Many factors go into assessing how much debt an economy can safely carry

Countries incur debt by borrowing. Borrowing can enable countries to finance important
development programs and projects—but, taken too far, the burden of debt repayment can
overwhelm a country’s finances, at worst leading to default.

Elevated debt in low-income countries and emerging market economies in recent years has
raised concerns about countries’ capacity to sustain these levels of debt. COVID-19 is adding to
spending needs as countries seek to mitigate the health and economic effects of the crisis. The
resulting rise in public debt will likely heighten the tension between meeting important
development goals and containing debt vulnerabilities.

When debt is sustainable

A debt instrument is a financial claim that requires payment of interest, principal, or both by the
debtor to the creditor at a future date. Countries incur debt to a wide range of creditors, including
private bond holders, banks, other countries and their official lending institutions, and
multilateral lenders such as the World Bank.

A country’s public debt is considered sustainable if the government is able to meet all its current
and future payment obligations without exceptional financial assistance or going into default.
Analysts look at whether policies needed to stabilize debt are feasible and consistent with
maintaining growth potential or development progress. When countries borrow from financial
markets, risks associated with refinancing are important too.

The definition of public debt varies depending on its purpose. A commonly used narrow
definition of public debt covers the budgetary central government. A broader definition is the
general government (budgetary central government, state and local government, extrabudgetary
units, and social security funds).

The broadest definition of public sector debt combines general government with public
nonfinancial corporations and public financial corporations, including the central bank. It also
covers publicly guaranteed debt (debt the public sector does not hold but has an obligation to
cover) and external public debt (debt held by nonresidents of the country).

To properly assess a country’s debt sustainability, it is important to cover all types of debt that
pose a risk to a country’s public finances.

Focusing only on a narrowly defined concept of public debt can lead to unexpected increases.
For example, if a loss-making state-owned enterprise is not able to service its debt, the burden
ultimately falls on the central government because such debt is publicly guaranteed, leading to
unexpected weakening in a country’s debt sustainability.

To properly assess a country’s debt sustainability, it is important to cover all types of debt that
pose a risk to a country’s public finances.
In advanced economies and emerging markets, debt sustainability analysis frequently—though
by no means exclusively—focuses on the general government. However, in low-income
countries nearly complete coverage of both public and publicly guaranteed debt is standard.

The holders of public debt also matter. Assessments of debt sustainability carried out by the IMF
and World Bank cover both domestic and external public sector debt. However, sovereign credit
rating agencies that focus on the risk of debt distress typically concentrate on market-based
external public sector debt.
Why some debt is good

As noted above, public debt is one way to raise money for development. There are other ways to
mobilize financing, such as by raising domestic revenue, improving the efficiency of spending,
reducing corruption, and improving the business environment. But these may take time to
materialize and may not be enough.

Countries should be prepared to keep debt sustainable and ensure it does not jeopardize growth
and stability. Unsustainable debt can lead to debt distress—where a country is unable to fulfill its
financial obligations and debt restructuring is required. Defaults can cause borrowing countries
to lose market access and suffer higher borrowing costs, in addition to harming growth and
investment.

Three key considerations stand out for countries deciding whether to take on new debt:

New borrowing should be consistent with fiscal spending and deficit plans. The new borrowing
should be carefully set to keep public debt on a sustainable path.

Countries should take a comprehensive approach and compare the return from contracting debt
with the cost of accumulating debt. Debt that finances productive social and infrastructure
spending can lead to higher income that may ultimately offset the cost of debt service and help
balance the risks to debt sustainability.

Countries should make efforts to improve debt reporting and debt statistics in the context of
comprehensive medium-term debt management strategies. Debt statistics should include
coverage of public and publicly guaranteed debt that is as broad as possible, including debt of
state-owned enterprises. Sharing this data with lenders can encourage responsible lending.
How much is too much?

Several factors determine how much debt a country can carry before the burden becomes too
much. A country’s debt-carrying capacity depends on several factors—among them the quality
of institutions and debt management capacity, policies, and macroeconomic fundamentals. A
country’s capacity to carry debt can change over time, as it is also influenced by the global
economic environment.

The frameworks the IMF uses to assess debt sustainability in low-income countries and countries
with access to capital markets take into consideration individual countries’ debt-carrying
capacity. The assessments are calibrated in reference to previous episodes of debt distress for
groups of countries with similar economic characteristics. The calibrations lead to debt
sustainability analysis thresholds for key public debt indicators that signal higher risk if that
indicator exceeds (or is expected to exceed) its threshold and can be either based on historical
experience or convey information about the likelihood of future debt distress.

These frameworks consider the degree of uncertainty in the projections of the debt and debt
service indicators. This is done through fan charts and stress tests. Because these assessments are
based on projections of debt, interest, and key macroeconomic variables, both frameworks also
rely on tools to help to gauge the realism of these forecasts. The IMF’s approach to debt
sustainability also leaves room for informed judgment.

Amid the pandemic, one question is whether debt-carrying capacities have improved sufficiently
to handle elevated debt levels. After all, since the global financial crisis, low interest rates have
arguably increased countries’ capacity to borrow.

However, this does not necessarily translate into an ability to handle higher debt service. Even if
interest rates are low and the availability of financing is ample, experience has shown that there
are limits to countries’ debt-carrying capacity—and that rising debt-service burdens need to be
carefully managed.

Another factor that will play a key role is growth. All else equal, higher growth improves debt
dynamics. Indeed, most historical cases of significant debt reductions without restructuring have
involved a surge in growth. In many of these cases, however, growth was driven by factors
outside the countries’ control, such as a global boom, the coming onstream of natural resources
exports, or improved terms of trade (a country receiving relatively higher prices for its exports
and paying relatively lower import prices).

Without such external impulses, stimulating growth domestically for a sustained period can be
difficult, and can require new debt—for instance, to fund public investment. With the current
uncertain outlook for growth, debt service needs to be carefully managed, and strengthening debt
management and debt data should be top priorities.

Public Debt Sustainability – Theoretical Aspects

The need to achieve minimum standards of living, of creating employment, infrastructure and fostering
growth, may run up expenses that exceed the government revenues. The governmentmight be able to
spend in excess of its revenues, at least temporarily, through the following ways: by issuing currency or
by issuing debt.
Because issuing currency would directly cause the money supply to extend (and this would generate
inflation), most economists reject this method of financing deficits. Regarding the second method,
public debt was considered undesirable for a long time. Nowadays, government borrowing is accepted
as long as it is consistent with a sound public finance.
The principles of sound finance are based on the idea that structural deficits should be avoided. The first
economist who supported this idea was John Maynard Keynes 2, at a time when France was facing major
fiscal deficits. According to Keynes (1923), while a government should run deficits in recessions, these
should be offset by surpluses during expansions. It is believed that permanent deficits must be avoided,
because no government can operate in such a manner, as to generate the expectation that it will never
be able to retire its debt.

On the other hand, Blanchard, together with Chouraqui, Hagemann and Sartor5 considered that
fiscal policy is sustainable when public debt does not explode and governments are not forced to
increase taxes, decrease spending, monetize fiscal deficit or repudiate public debt. Theyimposed the
restriction that the present value of future primary surpluses must equal the current level of public debt.
They considered that at time t, government has to borrow money to finance the primary deficit (the
difference between primary expenditures, and government revenues), interest payment related to
previous year, and public debt from previous year. Therefore, the equation of the government
budgetary constraint is as follows:
(1) B i R G iB B R G B
Where:
total amount of real public debt at time t;  t B
non-interest real government expenditure (including transfers and capital expenditures) at time t;  t G
real government revenues;  t R
real interest rate for government borrowing.  i
This equation describes the dynamics of debt accumulation. If the government runs a primary deficit,
the stock of debt will grow at a rate exceeding the interest rate and, if the government runs a primary
surplus, the stock of debt will grow more slowly than the interest rate.

Investigation the Public Debt Sustainability

(1) stationarity tests (unit root tests);
(2) cointegration tests;
(3) fiscal reaction function tests.

(1) Stationarity tests:

Empirical research in macroeconomics as well as in financial economics is largely based on time series,
because most of the economic indicators and variables follow a tendency, also called trend. According to
their trend, time data series can be stationary or non-stationary 8.
A stationary process has the property that the mean, variance and autocorrelation structure do not
change over time. Stationarity means a flat looking series, without trend, constant variance over time, a
constant autocorrelation structure over time and no periodic fluctuations (seasonality).
Nonstationarity, a property common to many macroeconomic and financial time series, means that a
variable has no clear tendency to return to a constant value or a linear trend.

(2) Cointegration tests:

An integrated time series is a nonstationary series that can be converted into a stationary series by
calculating the first order differences. In this case, the time series will be integrated of order I. If the
tendency was not removed completely, it is recommended to proceed to the calculation of the second
order differences. In this case, the time series will be integrated of order II. Finally, we will obtain a
stationary time series (integrated of order zero).
If two or more series are individually integrated, but some linear combination of them has a lower order
of integration, then the series are said to be cointegrated. If and are both integrated of order I and can
compose a linear combination , which is integrated of order zero , then the series and are cointegrated.
It is assumed that a long term equilibrium relationship is established between cointegrated time series. t
xty)(10tttxaayztxty
(3) Fiscal reaction function tests:
The third method of investigation, the fiscal reaction function test, establishes how government reacts
to its debt burden. This methodology became used to a large extent in those cases when classical tests
(e.g. unit root test) fail due to some issues affecting time series (structural breaks, lack of data, etc.).
The fiscal reaction function is based on equation of the government budgetary constraint that was
described in our previous section (equation 1). This equation will be gradually processed, in order to
obtain the following results:
(2) 1 1     t t b gg i p
(3)    ) ( 1 t t b f p
According to the above result, there is a positive relationship between indebtedness and the primary
balance. Consequently, the fiscal reaction function can be estimated by regressing primary balance on
the public debt.
Moreover, equation (2) can be also seen as a fiscal rule that estimates the required primary surplus that
stabilizes the ratio of public debt.
Studies investigating fiscal reaction function make use of various extra explanatory variables, such as:
business cycle, lagged primary balance, lagged debt to GDP, square or cubic, temporary government
spending, inflation, interest rate, social surplus, fiscal rules, institutions, etc. All these extra independent
variables can be summarized through a single variable. Therefore, a much general form of fiscal reaction
function is as follows:
(4)     t tt Z b f p ) (1

Concluding remarks
The empirical evidence revealed the fact that applying multiple tests could lead to different conclusion.
It is important to understand that assessing public debt sustainability is a quite difficult process and that
there is no simple rule to follow, in order to draw an exact conclusion. As NourielRoubini mentioned in
one of his papers16, only a systematic analysis of indicators, through a set of methods and tests, can
provide an accurate assessment.
The first test, the fiscal reaction function, could be used in its original form only in the case of Germany.
But the OLS estimation did not show a significant reaction of the primary balance to the increasing
public debt. In Germany, the situation is quite severe, as the tests reveal no cointegration between the
public expenditures and the public revenues and at this we can add a level of the primary surplus lower
than the one that could stabilize the budget. Since 2003, the ratio of the public debt was higher than the
threshold imposed by the Maastricht Treaty. In fact, this is a common aspect for most of the countries.
With the exception of Denmark, Finland and Sweden, all the advanced economies in the European
Union show a debt ratio to GDP greater than the required one. This situation had worsened once the
economic and financial crises began. Since 2007, all the countries of our sample have faced the tendency
of increasing public debt ratio. In the last years, some of them reached alarming levels.

PUBLIC DEBT SUSTAINABALITY OF NEPAL

Public debt, domestic and foreign has played an important role in financing overall budget
deficit and public development expenditures. Of the two, foreign financing has been
predominant.
Foreign financing has also been crucial to financing balance of payments deficit. Given the
lackluster
performance of the economy over the first four years of the Ninth Five Year Plan, covering
fiscal
year (FY)1997–FY2002, a significantly higher level of effort will be required to mobilize and
efficiently
utilize domestic and foreign resources in order to achieve the Ninth Plan (FY1997–FY2002)
target
of an average annual growth rate of real gross domestic product (GDP) of 6% and maintain
the
momentum over the Tenth Five Year Plan (FY2003–FY2008). Given the narrow base for
domestic
resource mobilization and exports, it is important to continuously monitor the sustainability
of public
debt of Nepal—that is, the country’s ability to meet its medium and long-term debt
obligations.
In Nepal, debt management is the responsibility of the Ministry of Finance (MOF) and Nepal
Rastra Bank (NRB). A Debt Management Unit (DMU) under the Foreign Aid Coordination
Division
of the MOF is responsible for recording loan details and monitoring payments. The Financial
Comptroller General’s Office (FCGO) records actual disbursements and authorizes
payment on
loans. External funds are received and foreign payments are made through NRB which
records
and monitors private sector loans and domestic debt instruments. The DMU received
technical
assistance grant support from the Department for International Development (DFID) of the
United
Kingdom.
The Commonwealth Secretariat Debt Recording and Management System (CS-DRMS)
was installed at the DMU. The CS-DRMS is a comprehensive database management
system,
which can carry out useful debt analysis and provide a wide rage of reports. After the
completion of
DFID supported technical assistance the DMU and the CS-DRMS were confronted with
certain
institutional and logistic problems, which needed to be addressed. Debt data had not been
inputted
up since March 2000. The equipment had not been maintained properly, trained personnel
of the
DMU had been withdrawn to their parent units in other ministries, there was apparent lack
of
demand for debt reports from relevant ministries and donor agencies, and the proposed
extensions
to FCGO and NRB had not been implemented neither was a decision to transfer the server
to
FCGO had been followed through.
Against this backdrop, an Asian Development Bank (ADB) staff consultant undertook an
analysis of public debt sustainability of Nepal in order to improve debt management by the
Government of Nepal, provide inputs for the Tenth Plan (FY2003–FY2007) and assist ADB
to
articulate its lending policy for Nepal based on country risk analysis. More specifically,
objectives
of debt sustainability analysis would include the following: (i) provide inputs regarding
requirements
for borrowing, domestic and foreign for the Tenth Plan (FY2003–FY2007); (ii) improve
public debt
management including, public domestic debt; (iii) make recommendations for Government
borrowing policies; (iv) link debt management policies to macroeconomic policies; (v)
assess the
CS-DRMS and make recommendations for its sustainability; and (vi) improve country risk
management for ADB operation in Nepal. All of these have been accomplished. In
particular, the
system is now up and running. Debt data has been inputted up to end September 2001 and
it is
continuing on a regular basis. The server has been installed in FCGO with connections to
MOF
and NRB through dedicated telephone line. A plan for upgrading the system is under
consideration
of the Government. of Nepal. The Government is now keen to ensure that this integrated
debt data base management
system is maintained properly and reports are generated to provide inputs policy and
strategy
articulation regarding debt management including foreign loan negotiations, annual budget
and
annual development plan exercises and Government domestic borrowing.
Nepal is one of the poorest countries of the region with an estimated gross national product
(GNP) per capita of $250 in FY2000. It is estimated that in 1996, 42% of the population
lived below
the poverty line of $77 per capita per annum. The Ninth Plan (FY1997–FY2002) envisioned
an
average annual growth rate of real GDP of 6% but this goal remained elusive as it was
reached
only in FY2000. The performance over the first four years was mixed (3.3% in FY1998,
4.4% in
FY1999 and 6.4% in FY2000 and estimated to have dropped to 5.7% in FY2001). FY2002
is shaping
up to be a difficult year in the aftermath of the Maoist insurrection, slow down of the global
economy
and the impact of the September 11, 2001 attack on the World Trade Center in New York,
adversely
affecting Nepal’s income from tourism, industrial production, revenue collection and
traditional
exports like garments, carpet and handicrafts.
The level of external debt and debt service burden have remained reasonable throughout
the period—total disbursed outstanding debt (DOD) was 51.8% of GDP and debt service
remained
7.0% of exports in FY2001—the only concern being matching foreign debt repayment
obligations
in foreign currency with foreign exchange receipts given a large share of export receipts in
Indian
rupees. However, the fiscal burden of debt service, domestic and foreign is high—total
service
burden 47.0% of current revenue in FY2001.
Nepal’s external debt stood at NRs197,195 million (approximately $2.6 billion at the
exchange
rate of end October 2001) as at 30 September 2001. The net present value (NPV) of
external debt
was estimated at NRs78,233 million. The nominal debt stock represented a 115% increase
over
the level of FY1993. However, total debt as percentage GDP and exports declined over this
period,
from 57% to 52% and from 269% to 204% respectively. Annual gross disbursement
averaged
about NRs17,592 million ($231 million at the exchange rate end October 2001) and net
disbursement
NRs10,438 million ($137 million). Most external borrowing is done by the central
Government.
Private share was less than 2%. Loans contracted are primarily long-term. Short-term debt
plays
a small part in the total. Long-term debts are held by public authorities or are guaranteed by
them.
Over past years, the share of multilateral creditors remained in excess of 80%. Bilateral
share was on the decline. The World Bank and the ADB accounted for over three fourth of
multilateral
lending to Nepal. Among bilateral creditors, major players included the Governments of
Japan and
France. Most debts were contracted on concessional terms (grant element less than 35%).
However, 119 loans out of 323 reviewed were contracted on non-concessional terms.
Loans were
almost all in foreign currency, of which special drawing rights (SDR) accounted for about
70%.
The most important push factor in increase of external debt was large negative net exports
followed
by accumulation of foreign exchange reserve in most years. In Nepal’s case, the interest
factor—
excess of interest rate over growth of foreign exchange earnings—was actually a negative
push
factor. According to the most widely used debt sustainability indicators like net present
vlaue (NPV)
as percentage of exports (three year average) or debt service as percentage of current year
exports,
Nepal is well below critical levels. In terms of debt sustainability indicators, Nepal compares
favorably
with other selected developing countries of Asia and Africa. The World Bank classifies
Nepal as a
less indebted country.
Foreign loans were contracted for a wide range of activities across many sectors. Implicit
prioritization seems to have had favored agriculture and rural development (including
irrigation)
and electricity. Broadly defined, the share of agriculture in total external debt increased from
27%
in FY1992 to 36% in FY2002, the change being explained entirely by a significant shift of
emphasis
towards irrigation in accordance with the 20-year Agriculture Perspective Plan (APP).
As for domestic debt, total DOD stood at NRs56,576 million as at end FY2001. Between
FY1993 and FY2001, domestic DOD as percentage of GDP remained unchanged at 14%,
but as
percentage of central Government current revenue it declined from 161% to 120%. Bonds
accounted
for 32.2% of total domestic DOD in FY2001, deposits 23.5%, treasury bills 14.9% and other
securities
29.4%. Among holders of domestic debt instruments, the share of the central bank was
16.0%, of
which commercial banks held 23.0%, public 1.2%, and others 58.0%. Domestic debt service
burden was high at 3–4% throughout the 1990s and at 33–35% of central Government
current
revenue. Debt and debt service burden turns out to be heavier if one looks together at both
domestic
and external debt although there was a marked improvement between FY1992 and
FY2001. At
end FY2001, total public debt stood at NRs248,313 million. The most important push factor
contributing to increase of public debt was the primary deficits, especially discretionary
primary
balance. Other push factors included were interest payment and exchange rate valuation
adjustment
of the foreign currency denominated debt. The growth factor was a pull factor. Total public
debt as
percentage of GDP declined from 71% in FY1992 to 65% in FY2001, and as percentage of
revenue
from 794% to 527%. During the 1990s, total public debt service burden was estimated at 4–
6% of
GDP and 47–49% of central Government current revenue.

Projections for the future have been made based on two alternative growth assumptions,
one high growth scenario and the other, low growth scenario. The high growth is a relatively
optimistic
scenario based on the assumption of rapid recovery from the aftermath of world economic
slowdown and September 11, 2001 terrorist attack in New York. The agriculture sector
growth is
assumed to follow projections under the APP although there will be structural shift in favor
of
tourism and service sectors. The Government of Nepal is expected to pursue policies
consistent
with continued macroeconomic stability, low inflation (3% per annum), increased share of
revenue
in GDP (from 12% in 2002 to 18% in FY2020), pruning of public expenditure to reflect
efficiency
and effectiveness of public investments, and money supply growth reflecting growth of
production,
monetization, and capacity utilization. Both gross domestic savings and total investment
rates are
projected to grow substantially from their current modest levels—from 16% of GDP in
FY2002 to
19% in FY2020, and from 25% to 38%, respectively. For foreign grants and loans, the
Government
of Nepal will aggressively seek to obtain at least 45% in grants and loans on concessional
terms
(grant element > 35%). In financing of the budget deficit, it is assumed that the share of
internal
borrowing will be retained at 35% mostly through medium term instruments. An enabling
policy
environment will be kept in place to ensure growing participation of the private sector
including
foreign private investments in the economy. The role of the public sector will be limited to
areas of
comparative advantage away from direct production and distribution. The low growth
scenario, on
the other hand, assumes lingering hangover of the global economic slowdown and the
impact of
the events of September 11, 2001. It is assumed in general that the negative impact on
tourism,
industrial production, revenue collection and traditional exports like garments, carpet and
handicrafts
will persist and the economy will at best recover to follow the past trend. Under the high
growth scenario, average annual rate of growth of GDP in constant 1985 prices is projected
to increase
from 5.6% during the Tenth Plan (FY2003–FY2007) period to 8.5% during FY2017–FY2020
period.
The corresponding rates under the low growth scenario are 5.6% and 5.9%. What are the
implications of alternative growth scenarios for public debt sustainability and country risk
management?
Requirements for external and domestic borrowing will differ significantly depending on
growth assumptions. Under the high growth scenario, the nominal value of total public debt
is
projected to increase from NRs248,313 million in FY2001 to NRs1,677,188 million in
FY2020. Of
this, external debt is projected to go up to NRs1,576,970 million from NRs1,919,737, and
domestic
debt to NRs100,219 million from NRs56,576 million. Total public debt/GDP ratio declines
slightly
from 65% to 63%, domestic from 15% to 4%, but external debt ratio increases from 50% to
60%.
As percentage of central Government current revenue, total public debt declines from 527%
to
319% between FY2001 and FY2020. The corresponding ratios for domestic and external
debt are
projected to be 121% and 19% and 407% and 300%, respectively. All the ratios are lower
for the
low growth scenario. The external debt burden will clearly be increasing substantially if the
country
were to realize the high growth assumptions. A good part of the external borrowing is to fill
the
balance of payments deficit, which is likely to increase from 4% of GDP to 13% of GDP.
Much of
the country risk is linked to this aspect of macroeconomic vulnerability.
Public debt service burden is projected to decline slightly from 5.3% of GDP and 38.0% of
central Government current revenue in FY2002 to 5.1% and 26.0%, respectively, in FY
2020 under
the high growth scenario. In case Nepal is trapped along the low growth path the end year
debt
ratios will be much lower, 3.7% and 20.0%, respectively. The patterns for external and
domestic
debt ratios are similar. NPV of total national debt, on the other hand, is projected to increase
from
NRs103,584 million in FY2001 to NRs491,189 million in FY2020 under high growth, and
NRs318,555
under low growth scenario. NPV of both domestic external debts is projected to grow almost
five
times by FY2020 under high growth scenario, the increase as expected being lower for low
growth
scenario. Under both scenarios, the projected NPV of external debt as percentage of
exports
remain well below the critical level of 150% as defined by the World Bank/International
Monetary
Fund as the cut off threshold for Heavily Indebted Poor Countries (HIPC). However, the
second
relevant indicator in this context, external debt service as percentage of current year exports
is
projected to exceed the cut off value of 15% in FY2020 under both scenarios. Hence, there
is
cause for concern, caution and surveillance.
Relevant indicators suggest that in the foreseeable future, there is no solvency risk with
regard to the external debt burden of Nepal although as mentioned earlier, close monitoring
of the
debt service burden in relation to exports would be in order beyond FY2012. The current
account
deficit as percentage of GDP is projected to triple between FY2001 and FY2020 to reach a
level of
15% under both scenarios. Nepal may also face both solvency and liquidity constraint due
to its
large holdings of Indian currency as reserves. The current yield on Indian currency reserve
is low
(4.5% and 91 day treasury bill rate), and Nepal does not have access right to the Indian
foreign
exchange market. There is no repudiation risk as Nepal has never been in arrears in
meeting its
debt obligations. The projected evolution of the fiscal balance of the Government raises
serious
question about future macroeconomic stability as fiscal deficit worsens as percentage of
GDP
from 4.5% in FY2001 to 7.6% in FY2020 under the high growth scenario. The situation
appears more manageable under the low growth scenario as the ratio remains around 3.0%
by the end
period of projection. Total public debt would continue to impose some burden on the
Nepalese
economy under both scenarios although projections suggest an improvement over time in
all
relevant indicators. One area of particular concern is the loan delinquent status of public
enterprises.
As on July 15, 2001, the total amount of outstanding external loans on-lent to selected
public
enterprises was estimated at NRs48,924 million and that on internal loans at NRs502
million.
A number of policy recommendations are made for consideration of the Government of
Nepal and ADB: (i) broadly speaking, Nepal should closely monitor the evolution of debt
stock, debt
service burden and the development of fiscal and external repayment capacity; (ii) the debt
strategy
should seek coordination with monetary and fiscal policies, and adhere to the principles of
transparency, public disclosure, and accountability; (iii) the Government should seek grant
and
concessional loans with grant element greater than 35%; (iv) a careful review of non-
concessional
loans is in order to determine which could be eliminated or for which a softer term could be
renegotiated; (v) Government of Nepal should soon enter into a dialogue with the
Government of
India to yield and convertibility of its Indian currency reserves; (vi) Nepal should continue to
pursue
strong policies to preserve the current macroeconomic stability; (vii) a concerted effort
needs to be
made to improve revenue generation so as to generate primary surplus; (viii) public
expenditure
review should be an ongoing exercise with special emphasis on the fiscal, foreign
exchange, and
poverty impact of all investments; (ix) new external debt should be contracted only if it is
consistent
with the Tenth Plan (FY2003–FY2007), the medium term expenditure framework (MTEF),
and a
longer term perspective plan; (x) export diversification in terms of both commodity
composition and
destination (away from India) should be at the top of Government agenda; (xi) existing
constraints
to increases in foreign direct investment should be carefully analyzed and countervailing
measures
be put into operation; (xii) the private sector should be promoted and the Government
should
guarantee private sector loans after careful scrutiny of proposed activities; (xiii) the
Government
should move forward with structural reforms (e.g., the recently legislated land reform), and
sector
reforms, especially financial sector reform and good governance; (xiv) in light of the special
relationship, Nepal should harmonize its own monetary policies with India in order to ensure
stability
of its foreign exchange regime; and (xv) maturity on domestic debt should be increased.

