Chinh phue mon Ngit vin C6 Trén Thiy Duong 13. DAN GHITA CUA LORCA Thanh Théo (Téc phim nay chwong trinh GDTX khong hoc nén cic em chi can tham khéo) Tée gid: Thanh Thao 1a mt trong nhting guong mat tigu biéu cho phong trao tho chéng Mi. Tho Thanh Thao 1a tiéng néi cia ngui tri thie nhiéu suy tu luén tran tr vé cdc van dé x4 hdi va théi dai. Sau nam 1975, éng luén né luc cach tin tho Vist voi xu huéng dao sdu cai t6i ndi cam, tim kiém nhimg cach biéu dat moi qua hinh thtte tho ty do, x6a bo moi rang bu$c khuén mau bang nhip digu bat thudng dé mé dudng cho mét co ché lién tuéng phéng khodng nhim dem dén cho nén tho ca mét mi cam hién dai véi hé théng thi nh va ng6n tir méi mé, Tac phim: Bai tho “Dan ghita cia Lorca” duge trich trong tap tho “Khdi vuéng Rubic”, viét vé Lorca — mét nha tho lén Tay Ban Nha, bi bon phat xit Phrang-cé giét hai nam 1936, la dai biéu wu ti cua trudng phdi tho tuong trumg sigu thyc. Vi vay, bai tho nay cling mang mau sic tugng trung siéu thuc, NOI DUNG KIEN THUC QUAN TRONG, 1. Khé tho 1: Hinh anh Lorca — nguoi nghé st tw do, don dpc. Nhimg tiéng dan bot mede Tay Ban Nha do choang do gét li-la licla li-la di lang thang vé mién don déc véi vang trang chénh chodng trén yén ngua méi mon... - Hinh anh Lorca hign lén hét site dm anh: + “Tiéng din bot meéc”, “do choang dé gét”, hoa “li-la li-la li-la” + Anh 1a sy hién than eta nén van héa Tay Ban Nha, li ngudi nghé si tai hoa, tu do, Jang du ma don dc trén hanh trinh cia minh, - Cau tho dau: “nhitng tiéng dan bot medic” gay an tugng manh mé ca vé thinh gide va thj gide. “Bot meéc” goi Ién hinh anh 4m thanh trong tréo nhung mong manh, dé vo. Negay cdu tho dau nha tho da tao cho ngudi doc vé vé dep va sé phan cla Lorca nhu mét dink ménh. CHUC CAC EM HOC TOT! 474Chinh phue mon Ngit vin C6 Trén Thiy Duong > Cu tha thit hai: Tay Ban Nha. Tay Ban Nha do choang ao gat” ma ra Khong gian vé van hoa x + Mau dé cia tm 4o choang ggi lén hinh anh dau trong bd tét, nhung dn ding sau dé 1a béi canh chinh tr] ngot ngat, cng thing, dim mau eta nuée Tay Ban Nha théi dé. + Dat nuéc Tay Ban Nha lic dé 14 dau trudng ciia cdc cuge dau tranh dim mau, mot bén li khat vong din chi ciia nbn dan néi chung va cla Lorea néi riéng, mt bén 1a nén chinh tr de tai + Xét trong linh vue nghé thuat, dé 1 cude xung d6t gitta khat vong cach tan ciia nha tho véi nén nghé thuat gia nua. + Lorca nhu mét ngudi chién si diing cam dang chién dau véi nhig con bd t6t hung bao chinh 1d nén chinh tri d6c tai, nén nghé thuat gia nua ctia Tay Ban Nha lie bay gio. - Cau tho thi ba, mang am digu cia tiéng dan “li-la li-la li-la” goi nhiéu lién teing: + Dé 1a nhimg tir ngir mé ta 4m thanh cua tiéng dan dang x6 day, va dap vao nhau nhung dng thdi eiing 1a ng6n ngit mang tén loai hoa Lila, mot loai hoa dc trung ciia xit sé Tay Ban Cam. + Trong nghé thuat tuong giao gitta cde giae quan, cau tho nay cé sy két hop gitta: 4m thanh - mau sac - huong thom. Qua ding nhu vay, doc cau tho ta cam gide nhu duge thudng thite tiéng din diu dat trong mui thom cua hoa Lila. + G dé, huong thom va 4m thanh da hoa quyén vao nhau, nang d cho nguéi nghé st vit bay lén trén su tin bao va chét chéc. - Ba céu tho cudi, hé thong thi anh di ggi lén chat ling tir, phong dang, cudng say cua nghé si Lorca: “Jang thang, don déc; vang trang chénh choding, yén ngua moi mon + Ta cing thuémg bat gap trong tho Lorea nhimg hinh anh trang, hoa, ¢6 li, nga hoang... nhu trong tho Thanh Thao. + C6 lé chinh vi vay ma khi viét vé Lorca, nhing thi anh dy da vut day va “dau quan” dui ngdi bét cua Thanh Thao. Hinh anh tho eding vi thé mi ett dirt néi chip chon mot ngudi don doe trén “yén ngua cing vang trang chénh chodng”. + Dé la hanh trinh cua Lorca trén con dudng sang tgo nghé thugt va dau tranh vi ty do dan cha cia nhan dan Tay Ban Nha. Trong thé gidi ay, ta thay Lorca la nguéi nghé lang du, don dc. CHUC CAC EM HOC TOT! 475Chinh phue mon Ngit vin C6 Trén Thiy Duong 2. Kh tho thit hai: Phitt gidy bi trang cia Lorca trurde nong sing quan thi, Téy Ban Nha hit nghéu ngao bang kinh hoang do chong bé bét do Lorca bj diéu vé bai ban chang di nue nguoi méng du - Cai chét cia Lorca: Nam 1936, nha tho vita ba mui tam tudi, con dung tranh dau dang vio d6 chin mudi thi bon phat xit hén ha lén ké hoach thi tigu anh vi sg hai truée sire hit va anh hudng to Ién ciia Lorca + Bai vay, dign ta khoanh khic ngudi chién st Ay bj bon phat xit sat hai, Thanh Thao ciing di dung nén bau khéng gian kinh hoang béi nhimg an tugng vé chét chéc. + Tho php nghé thudt di lip gitta lac quan, yéu doi “hat nghéu ngao” va sy that phi phang “do chodng bé bét dé” da lim nén mt doan tho 4n tugng vé sy hi sinh bi trang cua ngudi chién si Lorea. - “Béng kinh hoang” — cdi chét day bat ngé ctia Lorca. + Cum tir dic ta trang thai bat ngé, sig sét truée cai chét gay chdn déng dat nue ‘Tay Ban Nha va thé gigi. + “do choang bé bét dé” 1a mau dé cia mau Lorca da dé, 1a hinh anh hodn du dé chi cai chét ca Lorea, Day 1a s6 phan oan khudt cia Lorca, - Dién ta cdi chét nhung Iq ki thay, con ngwoi dy van kiéu hing, khong hé run sg trude cdi chét. + Hai cau tho tao nén su déi lap rat déc do: “Lorca bj digu vé bai ban” 1a hinh anh bao Iye kinh hoang nhung Lorea van bude di nhing bude chan lang tir “chang di nhur ngudi mong du’’ + D6 chinh 1a nhing bude chan lam nén lich str, vao thé gidi cia sy bat ti, Va duéng nhu ngudi anh hing no truée cai chét cing tré nén bat ti nhu thé, nhu Té Hitu viét: Cé nhiing phiit lam nén lich sie C6 edi chét héa thanh bat tir Cé nhiig Idi hon moi bai ca Cé nhiing con nguai nhue chan ly sinh ra, CHUC CAC EM HOC TOT! 476Chinh phue mon Ngit vin C6 Trén Thiy Duong 3. Khd tho thit ba, ting dan ghita la su hign than cia Lorca, cing la so phan cia nghé thuGt néi chung trong mét the tai ma cdi de ngy tri: Tiéng ghita ndu bau trai c6 gai dy tiéng ghita Id xanh biét may tiéng ghita tron bot nuée vo tan tiéng ghita réng réng mau chay - Digp ngit “tiéng ghita” duge lp di lap lai 4 Jan va bién héa linh hoat, thay mau chuyén gam, bién ao mang téi nhieu cam xc, + Nghé thuat chuyén déi mau sic: mang nhidu s “tiéng ghita nau”; “tiéng ghita lé xanh biét may” ¢ thai tinh cam, + “Mau ndu”, mau cua cay dan, cla ¥ nghi, mau eta dat dai; mau ctia suy tu vé ngudi yéu véi bau trdi cao rng. “Mau xanh”, mau cia sur séng, cia tiéng dan, ciia cuge dai, cca thanh xuan tuoi dep cia chang nghé si da tai + Hai tir “biét mdy” chi su nudi tiéc, ngdm ngii cho mét vé dep nghé thuat dang bi pha hiiy. Tiéng v6 da, tire tudi cét Ién tir dau dén dén xét xa. - Nghé thu@t chuyén déi cam gidc, tit thinh giac qua tl + Nha tho lién tuéng dén “tiéng ghita trén bot medic vo tan”. “Tron bot medc” goi nén nhing am thanh lan tan, sinh sdi nay né khéng ngimg, nhtng am thanh niy vita hinh thanh da vo ra dé nhimg am thanh khde néi tigp. + Am thanh “bot nude” dy mang hinh dang sé phan mong manh dé v6 va dé chinh 1a s6 phn cia ngudi nghé si chéng bon dc tai phat xit Phrang-cé. + Hai tiéng “vo tan” vita chi sy bung vo ctia tiéng dan nhung déng thdi qua dé nha tho a hign thye héa cai chét ciia Lorca day thurong xét, day ai ofn. = Cétu tho cudi: “tiéng ghita réng rong méu chay” ggi nhiéu n tugng: + Am thanh tuén chay + Tiéng dan nhu mét co thé, c6 sinh ménh, c6 trai tim, biét quan dau, biét chay mau. Khoanh khdc Lorca bj hanh hinh that khing khiép “réng rong mdu chay” va trong phiit gidy dy tiéng ghita cing udt nghen, ciing khéc ca dén dap, nghen ngao nhu timg tiéng nc, nhu néi wat xét trao dang. CHUC CAC EM HOC TOT! 477Chinh phue mon Ngit vin C6 Trén Thiy Duong © Hinh tugng tho cé sur song hanh va chuyén héa lan nhau gitta ba hé théng hinh anh: Tay Ban Nha ~ Lorca ~ tiéng dan. Lai tho gidu nhac tinh cing véi vige sir dung linh hoat cdc tir lay, digp tir, chudi tir tugng thanh mé phong tiéng dan. Két hop nhidu bién phap nghé thuat e6 higu qua: d6i lap, nhan héa, én dy, chuyén déi cm gide, chuyén d6i miu sic, 4. Khé tho thie tw, tiéng dan voi size song manh ligt va bat tie khéng ai chén cat tiéng dan tiéng dan nlue cé moc hoang giot nudc mat vang trang long lanh trong day giéng - Hai ciu déu: “khong ai chén cat tiéng dan tiéng dan nlue c6 moc hoang” + Lam ta lign tuéng dén di nguyén cla Lorca “Khi ti chét hay chén t6i véi cdy dan” Lorca mong muén ngudi doi hay lang quén tén tudi, nghé thudt cita anh dé vugt qua edi bong ctia anh va tiép tue con duémg cach tan. + Nhung busn thay cho Lorca, ngudi dai vi qua tén sing anh nén “khéng ai chon cat tiéng dan”, hay khéng thé chén duge tiéng dan. + Hinh anh dy ciing thé hign sw ban khodn cia Thanh Thao, dé 1 ndi ban khoan vé sy nghiép cach tan ma Lorca dé lai. Khéng biét ai sé 1a ngudi ké tuc su nghiép vi dai cua Lorca. Va néu khéng ai tiép tue thi sg rng su nghiép nghé thuat cia Tay Ban Nha sé thanh cdnh déng day “cé moc hoang”. + Ta cting c6 thé hiéu theo ting nghia khée: “Tiéng dan” la tuong trung cho tai ning. va s6 phan cia Lorea, bon phat xit di vii chén Lorca nhumg chiing khéng thé nao dip tit duge tai nang va nhan phdm ciia Lorca + Cach so sinh “nhw cé moc hoang” cho thay tiéng din hoang dai, bimg bimg mét strc séng khéng gi c6 thé dap tat duge nén Lorca mai 1a hinh tuong bat tt. + Hai cau tho cudi, gin véi thé gidi nghé thuat siéu thye cla Lorca: giot nude mat vang trang long lanh trong day giéng CHUC CAC EM HOC TOT! 478Chinh phue mon Ngit vin C6 Trén Thiy Duong "Ta bigu ing, vinh + Hinh anh “giot nude mat vang irdng” co the higu nu sau: “gio? murde mi tugng cho sy cao quy ca tim hén; “wang trang” 14 bigu tugng cho sy vinh cima cia tyr nhién, + Hai hinh anh Ay két hop lai voi nhau tao nén vé dep lung linh “giot nude mdt vang trang". Gigt nuéc mit dy lai “long lanh trong day giéng”. Day giéng 1a su hin than tdi 4c cia ké thii nhung ky la thay, noi ma ké thii ng6 da vai ldp duge nhimg ngudi anh hing Jai lA noi tré thanh vi sao sang ngdi. 5. Hai khé tho cudi, sy suy tr vé cuge gidi thodt va cach gid tir cia Lorca during chi tay da ditt dong song réng vé cling Lorea boi sang ngang trén chiéc ghita mau bac ching ném lé bita vao 6 gai Di-gan yao xody nude chang ném trdi tim mink vao lang yén bat chot li-la li-la li-la + Céi chét ctia Lorca duge dién dat qua “dwing chi tay di diet”, nghia la sinh ménh dén diy cing da hét. + Lorca da tir gid cdi déi nay, tir gid cudc tranh déu chua dén hdi két thie dé “boi sang ngang”, boi qua ding séng —ranh gidi ngin cach gitta hai cdi “dm — dieong” + Trén dong séng 4 , ngudi nghé st Lorea dang kim cuge hinh trinh giai thodt cing chiée dan ghita mau bac. Ta c6 thé lién tuéng, trén cling mdt dang song dink ménh, c6 nhidu cach dé boi sang: c6 ngudi chon boi xudi theo ding chay (chip nhan budng xuéi); 6 ngudi boi nguge (vay ving chéng lai dinh ménh), day Lorca lai “boi sang ngang” 1a sy ditt khoat chéi bo tat ca ci siéu sinh. + Hinh anh cay dan cé sy bién do tir mau nau, mau xanh, mau do da chuyén héa thinh “mau bac” — mau hu ao. Chang di vé cdi “Idng yén bat chot”. = Chang tir gid cdi trin véi hinh dong ditt khodt: La bia la than hé ménb, trai tim la sy sng nhung gid day chang khéng can dén né nifa. Dé 1a tam thé, tu thé ctia ngudi chién si: sn sang dén nhn cai chét. Nhung dé khéng. phai la cai chét “vé voi cdt bui” mala +t hoi sinh, gieo mam su séng. CHUC CAC EM HOC TOT! 479Chinh phue mon Ngit vin C6 Trén Thiy Duong = Cau tho cudi md phong am thanh cua tiéng dan: “tla Ula U-la...” + Né tua nhiing tiéng din dém cudi cing nhim tao nhimg du 4m sau khi 1éi bai h: ngung. Am thanh dy 1a linh hén cia Lorca, Tiéng dan mang tén loai hoa Lila nhu mét su song lang 1é toa huong, hign hitu gitta cude di. + Va Lorca ctia ching ta da ra di trong am thanh cing nhu mii huong hoa dy. Chudi am thanh “lila... lila... lila” 4y con ggi nén mét ¥ nghia khde: N6 goi hinh anh ning trang hoa, chudi hoa lién + Dé la nhiing déa hoa ngudi déi, nguéi the tham kinh dang huong hén Lorca hay chinh la muén ngan déa hoa cua su séng dang nay né tir cai chét dau thuong cia nguéi nghé si da tai © Thanh céng eiia doan tho néi riéng va cia bai tho néi chung chinh 1a nho vao mot 6 thi phap nghé thuat: thé tho ty do, cau tho khong viet hoa dau ding tao cm xite lién mach; ng6n ngtr giau hinh anh (tugng trung sigu thye); digp ngtr; gid n du chuyén ddi cam tho két hop voi am nhac... tat ca di mang dén mét giong tho méi la, triru tugng. L0i két: Qua bai tho “Dan ghita ctia Lorca”, nha tho Thanh Thao 4a xy dung thanh céng chan dung ngudsi nghé si Lorca mét cach trung thye, 48 ngudi doc cdm nhfn ré vé dep tm hén, tinh cach dim chit Tay Ban Nha. Bai tho gay xtic dong minh ligt cho ngudi doc, niém cam thuong, tiéc nudi truée ngudi nghé si tai nang bac ménh. Cang yéu quy Lorea ta Jai cdng cam ghét nhitng thé lyc bao tan da cudp di ngwdi nghé si vi dai. Ta cing thim cam on nha tho Thanh Thao — nguéi da diing cam cach tan nén tho ca hign dai Viét Nam, mang dén cho thi ca Viét Nam tiéng néi giau chat suy tu, tran tre trong thi ky di méi., CHUC CAC EM HOC TOT! 480