Trần Mai Trang Nghèo đa chiều ở Ai Cập…

NGHÈO ĐA CHIỀU Ở AI CẬP GIAI ĐOẠN 2008 - 2014

Trần Mai Trang

TÓM TẮT
Nghèo đa chiều là phương pháp đo lường nghèo đói đã được nhiều quốc gia trên thế giới áp dụng, trong
đó có Ai Cập. Bài viết này sẽ phân tích thực trạng nghèo theo cách tiếp cận đa chiều tại Ai Cập trong giai
đoạn từ 2008 – 2014. Theo cách tiếp cận nghèo đa chiều thì việc đo lường nghèo đói của Ai Cập sẽ dựa
trên những tiêu chí cơ bản bao gồm: giáo dục, sức khỏe và mức sống. Giáo dục là nhân tố có ảnh hưởng
lớn nhất trong các thành phần của chỉ số đói nghèo đa chiều ở Ai Cập. Nghèo đa chiều ở Ai Cập đã giảm
khá nhanh, nhưng sự khác biệt giữa các vùng vẫn còn khá lớn.
Từ khóa: nghèo đa chiều, Ai Cập, giáo dục, sức khỏe, mức sống
Nhận bài: 20/5/2020; Phản biện và sửa chữa: 20/6/2020; Duyệt đăng: 6/7/2020
Abstract
Many countries around the world have adopted the multidimensional poverty measurement method,
including Egypt. This paper analyzes the poverty situation in Egypt from 2008 to 2014. According to the
multidimensional poverty approach, the Egyptian poverty measurement will be based on basis criteria,
including education, health, and standard of living. Education is the most influential component of the
Egyptian multidimensional poverty index. Multidimensional poverty in Egypt has declined quite rapidly,
but regional differences remain quite large.
Keywords: Multidimensional poverty, Egypt, education, health, living standard
1. Mở đầu sáng. Sử dụng một tiêu chí thu nhập (hay chi
Nghèo là một hiện tượng kinh tế xã hội tiêu) không đủ để nắm bắt được tình trạng
mang tính chất toàn cầu. Nó không chỉ tồn tại nghèo thực tế của người dân. Đánh giá nghèo
ở các quốc gia có nền kinh tế kém phát triển, cần được tiếp cận rộng hơn từ chiều cạnh phát
mà còn tồn tại ngay ở các quốc gia có nền kinh triển toàn diện con người. Đã đến lúc mỗi
tế phát triển. Tuy nhiên tuỳ thuộc vào điều quốc gia cần xem xét, đánh giá nghèo từ góc
kiện tự nhiên, thể chế chính trị xã hội và điều độ đa chiều bao gồm giáo dục, sức khỏe và
kiện kinh tế của mỗi quốc gia mà tính chất, điều kiện sống.
mức độ nghèo của từng quốc gia có khác Với trên 92 triệu dân, Ai Cập là quốc gia
nhau. Trong cùng một thời điểm, người nghèo đông dân nhất tại Bắc Phi và thế giới Arab, là
phải đối mặt với nhiều bất lợi khác nhau như quốc gia đông dân thứ ba tại châu Phi và thứ 15
những khó khăn trong khám chữa bệnh, học trên thế giới. Đại đa số cư dân sống gần bờ sông
hành, nhà ở, đất đai, nước sạch hoặc điện thắp Nile, trong một khu vực có diện tích khoảng