>L लंकाको वित्तीय संकट र यसको क्षे तर् ीय प्रभाव

ने पालले सिक्नु पर्ने पाठ

श्रीलं का पछिल्लो समय वित्तीय सं कटमा पु गे को भन्ने दृष्टिकोणबाट विश्वको चासो चु लिएको छ । यो
् दर सकारात्मक रहे पनि निर्यात घटिरहे को छ, जसले गर्दा सम्भावित
वर्ष श्रीलं काको आर्थिक वृ दधि
आर्थिक जोखिमको बारे मा विभिन्न मत सार्वजनिक भएका छन् । केही समययता खाद्यसं कट चु लिएको र
खाद्यान्नको जोहोमा सर्वसाधारण सडकमा आएपछि त्यसलाई सं कटको पूर्वावस्थाका रूपमा हे रिएको छ ।
कोभिड– १९ का कारण शिथिल अर्थतन्त्रमा जोखिमहरू दे खापरे को र त्यसलाई विभिन्न गलत कोणबाट
व्याख्या भइरहे को श्रीलं काको आधिकारिक सरकारी धारणा छ ।

श्रीलंकाको मुद ्रा शक्तिमा आएको कमजोरीले मुद ्रास्फीति र उपभोक्ताको क् रयशक्तिमा एकसाथ संकट
दे खिएको हो । मूलतः वै देशिक मुद ्रा सञ्चितिको कारण आयातमा नियन्त्रण गर्दा खाद्यवस्तु को संकट
दे खिएको हो ।

श्रीलं काका लागि आर्थिक चु नौतीहरू नयाँ होइनन् । श्रीलं काको कुल ऋण सन् १९९५ ताका नै कुल
गार्हस्थ्य उत्पादनमा आधा बराबर थियो । त्यसपछि आर्थिक वृ दधि ् दरमा आएको अपे क्षाकृत सु धारले
ऋणको अं श क् रमशः घटिरहे को थियो । वै देशिक ऋणको तु लनामा सार्वजनिक ऋणको भार पनि बढे को
थियो भने वै देशिक लगानी घटे को थियो । सन् २०१४ यता भने ऋणको अवस्था फेरि बदलियो र सन् २०१९
आइपु ग्दा कुल गार्हस्थ्य उत्पादनको ४३ प्रतिशत पु गे को दे खिन्छ । श्रीलं कामा लगानी तथा ऋणमा
चीनको भार भने अस्वाभाविक बढे को थियो । केही समययता श्रीलं कामा ठू ला आयोजनामा चीनको
सं लग्नतालाई धे रै एजे न्सीहरूले ऋणको पासो (डे ब्ट ट्र् याप’ को रूपमा प्रचार गरिरहे का थिए ।

अपे क्षाकृत आर्थिक सु धारसँ गै श्रीलं का न्यून आय भएका मु लुकबाट मध्यम आयको मु लुकमा रूपान्तरित
भएको थियो । श्रीलं काको गत २० वर्षको औसत आर्थिक वृ दधि ् दर ४ दशमलव ६५ प्रतिशत र त्यो
अवधिमा सबै भन्दा बढी सन् २०१२ मा ९ दशमलव १५ र सवै भन्दा कम सन् २०२० मा ऋणात्मक ३ दशमलव
५७ प्रतिशत रहे को थियो । सरकारले यो वर्षको आर्थिक वृ दधि ् दर ४.५ प्रतिसत बताए पनि अन्य
निकायहरूले ३ प्रतिशत हाराहारी हुने प्रक्षे पण गरे का छन् । सन् २००७ ताका अपरिपक्व किसिमले
श्रीलं काले नयाँ सम्भावनाहरूलाई वित्तीय बजारमा प्रयोग ग¥यो । स्वदे शी तथा विदे शी
लगानीकर्ताहरूलाई विभिन्न वित्तीय उपकरणहरूमा लगानीका लागि खु ला गरे को थियो । फलस्वरूप
श्रीलं काले ५०० मिलियन डलर इन्टरने शनल सभोरिजन बन्ड निस्काशन गर्‍यो । श्रीलं काले बन्ड,
सहुलियत पूर्ण ऋण अतिरिक्त सबै प्रकृतिका अल्पकालीन ऋणहरू समे त लिएको थियो । बन्डको दरहरू
समे त उच्च अर्थात् ६ प्रतिशत रहे को थियो । श्रीलं काको ऋण वा बन्डप्रतिको आशक्ति अन्य मु लुकको
तु लनामा ज्यादा दे खिन्छ । उल्लिखित कारणले श्रीलं काको मु दर् ामा पनि ७ दशमलव ५ प्रतिशतले
गिरावट आएको छ ।

मूलतः श्रीलं काको वित्तीय सं कट वै देशिक मु दर् ाको सञ्चितिमा दे खिएको हो । श्रीलं काले गत जु लाईमा
१ विलियन डलर ऋण भु क्तानी गरे को थियो र त्यसपछि सरकारसं ग २ महीनाको आयात धान्ने मात्र
सञ्चिति कायम रह्यो । त्यसपछि श्रीलं कामा आयात बढ्यो जसमा गहुँ र चिनी मु ख्य थिए । साथै
श्रीलं काको मु दर् ा शक्तिमा आएको कमजारीले मु दर् ास्फीति र उपभोक्ताको क् रयशक्तिमा एकसाथ सं कट
दे खिएको हो । मूलतः वै देशिक मु दर् ा सञ्चितिको कारण आयातमा नियन्त्रण गर्दा खाद्यवस्तु को सं कट
दे खिएको हो । वै देशिक मु दर् ाको कारोबारमा आप्m नो मु लुकको पै साको मूल्य अवमूल्यन भएपछि एक
अर्थमा मूल्य वृ दधि् स्वाभाविक हो, जसले बजारलाई परोक्ष प्रभाव पारे को छ । श्रीलं काको यो अवस्थाले
समग्र दक्षिण एसियालाई वै देशिक मु दर् ानीतिमा सापे क्षिक सु धार गर्न दबाब दिएको अनु भव गर्न सकिन्छ
।

श्रीलं कामा दे खिएको खाद्यान्नको अभावलाई त्यहाँको अर्ग्यानिक उत्पादन परियोजनाले समे त टे वा
दिएको छ । सरकारले यस्तो अभियानलाई निरन्तरता दिएमा उत्पादन आधा घट् ने आशं का गरिएको छ ।
विशे षतः चियालगायत क्यास–क् रपको निर्यात व्यापक घटे को छ । चिया श्रीलं काको सबै भन्दा ठू लो एकल
निर्यात वस्तु हो र १ वर्षमा १दशमलव २५ बिलियन डलर भन्दा बढी वै देशिक मु दर् ा ल्याउने है सियत राख्छ
। चिया कुल निर्यातको लगभग १० प्रतिशत ओगट् छ । निर्यात घटे पछि सं कटउन्मु ख अर्थव्यवस्थालाई
थप झट् का दिनु स्वाभाविक हो । अर्ग्यानिक उत्पादन आफैमा महँ गो हुन्छ जसले गर्दा मूल्यवृ दधि ् पनि
स्वाभाविक हुन जान्छ । सरकारले अहिले पनि निश्चित परिमाणमा खाद्यान्न, सवारीसाधन लगायत
वस्तु को आयातलाई विदे शी मु दर् ा तिर्न रोकेको छ । खाद्यान्नमा विशे षतः चामल, गहुँ, ते ल र तरकारीको
समस्या चु लिएको छ । तर, सरकारले आफ्नो परियोजनाको बचाउ गर्दै स्वास्थ्य खाद्य सु रक्षा र पोषण
सु निश्चित हुने दाबी गरे को छ । साथै , अन्य दे शहरूलाई उनले श्रीलं काको कदम पछ्याउन र विश्व खाद्य
प्रणालीलाई दिगो रूपले परिवर्तन गर्नमा टे वा दिन समे त अनु रोध गरे का छन् ।

पछिल्लो समय कोभिडको महामारीले आर्थिक गतिविधिलाई ठप्प बनाएको थियो । जसका कारण
सरकारको राजस्व लक्ष्यभन्दा धे रै कम उठे को थियो । अर्थमन्त्री बासिल राजापाक्षे ले श्रीलं कामा
कोभिडको ते सर् ो लहर जारी अवस्थामा कोभिड नियन्त्रणका लागि आवश्यक उपाय अपनाइरहे को
सं सद्मा जानकारी दिएका थिए । एकातिर लकडाउन बढाइएको, ब्याजदर बढे को र वै देशिक मु दर् ा
सञ्चितिका लागि आयात माथि नियन्त्रण कायम गर्न खोजिएकाले खाद्य अभाव सृ जना भएको हो ।
विशे षतः सरकारको नजरमा निजी चामल मिलहरूमा लक्षित छ र चामल स्टकमा निजीक्षे तर् ले कब्जा
जमाएको आरोप लगाइएको छ ।

श्रीलं कामा बन्दाबन्दीका कारण पर्यटन उद्योग अत्यधिक मारमा परे को छ जु न क्षे तर् को कुल उत्पादनमा
योगदान ५ प्रतिशत छ । श्रीलं काको लागि मु ख्य आयात पे ट्रोल र ग्यास हो जसलाई सरकारले
कमभन्दा कम प्रयोग गर्न उत्साहित गरिरहे को छ । सर्वसाधारण सु परमार्के ट र खाद्य पसलको अगाडि
लामबद्ध दे खिन्छन् । कालोबजारी मौलाएको छ भने सरकारले समे त कृत्रिम अभाव सृ जना भइरहे को
आरोप लगाइरहे को छ । सरकारले कृत्रिम अभाव नियन्त्रणका लागि काम गर्ने अभिप्रायले मूल्य
नियन्त्रण र विभिन्न ठाउँ हरूमा क् रमशः छापा मारे को खबरहरू आएका छन् । सरकारले नियन्त्रणमा
लिएको खाद्यान्नलाई बजारमा पठाउन प्रयत्न गरे को छ र कृत्रिम रूपमा सं कट सृ जना भएको कारणका
रूपमा विपक्षी पार्टीलाई दोषारोपण गरे को छ ।

श्रीलं काको वित्तीय सं कटलाई सम्बोधन गर्ने प्रयासमा आईएमएफ समे त दे खिएको छ । यद्यपि
श्रीलं काले औपचारिक अनु रोध गरे को छै न । आईएमएफले सहयोगका लागि विभिन्न विकल्पहरू छनोट
गर्न सकिने अभिव्यक्ति दिएको छ । आईएमएफले तत्काल ७८७ मिलियन डलरको आपत्कालीन राहत
प्याकेज दिने घोषणा गरे को छ । श्रीलं काको सं कट आपत्कालीन होइन, अल्पकालीन हो र केही समयपछि
नियन्त्रणमा आउने छ भन्ने अपे क्षा लिइएको छ । मूलतः दे शव्यापी बन्दाबन्दी जारी रहे काले यो अवस्था
सृ जना भएको र मु दर् ाको प्रवाहलाई नियन्त्रणमा राख्न ब्याजदरहरू बढाउने काम गर्दै जाँदा नियन्त्रणमा
आउने बताइएको छ । तत्कालको सं कट समाधान भने को लकडाउन पूर्णरूपमा खु ला हुनु हो जसका लागि
श्रीलं का तयार दे खिन्छ । श्रीलं कामा ५० प्रतिशत माथिले पूर्ण मात्रामा कोभिडको खोप लगाइसकेका
छन् र सबै लाई पु ग्ने गरी खोप बन्दोबस्त भइसकेको छ । तसर्थ बन्दाबन्दी खु लेमा आर्थिक गतिविधि बढ्ने
र बजार आप्m नो लयमा फर्क ने अपे क्षा छ । यद्यपि सरकारले वित्तीय सं कट कसरी निवारण गर्ने हो भन्ने
रोडम्याप भने अस्पष्ट छ ।

दक्षिण एशियाली मु लुकमध्ये उच्च प्रतिव्यक्ति आय रहे को श्रीलं काले सन् २०२० लाई छोडे र अन्य वर्ष
अपे क्षाकृत रूपमा आर्थिक वृ दधि ् दर प्राप्त गरे को छ । श्रीलं काले कोभिड–१९ को महामारीलाई पनि
प्रभावकारी रूपमा प्रतिरोध गर्न सफल भएको थियो । त्यो अवस्थामा सार्वजनिक खर्च पनि बढ्ने र
राजस्व घट् ने परिस्थितिमा पनि कोभिडपछिको पु नरुत्थानका कार्यक् रमहरू समे त प्रभावकारी बने को
थियो । श्रीलं काको केन्द्रीय बैं क, सीबीएसएलले समे त स्वास्थ्य सं कटको समयभर पर्याप्त मौद्रिक
सन्तु लन कायम गर्न सफल भयो । कोभिडको व्यवस्थापन गरिरहँ दा स्थिर मु दर् ास्फीति, तरलताको समस्या
र लगानी जु टाउने अवसरलाई समर्थन गर्ने अवस्था कायम रह्यो । बन्दाबन्दीको समयमा श्रीलं कामा
सं कटको समाधानका लागि सरकारी निकायहरू र वित्तीय सं स्थाहरूको समन्वय एवं कार्यगत स्पष्टता
मह Œ वपूर्ण रहे को दे खिन्थ्यो । तर, एकाएक गत जु लाईबाट वित्तीय क्षे तर् मा समस्या दे खियो । यो समस्या
विशे षतः ठू लो मात्रामा वै देशिक ऋण साँ वा र व्याजको भु क्तानी गर्नुपर्दा मु दर् ा सञ्चितिमा एकैपटक मार
परे पछि शु रुआत भएको दे खिन्छ ।

बं गलादे श, ने पाल वा श्रीलं काको आर्थिक गतिविधिहरू परोक्ष भारतमा निर्भर रहन्छन् । यी मु लुकको
अर्थतन्त्रमा हुने अपे क्षाकृत सु धारमा भारतको आर्थिक नीतिले प्रभाव पार्ने दे खिन्छ । यो वर्ष भारतले
पूर्वाधारमा व्यापक लगानी गर्ने र राज्यको स्वामित्वमा रहे को व्यवसायहरूलाई तीव्र निजीकरण सहित
प्रोत्साहन दिने कार्य गरे को छ । गत अप्रिलदे खि जु नसम्मको ३ महीनामा भारतको कुल उत्पादनमा २३
दशमलव ९ प्रतिशत वृ दधि ् भएको छ । आर्थिक वृ दधि ् का दृष्टिकोणले यो एक असामान्य अवस्था हो,
जसले अति तीव्रोत्तर वृ दधि ् प्राप्त गर्ने विश्वका अन्य मु लुकहरूको सबै कीर्तिमानलाई पछि पारे को छ ।
यसले भारतको वृ दधि ् दर आगामी दिनमा झन् बढ्ने दे खिन्छ, जसले विश्व वैं क लगायत अन्य
एजे न्सीहरूको प्रक्षे पणलाई अमान्य दे खाउने है सियतमा पु ग्न सक्छ । कोभिड–१९ को दोस्रो लहरको
बन्दाबन्दीपछि भारतमा निजी लगानी र उपभोक्ता खर्चमा आएको वृ दधि ् ले अर्थतन्त्रलाई भी आकारमा
रिकभरी गर्न टे वा दिएको दे खिन्छ । तर, भारत परोक्ष रूपमा शक्तिशाली भइरहने तर अन्य छिमे कीहरूको
आर्थिक अवस्था दयनीय हुनु अस्वाभाविक हो ।

श्रीलं ककाको आर्थिक सं कटमा आन्तरिक कारण ज्यादा हाबी छ । तर बाह्य पक्षको प्रभावलाई नकार्न
सकिँदै न । विश्वव्यापी लगानीको गन्तव्यका रूपमा भारत उदाउँ दा श्रीलं का, ने पाल वा बं गलादे शमा
वै देशिक लगानी कतै खु म्चिरहे को त छै न भन्ने शं का गर्न सकिन्छ । निश्चय नै ते सर् ो मु लुकको लगानीलाई
भारतले दिने प्रोत्साहन वा सु विधाहरू अन्य छिमे की मु लुकले दिन नसक्ने अवस्थामा भोलि श्रीलं काको
परिणति बं गलादे श वा ने पालमा नपर्ला भन्न सकिँदै न । तसर्थ आर्थिक रूपले सं कटको प्रतिरोध र क्षे तर् ीय
अवसरहरूलाई समान रूपले उपयोग गर्ने नीतिमा भारतसहितको दक्षिण एसियाले जोड दिनु आवश्यक छ
। क्षे तर् ीय सं कट र अर्थतन्त्रको पु नरुत्थानका लागि साझा कार्यक् रमहरू कार्यान्वयनका लागि क्षे तर् ीय
सं गठनहरूमार्प m त साझा रणनीति तथा कार्यक् रमहरू आउनु आवश्यक छ ।

श्रीलं काको राजनीतिमा परिवारवाद अत्यधिक मौलाएको छ र त्यो अन्य दक्षिण एशियाका मु लुकभन्दा
उच्च छ । आमाछोरी वा दाजु भाइ राष्ट् रपति, प्रधानमन्त्री वा सभामु खदे खि परिवारभित्रका धै रै जना
सदस्यहरू एकैपटक मु लुकको उच्च ओहदामा पु गे को दे खिन्छ । मु लुकको ने तृत्वको बागडोरमा राजपाक्षे
परिवार सं लग्न हुँदा उनीहरूले अधिक लगानीलाई बन्दरगाहदे खि ठू ला एयरपोर्टहरू निर्माणका लागि
आफ्नो गृ ह जिल्ला हे म्बोनटाटामा स्थानान्तरण गरे का छन् । बन्दरगाहदे खि एयरपोर्टलगायत ठू ला
परियोजना चिनियाँ कम्पनीलाई लिजमा दिइएको छ । एकातिर राज्य स्रोतमा असीमित अधिकार र
नियन्त्रण राजपाक्षे परिवारको कायम रहने र लगानी समे त उचित प्रतिफल दिन नसक्ने क्षे तर् मा सं कुचन
भएकाले अपे क्षित आर्थिक उपलब्धि दे शले पाएको दे खिँदैन । त्यसको अतिरिक्त राजपाक्षे परिवारले
विपक्षीप्रति अति पूर्वाग्रह राखे को पाइन्छ । राज्यशक्ति र स्रोतमा पूर्ववत् रूपमा नियन्त्रण कायम
रहे काले सन् २०१५ मा सिरिसे ना राष्ट् रपति निर्वाचित भएपनि काम गर्न नसक्ने परिस्थिति बन्यो । अन्ततः
उनलाई समे त विभिन्न घोटालामा सं लग्नता भएको भनी पूर्वाग्रह राखियो । श्रीलं कामा राजनीतिक
स्थिरता एक हदसम्म रहे पनि सत्तामा अधिनायकत्व स्थापित भएकाले मु लुकले अपे क्षित रूपमा प्रतिफल
पाउन चु केको दे खिन्छ ।

मौद्रिक नीतिबाट शेयरबजार प्रभावित भएकै हो त ?

मार्जिन प्रकृतिको कर्जामा कडाइ उपयु क्त

ने पाल राष्ट् र बैं कले आर्थिक वर्ष २०७८/७९ का लागि जारी मौद्रिक नीतिमा बैं क तथा वित्तीय
सं स्थाहरूबाट शे यर धितोमा प्रवाह हुने मार्जिन प्रकृतिको कर्जा जोखिम न्यूनीकरण गर्दै साना
लगानीकर्ताको पहुँच अभिवृ दधि ् गर्न एक व्यक्ति वा सं स्थाले एक वित्तीय सं स्थाबाट अधिकतम रू. ४
करोड र समग्र वित्तीय प्रणालीबाट अधिकतम रू. १२ करोडसम्म कर्जा लिन सकिने तथा ऋणीले उक्त
सीमाभन्दा बढी कर्जा उपभोग गरे को भएमा निश्चित समयमा सीमाभित्र ल्याई सक्नु पर्ने व्यवस्था गरे को
थियो ।

बैं क वित्तीय सं स्थाबाट शे यर धितोमा प्रवाह भइरहे को कर्जामा जोखिम न्यूनीकरण गर्दै साना
लगानीकर्ताहरूको पहुँच अभिवृ दधि ् गर्ने उद्दे श्यले यसो गरिएको राष्ट् र बैं कको दाबी छ । एक व्यक्ति वा
सं स्थाले एक वित्तीय सं स्था वा समग्र प्रणालीबाट उपभोग गर्न सकिने कर्जाको अधिकतम सीमा निर्धारण
गरी कर्जाको भु क्तानी अवधि वा आगामी १ वर्षभित्र जु न कम हुन्छ । सोही अवधिभित्र तोकिएको
सीमामा ल्याई सक्नु पर्ने निर्दे शन जारी गरिसकेको छ । उक्त निर्दे शनपछि केही जिज्ञाशाहरू उठान भएका
छन् ।

राजनीतिक दलहरूले अर्थ मन्त्रालय र बैं क जस्ता राष्ट्रिय, अन्तरराष्ट्रिय रूपमा सफल आर्थिक,
मौद्रिक नीतिहरू लागू गरी सरकारलाई रायसु झावसमे त प्रदान गर्ने संस्थाहरू माथि अनावश्यक दबाब
सृजना गर्नु हुद
ँ ैन ।

ने पाल राष्ट् र बैं क ऐन, २०५८ दफा ४४ ‘बैं कलाई ने पालको मौद्रिक नीति निर्माण गर्ने , कार्यान्वयन गर्ने र
गराउने पूर्ण अधिकार हुने छ ।’ दफा ६९ (१) ‘बैं क ने पाल सरकारको बैं कर आर्थिक विषयको सल्लाहाकार
तथा ने पालको वित्तीय एजे न्ट हुने छ ।’ दफा ८० ‘बैं किङ तथा वित्तीय व्यवस्था, मु दर् ा तथा कर्जाको
सम्बन्धमा बैं कले वाणिज्य बैं क तथा वित्तीय सं स्थालाई समय समयमा निर्दे शन दिन सक्ने छ । त्यस्तो
निर्दे शनको पालना गर्नु वाणिज्य बैं क तथा वित्तीय सं स्थाको कर्तव्य हुने छ ।’ भन्ने व्यवस्था रहे को छ ।
बैं कले उल्लिखित कानूनी आधार भित्र रही बैं किङ, वित्तीय क्षे तर् , निक्षे प, कर्जा, ब्याजदर, शोधनान्तर,
विदे शी विनिमय नीति र सरकारको वार्षिक बजे टसँ ग तादात्म्य मिल्ने गरी मौद्रिक नीति जारी गर्छ ।
सरकारले विस्तारकारी बजे ट कार्यान्वयन गरे को अवस्थामा बैं कले सं कुचनकारी मौद्रिक नीति जारी गर्न
सक्छ ।

बैं कले आर्थिक विश्ले षण गरी कर्जा प्रवाह गर्ने सीमा निर्धारणको सु परिवे क्षण र अनु गमन गरिरहे को हुन्छ ।
कर्जा प्रवाहमा जोखिम न्यूनीकरणका उपायहरू अवलम्बन गर्दै सु रक्षित, लगानी गरिएको कर्जाको
वर्गीकरण, ब्याज किस्ता भु क्तानी गर्नुपर्ने अवधिको भाखा नाघे को अवस्थामा कर्जा नोक्सानी व्यवस्था,
त्यसो नगरे मा लाभां श वितरणमा रोक लगाई हर्जाना लगाउन सक्ने गरी निर्दे शन जारी गरिएको छ ।
उपयु क्त नीतिका कारण प्रतिकू ल अवस्थामा पनि बैं क वित्तीय सं स्थाहरूले निरन्तर प्रगति गरिरहे का
एवम् आधु निक उपकरणहरूको प्रयोग गरी बैं किङ कारोवारलाई सहज बनाउँ दै लगिरहे का छन् । कर्जालाई
वर्गीकरण गरी सन्तु लित विकास गर्ने उद्दे श्यले कुल कर्जा रकमको १५ प्रतिशत कृषिमा, १० प्रतिशत
ऊर्जामा, १५ प्रतिशत लघु , घरे लु , साना एवम् मझौला उद्योगका क्षे तर् मा प्रवाह गर्नुपर्ने बाध्यकारी
व्यवस्था गरे को छ । सन्तु लित कर्जा प्रवाहको अतिरिक्त सर्वसाधारणको निक्षे पको दायित्व पनि बैं कमा
रहे को छ ।

