaitingiem zobowi¹zuje siê do okre lonych wiadczeñ dodatkowych, np. badanie rynku we wsk
azanym kraju;
3) forfaiting otwarty (jawny) -to typ forfaitingu charakteryzuj¹cy siê tym, i¿ d³u¿nik zos
taje niezw³ocznie powiadomiony b¹d przez zbywcê wierzytelno ci, b¹d przez instytucjê zajm
orfaitingiem (w zale¿no ci od postanowieñ umownych) o fakcie zawarcia umowy forfaiting
u;
4) forfaiting tajny -w tym typie forfaitingu nie dochodzi do zawiadomienia d³u¿nika
o zawartej umowie forfaitingu;
5) forfaiting bezpo redni -charakteryzuje siê tym, i¿ wystêpuje tu tylko jedna instytucj
a zajmuj¹ca siê forfaitingiem, która nabywa wierzytelno ci od zbywcy;
6) forfaiting po redni -w tym typie forfaitingu zaanga¿owanych jest wiêcej ni¿ jedna ins
tytucja forfaitingowa.
Nb 1014
W oparciu o praktykê udzia³u polskich banków w operacjach forfaitingowych mo¿na wyró¿niæ na
j¹ce rodzaje forfaitingu:
l) forfaiting "eksportowy bezpo redni" -wystêpuje wówczas, gdy polski eksporter (istni
ej¹cy lub potencjalny klient banku) dyskontuje w banku, bez regresu, swoj¹ wierzytel
no æ eksportow¹ (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.19.1, s. 3-4);
2) forfaiting "eksportowy po redni" -wystêpuje wówczas, gdy polski eksporter zg³asza chêæ z
yskontowania, bez regresu, swojej wierzytelno ci eksportowej, natomiast bank przyj
muje transakcjê do realizacji nie na w³asny rachunek, lecz sprzedaje tê wierzytelno æ wysp
ecjalizowanej instytucji zajmuj¹cej siê forfaitingiem, bez regresu, do polskiego eks
portera i do banku.
W tych typach forfaitingu przyjmowane s¹ weksle pochodz¹ce z realizowania transakcji
eksportu towarów lub us³ug w polskim handlu zagranicznym, których podawc¹ jest polski e
ksporter (istniej¹cy b¹d potencjalny klient banku), a d³u¿nikiem wekslowym zagraniczny im
porter i/lub zagraniczny bank, je¿eli weksel jest awalizowany (D. Z³otkiewicz, w: Ak
tualne, R.6.19.1, s. 3-4).
STRONA 797
Nb 1015
Forfaiting "importowy" -wystêpuje wówczas, gdy zagraniczny eksporter b¹d jego bank lub
wyspecjalizowana instytucja, forfaitingowa zwraca siê do banku z ofert¹ sprzeda¿y bez
regresu nale¿no ci od importera polskiego (istniej¹cego b¹d potencjalnego klienta banku)
. Oferta ta mo¿e równie¿ byæ skierowana do banku krajowego.
W tym typie forfaitingu przyjmowane s¹ weksle pochodz¹ce z realizowania transakcji i
mportu towarów lub us³ug w polskim handlu zagranicznym, których podawc¹ jest zagraniczny
eksporter lub jego bank, b¹d miêdzynarodowa instytucja forfaitingowa, a d³u¿nikiem weksl
owym polski importer -istniej¹cy b¹d potencjalny klient banku i/lub bank polski, je¿eli
weksel jest awalizowany. Podawc¹ weksla mo¿e byæ równie¿ polski bank. W przypadku braku a
walu operacja ta mo¿e byæ przeprowadzona wy³¹cznie na wekslach, których d³u¿nikiem jest ist
j¹cy klient banku b¹d firma znajduj¹ca siê na li cie klientów strategicznych banku.
Nb 1016
Forfaiting "miêdzynarodowy" -wystêpuje wówczas, gdy ¿adna ze stron transakcji handlowej
generuj¹cej wierzytelno æ nie ma siedziby w Polsce. Bank, za po rednictwem wyspecjalizow
anej instytucji zajmuj¹cej siê forfaitingiem, kupuje bez regresu do tej instytucji i
do zagranicznego eksportera jego wierzytelno æ od zagranicznego importera.
W tym typie forfaitingu przyjmowane s¹ weksle pochodz¹ce z realizowania transakcji h
andlu miêdzynarodowego pomiêdzy krajami trzecimi, których podawc¹ jest miêdzynarodowa inst
ytucja zajmuj¹ca siê forfaitingiem, a d³u¿nikiem wekslowym firma zagraniczna. Je¿eli wekse
l jest awalizowany, d³u¿nikiem wekslowym bêdzie bank, który weksel ten awalizowa³ (D. Z³otk
ewicz, w: Aktualne, R.6.19.1, s. 4).
Nb 1017
Forfaiting stanowi szczególn¹ formê sprzeda¿y wierzytelno ci w zamian za okre lon¹ cenê. L.
ki (Umowa, s. 102) przyjmuje, ¿e jest to umowa mieszana. D. Z³otkiewicz (w: Aktualne
, R.6.19.1, s. 3) uwa¿a, ¿e jest to umowa nienazwana, nie maj¹ca charakteru mieszanego
. Do umowy forfaitingu nale¿y odnie æ odpowiednio przepisy dotycz¹ce sprzeda¿y (art. 535 i
nast. KC). Essentialia negotii umowy forfaitingu to przede wszystkim definitywn
e przej cie wierzytelno ci za umówion¹ cenê. W miejsce wierzytelno ci jej zbywca uzyskuje o
re lon¹ umow¹ kwotê pieniê¿n¹. Do umowy forfaitingu bêd¹ mia³y zastosowanie tak¿e odpowiedn
KC dotycz¹ce cesji wierzytelno ci (art. 509-517 KC), ale bez wzglêdu na istotne ró¿nice d
ziel¹ce obydwie umowy uto¿samianie ich jest b³êdem.
STRONA 798
Forfaiting jest umow¹ konsensualn¹, gdy¿ dochodzi do skutku przez zgodne o wiadczenie wo
li stron -solo consensu, co wystarczy do zawarcia tej umowy. Czynno æ prawna ma char
akter dwustronnie zobowi¹zuj¹cy, gdy¿ obowi¹zek spe³nienia wiadczenia ci¹¿y na obydwu stro
umowy. Jest to tak¿e czynno æ o charakterze zobowi¹zuj¹co -rozporz¹dzaj¹cym. Ten podwójny s
umowy wyra¿ony jest w KC w art. 155 § l, stanowi¹cym, i¿ umowa sprzeda¿y zamiany, darowiz
ny lub inna umowa zobowi¹zuj¹ca do przeniesienia w³asno ci rzeczy co do to¿samo ci oznaczon
j przenosi w³asno æ na nabywcê, chyba ¿e przepis szczególny stanowi inaczej albo strony ina
zej postanowi³y. Przepis ten, zgodnie z art. 555 KC, stosuje siê odpowiednio do sprz
eda¿y praw.
Forfaiting jest tak¿e umow¹ wzajemn¹ (art. 487-497 KC), gdy¿ obie strony zobowi¹zuj¹ siê w
i sposób, i¿ wiadczenie jednej z nich jest odpowiednikiem wiadczenia drugiej (art. 487
§ 2 KC). Umowa taka charakteryzuje siê równowag¹ wiadczeñ ka¿dej ze stron.
Regu³¹ jest, i¿ umowa forfaitingu nie tworzy stosunku prawnego o charakterze ci¹g³ym. Prze
dmiotem bowiem umowy jest jedna, indywidualnie oznaczona wierzytelno æ pieniê¿na. Pewne
cechy stosunku prawnego o charakterze ci¹g³ym mo¿na odnie æ do sytuacji, gdy z tre ci umowy
forfaitingu wynika, i¿ wiadczenie instytucji zajmuj¹cej siê forfaitingiem mo¿e byæ spe³nia
ratalnie.