Tiến sĩ, Viện Nghiên cứu Châu Phi và Trung Đông

24 Tạp chí nghiên cứu CHÂU PHI & TRUNG ĐÔNG số 07(179) tháng 7/2020
Nghèo đa chiều ở Ai Cập… Trần Mai Trang

40.000 km² và là nơi duy nhất có đất canh tác 2. Thực trạng nghèo đói đa chiều tại Ai
(Nassar & Biltagy, 2017). Khoảng một nửa cư cập giai đoạn 2008 - 2014
dân Ai Cập sống tại khu vực thành thị, các trung 2.1. Thực trạng nghèo đa chiều chung giai
tâm dân cư đông đúc là Cairo, Alexandria và đoạn 2008 – 2014
các thành phố lớn khác tại đồng bằng châu thổ Các chỉ số nghèo đa chiều của Ai Cập
sông Nile. Mặc dù có xu hướng giảm nhưng tỷ trong giai đoạn từ 2008 – 2014 giảm đáng kể
lệ nghèo đói của Ai Cập vẫn tương đối cao, nhất (Bảng 1). Tỷ lệ nghèo đa chiều đã giảm từ
là nếu đo lường nghèo theo cách tiếp cận đa 0,024 xuống còn 0,014. Các chỉ số khác cũng
chiều. Hơn nữa, trong giai đoạn 2008 -2015 Ai có mức giảm tương ứng như tỷ lệ người nghèo
Cập chịu ảnh hưởng mạnh mẽ bởi biến cố mùa (H) giảm từ 6,0% xuống còn 3,6%; những
xuân Arab 2010 nên tỷ lệ nghèo đói đa chiều người thuộc ngưỡng nghèo tương đối và
trong giai đoạn này có nhiều biến động. Bài viết nghèo tuyệt đối cũng có mức giảm tương ứng
này sẽ tìm hiểu về thực trạng đói nghèo đa chiều từ 40,7% xuống còn 38,1% và nghèo tuyệt đối
ở Ai Cập. từ 1,0% xuống còn 0,6%.
Bảng 1: Kết quả nghèo đa chiều ở Ai Cập
Năm MPI Tỷ lệ người nghèo (H) Cường độ nghèo (A) Nhóm nghèo Nghèo tuyệt đối
2008 0,024 6,0% 40,7% 7,2% 1,0%
2014 0,014 3,6% 38,1% 5,4% 0,6%
Nguồn: OPHI Country Briefing 2014,2017
Ghi chú: 1) MPI = H * A; 2) DHS: Điều tra dân số và sức khỏe
Tuy nhiên khi so sánh mức nghèo đa chiều giữa Hạ Ai Cập (miền Bắc) và Thượng Ai
giữa khu vực nông thôn và thành thị cho thấy Cập (miền Nam).
sự chênh lệch tương đối lớn, thể hiện rất rõ
Bảng 2: So sánh nghèo đa chiều giữa nông thôn và thành thị ở Ai Cập trong năm 2014
Khu vực MPI H A Nhóm dễ tổn thương Nghèo tuyệt đối Mức dân số
Quốc gia 0,014 5,2% 37,6% 6,1% 0,6% 100,0%
Thành thị 0,012 3,3% 35,8% 1,4% 0,4% 37,2%
Nông thôn 0,026 6,3% 38,2% 8,8% 0,7% 62,8%
Nguồn: OPHI Country Briefing 2014,2017, 2019 (OPHI, 2016)
Khu vực Thượng Ai Cập có tỷ lệ nghèo cao
Tương tự, số liệu trong Bảng 3 cũng cho
hơn nhiều so với khu vực Hạ Ai Cập và các
thấy sự khác biệt lớn giữa các vùng như vùng.
đô thị trung tâm với tỷ lệ lần lượt là 8,7% và
Nông thôn Thượng Ai Cập là khu vực có các
6,8% (CAPMAS, 2017). Tỷ lệ sống dưới mức
chỉ số nghèo đa chiều cao nhất, như: chỉ số
nghèo thường cao hơn ở vùng nông thôn, sự
MPI là 0,059, tỷ lệ dân số nghèo đói đa chiều
thiếu thốn các yếu tố vệ sinh khoảng 87% ở
là 19,2% và tỷ lệ dân số nghèo đa chiều tuyệt
vùng nông thôn Hạ Ai Cập và khoảng 47% ở
đối sống ở vùng trung tâm nghèo đói là 2,6%.
vùng thành thị Hạ Ai Cập. Tỉnh có mức nghèo
thu nhập cao nhất đồng thời cũng là tỉnh có Khu vực thành thị ở Hạ Ai Cập có mức độ
mức nghèo đa chiều cao nhất (Elmenofi, El nghèo đa chiều thấp nhất (0,005) và mức độ
Bilali, & Berjan, 2014). nghèo tuyệt đối cao nhất.