राजनीतिक दलहरूले अर्थ मन्त्रालय र बैं क जस्ता राष्ट्रिय, अन्तरराष्ट्रिय रूपमा सफल आर्थिक,
मौद्रिक नीतिहरू लागू गरी सरकारलाई रायसु झावसमे त प्रदान गर्ने सं स्थाहरूमाथि अनावश्यक दबाब
सृ जना गर्नु हुँदैन । आर्थिक नीतिहरू समयानु सार परिवर्तन हुन सक्छ । उल्लिखित सं स्थाहरूले जारी
गरे का नीतिगत व्यवस्थाले जनतालाई से वा प्राप्त गर्न सहज हुनु का अतिरिक्त सं स्थागत सु शासनलाई
व्यवस्थित बनाउने भएकाले सरकारबाट नीतिगत व्यवस्थाको सं रक्षण गर्नु अनिवार्य शर्त रहन्छ ।

कोभिड–१९ महामारीबाट अर्थतन्त्रमा प्रत्यक्ष प्रभाव परी निक्षे प, ब्याजदर क् रमशः घट् दै गयो ।
महामारी र बन्दाबन्दीले रियल इस्टे टको कारोबार र उद्योग व्यापार बन्दको चरणमा परे । तर, शे यरबजारमा
प्रविधिको प्रयोग बढ्दै गएकाले स्वदे श विदे श र घरबाट कारोवार गर्न सकिने अवस्थाको सृ जना हुँदा
सबै तिर लगानी भएको रकम शे यर बजामा केन्द्रित हुन पु ग्यो । बैं कबाट शे यर कर्जासमे त सरल रूपमा
प्रदान हुँदा शे यरबजार बु लिस ट् रेन्डमा कायमै रह्यो ।

सीडीएस एन्ड क्लियरिङ लिमिटे डका अनु सार डिम्याट खाताको सं ख्या ४३ लाख र मे रो शे यर
प्रयोगकर्ताको सं ख्या ३४ लाख भन्दा बढी रहे को दे खिन्छ । ने पाल धितोपत्र बोर्डबाट लागू गरिएको १०
कित्ते नीतिमा निष्कासन गर्ने कित्ता सं ख्या कम एवम् आवे दनकर्ताको सं ख्या वृ दधि ् हुँदा प्राप्त गर्नेको
सं ख्या कम भएकाले उक्त व्यवस्थाको पु नरवलोकन गर्नुपर्ने दे खिएको छ । बोर्डले बु क बिल्डिङ विधिबाट
शे यर जारी गर्ने तयारी गरे को भए पनि शु रू नहुँदा धे रै आम्दानी गरिरहे का सं स्थाले आईपीओ जारी गर्न
सकेका छै नन् । बु क बिल्डिङ लागू गर्दा सक्षम सं स्थाहरूले प्रिमियमा शे यर जारी गर्न सक्छन् ।

लगानीकर्ताले सं स्थाको क्षमता, रिजर्भ मौज्दात र प्रतिशे यर आम्दानीको आधारमा लगानी गर्दा
शे यरबजार निश्चित सीमाभित्र रहन्छ । मर्यादित शे यरबजारमा नवप्रवे शी र साना लगानीकर्ताले
आम्दानी गर्न सक्छन् । प्रतिशे यर आम्दानी रू. १० भएका सं स्थाहरूको बजारमा प्रति शे यर मूल्य रू.
१००० सम्म कायम भएको दे खिन्छ । शे यरबजार वियरिस टे «न्डमा रहँ दा नवप्रवे शी र साना लगानीकर्ताले
नोक्सानी बे होनु पर्ने दे खिएकाले नियमनकारी निकायले समयमा उचित निर्णय लिनु पर्छ । बैं कले शे यर
कर्जामा प्रतिव्यक्ति वा सं स्थाले एक वित्तीय सं स्थाबाट रू.४ करोड मात्र र समग्र वित्तीय प्रणालीबाट
रू. १२ करोड मात्र कर्जा लिन पाइने व्यवस्था लागू गरे कोमा छिटफुट विरोधका आवाजहरू शु रू भएका
छन् । हालसम्म रू. १ करोड दे खि रू. ४ करोडसम्म कर्जा उपभोग गर्ने ऋणीको सं ख्या १ हजार १४३ र रू. ४
दे खि रू. १२ करोडसम्म कर्जा उपभोग गर्नेको सं ख्या ३८० जना मात्र रहे को दे खिन्छ । रू. १ अर्वभन्दा बढी
कर्जा उपभोग गर्ने ऋणी ४ जना मात्र छन् । तर, समग्र वित्तीय प्रणालीबाट शे यर कर्जा उपभोग गर्ने
कुल ऋणीको सं ख्या ८५६४ दे खिन्छन् । यस विवरणबाट रू. १२ करोडभन्दा कम कर्जा उपभोग गर्ने ऋणीको
सं ख्या ८ हजार ३५३ रहे को दे खिन्छ । बैं क वित्तीय सं स्थाबाहे क अन्य समूहमा शे यर जारी गरिएका
सं स्थाहरूको शे यर सं ख्या कम भएकाले ठू ला कर्जा लिएकाले शे यर कर्नरिङ गर्ने सम्भावना रहन्छ । रू. १२
करोड माथि कर्जा उपभोग गर्ने ऋणीको सं ख्या १३१ मात्र रहे काले शे यर मूल्य तलमाथि हुँदा कमाउन सक्ने
क्षमता तीनै ठू ला ऋणीहरूमा दे खिन्छ । बैं कले लागू गरे को रू.४ र रू. १२ करोडको शे यर कर्जा सीमाले
साना र मध्यम तहका लगानीकर्तालाई असर गर्न सक्ने दे खिँदैन ।

शे यर धितोबाट लिएको कर्जा शे यर कारोबारबाहे क अन्य क्षे तर् हरूमा लगानी गर्नुपर्ने बाध्यात्मक व्यवस्था
राख्नु उपयु क्त दे खिन्छ । शे यर कारोबारमा लगानी गर्ने रकम बोर्डबाट अनु मतिप्राप्त शे यर ब्रोकर
कम्पनीहरूले निश्चित रकमसम्मको कर्जा प्रवाह गर्ने व्यवस्था लागू गर्दा शे यर कारोबारमा लगानी हुने
रकम र अन्य क्षे तर् हरूमा लगानी हुने रकमको नियमन र सु परिवे क्षण गर्न नियमनकारी निकायहरूलाई
सहज हुनसक्ने दे खिन्छ ।

कुनै पनि यथार्थपरक नीतिगत निर्णयको विरोधलाई स्वाभाविक रूपमा लिन सकिन्छ । सहज रूपमा
प्राप्त भएको सु विधाबाट आर्थिक लाभ प्राप्त गर्नसक्ने अवस्थामा अवरोध सृ जना हुँदा विरोध
स्वाभाविक नै हो । आर्थिक क्रियाकलापलाई सघाउ पु र्‍याउने योजनाहरूको कार्यान्वयन गर्दा दे शलाई
फाइदा पु ग्न सक्ने दे खिएकाले शे यरमा लगानी गर्ने कर्जा शे यर ब्रोकर कम्पनीबाट निश्चित परिधिहरूको
अधीनमा रही तोकिएको सीमासम्म प्रवाह गर्ने व्यवस्था कार्यान्वयन गर्नु÷गराउनु समय सान्दर्भिक हुने
दे खिन्छ ।

क्यापिटल गु ड्स आयातको महत्त्व

दीर्घकालमा आयात कम गर्ने माध्यम

औद्योगिक गतिविधिहरूलाई गति प्रदान गर्ने मूलत Œ वका रूपमा कच्चापदार्थ झैं क्यापिटल गु ड्सको
पनि समान महत्त्व रहे को हुन्छ । स्वदे शमा यस्ता प्रकृतिका वस्तु हरूको उत्पादन नभई रहे को सन्दर्भमा
् गर्न सहायक हुने क्यापिटल गु ड्सको आयातले मु लुकको अथर्तन्त्र
उत्पादन र उत्पादकत्व वृ दधि
सकारात्मक दिशातिर गइरहे को सं केत गर्छ । त्यसै ले दे शको समग्र आयात व्यापारको विश्ले षण गर्दा सो
आयातमा क्यापिटल गु ड्सको अं शलाई मिहीन रूपमा विश्ले षण गरिनु पर्छ ।

ने पालको सन्दर्भमा हे र्दा मु लुकको गत आर्थिक वर्ष २०७७÷७८को कुल आयातमा क्यापिटल गु ड्सको अं श
करीब १४ दशमलव ९४ प्रतिशत ( रू. २३० अर्ब ) रहे को दे खिन्छ । यस आयातमा औद्योगिक मे शिनरी,
इले क्ट्रिक मे शिनरी तथा वै ज्ञानिक अनु सन्धानका उपकरण तथा चिकित्सा सामग्रीको अं श क् रमशः ४७
प्रतिशत, ३७ प्रतिशत र ११ प्रतिशत रहे को छ ।

क्यापिटल गु ड्सको आयु वृदधि ् तथा उत्पादन क्षमता कायम गर्न स्वदे शमा प्राविधिकहरूलाई तालीम
प्रदान गर्ने , नियमित र आवधिक मर्मत सम्वन्धी मापदण्ड तर्जुमा र अनु गमन, नियमित, स्थिर र पर्याप्त
ऊर्जा आपूर्ति, गु णस्तरीय ऊर्जाको प्रयोग तथा क्यापिटल गु ड्सको दक्षतायु क्त सञ्चालनमा विशे ष ध्यान
दिनु पर्छ ।

मे शिनरीको कुल आयात रू. १२३ अर्ब ६३ करोड रहे कोमा रू. १०९ अर्ब ३३ करोडका मे शिनरीहरू क्यापिटल
गु ड्सको प्रयोजनमा आयात भएका छन् । ने पालको कुल मे शिनरी आयातमा क्यापिटल गु ड्सको
प्रयोजनमा आयात भएका मे शिनरीको अं श यस्तो मे शिनरीको कुल आयातको करीब ८८ दशमलव ४४
प्रतिशत रहे को छ । यस्तै ने पालले आयात गर्ने इले क्ट्रिक तथा इले क्ट् रोनिक सामग्रीको कुल आयात
१०७ अर्ब १० करोड रहे कोमा क्यापिटल गु ड्सको आयात रू. ८५ अर्ब ५४ करोड रहे को छ । यसरी
इले क्ट्रिक तथा इले क्ट् रोनिक सामग्रीको कुल आयातमध्ये क्यापिटल गु ड्सको अं श करीब ७९ दशमलव
८७ प्रतिशत रहे को छ । क्यापिटल गुु ड्सको आयातमा ते सर् ो ठू लो अं श रहे को अनु सन्धान तथा चिकित्सा
सामग्रीको कुल आायत रू. २८ दशमलव ७८ अर्ब रहे को मा वर्गमा पर्ने क्यापिटल गु ड्स प्रयोजनको
आयात रू. २५ अर्ब ८० करोड रहे को छ । यसरी ने पालमा आयात हुने अनु सन्धान र चिकित्सा सामग्रीको
कुल आयातमा क्यापिटल गु ड्सको प्रयोजनका वस्तु को अं श करीब ८९ दशमलव ६५ प्रतिशत रहे को छ ।

क्यापिटल गुु ड्सको आयातमा पाँचौं ठू लो अं श रहे को हाते औजारको कुल आयात रू. ४ अर्ब ४७ करोड
रहे कोमा यस वर्गमा पर्ने क्यापिटल गु ड्स प्रयोजनको आयात रू. २ अर्ब २९ करोड रहे को छ । यसरी
ने पालमा आयात हुने हाते औजारको कुल आयातमा क्यापिटल गु ड्सको प्रयोजनका वस्तु को अं श करीब
५१ दशमलव २६ प्रतिशत रहे को छ ।

क्यापिटल गुु ड्सको आयातमा छै टाैं ठू लो अं श रहे को फर्निचरको कुल आयात रू. ७ अर्ब ३० करोड रहे को छ
। व्यावसायिक प्रयोजनका फर्निचरको क्यापिटल गु ड्स प्रयोजनको आयात रू. १ अर्ब ९७ करोड रहे को छ
। यसरी ने पालमा आयात हुने हाते औजारको कुल आयातमा क्यापिटल गु ड्सको प्रयोजनका वस्तु को अं श
करीब २७ दशमलव शून्य २ प्रतिशत रहे को छ ।

पूँ जी निर्माणमा सहायक हुने धातु का रिजर्वायर, हाते औजार, व्यावसायिक प्रयोजनका फर्निचर (
अस्पतालका कुर्सी, बे ड, यातायातका साधनका सिट बे ल्ट, ट्याक्टर, कन्भे यर बे ल्टलगायत वस्तु हरूको
आयात पनि उल्ले ख्य मात्रामा हुने गरे कोे छ । यी वस्तु हरूको आयात कुल क्यापिटल गड्सको आयातमा
करीब ९ प्रतिशत अं श रहे को छ । ने पालमा निर्माण नहुने यस्ता उच्च प्रविधियु क्त क्यापिटल गु ड्स
ने पालका उद्योगतन्त्रका लागि अपरिहार्य आवश्यकता जस्तै रहे का छन् । तसर्थ यस्तो आयातलाई
व्यापार सन्तु लनका दृष्टिबाट आँ कडाका रूपमा मात्र हे रिनु हुँदैन । आयातलाई पनि गु ण र दोषका
आधारमा विश्ले षण गरी एउटा निचोडमा पु ग्न आवश्यक दे खिन्छ ।

उपर्युक्त पक्षहरूलाई दृष्टिगत गर्दै सर्वप्रथम क्यापिटल गु ड्सको आयात व्यवस्थापनमा विशे ष ध्यान दिनु
आवश्यक छ । यसका लागि गु णस्तरीय, उत्पादन क्षमता अब्बल भएका, मर्मत सम्भारमा कम खर्च लाग्ने ,
कार्य आयु बढी हुने , सहज आपूर्ति हुने , नियमित प्राविधिक परामर्श मिल्ने तथा सञ्चालनमा स्वदे शी
प्राविधिकलाई तालीमसहितको सु विधा दिने विषयतर्फ सरकार र निजीक्षे तर् दुवैले सं युक्त पहल लिनु
आवश्यक छ । यसले मे शिनको आयु र उत्पादन क्षमतालाई कायम गर्न विशे ष योगदान दिन्छ ।
यस्तै गरी क्यापिटल गु ड्सको आयु वृ दधि् तथा उत्पादन क्षमता कायम गर्न स्वदे शमा प्राविधिकहरूलाई
तालीम प्रदान गर्ने, नियमित र आवधिक मर्मतसम्बन्धी मापदण्ड तर्जुमा र अनु गमन, नियमित, स्थिर र
पर्याप्त ऊर्जा आपूर्ति, गु णस्तरीय ऊर्जाको प्रयोग तथा क्यापिटल गु ड्सको दक्षतायु क्त सञ्चालनमा
विशे ष ध्यान दिनु पर्छ । मे शिनरीलगायत क्यापिटल गु ड्सको सु रक्षा तथा सरसफाइमा पनि त्यत्तिकै ध्यान
दिन जरुरी हुन्छ ।

उपर्युक्त क्रियाकलापका कारण गु णस्तरीय क्यापिटल गु ड्सहरू तु लनात्मक रूपमा कम मूल्यमा उपलवध
हुने , क्यापिटल गु ड्सहरूको आयु वृ दधि ् हुने र उत्पादन क्षमतामा पनि ह्रास नआउने हुँदा यसले
कालान्तरमा क्यापिटल गु ड्सको अनावश्यक आयातलाई न्यून गर्न मद्दत गर्दछ । अनावश्यक र महँ गो
आयात कम हुँदा यसले उत्पादनको लागत न्यूनीकरण गर्न पनि मद्दत गर्छ, जसले ने पाली उत्पादनहरू बाह्य
उत्पादनसँ ग थप प्रतिस्पर्धी हुन जाने दे खिन्छ । क्यापिटल गु ड्सको दक्षतायु क्त सञ्चालन र
् मत्तापूर्ण खरीदले बचत हुने रकम पनि आपै m मा आयात प्रतिस्थापन हो ।
बु दधि

क्यापिटल गु ड्सको आयात व्यवस्थापन सँ गसँ गै यस क्षे तर् मा आयात प्रतिस्थापनको नीति पनि
समानान्तर रूपमा लिनु आवश्यक दे खिन्छ । यसका लागि निजीक्षे तर् सँ गको परामर्शमा कस्ता कस्ता
खालका क्यापिटल गु ड्सहरूको स्वदे शमै उत्पादन सम्भव छ भन्ने विषयमा यस्ता वस्तु हरूको सूची तयार
गर्नुपर्छ । व्यावहारिक रूपले सम्भव हुने यस्ता क्यापिटल गु ड्सको स्वदे शमै उत्पादन गरी विदे शी
उत्पादनसँ ग प्रतिस्पर्धी बनाउन आवश्यक पर्ने अनु दान, प्रोत्साहन, सहुलियत, उत्प्रेरणा र छट ू का
ृ
विशे ष व्यवस्थाहरू हुन पनि जरुरी छ । यस्तो व्यवस्था गर्ने हो भने कषि औजार, हाते औजार तथा
व्यावसायिक प्रयोजनका फर्निचरका क्षे तर् मा आत्मनिर्भर बन्न सक्ने सम्भावना उच्च दे खिएको छ ।
क्यापिटल गु ड्सको आधार बलियो गर्न स्वदे शमा अनु सन्धान र विकासको वातावरण पनि सोहीअनु रूप
सृ जना हुनु आवश्यक छ । विशे ष गरी अनु सन्धान केन्द्र तथा साधनस्रोत सम्पन्न प्रयोगशाला स्थापना
र सञ्चालनमा सरकार र शै क्षिक सं स्था र निजीक्षे तर् को सं युक्त पहलमा विशे ष लगानी हुनु आवश्यक छ ।

यसरी समग्रमा बु दधि ् मत्तायु क्त आयात, दक्षतायु क्त सञ्चालन, स्वदे शमा क्यापिटल गु ड्सको उत्पादनको
शु रुआत तथा अनु सन्धान र विकास सं स्कृति विकासका माध्यमबाट मु लुकको उद्योगतन्त्रको गतिवर्धन
गर्ने क्यापिटल गु ड्सको व्यवस्थापन हुन जरुरी दे खिन्छ ।

बैं किङ प्रविधिमा फड्को

वित्तीय अपराध रोक्ने चुनौती

कोभिड महामारीको मात्र कारणले होइन, विकसित प्रविधि तथा सु परिवे क्षकीय तथा नियामकीय
प्रभावकारितासमे तका कारण बैं किङ क्षे तर् को कार्यप्रणालीसँ गै वित्तीय अपराधमा समे त क् रमशः
दिनानु दिन नवप्रवृ त्तिहरू विकसित हुँदै आएको परिप्रेक्ष्यमा तिनै मध्ये का केही प्रमु ख उदीयमान भावी
प्रवृ त्तिका बारे मा यो ले खमा सं क्षेपमा चर्चा गर्न खोजिएको छ ।

प्राथमिकतामा क्षमता ्
अभिवृ दधि
अमे रिकी सरकारले करीब ६ महीना अगाडि सम्पत्ति शु द्धीकरणसम्बन्धी नयाँ कानून ‘एएमएलए’ लागू गरे र
बैं क तथा वित्तीय सं स्थाहरूलाई नियामक निकायहरूको सु परिवे क्षकीय क्षमतामा अभिवृ दधि् को अपे क्षा
गरे को छ । अर्कोतिर बैं क तथा वित्तीय सं स्थाहरू स्वयं लाई पनि वित्तीय अपराधीहरूले अवलम्बन गर्न
सक्ने अपराध–उपायसमे तका आधारमा आफू लाई सक्षम बनाउन आवश्यक पर्ने प्रविधि आफैले पहिचान
गरी लागू गर्ने कर्तव्य पनि तोकेको छ ।
ने पालजस्ता गरीब दे शहरूमा कोभिडका लागि राहतदे खि लिएर स्वास्थ्य उपकरणसमे तको सहयोगको
बहानामा वित्तीय अपराधीहरूले अन्य अवै ध आर्जन चोख्याउनको लागि यही महामारीकै सहारा
लिइरहेको सार्वजनिक भएको छ ।

अर्को शब्दमा भन्नु पर्दा अमे रिकाको ‘यूएसएप्याट्रिएट एक्ट’अन्तर्गत अमे रिकी बैं कहरूमा खाता
सञ्चालन गरिरहे का विश्वभरिका बैं कहरूका लागि गरिएका प्रबन्धहरूलाई यो नयाँ ऐनले थप बलियो
बनाएको छ । हालै का दिनमा बैं किङ तथा वित्तीय अपराधका क्षे तर् मा विकास भएको नवप्रवृ त्तिको कुरा
गर्दा अमे रिकाले प्रबन्ध गरे को वित्तीय अपराधसम्बन्धी यो नवीन कानूनी व्यवस्थालाई उल्ले ख नगरी
त्यसले पूर्णता पाउन सक्दै न ।

ने पालको सन्दर्भ उल्ले ख गर्दा पनि वित्तीय जानकारी एकाइले विभिन्न प्रकारका व्यक्ति तथा
निकायमार्प m त हुन सक्ने वित्तीय अपराधका परिदृश्यहरूलाई समे टेर बैं क तथा वित्तीय सं स्थालगायत
सूचक सं स्थाहरूका लागि मद्दत पु ग्ने किसिमले शं कास्पद गतिविधि तथा कारोबार पहिचान गर्नेसम्बन्धी
दिग्दर्शन सार्वजनिक गरे को छ । यसले पनि आगामी दिनमा वित्तीय अपराध पहिचान गरी समयमा नै
कानूनी उपचारको प्रक्रिया प्रारम्भ गर्न सक्ने गरी प्रभावकारी प्रणालीको अपे क्षालाई नै उजागर गरे को
छ।

कोभिड–जनित अपराध प्रवृ त्ति

अहिले कोभिडले आक् रान्त विश्वले यससँ ग जु ध्नका लागि विश्वव्यापी रूपमा असं ख्य मात्रामा वित्तीय
स्रोत तथा साधनको परिचालन गरिएको छ र त्यसले अपराधीहरूलाई समे त वित्तीय अपराधका लागि
थप मौका प्रदान गरे को छ । ने पालजस्ता गरीब दे शहरूमा कोभिडका लागि राहतदे खि लिएर स्वास्थ्य
उपकरणसमे तको सहयोगको बहानामा वित्तीय अपराधीहरूले अन्य अवै ध आर्जन चोख्याउनको लागि यही
महामारीकै सहारा लिइरहे को कुरा ‘एफएटीएफ’ तथा अन्य विभिन्न अन्तरराष्ट्रिय निकायहरूले
सार्वजनिक गरे का छन् । त्यसै गरी कोभिडको भ्याक्सिन तथा औषधि प्राप्त गर्न सहयोग गर्नेजस्ता
भूm टो आश्वासन दिएर सोझासाझा व्यक्तिहरूको बैं क खाता नम्बर माग्ने र उनीहरूलाई ‘ठगी’ गर्ने
प्रवृ त्तिले पनि पखे टा फिजाइरहे को छ ।

लागू औषधसँग जोडिएको वित्तीय अपराध

लागू औषधीसम्बन्धी कारोबारले वित्तीय अपराधको उल्ले ख्य अं श समे ट्ने हुनाले बढ्दो क् रममा रहे को यो
प्रवृ त्तिले पनि विश्वलाई थप चिन्तित बनाएको छ । लागू औषध तथा अपराधसम्बन्धी सं युक्त
राष्ट् रसं घीय कार्यालय (यूएनओडीसी) ले गतवर्षको जु न महीनामा सार्वजनिक गरे को एक
प्रतिवे दनअनु सार गतवर्ष मात्र विश्वभर करीब ३० करोड व्यक्तिहरूले लागू पदार्थ से वन गरे का थिए र
त्यो सं ख्या अघिल्लो दशकको तु लनामा ३० प्रतिशतले बढे को जनाइएको छ । महामारीको कठिन
समयबाट मानसिक तथा भावनात्मक रूपमा त्राण पाउने बहानामा यस्तो लागू पदार्थको से वनले प्रश्रय
पाएको उक्त सं स्थाको निष्कर्ष रहे को छ । ठीक यस्तै अमे रिकी एक सरकारी निकायले निकाले को
प्रतिवे दनअनु सार अमे रिकामा मात्र गतवर्ष लागू पदार्थको अधिक मात्रा से वनले ८१ हजार व्यक्तिहरूको
मृ त्यु भएको थियो । यो तथ्यले मे क्सिको तथा कोलम्बियाजस्ता दे शहरूमार्फ त लागू पदार्थ सम्बन्धमा हुने
कारोबार अमे रिकाका लागि समे त वित्तीय अपराध नियन्त्रण गर्ने दिशामा थप चु नौतीपूर्ण बन्दै गएको
दे खाएको छ ।

प्रच्छन्न मुद ्रा (क्रिप्टो करे न्सी) तथा डिजिटल कारोबारजन्य अपराध
प्रच्छन्न मु दर् ासम्बन्धी ठगीले समे त अहिले वित्तीय अपराधको क्षे तर् मा उल्ले ख्य अं श ओगट् न थाले को
छ र अझ यो प्रवृ त्ति दिनदिने बढिरहे को छ । प्रच्छन्न मु दर् ाबाट हुने ‘अस्वाभाविक’ नाफालाई दे खाएर
वित्तीय अपराधीहरूले पोन्जी स्किम सञ्चालन गरे र विश्वका धे रै व्यक्तिहरूलाई ठगी गरिसकेका कुरा
हालै चीनमा सार्वजनिक भएको ‘प्लसटोकन’ काण्डले उजागर गरिसकेको छ । गत हप्ता मात्र
ह्याकरहरूको एउटा समूहले विभिन्न व्यक्तिहरूले सु रक्षित तरीकाले भण्डारण गरे र राखे को ६० करोड
अमे रिकी डलर बराबरको प्रच्छन्न मु दर् ा ह्याक गरे र चोरे को तथ्य पनि सार्वजनिक भएको छ । यसबाट पनि
प्रच्छन्न मु दर् ालाई ठगीको माध्यम बनाउने प्रवृ त्ति दिनप्रतिदिन बढ्दै गएको स्पष्टै दे खिन्छ ।

