كتاب الدستور في الطب البيمارستاني

‫‪1‬‬
‫دسدیادلنی نبایباایبلنارسایلیئ‬
‫دتونیورتہمج‬
‫ڈارٹکالبلادمح(گیلع)‬
2
‫©ہلمجوقحققحبرتممجوفحمظ‬
‫ اتکبادلوتسریفابطلالبیماراتسین‬: ‫اتکب‬
‫ دسدیادلنینبایباایبلنارسایلیئ‬: ‫ؤمفل‬
)‫ ڈارٹکالبلادمح(گیلع‬: ‫دتونیورتہمج‬
2021 : ‫نسااشتع‬
240 : ‫احفصت‬
600 :‫دعتادااشتع‬
‫یئندیلہ‬،‫ وینرپٹنرٹنیس‬: ‫عبطم‬
250/- : ‫تمیق‬
‫یئندیلہ‬،‫ ذعراکبرٹڈیرس‬: ‫انرش‬
© All rights reserved.
Kitāb al-Dustūr fi’l Tibb al-Bīmāristānī

By:
Sadid al-Din ibn Abi’l Bayān Isrā’ili
Edited & Translated By:
Dr. Bilal Ahmad (Alig)
Pages: 240
st
1 Edition: 2021
Price: 250/-
ISBN: 978-81-949815-1-0
Published by:
AZRA BOOK TRADERS
2861, Kucha Chellan, Dary Ganj, N. Delhi
Printed at:New Print Center, New Delhi
‫‪3‬‬
‫ااستنب‬
‫اھبیئاجن‪،‬رتحممانجبدمحمامجلان رصحاب‬
‫ےکانم‬
‫وھنجںےنوادلنیےکدعباکیاسہیداردرتخیکرطح‬
‫ےھجمزدنیگےکرسدورگمےسوفحمظراھک۔ریمیرتتیبںیم‬
‫اناکامہرکدارےہ۔‬
‫اہللاعتٰیلانیکتقفشاکہلسلسدرازرترفامےئ‪،‬آنیم‬
4
‫‪5‬‬
‫لللللف‬ ‫من قتللن سا لللللف أو ساا ف‬

‫کلنس قتن النفس مجیعف فمن حیفهف کنس‬
‫حیف النفس مجیعف‪.‬‬
‫سج ےن یسک ااسنن وک وخن ےک دبےل ایزنیم ںیم اسفد‬

‫الیھپےن ےک وسا یسک اور وہج ےس لتق ایک اس ےن وگای مام‬
‫ااسنونں وک لتق رکدای اور سج ےن یسک وک زدنیگ یشخب اس ےن وگای‬
‫مام ااسنونںوکزدنیگشخبدی۔‬
‫(ااملدئۃ‪)32:‬‬
‫داعےہ ہکاہللاعتٰیلاساک وکریمےےیلاسامنآرخت‬