Tạp chí nghiên cứu CHÂU PHI & TRUNG ĐÔNG số 7(179) tháng 7/2020 25
Trần Mai Trang Nghèo đa chiều ở Ai Cập…

Bảng 3: Nghèo đa chiều ở các khu vực ở Ai Cập năm 2014

Khu vực Tỷ lệ MPI Chỉ số Chỉ số Nhóm dễ Nhóm
dân số (%) H (%) A (%) bị tổn nghèo
thương tuyệt đối
(%) (%)
Các tỉnh biên giới 1,4 0,32 7,7 41,4 8,2 1,9
Khu vực nông thôn Hạ Ai Cập 31,4 1,015 4,1 37,7 4,4 0,6
Khu vực thành thị Hạ Ai Cập 11,3 0,005 1,5 35,8 0,5 0,1
Khu vực nông thôn Thượng Ai Cập 25,5 0,059 13,8 42,7 19,2 2,6
Khu vực thành thị Thượng Ai Cập 11,7 0,015 3,8 39,0 4,7 0,7
Các thành phố 18,7 0,009 2,3 36,5 1,3 0,2
Nguồn: OPHI Country Briefing 2014,2017
2.2. Thực trạng nghèo đói đa chiều theo và Foster (2014) vào Ai Cập để đo tỷ lệ nghèo
từng chỉ số đa chiều năm 2008 và 2014, có thể thấy rằng
tỷ lệ người bị thiếu hụt tất cả các chỉ số của
Áp dụng ba thước đo (giáo dục, sức khỏe,
MPI đã giảm trong năm 2014 so với các chỉ
mức sống) về nghèo đói đa chiều của Alkira
số tương tự của năm 2008 (Bảng 4).
Bảng 4: Tỷ lệ người bị thiếu hụt trong mỗi chỉ số của MPI
Trọng lượng của Tỷ lệ thiếu hụt của mỗi chỉ số (%)
Nhân tố Chỉ số
mỗi chỉ số 2008 2014
Tình trạng đi học của trẻ em 1/6 2,6 1,7
Giáo dục
Số năm đi học 1/6 4,4 2,6
Tỷ lệ tử vong của trẻ 1/6 3,7 2,1
Sức khỏe
Mức độ dinh dưỡng 1/6 1,7 1,1
Khả năng tiếp cận điện 1/8 0,2 0,0
Khả năng tiếp cận vệ sinh 1/8 1,0 0,5
Nước uống sạch 1/8 0,3 0,2
Mức sống
Nhà ở 1/8 2,3 0,6
Nhiên liệu đun nấu 1/8 - -
Tài sản 1/8 1,4 0,2
Nguồn: OPHI, Country Briefing; Egypt, 2015, 2017
Bảng 5 cho thấy sự chênh lệch khá lớn giữa chỉ số tuổi đến trường và số năm đi học đều
các địa phương trong cả nước. Assuit – một cao (lần lượt là 4,8% và 7,1%). Trong khi đó,
tỉnh nông thôn khu vực Thượng Ai Cập có tỷ các tỷ lệ này ở khu vực đô thị như ở tỉnh
lệ tương đối cao những người nghèo và cả hai PortSaid lần lượt là 0,1% và 0,7%.
Bảng 5: Tỷ lệ phần trăm nghèo đa chiều theo từng chỉ tiêu ở một số tỉnh của Ai Cập
trong năm 2014
Tỉnh Tỷ lệ nghèo đa chiều theo từng chỉ tiêu (%)
Giáo dục Sức khỏe Mức sống
Số tuổi Số Tỷ lệ tử Dinh Khả Khả Nước Nhà Tài Tài
đến năm vong ở dưỡng năng năng uống ở sản sản
trường đi học trẻ em trẻ em tiếp cận tiếp cận sạch
điện vệ sinh
Alexandria 0,7 0,6 0,7 0,6 0,0 0,0 0,0 0.0 0,0