ठीक त्यसै गरी कोभिडपछि डिजिटल भु क्तानीको प्रवृ त्ति पनि तीव्रतर रूपमा विस्तार भइरहे को छ ।
कतिपय दे शमा त अघिल्लो वर्षको तु लनामा तीन गु नासम्म बढी मात्रामा यस्ता विद्यु तीय भु क्तानीको दर
बढे को बताइन्छ । ने पालकै सन्दर्भमा कुरा गर्दा पनि अहिले पानपसलदे खि लिएर खु दर् ा तरकारी पसल
समे तले ‘क्यूआर कोड’ जस्ता भु क्तानीका विद्यु तीय माध्यमलाई सहजै आत्मसात् गरिसकेको छ । त्यसका
अलावा अन्य विभिन्न विद्यु तीय भु क्तानीका माध्यमहरू पनि अहिले ने पालमा आमरूपमा प्रचलनमा
आइसकेका छन् ।

विद्यु तीय भु क्तानी पद्धतिमा भएको विकासले ने पालमा मात्र नभई विश्वभर नै वित्तीय अपराध कर्मलाई
थप प्रोत्साहन गरे को छ । फलस्वरूप धे रै मानिस सोसिअल इञ्जिनीरिङ, फिसिङजस्ता विद्यु तीय
सन्दे शहरूमार्फ त हुने वित्तीय अपराधको ‘शिकार’ हुने क् रम पनि बढ्दो दरमा रहे को छ । ने पालमा समे त
हालै का दिनमा विदे शी नम्बरबाट फोन गरी चिट् ठा परे को झट ू ो सन्दे श प्रवाह गरे र बैं क खाता नम्बर माग्ने
तथा ईसे वा, खल्तीजस्ता भु क्तानीका माध्यममार्प m त रकम माग गर्न थालिएको समाचार सार्वजनिक हुन
थाले का छन् । यसबाट भु क्तानीका लागि विद्यु तीय माध्यमको प्रयोग र सोही कारण ठगी पनि बढ्दै जाने
प्रवृ त्तिप्रति पनि सम्बद्ध सबै पक्ष सचे त हुनै पर्ने दे खिन्छ ।

घरै बाट काम

महामारीले गर्दा बाध्यात्मक रूपमा फस्टाएको अर्को प्रवृ त्ति भने को घरै बाट काम गर्ने प्रवृ त्ति पनि हो ।
ने पालमै समे त गतवर्ष बन्दाबन्दीको बे लाबाट शु रू भएको ‘घरै बाट काम’ गर्ने प्रथालाई अझै पनि कतिपय
सं स्थाले निरन्तरता दिइरहे का छन् । भविष्यमा कोभिडको नियन्त्रणमा प्राप्त हुन सक्ने सफलताप्रति
अन्योल नै रहे को कारणले मात्र होइन, सं स्था तथा कर्मचारी दुवैको दृष्टिमा अतिरिक्त उत्पादनशीलसमे त
दे खिएको सन्दर्भमा आगामी दिनहरूमा समे त यसले कुनै न कुनै रूपमा निरन्तरता पाउने नै दे खिन्छ ।
यसबाट वित्तीय अपराधीहरूले थप मौका छोप्न पाउने र त्यसले बैं किङ क्षे तर् का लागि भने थप
जोखिमयु क्त बनाउने दे खिन्छ ।

घरै बाट काम गर्ने बैं किङ क्षे तर् का कर्मचारीहरूको विद्यु तीय उपकरणहरू कार्यालयमा जस्तो सु रक्षित नहुने
भएकाले तिनमाथि पहुँच पाउन अपराधीहरूलाई धे रै सहज हुने दे खिन्छ । असु रक्षित इन्टरने ट तथा
अपर्याप्त फाइरवाल जस्ता प्राविधिक कमजोरीको समे तको अनु चित फाइदा उठाएर ह्याकरहरूले बैं किङ
प्रणालीप्रति नै आक् रमण गर्न सक्ने जोखिम आगामी दिनमा झन् बढ्दै जाने दे खिन्छ । घरै बाट काम
गरे को कारणले मात्र भएको वित्तीय अपराध तथा ठगीका बारे मा ठोस अध्ययन भएको नदे खिए पनि
त्यसले ठगीको प्रवृ त्तिलाई भने अझ सशक्त रूपमा निरन्तरता दिने अनु मान गर्न सकिन्छ ।

कुशल मानव–संसाधनको अपरिहार्यता

परम्परागत बैं किङ प्रक्रिया तथा पद्धतिप्रति दक्षता प्राप्त गरे र मात्र आधु निक बैं किङ जनशक्तिका
लागि अब पर्याप्त नहुन सक्छ । प्रविधिमा आएको विकास मात्र होइन, नियन्त्रण तथा नियमनको
क्षे तर् मा आएको परिवर्तन, प्रभावकारिता तथा प्रविधिसमे तका कारण अपराधीहरूको पनि सोहीअनु रूप
सशक्त हुँदै गएका छन् ।

यसरी विकसित हुँदै गएको यो प्रवृ त्तिले अपराधीहरूका लागि जति चु नौती थपे को छ त्योभन्दा बढी
चु नौती बैं किङ जनशक्तिका लागि खडा गरे को छ । अन्तरराष्ट्रिय व्यापार तथा सीमा वारपार हुने
कारोबारहरूमा विकसित हुँदै गएको जटिलताले साँ च्चै नै बैं किङ क्षे तर् लाई त्यो जटिलतासँ गै हाते मालो
गरी नियमन तथा नियन्त्रण कार्यक् रमहरूलाई प्रभावकारी बनाउनु दुरुहजस्तै भएको छ । आगामी
दिनहरूमा यस्तो दुरुह उपायहरूको अवलम्बन व्यापक मात्रामा हुने भएकाले पनि त्यसले बैं किङ क्षे तर् मा
विद्यमान जनशक्तिको ‘अतिरिक्त दक्षता’ को अपरिहार्यतातर्फ इं गित गरे को छ ।
वित्तीय अपराधका लागि प्राकृतिक स्रोतसाधन, अन्तरराष्ट्रिय कारोबार, परामर्श तथा से वा व्यवसाय,
कृषि, पशु पालनदे खि लिएर यावत् परम्परागत प्रविधि तथा पद्धतिहरू समे त दुरुपयोग हुन थाले को
सन्दर्भमा आगामी दिनहरूमा ती सबै को उचित पहिचान, अनु गमन एवं नियन्त्रण गर्नु कम चु नौतीपूर्ण
पक्कै हुने छै न ।

सशक्त नियमन प्रणाली

अमे रिकाको वित्तीय अपराध हे र्ने निकाय ‘फिनसे न’ले करीब १ महीनाअघि मात्र पहिलोपल्ट आफ्नो
सम्पत्ति शु द्धीकरण नियन्त्रण कार्यक् रमअन्तर्गत भ्रष्टाचार, घूस, ठगी, साइबर अपराध, आतं कवादजस्ता
अपराधहरू नियन्त्रण गर्ने गरी प्राथमिकताका सूची सार्वजनिक गरे र नियमन प्रणालीलाई उल्ले ख्य
रूपमा परिमार्जन गरी थप सशक्त बनाउने सन्दे श दिइसकेको छ ।

अमे रिकी फिनसे न मात्र होइन, यूरोपे ली सन्दर्भमा समे त गत महीना मात्र यूरोपे ली आयोगले सम्पत्ति
शु द्धीकरण तथा आतं कवादमाथि हुने वित्तीय लगानी सम्बन्धमा नयाँ कार्यक् रमहरू सार्वजनिक गर्दै
अधिकार सम्पन्न ‘एएमएल सीएफटी प्राधिकरण’ स्थापना गर्ने घोषणा गरे को छ । अहिले सम्म यूरोपे ली
बैं किङ अथोरिटीले हे रिरहे को विषयलाई अब छुट् टै प्राधिकारयु क्त शक्तिशाली निकायमार्फ त हे र्ने जु न
कार्यक् रम घोषणा भएको छ, त्यसले आगामी दिनहरूमा विश्वस्तरमा नै वित्तीय अपराध
नियन्त्रणसम्बन्धी कार्यक् रमहरू कति प्राथमिकताका साथ सञ्चालन हुने रहे छन् भने र अनु मान लगाउन
सकिन्छ । किनभने अमे रिकाको फिन्से न तथा यूरोपे ली सं घले लागू गर्ने हरे क वित्तीय अपराध
नियन्त्रणसम्बन्धी कार्यक् रमहरूको प्रभाव विश्वव्यापी हुने कुरामा कुनै सन्दे ह छै न ।

आधु निक भु क्तानी प्रणालीका उपकरण

प्रणाली सञ्चालन र कानूनी व्यवस्था

आधु निक भु क्तानीका उपकरणहरूको प्रयोग गरी वित्तीय कारोबारहरू मौद्रिक मूल्यमा ट् रान्सफर गर्न
सकिने कार्यलाई भु क्तानी प्रणाली भनिन्छ । वित्तीय कारोबारहरू सञ्चालन गर्न, से वाप्रदायक सं स्था,
उपकरण, जनशक्ति, ऐन, नियम, निर्देशिका, सं स्थागत सु शासन, कार्यविधि, तोकिएका मापदण्ड र
प्रविधिको सहयोगबाट सम्भव हुन्छ । आधु निक उपकरणहरूको प्रयोगबाट बैं किङ प्रणाली सहज हुनु का
अतिरिक्त गै रबैं किङ सं स्थाहरूबाट तोकिएको सीमाभित्र रही प्रदान गरिएका से वाहरूबाट सानो मूल्यका
भु क्तानी, ट् रान्सफर र प्राप्तिका लागि सं स्थामा उपस्थित नभई सम्पादन गर्न सकिने सु विधा प्राप्त
भएका छन् ।

विद्यु तीय भु क्तानीसम्बन्धी कारोबार नियन्त्रण बाहिर हुनसक्ने र उपकरणबाट हुने कारोबारमा प्रणाली
भित्र कब्जा जमाउन सक्ने व्यक्तिहरूबाट प्रणालीमा रहेको रकम हिनामिना गर्ने प्रबल सम्भावना रहन
सक्छ ।

भु क्तानी प्रणालीमार्फ त गरिने कारोबारको प्रमु ख भूमिका बै क वित्तीय सं स्थाहरूमा रहे को हुन्छ ।
बैं कहरूले सञ्चालन गरिरहे का प्रणालीमा आधु निक उपकरणहरूलाई इन्टरफेशको सहायताले कारोबार
गर्न सकिन्छ । भु क्तानी प्रणालीमार्फ त शे यरबजार, डिबे न्चर, मु दर् ा, फ्यु चर मार्के ट्र् स, वस्तु तथा अप्शन
बजारलाई इन्टीग्रेशन गरी से वा प्रवाह गर्न सकिन्छ । पस टर्मिनल वा अन्य उपकरणको प्रत्यक्ष लिं क
मर्चे न्ट र ग्राहकसँ ग स्थापित हुन्छ । सोही माध्यमबाट दुर्गम वा ग्रामीण क्षे तर् सम्म से वा प्रवाह गर्न
कठिनाइ हुँदैन ।

गै रबैं किङ सं स्थाले सञ्चालन गर्ने कारोबार सानो मूल्य, ग्रामीण तहसम्मका उपभोक्ताहरूको पँ हुचमा
विस्तार हुनु पर्छ । बैं क वित्तीय सं स्थाहरूको पूँजी, कारोबार, लगानीको क्षे तर् र व्यावसायिक
उत्पादनशीलताको आधारमा ग्रामीण, दुर्गम भे कसम्म से वा दिन कठिन दे खिन्छ । बैं किङ पँ हुच विस्तार
नभएको दुर्गम स्थानसम्मका जनतालाई आधु निक भु क्तानीका उपकरणहरूमार्फ त कारोबार गर्न सहज
गराउने उद्दे श्यले भु क्तानी प्रणाली सञ्चालक र भु क्तानी से वाप्रदायक सं स्थाहरूको स्थापना र सञ्चालन
गर्न गै रबैं किङ क्षे तर् लाई अनु मति प्रदान गर्ने नीतिगत व्यवस्था केन्द्रीय बैं कले खु ला गरे को थियो ।
२०७८ असारसम्म भु क्तानी प्रणाली सञ्चालक १० र भु क्तानी से वाप्रदायक २८ गरी ३८ सं स्थाले
अनु मतिपत्र प्राप्त गरी केही सं स्थाले कारोबार गरिरहे का तथा केही कारोबार गर्ने तयारीमा रहे का छन् ।

विद्यु तीय माध्यमबाट कारोबार गर्दा ग्राहक से वाप्रदायकको कार्यालयमा उपस्थित भएर गरिने कारोबार
होइन । सं स्थाले उपलब्ध गराएको एप्लिकेशनमार्फ त रजिस्टर गरी यु जरने म, पासवर्ड र कारोबार पिनबाट
कारोबार गर्न सकिन्छ । ग्राहकले कारोबार शु रू गरी सम्पन्न नहुँदै बीचै मा प्राविधिक व्यवधान आउन
सक्छ । सम्पन्न नभएको अवस्थामा प्रणालीबाट कारोबार उठान गरिएको ग्राहकको खातामा रकम फिर्ता
हुने प्रणालीगत सं रचना तयार गर्नुपर्छ । से वाप्रदायकले सोहीबमोजिमको एप्लिकेशन प्रयोग नगरे को
अवस्थामा ग्राहक आर्थिक रूपमा मर्कामा पर्नसक्ने तथा हिसाब मिलान हुन नसकेको रकममा वृ दधि ् हुँदै
जान्छ । से वाप्रदायक सं स्थाहरूले सर्टिफाइड एप्लिे केशन र उपकरणहरूको प्रयोग गर्नुपर्छ । तथ्यांक
सु रक्षा, मौज्दात क्षमता, सर्टिफाइड उपकरण, दक्ष जनशक्ति र २४सै घण्टा निगरानीको अनिवार्य व्यवस्था
गर्नुपर्छ । से वाप्रदायक सं स्थाले नियमनकारी निकायले जारी गरे का निर्दे शनहरूको शतप्रतिशत
कार्यान्वयन, सं स्थागत सु शासन, ग्राहकहित सं रक्षण, तथ्यांक सु रक्षा, विनियम र मार्गदर्शनको तर्जुमा गरी
कार्यान्वयन गर्नुपर्छ । उल्लिखित विषयहरू कार्यान्वयन नगरे को अवस्थामा भु क्तानी तथा फछर् ् योट ऐन,
२०७५ र भु क्तानी तथा फर्छ्योट विनियमावली, २०७७ बमोजिम कानूनी कारबाही हुन सक्छ ।

विद्यु तीय माध्यमबाट गरिने कारोबार वा भु क्तानी उपकरणहरू सञ्चालन गर्न बैं कबाट अनु मति लिनु पर्छ ।
कारोबार सञ्चालन गर्न ग्राहकले सं स्थाले सञ्चालन गरे को उपकरणमा जम्मा गरिएको रकमलाई
विद्यु तीय मु दर् ा भनिन्छ । सं स्थाले बैं कबाट अनु मति नलिई सञ्चालन गरे को उपकरणमार्फ त सर्भरमा
ग्राहकको रकम जम्मा गर्नुलाई अवै धानिक मानिन्छ । भु क्तानी से वाप्रदायकको कार्य गर्न कम्पनी
स्थापना गर्नुपर्ने त्यसका लागि तोकिएका कागजातहरूसहित आशयपत्र प्राप्त गर्न बैं कमा निवे दन
दिनु पर्छ । आशयपत्र प्राप्त गरे को ६ महीनाभित्र बैं कसमक्ष तोकिएका कागजातसहित कारोबार
स्वीकृतिका लागि निवे दन पे श दिनु पर्छ । कारोबार अनु मतिका लागि तयार गरिएका कागजातहरूमा
कापोलकल्पित, भ्रामक, गलत तथ्यांक वा झट ू ा बे होरा प्रयोग गर्नु हुँदैन । भु क्तानी तथा फछर् ् योट ऐन,
२०७५ बमोजिम अनु मतिपत्र प्राप्त नगरी से वा सञ्चालन गरे मा वा दफा ८ बमोजिम अनु मतिपत्र
प्राप्त गर्न पे श गरे का कागजात, तथ्यांक र विवरणहरू झट ू ा ठहरिएमा ऐनको दफा ३७ बमोजिम ५ दे खि १०
वर्षसम्म कैद वा १ करोड रुपै याँसम्म जरीवाना वा दुवै सजाय हुन सक्छ ।

से वाप्रदायक सं स्थाहरूले अनु मतिपत्रको अधीनमा रही तोकिएका उपकणहरू मात्रै प्रयोग गर्ने, नयाँ
उपकरण सञ्चालन गर्नुपूर्व स्वीकृति लिने तथा उपकरणबाट गर्ने कार्य परिवर्तन गर्नुपर्ने भएमा पूर्वस्वीकृति
लिनु पर्छ । सं स्थाले ग्राहकको कुनै पनि विवरण, तथ्यांक, सूचना, जानकारी तथा अभिले ख सम्बद्ध
व्यक्तिबाहे क कसै लाई उपलब्ध गराउनु हुँदैन । सं स्था सञ्चालकले सं स्थाको सम्पत्ति सु रक्षित गर्नुपर्छ ।
हिनामिना गर्न मिल्दै न, उल्लिखित कार्यहरू गरे मा २ वर्षसम्म कैद वा १० लाख रुपै याँसम्म जरीवाना वा दुवै
सजाय हुनसक्छ ।

से वाप्रदायक सं स्थाले ग्राहकको सम्पत्तिको सु रक्षा तथा गरे को कारोबार ग्राहकको हितमा छ/छै न भनी
बैं कले निरीक्षण तथा सु परिवे क्षण गर्छ । बैं कबाट गरिने निरीक्षणमा बाधा विरोध पु र्‍याउनु हुँदैन । बैं कले
अनुु मतिपत्र प्रदान गर्दा विभिन्न शर्त तोकी समयसमयमा थप निर्दे शन दिन सक्छ । ती निर्दे शनको
पालना गर्नु से वाप्रदायक सं स्थाहरूको अनिवार्य शर्त हो । ऐनअन्तर्गत बने का विनियम, बैं कले जारी गरे का
निर्दे शन वा आदे शअन्तर्गत रही कार्य गर्नुपर्छ । उल्लिखित कार्यहरू नियमसं गत नगरे मा १ लाखदे खि ५
लाख रुपै याँसम्म जरीवाना हुन सक्छ । सं स्थाले कारोबारको पँ हुच विस्तार गर्दा केही नीति, नियमहरूलाई
आफ्नै प्रकारले व्याख्या गर्न सक्छ । त्यस्तो व्याख्या गर्ने , सहयोग पु र्‍याउने मतियारलाई समे त मु ख्य
कसु रदारलाई हुने सजायको आधा सजाय हुने व्यवस्था छ । भु क्तानी तथा फर्छ्योट ऐन, उक्त ऐनअन्तर्गत
बने का विनियम वा बैं कले जारी गरे का निर्दे शन वा आदे शको उल्लं घन गर्ने सं स्थालाई प्रकृति र
गम्भीरताको अध्ययन गरी सचे त गराउने वा नसिहत दिने , सु धारात्मक कदम चाल्नका लागि कबु लियत
गराउने , कारोबारमा सीमा तोक्ने , सं स्थाको सञ्चालक समितिलाई निलम्बन गर्ने , भु क्तानी उपकरणको
सञ्चालनमा आं शिक वा पूर्ण प्रतिबन्ध लगाउने र अनु मतिपत्र खारे जसमे त गर्न सक्ने गरी बैं कले कुनै एक
वा एक भन्दा बढी कारबाही गर्न सक्छ । सं स्था र सञ्चालकबाहे क कर्मचारीलाई समे त कारबाही गर्न सक्ने
व्यवस्था छ ।

विद्यु तीय भु क्तानीसम्बन्धी कारोबार नियन्त्रणबाहिर हुनसक्ने र उपकरणबाट हुने कारोबारमा प्रणाली
भित्र कब्जा जमाउन सक्ने व्यक्तिहरूबाट प्रणालीमा रहे को रकम हिनामिना गर्ने प्रबल सम्भावना रहन
सक्छ । कसु रको प्रकृति हे री बैं कले कसु रदारलाई गरिएको सजायको जरीवाना ३० दिनभित्रमा बैं कमा
दाखिला नगरे मा निजको नाममा जु नसु कै बैं क तथा वित्तीय सं स्थामा रहे को निक्षे पबाट त्यस्तो रकम कट् टी
गरी वा निजको नाममा रहे को अचल सम्पत्ति रोक्का गरी बिगो रकम असु ल गर्ने व्यवस्था मिलाउन बैं कले
सम्बद्ध निकायमा ले खी पठाउन सक्छ ।

विद्यु तीय माध्यमबाट गरिने कारोबारको बजार अधिक रहे को, विस्तार गर्दा गु णस्तरहीन उपकरणहरूको
प्रयोग भई ग्राहकहित सं रक्षण हुन नसक्ने सम्भावना रहे काले स्थापनाको चरणबाट गहिरो रूपमा
सु परिवे क्षण र निगरानीको आवश्यकता दे खिन्छ । काराबारको सं वेदनशीलतालाई दृष्टिगत गर्दै ऐनमा
सजायको कठोर प्रावधान राखिएको हुन सक्छ । से वाप्रदायक सं स्थाले ऐन र विनियमावलीमा गरिएका
व्यवस्था तथा नियमनकारी निकानयबाट जारी गरिएका निर्दे शनहरूको पूर्ण कार्यान्वयन र परिपालनाबाट
यस प्रकारका सं स्थाहरू एवं तिनले सञ्चालन गर्ने कारोबारको पँ हुचको प्रतिफल तल्लो तहसम्म पु ग्न गई
जनताको जीवन निर्वाहमा सहज हुने तथा जोखिम न्यूनीकरणमा समे त सघाउ पु ग्छ भने कानूनको असल
अभ्यासले कानूनी कारबाहीको दायरामा आउन पर्दै न । ऐनमा गरिएको कठोर सजायको भित्री आशय पनि
यही हुन सक्छ ।

बे रुजू भ्रष्टाचारको एक रूप

ले खापरीक्षण हुँदा प्रचलिन कानूनबमोजिम भु क्तानी दिन नहुने रकम भु क्तानी दिएको वा बढी हुने गरी
भु क्तानी दिएको वा घटी रकम असु ल गरे को कारणबाट असु ल गर्नुपर्ने भनी ठहराएको रकम बे रुजू हो ।
हिनामिना गरे को र ने पाल सरकारलाई तिर्नु, बु झाउनु पर्ने रकम समे त यसै भित्र पर्छ । सरकारी कार्यालय,
स्थानीय तहले यस्तो बे रुजू रकम कानूनबमोजिम असु ल गर्नुपर्छ ।

आर्थिक वर्ष २०७६/७७ को महाले खापरीक्षकको अन्ठाउनौं वार्षिक प्रतिवे दनले ६ खर्ब ७६ अर्ब ४१ करोड
रकम बे रुजू रहे को दे खाएको छ । यसमा अद्यावधिक बे रुजू रकम ४ खर्ब १८ अर्ब ८५ करोड रहे को छ ।
कारबाही टु ं गो लगाउनु पर्ने रकम २ खर्ब ५७ अर्ब ५६ करोड रहे को छ । प्रतिवे दनबाट सं घीय, प्रदे श,
स्थानीय तह, विभिन्न सरकारी कार्यालय, समिति र अन्य सं स्थामा १ खर्ब ४ अर्ब ३९ करोड रकम बे रुजू
दे खिएको छ । स्थानीय तहमा मात्र त्यस्तो बे रुजू रकम ४० अर्ब ८३ करोड ४७ लाख रहे को दे खिएको छ ।
यसमा असु लउपर गर्नुपर्ने , अनियमितता भएको, प्रमाण कागज पे श हुन नसकेको, पे श्की फिर्ता लिनु पर्ने ,
शोधभर्ना नलिएको रकमसमे त बे रुजूमा दे खिएको छ । बे रुजूको चाङ बढ्दै जानु ले दे शमा आर्थिक
अनियमितता बढे को र जनताले तिरे को करको मनोमानी ढं गले प्रयोग हुने गरे को दे खिएको छ ।

महाले खापरीक्षकको प्रतिवे दनबाट सडक, पूर्वाधार निर्माणमा अधिक बे रुजू रहे को दे खिएको छ । स्वास्थ्य,
शिक्षा तथा विभिन्न सामाजिक क्षे तर् मा पनि अनियमितता भएको दे खिन्छ । कोरोना नियन्त्रणका लागि
भनी सरकारले ओम्नी समूहसँ ग स्वास्थ्य सामग्री खरीद गरे को कार्य कानूनविपरीत भएको दे खिएको छ ।
नीतिगत निर्णयविना प्रदे श तथा स्थानीय तहका मन्त्री, जनप्रतिनिधिले विभिन्न सु विधा लिएको
कार्यलाई अनियमितता माने को छ । त्यस्तै दे शका प्रतिष्ठित ठू ला कम्पनीले कर छले को, बैं क तथा
वित्तीय सं स्थाले शे यर लीलामी र एफपीओबाट प्राप्त आयमा कर नतिरे को, ने पाल भ्रमण वर्षको
प्रचारप्रसार तथा सचिवालय सञ्चालनमा कानूनविपरीत खर्च गरे कोजस्ता आर्थिक अनियमितताको
विषयमा प्रतिवे दनले औंल्याइएको छ । सरकारी निकायले आर्थिक अनु शासनको पालना नगर्दा दे शमा
खर्बौं रकम बे रुजू रहन गएको अवस्था छ । त्यसै ले सरकारी निकायमा बे रुजू रकम दे खिनु लाई भ्रष्टाचारको
एक रूप मान्दा फरक नपर्ला ।

महाले खापरीक्षकबाट ले खापरीक्षण भई प्रारम्भिक प्रतिवे दनमा औंल्याइएका बे रुजूको सम्बन्धमा सूचना
प्राप्त भएको ३५ दिनभित्र सम्बद्ध कार्यालयले तोकिएबमोजिम फर्छ्योट गरी सम्परीक्षणका लागि
महाले खापरीक्षक समक्ष पे श गर्नुपर्छ । म्यादभित्र सम्परीक्षण गराउन नसक्ने कारण भएमा जिम्मे वार
व्यक्तिले कारण उल्ले ख गरी महाले खापरीक्षक समक्ष अनु रोध गर्ने र त्यसरी म्याद थपका लागि अनु रोध
भई आएमा १ महीनासम्मको म्याद थप गरिदिन सक्छ । थप म्यादभित्र पनि प्रारम्भिक प्रतिवे दनमा
उल्लिखित बे होरा फर्छ्योट वा सम्परीक्षण नगराएमा महाले खापरीक्षकले ले खा उत्तरदायी अधिकृतलाई
जानकारी गराउने र त्यसबमोजिमको कार्यसम्पादन गर्ने जिम्मे वारी निज अधिकृतको हुने छ । निज
अधिकृतले आफ्नो जिम्मे वारी तोकिएको समयमा पूरा नगरे मा महाले खापरीक्षकले उक्त बे होराको
जानकारी सम्बद्ध विभागीय मन्त्री र राज्य मन्त्रीलाई गराई त्यसरी फर्छ्योट वा सम्परीक्षण हुन
नसकेको रकमको विवरण आफ्नो वार्षिक प्रतिवे दनमा समावे श गर्नेछ ।

बे रुजूको लगत, बे रुजू फर्छ्योट तथा फरफारख सम्बन्धमा सोही ऐनको दफा ३८, ३९ र ४० कानूनी व्यवस्था
गरे को छ । कार्यालयका जिम्मे वार व्यक्तिले ले खापरीक्षणको प्रतिवे दनमा औंल्याइएका नियमित गर्नुपर्ने
तथा असु लउपर गर्नुपर्ने वा तिर्नु बु झाउनु पर्ने भनी ठहर्‍याएको बे रुजूको लगत राख्नु पर्छ । लगत राख्दा
आन्तरिक तथा अन्तरिम ले खापरीक्षण प्रतिवे दनको लगत अलगअलग रूपमा राख्नु पर्छ ।
ले खापरीक्षणबाट औंल्याइएको बे रुजूको सम्बन्धमा प्रमाण पे श गरी वा नियमित गरी वा असु लउपर गरी
फर्छ्योट गर्ने पहिलो दायित्व सम्बद्ध जिम्मे वार व्यक्ति तथा आर्थिक कारोबारमा सं लग्न पदाधिकारीको
हुने र त्यसरी बे रुजू फर्छ्योट हुन नसकेमा ले खा उत्तरदायी अधिकृतले जाँचबु झ गराई त्यस्तो जिम्मे वार
व्यक्तिबाट असु ल गर्नुपर्ने दे खिएमा असु लउपर गर्न वा गराउन लगाई बे रुजू फर्छ्योट गर्नु गराउनु पर्छ ।
ले खापरीक्षणबाट हिनामिना भएको भनी ठहर भएको रकम दफा ३९ र ४० बमोजिम फछर् ् योट तथा फरफारख
हुन नसकेमा त्यस्तो बे रुजू रकम सरकारी बाँकी मानी सम्बद्ध जिम्मे वार व्यक्तिबाट असु लउपर गर्नुपर्ने गरी
दफा ४७ मा उल्ले ख गरे को छ ।

यस्ता आर्थिक अनियमितताको घटनाले भ्रष्टाचारलाई बढ्न मद्दत गरिरहे को छ । दे शमा हुने राजनीति,
सामाजिक परिवे श, आर्थिक पक्षसँ ग सम्बद्ध भई आर्थिक अनियमितताको कार्य हुँदै आएका छन् । सरकारी
कार्यालयमा आर्थिक अनियमितता हुनु भने को नीतिगत भ्रष्टाचारलाई प्रश्रय दिनु हो । भ्रष्टाचार
निवारण ऐन २०५९ ले सरकारी निकायका जिम्मे वार व्यक्तिले गर्ने आर्थिक अनियमितताको कार्यलाई
भ्रष्टाचारको कसूरका रूपमा परिभाषा नगरे पनि नीतिगत भ्रष्टाचारको कोटिमा पर्ने दे खिन्छ । जु न
दे शमा भ्रष्टाचार मौलाउँ छ, त्यहाँको अर्थ व्यवस्था कमजोर हुने गर्छ । त्यसै ले आर्थिक अनियमितताको
घटनालाई पटकपटक दोहोरिन नदिन बजे टलाई व्यवस्थित, पारदर्शी, मितव्ययी ढं गले बाँडफाँट गर्ने र खर्च
गर्ने व्यवस्था मिलाउनु पर्छ । सरकारी रकम जथाभावी बाँडफाँट गर्ने , कानूनको पालना नगरी खर्च गर्ने,
विकास निर्माणमा जथाभावी रकम खर्च गर्ने, राजनीतिको आडमा कार्यकर्तालाई रकम बाँड्ने परिपाटीको
अन्त्य हुनु पर्छ । बजे टलाई जथाभावी खर्च गर्ने सरकारी निकाय र तिनको जिम्मे वार व्यक्तिलाई
कानूनबमोजिम कारबाही गर्ने परिपाटीको थालनी हुनु पर्छ ।

आर्थिक अनु शासन पालना नगरी जथाभावी रकम खर्च गर्दा ले खापरीक्षण हुन नसकी त्यस्तो रकम बे रुजूमा
रहन जान्छ । बढ्दो बे रुजू रकमले गर्दा दे शको अर्थव्यवस्था कमजोर हुने गर्छ र विकास निर्माणमा
गु णस्तरीयता आउँ दैन । त्यसै ले महाले खापरीक्षकको प्रतिवे दनले औंल्याइएका विषयमा ने पाल सरकार र
मातहतका निकाय, स्थानीय तह, समिति तथा अन्य सं स्थाले बे रुजू रकमलाई कम गरी आर्थिक
अनियमिततालाई रोक्न पहल गर्नुपर्छ । कानूनी कार्र्यविधिको पूर्ण पालना गरी आर्थिक अनु शासन कायम
गर्नुपर्छ ।

बे थिति, अनियमितता र बे रुजूको व्यापकता

महाले खा परीक्षक कार्यालयले आर्थिक वर्ष २०७६/७७ को प्रतिवे दन सार्वजनिक गरे को छ । मूलतः यो
प्रतिवे दनले उक्त अवधिभर सबै स्थानीय तहदे खि प्रदे श र सं घका कार्यालयहरू र सार्वजनिक
सं स्थानहरूको समे त ले खापरीक्षणमा आधारित भई प्रतिवे दन आएको हो । तर, यो प्रतिवे दनले
सार्वजनिक निकायमा भएको बे थिति र बे रुजूको चाङलाई छताछुल्ल गरे को छ । प्रतिवे दनअनु सार सबै
तहका सरकारमा व्यापक अनियमितता भएको, जवाफदे हिता समे त नरहे का, सार्वजनिक सम्पत्तिको व्यापक
दुरुपयोग भएको र सं स्थानहरूमा समे त चरम अव्यवस्था भित्रिएको दे खिन्छ । सार्वजनिक भएको
ले खापरीक्षणको प्रतिवे दनले समग्रमा दे शमा वित्तीय प्रशासन, आर्थिक अनु शासन, खर्च कटौती र
उपयोग तथा मितव्ययिता एवम् कार्यदक्षतामा ह्रास आएको दे खिन्छ भने विकास निर्माण र खरीद
प्रक्रियामा व्यापक अनियमितता, भ्रष्टाचार र अपारदर्शिता बढे को औंल्याएको छ ।

सरकारले समान रूपले सबै तहमा वित्तीय प्रशासन पारदर्शिता कायम गर्ने ध्येयले विभिन्न कानून तथा
कार्यविधिहरू लागू गरे को छ । तर, संघीयता कार्यान्वनपछि वित्तीय जवाफदे हिता कायम गर्ने कार्य झन्
चुनौतीपूर्ण बन्दै छ ।

महाले खा परीक्षकको आर्थिक वर्ष २०७६/७७ को वार्षिक प्रतिवे दनअनु सार कुल बे रुजूतर्फ ४ खर्ब १८ अर्ब
८५ करोड रुपै याँ पु गे को छ । त्यसै गरी आर्थिक वर्ष २०७६/७७ मा मात्रै १ खर्ब ४ अर्ब ३८ करोड बे रुजू
थपिएको छ जु न कुल बे रुजूको करीब २५ प्रतिशत हो । थपिएको कुल बे रुजूमध्ये सं घीय मन्त्रालय तथा
निकायतर्फ ४४ अर्ब ३९ करोड (४२ प्रतिशत), स्थानीय तहमा ४० अर्ब ८३ करोड (३९ प्रतिशत), समिति
र अन्य सं स्थानतर्फ १२ अर्ब ६६ करोड (१२ प्रतिशत) र प्रदे शतर्फ ६ अर्ब ७५ करोड (७ प्रतिशत) रहे को
छ । बे रुजूबाहे क राजस्व राजस्व बक्यौता, शोधभर्ना लिनु पर्ने वै देशिक अनु दान, असु लउपर बाँकी ऋणको
साँ वा तथा ब्याजको रकमसमे त उल्ले ख्य बढे को छ । प्रदे शतर्फ सबै भन्दा बढी प्रदे श २ मा कुल २ मा १
खर्ब ८० करोड रुपै याँ बे रुजू दे खिएको छ भने सबै भन्दा कम सु दरू पश्चिम प्रदे शमा ५७ करोड ५१ लाख
रुपै याँ बे रुजू दे खिएको छ ।

सबै भन्दा धे रै बे रुजू सडक पूर्वाधारको निर्माणसँ ग सम्बद्ध रहे को दे खिएको छ । ठे क्कामा गएका सबै तहका
कुल १ हजार १ सय ८१ सडकमध्ये ५ सय ७६ ठे क्का अलपत्र छ र निर्माण अधु रो छ । सडक निर्माणपछि
हस्तान्तरणमा दे खिएको समस्याका कारण काम पूरा भएका धे रै सं रचना बिग्रने र मर्मत नहुने कारणले थप
व्ययभार सृ जना हुने अवस्था आएको छ । त्यसै गरी शिक्षा, स्वास्थ्य एवं अन्य सामाजिक क्षे तर् मा समे त
व्यापक अनियमितता बढे को दे खिएको छ । वित्तीय प्रशासन एवं आर्थिक अनु शासन कायम गर्ने कुरामा
सं वैधानिक निकायसमे तको अवस्था दयनीय छ । निर्वाचन आयोगले निर्वाचन प्रयोजनका लागि आईस्पीड
डिजिटल कल प्रिन्टर मे शिन र छाड स्प्रिङ्ग डिजिटल मोनोक् रोम मे शिन खरीद गरे पनि त्यसलाई
प्रयोगविहीन बनाएको पाइएको छ । उल्लिखित तथ्यांकले पछिल्लो समय ने पालमा सबै प्रकारका
सार्वजनिक क्षे तर् हरू वित्तीय जवाफदे हिता नभएको र लापर्बाही भित्रिएको दे खाउँ छ ।

सरकारले समान रूपले सबै तहमा वित्तीय प्रशासन पारदर्शिता कायम गर्ने ध्ये यले विभिन्न कानून तथा
कार्यविधिहरू लागू गरे को छ । तर, सं घीयता कार्यान्वनपछि वित्तीय जवाफदे हिता कायम गर्ने कार्य झन्
चु नौतीपूर्ण बन्दै छ । सं घमा दे खिने शै लीको अनियमितता, भ्रष्टाचार र अपारदर्शिता प्रदे श र स्थानीय
तहमा समे त पु गेको छ । कानूनी आधार पु ष्टि नहुने किसिमले मनपरी खर्चहरू गर्ने कार्यमा प्रदे श
सरकारका मन्त्रालयहरू र स्थानीय तहका जनप्रतिनिधिहरू अग्रस्थानमा दे खिन्छन् । नीतिगत निर्णय
विना नै अने कौं सु विधा लिने र गाडी चढ्ने प्रवृ त्तिले जताततै व्यापकता पाएको दे खिन्छ ।
पदाधिकारीहरूको से वा र सु विधामा मात्र वागमती र गण्डकी प्रदे शले क् रमशः ७५ लाख ७९ हजार र ३०
लाख ७० हजार खर्च गरे को छ, जसलाई महाले खाले बे रुजू माने को छ ।

ने पालमा पछिल्लो समय राजनीतिक अस्थिरता र राज्यको ने तृत्वकर्ता मूकदर्शक बन्नु का कारण
सार्वजनिक क्षे तर् मा बे थिति र विकृतिले प्रश्रय पाएको दे खिन्छ । कोभिड–१९ का कारण मु लुकमा
निषे धाज्ञा लागू भएको अवस्थामा सार्वजनिक प्रशासनमा जवाफदे हिताको अवस्था झन् खस्किएको दे ख्न
सकिन्छ । उच्च तहबाट नै नीतिगत रूपमा अने कौं भ्रष्टाचारका काण्डहरू सतहमा आए पनि कारबाहीको
दायरामा नपरे काले तल्लो तहमा समे त त्यसको प्रभाव परे को दे ख्न सकिन्छ । निषे धाज्ञाका कारण लामो
समय ती क्षे तर् मा सर्वसाधारण र से वाग्राहीको चासो समे त कम परे काले त्यहाँ मनोमानी बढे को दे ख्न
सकिन्छ । अघिल्लो वर्षको एमने स्टी इन्टरने शनलको प्रतिवे दनले समे त राजनीतिक प्रश्रयका कारण
ने पालमा भ्रष्टाचार सं स्थागत हुँदै गएको बताएको थियो । तर, उच्च ने तृत्वबाट उक्त प्रतिवे दनलाई
समे त इन्कार गरी पूर्वाग्रही किसिमले दोषारोपण गर्ने प्रवृ त्ति दे खियो । यस कारण सार्वजनिक क्षे तर् को
भ्रष्टाचार एवं पद र अधिकारको दुरुपयोग हुने प्रवृ ति झन् मौलाउँदै गयो ।

वित्तीय प्रशासन, आर्थिक अनु शासन, खर्च कटौती र उपयोग तथा मितव्ययिता लागू गर्ने सिलसिलामा
ने तृत्वको चासो एवं समस्या समाधानका लागि अथक प्रयास आवश्यक छ । साथै , भ्रष्टाचारको
निवारणका लागि सं वैधानिक, कानूनी एवम् सं स्थागत सु निश्चितता भई सक्षम व्यक्तिले त्यस कार्यको
ने तृत्व लिनु आवश्यक छ । तर, ने पालको सन्दर्भमा राजनीति भागबन्डा र शक्तिको भरमा ती सं स्थामा
ने तृत्व ल्याउने कार्यले भ्रष्टाचार चु लिएको छ । साथै व्यक्तिको राजनीतिक आवरण र आबद्धता
अनियमिततालाई ढाकछे प गर्ने अस्त्रको रूपमा प्रयोग हुँदै आएको छ । भ्रष्टाचार नियन्त्रणका लागि
् , पारदर्शिता र
राजनीतिक शु द्धीकरण र ने तृत्वको प्रतिबद्धता प्रमु ख शर्तहरू हुन् । सु शासन अभिवृ दधि
भ्रष्टाचार नियन्त्रणका लागि नीति, कानून, कार्यविधि वा सं वैधानिक निकायको व्यवस्था मात्रले काम
गर्ने दे खिँदैन । अनियमितता, भ्रष्टाचार र अपारदर्शिताको नियन्त्रणका लागि ने तृत्वले त्यो किसिमको
सोच राखे र क्षमता प्रदर्शन गर्नु आवश्यक छ ।

सु शासन प्रवद्र्धनका लागि ने पालमा दर्जनौं कानून प्रतिपादन भएका छन् भने अनगिन्ती सं स्थागत
सं रचनाहरूको व्यवस्था गरिएको छ । भ्रष्टाचार निवारण ऐन, सु शासन ऐन, सार्वजनिक खरीद ऐन, राजस्व
चु हावट ऐन एवं सम्पत्ति शु द्धीकरण ऐनजस्ता कानूनी व्यवस्थाहरू वर्षाैं अगाडिदे खि कार्यान्वयनमा छन् ।
त्यसै गरी अख्तियार दुरुपयोग अनु सन्धान आयोग र महाले खा परीक्षकको कार्यालयलगायत सं वैधानिक
निकायका अतिरिक्त राष्ट्रिय सतर्क ता केन्द्र, राजस्व अनु सन्धान विभाग, विशे ष अदालत, न्याय परिषद्,
सं सद् एवम् सं सदीय समिति, सै निक विशे ष अदालतजस्ता सं स्थागत सं रचनाहरू समे त क्रियाशील
दे खिन्छन् । तर, ने तृत्वमा दे खिएको उदासीनता र भनाइ एवं गराइमा दे खिएको फरकले बे थिति र
अनियमितताले व्यापकता पाएको दे खिन्छ । ने तृत्व वर्गमा सार्वजनिक पदमा रहँ दाको अवस्थामा अथाह
कमाउने र सु विधा लिने भन्ने दषिू त मनसायका कारण चरम रूपमा यो प्रकारको बे थिति बढे को हो ।

सार्वजनिक क्षे तर् मा बढे को बे थिति र अनियमिततामा राजनीतिक दल, ने तृत्ववर्ग र सरकारले त्यसको
जिम्मे वारी लिनु आवश्यक छ । ने पालको सन्दर्भमा राजनीतिक ने तृत्वमा सु शासनकको विकास गर्ने
इच्छाशक्ति, प्रतिबद्धता, इमानदारीता र साहसकोे अत्यधिक कमी दे खिन्छ । हरे क तह वा सं स्थामा अति
राजनीतीकरण हाबी भइरहको दे खिन्छ । ने तृत्वको छनोटको समयमा नै हुने हस्तक्षे प र आर्थिक ले नदे नको
विषयले प्रश्रय पाउँ दा त्यहाँ भित्र अनियमितता नबढ्ने भन्ने प्रश्नै खडा हुँदैन । भ्रष्टाचारको
नियन्त्रण र सु शासनको जिम्मे वारी पाएका सं स्थाहरूमा समे त राजनीतिकरण हाबी हुने गरे काले
अनियमितता गर्नेलाई बल पु ग्ने गरे को छ । सार्वजनिक क्षे तर् मा हुने अनियमिततामा राजनीतिक
सं रक्षणलाई परास्त गर्न अति आवश्यक छ ।

बे रुजूका कारणहरूको पहिचान गरी समयमा नै त्यसको समाधान खोज्नु आजको आवश्यकता हो ।
सार्वजनिक पद धारण गर्नेले धनी बन्नै पर्ने मानसिकता त्याग्ने वातावरण निर्माण गर्न राज्यले नागरिकका
आवश्यकतासँ ग भविष्यप्रति सु निश्चित सामाजिक सु रक्षाको प्रबन्ध व्यवस्था गर्नु आवश्यक छ ।
सर्वसाधारणको समे त सार्वजनिक क्षे तर् को निगरानी र नियन्त्रणमा सहभागि गराउने पद्धतिको विकास
गरे को खण्डमा ती निकायमा हुने अनियमितता कम हुन सक्छ । सार्वजनिक क्षे तर् को से वा प्रवाह वा
विकासका कार्यमा बिचौलिया र माफिया प्रवृ त्तिलाई निशे ष गर्नु पनि आजको आवश्यकता हो । साथै
प्रतिवे दनले औल्याएका विषय र सु झाव उपर सम्बद्ध निकायले दुर् तरूपमा कार्य गर्नु आवश्यक छ ।

औद्योगिकीकरण उन्मुख ने पालको आयात व्यापार

् हुँदै जाँदा यस सम्बन्धमा विभिन्न टीकाटिप्पणी हुने गर्छन् ।

ने पालको आयातको आँ कडामा वृ दधि
आयातको आँ कडालाई सफलता र असफलताको कसीमा पनि नाप्ने गरिन्छ ।

टिप्पणीकारहरू आयातमा वृ दधि ् हुँदा साथ आकाश नै खसे को शै लीमा प्रस्तु त पनि हुने गरे का छन् ।
परन्तु आयातको आँ कडालाई निरपे क्ष रूपमा केवल अं कमा भएको वृ दधि ् या ह्रासका रूपमा मात्र लिइनु
हुँदैन । यो आँ कडालाई विभिन्न कोणहरूबाट हे रिनु पर्छ । आयातका भित्री पाटाहरूलाई व्यष्टि व्यष्टिमा
केलाउनु पर्छ । यसरी व्यष्टि व्यष्टिमा आयात तथ्यांकलाई वर्गीकृत गर्दा आयातको प्रकृतिका बारे मा एक
प्रकारको चित्र तयार हुन्छ । त्यही चित्रका आधारमा आयातका बारे मा गरिने टिप्पणीहरूले मात्र
यथार्थ पक्षलाई उजागर गर्न सकिन्छ ।

यही पक्षलाई दृष्टिगत गर्दै ने पाल राष्ट् र बैं कले हालै का वर्षहरूमा आएर बृ हत् आर्थिक वर्गीकरणका
आधारमा वस्तु गततर्प m को वै देशिक व्यापारको विश्ले षण गर्ने प्रयासको थालनी गरे को छ ।

सारमा भन्नु पर्दा आयात कति अं कमा भन्दा पनि कुन प्रयोजनका लागि आयात भयो भन्ने विषयले
विश्ले षणमा अधिक महत्त्व राख्छ । औद्योगिक कच्चापदार्थ र क्यापिटल सामग्रीको आयातलाई समग्र
अर्थतन्त्रको लागि सकारात्मक रूपमा लिइने गरिन्छ । स्वदे शमा उपलव्ध नहुने अवस्थामा इन्धन र
लु ब्रिकेन्ट् सको आयातलाई पनि सकारात्मक रूपमा लिने गरिन्छ । यसरी समग्रमा हे र्दा आर्थिक वर्ष
२०७७/७८ मा ने पालको कुल आयातमा औद्योगिक आपूर्तिको अं श ३७ दशमलव ३ प्रतिशत रहे को छ भने
क्यापिटल गु ड्सको आयातको अं श १४ दशमलव ९ प्रतिशत रहे को छ । यस अवधिमा ने पालको कुल
आयातमा इन्धन र लु ब्रिकेन्ट् सको अं श पनि १३ दशमलव २ प्रतिशत रहे को दे खिन्छ । दै निक उपभोगका
अखाद्य वस्तु को अं श त केवल ८ दशमलव ५ प्रतिशतमा सीमित रहे को छ । ने पालको यस आयातमा
खाद्य तथा पे यपदार्थको अं श करीब १८ प्रतिशत रहे को दे खिन्छ । यसरी ने पालको कुल आयात औद्योगिक
क्रियाकलाप वृ दधि ् गर्ने आयातको अं श ७३ प्रतिशत रहे को छ । यो तथ्यांकको सं योजनले ने पालको
आयात ने पाली अर्थतन्त्रका लागि सकारात्मक योगदान दिने खालको रहे को पु ष्टि हुन्छ ।

यसरी हे र्दा २७ प्रतिशत आयात मात्र ने पालको लागि अनु त्पादक आयात रहे को निष्कर्ष निकाल्न
सकिन्छ । यो आयातमा पनि करीब १८ प्रतिशत आयात खाद्य तथा पे य पदार्थको रहे को छ । कृषिजन्य
क्षे तर् का उत्पादनहरू स्वदे शमा उत्पादन नहुन्जे ल यस्तो आयात अपरिहार्य मानिन्छ । वर्तमान आधु निक
यु गमा सूचनाप्रविधि तथा फेशनसँ ग सम्बद्ध दै निक उपयोगका आयातहरूलाई पनि अपरिहार्य आयात नै
मान्ने गरिन्छ । यसरी समग्रमा हे र्दा ने पालको आयातबाट त्यत्ति धे रै चिन्तित भइहाल्नु पर्ने र यो आयात
अनु त्पादक नै रहे को निष्कर्ष निकाल्नु गलत हुन जाने दे खिन्छ ।