‫انبدےہکاساکا ّونیلدصقمااسنتینیکوبہبدےہ۔‬
6
‫‪7‬‬
‫رہفتس‬
‫رہفتس ‪16-7 ...................................... ................................‬‬
‫دقتہم ‪26-17 ...................................... ................................‬‬
‫رعیبنتم ‪137-27 ................................ ................................‬‬
‫اردورتہمج ‪13۱ ...................................... ................................‬‬
‫ل‬
‫الہپابب‪:‬اعمنیجاورارطیتےکایبنںیم ‪143 ................................‬‬
‫ل‬
‫‪ ‬ارطیت ‪143 ..............................................................‬‬
‫ارطلفیریغص ‪143..............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ارطلفیریبک ‪144...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ارطلفیدرگیریثکاانملعف ‪144.....................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬اعمنیج ‪145 ................................ ................................‬‬
‫وجعمنزبیب ‪145..............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وجعمناجنح ‪145...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وجعمنرفمّح ‪146 ..............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وجعمنرفمّحدرگی ‪146 ..........................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وجعمنرفمّحدرگی ‪147 .........................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وجعمنالبدر ‪147 ...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫‪8‬‬
‫وجعمنحلبیت ‪147 ............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رتایقارعب ‪147 ..............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ددیباولرد‪148.................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫دورساابب‪:‬وجاراشتےکایبنںیم ‪14۱ ..........................................‬‬
‫وجارشرفسیلجکسمم‪14۱ ......................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وجارشرفسیلجلہسم ‪15۰ .......................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وجارشومکن ‪15۰ .............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وجراشرمتی ‪151..............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وجراشافقس‪151.............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وجارشکشم ‪152 .............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وجارشثبخ ‪152 .............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وجراشوعد ‪153...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وجارشزجر‪153...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وجارشوپتسرتجن‪154........................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وجراشوعددرگی ‪154...........................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رسیتاابب‪:‬وبحب(وگویلں)‪،‬اایراجتاوروجاشدنوںےکایبنںیم ‪155...............‬‬
‫‪ ‬وبحب(وگایلں) ‪155......................... ................................‬‬
‫بحاایرج ‪155 ...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫اایرجفیقرا ‪155 ...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫بحربص ‪156 .................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫بحوقاقای ‪156 ................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫بحشر ‪157 ...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫بح لوسراجنن ‪157 ...........................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ل‬
‫بحم ‪157 ...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫‪۱‬‬
‫‪ ‬بحرخب ‪158..................................................................‬‬
‫‪ ‬بح(وجزریزابنریھکاجیتےہ) ‪158...........................................‬‬
‫‪ ‬انبدقازبلور ‪158..............................................................‬‬
‫‪ ‬اایراجت ‪15۱ ................................ ................................‬‬
‫‪ ‬اایرجولاغذای ‪15۱ ..............................................................‬‬
‫‪ ‬اایرجروسف‪15۱ ..............................................................‬‬
‫‪ ‬اایرجاجونیلس ‪16۰ ............................................................‬‬
‫‪ ‬وبطماخت‪/‬وجاشدنے ‪161 .................... ................................‬‬
‫وبطمخاومیتفن‪ /‬وجاشدن ٔہاومیتفن‪161 .............................................‬‬
‫‪ ‬طبی ل‬
‫‪ ‬خ لزواف‪ /‬وجاشدن ٔہزواف ‪161 .....................................................‬‬
‫طبی‬
‫‪ ‬خاوصل ‪162 ...............................................................‬‬
‫‪ ‬امءانبجل ‪162 ..................................................................‬‬
‫‪ ‬وبطمخ ‪163 ..................................................................‬‬
‫وچاھتابب‪:‬ارقاص(ویکٹں)اوروفسفےکایبنںیم ‪165 ............................‬‬
‫‪ ‬ارقاص ‪165 ................................... ................................‬‬
‫رقصورد ‪165 .................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رقصربابرسیراودنی ‪165 .....................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رقصاربمابرسیراودنیدرگی ‪166 ...............................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رقصوعد ‪166 .................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رقصاغثف‪167 ...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رقصابطریشاکوفری ‪167 ........................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رقصابطریشامحیض‪167 .........................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رقصربک ‪168 ..................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رقصانلگر ‪168 ................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1۰‬‬
‫رقصرہکاب‪168 .................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫اکجنک ‪168 ................................................................‬‬
‫رقص ل‬ ‫‪‬‬
‫فسبتب ل‬
‫رقصا ن ‪16۱.............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رقصکل‪16۱..................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رقصوعددرگی ‪16۱..............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رقصہشفنب‪17۰................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رقصاخشخش ‪17۰.............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬وفسافت ‪171 ................................. ................................‬‬
‫وفسفنیط ‪171 ..............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫بل‬
‫وفسف خ ‪171 ................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وفسفبحارلامن ‪171 ........................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وفسفمقلتااث ‪172............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وفسفلؤلؤ‪172................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وفسف(امکساوبلل) ‪173 ....................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وفسف ‪173 ..................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫اپوچناںابب‪ :‬رشوتبں‪،‬رمہباجت‪،‬روبباوروعلاقتےکایبنںیم ‪175 ..............‬‬
‫‪ ‬رشوتبںیکایتریاکاوصل ‪175 ................ ................................‬‬
‫رشتب ّج لب ‪176 .............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ل سکیج ل‬
‫رشتب تبناسدہ ‪176 ......................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫سکیج ل‬
‫ل تبناوصیل ‪176 ...........................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫سکیج ل‬
‫تبن لزبوری‪177 ..........................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫سکیج ل‬
‫رشتب تبنرفسیلج ‪177 ...................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رشتبمبتہّوفمہہ ‪177 .........................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫‪11‬‬ ‫ل‬
‫ل‬
‫صل‬ ‫سکیجتب ل عی‬
‫رشتب ن ی‪178 ...................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رشتبدانیری‪178 ............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رشتباشرتہہ ‪17۱ ............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رشتبدکر ‪17۱ ...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رشتبدنصنیل ‪18۰ ...........................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬رمہباجتیکایتریاکاوصل ‪18۰............... ................................‬‬
‫‪ ‬وعلاقت ‪181 ................................. ................................‬‬
‫وعلقابدا ‪181.................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وعلقاخشخش ‪182 .............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وعلقزواف ‪182 ................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وعلقراّمن ‪182 ...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬روبابت ‪183 ................................ ................................‬‬
‫اٹھچابب‪:‬رغرغوںاوروعساطتےکایبنںیم ‪185 ................................‬‬
‫وعسط ‪185....................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وعسطدرگی ‪185................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وعسط ‪186 ....................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وعسط ‪186 ....................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رغرغہ‪186 ....................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رغرغہ‪186 ....................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رغرغہ‪186 ....................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫اسوتاںابب‪:‬رسہماجتاورایشافتےکایبنںیم ‪187 .............................‬‬
‫‪ ‬ااحکل ‪187 ................................... ................................‬‬
‫لحکروانشای ‪187 ...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫‪12‬‬
‫ربودرصح ‪187 ...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫لحکابوقیلسن ‪188 ............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫لحکاربغ ‪188 .................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫لحکرامدی ‪188 ...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫لحکالجءربمد ‪188 .............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫لحکزعزی‪18۱ ..................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫لحکراّمنین ‪18۱ ...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫لحکاکلمای ‪1۱۰ ..................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ذرورارفصریبک ‪1۱۰ .............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ذرورارفصریغص ‪1۱۰ ............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ذروردرگی ‪1۱۰ .................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ذرورفصنم‪1۱1 ...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ربودآس ‪1۱1 ..................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬ایشافت ‪1۱1 ................................... ................................‬‬
‫ایشفاضیب ‪1۱1 ...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ایشفآابر ‪1۱2 ................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ایشفورد ‪1۱2 ................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ایشفلبنس ‪1۱2 ..............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ایشفلبنسدرگی ‪1۱3 ..........................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ایشفاقایقس‪1۱3 .............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ایشفوخالین‪1۱3 ..............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ایشفوخالیندرگیرعموفہبایشفزمنی ‪1۱4 .....................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ایشفارمحاحد ‪1۱4 .............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ل‬
‫ایشفارمح ّل ‪1۱4 ............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫‪13‬‬
‫ایشفدزیج ‪1۱5 ..............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ایشفارضخ ل‪1۱5 ...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ایشفسبعبیی ‪1۱5 ............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ایشفرمارئ ‪1۱5 ...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫آوھٹاںابب‪:‬ہنقحاجت‪،‬ہلیتفاجتاوررفزاجتےکایبنںیم ‪1۱7...................‬‬
‫‪ ‬ہنقحاجت ‪1۱7............................... ................................‬‬
‫ل‬
‫ہنقحملبّتہ ‪1۱7 .................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ہنقح(ذموکرہہنقحےسوقیرت) ‪1۱7 ...............................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ہنقحرباےئدردوقجنل‪1۱8 ........................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ہنقح ‪1۱8 .....................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ہنقح ‪1۱8 .....................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ہنقحہفیطلدرگی‪1۱۱..............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ہنقح ‪1۱۱......................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬ہلیتفاجت ‪1۱۱ ............................... ................................‬‬
‫ہلیتفّرحمکعبط ‪1۱۱.............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وقیہلیتف ‪1۱۱..................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫اتفلئزریح ‪2۰۰................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫اتفلئ ‪2۰۰....................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬رفزاجت ‪2۰۰ ............................... ................................‬‬
‫رفزہج‪2۰۰....................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رفزہج‪2۰1 ....................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رفزہج‪2۰1 ....................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رفزہج‪2۰1 ....................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رفزہج‪2۰1 ....................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫‪14‬‬
‫وناںابب‪:‬الطؤںاورامضداتےکایبنںیم‪2۰3 ...................................‬‬
‫الطءرجبربط‪2۰3 .........................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫الطءدرگیّرجمب ‪2۰3 ..........................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫الطءرباےئہفعسرہبط‪2۰3 .....................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫الطءرباےئقہبایسہ ‪2۰3 ......................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫الطءرباےئربص ‪2۰3 .........................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫الطءرباےئاورا احرہ‪2۰4 .....................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫امضدقتف ‪2۰4 .................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫امضدربج ‪2۰4 ..................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫امضد‪2۰4 .....................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫امضد‪2۰5 .....................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫امضد‪2۰5 .....................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫امضدرباےئجنشتبصع ‪2۰5 .....................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫امضدنیترباےئالصتباحطل‪2۰5 ...............................................‬‬ ‫‪‬‬
‫امضدرباےئثلیل‪2۰6...........................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫الطءرباےئفلک ‪2۰6..........................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫الطءرباےئفلکوشمن‪2۰6.....................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫الطءرباےئوحض‪،‬ربصوقہب ‪2۰6................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫الطء ‪2۰6.....................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫الطءرباےئربصوقہب ‪2۰6....................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫دوساںابب‪:‬رواینغتاوروطنالتےکایبنںیم ‪2۰7 ..............................‬‬
‫رونغطسق‪2۰7 ................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رونغ ‪2۰8 ...................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رونغہضیب ‪2۰8 ...............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫‪15‬‬
‫رونغدکو‪2۰8 ................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وطنل ‪2۰8 ...................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وطنلدرگی ‪2۰۱ ................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫وطنلدرگی ‪2۰۱ ................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫رونغعبضوبلعث ‪2۰۱ ..........................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫ایگروہاںابب ل‪ :‬لہنمےکارماضںیمدیفم ّ‬
‫رمکتاورونسانتےکایبنںیم ‪21۰ .......‬‬
‫‪ ‬رقصزرن ‪21۰ ...............................................................‬‬
‫‪ ‬امضد‪21۰ ......................................................................‬‬
‫‪ ‬ربود ‪211 ......................................................................‬‬
‫‪ ‬ونسن ‪211 ....................................................................‬‬
‫‪ ‬ونسندرگی‪211 .................................................................‬‬
‫‪ ‬ونسندرگی‪211 .................................................................‬‬
‫رمّدواؤںےکایبنںیم ‪212 .‬‬ ‫ابب‪:‬رمومہںاورانوسراورزںومںںیم عفشخب ّ‬ ‫ابروہاں ل ل‬