Nb 1018
Przedmiotem umowy forfaitingu jest wierzytelno æ pieniê¿na. Jak ju¿ wcze niej zosta³o wskaz
, wierzytelno æ ta jest skutkiem zawartej wcze niej umowy (umowa podstawowa) pomiêdzy zb
ywc¹ wierzytelno ci a d³u¿nikiem, z tytu³u umowy sprzeda¿y, dostawy, umowy o wykonanie ró¿n
ch us³ug, wierzytelno ci wekslowych, wierzytelno ci objêtych akredytywami, jak te¿ wierzyt
elno ci z umów leasingowych.
Z regu³y umowa forfaitingu dotyczy tylko jednej indywidualnie oznaczonej, ju¿ powsta³e
j wierzytelno ci pieniê¿nej. Dla porównania przedmiotem umowy factoringu mog¹ byæ wszystkie
wierzytelno ci danego odbiorcy lub w stosunku do wszystkich odbiorców. W umowie forf
aitingu nie istniej¹ ani górne, ani dolne granice, które okre la³yby warto æ wierzytelno ci
jej przedmiotem. Wierzytelno ci te charakteryzuj¹ siê rednio- i d³ugoterminow¹ (od sze ciu
esiêcy do 10 lat) form¹ finansowania oraz mog¹ byæ sp³acane przez d³u¿nika b¹d jednorazowo
mo¿e byæ roz³o¿ona na raty. Z regu³y jednak instytucje zajmuj¹ce siê forfaitingiem preferu
erzytelno ci, które mog¹ byæ sp³acane ratalnie ze wzglêdu na mniejsze ryzyko zwi¹zane np. z
entualn¹ niewyp³acalno ci¹ d³u¿nika.
STRONA 799
IV. Strony umowy
Nb 1019
W umowie forfaitingu mo¿na wyró¿niæ nastêpuj¹ce podmioty (L. Stecki, Forfaiting, s. 23 i na
t.):
l) zbywca wierzytelno ci -mo¿e to byæ zarówno osoba prawna, osoba fizyczna, i handlowa s
pó³ka osobowa. W zale¿no ci od przedmiotu umowy forfaitingu zbywca wierzytelno ci mo¿e byæ
e lany jako: sprzedawca, posiadacz weksla, dostawca dóbr inwestycyjnych, us³ugodawca,
eksporter czy wreszcie dawca leasingu;
2) instytucja zajmuj¹ca siê forfaitingiem jest to podmiot nabywaj¹cy bezpo rednio oznacz
on¹ wierzytelno æ pieniê¿n¹. Nie ma ograniczeñ co do jego formy organizacyjnej. Mo¿e to byæ
osoba fizyczna, osoba prawna czy te¿ handlowa spó³ka osobowa. Z regu³y jednak s¹ to przewa¿
ie banki lub wyspecjalizowane spó³ki forfaitingowe, co podyktowane jest posiadaniem
przez te podmioty odpowiedniego kapita³u. Podmiot ten wystêpuje w umowie jako nabywc
a (kupuj¹cy) wierzytelno ci. W praktyce czêsto w celu realizacji umów forfaitingowych o
znacznej warto ci instytucje forfaitingowe tworz¹ konsorcja;
3) krajowa instytucja zajmuj¹ca siê forfaitingiem (zwana tak¿e: macierzyst¹, pierwsz¹) -po
dmiot ten nie zawsze wystêpuje w stosunku prawnym, jakim jest forfaiting. Z regu³y m
a to miejsce wtedy, gdy zbywca wierzytelno ci (eksporter) i d³u¿nik (importer) posiada
j¹ swoje siedziby w ró¿nych krajach. Instytucja forfaitingowa -maj¹ca swoj¹ siedzibê w kraj
d³u¿nika -wystêpuje z ofert¹ do instytucji zajmuj¹cej siê forfaitingiem, maj¹cej siedzibê
ju eksportera. Oferta ta jest propozycj¹ zawarcia umowy forfaitingowej ze wskazany
m eksporterem. Umowa zawarta przez "krajow¹" dla eksportera instytucjê zajmuj¹c¹ siê forfa
itingiem jest umow¹ zawieran¹ we w³asnym imieniu i na w³asny rachunek, a wzajemne stosun
ki pomiêdzy tymi instytucjami reguluje umowa. Konsekwencj¹ zawarcia takiej umowy pom
iêdzy "krajow¹" instytucj¹ zajmuj¹c¹ siê forfaitingiem a eksporterem jest nabycie jego wier
ytelno ci, a nastêpnie zbycie tej wierzytelno ci na rzecz instytucji zajmuj¹cej siê forfai
tingiem, maj¹cej swoj¹ siedzibê w kraju importera. Nabycie wierzytelno ci przez instytuc
jê zajmuj¹c¹ siê forfaitingiem w kraju d³u¿nika nastêpuje bez prawa regresu i z ryzykiem zw
ym z t¹ wierzytelno ci¹. Podobnie jak w przypadku instytucji zajmuj¹cej siê forfaitingiem
nabywaj¹cej bezpo rednio oznaczon¹ wierzytelno æ pieniê¿n¹, forma organizacyjna krajowej in
cji zajmuj¹cej siê forfaitingiem jest dowolna.
STRONA 800
Bior¹c jednak pod uwagê przedmiot umowy, instytucja ta musi dysponowaæ odpowiednim zap
leczem kapita³owym;
4) po rednicz¹ca instytucja zajmuj¹ca siê forfaitingiem -wystêpowanie tego podmiotu w umow
ie forfaitingowej jest uzale¿nione od tego, czy zbywca wierzytelno ci i bezpo redni na
bywca -instytucja zajmuj¹ca siê forfaitingiem -w³¹cz¹ do umowy (w charakterze strony) po re
nicz¹c¹ instytucjê zajmuj¹c¹ siê forfaitingiem. Nie ma ograniczeñ co do formy organizacyjne
ego podmiotu, jednak¿e analogicznie do przypadku krajowej instytucji zajmuj¹cej siê fo
rfaitingiem, winna ona dysponowaæ odpowiednim kapita³em. Zbywca wierzytelno ci przy wy
borze instytucji zajmuj¹cej siê forfaitingiem przewa¿nie kieruje siê jej pozycj¹ na rynku,
w konsekwencji czego instytucja ta mo¿e mieæ siedzibê w innym kraju (zagraniczna inst
ytucja zajmuj¹ca siê forfaitingiem). Wybrana w ten sposób przez zbywcê wierzytelno ci inst
ytucja mo¿e, w drodze umowy, zleciæ za wynagrodzeniem innym instytucjom zajmuj¹cym siê f
orfaitingiem -maj¹cym swe siedziby w kraju zbywcy wierzytelno ci -zawarcie umowy for
faitingu bezpo redniego ze zbywc¹ wierzytelno ci. Rola instytucji zajmuj¹cej siê forfaitin
giem, która po redniczy w zawarciu takiej umowy, ogranicza siê do wystêpowania "w imieni
u" i "na rachunek" zlecaj¹cej instytucji zajmuj¹cej siê forfaitingiem.
Zasadniczo wiêc stronami umowy s¹ zawsze zbywca wierzytelno ci i instytucja forfaiting
owa (podmiot nabywaj¹cy). Pozosta³e podmioty mog¹ uczestniczyæ w stosunku forfaitingu.
V. Podmioty zwi¹zane z forfaitingiem nie bêd¹ce stron¹ umowy forfaitingu
Nb 1020
D³u¿nik nie jest stron¹ umowy forfaitingu, a jedynie podmiotem zwi¹zanym z forfaitingiem
(L. Stecki, Umowa, s. 36). Mo¿e on byæ zarówno osob¹ prawn¹, osob¹ fizyczn¹, jak i jednost
ganizacyjn¹ nie posiadaj¹c¹ osobowo ci prawnej (np. spó³ka jawna, komandytowa). Jest to jed
ostka, z któr¹ zbywca wierzytelno ci zawar³ umowê sprzeda¿y, dostawy, umowê o wykonanie us³
ednostka zobowi¹zana do zaspokojenia wierzytelno ci wekslowej, zabezpieczonej akredy
tyw¹ czy te¿ biorca leasingu. Zgoda i wiedza d³u¿nika, co do zawarcia umowy forfaitingu,
nie stanowi przes³anki jej wa¿no ci. Bior¹c jednak pod uwagê skutki niezawiadomienia d³u¿n
przez strony umowy forfaitingu (wyj¹tek stanowi forfaiting ukryty, gdzie niezawia
domienie d³u¿nika jest celowe), np.