उपर्युक्त वर्गीकरणअनु सार ने पालको तथ्यांकबाट दे हायका निष्कर्षहरू निकाल्न सकिन्छ । पहिलो,
ने पालको निर्यात ने पाली अर्थतन्त्रलाई थप चलायमान गर्न गरी औद्योगिक उत्पादन वृ दधि ् उन्मु ख रहे को
पु ष्टि हुन्छ । दोस्रो, कुन कुन क्षे तर् मा आयात प्रतिस्थापित गर्न सकिन्छ भन्ने स्पष्ट खाका पनि प्रस्तु त
गरे को छ । यस चित्रणले उजागर गरे का आयात प्रतिस्थापनका क्षे तर् हरूमा खाद्य तथा पे यपदार्थ, दै निक
उपभोगका सामानहरू तथा इन्धनमा आदि रहे को दे खिन्छ । कृषिजन्य उत्पादनको कुल आयातमा
कृषिजन्य औद्योगिक आपूर्तिको हिस्सा १४ प्रतिशत रहे को तथा ने पालको कुल आयातमा कृषिजन्य
औद्योगिक आपूर्तिको अं श २ प्रतिशत रहे को दे खिन्छ ।
उपर्युक्त वर्गीकृत आँ कडाले कृषिजन्य वस्तु हरू (प्रत्यक्ष उपभोग तथा औद्योगिक आपूर्ति) को आयात
प्रतिस्थापनको सम्भावनालाई उजागर गरे को छ । उपयु क्त भूमिनीति, कृषि विकास नीति र उपभोग नीति
अं गीकार गर्ने हो केही वर्षभित्र ने पालको कुल निर्यातमा करीब १८ प्रतिशत अं श रहे को खाद्य तथा
पे यपदार्थको आयातलाई न्यून गर्न सकिन्छ । यसबाट हरे क वर्ष कम्तीमा पनि रू. २७८ अर्ब जतिको आयात
प्रतिस्थापन गर्न सकिन्छ । यस्तै इन्धनमा पनि आयात प्रतिस्थापनको नीति लागू गर्न सकिने सम्भावना
रहे को छ । उपयु क्त यातायात नीति र इन्धन खपत नीति लागू गर्ने हो भनी कम्तीमा पनि १० प्रतिशत
जति इन्धनको आयात प्रतिस्थापन गर्न सकिने अवस्था छ ।

दै निक उपभोगका वस्तु हरूको कुल आयात रू. १३१ अर्बको हाराहारीमा रहे को सन्दर्भमा यी वस्तु हरूको
् मत्तायु क्त उपभोग, अनावश्यक उपभोग नियन्त्रण, स्वदे शमा ती वस्तु हरू एसे म्बिलिङ
बु दधि
उद्योगहरूको स्थापनाका माध्यमबाट दै निक उपभोगका वस्तु हरूको आयात पनि धे रै हदसम्म न्यून गर्ने
सकिने दे खिन्छ । विशे षगरी स्वास्थ्यमा प्रतिकू ल असर गर्ने वस्तु हरूको आयातमा नियन्त्रणका
प्रावधानहरू कडाइका साथ लागु गर्ने हो वर्तमान अवस्थामा अनावश्यक आयातमा धे रै कमी ल्याउन
सक्ने सम्भावना दे खिन्छ ।

यसरी समग्रमा हे र्दा ने पालको आयात व्यापारलाई धे रै नकारात्मक रूपमा चित्रण गरिरहनु आवश्यक छै न
। आयातले ने पालको अर्थतन्त्रको जग बसाल्दै स्वदे शमा रोजगारी सृ जना गर्न भूमिका खे लिरहे को
पक्षलाई यहाँ बिर्सनु हुँदैन । स्वदे शमा औद्योगिक कच्चापदार्थ उपलब्ध नहुनु , उपलब्ध भए तापनि ती
कच्चापदार्थ उत्खनन र प्रशोधन व्यावसायिक रूपमा लाभप्रद नहुनुु जस्ता कारणले औद्योगिक आपूर्तिको
आयातको अं श अधिक हुनु ने पालका लागि शु भसं केत नै हो । ने पाल जस्तो विज्ञान र प्रविधिको आधार
नभएको र मे शिनरीलगायत पूँजी निर्माणका अन्य साधनहरू स्वदे शमा निर्माण हुने वातावरण नरहे को
सन्दर्भमा मे शिनरीहरूको आयातको कुल आयातको अं शमा करीब १५ प्रतिशत रहनु ने पालको
अर्थतन्त्रका लागि अर्को शु भसं केत हो । यस्तो आयातले पनि स्वदे शी अर्थतन्त्रलाई थप चलायमान
बनाउन उल्ले ख्य भूमिका खे लिरहे को हुन्छ । यातायातका साधनको आयात ने पालको कुल आयातको करीब
८ प्रतिशतको हाराहारीमा रहे को छ । यो आयातमा हवाईजहाज र त्यसका पार्टपु र्जाहरूको आयातमा
प्रतिस्थापनको गु ञ्जायस नै छै न । यातायातका साधनका बाँकी आयातमा हाललाई साइकल,
मोटरसाइकल तथा बस र लरी आदिका बडीहरू बनाउने तथा टायर ट्युब, नटबोल्ट आदिमा आयात
प्रतिस्थापनको नीति लिन सकिन्छ । यसबाहे क यातायातका साधनहरूले पनि अर्थतन्त्रलाई थप
गतिशील बनाउन विशे ष भूमिका खे लिरहे का हुन्छन् । यस पक्षलाई पनि यहाँ अनदे खा गरिनु हुँदैन । सारमा
भन्नु पर्दा आर्थिक वर्ष २०७७/७८ को आयातले ने पालको अर्थतन्त्रको विकासमा सकारात्मक योगदान
दिइरहे को छ । आयातमा उपर्युक्त प्रकारको सं योजन मु लुकको औद्योगिकीकरणका लागि लाभप्रद नै
् भयो भन्दै मा आकाशै खसे सरी चिन्तित हुनु आवश्यक छै न । प्रयोजन
मानिन्छ । त्यसै ले आयात वृ दधि
उचित भएको खण्डमा त्यस्तो आयात वृ दधि ् लाई सकारात्मक नै मान्नु पर्छ ।

गरीबी निवारणका विरोधाभास

गरीबी नघट्नुका कारण

विश्व बैं कका अनु सार दै निक १ दशमलव ९ अमे रिकी डलरभन्दा न्यून आम्दानी भएकाहरू निरपे क्ष गरीब
मानिन्छन् । गरीबी र असमानता फरक कुरा हुन् । गरीबीको तु लनामा असमानता बढ्नु कम चिन्ताको
विषय हुन सक्छ । किनकि, एक जना व्यक्तिसँ ग १ सय करोड रुपै याँबराबरको सम्पत्ति छ र अर्कासित १
हजार करोडको छ भने त्यो असमानता हो, गरीबी होइन ।

गरीबी हटाउन सकिन्छ, असमानता भने घटाउनमात्रै सकिन्छ । गरीबको स्तरलाई माथि उठाउनु
असमानता न्यूनीकरणको उपाय त हो, तर असमानता कायमै रहन्छ । सं युक्त राष्ट् रसं घका अनु सार अहिले
वै श्विक गरीबी १० प्रतिशत छ । यसलाई सन् २०३० सम्ममा ३ प्रतिशतमा झार्ने लक्ष्य छ । कोरोना
भाइरसको महामारीले यो लक्ष्य प्राप्तिमा आशं का उत्पन्न भइसकेको छ ।

भारतमा अनिवार्य र अत्यावश्यकीय दै निक उपभोग्य वस्तु मा कर कम छ । विलासिताका वस्तु मा अधिक

कर लगाइएको छ । यसले धनी र गरीबबीचको असमानता न्यूनीकरणमा सहयोग पु ग्न सक्छ ।

ने पालमा ५० लाख जनसं ख्या बहुआयामिक गरीबीको रे खामु नि रहे को समाचार आर्थिक अभियान दै निकले
प्रकाशित गरे को छ । केन्द्रीय तथ्यांक विभागले २०१९ मा गरे को अध्ययन प्रतिवे दनमा आधारित
समाचारमा शहरी क्षे तर् को तु लनामा ग्रामीण क्षे तर् मा गरीबी बढी भएको दे खाइएको छ । ग्रामीण क्षे तर् मा
आर्थिक आर्जनका अवसरहरू सीमित छन् । यसको परिणाम गरीबी सूचकमा पनि प्रकट भएको छ ।
शहरका १२ प्रतिशत जनसं ख्या गरीबीको रे खामु नि रहँ दा गाउँमा यो २८ प्रतिशत छ ।

प्रदे शगत हिसाबमा हे र्दा सबै भन्दा बढी गरीबी दे खिन्छ । त्यहाँका ३९ दशमलव ७ प्रतिशत गरीबीको
रे खामु नि छन् । भूगोलमा सानो भएर पनि जनसं ख्यामा सबै भन्दा अगाडि रहे को प्रदे श २ मा सबै भन्दा
बढी गरीबको बासोवास दे खिन्छ । यो प्रदे शमा मात्रै १२ लाख ९६ हजार गरीबको बसोवास छ । यो भने को
विकास र यसका अवसहरूमा क्षे तर् गत पहुँचको अभावको प्रमाण पनि हो ।

अध्ययनले सन् २०२० को शु रुआतदे खि फैलिएको कारोना भाइरसको महामारीको असरलाई समे ट्न सकेको
छै न । कोरोना महामारीका कारण उद्योग, व्यापार, कृषि, से वाक्षे तर् , रोजगारी, आय आर्जनमा पारे को
प्रतिकू ल प्रभावको सही ले खाजोखा हुन बाँकी नै छ । कोरोना महामारीको पहिलो लहरमा ६ महीनासम्म
बन्दाबन्दी र निषे धाज्ञा हुँदा करीब १२ लाख ने पाली गरीबीमा धकेलिएको अनु मान गरिएको थियो ।
गरीबीको यो अं कगणितलाई तथ्यांक विभागको अध्ययनले समे टेको छै न । यसबीचमा कारोनोका दोस्रो
लहर पनि आइसकेको छ । यसले पनि अघिल्लो लहरको तु लनामा कम्तीमा आधा सं ख्या गरीब थपे को
मान्ने हो भने निरपे क्ष गरीबको जनसं ख्या करीब ७० लाखको हाराहारीमा हुन जान्छ ।

अहिले विश्वको ७ सय ३६ मिलियन जनसङ्ख्या गरीबीको रे खामु नि छ । कोरोना महामारीका कारण सन्
२०२१ सम्ममा यसमा थप ९६ मिलियन जनसं ख्या थपिने अनु मान राष्ट् रसं घको छ । यसबाट महिलाहरू
बढी प्रभावित हुने अनु मान गरिएको छ । २५ दे खि ३४ वर्ष उमे रसमूका १०० जना पु रुष गरीबीको रे खामु नि
जाँदा सोही उमे रसमूहमा महिलाको यस्तो सं ख्या ११८ पु ग्ने प्रक्षे पण राष्ट् रसं घको अध्ययनले गरे को छ ।
बहुआयामिक गरीबी सूचक प्रतिवे दनका अनु सार ४८ प्रतिशत गरीबको बसोवास दक्षिण एशिया हो । ७८
प्रतिशत निरपे क्ष गरीब जनसं ख्या मध्यम आयस्तर भएका दे शमा बस्दछन् । ने पाल तिनै सूचीमा पर्ने
एउटा कम विकसित दे श हो ।

केही समयअघि अक्सफाम, द ह्युमनोटरियन अकाउन्टे बिलिटी मोनिटरिङ इनिसियटिभ र साउथ एशिया
एलायन्स फर पोभर्टी इराडिकेशनले गरे को एउटा अध्ययले ने पालका ४० प्रतिशत मानिससँ ग भएको
सम्पत्तिको तु लनामा २६ गु णा सम्पत्ति १० प्रतिशत मानिसहरूसित भएको दे खाएको थियो । ने पालका
सन्दर्भमा भूमिको वै ज्ञानिक पु नःसं रचना हुन नसक्नु र अव्याहारिक कर प्रणाली तथा यसको दुरुपयोगलाई
असमानताको मु ख्य कारणका रूपमा औंल्याएको थियो ।

अहिले पनि हाम्रो कर सं रचनामा अप्रत्यक्ष करको अं श २ तिहाइभन्दा बढी छ । अन्तरराष्ट्रिय

मु दर् ाकोषको अनु सन्धानले कुल गार्हस्थ्य उत्पादनको ५ प्रतिशतसम्म राजस्व अभिवृ दधि
् को लक्ष्य सापे क्ष
हुने दे खाएको छ । हामीकहाँ यो आकार वर्षेनि १० प्रतिशतभन्दा बढी हुन्छ । अप्रत्यक्ष कर त्यस्तो हो,
जु न तिनै विपन्न तप्ताले तिरिरहे को हुन्छ । खासका यस्तो करले गरीब तथा मध्यम वर्गको ढाड से किरहे को
हुन्छ । यसबाट तिनै गरीब तह बढी शोषित हुन्छन् । आयको बाटो दिएर प्रत्यक्ष करको दायरा बढाउन
सक्दा मात्रै गरीबी न्यूनीकरणसँ गै अप्रत्यक्ष करको भारी कम हुन सक्छ । यसरी जोगाड भएको करको
दुरुपयोग अर्को विडम्बना बने को छ ।

छिमे की भारतमा कर प्रणालीको पु नःसं रचना भएको छ । भारतले वस्तु तथा से वा कर लागू गरे र कर
प्रणालीका झन्झटमात्र हटाएको छै न, यसले गरीब जनताले उपभोग गर्ने वस्तु र से वामा कम कर
लगाउने व्यवस्था पनि मिलाएको छ । त्यहाँ अनिवार्य र अत्यावश्यकीय दै निक उपभोग्य वस्तु मा कर कम
छ । विलासितका वस्तु मा अधिक कर लगाइएको छ । यसले धनी र गरीबबीचको असमानता न्यूनीकरणमा
सहयोग पु ग्न सक्छ ।

् करमा बहुदरको माग सम्बोधन हुन सकेको

हामीकहाँ साढे ३ दशक बितिसक्न लाग्दा पनि मूल्य अभिवृ दधि
छै न । सरकार यसमा जनशक्तिको न्यून दक्षतालाई कारण दे खाउँ छ । खासमा यो राजस्व घट् ने चिन्ताको
उपजबाहे क अन्य केही पनि होइन । कर प्रणाली दिनप्रतिदिन जटिल बन्दै गएको छ । तहगत सरकार
कार्यान्वयनमा आएपछि त यसमा झन् विरोधाभास बढे र गएको भान हुन्छ ।

उदारवाद वा समाजवाद दुवैले असमानता न्यूनीकरण र गरीबी निवारणलाई एजे न्डा बनाए पनि व्यवहारतः
ती सबै सतहीमात्रै लाग्छन् । राज्य सं यन्त्र गरीब जनताको लागि होइन, पूँजीपति र माफियाको
स्वार्थको प्रवर्द्धनमा लागे को भान हुन्छ । राजनीतिक ने तृत्व, त्यसमा पनि सत्ता सञ्चालनको तहमा
रहे काहरूको यसमा साँठगाँठका सन्दर्भ सञ्चारमाध्यममा सार्वजनिक भएकै विषय हुन् ।

हुन त, पछिल्लो समयमा अधिकां श ने पालीको जीवनस्तर उकासिएको पनि छ । निरपे क्ष गरीबी
न्यूनीकरणमा आशातीत उपलब्धि नदे खिनु चिन्ताको विषय हो । हामीलाई थाहा छ, ने पालीको आयस्तर
उकासिनु मा वै देशिक रोजगारीको कमाइ प्रमु ख कारण हो । स्वदे शमा उद्योग र से वा क्षे तर् ले ने पालको
जनशक्तिलाई आयको अवसर दिन सकेको छै न ।
ने पाल राष्ट् र बैं कको एउटा अध्ययनअनु सार ने पालको ५६ प्रतिशत जनसं ख्याले विप्रेषणको आय
उपभोग गरिरहे को छ । ने पालीले विदे शमा पसिना बगाएर ल्याएको यस्तो आयमध्ये ९० प्रतिशत त
उपभोगमा सकिएको छ । स्वदे शमा उत्पादनका आयामहरूले अपे क्षित गति लिन सकेका छै नन् । स्वदे शमा
उत्पादन लागत बढी हुँदा आयातित वस्तु को वर्चस्व छ । भएको उत्पादन पनि बाह्य वस्तु को बोलाबालामा
दबिएको छ । फलतः स्वदे शमा रोजगारी र अयको अवसर सृ जना हुन सकेको छै न ।

जनशक्ति घु माइफिराई वै देशिक रोजगारीमै जान बाध्य छ । तर, त्यसलाई पनि व्यवस्थित बनाउने मा
राज्य सं यन्त्रको ध्यान जान सकेको छै न । अहिले पनि ३ चौथाई अदक्ष कामदार पठाएर विप्रेषण आर्जन
भइरहे को छ । एक–डे ढ प्रतिशतमात्रै दक्ष जनशक्ति त्यस्ता गन्तव्यमा गएको छ । विश्व रोजगार बजार
अब प्रविधिमु खी हुँदै गएको छ । प्रविधिका कारण थोरै जनशक्तिमा काम हुने भएको अवस्थामा हामीले
पनि हाम्रो जनसं ख्या र जनशक्ति नीतिलाई त्यसै अनु सार रूपान्तरण गर्नुको विकल्प छै न । खासमा
जनसं ख्या विकासको प्रमु ख आधार हो ।

असमानता र गरीबी फरक कुरा भए पनि असमानता समाधानका उपाय प्रभावकारी हुन नसक्नु समस्या हो
। राजनीतिमा मौलाएको भ्रष्टाचार र राज्यको स्रोतसाधनमा सीमित पूँजीपति वर्गको वर्चस्व बढ्दो
गरीबीको कारण हो । यो प्रवृ त्तिमा राजनीतिको सहभागिता र सं रक्षणले यसलाई थप जटिल बनाएको पनि
उत्तिनै सत्य हो ।

आर्थिक सु धारका लागि समाधानयोग्य सवालहरू

अर्थतन्त्रले भोगिरहेका समस्याको फेहरिस्त

सरकारले दे शको आर्थिक अवस्थाका बारे मा ‘आर्थिक जानकारी पत्र’ सार्वजनिक गरिसकेको छ । यो
सरकारी जानकारी पत्रलाई हे र्दा अर्थतन्त्रका सूचकहरू सकारात्मक दे खिँदैनन् । सँ गै अर्थतन्त्रका
समस्यालाई निकास दिन योजनाहरूको भने अभाव दे खिन्छ । समस्याग्रस्त अर्थतन्त्रलाई सही बाटोमा
ल्याउन सरकारले केही यस्ता सवालहरूको नीतिगत समाधान दिन जरुरी छ, जसको चर्चा यो आले खमा
गरिएको छ । हालै प्रधानमन्त्री, अर्थमन्त्री र ऊर्जामन्त्रीले पनि लगानीमै तर् ी नीतिगत व्यवस्थाको
खाँचो औंल्याउनु भएको सन्दर्भमा यस विषयको सान्दर्भिकता अरू बढे र गएको छ ।

संविधानदे खि राजनीतिक दलका घोषणा र नीतिमा समाजवाद ले खिएको छ । संविधानमा समाजवाद त

छ, तर त्यसको कार्यान्वयनमा दलहरूको फरक दृष्टिकोण छ । यसले निजीक्षे तर् सशंकित भएको छ ।
यसमा सरकारी दृष्टिकोण के हो ?

योजनाको औचित्य
प्रत्ये क वर्ष बजे टले करीब ३ खर्ब रुपै याँको हाराहारीमा विकास खर्च छुट् ट्याउने गरे पनि मु श्किलले ६०/७०
प्रतिशतमात्र खर्च हुने गरे को छ । त्यो पनि असारे विकासमा बढी जान्छ । पूर्वाधारका योजना कहिल्यै
समयमा पूरा हुँदैनन् । यस्ता योजनामा नयाँ प्रविधिको न्यून प्रयोगले गु णस्तर हुँदैन । दशकौंदे खिका
योजनालाई गौरवका योजना भनिएको छ । योजनाको समय लम्बिँ दा खर्चमात्र होइन, भ्रष्टाचार पनि
बढे को छ । यस्ता योजनाको छनोट विकासमा योगदानको आधारमा भएको छ कि राजनीतिक आग्रह वा
लोकप्रियतालाई हे रिएको छ ? के त्यस्ता योजनाको औचित्य आज पनि उस्तै छ ? सरकारले योजनाको
औचित्यका आधारमा कस्तालाई अघि बढाउने र कुनलाई छोड्ने भन्ने स्पष्ट उद्दे श्य राख्न सक्दछ ?

राजनीतिक भागबन्डा
राजनीतिमा चरम भागबन्डा छ । वर्तमान सरकार गठबन्धनमा आधारित भएकाले भागबन्डाको दबाब अझ
बढ्ने सम्भावना छ । यसबाट कुनै पनि नीति कार्यान्वयनको तह मानिएको कर्मचारीतन्त्रमा दक्षता गौण
विषय बने को छ । कर्मचारीतन्त्रमा जिम्मे वारी बोध छै न । नियमअनु सार प्रशासनमात्र चलाउने उद्दे श्य
दे खिन्छ । यसले विकासलाई सही तरीकाले अघि बढाउन सक्दै न । यसले विकासको उद्दे श्य प्रभावित छै न
? के यो सरकारले यसमा विचार पु ¥याउन आवश्यक ठाने को छ ?

आयमा असमानता
हाम्रो अर्थतन्त्र उपभोक्तावादमा गएको छ । आयको वितरणमा व्यापक असमानता छ । यसले धनी र
गरीबबीचको खाडल बढाएको छ । राजनीतिमा पै साको चलखे ल बढे को छ । व्यापार राजनीतिसित
जोडिएको छ । यो विकृतिको निकासका सकारी योजना के छन् ?

समाजवादको अन्योल
सं विधानदे खि राजनीतिक दलका घोषणा र नीतिमा समाजवाद ले खिएको छ । सं विधानमा समाजवाद त छ,
तर त्यसको कार्यान्वयनमा दलहरूको फरक दृष्टिकोण छ । सरकार पनि उद्योग व्यापारमा सक्रिय हुन
खोजे को दे खिन्छ । बजारमा उदारवाद र नियन्त्रण दुवै खालको प्रभाव दे खिन्छ । यसले निजीक्षे तर् को
लगानी सशं कित भएको छ । यसमा सरकारी दृष्टिकोण के हो ?

विनिमयका विरोधाभास  
हाम्रो विदे शी विनियम नीति असान्दर्भिक भइसक्यो । यसलाई अहिले पनि भारतीय मु दर् ासित आबद्ध
गरे र राखिएको छ । आयात र उपभोगमु खी बजारलाई केन्द्रित गरिएको भान हुन्छ । भारतीय मु दर् ासँ गको
विनयिम दर समायोजन हुन सकेको छै न । वै देशिक मु दर् ाको विनियम दर समायोजन गर्दा निर्यात
व्यापारलाई टे वा पु ग्ने उद्दे श्य हुनु पर्छ । हामीकहाँ त आयातित वस्तु सस्तो बनाउने मात्र ध्ये य भयो ।
मु दर् ा अवमूल्यन गरे र भए पनि आयात कम गरी निकासी बढाउने उद्दे श्यमा लाग्नु अनिवार्य भइसकेको छ
। विदे शी मु दर् ा ल्याउन जति सजिलो छ, लै जान पनि त्यति नै सहज पनि हुनु पर्छ । यसो नहुँदा बाहिरको
लगानी सं कुचित भएको छ । प्रत्यक्ष वै देशिक लगानी अपे क्षित नआउनु को एउटा कारण यो पनि हो ।
यसमा सरकारको नीति के छ ?

उत्पादनको अधिक लागत

हामीकहाँ उत्पादन लागत बढी छ । यो सरकारले पनि स्वीकार गरे को विषय हो । पूँजीको लागत हामीकहाँ
उच्च छ । भारत र चीनमा बैं कको ब्याजदर घटाउने प्रयास जारी छ । कुनै पनि वस्तु को दर घटाउन आपूर्ति
बढाउनु पर्छ । न्यून सरकारी खर्च यसको प्रमु ख कारण होइन । यसको दरू गामी उपाय चाहिन्छ । बैं कहरूले
कमाएको पै सालाई एक निश्चित लाभां श दिएर बाँकी पै सा पु नः लगानीका रूपमा ल्याउने व्यवस्था
मिलाउनु पर्छ । ३० वर्षअघि बाहिरबाट बैं क भित्रिए, अहिले किन आउन सकेका छै नन् ? मौद्रिक नीतिले
अब बैं क ब्याज बढाउने सं केत मिले को छ । पूँजी बजारलाई अझै वित्तीय स्रोतको प्रभावकारी माध्यम
बनाउन सकिएको छै न । वित्तीय क्षे तर् लाई प्रतिस्पर्धी बनाउने सन्दर्भमा ने पाल राष्ट् र बैं कको भूमिका
सफल हुन सकेको छै न । यसका सरकारको सोच के छ ?

प्रतिस्पर्धाका आधार
हामीकहाँ अहिले पनि कृषि अर्थतन्त्रको मु ख्य आधार हो । तर, यसको लागत अधिक छ । मल र
सिँ चाइजस्ता मु ख्य सरोकारमै बढी समस्या छ । हामीकहाँ विद्यु त् उत्पादनको सम्भाव्यता छ । तर,
उत्पानलाई प्रतिस्पर्धी बनाउन सकिएको छै न । कम्तीमा चीन र भारतभन्दा हामीकहाँ बिजु ली सस्तो
हुनु पर्छ । सस्तो भए आन्तरिक खपत बढ्छ, निकासी पनि गर्नु पर्दै न । यसले कृषिको लागत घटाउन पनि
सहयोग पु ग्छ । भूपरिवे ष्टित दे श हुनु का कारण पारवहनको खर्च बढी छ । यसलाई कसरी घटाउने भन्ने मा
आवश्यकताजति प्रयास भएको छै न । पूँजी, ऊर्जा र ढु वानीको खर्च घटाएर उत्पादनलाई प्रतिस्पर्धी
बनाउने सन्दर्भमा सरकारको दीर्घकालीन रणनीति कस्तो हुने छ ?

अनुदानको यथार्थ
सरकारले विभन्न भत्ता, अनु दान र चिकित्सा खर्चका नाममा नगद सहयोग बाँड्ने गरे को छ । बजे टको ठू लो
अं श यसमा गइरहे को छ । कतिपय शीर्षकमा भइरहे को खर्च स्रोतको बर्बादीमात्रै बने को छ । यसको
सै द्धान्तिक पक्ष राम्रो भए पनि कार्यान्वयन प्रभावकारी छ त ? सरकारले यसको कार्यान्वयनमा कस्तो
प्रणाली बनाउन खोजे को छ ?

वै देशिक रोजगारी
विप्रेषण अर्थतन्त्रको मु ख्य टे को बने को छ । कोरोना महामारीमा पनि विप्रेषण घटे को छै न । तर, दक्षता
पठाउने विषयमा ठोस काम हुन सकेको छै न । दक्ष जनशक्ति पठाउन सकियो भने बढी आय भित्र्याउन
सकिन्छ । यस्तो आय औपचारिक माध्यमबाट आउने हो भने उपयोगिता बढ्छ । वै देशिक रोजगारीलाई
ग्लानिको विषय होइन, यसलाई बढी उपयोगी बनाउने मा ध्यान दिनु पर्छ । यसमा सरकारको योजना के छ ?

जनशक्तिको उपयोग
जनसं ख्या विकासको स्रोत हो । हामीकहाँ अहिले आर्थिक रूपमा सक्रिय हुन सक्ने सं ख्या बढी छ । तर,
जनसं ख्यालाई विकासको आधार बनाउन सकिएको छै न । चीन र भारतले यसलाई महत्त्व दिएर नीति
बनाएका छन् । हामीलाई कुन दक्षताको कति जनसं ख्या चाहिने हो, त्यसको कुनै प्रक्षे पण हुन सकेको छै न
। हाम्रो विकास लक्ष्यमा पु ग्न कुन भूगोलमा कति जनसं ख्याको खाँचो छ भन्ने मा पनि योजना र
रणनीतिको आवश्यकता छ । आवश्यक क्षे तर् मा जनशक्तिको आपूर्ति छै न, अर्कातिर शिक्षित बे रोजगारी
बढे को छ । यो खाडल पूर्तिका लागि सरकारले कस्तो नीति लिने हो ? विकासका लागि सोच पनि आधु निक
चाहिन्छ । हाम्रो जनसं ख्या त्यति आधु निक छै न । हामीकहाँ विकासको सपना आधु निक छ । तर,
जनशक्ति परम्परागत छ । यो योजनाबद्ध जनसं ख्या नीति नहुनु को परिणाम हो । आकां क्षा र यथार्थको
खाडल समाधानमा सरकारले के योजना ल्याउँ छ ?

कोरोना संकट
विश्व यतिखे र कोरोना महामारीसित सामना गरिरहे को छ । कोरोना महामारीका कारण आर्थिक र
सामाजिक दै निकी प्रभावित छ । उद्यम व्यापार रोजगारीलगायत आर्थिक उपक् रमहरू अवरुद्ध भएका
छन् । यो क् रम अझै केही वर्ष चल्ने दे खिन्छ । यस्तोमा महामारीबाट जनताको जीवन जोगाएर आर्थिक
गतिविधिलाई सु चारु राख्न सरकारले कस्ता योजना तयार पारे को छ ?

विकास र वातावरण
अहिले विकासको कुरा गर्दा वातावरणलाई बिर्सिन मिल्दै न । विकाससँ ग वातावरण पनि जोडिएको हुन्छ ।
तर, यसमा आवश्यकता जति ध्यान दिइएको छै न । वातावरणलाई ध्यान नदिँ दा अकल्पनीय विपद्
आइलाग्न सक्छन् । आज विश्व जनमत वातावरण सं रक्षणसहितको विकासप्रति सचे त बन्दै गएको
अवस्थामा वातावरणसहितको विकासका लागि सरकारले कस्ता योजना ल्याउँ छ ? उल्लिखित
प्रश्नहरूको सापे क्ष समाधान नै आर्थिक विकासको स्पष्ट आधार बन्न सक्छ ।

आर्थिक वर्ष २०७८/७९ को मौद्रिक नीति : केही नयाँ र केही परिपत्रको संहिता

मौद्रिक नीति सार्वजनिक हुन थाले देखिको १९सौं सं स्करण सार्वजनिक भएको छ । मौद्रिक नीति
सार्वजनिक हुनु भन्दा अघि नै कतिपय नीतिगत व्यवस्था परिपत्रमार्फ त सार्वजनिक भइसकेको अवस्थामा
यसलाई मौद्रिक नीति भन्नु भन्दा ‘परिपत्रको सं हिताकरण’ भन्दा फरक नपर्ने भएको छ । बजे ट पे श
भएको २ महीनाभन्दा बढी समयपछि सार्वजनिक हुँदा त्यति चासो बढे को जस्तो पनि दे खिएन । कतिपय
नीतिगत विषय पत्रपत्रिकामा चु हिइसकेकाले मौद्रिक नीति कस्तो आउला भन्ने विषय कौतु हल बन्न
नसकेको महसूस भयो । तत्कालीन समयमा सं सद् विघटन भएका कारण अध्यादे शमार्फ त बजे ट पे श भएको
थियो । तर, अदालतले विघटित सं सद् पु नःस्थापना गरिदिएकाले अध्यादे श बजे ट पे श गर्ने सरकार विघटन
भएर नयाँ सरकार गठन हुँदा बजे टमा केही सं शोधन हुनसक्ने आधारमा मौद्रिक नीति गर्न केही ढिलाइ
भएको अनु मान गर्न सकिन्छ ।
केही नयाँ र असन्दर्भका कुरा परे को मौद्रिक नीति त्रैमासिक समीक्षा र आगामी वर्षमा सु धार हुद
ँ ै जाने
अपे क्षा गर्नुबाहेक अर्को विकल्प दे खिँदैन ।

मौद्रिक नीतिमा शेयरबजार

सरकारको वित्त नीति (बजे ट) ले परिलक्षित गरे का लक्ष्य प्राप्त गर्न मु दर् ा आपूर्तिको स्रोत पहिचान
मौद्रिक नीतिले गर्छ । मौद्रिक नीतिको प्रभाव समग्र अर्थ व्यवस्थामा पर्छ । ने पालको सन्दर्भमा
शे यरबजारमा सूचीकरण भएका कम्पनीमा बैं किङको बाहुल्यता रहे का कारण मौद्रिक नीति बढी चासोको
विषय बन्छ । यस वर्ष र गतवर्षको मौद्रिक नीतिमा शे यरबजारको सन्दर्भमा तात्त्विक भिन्नता केही छै न
। शे यर धितो राखी प्रवाह हुने मार्जिन प्रकृतिको कर्जा सु रक्षण मूल्य अनु पातलाई ७० प्रतिशतसम्म
दिनसक्ने व्यवस्थालाई यथावत् राखिएको छ । गतवर्ष यस्तो प्रकृतिको कर्जाका लागि शे यरको
मूल्याङ्कन गर्दा विद्यमान १ सय २० दिनको औसत वा प्रचलित बजार मूल्यमध्ये जु न कम छ त्यसै को
आधारमा गर्नुपर्ने व्यवस्थालाई गत ते सर् ो त्रैमासिक समीक्षामा सं शोधन गरी पु र‍य ् ाइएको १ सय ८०
दिनलाई यथावत् निरन्तरता दिइएको छ । त्यस्तै , लाभां श वितरणमा गतवर्ष अपनाइएको खु द
वितरणयोग्य नाफाको ३० प्रतिशतसम्म मात्र नगद लाभां श वितरण गर्न पाउने भन्ने व्यवस्थाले पनि
निरन्तरता पाएको छ । बैं क तथा वित्तीय सं स्थाबाट शे यर धितोमा प्रवाह हुने मार्जिन प्रकृतिको कर्जा
एक व्यक्ति वा सं स्थाले एक वित्तीय सं स्थाबाट अधिकतम ४ करोड र समग्र वित्तीय प्रणालीबाट
अधिकतम १२ करोड रुपै याँसम्म मात्र लिनसक्ने उल्ले ख गरिएको छ । ऋणीले तोकिएको सीमाभन्दा बढी
कर्जा उपभोग गरिरहे को अवस्थामा यस्तो कर्जा नियमित गर्न उपयु क्त समय सीमा उपलब्ध गराइने
व्यवस्था गरिएको छ । शे यरबजारसँ ग प्रत्यक्ष जोडिएको विषय मूलतः यिनै हुन् ।

गाभ्ने गाभिने सम्बन्धमा

आर्थिक अध्यादे श २०७८ ले आगामी आर्थिक वर्ष (आव) दे खि गाभ्ने र गाभिने एकै वर्गका सं स्थाले मात्र
२ वर्षसम्म लाभां श र पूँजीगत लाभकर छट ू पाउने व्यवस्था गरे र अघोषित रूपमा गाभ्ने –गाभिने कार्यलाई
निरुत्साहित गरे को थियो । अबदे खि वाणिज्य–वाणिज्य, विकास–विकास र वित्त–वित्त कम्पनी गाभिए
मात्र यस्तो छट ू को सु विधा पाउने व्यवस्था अध्यादे शले गरे को छ । सरकारबाट प्राप्त हुने कर छट ू
सु विधा नपाए पनि बैं किङ सं स्था एकआपसमा गाभिएमा (क) तोकिएका क्षे तर् मा कर्जा प्रवाह गर्ने अवधि
१ वर्ष थप गरिने , (ख) एकीकृत कारोबार गरे को १ वर्षसम्म अनिवार्य नगद मौज्दातको सीमामा शून्य
दशमवल ५ प्रतिशत बिन्दुले छट ू दिने , (ग) एकीकृत कारोबार गरे को १ वर्षसम्म वै धानिक तरलता
अनु पातमा १ प्रतिशत बिन्दुले छट ू दिने , (ङ) सञ्चालक समितिका सदस्य र उच्च पदस्थ कर्मचारी पदबाट
हटे को कम्तीमा ६ महीना व्यतीत नभई अन्य सं स्थामा आबद्ध हुन नपाउने प्रावधान छट ू दिने , (च) कायम
गर्नुपर्ने कर्जा र निक्षे पको ब्याजदर अन्तरमा १ प्रतिशत बिन्दुले छट ू दिइने , (छ) एकीकृत कारोबार थालनी
गर्दा कर्जा निक्षे प अनु पातले सीमा नाघे मा त्यो नियमित गर्न १ वर्षको समय दिने , (झ) वाणिज्य बैं कको
शून्य दशमलव १० प्रतिशत वा त्योभन्दा कम शे यर धारण गरे का सं स्थापक समूहको शे यरधनीले यस्तो
शे यर विक् री गर्दा ‘फिट एन्ड प्रपर टे स्ट’ अनिवार्य नहुने व्यवस्था गरिने जस्ता सहुलियत केन्द्रीय बैं कले
दिने भएको छ ।

अन्य महत्वपूर्ण पक्ष

प्रदे शस्तरका विकास बैं क गाभिएमा कार्यक्षे तर् भित्र पायक पर्ने स्थानमा कर्पोरेट कार्यालय स्थापना गर्न,
प्रदे श राजधानी तथा काठमाडौंमा सम्पर्क कार्यालय खोल्न स्वीकृति दिने नीति लिएको छ । थोक
लघु वित्तले समे त चु क्ता पूँजीको २५ प्रतिशत बराबर ऋणपत्र जारी गर्ने व्यवस्था मिलाउने आदि थप
सु विधा रहे का छन् । बैं क तथा वित्तीय सं स्थाले हाल उपभोग गर्दै आएको विद्यमान कर्जा–स्रोत
परिचालन अनु पात (सीसीडी रे सियो) खारे ज गरिने भएको छ । यसको सट् टा कर्जा–निक्षे प अनु पातलाई
उपयोगमा ल्याई यसको दर ९० प्रतिशत कायम गरिने र यस्तो अनु पात २०७९ असार मसान्तसम्ममा
कायम गर्नुपर्ने छ । काउन्टर साइक्लिक बफरलाई २०७९ असार मसान्तसम्म स्थगन गरिएको छ ।
बैं क तथा वित्तीय सं स्थाले ग्राहकलाई कालोसूचीमा राख्ने विद्यमान व्यवस्था पु नरवलोकन गर्ने , ग्राहक
पहिचानसम्बन्धी व्यवस्थालाई सरलीकृत गरी प्रविधिमा आधारित इले क्ट् रोनिक केवाईसी (ईकेवाईसी)
को व्यवस्था गर्ने, २ वर्षसम्म निरन्तर नोक्सानीमा चले का व्यवसायलाई प्रवाह गरिएको कर्जा ‘सूक्ष्म
निगरानी’ मा राख्नु पर्ने व्यवस्थालाई ३ वर्ष पु ¥याइने , वाणिज्य बैं क, विकास बैं क र वित्त कम्पनीको दोहोरो
लगानी (क् रश होल्डिङ) भएका लघु वित्तलाई २०७९ असार मसान्तभित्र एकआपसमा गाभिनु पर्ने
व्यवस्था गरिने , थोक र खु दर् ा कारोबार गर्ने लघु वित्त एकआपसमा गाभिन सक्ने र गाभिएपछि खु दर् ा
लघु वित्तको रूपमा कार्य गर्नसक्ने व्यवस्था गर्ने , राष्ट्रियस्तरका लघु वित्तले ने पाल वित्तीय प्रतिवे दन मान
अर्थात् ने पाल फाइनान्सियल रिपोर्टिङ स्ट्यान्डर्ड (एनएफआरएस) बमोजिम वित्तीय विवरण प्रकाशन
गर्नुपर्ने व्यवस्था लागू गरिने जस्ता नीति परे को छ ।

केही असन्दर्भ
मौद्रिक नीतिले केही असन्दर्भलाई पु नः निरन्तरता र थप गरे को छ । शे यर धितो कर्जाको सम्बन्धमा
गरिएको व्यवस्थामा एक व्यक्ति वा कम्पनीको लागि तोकिएको सीमालाई कर्जा दिने सं स्थाको जोखिमलाई
न्यूनीकरण गर्न गरिएको प्रयासलाई उचित मान्न सकिन्छ । तर, समग्र वित्तीय प्रणालीको लागि
अधिकतम अं क तोकिनु लाई उचित मान्न सकिँदै न । शे यर धितो राखे र लिएको कर्जा शे यर किन्न मात्र
उपयोग हुन्छ भन्ने केन्द्रीय बैं कको बु झाइ पनि असन्दर्भकै उपज हो । गतवर्षझैं खु द वितरणयोग्य नाफाको
३० नगद र ७० प्रतिशत बोनस लाभां श बाँड्न दिएको निर्दे शन असन्दर्भकै निरन्तरता हो । केन्द्रीय बैं क
चु क्ता पूँ जी मात्र बढाउने कार्यमा लाग्नु आश्चर्यलाग्दो छ । कम्पनी चु क्ता पूँजीले भन्दा सञ्चित कोषले
बलियो हुन्छ भन्ने कुरा केन्द्रीय बैं कका अधिकारीले बु झ्दै नबु झेका होलान् भने र अनु मान गर्न सकिँदै न ।
२०औं वर्ष केन्द्रीय बैं ककै से वामा रहे र सोही बैं कको डे पुटी गभर्नर हुँदै गभर्नर भएका व्यक्तिलाई कम्पनी
चु क्ता पूँ जीले भन्दा सञ्चित कोषले बलियो बनाउँ छ भन्नु ‘सूर्यलाई दियो दे खाउनु ’ जत्तिकै हो । तर,
गभर्नरको २ वर्षको लाभां शसम्बन्धी नीति हे र्दा यस्तै भन्नु पर्ने भएको छ । सबै लाई ऐच्छिक बनाइनु पर्ने
ऋणपत्र थोक लघु वित्तले पनि जारी गर्नुपर्ने नीति ल्याइनु अर्को असन्दर्भ हो ।

अन्त्यमा, केही नयाँ र असन्दर्भका कुरा परे को मौद्रिक नीति त्रैमासिक समीक्षा र आगामी वर्षमा सु धार
हुँदै जाने अपे क्षा गर्नुबाहे क अर्को विकल्प दे खिँदैन ।

् नसकेका पक्षहरू
मौद्रिक नीतिले समे टन

मोैद्रिक नीति भन्नाले अर्थतन्त्रमा कर्जाको प्रवाह, ब्याजदरमा स्थिरता, तरलता व्यवस्थापन, बैं किङ
सु शासन, मूल्यमा स्थिरता र मौद्रिक व्यवस्थापनका लागि लिइने नीति हो । समष्टिगत आर्थिक वृ दधि ्
तथा आर्थिक स्थिरताका लागि मौद्रिक नीति तथा वित्त नीतिबीच अन्तरसमन्वयको जरुरी छ । हालको
अवस्था हे र्दा वित्त नीतिले अनियन्त्रित र अनु त्पादक क्षे तर् मा ऋण परिचालन गरे को कारण
मु दर् ास्फीतिको समस्या दे शले भोगे को दे खिन्छ । यद्यपि परिलक्षित दरमा मु दर् ास्फीति कायम गर्न सकेको
अवस्था छै न । तसर्थ दुवै नीतिले समन्वय नराखी काम गरे मा अर्थतन्त्रमा अस्थिरता आउने हुँदा सम्बद्ध
निकायले नीतिको कार्यान्वयन गर्दा समन्वय बढाउनु पर्छ ।

दे शको आर्थिक सु दृढीकरण गर्नका लागि मौद्रिक नीतिको कार्यान्वयनको सं वाहक वित्तीय क्षे तर् विशे ष
गरी बैं किङ क्षे तर् र पूँजीबजार भएको हुँदा हालको मौद्रिक नीतिको प्रमु ख लक्ष्य वित्तीय से वामा सबै
ने पालीको सहज पहुँच, वित्तीय समावे शीकरण र वित्तीय साक्षरता, ब्याजदरमा स्थिरता, तरलताको उचित
व्यवस्थापन, कोभिड–१९ बाट प्रभावित क्षे तर् लाई सहुलियत, मूलतः पूँजीबजारलगायत शे यरबजारलाई
थप सुु दृढ र स्थिर बनाउने कार्य होस्, खुु म्चाउने र निरुत्साहित हुने कार्य नहोस् भन्ने तर्फ सबै को अपे क्षा
भए तापनि शे यरबजारलाई कमजोर बनाउने तर्फ नीतिगत व्यवस्था गरे को दे खियो ।

बैं क तथा वित्तीय सं स्थाहरूबाट शे यर धितोमा प्रवाह हुने मार्जिन प्रकृतिको कर्जा जोखिम न्यूनीकरण गर्दै
साना लगानीकर्ताको पहुँच अभिवृ दधि ् गर्ने अभिप्रायले यस्तो कर्जा एक व्यक्ति वा सं स्थाले एक वित्तीय
सं स्थाबाट अधिकतम रू. ४ करोड र समग्र वित्तीय प्रणालीबाट अधिकतम रू. १२ करोडसम्म मात्र लिन
सक्ने व्यवस्था गरिएको छ । तर, शे यरबजारमा साना लगानीकर्ताको उपस्थिति वित्तीय चे तना र
् हुन्छ न त दे शमा पूँ जीको
साक्षरताको अभावले न्यून छ । यसले न त सरकारको राजस्व अभिवृ दधि
पर्याप्तता एवं उपलब्धता नै हुन्छ ।

मौद्रिकनीतिको लक्ष्य कोभिडले आक् रान्त पारे को दे शको आर्थिक पुु नरुत्थान र आर्थिक स्थायित्व नै
रहे को छ । मु दर् ास्फीति लक्षित सीमाभित्रै रहे को छ भनिए तापनि खाद्यान्न, तरकारीलगायत वस्तु मूल्य
आकाशिएको छ । आर्थिक पु नरुत्थानलाई सघाउने उद्दे श्यका साथ व्यवस्था गरिएको पु नर्क र्जा,
सहुलियतपूर्ण कर्जालगायत मौद्रिक एवम् नियामकीय सहजीकरणले गर्दा कर्जा प्रवाह उल्ले ख्य रूपमा
बढे को छ । कर्जाको ब्याजदर एकल अं कमा रहे को कारण महामारीको समयमा पनि व्यवसाय सञ्चालन
लागत घटे को छ ।

महामारीको सं क्रमण कायमै रहे काले पर्यटनलगायत अति प्रभावित क्षे तर् को पु नरुत्थानमा थप समय
लाग्ने दे खिएको छ । महामारीबाट अर्थतन्त्रमा परे को असर न्यूनीकरण गर्दै शीघ्र आर्थिक पु नरुत्थानका
लागि एकातर्फ नियामकीय सहजीकरण र सहुलियत उपलब्ध गराउनु पर्ने आवश्यकता छ भने अर्कोतर्प m
वित्तीय स्थायित्वका साथै बा≈य क्षे तर् स्थायित्वमा पर्न सक्ने प्रतिकू ल प्रभावतर्फ पनि सजग रहनु पर्ने
अवस्था छ ।

चालू आवको नीतिमा गत आर्थिक वर्षको नीतिलाई निरन्तरता दिएको छ । कर्जाको पु नर्तालिकीकरण र
पु नःसं रचना तत्काललाई राम्रो पक्ष भए तापनि यसले ऋणी तथा बै कलाई थपभार पर्ने र यदि कार्यान्वयन
पक्ष फितलो भयो भने बैं किङ क्षे तर् मा निक्षे प जोगाउने जोखिम बढ्न सक्छ । वर्तमान मौद्रिक नीति बढी
राहत र सु विधामा केन्द्रित भएको दे खि तापनि कोभिड–१९ बाट बढी प्रभावितलाई भने अल्पकालीन
रूपमा केही राहत महसूस भएको छ । वाणिज्य बैं क, विकास बैं क र वित्त कम्पनीले कायम गर्नुपर्ने विद्यमान
वै धानिक तरलता अनु पात क् रमशः १० प्रतिशत, ८ प्रतिशत र ७ प्रतिशतलाई यथावत कायम राखिएको
छ । बैं क तथा वित्तीय सं स्थाहरूले २०७९ असार मसान्तसम्ममा कर्जा–निक्षे प अनु पात अधिकतम ९०
प्रतिशत कायम गर्नुपर्ने व्यवस्थाले यदि कर्जा खराब भयो भने निक्षे प फिर्ता दिन कठिन हुन सक्छ ।

वाणिज्य बैं कहरूका अतिरिक्त राष्ट्रिय स्तरका विकास बैं क, वित्त कम्पनी र थोक कारोबार गर्ने लघु वित्त
वित्तीय सं स्थाहरूले समे त आफ्नो चु क्ता पूँजीको २५ प्रतिशत ऋणपत्र जारी गर्ने व्यवस्था गर्ने भनिएको
छ । हालका दिनहरूमा ऋणपत्र जारी गर्नेको लहर नै चले को छ । यसरी निरन्तर दायित्व मात्र सृ जना
गरी स्रोत सं कलन गर्ने परिपाटीले सही सदुयोगमा बैं किङ क्षे तर् चु क्यो भने सं कटग्रस्त वित्तीय सं स्थाको
सं ख्या बढ्न जाने र सर्वसाधारणको निक्षे प समे त धरापमा नपर्ला भन्न सकिँदै न । बैं किङ क्षे तर् लाई एकातिर
निर्देशित कर्जाको भार थोपरिएको छ भने अर्कोतर्प m आर्थिक पु नरुत्थान लक्षित विशे ष कार्यक् रमले गर्दा
बैं किङ क्षे तर् को सञ्चालन खर्च बढ्छ ।

मौद्रिक नीतिले समे ट्न नसकेका पक्षहरूमा सु शासन, सु परिवे क्षण तथा अनु गमन, से वाको गु णस्तर,
कर्मचारी उत्प्रेरणा र सु विधा एवं सु रक्षा, निक्षे प र कर्जा सु रक्षाको स्पष्ट कार्ययोजना, कोभिडबाट
प्रभावित व्यवसाय र सु विधा उपलब्ध गराउने कार्ययोजना हुन् । त्यस्तै , बैं कहरूको वर्गीकृत लगानी
क्षमता र स्रोत सं कलनको अवस्था एवं सम्भाव्यता, खोज तथा अनु सन्धान, सबै प्रकारका बचतलाई
प्रोत्साहित गर्ने कार्ययोजना पनि पाइँ दैन । आर्थिक पु नरुत्थानको विस्तृ त योजना एवं मर्जरपछिको
समस्याबारे पनि मौद्रिक नीति चु केको छ ।

वर्तमान मौद्रिक नीतिले वित्तीय क्षे तर् सु धारका औजारहरू जस्तै ब्याज कोरिडोर, ऐनहरूमा परिमार्जन,
नियमन र सु परिवे क्षणमा जोड, बं ैकिङ से वाको पहुँच विस्तार, वित्तीय समावे शीकरण, वित्तीय साक्षरता
अभियान, निक्षे पको सु रक्षण सीमा वृ दधि ् , ने पालमा विदे शी बैं क शाखा स्थापना, वाणिज्य बैं कहरूलाई
धितोपत्र व्यवसायी बनाउने जस्ता कुरालाई प्राथमिकता दिएको छ । वाणिज्य वैं कहरूलाई गाम्ने र
गाभिने प्रक्रियामा जोड दिने , ताालीम र दक्ष जनशक्ति विकासमा जोडजस्ता पूर्ववत् कुरालाई समे टेको
छ।

तर, कार्ययोजनाको अभावमा मौद्रिक नीतिको अक्षरस पालना भएको पाइँ दैन । कार्यान्वयन पक्ष फितलो
भएको, कार्यान्वयन गर्ने सं स्थाहरूबीच आपसी समन्वयको अनु भाव, बैं क तथा वित्तीय सं स्थाको प्रमु ख
छनोटमा राजनीतिक प्रभाव तथा सरकारको हस्तक्षे पलगायतले यस्ता वित्तीय उपकरण प्रभावहीन बन्ने
गरे को पाइन्छ । जबसम्म वित्तीय साक्षरतामा विशे ष जोड, सु परिवे क्षण र अनु गमनमा कडाइ र सु शासनमा
सु धार हुन सक्दै न तबसम्म आर्थिक वर्ष २०७८/७९ को मौद्रिक नीति आफ्नो लक्ष्य पूरा गर्ने दिशामा
अगाडि बढ्न कठिनाइ हुने छ भन्ने कुरामा कनै अत्युु क्ति नहोला ।

MCC Nepal Compact – An insight

The need for infrastructure in Nepal’s overall development of energy sector is undebatable. With
billions being invested in power projects in Nepal at present and in the absence of adequate
power transmission infrastructure, the electricity generated will have no use but to be wasted.
Nepal Electricity Authority (NEA) has already highlighted the fact time and again. Transmission
lines are vital to get a return on investment in the 3,000 MW (under construction) and additional
3,000 MW (at various stages of development) projects being currently built in different parts of
the country. The investments being made in power generation will be at risk if transmission lines
are not constructed on time and it will have a huge impact in the country’s economy. Given this
context, the transmission line to be constructed by Millennium Challenge Account Nepal
Development Board (MCA-Nepal) under the Millennium Challenge Corporation (MCC) Nepal
Compact as a part of the Transmission System Development Plan of Nepal, is a welcome relief
and will help address the infrastructure inadequacies in the energy sector.

MCC Nepal Compact

The MCC Nepal Compact is a five-year USD 500 million grant agreement signed between the
Nepal government and MCC on 14 September 2017 for a program that aims to increase the
availability and reliability of electricity, maintain road quality and facilitate power trade between
Nepal and the region to help spur investments and accelerate economic growth. The Nepal
government is investing an additional USD 130 million in the program, for a total of USD 630
million.

Background
The Compact development was supported by all governments in Nepal from 2011 and is in
Nepal’s national interest. Nepal had to qualify and compete worldwide for the MCC compact
fund and received the grant after having met MCC’s rigorous conditions for good governance,
economic freedom, and investing in citizens, so this is not mere generosity on the part of the US
government. The electricity transmission and road maintenance projects under the Compact are
priorities set by Nepal in consultation with civil society, private sector and numerous other
stakeholders. A joint team of economists working on behalf of the governments of Nepal and the
United States conducted extensive due-diligence analysis for several years, proactively engaging
a wide array of stakeholders both within and outside of the Nepal government. This extensive
and inclusive analysis concluded that there are four main binding constraints to economic growth
in Nepal: policy implementation uncertainty; inadequate supply of electricity; high cost of
transport; and challenging industrial relations and outdated labor laws and regulations. Agreeing
with these findings, the Nepal government highlighted power and transport infrastructure
development as priority
sectors for intervention.

Projects and its Benefits

The Electricity Transmission Project aims to increase electricity consumption by improving the
availability and reliability of electricity supply in Nepal’s electricity grid and to facilitate cross-
border power trade with India. MCA-Nepal will build around 315 kilometers of double circuit
high capacity 400 kV transmission lines and three new electricity substations at Ratmate in
Nuwakot, Damauli in Tanahun and Bhumahi in Parasi (Bardaghat Susta West). The 400kV
transmission line will also connect with two other substations under construction by NEA at
Lapsiphedi in Kathmandu and Hetauda in Makwapur. The project, which includes Nepal’s
second major planned India interconnection (Butwal - Gorakhpur transmission line), will be
another significant component of Nepal's electricity transmission infrastructure.
Technical assistance to strengthen the performance of Nepal’s power sector will also be provided
under the project. The estimated economic rate of return is around 12 percent and at least 72
percent of households that are currently believed to be connected to the electricity grid, approx.
23 million people will benefit. The construction of the project will create more than seven
thousand full-time jobs over the three and half year construction period. During the operation
phase, it will generate four hundred full-time new permanent jobs for Nepali workers for the
lifetime of the project.

The Road Maintenance Project aims to strengthen road quality across Nepal’s road network
through technical assistance and capacity building of the Department of Roads (DoR) and Roads
Board Nepal (RBN), and periodic road maintenance works on up to 305 km of the country’s
strategic road network including a matching fund to encourage the expansion of Nepal’s road
maintenance budget. Current practices in the maintenance of Nepal’s roads will be enhanced
with interventions that will include pavement improvement techniques and safety enhancement
features. New pavement improvement technologies being adopted are Full Depth Recycling
(FDR) and Superpave asphalt concrete, which follows the principle of recycling existing
pavement material. The project has selected the Dhankhola-Lamahi section of the East-West
Highway as a pilot.

After the success of this pilot and based on positive results, MCA-Nepal will exercise the
technology along Lamahi- Shivakhola section of the East-West Highway. At present, the total
road segment proposed for maintenance in the East-West Highway is approx. 77 km.  The
estimated economic rate of return is around 29 percent and approx. 900 thousand individuals will
benefit. An estimated 650 thousand man-days of works would be created during implementation
period.

Conditions Precedent
The Compact has set forth six primary conditions that the Nepal government must meet for the
implementation phase to begin (referred to as Conditions Precedent). The six Conditions
Precedent are: Declaration of the Electricity Transmission Project as a National Pride Project;
Passage of legislation to create an Electricity Regulatory Commission; Signing of a Project
Implementation Agreement; Completion of a plan in agreement with the Government of India
for the cross-border transmission line from Butwal, Nepal to Gorakhpur, India; Ratification of
the Compact by the Parliament; and Site access to all project construction sites with
Environmental Impact Assessment (EIA) approval and sufficient progress on land acquisition
and forest clearance. Out of the six, four have already been met with the October agreement for
cross-border line between Nepal and India. Parliamentary ratification, which has been delayed
for more than two years and access to site are the two major remaining conditions that will be
required to ensure Nepal can access the funds allocated to implement the program on time.

Preparatory Phase Vs Implementation

MCC’s Compacts around the world require that enough time is allotted to the project preparatory
phase so that all conditions for successful project delivery are met prior to the implementation
activities. The preparatory and implementation phases of the MCC Nepal Compact are two
distinct stages in the execution of the agreement. Since the projects have to be completed within
an agreed timeframe of five years with no provisions for time extension or cost increase, MCC
has adopted a two-phased implementation model, i.e., the preparatory phase and implementation
phase.

The preparatory works ensure readiness for the implementation phase but are not part of program
implementation. The targeted date for taking the program on implementation i.e. the Entry into
Force (EIF) was previously set for 30 June 2020.

Prevalence of the Agreement Over Domestic Laws

The Compact does not intend to be above or replace any of laws of Nepal. The reason that it will
prevail over the domestic laws of Nepal is simply to ensure the provisions under the Compact
remain effective for the implementation of the Compact. Given that the Compact has a strict
five-year implementation period, any legislative changes in the country during that time can
adversely affect the timely delivery of these projects. For example, if there are changes in the
Land Acquisition Act of Nepal, the timeline of Compact implementation could be affected.
Another example of this, is the provision for the procurement of all goods, works, and services,
to be in accordance with the MCC Program Procurement Guidelines rather than Public
Procurement Act of Nepal.

Agreement with Government of India

The cross-border transmission line is a critical component of the Electricity Transmission
Project. In developing the Compact and determining the conditions precedent, MCC actively
engaged with both governments of Nepal and India to identify areas of mutual interest and
synergies. Consultations in 2015 and 2016 highlighted both countries’ focus on cross-border
electricity trade and the importance of several cross-border transmission lines, particularly the
Butwal-Gorakhpur transmission line. To ensure that the line would connect to the Indian grid –
so that Nepal can export excess electricity in the future or import per Nepal’s needs – MCC and
Nepal agreed to this condition precedent during the signing of the Compact.

India has to agree to a plan to build infrastructure within its own territory. On 15 October 2019,
Nepal and India agreed to the financing and ownership framework that will govern the
implementation of the Butwal – Gorakhpur cross-border transmission line. With respect to route
alignment, design, tendering and construction of 315 km of 400 kV transmission lines and three
substations within Nepal, Nepal does not need to have any prior or subsequent agreements with a
third country. 
Intellectual Property Rights
The Nepal government will own all the intellectual property rights (IPRs) generated during the
projects and may give the right to use its intellectual property to any other body including to
MCC based on necessity and utility. As per the Compact agreement, the government will merely
allow MCC to use the intellectual property and by allowing such use, Nepal does not have to
relinquish its right to intellectual property. Section 3.2 (f) of the Compact clearly highlights
Nepal’s authority over all intellectual property.

Audit and Termination

The Office of the Auditor General of Nepal can audit the projects of the Compact at any given
time, in contrary to the ongoing public debate on whether the audits are only limited to the US
government. The Formation Order, 2074 BS, issued by the Nepal government mentions in
Section 11 that MCA-Nepal will be audited by the Auditor General of Nepal. Section 3.8 (a) of
the Compact also clearly states the provision for any auditing by the Nepal government. For the
past years, the Auditor General of Nepal has been auditing all the expenditures of both MCA-
Nepal and the Office of the Millennium Challenge Nepal (OMCN), which was created to
develop the Compact and MCA-Nepal. Additionally, the US government or the government of
Nepal can terminate the Compact by giving 30 days’ prior written notice. Section 5.1 (a) in the
Compact clearly states that the agreement can be terminated by either party. If the government of
Nepal wishes, it has the right to terminate the agreement without any cause.

Exemption from Taxes and Immunity

The assistance provided under the MCC agreement is a tax-free grant. MCA-Nepal, the Compact
implementation body created under Development Board Act, 2013 by an executive order of the
Nepal’s Cabinet, does not pay any tax as it is a non-income generating body. Any equipment,
goods or services procured through the grant are exempt from the payment of taxes and duties.
However, MCA-Nepal staff pay taxes in accordance to the income tax regulations. The
immunity for MCC employees from the jurisdiction of Nepal’s courts and tribunals applies only
to claims or losses arising out of activities under the Compact and does not extend to non-project
activities. This immunity is typical in diplomatic relationships, and also applicable to Nepali
diplomats serving abroad. This immunity is in line with immunity provided to other aid agencies
such as representative employees of World Bank (WB), Asian Development Bank (ADB), and
Asian Infrastructure Investment Bank (AIIB).

MCC Funding
MCC funding provided under the Compact is a grant, which does not have to be paid back
through people’s taxes, unlike most infrastructure programs based on loans that accrue interest.
The MCC model allows countries to focus on improving their economic growth without
worrying about repayment. It is therefore in Nepal’s interest to use grant assistance compared to
loans. The MCC Compact agreement does not require Nepal to sign-up for any alliance. More
importantly, the US government legislation on MCC clearly prohibits the use of MCC funding
for training of military or any other security forces. This has also been reflected in the Compact
in Section 2.7(a). The Compact’s sole focus is to help Nepal for economic growth and poverty
reduction.  

MCC Compact : Costly Delay to Nepal’s Economic Development

Four years ago, when the government signed an agreement with the Millennium Challenge
Corporation (MCC), the US foreign assistance agency, for USD 500 million Compact, there was
competition among the political parties and their leaders to claim the credit for clinching the deal
and securing the largest grant ever from the US.

But, when it came to creating the groundwork for the implementation, the same political parties
are sharply divided over the deal.

The MCC Compact, commonly known as the MCC, has now become a bone of contention not
only within political parties but also among the broader public. Rarely has other foreign
assistance come under the spotlight like the MCC Compact.

While analysts welcome public scrutiny over foreign support that often come with strings
attached, there are worries that the rumours and misinformation that dominate the MCC could
prove costly for the country that plans to utilise the USD 500 million grant to build the longest
electricity transmission line and repair over 100 km of strategic roads.

If things had gone according to plan, the MCC Compact would have already been in the process
of implementation now. However, the current political bickering over the MCC has cast
uncertainty over the fate of the largest ever US grant. With the formation of the new government
led by Nepali Congress President Sher Bahadur Deuba, there were hopes that the MCC Compact
would be high on his agenda. As the MCC Compact was first signed when Deuba was the Prime
Minister in September 2017, it was expected that he would prioritise its implementation. That
possibility is increasingly looking remote now.

In its Common Minimum Programme, the government has conspicuously excluded the MCC to
appease a coalition partner CPN (Maoist Center) that has stood against the US funding.

This power politics is not only putting the largest foreign grant (upfront foreign contribution
from a partner country) at stake, but also likely to dampen the country's dream to export its
surplus electricity in the lack of transmission infrastructure to facilitate Nepal’s planned India
interconnection.
Unlocking Hydropower Potential
Nepal plans to utilise the grant mainly to construct transmission lines to expand the high voltage
transmission backbone inside Nepal and the Nepal side of a second cross-border transmission
line with India as well as other infrastructures under the Electricity Transmission Project. Part of
the grant will finance the Road Maintenance Project to strengthen the quality of Nepal's strategic
road network.

Successfully exporting Nepal's surplus energy to India and Bangladesh now depends on the
transmission line as well as other infrastructures that the government plans to build with the
support of the MCC Compact. Realising how critical the transmission line is for unlocking its
hydropower potential, the government--following a long study--had selected the Electricity
Transmission Project to be financed from the MCC Compact.

With more and more hydropower projects coming online, the supply of electricity will soon
surpass domestic demand. In fact, the country is already in a position to export its
hydroelectricity to India during the rainy season. While the domestic consumption capacity may
not increase significantly anytime soon, the only option to prevent the electricity from going to
waste will be to export the surplus energy to India or Bangladesh. To export the surplus energy
to neighbouring markets, a mega highway for evacuating power produced by various
hydropower projects export is required. The Compact will fund the construction of a double-
circuit 400 kV transmission line of 315 km to provide a vital missing link for different river
basins to the existing high voltage grid in Nepal along with three substations. This transmission
line will help in evacuating electricity produced from various old and new hydropower projects
and link it to Gorakhpur in India.

Currently, there is only the Dhalkebar-Muzaffarpur cross-border transmission line that connects
Nepal to India. Due to the transmission line’s capacity to handle 1,000 MW, it will be impossible
to evacuate more electricity when Nepal's electricity production increases.

Power producers say that the transmission infrastructure is crucial for Nepal to unlock its
hydropower potential.

"It does not matter whether it's built with the support of the MCC or from other sources or the
government's own internal resources, the government must build the transmission line and other
infrastructures," says Shailendra Guragain, Immediate Past President of Independent Power
Producers' Association, Nepal. "It is frustrating that the transmission line or hydropower sector is
suffering from the irrelevant debate or unnecessary controversy created about the MCC
Compact," he adds.

Nepal Compact's Development

MCC Compact did not come out of the blue. Nor were the projects for the MCC Compact picked
randomly without any feasibility study or assessment as is the case for many projects in Nepal
which are pursued mostly to serve the interests of a political leader or party. Identification and
selection of projects under the Compact followed a long process. Adequate time was given for
the project preparation.

According to MCC, it is a donor that emphasises on country ownership and focuses on impact.
The recipient country identifies priorities for sustainable economic growth and poverty reduction
and develops investment proposals in broad consultation. Following the signing of the Compact,
MCC Country establishes a local entity and oversees all aspects of the implementation. In Nepal,
Millennium Challenge Account Nepal (MCA Nepal) has been established as the implementing
agency.

A diagnostic study conducted in Nepal in 2013-2014 concluded that the energy and transport
sectors should be the focus of the MCC support as these were the two major binding constraints
for higher economic growth in Nepal. After the MCC selected Nepal for the Compact in
December 2014, it opened its office in Nepal and conducted feasibility studies to identify the
projects. In collaboration with authorities and other stakeholders in Nepal, the MCC submitted
the projects to its board in Nepal in November 2016. Negotiations followed between Nepal and
the MCC delegation in Washington DC in June 2017 before the MCC Board of Directors
approved the Nepal Compact Program in August 2017. The Compact was signed in September
2017 between the then Finance Minister Gyanendra Bahadur Karki and MCC Acting CEO
Jonathan Nash at the State Department in Washington DC.

The Compact was hailed as a 'game changer' for Nepal's energy sector and overall development.
Most of the leaders and political parties jostled with each other to claim the credit for their roles
in securing the largest grant from the US. However, the exuberance remained short-lived. There
were some conditions and precedents in the Compact that had to be met for the entry to come
into force. Some of the conditions, particularly the ratification of the Compact from the
parliament, became the initial reasons why eyebrows were raised among the political leaders and
parties. Opposition voices against the MCC Compact snowballed. Misinformation, criticisms and
rumours engulfed the MCC Compact.

While some political parties and leaders are now toeing the line of terminating the MCC
Compact, others chose to remain silent on the debate. The whole process now remains at a
standstill as political parties bicker over the ratification of the MCC Compact from the
parliament. Until and unless the MCC Compact gets ratified by the parliament, it does not enter
into force.

The entry into force date is important as it officially starts the five-year clock for implementing
the Compact. MCC compact comes with strict requirements on time and budget. The Compact
must be completed within five years from the entry into force date and there is no possibility of
extra funding. If the Compact is not completed within five years, the unspent fund will also
return to the MCC. After Nepal met most of the other conditions, there were preparations for
taking the programme into implementation or entry into force from June last year. The five-year
clock has not been started yet owing to the delay in the parliamentary endorsement of the
Compact. Most of the other conditions including designation of the Electricity Transmission
Project as a national Pride Project, passage of legislation related to the Electricity Regulatory
Commission and formation of the commission have already been met.

Now, whether the MCC Compact will be ratified by the parliament to bring the Compact into
operation is still anyone's guess.

Stalled Process, Uncertain Fate

After the political squabbling over the ratification of the MCC Compact, the government had
written to the MCC to put on hold the process for the entry into force.

However, the then government led by KP Sharma Oli decided to request the MCC to postpone
the date for the entry into force after the MCC Compact was opposed in his own Nepal
Communist Party (NCP). Not only was the MCC Compact openly criticized by many leaders of
the main governing party, a taskforce formed by the NCP comprising the then Minister for
Foreign Affairs Pradeep Kumar Gyawali as a member had also came up with a report which
concluded that the MCC Compact should be endorsed only after amending some of its
provisions. In line with the recommendation of the party committee, the then government
decided to put on hold the process to implement the MCC Compact. There has not been any
progress towards the implementation of the compact since then.
While the Compact was registered at the parliamentary secretariat last year, it is yet to be tabled
for ratification. The current coalition government has neither taken any steps towards finding a
political consensus for the ratification of the MCC Compact nor has it made its position clear
over the grant. Though the government has kept mum about the MCC Compact, House Speaker
Agni Prasad Sapkota's recent public statement on the MCC indicates that he would not put the
MCC Compact up to a vote.

But the question is, how long can this stalemate go on for?

While the US or its funding agency MCC has remained largely positive towards Nepal for
continuing with the compact despite all the criticisms and controversies, there is a risk of Nepal
losing the grant if the country remains indecisive on the MCC Compact for a long time.

In its statement issued on June 29 last year, the US Embassy in Kathmandu said that the
availability of the funding is not open-ended. “Accepting this grant is Nepal’s choice but the
availability of the funding is not open-ended.  Tangible, near-term steps in Nepal are necessary
to ensure the continued viability of the program,” read the statement.

What interest does the US have in Nepal?

 One of the main reasons why some critics have been asking the government to tread cautiously
on the MCC Compact is due to its possible link to the US Indo-Pacific Strategy. While the US
characterises the Indo-Pacific Strategy as a policy to protect and advance a free, open and secure
Indo-Pacific region, many believe it as a strategy of the US to counter or prevent China's
growing global clout or influence through its Belt and Road Initiative (BRI). Any association or
tilting towards the Indo Pacific Strategy stands against Nepal's non-alignment foreign policy,
according to diplomats. They say that it has not been made clear whether the MCC Compact is
an initiative under the Indo Pacific Strategy. Some conflicting statements from US government
officials only added to the confusion.

However, US Ambassador to Nepal Randy W Berry dismisses such concerns.

"The criticism actually started when people started saying that the MCC and the Indo-Pacific
Strategy are interlinked. This is a part of the disinformation. Of course, the United States is going
to devise and offer a programme that is consistent with its policies. Way too much has been
made of labels here," said US Ambassador Berry, in a recent TV interview. "It is too
reductionist, too easy to simply link up a couple of phrases that are often misunderstood and
point in the wrong direction. We know that the MCC itself came into operation in 2002.
Discussion on this compact with Nepal commenced in 2012, and the compact was signed in
2017. All of this predated this concept known as the Indo-Pacific Strategy," he clarified.

MCC officials say that the MCC Compact is recognition of the progress Nepal has made in
establishing rule of law, democratic institutions, and investment in its people. For the US, the
MCC Compact is an opportunity to help Nepal build its capacity to deliver critical services to its
people to benefit the economy, regional security and the broader global community. They say
that they do not have any hidden or secret interests that they want to pursue in Nepal through the
MCC Compact.
 Experiences from
other countries
Though Nepal is the first country in South Asia to receive the grant from the MCC, over three
dozen countries have already benefitted from the MCC funding.

According to MCC, the US foreign assistance agency has formed partnerships in 48 countries to
implement the Compact. The Tanzania Compact signed in 2008 was the highest with a USD 698
million grant for the Energy Sector Project to improve its electricity service and coverage by
increasing the power transmission capacity and electricity companies. However, another
proposed compact for Tanzania was suspended by MCC in 2016 amid concerns about the
country's commitment to democracy and free and fair elections, according to a statement of the
MCC.  

MCC also terminated its USD110 million compact in Madagascar in 2009 'due to an
undemocratic transfer of power'. Another country from where the MCC was pulled back was in
Mali where it was providing a grant of USD 460 million through the compact. However, the
military coup in Mali that directly conflicted with the partner country's commitment to
democratic governance and rule of law prompted the MCC to terminate the compact in 2012,
according to the MCC. 28 compacts have already been completed after their implementation
while compacts in eight other countries are under the development cycle. Six countries are
currently implementing the Compact. Including Nepal, three countries have signed the compact
and are in the process for its implementation.

Critics in Nepal celebrated the abortion of the Sri Lanka Compact in December last year. Though
the MCC Board and Sri Lanka approved the compact in 2019 amidst an opposition-led
disinformation campaign portraying the partnership as a ploy to subvert Sri Lanka's sovereignty,
another government in 2020 formed a committee to review the compact agreement. The
committee came up with the recommendation that the government reject it unconditionally. The
growing dispute over the compact in Sri Lanka led to a pull back of the MCC from the island
country.

"The Sri Lankan government’s posture was inconsistent with the strong demonstrations of
country ownership MCC requires from its partner countries and an indication of its
unwillingness to be an adequate partner to MCC. MCC’s Board has since voted to discontinue
the proposed compact with Sri Lanka," read the 2020 annual report of the MCC.

Criticisms and disinformation campaigns in Nepal are not different than the ones in Sri Lanka
and misinformed criticisms due to malicious information like the US is planning to build a
military base or subverting the country's sovereignty have also fueled the opposition of the
compact, say MCA-Nepal officials.

Though there are worries that the Nepal Compact could face a similar fate, officials say that
MCC so far is satisfied with the Government of Nepal's commitment towards the partnership.
Power Politics
There have been inconsistent and often conflicting responses by political leaders to the MCC
Compact in recent years. The compact was initiated upon the request of Nepal. Nepal will have
to contribute USD130 million to the Compact in addition to the USD 500 million in grant from
the MCC.

Almost all political parties have remained in the government in the process of requesting,
initiating, developing or signing the compact. Almost all political parties, when in power, have
expressed a desire to implement the MCC Compact in Nepal. However, the process of the
implementation has become uncertain as political parties remain divided over the ratification of
the MCC Compact. Experts say that political leaders who defend the MCC Compact when they
are in the government are quick to criticise it after getting ousted from the power. This flip-flop
of political leaders has also fuelled the anti-MCC sentiment. After failing to push the MCC
Compact through the parliament for ratification for nearly three years while holding a majority,
CPN (UML) Chairman KP Sharma Oli questioned the government recently at Parliament about
the position of the government.

“Did you forget the MCC? You have 165 votes. Are you going to ratify, reject or remain silent
on the MCC?” former Prime Minister Oli asked recently.

Though the main governing Nepali Congress is in favour of ratifying the MCC Compact, other
major parties--both in the government and opposition--are sharply divided over the ratification of
the MCC Compact. This will make it difficult for the MCC Compact to get ratified by the
parliament. However, the MCC Compact's parliamentary endorsement cannot be completely
ruled out if the current coalition government gives priority to forge a consensus on the MCC
Compact. Even if there is no consensus, the MCC Compact has a chance to muster a majority in
the parliament if it is put up for votes as there are lawmakers from both side of the aisles who are
in favour of taking the US grant.

Failure to do so could not only lead to the termination of the largest grant but also hurt the
hydropower sector which has potential to transform the economy. Some even warn that the
whole political debacle risks tarnishing Nepal’s reputation as a reliable development partner.

“The MCC has been a subject of tussle between political parties and within the parties also. This
has unnecessarily dragged Nepal-US ties to controversy,” says Nishchalnath Pandey, a foreign
policy analyst. “We saw that the Nepal Communist Party (NCP) was itself divided and its leaders
were for and against the MCC when they were in power. Thus, they played the role of the
government as well as the opposition,” adds Panday, who is also Director of the Centre for South
Asian Studies (CSAS) Nepal.   

There are also worries that the lack of a broader political consensus on crucial development
programmes could also dent Nepal’s investment climate as highlighted by a recent report issued
by the US Department of State. "The Government of Nepal's slow progress in securing
Parliamentary ratification for the Compact and implementing it has not sent a good signal to
potential investors," reads the report entitled '2021 Investment Climate Statements: Nepal'.