26 Tạp chí nghiên cứu CHÂU PHI & TRUNG ĐÔNG số 07(179) tháng 7/2020
Nghèo đa chiều ở Ai Cập… Trần Mai Trang

Assuit 4,8 7,1 5,3 3,3 0,1 0,1 0,1 3,6 0,7
Aswan 0,6 2,4 2,5 1,5 0,0 0,1 0,0 1,5 0,0
Behera 1,9 2,0 1,6 1,0 0,0 0,9 0,2 0,2 0,1
Beni Suef 2,2 3,8 3,1 0,4 0,0 0,2 0,2 1,1 0,3
Cairo 1,0 1,3 0,9 0,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
Dakhlia 0,6 1,1 0,9 0,3 0,0 0,1 0,0 0,0 0,1
Damnieta 0,7 1,7 1,3 2,4 0,0 1,4 0,1 0,4 0,0
Fayoum 3,8 4,1 2,9 1,6 0,0 0,6 0,2 1,5 0,2
Gharbia 0,6 1,2 1,0 0,6 0,0 0,0 4,9 0,1 0,0
Giza 2,3 3,7 2,3 1,6 0,1 0,9 0,1 0,0 0,1
Ismailia 1,1 1,7 1,4 0,8 0,1 0,3 0,1 0,0 0,1
Kafr 0,9 1,4 1,0 0,1 0,0 0,2 0,0 0,1 0,1
Kalyubia 0,7 0,9 1,0 0,2 0,0 0,2 0,0 0,0 0,1
Luxor 0,9 2,8 2,9 1,3 0,0 1,0 0,1 1,9 0,2
Matroh 4,3 6,7 4,0 4,4 0,1 0,0 1,7 0,0 0,1
Menoufia 1,4 1,5 0,9 0,8 0,1 0,0 0,6 0,3 0,1
Menya 2,9 4,5 3,5 1,3 0,1 0,7 0,0 0,9 0,5
NewVally 0,4 0,5 0,6 0,2 0,0 0,0 0,0 0,2 0,0
PortSaid 0,1 0,7 0,9 0,1 0,0 0,1 0,1 0,0 0,0
Quena 0,5 3,2 3,3 1,4 0,0 0,5 1,7 0,7 0,1
Redsea 1,8 2,3 1,7 1,4 0,1 0,5 0,6 1,2 0,9
Sharkia 1,4 1,6 1,4 0,5 0,0 1,3 0,0 0,1 0,1
Souhag 2,3 6,7 6,0 4,0 0,2 0,6 0,0 2,8 1,3
Suez 0,2 1,7 1,5 1,2 0,0 0,9 0,0 0,2 0,0
Nguồn: OPHI, Country Briefing; Egypt, 2015, 2017
Mặc dù mục tiêu cuối cùng là xóa đói giảm hưởng lợi. Để đạt được mục tiêu đó, cần đánh
nghèo, nhưng điều quan trọng nhất là phải giá sự đóng góp của từng khía cạnh và chỉ số
phân phối thành quả xóa đói giảm nghèo cho nghèo đa chiều ở cấp quốc gia và cấp địa
tất cả người nghèo ở các vùng để đảm bảo phương được hiển thị trong bảng 6.
rằng những người bị thiếu hụt nhiều sẽ được
Bảng 6: Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố trong MPI
Mức độ ảnh
Mức độ ảnh
hưởng của
Nhân tố Chỉ số hưởng của các yếu
các yếu tố
tố trong MPI (%)
trong MPI
Tình trạng đi học của trẻ em 20,4
Giáo dục 52,8
Số năm đi học 32,4
Tỷ lệ tử vong của trẻ 25,7
Sức khỏe 39,6
Mức độ dinh dưỡng 13,9
Khả năng tiếp cận điện 0,2
Khả năng tiếp cận vệ sinh 25
Nước uống sạch 0,8
Mức sống 7,6
Nhà ở 3,0
Nhiên liệu đun nấu -
Tài sản 1,0
Nguồn: OPHI, Country Briefing; Egypt, 2015, 2017

Tạp chí nghiên cứu CHÂU PHI & TRUNG ĐÔNG số 7(179) tháng 7/2020 27
Trần Mai Trang
Như trình bày trong bảng 6, giáo dục là
một trong những thước đo có tỷ lệ cao nhất
đóng góp vào nghèo đói đa chiều ở Ai Cập
với tỷ lệ là 52,8%. Đây là một trong những
chỉ số lớn nhất đóng góp cho MPI tương
đương với mức độ ảnh hưởng của các yếu tố
trong MPI là 32,4%. Tỷ lệ này có thể chỉ ra
sự cần thiết phải tập trung hơn nữa trong việc
nâng cao các chiến lược giáo dục nhằm giảm
nghèo ở Ai Cập trong những năm tới.
3. Một số nguyên nhân của nghèo đa
chiều ở Ai Cập
Những số liệu trên đã cho thấy sự khác biệt
trong tỷ lệ nghèo đa chiều ở các vùng Ai Cập.
Những dữ liệu về nghèo đa chiều ở Ai Cập đã
cho thấy tỷ lệ nghèo đa chiều chịu ảnh hưởng
nhiều nhất trong giáo dục và thấp nhất trong
mức sống, đặc biệt ở vùng nông thôn. Khi đánh
giá những chỉ số liên quan đến nghèo đa chiều
có thể thấy giáo dục có tỷ lệ lớn nhất đóng góp
vào mức nghèo đa chiều chung, tỷ lệ thất
nghiệp cao và tỷ lệ gia tăng dân số nhanh cũng
là những nguyên nhân gây nên tình trạng
nghèo đa chiều ở Ai Cập. Có một nghịch lý ở
Ai Cập về mối liên hệ giữa giáo dục và việc
làm. Hàng năm, Ai Cập có khoảng 700 nghìn
sinh viên tốt nghiệp đại học nhưng chỉ có
khoảng hai trăm nghìn việc làm mới. Các
chương trình giáo dục về cơ bản chưa đáp ứng
được yêu cầu của việc làm. Trong một cuộc
điều tra của sinh viên về chất lượng giáo dục
đại học thì có đến 50% số người được hỏi cho
rằng chương trình giáo dục của họ không phù
hợp với thị trường việc làm (Majbouri, 2017).
Tỷ lệ thất nghiệp cao ở Ai Cập cũng là một
trong nhưng nguyên nhân dẫn đến nghèo đa
chiều. Trước khi xảy ra cuộc cách mạng Mùa
Xuân Arab năm 2011 thì tỷ lệ thất nghiệp ở
Ai Cập là 30%. Rất nhiều thanh niên Ai Cập
rơi vào tình trạng tuyệt vọng khi không thể
28 Tạp chí nghiên cứu CHÂU PHI & TRUNG ĐÔNG số 07(179) tháng 7/2020
Nghèo đa chiều ở Ai Cập…
tìm được việc làm trong một thời gian dài sau
khi tốt nghiệp. Tình trạng thất nghiệp ở Ai
Cập còn bắt nguồn từ hệ thống giáo dục. Ở
một khía cạnh khác, mặc dù chất lượng đầu
vào của các cấp học như trung học hay đại học
rất chặt chẽ nhưng vẫn không mang lại cơ hội
việc làm cho những người đã tốt nghiệp. Mỗi
thanh niên Ai Cập phải mất bảy năm để hoàn
thành chương trình vừa học vừa làm, nhưng
chỉ khoảng 50% trong số đó kiếm được việc
làm. Hơn thế, trung bình một người sau khi
tốt nghiệp chương trình vừa học vừa làm phải
mất 29 tháng mới tìm được việc làm. Điều đó
cho thấy chương trình đào tạo này cũng không
mang lại hiệu quả cho người học (Assaad &
Krafft, 2013). Đa số những người tham gia
vào thị trường lao động trẻ tuổi thường tìm
những công việc ở khu vực kinh tế phi chính
thức thay vì tham gia các chương trình học
vừa học vừa làm.
Bên cạnh đó, dân số gia tăng nhanh chóng
cũng là một trong những nguyên nhân làm
tình trạng nghèo đói đa chiều ngày càng tăng.
Trong gần 30 năm lãnh đạo của Tổng thống
Hosi Mubarak, dân số Ai Cập đã tăng từ 45
triệu người lên 84 triệu người. Ai Cập trở
thành một quốc gia có dân số quá trẻ với
khoảng một phần hai dân số có độ tuổi dưới
25 và hai phần ba dân số dưới 30 tuổi. Theo
số liệu thống kê của CAPMAS, riêng năm
2016 đã có 2,6 triệu trẻ sơ sinh ra đời. Chính
vì vậy, hiện nay Ai Cập đang đẩy mạnh chính
sách giáo dục người dân ở các vùng nông thôn
về kiểm soát sinh sản và kế hoạch hóa gia
đình nhằm giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế.
Sau Mùa Xuân Arab, Ai Cập cũng bắt đầu
thực hiện các chiến lược nhằm giảm tỉ lệ sinh
xuống còn 2,4%. Mục tiêu của chính sách là
kiểm soát tăng dân số ở khu vực nông thôn và
khu vực của người Islam giáo. Trước khi bị
lật đổ, Tổng thống Hosni Mubarak cũng đã
Nghèo đa chiều ở Ai Cập… Trần Mai Trang

đưa ra những chính sách nhằm kiểm soát gia
tăng dân số như thành lập các phòng khám kế
hoạch hóa gia đình, hướng dẫn dùng các biện
pháp tránh thai… Tuy nhiên những chính
sách này đã không mang lại nhiều hiệu quả.
4. Kết luận
Có thể thấy, mức nghèo đa chiều của cả
Việt Nam và Ai Cập đều có xu hướng giảm,
nhưng mức giảm ở Ai Cập có phần nhanh hơn
so với mức giảm của Việt Nam, tuy những chỉ
số đói nghèo không có sự cách biệt quá lớn.
Điều này thể hiện sự tương đồng giữa hai
quốc gia trong thực trạng cần phải giải quyết
là vấn đề nghèo đói đa chiều.
Sự khác biệt trong nghèo đa chiều ở khu
vực nông thôn và thành thị ở Ai Cập cũng có
nhiều nét tương đồng so với Việt Nam. Cũng
giống như Việt Nam, hầu hết các tỉnh miền
núi vùng cao tương đương với các khu vực
nông thôn Nam Ai Cập là những tỉnh thành có
mức thiếu thốn đa chiều nhiều nhất đồng
nghĩa với mức nghèo đa chiều cao nhất. Việt
Nam duy trì xu hướng giảm nghèo trong
nhiều năm qua nên tỷ lệ nghèo chung ở Việt
Nam năm 2016 đã giảm đáng kể so với năm
2012, cũng như so với những năm trước đó,
song nghèo còn tập trung nhiều vào nhóm các
dân tộc thiểu số ở khu vực miền núi phía Bắc
và Tây Nguyên.

Tài liệu tham khảo

1. Alkire, S., & Santos, M. E., 2014, Measuring Acute Poverty in the Developing World: Robustness
and Scope of the Multidimensional Poverty Index, World Development.
https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2014.01.026
2. Assaad, R., & Krafft, C., 2013, The Egypt labor market panel survey: introducing the 2012 round,
IZA Journal of Labor and Development. https://doi.org/10.1186/2193-9020-2-8
3. CAPMAS, 2017, Census - Population. In Census - Population.
4. Chính Phủ, 2015, Quyết định phê duyệt Đề án tổng thể, "Chuyển đổi phương pháp tiếp cận đo lường
nghèo từ đơn chiều sang đa chiều áp dụng cho giai đoạn 2016 - 2020.
5. Elmenofi, G. A. G., El Bilali, H., & Berjan, S., 2014, Governance of rural development in Egypt,
Annals of Agricultural Sciences. https://doi.org/10.1016/j.aoas.2014.11.018
6. Majbouri, M., 2017, Income mobility and the Arab spring: the case of Egypt and Jordan, Applied
Economics Letters. https://doi.org/10.1080/13504851.2016.1254332
7. Nassar, H., & Biltagy, M., 2017, Poverty, Employment, Investment, and Education Relationships:
The Case of Egypt, SAGE Open. https://doi.org/10.1177/2158244017697156
8. OPHI, 2016, Multidimensional Poverty in Africa, OPHI Briefing 40.
https://doi.org/10.13140/RG.2.1.4927.4489
9. Quốc Hội, 2014, Nghị quyết số 76/2014/QH13 của Quốc hội về đẩy mạnh thực hiện mục tiêu giảm
nghèo bền vững đến năm 2020. Retrieved from
http://quochoi.vn/hoatdongcuaquochoi/cackyhopquochoi/quochoikhoaXIII/kyhopthubay/Pages/van-kien-
tai-lieu.aspx?ItemID=1537
10. WB., 2018, Báo cáo nghèo đa chiều ở Việt Nam. Hà Nội.

Tạp chí nghiên cứu CHÂU PHI & TRUNG ĐÔNG số 7(179) tháng 7/2020 29