STRONA 801
spe³nienie wiadczenia przez d³u¿nika do r¹k zbywcy wierzytelno ci z pozytywnym skutkiem wo
ec instytucji zajmuj¹cej siê forfaitingiem, w interesie stron umowy mo¿e le¿eæ zawiadomien
ie d³u¿nika. W zale¿no ci od postanowieñ umownych obowi¹zek zawiadomienia d³u¿nika mo¿e obc
bywcê wierzytelno ci, jak te¿ instytucjê zajmuj¹c¹ siê forfaitingiem. Umowa forfaitingu nie
natomiast naruszaæ interesów d³u¿nika. Podmiotowi temu przys³uguje zatem prawo do podnosz
enia zarzutów peremptoryjnych (niwecz¹cych), jak te¿ zarzutów dylatoryjnych (zawieszaj¹cyc
h). Zarzut jest to swoiste uprawnienie polegaj¹ce na odmowie spe³nienia roszczenia.
S³u¿y wiêc ono ochronie interesów tej osoby, przeciwko której kierowane jest roszczenie. K
orzystaj¹c z prawa podnoszenia zarzutu peremptoryjnego, d³u¿nik mo¿e twierdziæ, ¿e np. miêd
nim a zbywc¹ wierzytelno ci zachodzi niewa¿no æ ³¹cz¹cego ich stosunku prawnego (umowa pier
) lub np. ¿e zosta³ on zwolniony z d³ugu, roszczenie uleg³o przedawnieniu lub miêdzy stron
ami dosz³o do odnowienia zobowi¹zania. Korzystaj¹c za z zarzutu o charakterze dylatoryj
nym (zawieszaj¹cym), d³u¿nik mo¿e podnie æ np. zarzut przedwczesnego dochodzenia przez inst
tucjê zajmuj¹c¹ siê forfaitingiem wierzytelno ci, je¿eli strony w umowie pierwotnej przyjê³
alny sposób spe³nienia wiadczenia (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.l9.l, s. 5-6).
Nb 1021
Równie¿ podmiot udzielaj¹cy stosownego zabezpieczenia wierzytelno ci bêd¹cej przedmiotem fo
faitingu nie jest stron¹ umowy forfaitingu, a jedynie podmiotem zwi¹zanym z t¹ umow¹ (L.
Stecki, Umowa, s. 37). Forma organizacyjna tego podmiotu jest dowolna. Mo¿e to byæ
zarówno osoba fizyczna, osoba prawna, jak te¿ jednostka organizacyjna nie posiadaj¹ca
osobowo ci prawnej. Zabezpiecza on wierzytelno æ bêd¹c¹ przedmiotem umowy forfaitingu. Zabe
pieczenie wierzytelno ci mo¿e mieæ charakter np.: porêczenia cywilnoprawnego (art. 876-8
87 KC), porêczenia bankowego, akredytywy, czy np. gwarancji bankowej (art. 80-88 P
rBank). Wystêpowanie tego podmiotu nie jest konieczne, gdy¿ instytucja zajmuj¹ca siê for
faitingiem mo¿e zrezygnowaæ z udzielenia przez okre lony podmiot zabezpieczenia w sytu
acji, gdy np. osoba d³u¿nika nie budzi w¹tpliwo ci.
VI. Zawarcie umowy
Nb 1022
Zawarcie umowy forfaitingu podlega ogólnym zasadom prawa cywilnego dotycz¹cym zawier
ania umów. Bêd¹ tu mia³y zatem zastosowanie ogólne przepisy KC dotycz¹ce zawierania umów: a
66-81. Do forfai-
STRONA 802
-tingu, jako stosunku umownego, odnosiæ siê bêd¹ tak¿e przepisy Kodeksu cywilnego dotycz¹ce
np. czynno ci prawnych (art. 56 i nast.), reguluj¹ce wady o wiadczenia woli (art. 82-8
8), dotycz¹ce warunku, terminu przedstawicielstwa (art. 98-111) czy wreszcie przep
isy reguluj¹ce swobodê zawierania umów (art. 3531) -zob. L. Stecki, Forfaiting, s. 206
.
Nb 1023
Wiele instytucji zajmuj¹cych siê forfaitingiem w praktyce stosuje zasadê rokowañ pomiêdzy
zbywc¹ wierzytelno ci a instytucj¹ zajmuj¹c¹ siê forfaitingiem (art. 72 KC). Zgodnie z brzm
eniem tego przepisu, je¿eli strony prowadz¹ rokowania w celu zawarcia oznaczonej umo
wy, umowa zostaje zawarta, gdy strony dojd¹ do porozumienia co do wszystkich posta
nowieñ umowy, które by³y przedmiotem rokowañ.
Nb 1024
Przes³ank¹ skutecznego zawarcia umowy forfaitingu o charakterze podstawowym jest prz
ed³o¿enie przez zbywcê wierzytelno ci instytucji zajmuj¹cej siê forfaitingiem odpowiednich
okumentów okre laj¹cych miêdzy innymi: umowê podstawow¹, warto æ przedmiotu umowy, jego te
i sposób zap³aty, potwierdzenie przez d³u¿nika odbioru przedmiotu tej umowy oraz zwi¹zane
z nim prawo do rêkojmi i gwarancji, zabezpieczenie wierzytelno ci czy akredytywy.
Nb 1025
Umowa mo¿e zostaæ zawarta w formie dowolnej. Jednak¿e w praktyce umowa forfaitingu zaw
ierana jest w formie pisemnej. Tak¿e ze wzglêdu na warto æ przedmiotu umowy wymagana jes
t zwykle forma pisemna na cele dowodowe. Jej niezachowanie powoduje niemo¿no æ wykorzy
stania w sporze przed s¹dem ani dowodu ze wiadków, ani z przes³uchania stron na okolicz
no æ zawarcia umowy. St¹d te¿ strony umowy forfaitingu czêsto z góry zastrzegaj~ ¿e umowa t
owinna mieæ formê pisemn¹. Poza tym niektóre instytucje zajmuj¹ce siê forfaitingiem dysponu
gotowymi formularzami umów forfaitingowych (umowa formularzowa). W praktyce mamy z
atem do czynienia z przyst¹pieniem stron do umowy (umowa adhezyjna), gdzie postano
wienia takiej umowy s¹ z góry okre lone.
Nb 1026
Zmiana umowy forfaitingu mo¿e byæ dokonana w ka¿dym czasie jej trwania za obopóln¹ zgod¹ st
on. Poniewa¿ jest regu³¹ i¿ umowa ta ma formê pisemn¹ to -zgodnie z brzmieniem art. 77 KC -
ej uzupe³nianie, zmiana albo rozwi¹zanie za zgod¹ stron, jak równie¿ odst¹pienie od niej, p
winno byæ stwierdzone pismem na cele dowodowe. Je¿eli umowa ³¹cz¹ca strony zawiera³a w swoj
j tre ci rygor niewa¿no ci, to zmiana
STRONA 803
umowy powinna byæ dokonana w zastrze¿onej formie (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R.6.l9.
l, s. 7).
Nb 1027
Stosunek prawny, jakim jest umowa forfaitingu, tworzy zobowi¹zanie podlegaj¹ce ogólnym
zasadom wygasania zobowi¹zañ. Ustanie umowy nastêpuje zatem w przypadkach:
l) wykonania umowy zgodnie z tre ci¹ zobowi¹zania,
2) rozwi¹zania umowy za zgod¹ stron,
4) odst¹pienia od umowy (mo¿liwo æ skorzystania z tego prawa powinna byæ przewidziana umow¹
,
VIII. Wykonanie umowy
Nb 1028
Umowê forfaitingu strony powinny wykonaæ zgodnie z tre ci¹ ³¹cz¹cego je zobowi¹zania, przy
nale¿ytej staranno ci ocenianej z uwzglêdnieniem jej zawodowego charakteru z racji te
go, i¿ stronami umowy forfaitingu s¹ przedsiêbiorcy, w rozumieniu przepisów PrGosp. Forf
aiting jest umow¹ wzajemn¹ co oznacza, i¿ ka¿da ze stron jest zobowi¹zana do spe³nienia wi
zenia na rzecz drugiej strony, a wiadczenie jednej ze stron jest odpowiednikiem wi
adczenia drugiej strony. O sposobie wykonania zobowi¹zania decyduj¹ prawa i obowi¹zki
stron umowy forfaitingu.