‫‪ ‬رممہن ‪212 .................................................................‬‬
‫‪ ‬رممہادیفساج ‪213 ............................................................‬‬
‫‪ ‬رممہاجونیلس‪213 .............................................................‬‬
‫‪ ‬رممہزاگنر ‪213 ...............................................................‬‬
‫‪ ‬رممہزتف ‪214 ...............................................................‬‬
‫‪ ‬رممہونرہ‪214 .................................................................‬‬
‫‪ ‬رممہدایولخن‪214 .............................................................‬‬
‫‪ ‬رممہاجذب ‪215 ..............................................................‬‬
‫‪ ‬رممہاشدہن ‪215 ...............................................................‬‬
‫‪ ‬رممہرلس ‪215 ...............................................................‬‬
‫‪ ‬رممہحلم ‪216 ..................................................................‬‬
‫‪16‬‬
‫ذروراقعطد ‪216 ..............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫امضد‪216 ......................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫اتفلئ ‪217....................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫امضد‪217......................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫دواء‪217......................................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫دگیربدگی ‪217..............................................................‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬رہفتسرفمددواؤںےکاسیسنئ‪/‬ارگنزییان ‪21۱ ...............................‬‬
‫‪17‬‬
‫دقتہم‬
‫اترخیےکاطمہعلےسولعم وہات ےہہکرت بی ادو ہیک روا ت املب دہارقاط ےس اقم‬
‫ےہ۔ اسےلسلسںیمربشٹویمزمی ںیمرصمیذہتبیےسقلعتمیتشخہبتک(رقتابی‪ 37۰۰‬لبحیسم‬
‫ل‬
‫اکتجطیطدشہ)‪،‬رت بیادو ہودوااسزیےسقلعتمدقمیرتنیداتسوزیےہ۔اسہبتکںیموفسفیک‬
‫لکشںیم دوا یک ایتری اوراامعتسلاک ہررکہ ےہ ا ےہ۔ رت بی ادو ہےک وا ہ ےس رصمی یّب ربدی‬
‫ونوتشں ںیم ‪ ( Ebers papyrus‬دہ دتونی ‪166۰‬۔‪ 1352‬لب حیسم) وصخیص اتیمہ اک احلم‬
‫ےہ۔ اساک الص ہخسن رجینمیک پل زگ ویوینریٹس ںیم وفحمظ ےہ۔ اساک ارگنزیی رتہمج ‪18۱۰‬ء‬
‫ںیم ایک ایگ ےہ اور داین یک فلتخم ا مہ الربئریویں ںیم دایتسب ےہ۔ اس ربدیونہتش ںیم تہب یس‬
‫رمبک دواؤں یک الیصفتت شیپ یک یئگ ںیہ نج ںیم وفسف‪ ،‬وجاشدنہ‪ ،‬ناسیدنہ‪ ،‬داخن‪، ،‬ہخلخ‪،‬‬
‫رغرغہ‪ ،‬امضد‪ ،‬ایشف وریغہ اشلم ںیہ۔ اس ےک العوہ درگی ربدی ونوتشں ںیم یھب بط ےک ا مہ‬
‫وموضاعتاکااحہطایکایگےہاوررت بیادو ہےسقلعتمرگاںدقرولعمامترفا مہیکیئگںیہ۔‬
‫ویانین دہ ںیم نج اابط ےن رت بی ادو ہ ےس قلعتم امنایں دخامت ااجن دی ںیہ ان‬
‫ںیم‪ ،)De Medicus( Aulus Cornelius Celsus‬دیسقوؤردیوس (اتکب‬
‫الجساشئ)اوراجونیلس(اتکبرت بی االدو ہ) ا مہںیہ۔رعیب دہںیمرصمی اورویانین دہےک‬
‫اکومں وک یزدی وتعس دےتی وہےئ اابط ےن رت بی ادو ہ وک ملع ایمیک ےس وجڑ رک قیقحت ےک‬
‫دروازےوا ےیک۔ اس دورںیمتن رجتابتےک العوہ رجمابت اور رقاابدونیں یک عمج و رتبی‬
‫رپ اخصوتہجریہ۔ اسےلسلسںیماسوبرنبلہس(وافت‪86۱‬ء)یکرقاابدنیاسوبر‪ ،‬یلعنبابعس‬
‫ل‬
‫وجمیس(وافت ‪۱۱4‬ء)یکفینصت‪،‬اکلماانصلۃع الطبتہرعموفہباتکب ا ملکییک دل دو ‪،‬انبانی‬
‫(وافت ‪1۰37‬ء)یک ااقلونن یف ابطل یک دل ‪،‬مجن‪ ،‬اوب یلع حی نب زج ہ (وافت ‪11۰۰‬ء) یک اہنمج‬
‫‪18‬‬
‫ی‬
‫اایبلن امیف سبعملہ االاسنن‪ ،‬انب ذیملت(وافت ‪1165‬ء) یک رقاابدنی انب ذیملت‪ ،‬انب عیمج ارسایلیئ‬
‫(وافت ‪ 11۱8‬ء) یک اتکب االراشد اصملحل االسفن و االاسجد اور اوب رصن اطعر ارسایلیئ یک اہنمج‬
‫ادلاکن و دوتسر االایعن یف اامعل و رتا بی االدوۃی وریغہ ےک ان اقلب ذرک ںیہ۔ رامق وطسر وک‬
‫رقاابدنی انبذیملت اوراہنمج ادلاکنو دوتسر االایعن یف اامعلو رتا بی االدوۃی ےک اردورتہمجاک‬
‫رشفاحلصےہ۔‬
‫رت بی ادو ہ ےک واےل ےساتکب ادلوتسر یف ابطل البیماراتسین‪ ،‬یھب رعیب دہ یک ا مہ‬
‫ایداگر ےہ ےسجافشاخونں یک روز رمہ یک دوایئ رضوروتں وک اسےنم رھک رک رتبی دای ایگ ےہ۔ اس‬
‫اکؤمفل دسدیادلنی نب ایب اایبلن‪ ،‬ریتوہںی دصی وسیعی ںیم رصم اک اکی اتممز بیبط اھت۔ وہ‬
‫‪556‬ھ‪ 1161 /‬ء ںیم اقرہہ ںیم دیپا وہا۔ اےنپ وتق ےک وہشمر اور افلض اابط ‪ ،‬ۃبہ اہلل نب عیمج‬
‫وہیدی(وافت‪11۱8‬ء)اوراوبااضفللئنب اندق(وافت‪584‬ھ) ےسبطیک میلعتاحلص یک‪ ،‬اوب‬
‫رکبنب اویب (وافت‪ 1218‬ء) اکبیبط اخص را اوربحبح ا مج اللوؤک نیےک اطمقب ‪86‬اسل یک‬
‫رمعںیم‪643‬ھ‪1245/‬ءںیم داینےسوکچرکایگ۔ داؤوےکااتسذ‪ ،‬انبعیمج وکااقلونن یف ابطلےک‬
‫اشرح اور اتکب االراشد یسیج اجعم اتکب ےک فنصم یک تیثیح ےس رعب اابط ےک درایمن‬
‫اکیاخصاقم احلصےہ۔‬
‫داؤد یک اصتفین ںیم اتکب االرقاابذنی‪ ،‬اعتقیل یلع اتکب اللعل و االرعاض لاجونیلس ےک‬
‫العوہ دوتسر االدوۃی ارملکتہ وک یھب اشلم ایک ایگ ےہ۔ اّلم اکبت یپلچ ےن یھب دوتسر االدوۃی ارملکتہ یف‬
‫ابطلوک دسدیادلنی نب ایب اایبلنیک اجبن وسنمبایک ےہ۔ زریرظن وطخموطں اور اکبتیپلچ یک‬
‫ایبن رکدہ دوتسر االدوۃی ارملکتہ یف ابطل یک رہفتس اوباب ےک اقتلب ےس ادنازہ وہات ےہ ہک ابرہ‬
‫اوبابرپلمتشم ہدوونںاتکںیباکییہںیہوجدوفلتخمانومںےسدنمرجوہیئںیہ۔اسےلسلس‬
‫ںیم ہ ہتکن یھب اقلب وغر ےہ ہک داؤد ےک اشرگدانب ایب اصبیعہ‪ ،‬بحبح ویعن االابنء یف اقبطت‬
‫االابطء ےنرت بی ادو ہ ےک وموضع رپ رصف اس یک اتکب االرقاابذنی اک یہ ہررکہ ایک ےہ‪ ،‬وج‬
‫ذموکرہ دوونںاتکوبںیکرطحابرہاوبابرپلمتشمےہ۔اےسیںیمامگناغبلےہ ہکاساتکباک‬
‫‪1۱‬‬
‫الصان اتکباالرقاابذنیوہےسجدعبےکدورںیمفلتخمان دےدےیےئگوہں۔‬
‫اتکب االرقاابذنی رپ رصبتہ رکےت وہےئ انب ایب اصبیعہ ےن اھکل ےہ ہک ؤمفل ےن اس یک‬
‫عمج و رتبی اہن ت دمعہ وطر رپ یک ےہ اور اس ںیمویہ رمابکت اشلم ےیکںیہ وج رصم‪ ،‬اش اور‬
‫رعاق ےک افشاخونں اور اطعروں یک دواکونں ںیم لمعتسم ںیہ۔ ؤمفل وک ںیم ےن اےس ڑپھ رک‬
‫انسایےہاور ا نیکتیعمںیمحیحصتیکےہ۔ داؤدیک یملعایلتقاورینفذحاتقوک رخاج نیسحسی‬
‫رکےتوہےئانبایباصبیعہاتھکلےہ‪:‬‬
‫‘‘بطاک اکی ققحم‪،‬خیش اوریملعاوریلمع اابتعرےسبطںیم اتممز اھت۔ رفمداور‬
‫رمبکادو ہ ےسواتیفقیھت۔اقرہہےکافشاخہنانرصی ںیم‪،‬ںیمےنملعاالرماضرپ‬
‫اس یکنسح قیقحت‪ ،‬العج اعمہجلرپ دقرت اور اجونیلسےک ایبانترپ اس یک آ یہاکااس‬
‫رظنم داھکی وج اناقلب ایبن ےہ۔ ادوایت یک رت بی اور انمبس اوزان یک رعمتف ںیم‬
‫وہ مہرصعوں ںیمبسےسزایدہدقرتراتھکاھت’’‬
‫اتکب ادلوتسر یف ابطل البیماراتسین‪ ،‬ااصتخر ےک ابووجد وماد ےک اابتعر ےس اہن ت ا مہ‬
‫ےہ۔اتکبےکدابیہچںیمؤمفلےناھکلےہہکدوتسرںیماسےنلہسا لوصل ازجاءرپلمتشم‬
‫رمابکتوکاشلمایکےہاوراےسیرمابکتےکذرکےسارتحازایکےہنجیکرت بیلکشماورازجاء‬
‫انولعم وہں۔‬
‫اتکب‪،‬ابرہاوبابرپلمتشمےہنجیک لیصف بسذ لےہ‪:‬‬
‫ل‬
‫‪1‬۔الہپاببوجعمونںاورارطیتےکایبنںیم‬
‫‪2‬۔دورسااببوجاراشتےکایبنںیم‬
‫‪3‬۔رسیتااببوبحب(وگویلں)اوراایراجتےکایبنںیم‬
‫‪4‬۔وچاھتاببارقاص(ویکٹں)اوروفسفےکایبنںیم‬
‫‪5‬۔اپوچناںاببرشوتبں‪،‬وعلاقت‪،‬رمہباجتاورروببےکایبنںیم‬
‫‪6‬۔اٹھچاببرغرغوںاوروعساطتےکایبنںیم‬
‫‪7‬۔اسوتاںاببرسہماجتاورایشافتےکایبنںیم‬
‫‪2۰‬‬
‫‪8‬۔آوھٹاںاببہنقحاجت‪،‬ہلیتفاجتاوررفزاجتےکایبنںیم‬
‫‪۱‬۔وناںاببالطؤںاورامضداتےکایبنںیم‬
‫‪1۰‬۔دوساںاببرواینغتاوروطنالتےکایبنںیم‬
‫رمکتاورونسانتےکایبنںیم‬ ‫‪11‬۔ایگروہاںاببہنمےکارماضںیمدیفم ّ‬
‫رمّدواؤںےکایبنںیم‬ ‫‪12‬۔ابروہاںاببرمومہںاورانوسراورزںومںںیم عفشخب ّ‬
‫ےلہپ ابب ںیم نج رمابکت اک ذرک ایک ایگ ےہ ان ںیم ارطلفی ریغص‪ ،‬ارطلفی ریبک‪ ،‬وجعمن‬
‫زبیب‪،‬وجعمناجنح‪،‬وجعمنرفمح‪،‬وجعمنالبدر‪،‬رتایقارعباورددیباولردا مہںیہ۔‬
‫دورسے ابب ںیم نج وجاراشت یک لیصف شیپ یک یئگ ےہ ان ںیم وجارش رفسیلج‬
‫کسمم‪ ،‬وجارش رفسیلج لہسم‪ ،‬وجارش ومکین‪ ،‬وجارش رمتی‪ ،‬وجارش افقس‪ ،‬وجارش کشم‪،‬‬
‫وجارش ثبخ‪ ،‬وجارش وعد‪ ،‬وجارش زجر‪ ،‬وجارش رشق ارتج اشلم ںیہ۔ اس ابب یک اادتاء ںیم‬
‫وجراشیکرعتفییھبایبنیکیئگےہ۔‬
‫رسیتے ابب ںیم نج وبحب‪ ،‬اایراجت اور وجاشدنوں وک لایبن ایک ایگ ےہ ان ںیم بح‬
‫ل‬
‫اایرج‪ ،‬اایرجفیقرا‪ ،‬بحوقاقای‪،‬بح شر‪،‬بحوسراجنن‪،‬بحم‪،‬بح رخب‪ ،‬انبدق ازبلور‪،‬‬
‫طبی ل طبی ل‬
‫اایرج ولاغذای‪ ،‬اایرج روسف‪ ،‬اایرج اجونیلس‪ ،‬وبطمخ اومیتفن‪ ،‬خ زواف‪ ،‬خ اوصل‪ ،‬امء انبجل‪،‬‬
‫وبطمخافہہکوریغہاشلمںیہ۔‬
‫وچےھت ابب ںیم نج ارقاص اور وفسافت یک رتا بی شیپ یک یئگ ںیہ ان ںیم رقص ورد‪،‬‬
‫رقص ربابرسی‪ ،‬رقص لاربنابرسی‪ ،‬رقص اغثف‪ ،‬رقص ابطریش اکوفری‪ ،‬رقص ابطریش‪ ،‬رقص انلجر‪،‬‬
‫بل‬ ‫فسب ل‬
‫رقص اکجنک‪ ،‬رقص ا تبن‪ ،‬رقص وعد‪ ،‬رقص ہشفنب‪ ،‬رقص اخشخش‪ ،‬وفسف نیط‪ ،‬وفسف خ‪،‬‬
‫وفسفبحارلامن‪،‬وفسفمقلتااث‪،‬وفسفلؤلؤ وریغہاشلمںیہ۔‬
‫وعلاقتیک الیصفتت لایبنیکیئگںیہ‬
‫اجت‪ ،‬روبب اور ل‬
‫اپوچنںی اببںیمنج لرشوتبں‪ ،‬رمہب ل‬
‫سکیجتب ل‬ ‫سکیجتب ل‬ ‫سکیجتب ل‬ ‫سکیج ل‬
‫ن اوصیل‪ ،‬ن زبوری‪ ،‬ن رفسیلج‪،‬‬ ‫ان ںیم رشتب لالجب‪ ،‬ل تبن اسدہ‪،‬‬
‫سکیج ل عی‬
‫رشتب مبتہ‪ ،‬تبن صلی‪ ،‬رشتب دانیر‪ ،‬رشتب اشرتہہ‪ ،‬رشتب دنصنیل‪ ،‬وعلق اخشخش‪،‬‬
‫‪21‬‬
‫وعلقزواف‪،‬وعلقراّمنوریغہاشلمںیہ۔‬
‫ابب یک اادتاء ںیم رشتب یک ایتری ےک ومعیم اوصل‪ ،‬رمہب اجت ےک ونعان ےک تح‬
‫رموّبںیکایتریےکوقانیناورروبابتےکونعانےکتح‪ُ ،‬ربیکایتریےکرط ےقیایبنےیک‬
‫ےئگںیہ۔‬
‫ےٹھچاببںیمرغرغوںاوروعساطتوکایبنایکایگےہ۔ ہاببًاتبسنرصتخمےہاوراسںیم‬
‫لکاچروعسطاوردورغرغوںےکےخسناشلمےیکےئگںیہ۔‬
‫اسوتںی ابب ںیم نج رسہم اجت اور ایشافت اک ذرک ایک ایگ ےہ ان ںیم لحک روانشای‪ ،‬لحک‬
‫ابوقیلسن‪،‬لحک ربمد‪،‬لحک رامنین‪،‬لحک اکلمای‪،‬ذرور ارفص ریبک‪ ،‬ذرور ارفص ریغص‪ ،‬ربودآس‪،‬ایشف آابر‪،‬‬
‫ل‬
‫ایشفل ورد‪ ،‬ایشف لبنس‪ ،‬ایشف لبنس احد‪ ،‬ایشف وخالین‪ ،‬ایشف ارمح ّل‪ ،‬ایشف ارضخ‪ ،‬ایشف‬
‫سبعبییوریغہاشلمںیہ۔‬
‫ل‬
‫آوھٹںیاببںیملکاپچن حقیے‪،‬اپچنےلیتفاوراچررفزاجتایبنےیکےئگںیہ۔‬
‫ونںیاببںیمنجالطؤںاکذرکایکایگےہوہرجبرت‪،‬ہفعسرہبط‪،‬ربص‪،‬اورا احدہ‪،‬فلک‪،‬‬
‫شمن‪،‬وحض‪،‬آاثردجری اورقتف ںیملمعتسمںیہ۔ اساببںیمالصتباحطل‪ ،‬ثلیل‪،‬جنشتبصع‪،‬‬
‫ظ‬
‫ور روخ‪،‬رحارتدعمہاوررسکع ںیملمعتسمامضداتےکےخسنیھباشلمںیہ۔‬
‫دوسںی اببںیم رواینغتےک وصحل ےکومعیم وقانین ایبنےیک ےئگ ںیہ اور رونغہضیبٔ‬
‫رمغ‪ ،‬رونغ دکو‪ ،‬رونغعبض و بلعث وریغہ یکالیصفتت شیپ یک یئگںیہ۔ وعج اافمللص ںیملمعتسم‬
‫ضعبوطنالتاکیھبذرکایکایگےہ۔‬
‫ایگروہںی اببںیم داوتنںےک درد‪ ،‬ان یک دنگیگ اور ہثل داہیم ںیمدیفم نجنمایبنےیکےئگ‬
‫لل‬ ‫ںیہ۔‬
‫ابروہںی ابب ںیم رم مہ خ‪ ،‬رم مہ ادیفساج‪ ،‬رم مہ اجونیلس‪ ،‬رم مہ زاگنر‪ ،‬رم مہ زتف‪،‬‬
‫رم مہونرہ‪،‬رم مہداویلخن‪،‬رم مہاشدجن‪،‬رم مہ رلس‪،‬رم مہ وارنیی‪،‬رم مہحلموریغہےکالعوہدنچ‬
‫ذرور‪،‬ےلیتفاورامضدیھبایبنےیکےئگںیہ۔‬
‫‪22‬‬
‫ااصتخر ےک ابووجد اتکب ادلوتسر یف ابطل البیماراتسین‪ ،‬ملع االدو ہ یک اراقتیئ اترخی ںیم‬
‫گنس لیم یک تیثیح ریتھک ےہ۔ دسدیادلنی نب ایب اایبلن یک رصتخم یس وک ے ےن یتحطس پ رپ‬
‫رقاابدونیںیکعمجورتبییکاتیمہاوررضورتےکںیئتدیباریاکامولدیپاایک‪،‬سجےکزریا‬
‫امدعبادوارںیم یتتموتقےسوظنمردشہدعتمدرقاابدںینیرعمضووجدںیمآںیئ۔‬
‫اتکب ادلوتسر یف ابطل البیماراتسین‪ ،‬وچہکن افشاخونں یک رضوروتں وک اسےنم رھک رک اکی‬
‫اےسیبیبطےکذرہعیرتبیدییئگےہ‪،‬وجوخدیھبافشاخہنانرصیےسواہتسباھتاورالع ےےک‬
‫ص‬
‫جیی اسملئ ےس امکہقح وافق اھت‪ ،‬ذٰہلا اسوبر نب لہس اور انب ذیملت ےسی لا ل اا رر اابطء یک‬
‫رقاابدونیںیکوموجدیگںیمیھباسےنتہبمکرعےصںیماسدقروبقمتیلاحلصرکیلہکرصم‪،‬‬
‫اش اوررعاقےکافشاخونںںیموطبروا ہاامعتسلیکاجےنیگل۔اساتکبیکیملعدقروتمیقاک‬
‫ادنازہاسابتےساگلایاجاتکسےہہک امدعباابطےناینپاتکوبںںیماسےکواےلرثکبتدےی‬
‫ںیہاوراوباایبلناکذرکاہن تادبوارتحا ےسایکےہ۔‬
‫ ہ اتکب وچہکن رصف افشاخونں یک رضوروتں وک اسےنم رھک رک یھکل یئگ ےہ ‪ ،‬اس ےیل اس‬
‫ںیم رصف روز رمہ اامعتسل وہےن واےل رمابکت وک اشلم ایک ایگ ےہ اتہک ا ںیہ زایدہ ادقارںیم‬
‫ایتررکےکافشاخونںےکزخمناالدو ہںیم وفحمظایکاجےکس۔اگنہیموصرتاحلًالثموابیئ ارماض‬
‫وریغہںیمدیفموخسنںوکاشلم ںیہایکایگےہ۔‬
‫اطمہعلےک دوران سوسس وہات ےہہک اتکب ںیمؤمفل اکبطابط ‪،‬اطعرےک ےئاےئ اکی‬
‫امرہنفبیبطےہ۔ اوباایبلنےندواؤںیکرت بیایترییکزجایئتوکاسرشحوطسبےکاسھت‬
‫ایبن ںیہ ایکےہسجےساکیاع بیبطایاطعروکرمبکیکایتریںیم ددلمےکس‪ ،‬انچہچن اس‬
‫ےسوکیئ امرہبیبطایاطعریہاافتسدہرکاتکسےہ۔اتکبںیمابومعل وا ہاجتےکادنراجےس‬
‫اامغضرباتایگےہ۔ؤمفلےن ارگوا ہاجتاکیھباامتہ ایک وہاتوترمابکتاکاترپ یم رظنم‬
‫یھباسےنمآاجات۔ ہ اتکبوچہکنیملعاقمدصےکےئاےئیلمعارغاضوک اسےنمرھکرکیھکلیئگےہ‪،‬‬
‫ذٰہلاواولںےکادنراجےساغًابلداہتسنوطررپارتحازایکایگےہ۔‬
‫‪23‬‬
‫رامق ےن‪ ،‬اتکب ادلوتسر یف ابطل البیماراتسین یک دتونی و رتہمج ےک ےیل نج دو وخسنں وک‬
‫شیپرظنراھکےہانںیمےساکیاعنصءیکدجسماجعمریبکںیموفحمظوطخماطتےک اکی عومج ہاک‬
‫ہصح ےہ۔ ہ وطخمہط اس احلظ ےس اہن ت اتیمہ اک احلم ےہ ہک اےس ‪ 826‬ھ ںیم ؤمفل ےک‬
‫ااقتنلےکرصف‪183‬اسلدعب اسےکذایتےخسن ےسلقنرکدہےخسنےساقتلب ےکدعباھکلایگ‬
‫ےہ۔دورسایطخہخسناپلابسطیکحیحصتےکدعب‪1۱33‬ءںیم اشعئوہاےہ۔ اپلابسطےنحیحصتدشہنتم‬
‫ےک اسھت وایش ںیم الص نتم وک یھب درج رکےن اک ازتلا ایکےہ‪ ،‬ذٰہلا دتونی ےک ےیل د ّون یک‬
‫ایقیسحیحصتوکرظن ادناز رکےکالصنتموکدایند انبایایگےہ۔وطخماطتیکقیقحتودتونی ںیم الصےخسن‬
‫ےکدعب‪،‬رقبیادہعل رفیعوخسنںیک ڑبیاتیمہےہ۔اساابتعرےساعنصءاکہخسن دقمی وہےنےک‬
‫اسھت ومادےکاابتعرےسیھبلمکمےہ‪،‬ذٰہلاںیمےناےسااسیسہخسن رقاردےرک‪ ،‬اپلابسطےک‬
‫وبطم ہےخسنےس اقتلبےکدعب اکی ققحم‪،‬حقنماوردنتسمنتم ایتر ایکےہ۔ اعنصءےک ہخسنےکےیل‬
‫'ص'اوراپلابسطےکہخسنےکےیل'ب'اکاامعتسلوطبرففخمایکایگےہ۔‬
‫اعنصءےکےخسنےکاحفصتیکدعتاد‪28‬ےہ‪،‬رہہحفصںیمابومعل ‪3۰‬رطسںیںیہ‪،‬اتکتبطخ‬
‫خسن ںیم ےہ‪،‬اسل اتکتب ‪ 826‬ھ ےہ‪ ،‬وطل و رعض ‪ 27x2۰‬یٹنس رٹیم ےہ۔ وطخمہط ےک ااتتخیم‬
‫ہحفصےسومٰیسنبومیمنےکاکی راس ہاکآاغزوہاتےہ۔وطخمہط‪ 15‬اوراقرپلمتشمےہ اورورق‬
‫‪125‬ےسرشوعوہرک‪(13۱‬اوراقامشررکےنںیموہسوہاےہاور‪13۱‬ےکےئاےئ‪12۱‬درجےہ)رپ‬
‫متخوہاتےہ۔وطخمہطےکرسورقرپاتکباکان ‪،‬اتکبادلوتسریفابطلالبیماراتسیناتفیلداؤد‬
‫نبایباایبلناالرسایلیئاللیطیتارصملیاھکلےہ۔‬
‫علی ثبت االدویة املرکبة‬ ‫اادتاء‪ :‬دمح و ٰولصۃ ےک دعب ۔ دستور یشتمل ٰ‬
‫املستعملة فی اکثر األمراض املقترص علیها فی البیامرستانات التی اکثر‬
‫االطباء استعملها‪.....‬‬
‫‪24‬‬
‫ااہتنء‪ :‬ویوقد حتته ویؤخذ ما صعد منه ویستعمل فیام ذکرناه نافع‬
‫تعالی و عونه فله‬
‫ٰ‬ ‫تعالی‪ ،‬تم الدستور البیامرستانی بحمد اهلل‬
‫ٰ‬ ‫انشاء اهلل‬
‫احلمد طویال بکرة و اصیال‪.‬‬
‫رتہمیق‪ :‬فرغ منه بعد صالۃ العرص یوم السبت ۔۔۔ سنة عرشین وثامنیة‬
‫مائة من اهلجرة‪.‬‬
‫اپل ابسط اک ححصم نتم‪ ،‬ادلوتسر البیماراتسین ےک ان ےس اشعئ وہا ےہ۔ وبطم ہ نتم ‪58‬‬
‫احفصترپلمتشم ےہ۔ااشتعےکےیلسجےخسنوکدایند انبایایگےہاسےکاحفصتیکدعتاد‪46‬‬
‫ےہ۔ رہ ےحفص ںیم ابومعل ‪ 2۰‬رطسںی ںیہ‪ ،‬اسل اتکتب ‪ 874‬ھ ےہ‪ ،‬وطل و رعض ‪ 24x18‬یٹنس‬
‫رٹیمےہ۔رتہمیقوموجد ںیہےہاوراادتاءوااہتنءیکالیصفتت بسذ لںیہ۔‬
‫علی‬
‫اادتاء‪ :‬بسم اهلل الرمحٰن الرحیم ےکدعب۔وبعد فهذا دستور یشتمل ٰ‬
‫بیان االدویة املرکبة املستعملة فی اکثر األمراض املفتقر علیها فی‬
‫البیامرستان و هی التی اکثر االطباء ملستعملها‪....‬‬
‫حتی یصعد ویؤخذ ما صعد منه ویستعمل کام‬
‫ااہتنء‪ :‬ویوقد حتته ٰ‬
‫ذکرنا واهلل الشافی‪ ،‬تم الدستور البیامرستانی بحمد اهلل وعونه وحسن‬
‫توفیقه‪.‬‬
‫دوتسرےکنتمیک دتونیےکدوراناعنصءاوراپلابسطےکوخسنں ںیم‪،‬رمبکدواؤںےک‬
‫اامسء‪ ،‬ازجاء یک دعتادای ادقار اور ااعفل ولحم اامعتسل ںیم اعترض یک وصرت ںیم امدعب رقاابدونیں‬
‫اوردیص ہیکاتکوبںےسروجعایکایگےہ اورانںیمدرج لیصفےساطمتقبرےنھکواےلنتم‬
‫وکرتحیجدییئگےہ۔دواؤںایارماضےکانومںےک االمںیماالتخفیکوصرتںیمہخسنٔاعنصءیک‬
‫دقاتم اورربتعم ت یک وہج ےس اس ںیم درج االم وک وفتیق دی یئگ ےہ۔ انچہچن‪ ،‬ارزروت ےک‬
‫ےئاےئ زنعروت وک اور انوسر ےک ےئاےئ انوصر وک رتحیج دی یئگ ےہ۔ رتہمج ےک دوران دنہی اابطء‬
‫‪25‬‬
‫ےکدرایمنراجئاالماکاحلظایکایگےہ۔اعمرصرموہجااکشلادو ہےکانومںاوردوونںوخسنںںیم‬
‫درجانومںےک االم ےکاالتخفیک وصرتںیمآجلک راجئاالموک اشلمایکایگےہًالثم'وجار''‬
‫ےکےئاےئوجارشوکدرجایکایگےہ۔اعنصءےکےخسنںیمدواؤںےکانومںےکاسھت'ۃفص'ےک‬
‫اسےقبوک د ّوننتمےساسطقرکدایایگےہ۔‬
‫ذموکرہ دوونں وخسنں ےک وصحل ےک دعب وخاشہ یھت ہک اافتسدہ ےک ےیل‪ ،‬اس اتکب اک‬
‫دنہواتسنںیموموجدوکیئیطخہخسنلماجےئ‪،‬رگمالتشایسبرےکدعبیھبیسکبتکاخےنںیماساک‬
‫رساغ ںیہلم اکس۔ دنہواتسن ںیماسیک دع وموجدیگبجعتزیخےہ۔امگناغبلےہ ہکدنہی‬
‫دورںیم تہب یس میخ افریس رقاابدںینی اابطء یک درتسس ںیم ںیھت‪ ،‬ذٰہلا رعیب زابن ںیم اکی دحمود‬
‫الع ےیکرضوروتںوکاسےنمرھکرکیھکلیئگ ہرصتخمیساتکب‪،‬اخرطوخاہوتہجاحلصہنرکیکس۔‬
‫دوراحرضںیمالبہبشدیص ہیکیلمعدہاایتےکےیلیئکایسیرقاابدںینی وموجدںیہ‪،‬وج دوتسر‬
‫یسیجرصتخماتکبےسےباینزرکیتںیہ۔رگمملعاالدو ہےکامرہنیاور نیققحےکےیل ہاتکباس‬
‫اابتعر ےس اہن تا مہےہ ہک دنچاحفصتےک اطمہعل ےس ا ںیہ وڑکیوں اےسی رمابکت اک ملع وہات‬
‫ےہ‪ ،‬نج یک تعفنم رپ اابط یک اکی ڑبی امجتع اک اامجع ےہ۔ اس اتکب ںیم اوباایبلن ےن‬
‫رصف ویہ رمابکت درجےیکںیہ نج یکاافد ترصم ‪ ،‬اش اور رعاقےک اابطءےک رزدکیملسم‬
‫یھت۔ اعمرص اسیسنئ امیپونں ےک ذرہعی دواؤں ےک وتیقیث اطمہعل ےک ےیل ہ رصتخم اس رسام ہ ڑبے‬
‫اک اک اثتب وہاتکس ےہ۔ ےھجموقی ادیم ےہہک انزیچ یک ہ ادٰین یسوک ے‪ ،‬اردو داں یبطےقلحںیم‬
‫اخرطوخاہوبقتیلاحلصرکےیگ۔‬
‫رامقوطسروکاےنپومرقااسہرہیکدبو تزامہنٔاطبلیملعیہںیمملعارملابکتونفدوااسزی‬
‫ےس دیپسچل دیپا وہیئ۔ ںیم ےن ان وموضاعت رپ اابط ء یک اصتفین اک رباہ راتس اطمہعل ایک اور‬
‫رتہمج و دتونی ےکےیلرعیب دہ یک دنچ ایسی اتکوبں اک ااختنب ایک‪ ،‬نج ےس اسلین اغمریت یک وہج‬
‫ےس اردو داںیبط ےقلحےک ےیل اافتسدہ نکمم ںیہ اھت۔ اس ےلسلس اکالہپ اک اوب اٰینمل نب ایب رصن‬
‫اطعرارسایلیئ یکرعموفاتکباہنمجادلاّکنودوتسراالایعنیفاامعلورتا بیاالدوۃیاکرتہمج‬
‫‪26‬‬
‫اھت‪،‬وج‪2۰18‬ءںیمرٹنسلوکلسنافررِرسچانویانینڈیمنسی‪،‬یئن دیلہ ےسیجومرق ادارےےسعبط‬
‫وہاےہ۔یملعوقلحںںیماسرتےمجیکوخبذپریایئوہیئ۔‬
‫ارادہ اھت ہک اس وموضع یک دورسی امہ اتکوبں رپ یھب اک رکواگن‪ ،‬رگم وگانوگں درتفی‬
‫رصموایفت ےک چیب اس اک ومعق یہ ںیہن لم اکس۔ وکوڈ۔‪ 1۱‬ےک ےجیتن ںیم کلم ریگ الک ڈاؤن ےک‬
‫ےلصیف ےن بج زدنیگ وکرھگ یک اچردویاری کت دحمود رکدای‪ ،‬وت رفتص ےک ان احملت ںیم اتکب‬
‫ادلوتسر یفابطل البیماراتسین یک دتونیاور اردورتہمجاوررقاابدنی انبذیملتےک اردورتہمج اک اک‬
‫اپہی لیمکتوکاچ۔‬
‫ٔ‬
‫اس رپرسمت ومعق رپ ںیم ابراگہ ایہٰل ںیم دجسہ رزی وہں سج یک وتقیف ےک ریغب وکیئ اک‬
‫نکممںیہن۔ ڈارٹکدمحملیضفاصبح(ااچنرج‪،‬میکحالمج اخںایٹسن ویٹف ٹافرریرریی اڈاٹسہرلکی‬
‫ِررسچ ان ویانین ڈیمنسی) اک ہت دل ےس رکشہی ادا رکان اچاتہ وہں‪ ،‬نج یک وح ہل اازایئ ذموکرہ‬
‫دوونںاکومںیکلیمکتاکببسینب۔ریمے زبرگاور رقیفاکرڈارٹکرعماجاقحلاصبحوصخیص‬
‫رکشےیےکقحتسمںیہوہنجںےنوًاتقوفًاتقاےنپدیفموشمروںےسونازااورریمارھبوپراعتونایک۔‬
‫آرخںیمیڑےاھبیئانجبآافقادمحاصبح‪،‬رشکیایحت‪،‬ویٹیبں اہرجہالبل‪،‬رہدیہالبل‬
‫اوررفعاالبلاکرکشہیادارکانوابجاتھجمسوہںنجیکاصلخمہنداعؤںاورااعتنےکریغباناکومں‬
‫اکاپہیٔ لیمکتکتانچنہپاننکمماھت۔‬
‫ڈارٹک بالل ادمح‬

‫(یئنڈیلہ)‬
‫‪27‬‬
‫رعیبنتم‬
28
‫‪2۱‬‬
‫‪1‬‬
‫لنطب لنبع رستفس‬ ‫كتفب لندستور‬
‫محن الرحیم‬
‫بسم اهللالر ٰ‬
‫‪2‬‬
‫'احلمد هلل وحده وصلی اهللعلی سیدنا حممد وسلم'‬
‫[وبعد فهذا] دستور یشتمل علی بیان األدویة املرکبة املستعملة فی‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫أکثر األمراض املقترص علیها فی البیامرستانات [وهی] التی أکثر‬

‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫األطباء إستعامهلا فعرف نفعها واشتهر ذکرها‪ ،‬عنی بجمعه داؤد بن أبی‬
‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫البیان اإلرسائیلی املتطبب املرصی ‪[ ،‬وهو إثنا عرش بابا] ‪:‬‬

‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫الباب األول فی املعاجنی واإلطریفالت‬

‫الباب الثانی فی اجلوارشات‬
‫الباب الثالث فی احلبوب واألیارجات‬
‫الباب الرابع فی األقراص والسفوفات‬
‫‪13‬‬
‫الباب اخلامس فی األرشبة واللعوقات 'واملربیات والربوبات'‬
‫الباب السادس فی الغراغروا لسعوطات‬
‫‪ 8‬ب‪ :‬ملستعملها‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬ا لدستور البیامرستانی‬

‫‪ 9‬ب‪ :‬مما عنی‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬سقطت العبارة‬
‫‪ 10‬لیس فی ب‬ ‫‪3‬إضافة من ب‬
‫‪ 11‬لیس فی ب‬ ‫‪ 4‬من ب ؛ ص‪ :‬ثبت‬
‫‪12‬إضافة من ب‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬املفتقر‬
‫‪ 13‬لیس فی ب‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬البیامرستان‬
‫‪7‬إضافة من ب‬
‫‪3۰‬‬
‫الباب السابع فی األکحال والشیافات‬
‫الباب الثامن فی احلقن والفتائل والفرزجات‬
‫الباب التاسع فی األطلیة والضامدات‬
‫الباب العارش فی األدهان والنطوالت‬
‫‪1‬‬
‫الباب احلادی عرش فی أدویة الفم والسنونات‬
‫‪3‬‬
‫الباب الثانی عرش فی املراهم وأدویة النواصری واجلراحات‬
‫‪2‬‬
‫قد اقترصت علی ذکر ما توجد بسائطه 'فی أکثر املواضع' 'ونکبت‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫عام یعرس عمله وجتهل بسائطه' فان ذکر ذلك ال 'ینتفع به إال من شدّ‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫جهده فی صناعة الطب وأغرق فیها' وکان متبتال الستقصاء أعامهلا‪،‬‬

‫‪8‬‬
‫وهذا املخترص ینتفع به أکثر من یقع إلیه ولو سدّ للیسری من صناعة الطب‬
‫‪9‬‬
‫وباهلل أعتضد وهو حسبی ونعم الوکیل ‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫‪ 7‬لیس فی ب‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬السفوفات‬

‫‪ 8‬ب‪ :‬ینتفع به إال من أغرق نفسه فی‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬النواسری‬
‫صناعة الطب‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬اخلراجات‬
‫‪ 9‬ب‪ :‬علیه‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬تعرف‬
‫‪ 10‬ب‪ :‬املعتمد‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬وتوجد فانه فی أکثر املواضع‬
‫‪ 6‬ب‪ :‬سقطت العبارة‬
‫‪31‬‬
‫لنبفب لألفل‬
‫لملافجنی فلإلطریاالت‬
‫‪1‬‬
‫[لإلطریاالت]‬
‫‪2‬‬
‫لفظة إطریفل تدل علی املعجون املتخذ من 'الثالثة اهلیلجات'‬
‫‪3‬‬
‫الکابلی واألملج والبلیلج‪ ،‬وقد زاد املتأخرون فی هذا الدواء أدویة أخر‬
‫کثریة من أنواع األهلیلج وغریه وتفننوا فیه ملا رأوا من حسن موقعه‬
‫‪4‬‬
‫وجاللة قدره وکثرة منافعه 'فازدادت هبا' منافعه [کیفیة بحسب األدویة‬
‫‪5‬‬
‫التی زادوها فیه واألغراض التی اختذوها ألجلها‪ ،‬وباهلل التوفیق] ‪:‬‬
‫‪6‬‬
‫لإلطریان لنصأو‪:‬‬
‫‪8‬‬
‫ینفع من إسرتخاء املعدة و 'رطوبتها' ویقوی اهلضم ویعرص‬
‫‪7‬‬
‫الرطوبات املجتمعة فی آالت الغذاء ویدفعها ویمنع األبخرة التی تصعد‬

‫من املعدة الی الدماغ 'بتقویته' لفمها 'فیقوی' احلواس لذلك 'وملا' فیه‬
‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫من خصوصیة الفعل ویصفی الذهن ویزید فی الذکاء وجدة الفهم‬

‫‪12‬‬
‫وینفع من النسیان والبالدة ویقوی األعصاب وینفع من األمراض‬
‫‪ 7‬ب‪ :‬رطوبته‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪ 8‬ب‪ :‬یقرص‬ ‫‪ 2‬من ب ؛ ص‪ :‬الثالث هلیلجات‬
‫‪ 9‬ب‪ :‬یقویه‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬أخری‬
‫‪ 10‬من ب ؛ ص‪ :‬ویقوی‬ ‫‪ 4‬لیس فی ب‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬وما‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬فتزایدت هبا‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬حدة‬ ‫‪6‬إضافة من ب‬
‫‪32‬‬
‫الدماغیة 'الباردة الرطبة' بارسها ملا فیه من تقویة آالته وجتفیف رطوباته‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫ویمنع عن رسعة الشیب 'وفیه منافع شتی' ‪.‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫[وهو] اهلیلج کابلی وأملج وبلیلج منزوعة النوی من کل واحد‬

‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫جزء‪ ،‬یدق وال ینعم 'سحقها' ویلت بام یکرس غبارها من سمن بقر طری‬
‫‪7‬‬
‫أو دهن لوز حلو ویعجن 'بثالثة أمثال وزهنا' عسال منزوع الرغوة‬
‫‪8‬‬
‫وترفع‪ ،‬والرشبة منه ثالثة مثاقیل إلی مخسة مثاقیل ‪ ،‬وبعض الناس‬
‫‪9‬‬
‫یضیف إلیه االهلیلج األصفر واهلندی‪.‬‬

‫لإلطریان لنکبو‪:‬‬
‫‪10‬‬
‫ینفع مثل منافع األول ویزید علیه ملا أضیف إلیه من األدویة 'ألنه'‬
‫‪11‬‬
‫یزید فی الباه و یعنی علیه معونة کبریة وینبغی أن الیستعمله املحرورون‬
‫املزاج وال من یغلب 'علیهم' الیبس‪.‬‬
‫‪12‬‬
‫[وهو] أهلیلج کابلی وأسود وبلیلج وشری أملج منزوعة وفلفل‬

‫‪15‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪13‬‬
‫ودار فلفل من کل واحد ستة دراهم‪ ،‬زنجبیل وشقاقل و'تودری أبیض‬

‫‪16‬‬
‫وأمحر' ولسان العصافری وحب القلقل وسمسم مقشور وسکر طرب زد‬
‫‪18‬‬ ‫‪17‬‬
‫‪ 10‬لیس فی ب‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬الباردة والرطبة‬

‫‪ 11‬ب‪ :‬املحرور‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬ختفیف‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬علیه‬ ‫‪ 3‬لیس فی ب‬
‫‪13‬إضافة من ب‬ ‫‪ 4‬لیس فی ب‬
‫‪ 14‬ب‪ :‬ملیلج‬ ‫‪5‬إضافة من ب‬
‫‪ 15‬ب‪ :‬ابلج‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬ابلج‬
‫‪ 16‬ب‪ :‬شقابل‬ ‫‪ 7‬ب‪ :‬سحقا‬
‫‪ 17‬ب‪ :‬بودری أمحر وأبیض‬ ‫‪ 8‬ص‪ :‬بثالثة أمثاله‬
‫‪ 18‬ب‪ :‬الفلفل‬ ‫‪ 9‬لیس فی ب‬
‫‪33‬‬
‫وخشخاش أبیض وهبمن أبیض [وأمحر] من کل واحد درمهان‪ ،‬یدق‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫اجلمیع وینخل ویلت بسمن البقر ویعجن بثالثة أمثاله عسال منزوع‬
‫الرغوة 'و یرفع' والرشبة منه من درمهنی إلی أربعة دراهم وینبغی أن ال‬
‫‪3‬‬
‫یستعمل حتی 'مضی له' ثالثة أشهر‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫إطریان آخر كثو لملاف ع‪:‬‬

‫ینقی املعدة ونواحیها والرأس من البلغم والسوداء و یسهل إسهاال‬
‫لطیفا وینفع من الرصع واملالیخولیا [والسوداء] واجلذام والوسواس‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫السوداوی وسائر األمراض من غلبة البلغم والسوداء‪.‬‬

‫[یؤخذ] کابلی منزوع [النوی] وهندی و أصفر وبلیلج وأملج‬
‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫منزوعة النوی من کل واحد عرشون درمها‪ ،‬تربد أبیض مصمغ‬

‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫الطرفنی حمکوك الظاهر عرشة دراهم‪ ،‬أنیسون درمهان‪ ،‬أفتیمون حدیث‬ ‫‪12‬‬
‫مخسة دراهم‪ ،‬یدق اجلمیع وینخل‪ ،‬خیلط ویلت بأربعنی درمها دهن لوز‬
‫حلو ویعجن بثالثة أمثاله سکر جوزی مطبوخ [بیسری] من ماء ورد‬
‫‪13‬‬
‫وماء لسان الثور مناصفة منزوع الرغوة مقوما حتی عاد إلی قوام‬
‫‪14‬‬
‫العسل‪ ،‬الرشبة منه مخسة دراهم بعد أربعة أشهر‪.‬‬
‫‪8‬إضافة من ب‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬هبمی‬

‫‪ 10‬لیس فی ب‬ ‫‪ 3‬لیس فی ب‬
‫‪11‬ب‪ :‬تربل‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬یمضی علیه‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬مکحول‬ ‫‪5‬إضافة من ب‬
‫‪13‬إضافة من ب‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬اجلام‬
‫‪ 14‬ب‪ :‬یعود‬ ‫‪7‬إضافة من ب‬
‫‪34‬‬
‫‪1‬‬
‫[لملافجنی]‬
‫ماجون لنز عب‪:‬‬
‫ینفع من غلبة األخالط السوداویة والبلغمیة واجلرب العتیق‬ ‫‪2‬‬
‫واجلذام والربص ومجیع االدواء السوداویة والبلغمیة‪.‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪7‬‬
‫[وهو] اهلیلج کابلی وأصفر [منزوع] وهندی وبلیلج و [شری]‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫أملج منزوعة النوی وأفتیمون وبسفایج وسناء مکی وبزر شاهرتج‬

‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫واسطوخودوس من کل واحد مخسة عرش درمها‪ ،‬حجر الزورد وارمنی‬

‫مصوالن و غاریقون ومحاما من کل واحد مخسة دراهم‪ ،‬ملح نفطی‬
‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫درمهان‪ ،‬زرورد وانیسون ومصطکی من کل واحد مثقال‪ ،‬یدق اجلمیع‬

‫وینخل ویلت اجلمیع بأربعنی درمها دهن لوز حلو ویعجن بثالثامئة‬‫‪13‬‬
‫مقوم‬
‫درهم زبیب منزوع العجم مدقوق دقا ناعام وجالب منزوع الرغوة ّ‬
‫نصفنی بالسویة والرشبة من مخسة مثاقیل إلی عرشة مثاقیل‪.‬‬
‫‪14‬‬
‫ماجون لناجفح‪:‬‬
‫[ینفع] أصحاب [الرصع و] املالیخولیا وغلبة األخالط‬
‫‪18‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪ 10‬من ب ؛ ص‪ :‬مصولنی‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪ 11‬ب‪ :‬أغاریقون‬ ‫‪ 2‬من ب ؛ ص‪ :‬النافع‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬ماشا‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬احلرص‬
‫‪ 13‬لیس فی ب‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬األدویة‬
‫‪ 14‬ب‪ :‬مخس‬ ‫‪5‬إضافة من ب‬
‫‪15‬إضافة من ب‬ ‫‪6‬إضافة من ب‬
‫‪ 16‬من ب ؛ ص‪ :‬ألصحاب‬ ‫‪7‬إضافة من ب‬
‫‪17‬إضافة من ب‬ ‫‪ 8‬ب‪ :‬بسبایج‬
‫‪ 18‬لیس فی ب‬ ‫‪ 9‬ب‪ :‬بکی‬
‫‪35‬‬
‫البلغمیة والسوداویة‪.‬‬
‫کابلی منزوع وأملج وبلیلج وهندی من کل واحد عرشة دراهم‪،‬‬
‫بسفایج وافتیمون حدیث وتربد وأسطوخودوس من کل واحد مخسة‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫دراهم‪ ،‬یدق اجلمیع وینخل ویلت بدهن لوز حلو و یعجن بثالثة أمثاله‬
‫'عسل نحل' منزوع الرغوة و یرفع‪ ،‬الرشبة من ثالثة مثاقیل إلی مخسة‬
‫‪3‬‬
‫مثاقیل 'بحسب املزاج والوقت احلارض' ‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫ماجون مارح‪:‬‬
‫ینفع من اخلفقان [وأوجاع القلب واملعدة إذا کانت] عن أسباب‬
‫‪5‬‬
‫باردة‪.‬‬
‫[یؤخذ] قرفة وقرنفل ودارصینی وسنبل الطیب من کل واحد‬ ‫‪6‬‬
‫مخسة دراهم‪ ،‬أشنة ولسان ثور [شامی] ونارمشك وفرنجمشك من‬

‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫کل واحد عرشة دراهم‪ ،‬زعفران ومصطکی من کل واحد ثالثة دراهم‪،‬‬

‫یدق اجلمیع وینخل ویعجن بثالثة أمثاله من عسل األملج [املقوم] و‬
‫‪10‬‬
‫یرفع‪ ،‬الرشبة منه من مثقالنی إلی ثالثة مثاقیل‪.‬‬

‫ماجون [آخر مارح] ‪:‬‬
‫‪11‬‬
‫ینفع من اخلفقان وأوجاع القلب واملعدة والکبد الکائنة عن مواد‬
‫‪ 8‬ب‪ :‬بارمسك‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬اسطوخس‬
‫‪ 9‬ب‪ :‬فرختشك‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬عسال‬
‫‪36‬‬
‫حمرتقة أو حادة وهو [دواء] ملوکی جلیل القدر کثری املنافع‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫[یؤخذ] هبمن أبیض وأمحر من کل واحد عرشة دراهم‪'،‬کزبرة‬

‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫حمرق‬
‫وطباشری وطنی خمتوم من کل واحد ثالثة دراهم' ‪ ،‬ابریسم خام ّ‬
‫‪4‬‬
‫‪5‬‬
‫بسد‬
‫وصندل مقاصریی وقرش الفستق اخلارج من کل واحد درمهان‪ّ ،‬‬
‫ولؤلؤ غری مثقوب وکهرباء من کل واحد درمهان‪ ،‬عود هندی مثقال‪،‬‬
‫‪6‬‬
‫تدق األدویة وتنخل وختلط‪ ،‬ویؤخذ من ماء التفاح والسفرجل املز وماء‬
‫محاض األترج وماء الرمان املز وماء األمربباریس وماء الورد ومن‬
‫‪7‬‬
‫الرشاب الرحیانی أو اجلمهوری من کل واحد ثالثون درمها‪ ،‬جتمع املیاه‬

‫‪8‬‬
‫ویسبك فیها ثالثامئة درهم 'سکرا نقیا' وتکشط رغوته ویؤخذ له قوام‬
‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫العسل وتضاف إلیه األدویة املسحوقة املنخولة وتساط ویرفع‪ ،‬الرشبة منه‬
‫من ثالثة دراهم إلی مخسة [دراهم] ‪.‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬
‫ماجون آخر مارح‪:‬‬

‫زرورد ستة دراهم‪ ،‬سعد کوفی وقرنفل ومصطکی وأسارون من‬ ‫‪14‬‬
‫کل واحد ثالثة دراهم‪،‬قرفة وزعفران من کل واحد درمهنی ‪ ،‬جوزبوا‬

‫‪15‬‬
‫‪ 7‬ب‪ :‬املاز‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪ 8‬ب‪ :‬اجلمهور‬ ‫‪2‬إضافة من ب‬
‫‪ 9‬من ب ؛ ص‪ :‬خیلط‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬مخسة‬
‫‪ 10‬من ب ؛ ص‪ :‬سکر نقی‬ ‫‪4‬ب‪ :‬اهلیلج کابلی منزوع ثالثة دراهم‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬تشاط‬ ‫بزر شاهرتج ولسان ثور شامی وبزر‬
‫‪ 12‬من ب ؛ ص‪ :‬ستة‬ ‫رحیان ونادرنجعویة من کل واحد‬
‫‪13‬إضافة من ب‬ ‫عرشة دراهم‬
‫‪ 14‬ب‪ :‬زراوند‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬سد‬
‫‪ 15‬ص‪ :‬درمهان‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬هندی وخام‬
‫‪37‬‬
‫وبسباسة وورق االفرنجمشك من کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬لسان ثور‬ ‫‪1‬‬
‫عرشة دراهم‪ ،‬یدق اجلمیع وینخل ویعجن بعسل الکابلی املربی ویرفع‪،‬‬
‫الرشبة منه من مثقال إلی مثقالنی 'بحسب الطاقة' ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫ماجون لنبال ر‪:‬‬

‫یزید فی احلفظ ویذهب النسیان وینفع من الفالج والرعشة والسکتة‬
‫ورسعة الشیب ومجیع األمراض الباردة‪.‬‬
‫[یؤخذ] أهلیلج أسود وبلیلج وأملج من کل واحد عرشة دراهم‪،‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫کندر ودوقوا وفلفل وزنجبیل ووج وسعد وسنبل وعسل البالدر من‬
‫‪5‬‬
‫کل واحد مخسة دراهم‪ ،‬یدق اجلمیع وینخل ویعجن بثالثة أمثاله عسال‬
‫منزوع الرغوة بعد أن یلت بدهن اجلوز واللوز الطری [ویستعمل] ‪.‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫ماجون لحللتعت‪:‬‬
‫ینفع ألصحاب محی الربع املتطاولة الکائنة عن احرتاق البلغم‬ ‫‪9‬‬
‫والسوداء‪.‬‬
‫[یؤخذ] حلتیت وورق السذاب 'و فلفل' أجزاء سواء ‪ ،‬تدق وتنخل‬
‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫وتعجن بعسل منزوع الرغوة‪ ،‬الرشبة من درهم إلی مثقال‪.‬‬
‫‪8‬إضافة من ب‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬دیباسة‬

‫‪ 11‬ب‪ :‬الذاب‬ ‫‪ 4‬لیس فی ب‬
‫‪ 12‬لیس فی ب‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬درج‬
‫‪ 13‬ب‪ :‬متساویة‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬اللوز‬
‫‪ 7‬ب‪ :‬اجلوز‬
‫‪38‬‬
‫تریفق لألر ع‪:‬‬
‫'للدغ' العقارب واهلوام واحلیات البحریة‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫حب الغار وزراوند طویل وقسط و مر [و جنطیانا] من کل واحد‬

‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫جزء‪ ،‬یدق اجلمیع ویعجن بثالثة أمثاله عسال منزوع الرغوة [و‬
‫یستعمل] ‪.‬‬ ‫‪4‬‬
‫عد لنور ‪:‬‬

‫یفتح سدد الکبد وینفع من االستسقاء وسوء القنیة وغلبة الربد‬
‫‪5‬‬
‫علی الکبد واملعدة والنفخ‪.‬‬

‫[وهو] سنبل واسارون ومصطکی وسلیخة وزعفران ولك‬ ‫‪6‬‬
‫وصندل وطباشری وقسط و مر ودار صینی وراوند صینی من کل واحد‬

‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫درهم‪ ،‬زرورد منزوع األقامع وزن اجلمیع‪ ،‬یدق اجلمیع ویعجن بثالثة‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫مقوما ‪ ،‬الرشبة من مثقال إلی‬

‫‪12‬‬
‫أمثاله عسال منزوع الرغوة أو رشاب ورد ّ‬
‫‪11‬‬
‫ثالثة دراهم بسکنجبنی بزوری [ویستعمل] ‪.‬‬

‫‪13‬‬
‫‪ 8‬ب‪ :‬زراوند‬ ‫‪ 1‬من ب ؛ ص‪ :‬للذع‬

‫‪ 9‬ب‪ :‬ورد‬ ‫‪ 2‬لیس فی ب‬
‫‪ 10‬من ب ؛ ص‪ :‬خیلط‬ ‫‪3‬إضافة من ب‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬عسل نحل‬ ‫‪4‬إضافة من ب‬
‫‪ 12‬من ب ؛ ص‪ :‬مقوم‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬یسد‬
‫‪ 7‬لیس فی ب‬
‫‪3۱‬‬
‫لنبفب لنثفس‬
‫لجلولرشفت‬
‫معنی اجلوارش فی اللغة الفارسیة هاضم الطعام‪ ،‬وأکثر ما یقع هذا‬
‫اإلسم علی املعجونات التی تقع فیها 'الفالفل الثالثة' والزنجبیل‬
‫‪1‬‬
‫'واألفاویة' وقد أضاف املتأخرون من األطباء إلی مثل هذه األدویة أدویة‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫مسهلة وغریها واستعملوها فی أمراض خمتلفة بحسب ما أضافوا إلیها‪.‬‬

‫جولرش لن ارجل لملم ك‪:‬‬
‫'ومنافعه' هیضم الطعام ویدفع فضالت الغذاء من املعدة ویقوهیا‬ ‫‪6‬‬
‫ویقوی الکبد ویفتح سددها وینبّه الشهوة ویقوی القلب ویفرحه ملا یقع‬
‫‪7‬‬
‫فیه من األفاویة‪.‬‬
‫[یؤخذ] سفرجل 'منقی مقرش' من أغشیته وحبه رطل واحد‪ ،‬یقطع‬
‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫ویطبخ فی غمره مخر رحیانی أو خل مخر ممزوج باملاء بقدر ما یقدر االنسان‬
‫‪10‬‬
‫[أن] یرشبه إلی أن ینضج وینزل [و] یدق فی هاون حجر إلی أن ینعم‬
‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬
‫[و] یؤخذ 'رطلی' عسل منزوع الرغوة ویرفع علی 'نار لینة' 'و یضاف‬
‫‪16‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪ 9‬ص‪ :‬مقشور منقی‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬األقلویة والفلفل الثالثة‬

‫‪ 10‬ب‪ :‬مجرة‬ ‫‪ 2‬لیس فی ب‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬یصبح‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬قوم‬
‫‪ 15‬ب‪ :‬رطل‬ ‫‪ 7‬ب‪ :‬به‬
‫‪ 16‬ب‪ :‬النار‬ ‫‪8‬إضافة من ب‬
‫‪4۰‬‬
‫‪1‬‬
‫إلیه السفرجل املدقوق ویطبخ علی نار مجرة إلی أن تذهب املائیة التی فیه'‬
‫و یضاف 'إلیه' فلفل أبیض وأسود ودارفلفل وزنجبیل من کل واحد مخسة‬ ‫‪2‬‬
‫دراهم‪ ،‬هال وقاقلة وقرنفل وسنبل الطیب ودار صینی وزعفران من کل‬
‫‪3‬‬
‫واحد درمهان‪ ،‬جیمع ذلك مسحوقا منخوال ویذر علیه ویساط حتی خیتلط‬
‫ویبسط علی رخامة مدهونة بدهن ورد عطر‪ ،‬ویقطع شوابری کل شابورة‬
‫‪4‬‬
‫[منه] مخسة دراهم ویلف بورق األترج ویرفع فی إناء زجاج أو مزجج‪،‬‬ ‫‪5‬‬
‫ومن األطباء من یضیف إلیه شیأ من املسك اجلید اخلالص فیکون أقوی فی‬
‫‪6‬‬
‫تفریح القلب وانعاش احلرارة الغریزیة ‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫جولرش لن ارجن لمل هن‪:‬‬

‫وافعاله قریبة من أفعال [الدواء] األول إال أنه یسهل ملا فیه من‬
‫‪8‬‬
‫السقمونیا والرتبد و إسهاله بغری أذی وال عائلة ملا قد انکرست فیه قوة‬
‫السقمونیا وانصلحت بالسفرجل الکثری و إسهاله مع ذلك إسهال صالح‬
‫لکثرة ما [یقع] فیه من الرتبد وملعاونة األفاویة لفعل املسهالت 'و‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪13‬‬
‫ینفع' من أنواع القولنج البلغمی والثفلی والرحیی واحتباس الثفل‬
‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬
‫لضعف القوة الدافعة ویسهل من 'البلغم والصفراء' مقدارا صاحلا ‪.‬‬

‫‪15‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪9‬إضافة من ب‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬سقطت العبارة‬

‫‪ 10‬ب‪ :‬األقلویة‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬علیه‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬فینفع‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬قالة‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬النقلی‬ ‫‪ 4‬لیس فی ب‬
‫‪ 13‬ب‪ :‬التفل‬ ‫‪5‬إضافة من ب‬
‫‪ 14‬ب‪ :‬الصفراء والبلغم‬ ‫‪ 6‬من ب ؛ ص‪ :‬شیئ‬
‫‪ 15‬ب‪ :‬صلحا‬ ‫‪ 7‬ب‪ :‬الغریزة‬
‫‪41‬‬
‫یؤخذ سفرجل منقی من 'قرشه وحبه' رطل واحد 'و یطبخ' فی مخر‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫أو خل ممزوج 'باملاء' إلی أن ینضج ویدق حتی ینعم وینزل من منخل‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫ویؤخذ من العسل اجلید رطالن ‪ ،‬ینزع رغوته ویضاف إلیه السفرجل‬

‫‪5‬‬
‫املدقوق ویطبخ حتی تذهب 'مائیته' ویلقی علیه عندما یرفع من النار‬
‫‪6‬‬
‫‪7‬‬
‫زنجبیل ودار فلفل وفلفل أبیض‪ ،‬دارصینی من کل واحد 'ثالثة دراهم'‬
‫هال وقاقلة وزعفران من کل واحد درمهان‪ ،‬مصطکی مخسة دراهم‪،‬‬
‫سقمونیا أربعة دراهم‪' ،‬تربد عراقی أبیض' مصمغ الطرفنی سامل من‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪11‬‬
‫السوس ثالثون درمها‪ ،‬جیمع اجلمیع مسحوقة منخولة وخیلط نعام‬
‫ویرفع‪ ،‬الرشبة منه من مخسة دراهم إلی سبعة دراهم‪.‬‬
‫جولرش لنکمون‪:‬‬
‫جیود اهلضم وحیلل أوجاع القولنج‬
‫‪12‬‬
‫حیلل الریاح الغلیظة فی البطن و ّ‬
‫الکائن عن الریح والبلغم ویسهل إسهاال خفیفا ملا فیه من البورق‬
‫‪13‬‬
‫وحیدر الغذاء عن املعدة وینفع من اجلشاء احلامض واألبردة‪' ،‬و یدفع'‬

‫‪15‬‬ ‫‪14‬‬
‫مرضة األغذیة الغلیظة الباردة‪.‬‬

‫[یؤخذ] کمون کرمانی منقوع [یوما ولیلة] فی خل مخر جمفف‬
‫‪18‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪ 10‬ب‪ :‬األطراف‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬حبه وقرشه‬

‫‪ 11‬ب‪ :‬ناعام‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬فیطبخ‬
‫‪ 12‬من ب ؛ ص‪ :‬حیل‬ ‫‪ 3‬لیس فی ب‬
‫‪ 13‬ب‪ :‬الورق‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬باملاء أو مخر‬
‫‪ 14‬ب‪ :‬املشا‬ ‫‪ 5‬ص‪ :‬رطلنی‬
‫‪ 15‬من ب ؛ ص‪ :‬دافع‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬مایه‬
‫‪16‬إضافة من ب‬ ‫‪ 7‬ب‪ :‬مثقاالن‬
‫‪ 17‬ص‪ :‬منقع‬ ‫‪ 8‬ب‪ :‬عرشة‬
‫‪18‬إضافة من ب‬ ‫‪ 9‬ب‪ :‬تربد عراقی أبیض مکحول‬
‫‪42‬‬
‫مائة درهم‪ ،‬زنجبیل وفلفل وورق السذاب املجفف من کل واحد ثالثون‬
‫درمها‪ ،‬بورق أرمنی عرشة دراهم‪ ،‬تدق األدویة وتنخل وتعجن بثالثة‬
‫'أمثاهلا' عسال منزوع الرغوة ویرفع‪ ،‬الرشبة [منه] من أربعة دراهم إلی‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫سبعة دراهم‪ ،‬وهو یستعمل قبل الطعام [وبعده] ‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫جولرش لنتمر ‪:‬‬

‫‪5‬‬
‫‪7‬‬
‫ینفع من القولنج الرحیی والبلغمی والثفلی نفعا عظیام بلیغا‬
‫‪6‬‬
‫ویسکن األمل علی املکان 'ملا' یفعله من اإلسهال وتبدیل املزاج‪.‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫متر عراقی منزوع النوی مخسون درمها‪ ،‬ینقع فی خل مخر یوما ولیلة‬
‫ویدق فی هاون حتی ینعم ویضاف إلیه حممودة زرقاء وسذاب جمفف من‬
‫کل واحد عرشة دراهم‪ ،‬لوز مقرش ثالثون حبة عددا‪ ،‬فلفل أبیض‬
‫‪11‬‬
‫وأسود من کل واحد مائة حبة عددا‪ ،‬بورق أرمنی 'ثالثة' دراهم‪،‬‬

‫‪12‬‬
‫زنجبیل مخسة دراهم‪' ،‬خیلط اجلمیع بعد سحقه ونخله ویعجن بثالثة‬
‫أمثاله' عسال منزوع الرغوة و'خلط نعام ویرفع' ‪ ،‬الرشبة منه من أربعة‬
‫‪14‬‬ ‫‪13‬‬
‫دراهم إلی سبعة دراهم‪.‬‬

‫جولرش لألسقف‪:‬‬
‫ینفع من القولنج ویسکن األمل لوقته ویطرد الریاح ویسهل البطن‬
‫‪ 9‬لیس فی ب‬ ‫‪ 1‬من ب ؛ ص‪ :‬أمثاله‬

‫‪ 10‬ب‪ :‬تبدل‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬عسل نحل‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬مقشور‬ ‫‪3‬إضافة من ب‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬عرشة‬ ‫‪ 4‬إضافة من ب‬
‫‪13‬ب‪ :‬تدق األدویة وتنخل وتعجن‬ ‫‪ 5‬من ب ؛ ص‪ :‬التمری‬
‫بثالثة أمثاهلا‬ ‫‪ 6‬لیس فی ب‬
‫‪14‬ب‪ :‬ختلط ناعام وترفع‬ ‫‪ 7‬ب‪ :‬بالغا‬
‫‪ 8‬ب‪ :‬عن‬
‫‪43‬‬
‫وینفع من أوجاع الظهر واخلارصة‪.‬‬
‫[وهو] تربد أبیض وسقمونیا من کل واحد مخسة مثاقیل‪ ،‬فلفل‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫أبیض وقاقلة من کل واحد ثالثة مثاقیل‪ ،‬زنجبیل ودار صینی وأملج‬

‫وبسباسة وقرنفل وجوزبوا من کل واحد مثقال‪ ،‬سکر أبیض نصف‬
‫‪3‬‬
‫رطل‪ ،‬یدق اجلمیع وینخل ویعجن بمثله عسال منزوع الرغوة ویستعمل‬
‫عند احلاجة إلیه‪ ،‬الرشبة منه أربعة مثاقیل‪.‬‬
‫جولرش لمل ك‪:‬‬
‫ینفع من اخلفقان والغشی وبرد الکبد واملعدة واألحشاء وینعش‬
‫‪4‬‬
‫احلرارة الغریزیة ویقوی 'أفعاهلا' ‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫[یؤخذ] دارصینی وجوز بوا وقرفة وقاقلة صغار وقرنفل‬

‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫وخولنجان ودار فلفل وعود هندی من کل واحد مخسة دراهم‪ ،‬زعفران‬

‫درمهان‪ ،‬سکر طربزد نصف رطل‪ ،‬مسك تبتی نصف مثقال‪ ،‬یسحق‬
‫اجلمیع وینخل ویعجن بثالثة أمثاله عسال منزوع الرغوة ویبسط علی‬
‫رخامة مدهونة بدهن الورد ویقطع شوابری ویرفع‪ ،‬الرشبة منه من نصف‬
‫مثقال إلی مثقال‪.‬‬
‫جولرش لخلبث ‪:‬‬
‫‪8‬‬
‫یقوی 'الکبد واملعدة' الباردتنی وینفع من خروج دم البواسری وجیود‬

‫‪9‬‬
‫اهلضم ویقوی القلب‪.‬‬
‫‪ 5‬ب‪ :‬أفعاله‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪6‬إضافة من ب‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬مخس‬
‫‪ 7‬ب‪ :‬صغریة‬ ‫‪ 3‬لیس فی ب‬
‫‪ 8‬ب‪ :‬اخلبق‬ ‫‪4‬ص‪ :‬الغثاء؛ ب‪ :‬الغشاوی ولعل‬
‫‪ 9‬ب‪ :‬املعدة والکبد‬ ‫الصحیح ما ذکرناه‬
‫‪44‬‬
‫‪2‬‬
‫'وهو' ورد منزوع األقامع وصندل مقاصریی وسنبل الطیب وحلم‬ ‫‪1‬‬
‫حب األمربباریس واهلیلج کابلی وأصفر وبلیلج وأملج وهندی وطنی‬

‫‪3‬‬
‫أرمنی وکزبرة وطباشری ولسان ثور ودارصینی وکبابة وقاقلة ومصطکی‬

‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫وفوفل وسعد وقرش الفستق اخلارج وعود [صینی] ونعنع یابس وآس‬
‫‪6‬‬
‫‪7‬‬
‫وقرش األترج جمفف من کل واحد عرشة دراهم‪ ،‬خبث احلدید املرصی‬
‫ثالثون درمها‪ ،‬یدق اخلبث وینقع 'فی اخلل' أربعنی یوما و'یقلی علی‬
‫‪8‬‬
‫طابق حدید ویسحق وینقع فی اخلل ثانیة وجیفف ویقلی ثانیة وینقع فی‬
‫اخلل ثالثة ویقلی' وتدق بقیة األدویة وخیلط اجلمیع ویعجن بثالثة أمثاله‬
‫‪9‬‬
‫عسال منزوع الرغوة أو 'جالبا معقودا' من سکر طربزد حملول فی ماء‬

‫‪10‬‬
‫الورد ویرفع‪ ،‬الرشبة 'منه' من مثقال إلی مثقالنی‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫جولرش لناو ‪:‬‬

‫یقوی 'الکبد واملعدة' الباردتنی وینفع من ضعف القلب واخلفقان‬
‫‪12‬‬
‫وسوء املزاج البارد الغالب علی مجلة البدن وهیضم الطعام وینشف بلة‬
‫‪13‬‬
‫املعدة ورطوبتها وینفع من االسهال املتقادم الکائن عن رطوبة فضلیة‬

‫وهو جید للمشایخ‪ ،‬ینعش قواهم ویقوی حواسهم‪.‬‬
‫[یؤخذ] سنبل هندی واقلیطی وبزر کرفس وانیسون ومصطکی من‬ ‫‪14‬‬
‫‪ 9‬من ب ؛ ص‪ :‬جیفف ویقال ثانیة وینقع‬ ‫‪ 1‬لیس فی ب‬

‫ثالثة وجیفف ویقال‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬ومل‬
‫‪ 10‬من ب ؛ ص‪ :‬جالب معقود‬ ‫‪ 3‬من ب ؛ ص‪ :‬الربباریس‬
‫‪ 11‬لیس فی ب‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬کسربة‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬املعدة والکبد‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬کامیة‬
‫‪ 13‬ب‪ :‬بلیة‬ ‫‪6‬إضافة من ب‬
‫‪14‬إضافة من ب‬ ‫‪ 7‬ب‪ :‬البرصی‬
‫‪45‬‬
‫کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬عود هندی جید مخسة دراهم‪ ،‬قرنفل وبسباسة‬
‫وقرفة و'سك املسك' من کل واحد درمهان ونصف‪،‬اهلیلج کابلی منقع‬
‫‪1‬‬
‫‪3‬‬
‫فی رشاب‪ ،‬جمفف ثالثة دراهم‪ ،‬ورد عراقی منزوع األقامع وقصب الذریرة‬ ‫‪2‬‬
‫من کل واحد مثقال‪ ،‬یسحق [اجلمیع] وینخل ویعجن بثالثة [أمثاله سکر‬
‫‪4‬‬
‫حملول مقوم] ویرفع‪ ،‬الرشبة منه من مثقال إلی مثقالنی‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫جولرش لجلزر‪:‬‬
‫هیضم الطعام ویزید فی الباه زیادة قویة ویقوی علیه ویقوی املعدة‬
‫والکبد والقلب‪.‬‬
‫[یؤخذ] جزر حلو منقی من قلبه وجیرد ظاهره رطل [واحد] ‪،‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫یغلی فی مخر أو یسری عسل وماء إلی أن ینضج ویدق فی هاون حجر‬
‫‪9‬‬
‫وینزل من غربال ویضاف إلیه 'رطال عسل' ویطبخ اجلمیع حتی تذهب‬
‫‪10‬‬
‫املائیة ویضاف إلیه عند رفعه عن النار زنجبیل ومصطکی ودارصینی‬

‫‪11‬‬
‫وجوزة الطیب ودار فلفل وقرنفل ولسان العصفور وزعفران وسنبل‬

‫وخولنجان من کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬شقاقل مخسة دراهم‪ ،‬خیلط‬
‫اجلمیع ویذر علیه ویساط إلی أن خیتلط ویرفع‪ ،‬الرشبة منه من أربعة‬
‫‪12‬‬
‫دراهم إلی سبعة دراهم‪.‬‬

‫جولرش قرش لألترج‪:‬‬
‫یقوی القلب والکبد واملعدة و هیضم الطعام ویفرح القلب‪.‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪ 9‬من ب ؛ ص‪ :‬یطبخ‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬تبل املسك‬

‫‪ 10‬ب‪ :‬رطالن عسال‬ ‫‪ 2‬لیس فی ب‬
‫‪ 11‬من ب ؛ ص‪ :‬من‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬الدرین‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬یدور‬ ‫‪4‬إضافة من ب‬
‫‪ 13‬من ب ؛ ص‪ :‬هاضم‬ ‫‪5‬إضافة من ب‬
‫‪ 14‬من ب ؛ ص‪ :‬مفرح‬ ‫‪6‬إضافة من ب‬
‫‪ 7‬ب‪ :‬ینقی‬
‫‪46‬‬
‫[یؤخذ] قرش األترج اخلارج رطل [واحد] ‪ ،‬ینقع فی املاء وامللح‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫'ثالثة أیام' ویغسل بعد ذلك إلی أن یذهب طعم امللح ویصلق إلی أن‬ ‫‪4‬‬
‫‪5‬‬
‫ینضج بعض النضج وجیفف علی ثوب کتان ویؤخذ 'رطال عسل'‬
‫'فیطبخ علی النار' وتنزع رغوته ویضاف 'إلیه' قرش األترج ویطبخ إلی‬
‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫أن تذهب املائیة ویضاف إلیه 'عند أن' یرفع عن النار زنجبیل ودار فلفل‬
‫‪9‬‬
‫ودارصینی ومصطکی من کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬بسباسة وورق التنبل‬

‫وقرنفل وجوزة الطیب وسنبل وعود هندی من کل واحد مثقال‪،‬‬
‫زعفران درهم ‪ ،‬یسحق اجلمیع و ینخل وخیلط به‪.‬‬
‫‪10‬‬
‫جورلش عو آخر‪:‬‬
‫یقوی القلب والکبد واملعدة وهیضم الطعام ویطیب النکهة وهو‬
‫‪11‬‬
‫لطیف کثری املنافع‪.‬‬

‫[وهو] عود هندی وقرش األترج اخلارج املجفف من کل واحد‬ ‫‪12‬‬
‫ثالثة دراهم‪ ،‬دارصینی وانیسون من کل واحد درهم ‪ ،‬زعفران نصف‬

‫‪13‬‬
‫درهم‪ ،‬سکر عرشون درمها‪ ،‬یسحق اجلمیع وینخل ویعجن بمثله عسل‬
‫الکابلی املربی 'وهو بالغ' ‪.‬‬
‫‪14‬‬
‫‪ 8‬من ب ؛ ص‪ :‬إلیهام‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪ 9‬ب؛ عند ذلك عند ما‬ ‫‪2‬إضافة من ب‬
‫‪ 10‬ب‪ :‬درمهان‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬فینقع‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬الفاکهة‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬یومنی أو ثالثة أیام‬
‫‪12‬إضافة من ب‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬رطالن عسال‬
‫‪ 13‬ب‪ :‬ثالثة دراهم‬ ‫‪ 6‬من ب ؛ ص‪ :‬ویطبخان‬
‫‪ 14‬لیس فی ب‬ ‫‪ 7‬من ب ؛ ص‪ :‬رغوهتام‬
‫‪47‬‬
‫لنبفب لنثفنث‬
‫لحلبوب فلألیفرجفت فلملطبوخفت‬
‫حب لألیفرج‪:‬‬
‫یسهل األخالط البلغمیة والصفراویة وینقی الدماغ واملعدة وینفع من‬
‫الصداع والشقیقة والدوار واألمراض البلغمیة کالفالج واللقوة‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫والسبات وأوجاع العنی املتقادمة 'کالسبل' واجلرب وما جیری جمری ذلك‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫[یؤخذ] أیارج فیقرا وتربد أبیض وغاریقون من کل واحد عرشة‬

‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫دراهم‪ ،‬أهلیلج کابلی وأصفر وانیسون من کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬ملح‬

‫هندی درمهان‪ ،‬سقمونیا مشوی فی سفرجلة درمهان ونصف‪ ،‬یدق‬
‫وینخل ویعجن بامء الکرفس البستانی‪ ،‬الرشبة من ذلك ثالثة دراهم‬
‫‪8‬‬
‫معجونا بجالب‪.‬‬
‫‪9‬‬
‫یفرج عقرل‪:‬‬
‫و تفسریه الدواء ٰ‬
‫االهلی'و الدواء املر' ‪ ،‬ینقی املعدة والدماغ ویصفی‬
‫‪10‬‬
‫احلواس ویزیل کدورهتا وینفع من اخلیاالت السوداویة التی تری أمام‬

‫‪11‬‬
‫‪ 7‬من ب ؛ ص‪ :‬أغاریقون‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬الشفة‬

‫‪ 8‬من ب ؛ ص‪ :‬من کل ذلك‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬الداور‬
‫‪9‬ب‪ :‬معجونة‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬البلغمیة والصفراویة‬
‫‪ 10‬لیس فی ب‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬القوة‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬السوداء‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬کالسنبل‬
‫‪48‬‬
‫البرص من قبل األبخرة الصاعدة من املعدة‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫[وهو] مصطکی وزعفران وسنبل الطیب وحب البلسان وعود‬ ‫‪2‬‬
‫البلسان وأسارون وسلیخة ودارصینی وزرورد وأذخر من کل واحد‬

‫‪3‬‬
‫‪7‬‬
‫درهم ‪ ،‬صرب اسقطری عرشون درمها ‪ ،‬تدق األدویة وتنخل 'بحریرة'‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪10‬‬
‫وترفع و إذا احتیج 'إلیها' عجنت بامء الرازیانج والکرفس [البستانی]‬
‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫أو اجلالب علی قدر احلاجة وحیبب ویبتلع أو خیلط مع أدویة أخر ‪،‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬
‫والرشبة منه مفردا من درمهنی إلی مثقالنی [وخملوطا مع األدویة من‬

‫‪14‬‬
‫درهم إلی مثقال] ‪.‬‬

‫‪15‬‬
‫حب لنصرب‪:‬‬
‫یسهل األخالط البلغمیة والصفراویة وینقی املعدة والدماغ تنقیة‬
‫جیدة وهو بالغ فی إخراج األخالط املحرتقة واملراریة وینفع من أوجاع‬
‫‪16‬‬
‫العنی املتقادمة‪.‬‬
‫صرب اسقطری عرشة دراهم‪ ،‬أهلیلج کابلی وأصفر منزوعنی [و‬
‫‪18‬‬ ‫‪17‬‬
‫‪ 11‬من ب ؛ ص‪ :‬و‬ ‫‪ 2‬لیس فی ب‬
‫‪ 12‬من ب ؛ ص‪ :‬یبلع‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬ازهر‬
‫‪ 13‬ب‪ :‬أخری‬ ‫‪ 4‬من ب ؛ ص‪ :‬درهم ونصف‬
‫‪ 14‬من ب ؛ ص‪ :‬مثقال‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬سقطری‬
‫‪15‬إضافة من ب‬ ‫‪ 6‬من ب ؛ ص‪ :‬مثقاال‬
‫‪ 16‬لیس فی ب‬ ‫‪ 7‬ب‪ :‬بحریة‬
‫‪ 17‬ب‪ :‬سقطری‬ ‫‪ 8‬ب‪ :‬إلیه‬
‫‪ 18‬من ب ؛ ص‪ :‬منزوعان‬ ‫‪ 9‬ب‪ :‬عجن‬
‫‪4۱‬‬
‫هندی] من [کل] واحد مخسة دراهم‪ ،‬زرورد ومصطکی من کل واحد‬‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫درمهان ونصف‪ ،‬سقمونیا مشوی فی تفاحة أو سفرجلة ثالثة دراهم‪،‬‬

‫زعفران نصف درهم‪ ،‬یسحق اجلمیع وینخل وخیلط‪ ،‬والرشبة من‬
‫املجموع ثالثة دراهم معجونا بامء الکرفس وحیبب ویبتلع بجالب‪.‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫حب لنقوقفیف ‪:‬‬

‫‪5‬‬
‫یسهل البلغم والصفراء وینقی املعدة والدماغ وخیرج أخالطا‬

‫'جمتمعة خمتلفة' وهو کثری املنافع‪ ،‬خیلص من األمراض املتقادمة الکائنة‬
‫‪6‬‬
‫'من بلغم' وأوجاع العنی املتقادمة ویقوم مقام األیارجات الکبار‪.‬‬ ‫‪7‬‬
‫صرب 'اسقطری' ومصطکی وعصارة األفسنتنی أو ورقه وسقمونیا‬

‫‪8‬‬
‫وشحم احلنظل أجزاء سواء‪ ،‬جیمع [اجلمیع] بامء الکرفس‪ ،‬الرشبة من‬
‫‪9‬‬
‫درهم ونصف إلی درمهنی‪.‬‬

‫حب لنشبعفر‪:‬‬
‫ومعنی 'شبیار' 'باللغة الفارسیة' رفیق اللیل أی یستعمل فی اللیل‬
‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫وینام علیه فیفعل فعله والیؤذی وهو ینقی املعدة والدماغ ویسهل‬
‫‪12‬‬
‫إسهاال خفیفا‪.‬‬
‫‪7‬ب‪ :‬عن البلغم‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪ 8‬ب‪ :‬سقطری‬ ‫‪2‬إضافة من ب‬
‫‪ 9‬إضافة من ب‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬جمموعه‬
‫‪ 10‬ب‪ :‬سنبار‬ ‫‪ 4‬من ب ؛ ص‪ :‬یبلع‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬بالفارسیة‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬القوقا‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬یؤدی‬ ‫‪ 6‬من ب ؛ ص‪ :‬خمتلفة‬
‫‪5۰‬‬
‫[یؤخذ] صرب اسقطری درمهان‪ ،‬مصطکی درهم ‪ ،‬یسحق اجلمیع‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫و یعجن بامء الرازیانج وحیبب ویبتلع وهو رشبة واحدة‪.‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫حب لن ورسجفن‪:‬‬
‫ینفع من أوجاع املفاصل والنقرس ویسهل البلغم وجیذبه من‬
‫أطراف البدن‪.‬‬
‫صرب اسقطری وسورنجان وغاریقون منخول وتربد عراقی‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫واهلیلج کابلی وأصفر من کل واحد جزء‪ ،‬سقمونیا انطاکی سدس‬

‫جزء‪ ،‬یسحق اجلمیع ویعجن بامء الرازیانج وحیبب‪ ،‬الرشبة من درمهنی‬
‫إلی ثالثة [دراهم] بحسب القوة [و الوقت احلارض] ‪.‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫حب لملاتن‪:‬‬
‫‪11‬‬
‫یسهل األخالط البلغمیة 'واخلام' وینفع من الفالج واللقوة‬
‫‪10‬‬
‫وأمراض العصب الکائنة عن البلغم الغلیظ‪.‬‬

‫[یؤخذ] شحم حنظل وکثریی بیضاء من کل واحد درهم‪،‬‬ ‫‪12‬‬
‫سورنجان وقنطوریون دقیق وفربیون وجند بادسرت وزنجبیل‬

‫‪15‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪ 10‬لیس فی ب‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬سقطری‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬القوة‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬نصف درهم‬
‫‪12‬إضافة من ب‬ ‫‪ 4‬من ب ؛ ص‪ :‬یعجن اجلمیع‬
‫‪ 13‬ب‪ :‬قطربون‬ ‫‪ 5‬من ب ؛ ص‪ :‬یبلع‬
‫‪ 14‬من ب ؛ ص‪ :‬أفربیون‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬سقطری‬
‫‪ 15‬ب‪ :‬جندسرت‬ ‫‪ 7‬من ب ؛ ص‪ :‬أغاریقون‬
‫‪51‬‬
‫وحلتیت وسکبینج وجاوشری وشیطرج هندی من کل واحد ثلثی‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫درهم‪ ،‬ایارج فیقرا أربعة دراهم‪ ،‬حتل الصموغ فی ماء السذاب وتعجن‬
‫به بقیة األدویة وحیبب‪ ،‬والرشبة منه من درمهنی إلی درمهنی ونصف‪.‬‬
‫حب لنبخر‪:‬‬
‫ینقی املعدة من العفن ویقوهیا ویطیب النکهة‪.‬‬
‫[یؤخذ] عود هندی وقرنفل ومصطکی من کل واحد جزء‪ ،‬قرش‬ ‫‪3‬‬
‫األترج اخلارج جزآن‪ ،‬کبابة ودارصینی من کل واحد جزء‪ ،‬یسحق‬

‫‪4‬‬
‫اجلمیع ویعجن برشاب رحیانی وجالب معقود وجیعل حبا ویوضع حتت‬
‫‪5‬‬
‫اللسان‪.‬‬
‫حب یوضع حتت لنل فن‪:‬‬
‫ینفع من السعال ویسهل النفث ویلنی الصدر‪.‬‬
‫[یؤخذ] رب السوس طرسوسی ونشا وکثریاء ولوز حلو وصمغ‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫عربی من کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬سکر طربزد مخسة دراهم‪ ،‬یدق اجلمیع‬
‫ویعجن بلعاب حب السفرجل وحیبب ویوضع حتت اللسان‪.‬‬
‫اف ق لنبزفر‪:‬‬
‫حلرقة البول وحرقة املثانة ویدر البول ویسکن احلرقان واألمل‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫بزر بطیخ عرشة دراهم‪ ،‬بزر خیار مخسة دراهم‪ ،‬بزر قرع مخسة‬
‫‪ 5‬من ب ؛ ص‪ :‬حبوب‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬سکنج‬

‫‪6‬إضافة من ب‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬شطرنج‬
‫‪ 8‬ب‪ :‬الریقان‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬کامیة‬
‫‪52‬‬
‫دراهم‪ ،‬بزر بقلة درمهان‪ ،‬بزر خطمی و'بزر بنج' ولوز مقرش وکثریاء‬
‫‪1‬‬
‫ونشا ورب السوس وخشخاش أبیض وطنی أرمنی وبزر 'الرازیانج'‬

‫‪2‬‬
‫وبزر کرفس من کل واحد درمهان‪' ،‬یدق اجلمیع' وینخل ویعجن بلعاب‬

‫‪3‬‬
‫بزر قطونا وحب السفرجل وحیبب ویستعمل [وقت ًا بعد وقت] ‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫لألیفرجفت‬
‫یفرج نوغفذیف‪:‬‬
‫وهو دواء کثری املنافع جلیل املقدار الغائلة له‪ ،‬یسهل األخالط‬
‫‪5‬‬
‫الغلیظة من أقاصی البدن بغری عنف وینفع من أمراض الرأس کالصداع‬

‫‪6‬‬
‫والشقیقة [والبیضة] والدوار و الوسواس والرصع والصمم والفالج‬

‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫واالسرتخاء والسکتة وأوجاع العنی واألذن املتقادمة 'و یقوی املعدة و‬

‫یفتح سدد الکبد' ویدر الطمث و یزیل عرس النفس و ینفع من الربو‬ ‫‪9‬‬
‫وسائر األمراض البلغمیة والسوداویة کالربع وأوجاع املفاصل والنقرس‬

‫وعرق النسا وداء الثعلب واحل ّیة والربص والبهق والقوبا واجلذام‬
‫‪10‬‬
‫واألورام الباردة والرسطانات ‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫[یؤخذ] شحم حنظل مخسة دراهم‪ ،‬بصل العنصل مشوی‬ ‫‪12‬‬
‫‪ 7‬ب‪ :‬الشقة‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬بزرنح‬

‫‪8‬إضافة من ب‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬الزربانج‬
‫‪ 9‬ب‪ :‬ویفتح سدد الکبد ویقوی املعدة‬ ‫‪ 3‬من ب ؛ ص‪ :‬تدق األدویة اجلمیع‬
‫‪ 10‬ب‪ :‬القوابی‬ ‫‪4‬إضافة من ب‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬الرسطان‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬یسهل فیخرج‬
‫‪12‬إضافة من ب‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬حف‬
‫‪53‬‬
‫وغاریقون وسقمونیا [و خربق أسود وأشق] واسقودریون وهو الثوم‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫الربی من کل واحد أربعة دراهم ونصف‪ ،‬أفتیمون وکامدریوس و مقل‬

‫‪4‬‬
‫وصرب [سقطری] من کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬حاشا وهیوفاریقون‬

‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪7‬‬
‫وسنبل هندی وفراسیون وجعدة وسلیخة 'و فلفل أبیض وأسود'‬
‫ودارفلفل وزعفران ودارصینی وجاوشری وسکبینج وجندبادسرت ومر‬
‫وفطراسالیون وزراوند طویل وعصارة األفسنتنی و'فربیون' ومنتجوشة‬
‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫'وهو' سنبل رومی ومحاما وزنجبیل من کل واحد درمهان جنطیانا‬ ‫‪10‬‬
‫واسطوخودوس من کل واحد درهم ونصف‪ ،‬یدق اجلمیع وینخل‬ ‫‪11‬‬
‫ویعجن بثالثة أمثاله عسال منزوع الرغوة‪ ،‬الرشبة منه 'أربعة مثاقیل' بعد‬
‫‪12‬‬
‫ستة أشهر‪.‬‬
‫یفرج رف ا‪:‬‬
‫وهو أول أیارج عرف واشتهر ترکیبه وأفعاله قریبة من أفعال‬
‫األیارج املقدم ذکره وهو یسهل البلغم والسوداء وینفع من األمراض‬
‫‪13‬‬
‫املذکورة فیام تقدم‪.‬‬

‫[یؤخذ] شحم احلنظل عرشون مثقاال ‪ ،‬کامدریوس عرشة مثاقیل‪،‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪ 9‬من ب ؛ ص‪ :‬أفربیون‬ ‫‪ 1‬من ب ؛ ص‪ :‬أغاریقون‬

‫‪ 10‬ب‪ :‬أی‬ ‫‪2‬إضافة من ب‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬اسطوخس‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬اسقودوس‬
‫‪ 12‬من ب ؛ ص‪ :‬أربعة مثاقیل إلی ثالثة‬ ‫‪ 4‬من ب ؛ ص‪ :‬کامذریویوس‬
‫بحسب القوة‬ ‫‪5‬إضافة من ب‬
‫‪ 13‬ب‪ :‬املتقدم‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬ماشا‬
‫‪14‬إضافة من ب‬ ‫‪ 7‬ب‪ :‬وفلفل أسود وأبیض‬
‫‪ 15‬ب‪ :‬درمها أو مثقاالن‬ ‫‪ 8‬ب‪ :‬قطرالیون‬
‫‪54‬‬
‫سکبینج وجاوشری من کل واحد ثامنیة مثاقیل‪ ،‬بزر کرفس جبلی مخسة‬
‫مثاقیل‪ ،‬زراوند مدحرج 'مخسة مثاقیل' ‪ ،‬فلفل أبیض وأسود من کل‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫واحد مخسة مثاقیل‪ ،‬دار صینی أربعة مثاقیل‪ ،‬سلیخة 'ثامنیة مثاقیل' ‪،‬‬
‫‪3‬‬
‫اسطوخودوس وزعفران وجعدة من کل واحد أربعة مثاقیل‪ ،‬تنقع‬ ‫‪4‬‬
‫الصموغ فی رشاب وتعجن به بقیة األدویة 'مع ثالثة' أمثاهلا عسال‬

‫‪5‬‬
‫منزوع الرغوة‪ ،‬الرشبة أربعة مثاقیل بامء حار بعد ستة أشهر‪.‬‬
‫یفرج جفنعاو ‪:‬‬
‫جیری جمری املتقدم وهو الطف عمالً وینفع من األمراض املذکورة‬
‫فی أیارج لوغاذیا وهو أقوی فی إخراج البلغم الغلیظ والنفع من أمراضه‬
‫کالفالج واللقوة وما جیری 'جمرامها' ‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫[یؤخذ] شحم احلنظل وغاریقون وبصل الفار مشوی وأشق‬ ‫‪7‬‬
‫وسقمونیا و'خربق أسود' وهیوفاریقون وفربیون من کل ستة عرش‬

‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫درمها‪ ،‬بسفایج وأفتیمون ومقل أزرق وکامدریوس وفراسیون وسلیخة‬

‫من کل واحد سبعة دراهم‪ ،‬سکبینج وزراوند طویل وفلفل أبیض‬
‫‪10‬‬
‫وأسود [و دارفلفل] ودارصینی وجاوشری وجندبادسرت وفطراسالیون‬

‫‪11‬‬
‫من کل واحد أربعة دراهم‪ ،‬ومن الناس من یضیف إلیه ثالثة دراهم‬
‫‪12‬‬
‫‪7‬إضافة من ب‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬زرورد‬

‫‪ 8‬ب‪ :‬خربق وأسود‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬مثله‬
‫‪ 9‬ب‪ :‬أفربیون‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬أربعة مثاقیل أو ثامنیة‬
‫‪ 10‬ب‪ :‬زرورد‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬اسطوخیس‬
‫‪11‬إضافة من ب‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬بثالثة‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬أربعة‬ ‫‪ 6‬من ب ؛ ص‪ :‬جمراه‬
‫‪55‬‬
‫زعفران‪ ،‬جتمع األدویة بعد دق ما یدق منها وتنقع الصموغ فی خل أو‬
‫مخر رحیانی وتعجن بثالثة 'أمثاهلا' عسال منزوع الرغوة ویرفع‪ ،‬والرشبة‬
‫‪1‬‬
‫'منه' أربعة مثاقیل‪ ،‬بعد ستة أشهر‪.‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫[لملطبوخفت]‬
‫مطبوخ لأل تعمون‪:‬‬
‫ینفع أصحاب اجلذام واجلرب والبهق وتقرش اجللد وخیرج‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫األخالط املحرتقة والبلغمیة والسوداویة واملراریة وینقی البدن ویصفی‬

‫اللون وینفع من الکلف والبثور و'الربص والبهق' ‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫[یؤخذ] اهلیلج کابلی منزوع وهندی من کل واحد عرشة دراهم‪،‬‬ ‫‪7‬‬
‫وبسفایج و'سناء مکی' وأفتیمون أقریطی واسطوخودوس ولسان ثور‬

‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫[شامی] من کل واحد مخسة دراهم‪ ،‬زبیب أمحر منزوع العجم إثنا عرش‬ ‫‪10‬‬
‫درمها‪' ،‬بزر هندباء وبزر الشاهرتج مرضوض وعرق سوس جمرود' من‬
‫‪11‬‬
‫کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬بزر کشوث درهم‪' ،‬زرورد أو ورد طری' منزوع‬
‫‪12‬‬
‫اإلقامع مثقال‪ ،‬بزر الرازیانج درهم‪ ،‬یطبخ اجلمیع فی أربعامئة درهم ماء‬
‫عذب إلی أن یبقی الربع ویصفی ویمرس فیه سبعة دراهم 'فلوس‬
‫‪13‬‬
‫‪ 8‬ب‪ :‬سنابکی‬ ‫‪ 1‬من ب ؛ ص‪ :‬أمثاله‬

‫‪ 9‬من ب ؛ ص‪ :‬أقریطشی‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬من‬
‫‪ 11‬من ب ؛ ص‪ :‬بزر الشاهرتج وعرق‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬البهو‬
‫السوس وبزر هندباء‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬تقشری‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬ورد‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬البهو والربص‬
‫‪ 13‬ب‪ :‬یمری‬ ‫‪7‬إضافة من ب‬
‫‪56‬‬
‫خیارشنرب' وسبعة دراهم ترنجبنی ویصفی ثانیة ویلقی علیه درهم‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫غاریقون منخول وربع درهم ملح هندی وملعقة دهن لوز وعرشة‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫دراهم سکر ویتناول‪.‬‬

‫طبعخ لنزف ف‪:‬‬
‫[ینفع] أصحاب الربو عن حرارة وضیق النفس والسعال املزمن‬‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫عن نوازل وأوجاع اجلنب واحلجاب‪.‬‬

‫[یؤخذ] زبیب منزوع العجم مخسة عرشدرمها‪ ،‬عناب وسبستان‬
‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫من کل واحد مخس عرشة حبة‪ ،‬شعری مقشور عرشة دراهم‪ ،‬خشخاش‬ ‫‪9‬‬
‫أبیض أربعة دراهم‪ ،‬زهر بنفسج ونیلوفر وبزر خیار وبزر بقلة وکزبرة‬
‫البری وأصل السوس وفراسیون وزوفا یابس من کل واحد ثالثة دراهم‪،‬‬
‫‪11‬‬
‫تنی حلم مخس حبات عددا‪ ،‬یطبخ اجلمیع فی مخسامئة درهم ماء عذب‬ ‫‪10‬‬
‫إلی أن 'یبقی الربع' ویصفی علی عرشة دراهم سکر طربزد مسحوق‬ ‫‪12‬‬
‫وملعقة دهن لوز [حلو] 'و یتناول' ‪.‬‬

‫‪14‬‬ ‫‪13‬‬
‫طبعخ لألصول‪:‬‬
‫یفتح سدد الکبد والطحال ویلطف األخالط الغلیظة ویدر البول‬
‫‪ 8‬ب‪ :‬مخس‬ ‫‪ 1‬من ب ؛ ص‪ :‬فلوس خیارشنرب وشامر‬

‫‪ 9‬ب‪ :‬مخسة‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬فیه‬
‫‪ 10‬ب‪ :‬حلیم‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬أغاریقون‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬عذبا‬ ‫‪ 4‬لیس فی ب‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬یعود إلی الربع‬ ‫‪5‬إضافة من ب‬
‫‪13‬إضافة من ب‬ ‫‪ 6‬من ب ؛ ص‪ :‬ألصحاب‬
‫‪57‬‬
‫وینفع من االستسقاء والریقان ویقوی املعدة والکبد‪.‬‬
‫[یؤخذ] قشور أصل الرازیانج واهلندباء والکرب وأصل األذخر‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫وبزر کرفس وأنیسون وسنبل الطیب وبزر کشوث من کل واحد ثالثة‬

‫دراهم‪ ،‬فوة الصباغنی ومصطکی من کل واحد مثقال ‪ ،‬زبیب منزوع‬
‫‪4‬‬
‫العجم مخسة عرش درمها‪ ،‬یطبخ اجلمیع فی أربعامئة درهم ماء عذب إلی‬
‫‪5‬‬
‫أن یعود إلی الربع ویسقی منه مخسون درمها مع سکر ودهن لوز وإن‬
‫‪6‬‬
‫یسقی لتفتیت احلصاة‪ ،‬أضیف إلیه حجر هیودی قدر نصف درهم‬ ‫‪7‬‬
‫مسحوقا‪.‬‬
‫مفء لجلبن‪:‬‬
‫یرشب فیعدل املزاج ویسکن عادیة األخالط الفاسدة الردیة‬
‫‪8‬‬
‫املحرتقة وهییّئ البدن 'لقبول' األدویة املسهلة ویصلح املزاج الردی‬

‫‪9‬‬
‫ویرطب ویسمن من قد غلب علیه القضف بسبب حرارة ویبس‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫[وصفته] لبن معز حیلب من شأة فتیة السن قد مضی 'هلا' 'عن‬
‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬
‫الوالدة' عرشة أیام قد أعلفت الشعری واهلندبا [قدر] رطلنی بالرطل‬

‫‪16‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪14‬‬
‫حیرك‬
‫املرصی‪ ،‬یطبخ فی قدر برام أو فخار جدید علی نار هادئة و ّ‬
‫‪17‬‬
‫‪ 10‬ب‪ :‬العصب‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪11‬إضافة من ب‬ ‫‪ 2‬من ب ؛ ص‪ :‬قرش‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬حیتلب‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬الکثری‬
‫‪ 13‬لیس فی ب‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬مثقاالن‬
‫‪ 14‬ب‪ :‬والدهتا‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬عذبا‬
‫‪ 15‬ب‪ :‬أعلقت‬ ‫‪ 6‬من ب ؛ ص‪ :‬علی‬
‫‪16‬إضافة من ب‬ ‫‪ 7‬ب‪ :‬سقی‬
‫‪ 17‬ب‪ :‬جدیدة‬ ‫‪ 8‬ب‪ :‬یکرس‬
‫‪ 9‬من ب ؛ ص‪ :‬بقبول‬
‫‪58‬‬
‫بقضیب من قضبان التنی طریا رطبا إلی أن یرتفع دخانه ویبتدیء أن‬
‫‪1‬‬
‫یغلی‪ ،‬فینضح علیه أربعة دراهم خل مخر أبیض حاذق ویرتك هنیة إلی‬
‫‪2‬‬
‫أن یتمیز خبیثه ویصفی منه قدر مائة درهم علی عرشین درمها [من]‬
‫‪3‬‬
‫سکنجبنی سکری ساذج أو غریه من األرشبة التی حیتاج إلی مثلها [وهو‬
‫دواء مأمون الغائلة کثری املنفعة] ‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫مطبوخ یارف مرص فملعبختج 'ف فنشفم ف فنارلق مطبوخ لنافكهة' ‪:‬‬
‫‪5‬‬
‫یستعمله أکثر الناس فی فصل الربیع واخلریف‪ ،‬خیرج أخالطا‬

‫‪6‬‬
‫خمتلفة من بلغم وصفراء وسوداء حمرتقة وینقص [الفضول] الردیة وهو‬

‫‪7‬‬
‫کثری املنافع ال غائلة له‪.‬‬

‫[یؤخذ] زبیب منزوع العجم مخسة عرش درمها‪ ،‬اهلیلج کابلی‬ ‫‪8‬‬
‫وأصفر منزوعنی وهندی ولسان ثور [شامی] و عرق سوس وکزبرة‬

‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫بری وعود خطمی وبزر شاهرتج مرضوض وبرباریس من کل واحد‬

‫‪11‬‬
‫ثالثة دراهم‪' ،‬سناء مکی' وبسفایج وأفتیمون أقریطی مرصور فی‬

‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬
‫خرقة کتان‪ ،‬یلقی فی آخر الغلیان من کل واحد أربعة دراهم‪ ،‬أجاص‬

‫حلم مشقق مخس عرشة حبة عددا ‪' ،‬متر هندی منزوع عرش درمها‪،‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪ 9‬من ب ؛ ص‪ :‬منزوعان‬ ‫‪ 1‬من ب ؛ ص‪ :‬الطنی‬

‫‪ 11‬ب‪ :‬أمریباریس‬ ‫‪3‬إضافة من ب‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬سنابکی‬ ‫‪4‬إضافة من ب‬
‫‪ 13‬من ب ؛ ص‪ :‬أقریطشی‬ ‫‪ 5‬من ب ؛ ص‪ :‬وبالشام بالفاکهة‬
‫‪ 14‬ب‪ :‬حلیم‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬یسهل‬
‫‪ 15‬ب‪ :‬مخسة‬ ‫‪7‬إضافة من ب‬
‫‪5۱‬‬
‫‪2‬‬
‫سبستان وعناب من کل واحد مخس عرشة حبة' ‪ ،‬زهر بنفسج [عراقی]‬
‫‪1‬‬
‫ثالثة دراهم‪ ،‬نیلوفر وورد طری من کل واحد سبع زهرات‪ ،‬بزر‬

‫‪3‬‬
‫کشوث مثقال‪ ،‬بزر رازیانج نصف درهم‪ ،‬یرض ما جیب رضه من‬ ‫‪4‬‬
‫األدویة وینقع اجلمیع فی أربعامئة درهم ماء عذب یوم ًا ولیلة ویغلی إلی‬
‫‪5‬‬
‫أن یبقی 'منه' الربع ویمرس فیه إثناعرشدرمها فلوس خیارشنرب وعرشة‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫دراهم ترنجبنی ویصفی ثانیة علی إثنی عرش درمها جالب ویذر علیه‬
‫‪8‬‬
‫نصف درهم غاریقون منخول و'نصف درهم تربد' 'عراقی مسحوق‬

‫‪9‬‬
‫منخول' و'نصف درهم راوند' مسحوق [منخول] و دانق حممودة‬

‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫منفرکة وملعقة دهن لوز ویتناول‪ ،‬وقد یضاف 'إلی هذه للتقویة' مثقال‬
‫‪14‬‬ ‫‪13‬‬
‫أیارج [فیقرا] ویعجن اجلمیع بامء اهلندباء أو بامء الرازیانج ویبتلع 'قبل‬
‫‪16‬‬ ‫‪15‬‬
‫أن یتناول' املطبوخ بأربع ساعات وذلك لتنقیة الدماغ واألعصاب‬ ‫‪17‬‬
‫وأمراض العنی املتقادمة 'مجیعها' ‪.‬‬

‫‪18‬‬
‫‪ 10‬لیس فی ب‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬سقطت العبارة‬

‫‪ 11‬ب‪ :‬راوند نصف درهم‬ ‫‪2‬إضافة من ب‬
‫‪12‬إضافة من ب‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬سبعة‬
‫‪ 13‬ب‪ :‬مفروکة‬ ‫‪ 4‬من ب ؛ ص‪ :‬أکشوث‬
‫‪ 14‬ص‪:‬علی هذه تقویة‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬قراح‬
‫‪15‬إضافة من ب‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬علی‬
‫‪ 16‬من ب ؛ ص‪ :‬یبلع‬ ‫‪ 7‬ب‪ :‬یمری‬
‫‪ 17‬ب‪ :‬قبل تناول هذا‬ ‫‪ 8‬ب‪ :‬یدور‬
‫‪ 18‬لیس فی ب‬ ‫‪ 9‬ب‪ :‬تربل نصف درهم‬
6۰
‫‪61‬‬
‫لنبفب لنرل ع‬
‫لألقرلص فلن او فت‬
‫‪1‬‬
‫[لألقرلص]‬
‫قرص لنور ‪:‬‬
‫ینفع من احلمیات البلغمیة و'شطر الغب' املتطاولة وضعف اهلضم‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫وفساد ااملزاج ویقوی املعدة والکبد ویمنع االسهال بسبب ضعفهام‬

‫ویسکن العطش ویقوی األعضاء الباطنة ‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫[یؤخذ] ورد منزوع األقامع 'عرشة دراهم' ‪ ،‬عرق سوس جمرود‬

‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫'ستة دراهم' ‪ ،‬سنبل هندی 'ثالثة دراهم' ‪ ،‬مصطکی وطباشری من کل‬

‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫واحد درهم‪ ،‬یسحق اجلمیع وینخل ویعجن بامء الورد ویقرص کل‬
‫قرص درمهنی وجیفف 'فی الظل' 'و إذا' أرید استعامله سحق ثانیة‬
‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫وأدیف ببعض األرشبة املوافقة ولعق‪.‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪ 7‬ب‪ :‬وزن ستة دراهم‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪ 8‬ب‪ :‬وزن ثالثة دراهم‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬رش الغیب‬
‫‪ 9‬ب‪ :‬درمهان‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬واملتطاولة‬
‫‪ 10‬لیس فی ب‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬الباطنیة‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬فاذا‬ ‫‪5‬إضافة من ب‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬أذیب‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬وزن عرشة دراهم‬
‫‪62‬‬
‫قرص لنرب فریا لنرلفسدی‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫ینفع من ضعف الکبد واملعدة واحلمیات املتطاولة والبلغمیة و'شطر‬

‫الغب' [والربع] واخلمس ویفتح السدد ویقاوم لعفونة الکائنة فی‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫العروق وینفع من إبتداء اإلستسقاء الکائن عن حرارة الکبد وسوء القنیة‬

‫ویقوی األعضاء الباطنة‪.‬‬
‫ورد عراقی منزوع األقامع سبعة دراهم‪ ،‬عرق سوس جمرود‬
‫وترنجبنی وعصارة األمرب باریس من کل واحد أربعة دراهم‪ ،‬سنبل‬
‫هندی ومصطکی وحشیشة الغافث وطباشری من کل واحد درمهان‪ ،‬بزر‬
‫‪4‬‬
‫قثا مقرش ثالثة دراهم‪ ،‬لك برس وراوند صینی وزعفران من کل واحد‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫درهم‪ ،‬یمرس الرتنجبنی وعصارة الربباریس فی ماء اهلندبا بعد نزع‬

‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫رغوته وتعجن به بقیة األودیة بعد أن تدق وتنخل وحترر أوزاهنا‬

‫‪9‬‬
‫وجیفف فی الظل وجیعل کل قرص مثقاال‪.‬‬

‫'قرص مرب فریا رلفسدی خر'‪:10‬‬
‫یفعل مثل أفعال األول إال أنه أقوی حرارة وأکثر تفتیحا‬
‫'للسدد' الغلیظة و'الریقان األصفر' واألسود وسدد الکبد والطحال‬
‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬
‫واحلمیات [املعفنة] املتطاولة والعفونة فی العروق ویدر البول إدرارا‬

‫‪13‬‬
‫‪ 8‬من ب ؛ ص‪ :‬و‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬األمربباریس‬

‫‪ 9‬ب‪ :‬حتذر‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬رش الغیب‬
‫‪ 10‬ب‪ :‬قرص آخر من األمربباریس‬ ‫‪3‬إضافة من ب‬
‫‪ 11‬من ب ؛ ص‪ :‬للسدة‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬اخلافت‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬الریقان واألصفر‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬مقشور‬
‫‪ 13‬إضافة من ب‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬بسد‬
‫‪ 7‬ب‪ :‬األمربباریس‬
‫‪63‬‬
‫صاحلا والطمث وینقی 'جمارهیام' ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫[یؤخذ] حلم األمربباریس احلدیث ورب السوس وورد منزوع‬ ‫‪2‬‬
‫األقامع وبزر قثا وبزر بطیخ مقشورین من کل واحد ثالثة دراهم‪،‬‬

‫‪3‬‬
‫مصطکی وسنبل الطیب وعصارة الغافث وفوة الصباغنی ولك برس‬

‫‪4‬‬
‫وافسنتنی [رومی] و أسارون وفقاح األذخر وبزر الشاهرتج وبزر‬

‫‪5‬‬
‫اهلندباء والکشوث وراوند صینی وزعفران وطباشری من کل واحد‬‫‪6‬‬
‫درمهان‪ ،‬ترنجبنی ستة دراهم‪ ،‬ثم یمرس الرتنجبنی فی ماء اهلندباء‬

‫‪7‬‬
‫وتعجن به بقیة األدویة بعد أن تدق وتنخل وتقرص کل قرص مثقال‬

‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫وجیفف فی الظل ویرفع 'و یستعمل' ‪.‬‬

‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪12‬‬
‫[قرص لناو ]‬
‫یؤخذ ورد منزوع األقامع وجلنار من کل واحد أربعة دراهم‪ ،‬أقاقیا‬
‫ثالثة دراهم‪ ،‬صمغ عربی وکثریاء بیضاء وقشور کندر وعود هندی من‬
‫کل واهد درمهان‪ ،‬سك مسك وزعفران من کل واحد نصف درهم‪،‬‬
‫یسحق اجلمیع وینخل ویعجن بامء ملح ویقرص ویستعمل‪.‬‬
‫‪ 8‬لیس فی ب‬ ‫‪ 1‬من ب ؛ ص‪ :‬جمارهیا‬

‫‪ 9‬من ب ؛ ص‪ :‬یقرص‬ ‫‪2‬إضافة من ب‬
‫‪ 10‬ب‪ :‬جتفف‬ ‫‪ 3‬من ب ؛ ص‪ :‬مقشوران‬
‫‪ 11‬لیس فی ب‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬اخلافت‬
‫‪12‬سقطت ٰهذه النسخة من ص‪ ،‬إضافة‬ ‫‪5‬إضافة من ب‬
‫من ب‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬بزر کشوت‬
‫‪64‬‬
‫قرص لنأف ث‪:‬‬
‫[ینفع من] محیات الربع املتطاولة وغلظ الطحال وسدده‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫[یؤخذ] ورد ولك [برس] وعصارة الغافث من کل واحد درهم ‪،‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫بزر البقلة درمهان‪ ،‬طباشری نصف درهم‪ ،‬رب سوس ربع درهم‪ ،‬یسحق‬
‫اجلمیع [وینخل] ویعجن بامء اهلندباء ویقرص ویستعمل 'عند احلاجة‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫إلیه' ‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫قرص لنطبفشو لنکف وری‪:‬‬

‫ینفع من احلمیات احلادة والصفراویة ویربد ویطفیء احلرارة الکائنة‬
‫‪9‬‬
‫عن العفونة ویصلحها ملا 'فیه' من األدویة العطریة وینفع من محیات‬

‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫الدق والسعال الکائن عن سوء مزاج حار فی آالت التنفس‪.‬‬

‫ورد منزوع األقامع وعصارة السوس من کل واحد ستة داهم‪ ،‬بزر‬
‫قثاء وبزر خیار وبزر قرع مقشور وبزر بقلة من کل واحد أربعة دراهم‪،‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬
‫طباشری وصمغ عربی وکثریاء بیضاء ونشا من کل واحد درمهان‪ ،‬کافور‬

‫قنصوری درهم‪ ،‬زعفران نصف درهم‪ ،‬یدق اجلمیع وینخل ما انتخل‬ ‫‪14‬‬
‫منه ویعجن بلعاب بزر قطونا ویقرص کل قرص درمهنی و جیفف فی‬
‫‪15‬‬
‫‪ 9‬ب‪ :‬احلارة‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪ 10‬ب‪ :‬فیها‬ ‫‪ 2‬من ب ؛ ص‪ :‬حلمیات‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬العطرة‬ ‫‪3‬إضافة من ب‬
‫‪ 13‬لیس فی ب‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬وزن درهم‬
‫‪ 14‬من ب ؛ ص‪ :‬قیصوری‬ ‫‪6‬إضافة من ب‬
‫‪ 15‬ب‪ :‬درمهان‬ ‫‪ 7‬ب‪ :‬یرفع‬
‫‪65‬‬
‫الظل ویرفع ویستعمل عند احلاجة‪.‬‬
‫قرص طبفشو محفض ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫ینفع من اإلسهال الصفراوی واحلمیات احلادة وضعف الکبد‬

‫‪2‬‬
‫واملعدة ویقطع العطش ویقوی األعضاء الباطنة ‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫[یؤخذ] ورد منزوع األقامع عرشة دراهم‪ ،‬صمغ عربی وبزر‬ ‫‪4‬‬
‫محاض ونشا حم ّمص وحب آس وحب برباریس وطباشری من کل‬

‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫ثالثة دراهم‪ ،‬زعفران نصف درهم‪ ،‬یسحق اجلمیع ویعجن بامء الورد‬
‫ویقرص وجیفف ویستعمل‪.‬‬
‫قرص لنکرب ‪:‬‬ ‫‪8‬‬
‫ینفع من صالبة الطحال و'غلظه وسدده' ومحیات الربع الکائنة‬

‫‪9‬‬
‫بسبب الطحال والریقان األسود من غری محی‪.‬‬

‫قرش أصل الکرب أربعة دراهم‪ ،‬بزر الفنجنکشت وفلفل أسود‬
‫‪10‬‬
‫وأسارون وزراوند طویل من کل واحد درمهان‪ ،‬زعفران نصف درهم‪،‬‬

‫‪11‬‬
‫یعجن اجلمیع بمیبختج ویقرص ویلعق مع سکنجبنی بزوری‪.‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪ 7‬ب‪ :‬أمربباریس‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬یامض‬

‫‪ 8‬ب‪ :‬الکبری‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬احلارة‬
‫‪ 9‬ب‪ :‬غلظها وسددها‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬الباطنیة‬
