Hücre Dışı Matris

Dr. Öğr. Üyesi Gülper Nacarkahya

Tıbbi Biyoloji ABD.

1 12.11.2021
 Hücre Dışı Matris
(Ekstraselüler Matris, ECM)

 ECM, çeşitli protein ve polisakkaridlerden

oluşan, hücrelerin bulunduğu ortamdır.

 Hücrelerin; bir arada tutulmalarına katkıda

bulunarak doku bütünlüğünü sağlar

2 12.11.2021
  Hücre yapısı ve hareketi

 Besin ve madde alışverişi

 Hücre göçü

 Hücre gelişimi ve farklılaşma

 Hücrelerin birbirleri ile olan ilişkisi

bakımından önemlidir

3 12.11.2021
  Hücreler arası matris,

içinde bulundukları hücreler tarafından

salınan protein ve polisakkaritler ile
hücreleri ve matris moleküllerini birbirine
bağlayan adezyon moleküllerinden oluşur.

4 12.11.2021
  Matris molekülleri:

 bağ dokuda; fibroblastlar,

 kemik ve kıkırdak dokuda; kondroblast ve
osteoblastlar tarafından sentezlenir.

5 12.11.2021
6 12.11.2021
 Hücre dışı matris
hücreler arası
boşlukları doldurur,
hücreleri ve dokuları
birbirine bağlar

7 12.11.2021
 Bazal Lamina

 Hücre dışı matriks örneğidir, epitel hücre

tabakalarına destek olmasının yanında kas
hücrelerini, adipoz hücrelerini ve periferal
sinirleri çevreler.

8 12.11.2021
Bazal Lamina
 Esnek, ince, ECM’nin özelleşmiş şeklidir
 Epitel hücrenin altında, ya da düz kas, iskelet kası
hücrelerinin etrafını çevreler veya glomerulus, akciğer
alveolleri gibi bölgelerde iki hücre tabakası arasında
yer alır

9 12.11.2021
 Bazal Laminanın Fonksiyonu
bunlar bil .ezber yapma!
 Filtre
 Hücre polaritesi
 Hücre metabolizması, farklılaşması ve gelişmesi
 Hasar gören hücrenin yenilenmesi
 Hücre göçü
değişim göstermiş hücrelerin görev bölgelerine ilerlemesi demektir
• değişim göstermiş hücrelerin görev bölgelerine
ilerlemesidir•

Pek çok kanser türünde bazal lamina tamamen

kaybolur
Yaşlanma, diyabet, hipertansiyon durumunda
kalınlığı artar ve dokular yeterince beslenemez
10 12.11.2021
 ECM yapısı doku tipine göre
farklıdır
 Bu farklılık ECM’nin bulunduğu dokunun
işlevine göre değişir.
 Beyin ve spinal kanalda az, kemik ve
kıkırdak dokuda daha fazladır
 Kanda sıvı haldedir
 Kemikte serttir
 Kıkırdak ve bağ dokuda yumuşaktır
 Korneada şeffaftır
 Tendonlarda ince uzundur

11 12.11.2021
 Hücre dışı matris
proteinler
polisakkaritler
hücreleri ve matris bileşenlerini birbirine
bağlayan adezyon moleküllerini içerirler

12 12.11.2021
13 12.11.2021
 ECM Molekülleri
• Glikozaminglikanlar
▫ Hyalüronik asit, Kondroitin sülfat, Dermatan
sülfat, Heparin ve heparin sülfat, Keratan
sülfat
• Fibröz proteinler
▫ Yapısal
 Kollajen, (Gerilme gücü)
 Elastin (Matrise esneklik)

• Diğer matris proteinleri

▫ Fibrillin, fibulin, nudelin, netrin, galaktin,
glutaktin, vs.
14 12.11.2021
 (adezif proteinler)

( HYALURONON)

çok önemli !bu tabloyu bilsen yeterli .

15 12.11.2021
 Glikozaminglikanlar (GAG)
 Uzun, tekrarlayan disakkarit ünitelerinden
oluşan polisakkaritlerdir.

4 gruba ayrılır
 şekerlere,
 şekerler arasındaki bağlantı tipine göre,
 sülfat gruplarının sayısına
 sülfat gruplarının lokalizasyonuna göre 4
gruba ayrılır.

16 12.11.2021
 1. Hyaluronon: sülfat grubu sadece bunda
yok.
2. Kondroitin sülfat ve dermatan sülfat
3. Heparan sülfat ve heparin
4. Keratan sülfat

17 12.11.2021
  Hyaluronan: En basitidir. Sülfit içermez.
Kovalent bağlı protein içermez.
 Dokularda sıkıştırıcı kuvvetlere karşı direnç
rolü vardır.
 Embriyonik gelişim sırasında hücreler arası
alanı doldurur.
 Yara iyileşmelerinde kayganlık sağlar ve çok
üretilir.

18 12.11.2021
  Kondroitin sülfat, dermatan sülfat, heperan
sülfat ve heparin, keratan sülfat: jel ortamı
oluştururlar.

 Besinlerin, artık maddelerin ve sinyal

moleküllerin hızlı difüzyonunu sağlayarak
yapısal destek olarak görev yaparlar.

19 12.11.2021
  GAG lar proteinlerle birleşerek
proteoglikanları oluştururlar.

 Proteinlerle bağlantı golgi kompleksinde

gerçekleşir.

20 12.11.2021
  Nükleus zarında porlarda bulunan
proteoglikanlar porların farklı büyüklükte
olmasını sağlar. (Seçici moleküler filtre)

 Kimyasal haberleşmede görev yaparlar.

 Co-reseptör olarak görev yaparlar.

21 12.11.2021
 Fibröz proteinler
Yapısal fibröz proteinler

Kollajen, (Gerilme gücü)

Elastin (Matrise esneklik)

22 12.11.2021
 Adezif olanlar

Hücrelerin matrise uygun yerlere

tutunmalarını sağlar

Fibronektin, laminin, tenasin, entaktin,

vitronektin, İntegrin, Selectin, VCAM,
ICAM, v.b

23 12.11.2021
 Kollajen

 Memeli dokularında 25 tip kollajen

belirlenmiştir.

24 12.11.2021
Tip Sınıf Dağılım
I Fibriler Deri ve tendon
II Fibriler kartilaj Gelişen kornea ve vitröz humor
III Fibriler Gerilebilir konnektif doku, deri,
akc., vasküler
IV Ağ (Network) Bazal membran, böbrek, damar
duvarı
V Fibriler Karaciğer, kornea, mukoza
VI Beaded filament Çoğu konnektif doku
IX FACIT kartilaj Vitröz humor
XI Fibril oluşturan Kartilaj, kemik, plasenta
XII FACIT Embriyonik tendon ve deri
XII Transmembran Genişçe dağılmış
I domain
XIV FACIT
12.11.2021 Fetal deri ve tendonlar 25
  Göz sıvısında jel tarzında

 Tendonlarda sıkı paralel demetler halinde

 Kemikte açılı olarak düzenlenmiş lifler

halinde

26 12.11.2021
 Kollojen sentezi yapan hücreler
 Fibroblast
 Osteoblast
 Kondroblast
 Retiküler hücre
 Epitel hücre
 Endotel hücresi
 Düz kas hücresi
 Schwann hücresi

27 12.11.2021
 Kollajen
monomerleri
hücrelerde
sentezlenip
ECM’e salgılanır.

 ECM’de enzimatik
modifikasyon
sonucunda
monomerler
birleşip çapraz
bağ oluşturarak
kollajen liflerini
meydana getirir

28 12.11.2021
  Tekli kollajen molekülleri birleşerek lifleri
oluşturur

 Kollajen molekülleri birleşerek lifler

oluşturduktan sonra bunlar komşu kollajen
moleküllerinin her biri komşusuyla yaklaşık
molekülün dörtte üçü uzunluktaki kısımları üst
üste gelecek şekilde düzenli ve paralel bir yapı
oluştururlar

29 12.11.2021
30 12.11.2021
 Kollajen Hastalıkları
 Fibrozis: Aşırı kollajen sentezi

 Ehler-Danlos sendromu: Kollajen yetersizliği

Kollajen molekülündeki bir bozukluk sonucu
gelişir. Gergin bir cilt ve eklem gevşekliği ile
karekterizedir. Kontorsiyonistler (lastik
adam) kollajen sentezindeki çeşitli enzim
eksikliklerine bağlı olarak bu sendroma
sahiptirler

31 12.11.2021
32 12.11.2021
  Osteogenezis imperfecta: (Kırılgan
Kemik sendromu) Yara iyileşmesinde
gecikme, sırtta kamburlaşma

 Menke: Lizil oksidaz eksikliği, kolay

kırılan kıllar ve gelişme geriliği

33 12.11.2021
34 12.11.2021
  Skorbüt:
Vitamin C eksikliği , azalmış prolin
hidroksilasyonu, hatalı kollajen sentezi,
anormal sentezlenmiş kollajen

35 12.11.2021
36 12.11.2021
 Elastin
• Kollajenden daha kısa enlemesine
çizgilenme gösterir

• Dallanarak düzensiz ağ görünümüne yol

açar

• Lastikbenzeri bağ dokusu proteinidir.

Gerilmeyle birkaç katına ulaşıp, kuvvet
ortadan kalkınca normal haline döner.

37 12.11.2021
38 12.11.2021
 ELASTİN,
 Fibroblastlarda üretilir.

 Akciğer, damar duvarları, cilt altı bağ

dokusu ve elastik ligamentlerde bol bulunur.

 Arterlerde en fazla bulunan ECM bileşenidir

 Dayanıklılığı bileşimindeki nonpolar
peptidler arası hidrofobik bağlar aracılığı
ile sağlanır

39 12.11.2021
  Aminoasit bileşimi;
 Glisin, alanin ve valin gibi küçük amino
asitlerden oluşur.

 Prolin ve lizinden zengindir.

 Hidroksiprolin az, hidroksilizin içermez.

40 12.11.2021
 Kollajen ve Elastin farkları
 Kollagen • Elastin
 Genetik tip ▫ Tek genetik tip
farklılıkları ▫ Karmaşık yumak
 Üçlü helix yapısı
 Tekrarlayan Gly- ▫ Tekrarlayan dizi
X-Y yapısı yok
 Hidroksilizin var ▫ Hidroksilizin yok
 Karbonhidrat ▫ Karbonhidrat
içerir içermez

notta 2. önemli slayt!

41 12.11.2021
 Adezif ECM Bileşenleri
 Hemen hemen tüm hücrelerin yüzeyinde
bulunan glikoprotein moleküllerinden oluşan
yüzey proteinleridir.
 Hücrelerin, en sık lökositlerin birbirlerine,
endotel hücrelerine veya hücreler arası
matrise bağlanmalarını sağlar
 Yabancı antijen ve patojenlere karşı konakçı
savunmasını sağlar.

42 12.11.2021
  Doku/organ gelişimi ve hücre çoğalması
 Embriyogenez
 İmmün ve inflamatuvar hücrelerin
inflamasyon bölgesine göçü
 İmmün yanıtın başlatılması ve yayılması
 Hücre dışı matristen hücreye bilgi akışı
 Yara iyileşmesi
 Kanserde metastaz

43 12.11.2021
 Fibronektin (Yapıştırıcı Proteinler)
Matrisdeki adezif
proteinlerdendir.
Hücrelerin matrise
bağlanmalarını sağlar.
Karboksi ucundan bir çift
disülfit bağı ile bağlı iki
büyük alt üniteden oluşan
dimerdir.
Glikoprotein
yapısındadır.

44 12.11.2021
 Bağlanma bölgeleri

45 12.11.2021
 Özellikle bağ dokuda fazladır.
 Fibrinojen ,kollajen, GAG ( heparan sülfat) gibi
ECM bileşenlerine bağlanarak adezif olayları
başlatır.

12.11.2021 46
 Fibronektin
 Hücre büyüme ve farklılaşmasında
 Hücre göçü
 Tümör ile ilgili kan damarlarında
bulunmaktadır Fibronektin hücre adezyonu,
hücre göçü ve tümör invazyonunda rol alır.
 Fagositoz, kan pıhtılaşması ve yara
iyileşmesinde rol alır
 Hücre polaritesini belirler
 Hücre metabolizması ve hücre çoğalması

47 12.11.2021
 İntegrinler (yüzey membran reseptörü)
 Hücre-hücre adezyonu ve hücre ECM
adezyonunu sağlayan glikoprotein yapıda
heterodimerik yüzey membran reseptörleridir
 Kollajene, laminine, Fibronektin ve diğer ECM
bileşenlerine bağlanır

48 12.11.2021
  İntegrinler
 Alfa ve Beta alt ünitelerinden oluşur
Bağlanma özgüllüğü alfa alt ünitesindedir

Hücre morfolojisi
Migrasyonu
Fagositoz
Proliferasyon
Gen ekspresyonu
Hücre sağ kalımı

49 12.11.2021
Laminin dikkat!önemli..
 Gelişmekte olan embriyoda
ilk sentezlenen ECM
proteinlerinden biridir
 Erken gelişim döneminde
basal laminada çok az
miktarda kollajen varken
laminin fazladır
 Disülfit bağları ile tutulan
3 polipeptid zincirinden
oluşur (αβδ)

12.11.2021 50
Laminin:
 ECM’de yapısal desteği vardır
 Sinyal iletiminde rol alır.
 Nöromusküler bağlantılarda postsinaptik
yapıların oluşumunda rol alır
 Hücre büyüme ve farklılaşması
 Hücre göçü

12.11.2021 51
12.11.2021 52
 Tenasin (Adezif Protein)
 Altı adet disülfit bağlı polipeptit zincirlerinden
oluşan büyük bir glikoprotein kompleksidir.
 Hücre tipine göre hücre adezyonunu başlatır veya
inhibe eder.

53 12.11.2021
 Tenasin
 Tenasin C; Normal embriyogenezde rol alır.
Merkezi sinir sistemi ve bağ dokusu
gelişiminde, tümörlerde, yara iyileşmesinde
artar.
 Tenasin R; Santral ve periferik sinir
sisteminde bulunur.
 Tenasin X;. İskelet ve kalp kasında bulunur.
 Tenasin W; Nöral yolaklarda yer alır

54 12.11.2021
 Vitronektin(Adezif Protein)
 S-protein olarak bilinen bir serum proteinidir
 Hücre adezyonu ve hücre göçünü ( integrin
üzerinden) arttırır

55 12.11.2021
 İmmunglobulin (Ig) süper ailesi
 Hücre içindeki iskelet sistemine bağlanan
transmembran glikoproteinlerdir. Myelin
oluşumunda ve lökositlerin sıkı adezyon
yapmasında önemlidirler.
Üyelerden bazıları : ICAM, VCAM, PECAM,
…)

56 12.11.2021
  Morfogenez
İnflamasyon
Hemostaz
İmmünite sırasında bir çok hücre tanıma
olaylarını yönetirler

57 12.11.2021
 Fibrillin
 Fibrillin fibroblastlardan salgılanan bir
glikoprotein olup, elastin depolanması için
bir iskelet oluşturur.
Anormal fibrillin elastik dokuda bir defekt
oluşturur (özellikle aorta, mitral kapak)
Mikrofibrillerin yapıtaşı olup, sisteinden
zengindir

58 12.11.2021
Fibulin
ECM stabilizasyonu sağlar.
Bağ doku, basal membran ve kan pıhtıları gibi ECM
yapılarında yer alır.
Diğer ECM proteinlerine bağlanır.

12.11.2021 59
 Glutaktin; hücre dışı serin proteazdır.

Nudel; Mozaik yapıda bir proteindir. Serin

proteaz içerir. Proteazların katlanması ile
ilgilidir.

60 12.11.2021
 Entaktin
 Laminin ile beraber
basal laminada yer alan
glikoproteinlerdendir.

61 12.11.2021
  Ders 4a

62 12.11.2021
 ECM Proteinlerinin Yıkımı

Matriks metalloproteinazlar(MMP) : hücre dışı

matris bileşenlerini yıkıma uğratan, Zn++ ve
Ca++’a bağımlı bir nötral endopeptidaz ailesidir.
-İnterstisyel Kollajenazlar
-Tip 4 Kollajenazlar=Jelatinazlar
-Stromelizin
-Membran tip MMP
-Matrillizin

63 12.11.2021
 Serin Proteinazlar: TPA (doku plazminogen
aktivatörü), uPA (ürokinaz plazminojen
aktivatörü)
Sistein proteinazlar: Katepsin B,L, ve S.
Asit proteinazlar: Katepsin D.

64 12.11.2021
65 12.11.2021