IX. Prawa i obowi¹zki stron
Nb 1029
Podstawowym obowi¹zkiem zbywcy wierzytelno ci jest przeniesienie swojego prawa do ok
re lonej wierzytelno ci oraz wydanie wszystkich zwi¹zanych z tym prawem dokumentów na in
stytucjê zajmuj¹c¹ siê forfaitingiem. Zbywca wierzytelno ci jest zobowi¹zany tak¿e do wiad
a okre lonych umow¹ wiadczeñ pieniê¿nych na rzecz instytucji zajmuj¹cej siê forfaitingiem.
zenie to, zwane kosztami forfaitingu, obliczane jest indywidualnie dla ka¿dego zby
wcy wierzytelno ci. Koszty takie uwzglêdniaj¹ np. sytuacjê polityczno-gospodarcz¹ w kraju
siedziby d³u¿nika, rodzaj wierzytelno ci bêd¹cej przedmiotem umowy czy wysoko æ prowizji po
ranej przez instytucjê zajmuj¹c¹ siê forfaitingiem.
Zbywca wierzytelno ci zobowi¹zany jest do zap³aty na rzecz instytucji zajmuj¹cej siê forfa
itingiem okre lonej umow¹ prowizji. Jest to kwota,
STRONA 804
o jak¹ instytucja forfaitingowa pomniejsza kupowan¹ wierzytelno æ. Stopa procentowa prow
izji waha siê z regu³y w granicach 15% w stosunku rocznym.
Niekiedy instytucje zajmuj¹ce siê forfaitingiem w celu obci¹¿enia zbywcy wierzytelno ci ko
rzystaj¹ tak¿e z dodatkowych instrumentów finansowych, jakimi s¹ np. dodatkowa prowizja,
koszty manipulacyjne czy op³aty dodatkowe (op³ata inkasowa).
Nb 1030
Obowi¹zkiem instytucji zajmuj¹cej siê forfaitingiem jest zap³ata zbywcy wierzytelno ci cen
y za kupowan¹ wierzytelno æ, oczywi cie pomniejszon¹ o okre lon¹ umow¹ prowizjê.
X. Odpowiedzialno æ za niewykonanie lub nienale¿yte wykonanie umowy
Nb 1031
Skutki niewykonania lub nienale¿ytego wykonania umowy forfaitingu okre laj¹ przepisy o
gólne (art. 471 i nast. KC) reguluj¹ce ogólne zasady odpowiedzialno ci umownej, opartej
w tym przypadku na zasadzie winy (art. 471 i nast. KC). Strony s¹ odpowiedzialne w
zglêdem siebie tak¿e z tytu³u wyrz¹dzenia szkody, jak¹ ponios³a strona przeciwna na skutek
iewykonania b¹d nienale¿ytego wykonania umowy. Kwestiê sposobu naprawienia szkody równie¿
tym wypadku reguluj¹ przepisy KC.
Niewykonanie b¹d nienale¿yte wykonanie umowy dotyczy niewykonania b¹d nienale¿ytego wykon
nia wszelkich obowi¹zków, którymi obci¹¿one zosta³y strony danej umowy forfaitingowej. W pr
ypadku zbywcy wierzytelno ci niewykonanie b¹d nienale¿yte wykonanie umowy mo¿e polegaæ na
ieuiszczeniu prowizji na rzecz instytucji zajmuj¹cej siê forfaitingiem. Zbywca wierz
ytelno ci ponosi tak¿e odpowiedzialno æ wzglêdem instytucji zajmuj¹cej siê forfaitingiem za
, ¿e przedmiotowa wierzytelno æ istnieje i przys³uguje mu wzglêdem d³u¿nika. Zbywca wierzyt
o ci ponosi tak¿e odpowiedzialno æ za wady prawne przedmiotowej wierzytelno ci. Zgodnie z
tre ci¹ art. 556 i nast. KC, wada prawna rzeczy wystêpuje, je¿eli rzecz sprzedana stanow
i w chwili sprzeda¿y w³asno æ osoby trzeciej, albo je¿eli jest obci¹¿ona prawem osoby trzec
.
Instytucja zajmuj¹ca siê forfaitingiem ponosiæ bêdzie odpowiedzialno æ m.in. w przypadku ni
zap³acenia umówionej ceny za przedmiotow¹ wierzytelno æ. W przypadku instytucji zajmuj¹cej
iê forfaitingiem w grê wchodzi tak¿e stosunek zobowi¹zaniowy ³¹cz¹cy j¹ z d³u¿nikiem, który
STRONA 805
nie bêd¹c stron¹ umowy forfaitingu, pozostaje w relacji z instytucj¹ zajmuj¹c¹ siê forfaiti
em jako jego wierzycielem. W tym przypadku nale¿y stosowaæ tak¿e przepisy KC reguluj¹ce
ogólne zasady odpowiedzialno ci d³u¿nika wzglêdem wierzyciela.
W przypadku gdy zbywca wierzytelno ci i instytucja zajmuj¹ca siê forfaitingiem zawar³y u
mowê przedwstêpn¹, a umowa przyrzeczona nie dosz³a do skutku, obydwie strony mog¹ ponosiæ o
powiedzialno æ kszta³towan¹ w granicach ujemnego interesu stron. Strona poszkodowana mo¿e
zatem dochodziæ naprawienia szkody (art. 390-391 KC) (D. Z³otkiewicz, w: Aktualne, R
.6.l9.l, s. 2).
Strony ponosz¹ tak¿e odpowiedzialno æ w przypadku bezzasadnego (zawinionego) odst¹pienia o
d zawartej umowy forfaitingu.
1
Indeks rzeczowy
Liczby oznaczaj¹ numery brzegowe umieszczone na marginesie tekstu
A
Akcje
-aportowe 395-396
-gratisowe 395, 403
-imienne 395, 399
-mieszane 395-396
-minimalna warto æ nominalna 393
-na okaziciela 392, 395, 399
-nieme 395, 398
-objête wspólno ci¹ 395,402
-pojêcie 389-395
-umorzenie 394
-uniewa¿nienie 393-394
-uprzywilejowane 395, 397
-warto æ emisyjna 393
-winkluowane 395, 404
-w³asne 395,400
-za gotówkê 395~396
-zwi¹zane ze szczególnymi obowi¹zkami 395, 401
-zwyk³e 397
Akt fundacyjny 655~660
Aporty 181,278,283,377
-obowi¹zek wyrównania brakuj¹cej warto ci aportu 319
-rodzaje 284--285
-zawy¿enie warto ci 285
B
Bank spó³dzielczy 501
Bojkot 132
C
Cenniki 759
Czynno ci handlowe 1, 5, 173
D
Dobra osobiste
-handlowych spó³ek osobowych 66
-ochrona prawa do nazwy i firmy 75-76
-osoby fizycznej 65
-przedsiêbiorcy 64
-zob. Firma, Nazwa
Dop³aty 320
Dumping 132
Dyskryminacja 132
Dywidenda
-kwoty do podzia³u 308
-prawo do dywidendy 307-310
-zaliczkowanie 310
-zob. Dzieñ dywidendy
Dzia³alno æ gospodarcza 4
-ograniczenia 114-128
Dzieñ dywidendy 307
F
Firma
- dodatki 72
-korpus 72
-ochrona prawa do firmy 75-76
-podzia³ firm 73
-pojêcie 70
-prawo firmowe 71
-spó³ki akcyjnej 74
-spó³ki jawnej 74
-spó³ki komandytowej 74
-spó³ki komandytowo-akcyjnej 74
-spó³ki partnerskiej 74
-spó³ki z 0.0. 74
Fundacja
-likwidacja 676-677
-nadzór 675
-pojêcie 653
-prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej 669-674
-statut 661-662
-tworzenie 654-663
-typy 653
- wpis do rejestru 663
-zarz¹d 664-668
-zob. Akt fundacyjny
Fundusze
-kapita³owe 42-48
-porêczeniowe 49-52
-po¿yczkowe 53
Fundusze celowe 720
Fuzja 448, 584
G
Gmina
-dzia³alno æ finansowa 724
-mienie komunalne 722-723
-osobowo æ prawna 721-724
-rada gminy 732
-zarz¹d 733
-zob. Gospodarka komunalna
Gospodarka komunalna 725
Gospodarstwa pomocnicze 33,717
Grupy cz³onkowskie 532
Gwarancja jako ci 795, 810-811, 992
H
Holding 34-35, 175
I
Imienne wiadectwa tymczasowe 395,405
Imienne wiadectwa za³o¿ycielskie 395, 405
Incompatibilitas 341
Inkorporacja 448, 584
J
Jednostka badawczo-rozwojowa -cel 626
-forma 628
-organy 628
-tworzenie 627
K
Kapita³ zak³adowy
-w spó³ce akcyjnej 278, 375, 382-388,389
-w spó³ce komandytowo-akcyjnej 260, 264
-w spó³ce z o.o. 286-302
-w towarzystwie ubezpieczeñ wzajemnych 644-645
Kapita³ zapasowy 279
Kartel 34, 37
Klauzula rebus sic stantibus 755
Klauzula waloryzacyjna 748
Komandytariusz 231, 233, 242, 246-247,250
Komercjalizacja przedsiêbiorstwa pañstwowego 601-613
-zob. Prywatyzacja przedsiêbiorstwa pañstwowego
Komisja rewizyjna 340-346, 435-437
Komplementariusz 231,233,241, 245,250
Koncern 34, 36
Koncesja 281, 471
Konkurencja
-interes konkurencyjny 116, 130
-nieuczciwa 131-133
-pojêcie 129
Konosament 929
Konsument 761,774-775,777, 796~812
Krajowa Rada Spó³dzielcza 517
Krajowy Rejestr S¹dowy
-Centralna Informacja 55
-postêpowanie rejestrowe 54, 57-58
-skutki wpisów i og³oszenia 59~63
-struktura 56
-zasada jawno ci formalnej 60
-zasada jawno ci materialnej 63
-zob. Wpis do rejestru
Ksiêga protoko³ów 356, 406
Kurator 90,98,573
L
Likwidacja
-fundacji 676-677
-przedsiêbiorstwa pañstwowego 593-599
-spó³ki akcyjnej 444-447
-spó³ki cywilnej 172
-spó³ki jawnej 191-192
-spó³ki z o.o. 362-363, 366
-stowarzyszeñ 704-708
List intencyjny 758
List przewozowy 929
£
£¹czenie siê spó³ek
-cel 448
-istota 448
-kapita³owych 449-452 -skutki 457-458
-z udzia³em spó³ek osobowych 453-456
-zob. Fuzja, Inkorporacja
M
Ma³y i redni przedsiêbiorca
-instrumenty wspierania 39-53
-pojêcie 19~20
-rozliczenia w obrocie 21,753
Monitor S¹dowy i Gospodarczy 61-62,176,388,439,447,465
N
Nazwa przedsiêbiorcy 67-69
-ochrona prawa do nazwy 75-76
-zob. Firm
O
Obni¿enie kapita³u zak³adowego w spó³ce akcyjnej 386
Obowi¹zki akcjonariuszy 407
-powtarzaj¹cych siê wiadczeñ nie pieniê¿nych 409
-zwrotu nieprawid³owo pobranych wiadczeñ 408
Obowi¹zki wspólników w spó³ce z o.o. 318-322
Ochrona wspólników mniejszo ciowych
-przy podziale spó³ek 468
-w spó³ce z 0.0. 3 17
Oddzia³ 33
Oddzia³y zagranicznego zak³adu ubezpieczeñ
- dzia³anie 650
-likwidacja 652
-nadzór nad dzia³alno ci¹ 651
-rozwi¹zanie 652
-utworzenie 649
-wpis do rejestru 648
Odsetki
-od udzia³u i wniesionych wk³adów 302
Oferta 765-766
Og³oszenia 759
Osoby prawne
-organy 95-96
-powstanie 93-94
przedstawiciele ustawowi 97-99
P
Pe³nomocnictwo 92, 100, 164, 246, 266, 356, 359, 5 I 5, 574
-zob. Substytucja
Podpis elektroniczny 778-783
Podwy¿szenie kapita³u zak³adowego w spó³ce akcyjnej
-subskrypcja akcji 382
-warunkowe 385
-w oparciu o kapita³ docelowy 384
-ze rodków w³asnych spó³ki 383
Podzia³ spó³ek
-cel 459
-istota 459
-plan podzia³u 461-464
-postêpowanie 460-469
-skutki 470
-uchwa³a o podziale 466
-zawiadamianie wspólników 465
Pomocnik 112
Pos³aniec 112
Powiat 736-737
Powiernictwo 33
Powiernik 112
Prawa akcjonariuszy 407
-do dywidendy 410-412
-do informacji 421
-do "pozbycia siê" wspólników mniejszo ciowych 422
-do udzia³u w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy 417
-do zbycia akcji 413-416
-poboru 418-420
Prawa wspólników w spó³ce z o.o. 303-305
-do dywidendy 307-310
-do zbywania udzia³ów 311-315
-do zwrotu dop³at 3 I 6
-¿¹dania wy³¹czenia wspólnika 306
Prokura 33,101,246,266
-jednoosobowa 111
-legitymacja podmiotowa prokurentów 110
-³¹czna 111
-ograniczenie 109
-ustanowienie i udzielenie prokury 102-105
-zakres przedmiotowy 106- 108
Prywatyzacja przedsiêbiorstwa pañstwowego
-bezpo rednia 618-625
-po rednia 614-617
Przedsiêbiorca
-definicja 412-18,89-91
-formy zorganizowania przedsiêbiorców 32-38
-zob. Dobra osobiste, Ma³y i redni przedsiêbiorca
Przedsiêbiorca jednoosobowy
-cechy 140
-rozpoczêcie dzia³alno ci 141
-specyfika 142
-zakoñczenie dzia³alno ci 143
Przedsiêbiorca zagraniczny 629-630
-oddzia³y 631-632
-przedstawicielstwa 633-634
Przedsiêbiorstwo
-w znaczeniu funkcjonalnym 22, 24,26
-w znaczeniu podmiotowym 22, 23, 26
-w znaczeniu przedmiotowym 22, 25-26
-zob. Zbycie przedsiêbiorstwa
Przedsiêbiorstwo pañstwowe -definicja 550-551
-dyrektor przedsiêbiorstwa 562, 564
-kurator 573
-likwidacja 593-599
-likwidator 570
-maj¹tek 575-583
-ogólne zebranie pracowników 562
-organy samorz¹dowe 565
-pe³nomocnicy 574
-rada pracownicza 562-563
-reprezentant upad³ego 572
-rodzaje 552-561
-statut 561
-tymczasowy kierownik 571
-upad³o æ 600
-zarz¹dca 567
-zarz¹dca komisaryczny 568-569
-zastêpca dyrektora 566
-zob. Komercjalizacja przedsiêbiorstwa pañstwowego, Prywatyzacja przedsiêbiorstwa pañst
wowego, Restrukturyzacja przedsiêbiorstwa pañstwowego Przekszta³canie spó³ek
-bilans przekszta³ceniowy 474
-cel 471-472
-istota 471-472
-kapita³owej w kapita³ow¹ 482
-kapita³owej w osobow¹ 481
-osobowej w kapita³ow¹ 480
-osobowej w osobow¹ 483
-skutki 484
-uchwa³a o przekszta³ceniu 475-477
Przelew wierzytelno ci 1007
Przetarg 768-773, 835
Prowadzenie spraw
-w spó³ce akcyjnej 427
-w spó³ce cywilnej 160-161
-w spó³ce jawnej 198-201
-w spó³ce komandytowej 247-248
-w spó³ce komandytowo-akcyjnej 267
-w spó³ce partnerskiej 226
Przedstawicielstwo 33, 87, 92, 164, 566-573
R
Rada nadzorcza
-w spó³ce akcyjnej 379,432-437
-w spó³ce z o.o. 340-346
-w spó³dzielni 520-525
Reklama 759
Reprezentacja 87-88
-w spó³ce akcyjnej 427
-w spó³ce cywilnej 162-164
-w spó³ce jawnej 196-197
-w spó³ce komandytowej 245-246
-w spó³ce partnerskiej 222-225
Restrukturyzacja przedsiêbiorstwa pañstwowego
-³¹czenie 584, 592
-podzia³ 584, 588, 592
Rêkojmia za wady 795, 807-809, 828,847,863,883,924
Rokowania 767
Rzemios³o
-definicja 144
-forma prawna 144
-kwalifikacje rzemie lników 146-147
-obowi¹zki rzemie lnika 149
-prawa 148
-przedmiot prowadzonej dzia³alno ci 145
samorz¹d rzemios³a 150-154
S
S¹d Antymonopolowy 761 Skarb Pañstwa
-a pañstwowe osoby prawne 709
-charakter 709-7 I O -dzia³alno æ gospodarcza 717-720
-dzia³ania 711-716
Spó³dzielnie
-cz³onkostwo 503-513
-definicja 485-489
- dobrowolno æ zrzeszania 486
- dzia³aj¹ce na zasadach ogólnych 496
-fundusz udzia³owy 487
-powo³anie organów 493,514-532
-prawa i obowi¹zki cz³onków 507
-prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej 488
-rolnicze spó³dzielnie produkcyjne 497
- samorz¹dno æ i samodzielno æ 489
-spó³dzielcze kasy oszczêdno ciowo-kredytowe 502
- spó³dzielnie mieszkaniowe 499
-spó³dzielnie pracy 498
-spó³dzielnie rzemie lnicze 500
-statut 490-492
-tworzenie 490
-za³o¿yciele 490
-zob. Bank spó³dzielczy
Spó³ka akcyjna
-czas trwania 373
-firma 370
-likwidacja 444-447
-odpowiedzialno æ cywilnoprawna 443
-powstanie 368-380
-prowadzenie spraw 427
-przedmiot dzia³alno ci 372
-reprezentacja 427
-rada nadzorcza 379, 432-437
-rozwi¹zanie 444-447
-siedziba 371
-walne zgromadzenie 438-442
-wk³ady 375-378
-zarz¹d 379, 423-431
Spó³ka cywilna
-definicja 155
- likwidacja 172
-maj¹tek wspólników 157
- odpowiedzialno æ za zobowi¹zania spó³ki 159
-prowadzenie spraw 160-161
-reprezentacja 162-164
-rozwi¹zania 171
- udzia³ w zyskach i stratach 165-166
-utworzenie 156
-wk³ady wspólników 157
-wspólno æ ³¹czna 158
-wyst¹pienie wspólnika 167-170
Spó³ka dominuj¹ca 175
Spó³ka jawna
-czas trwania 187
-firma 187
-likwidacja spó³ki 210-212
-maj¹tek 191-192
-obowi¹zek lojalno ci 204
-odpowiedzialno æ za zobowi¹zania 193-195
-pojêcie 185
- rozwi¹zanie spó³ki 209
-udzia³ w zysku i stratach 202-203
-utworzenie 186-190
-wk³ady 191
-wpis do rejestru 189,211
-wyst¹pienie wspólnika 206-208
-zakaz dzia³alno ci konkurencyjnej205
Spó³ka komandytowa
-firma 232, 234
-likwidacja 251
-maj¹tek 237
-odpowiedzialno æ za zobowi¹zania 241-244
-pojêcie 230
-reprezentacja spó³ki 245-246
-rozwi¹zanie 250
-suma komandytowa 240
-udzia³ 239
-udzia³ w zyskach i stratach 249
-utworzenie 231-236
-wk³ad 238, 243
-wpis do rejestru 235 -wyst¹pienie wspólnika 250
-zob. Komandytariusz, Komplementariusz
Spó³ka komandytowo-akcyjna
-czas trwania 258
-firma 255
-kapita³ zak³adowy 260, 264
-likwidacja spó³ki 272
-maj¹tek spó³ki 264
-nadzór 267-268
-odpowiedzialno æ za zobowi¹zania 265
-podejmowanie uchwa³ 267, 269
-pojêcie 252
-rada nadzorcza 261
-reprezentacja spó³ki 266
-rozwi¹zanie spó³ki 271
-udzia³ w zysku i stratach 270
-utworzenie 253-263
-wk³ady 259-260, 264
-wyst¹pienie wspólnika 271
Spó³ka partnerska
-czas trwania 219
-firma 217
-likwidacja 229
-odpowiedzialno æ za zobowi¹zania 216, 221
-pojêcie 213
-rozwi¹zanie spó³ki 228
-udzia³ w zyskach i stratach 227
-utworzenie 214-220
-wyst¹pienie wspólnika 228
Spó³ka powi¹zana 175
Spó³ka w organizacji 180,278,374
Spó³ka zale¿na 175
Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialno ci¹
-czas trwania 278
-firma 278
-kapita³ zak³adowy 286-302
-komisja rewizyjna 340-346
-likwidacja 362-363, 366
-obowi¹zki wspólników 318-322
-odpowiedzialno æ za zobowi¹zania 275
-pojêcie 273-275
-prawa wspólników 317
-rada nadzorcza 340-346
-rozwi¹zanie 360
-udzia³y 297-302
-upad³o æ 361
-utworzenie 276-281
-wk³ady 279-280, 282-285, 302
-wpis do rejestru 281, 364
-zarz¹d 280, 323-339, 341
-zgromadzenie wspólników 347-359
Spó³ki kapita³owe
-niewa¿no æ spó³ki 184
-organy 182
-zasada równego traktowania 183
-zob. Aporty, Spó³ka w organizacji, Spó³ka akcyjna, Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialno ci
Spó³ki osobowe
-podmiotowo æ 177
-zbycie praw i obowi¹zków 179
-zmiana umowy spó³ki 178
-zob. Spó³ka jawna, Spó³ka komandytowa, Spó³ka komandytowo-akcyjna, Spó³ka partnerska
Statut
-fundacja 661-662
-oddzia³u zagranicznego towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych 649
-przedsiêbiorstwa pañstwowego 561
-spó³dzielni 490--492
-spó³ki akcyjnej 369, 374
-towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych 638-639
Stowarzyszenia
-cz³onkostwo 685-688
-gmin 683-684
-istota 678-679
-komitet za³o¿ycielski 689
-likwidacja 704~708
-nadzór 703
-organ kontroli 692
-osób fizycznych 68 1-682
-prowadzenie dzia³alno ci gospodarczej 695-702
-tworzenie 680
-walne zgromadzenie 690-691
-zarz¹d 693-694
Subskrypcja akcji 382
Substytucja 92
wiadczenia niepieniê¿ne na rzecz spó³ki 321

wiadectwa u¿ytkowe 395,405
T
Tajemnica przedsiêbiorstwa 132
Towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych
-istota 635-636
-kapita³ gwarancyjny 646
-kapita³ rezerwowy 646
-kapita³ zak³adowy 644-645
-kapita³ zapasowy 646
-likwidacja 647
-maj¹tek 643
-organy nadzoru 64 I
-rezerwa techniczno-ubezpieczeniowa 646
-rodzaje 637
-rozwi¹zanie 647
-tworzenie 638-639
-walne zgromadzenie 642
-zarz¹d 640
-zob. Oddzia³y zagranicznego zak³adu ubezpieczeñ
Trust 34, 38
U
Uchwa³y
-walnego zgromadzenia spó³dzielni 518-519
-walnego zgromadzenia spó³ki akcyjnej 440--442
-zgromadzenia wspólników spó³ki z o.o. 356-359
Udzia³
-kapita³owy 297
-odsetki od udzia³u 302
-uprzywilejowany 301
-wspólnika w spó³ce komandytowej 239
-w spó³ce z o.o. 297-302
"U³omne" osoby prawne 113
Umorzenie akcji 394
Umowa agencyjna
-charakter 906, 982
-definicja 905
-niewykonanie lub nienale¿yte nie wykonanie umowy 913
-prawa i obowi¹zki stron 91 1-912
-przedmiot 907
-strony 908
-zawarcie umowy 909
-zmiana 910
Umowa factoringu
-charakter 994
-definicja 993
-facto ring niew³a ciwy 1004, 1006-1007
-facto ring w³a ciwy 1004- 1005
-niewykonanie lub nienale¿yte wykonanie umowy 1008-1009
-prawa i obowi¹zki stron 1005-1007
-rodzaje umów 995-998
-strony 999
-ustanie umowy 1001-1002
-wykonanie umowy 1003
-zawarcie umowy 1000
-zmiana umowy 1002
Umowa forfaitingu
-charakter 1017
-definicja 1010
-d³u¿nik 1020
-niewykonanie lub nienale¿yte wykonanie umowy 1031
-prawa i obowi¹zki stron1029-1030
-przedmiot 1018
-rodzaje 1011-1016
-strony 1019,1029-1030
-udzielaj¹cy zabezpieczenia 1021
-ustanie umowy 1027
-zawarcie umowy 1022-1025
-zmiana umowy 1026
Umowa franchisingu
-charakter umowy 981-982
-definicja 978
-gwarancja jako ci 992
-rêkojmia za wady 992
-rodzaje umów 979-980
-strony 983, 988-990
-ustanie umowy 986
-zmiana umowy 986
Umowa know-how 982
Umowa komisu
-charakter 915, 982
-definicja 914
-prawa i obowi¹zki stron 921
-przedmiot 916
-strony 917, 921
-ustanie umowy 919
-zawarcie umowy 9 I 8
Umowa leasingu
-charakter 885-887
- definicja 884
-przedmiot 888
-strony 889
-ustanie umowy 891
-zawarcie umowy 890
-zmiana umowy 89 I
Umowa licencji patentowej 982
Umowa licencji znaku towarowego 982
Umowa o prace geologiczne
-charakter 816
-definicja umowy 813
-dokumentacja geologiczna 814
- projekt prac geologicznych 815
-przedmiot 814-815
-strony 817-818, 824-826
-ustanie umowy 821
-wykonanie umowy 822-823
-zawarcie umowy 819
-zmiana umowy 821
Umowa o prace projektowe
-charakter 852-853
-definicja 848
-nadzór autorski 851
-projekt budowlany 850
-projektowanie 848
-przedmiot umowy 849-851
-rêkojmia 863
-strony 854, 860-861
-ustanie umowy 858
-zmiana umowy 858
Umowa o roboty budowlane
-charakter 870
-definicja 864
- przedmiot 865
- rêkojmia za wady 883
- strony 871-872, 880~881
-umowa o generaln¹ realizacjê inwestycji budowlanej 867
~ umowa o generalne wykonanie inwestycji 867
-umowa o podwykonawstwo 868
-umowa o wykonawstwo czê ciowe 869
-umowa o zastêpstwo inwestycyjne 872
-ustanie umowy 877-878
-zmiana umowy 876
Umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne
~ charakter umowy 832
-czynno ci geodezyjne 831
-definicja 829
- odst¹pienie od umowy 839
-praca kartograficzna 830
-prawa i obowi¹zki stron 843~844
-przedmiot 830-831
-strony 833, 843-844
-wykonanie umowy 841-842
-zmiana umowy 838
Umowa przedwstêpna 763-764, 836,874,1031
Umowa przewozu
-charakter 926
-definicja 925
-strony 928
-tre æ 927
- wykonanie umowy 931
-zawarcie umowy 929
-zmiana i ustanie umowy 930 -zob. Konosament, List przewozowy
Umowa rachunku bankowego
-charakter 896
-definicja 895
-prawa i obowi¹zki stron 902~903
-strony 898, 902-903
-tre æ 897
-ustanie umowy 900
-zawarcie umowy 899
-zmiana umowy 900
Umowa sk³adu
-charakter 970
-definicja 969
-przedmiot umowy 971
-strony 972, 976
-ustanie umowy 974
-zawarcie umowy 973
-zmiana umowy 974
Umowa spedycji
- cechy 944-945
-definicja 942-943
-strony 946, 950
-ustanie umowy 948
-zawarcie umowy 947
-zmiana umowy 948
Umowa sprzeda¿y na raty
-charakter 785-786
-definicja 784
-gwarancja jako ci 795
-strony 787,791-793
-ustanie umowy 789
-zawarcie umowy 788
-zmiana umowy 789
Umowa sprzeda¿y rzeczy ruchomych z udzia³em konsumentów
-charakter 798
-definicja 796~ 797
-gwarancja jako ci 810-811
-przedmiot 800
-rêkojmia za wady 807-809 -strony 797, 799, 805-806
-ustanie umowy 803
- wykonanie umowy 804
- zawarcie umowy 80 l
-zmiana umowy 802
Umowa ubezpieczenia
- charakter 956
-definicja 952
-przedmiot 953~955
-strony 957-959
-ustanie umowy 963
- zawarcie umowy 960-962
-zmiana umowy 963
Umowy budowlane
- zob. Umowa o prace geologiczne, Umowa o prace projektowe, Umowa o roboty budow
lane, Umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne
Umowy handlowe
-cechy 745 - 750
-klauzula rebus sic stantibus 755
-podzia³ 742-743
-pojêcie 740-741
-zasada pacta sunt servanta 754-755
-zasada swobody (wolno ci) umów 751
-zob. Zawieranie umów handlowych
Uniewa¿nienie akcji ( wiadectw tymczasowych) 393-394
Upad³o æ
-przedsiêbiorstwa pañstwowego 600
-spó³ki akcyjnej 444
-spó³ki z o.o. 361
Uprzywilejowanie udzia³ów
-co do dywidendy 30 l, 397
-co do g³osu 301, 397
-co do sposobu uczestniczenia w podziale maj¹tku w przypadku likwidacji spó³ki 301, 39
7
V
Venture capital 40-41
W
Walne zgromadzenie
-w towarzystwie ubezpieczeñ wzajemnych 642
-w spó³ce akcyjnej 438-442
- w spó³dzielni 515-519
-w stowarzyszeniu 690-691
Wk³ady
-rodzaje 282
-w spó³ce akcyjnej 375-378
-w spó³ce jawnej 191
-w spó³ce komandytowej 238, 243
-w spó³ce komandytowo-akcyjnej 259-260,264
-w spó³ce z o.o. 279, 280, 282-285
Województwo 738-739
Wolny zawód 17, 213
Wpis do rejestru
-fundacji 663
-podzia³u spó³ek 469
-przekszta³cenia spó³ek 478
- spó³dzielni 494, 514
- spó³ki akcyjnej 380
-spó³ki jawnej 189,211
-spó³ki z o.o. 281,364-366
-stowarzyszenia 681
-uchwa³ o ³¹czeniu siê spó³ek 452
Wzorce umowne 760-761
Z
Zakaz konkurencji 115-128, 134-139,205,333
Zak³ad 33
Zak³ad bud¿etowy 33, 717-718, 725
Zamówienia publiczne 856, 877
Zaproszenie do rokowañ 759
Zarz¹d
-spó³dzielni 526-531
-spó³ki akcyjnej 379,423-431
-spó³ki z o.o. 280, 323-339, 341
-stowarzyszeñ 693-694 -towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych 640
Zarz¹dzanie
- podejmowanie decyzji i uchwa³ 81-86
-pojêcie 78-80
Zasada pacta sunt servanta 754-755
Zasada swobody (wolno ci) umów
-ograniczenia 752-753
-pojêcie 751
Zasada wolno ci gospodarczej 114
-ograniczenia podmiotowe 115
-ograniczenia przedmiotowe 114
-zob. Zakaz konkurencji Zastêpstwo 87, 112
Zawieranie umów handlowych
-cenniki 759
-czynno ci przygotowawcze 756-757,762
-listy intencyjne 758
-na odleg³o æ 776-777
-og³oszenia 759
-poza lokalem przedsiêbiorstwa 774-775
- przy wykorzystaniu podpisu elektronicznego 778-783
-reklamy 759
-sposoby 765-773
-w wykonaniu umowy przedwstêpnej 763-764
-wzorce umowne 760-761
-zaproszenia do rokowañ 759
Zawieranie umów na odleg³o æ 776-777
Zawieranie umów poza lokalem przedsiêbiorstwa 774-775
Zbycie przedsiêbiorstwa 27-30
Zezwolenie 471,698
Zgromadzenie wspólników
-jako organ spó³ki 347-348
-nadzwyczajne 351
-porz¹dek obrad 355
-zwo³ywanie 352-354
-zwyczajne 349-350
-zob. Uchwa³y
ród³a prawa handlowego 7-11

WYKAZ SKRÓTÓW
1. ród³a prawa
FundU - Ustawa o fundacjach z 6.4.1984 r.
GospKomU - Ustawa o gospodarce komunalnej z 20.12.1996 r.
GospU - Ustawa o dzia³alno ci gospodarczej z 23.12.1988 r.
KC - Kodeks cywilny z 23.4.1964r.
KR - Kodeks handlowy z 27.6.1934 r.
KK - Kodeks karny z 6.6.1997 r.
KP -Kodeks pracy z 26.6.1974 r.
KPA - Kodeks postêpowania administracyjnego z 14.6.1960 r.
KPC - Kodeks postêpowania cywilnego z 17.11.1964 r.
KRO - Kodeks rodzinny i opiekuñczy z 25.2.1964 r.
KrRejSU - Ustawa o Krajowym Rejestrze S¹dowym z 20.8.1997 r.
KSH - Kodeks spó³ek handlowych z 15.9.2000 r.
KWU -Ustawa o ksiêgach wieczystych i hipotece z 6.7.1982 r.
NFIU - Ustawa o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji z 30.4.
1993 r.
OchrKonkurU - Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów z 15.12.2000 r.
OchrKonsU - Ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialno ci za
szkodê wyrz¹dzon¹ przez produkt niebezpieczny z 2.3.2000 r.
OgrGospU - Ustawa o ograniczeniu prowadzenia dzia³alno ci gospodarczej przez osoby p
e³ni¹ce funkcje publiczne z 21.8.1997 r.
OrdPU - Ordynacja podatkowa z 29.8.1997 r.
PPU - Ustawa o przedsiêbiorstwach pañstwowych z 25.9.1981 r.
PrBank - Prawo bankowe z 29.8.1997 r.
PrBudU - Prawo budowlane z 7.7.1994r.
PrGeodU - Prawo geodezyjne i kartograficzne z 17.5.1989 r.
PrGeolGórn - Prawo geologiczne i górnicze z 4.2.1994 r.
PrGosp - Prawo dzia³alno ci gospodarczej z 19.11.1999 r.
PrPapW - Prawo o publicznym obrocie papierami warto ciowymi z 21.8.1997 r.
PrPrzew -Prawo przewozowe z 15.11.1984 r.
PrSpó³dz - Prawo spó³dzielcze z 16.9.1982 r.
PrStowU - Prawo o stowarzyszeniach z 7.4.1989 r.
PrUk³ - Prawo o postêpowaniu uk³adowym z 24.10.1934 r.
PrUp - Prawo upad³o ciowe z 24.10.1934 r.
PrywPPU - Ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych z 30.8
.1996 r.
PWKC - Przepisy wprowadzaj¹ce Kodeks cywilny z 23.4.1964 r.
PWKrRejS - Przepisy wprowadzaj¹ce Krajowy Rejestr S¹dowy z 20.8.1997 r.
PWPU - Prawo w³asno ci przemys³owej z 30.6.2000 r.
SamGminU - Ustawa o samorz¹dzie gminnym z 8.3.1990 r.
SamPowU - Ustawa o samorz¹dzie powiatowym z 5.6.1998 r.
SamWojU - Ustawa o samorz¹dzie województwa z 5.6.1998 r.
SpMieszkU - Ustawa o spó³dzielniach mieszkaniowych z 15.12.2000 r.
UbezpU - Ustawa o dzia³alno ci ubezpieczeniowej z 28.7.1990r.
WarSprzR - Rozporz¹dzenie RM w sprawie szczegó³owych warunków zawierania i wykonywania u
mów sprzeda¿y rzeczy ruchomych z udzia³em konsumentów z 30.5.1995 r.
ZNKU - Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 16.4.1993 r.
2. Organy orzekaj¹ce
SA. - S¹d Apelacyjny
SN - S¹d Najwy¿szy
SN (7) - S¹d Najwy¿szy w sk³adzie siedmiu sêdziów
NSA - Naczelny S¹d Administracyjny
3. Czasopisma
Dz.U. -Dziennik Ustaw
GP - Gazeta Prawna
KPP - Kwartalnik Prawa Prywatnego
MoP - Monitor Prawniczy
MoPod - Monitor Podatkowy
NP - Nowe Prawo
OG - Orzecznictwo Gospodarcze
OJ - Dziennik Urzêdowy Wspólnot Europejskich
Orz. Pr. -Orzecznictwo Prawne
OSA - Orzecznictwo S¹dów Apelacyjnych
OSN - Zbiór Orzeczeñ S¹du Najwy¿szego. Orzeczenia Izby Cywilnej (w latach 1933-1952),
Orzecznictwo S¹du Najwy¿szego (w latach 1953-1961: Izby Cywilnej i Izby Karnej, w ro
ku 1962: Izby Cywilnej, w latach: 1963-1981: Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ube
zpieczeñ Spo³ecznych, w latach: 1982-1989: Izby Cywilnej i Administracyjnej oraz Izb
y Pracy i Ubezpieczeñ Spo³ecznych, w latach: 1990-1994: Izby Cywilnej oraz Izby Admi
nistracyjnej, Pracy i Ubezpieczeñ Spo³ecznych, od 1995 roku: Izby Cywilnej)
OSP - Orzecznictwo S¹dów Polskich (w latach 1957-1989: Orzecznictwo S¹dów Polskich i Kom
isji Arbitra¿owych)
Pal - Palestra
PPH - Przegl¹d Prawa Handlowego
PiP - Pañstwo i Prawo
Pr. Spó³. - Prawo Spó³ek
PS - Przegl¹d S¹dowy
PUG - Przegl¹d Ustawodawstwa Gospodarczego
Rej.- Rejent
R.Pr. - Radca Prawny
RPEiS - Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
S.C. - Studia Cywilistyczne
Wok. - Wokanda
Zb. Orz. SN - Zbiory Orzecznictwa S¹du Najwy¿szego
ZNUJ - Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielloñskiego
ZNU - Zeszyty Naukowe Uniwersytetu l¹skiego
4. Inne
art.-artyku³
cz. -czê æ
KIG - Krajowa Izba Gospodarcza
KRS - Krajowy Rejestr S¹dowy
lit. - litera
Min. - Minister
m.in.- miêdzy innymi
MS - Minister Sprawiedliwo ci
MF - Minister Finansów
nast. - nastêpna (e, y)
Nb - numer brzegowy
np.- na przyk³ad
Nr - numer
orz. - orzeczenie
pkt - punkt
por. - porównaj
post.- postanowienie
poz. - pozycja
r. - rok
RDN - Rejestr D³u¿ników Niewyp³acalnych
red. - redakcja(¹)
RM - Rada Ministrów
rozp. - rozporz¹dzenie
s. - strona
tekst jedn. - tekst jednolity
uchw. - uchwala
UOKiK - Urz¹d Ochrony Konkurencji i Konsumentów
wyr. - wyrok
z. - zeszyt
zarz. - zarz¹dzenie
zd. - zdanie

Prawo Handlowe - Andrzej Kidyba

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Prawo Handlowe - Andrzej Kidyba

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Prawo Handlowe - Andrzej Kidyba

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Rozdzia³ 1. Zagadnienia ogólne prawa handlowego

-niezg³oszenie upad³o ci oraz niewszczynanie postêpowania uk³adowego nast¹pi³o nie z jego w

Natomiast ma³e towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych prowadz¹ce dzia³alno æ w zakresie ubezpie

wiadczenia niepieniê¿ne na rzecz spó³ki 321

ród³a prawa handlowego 7-11

You might also like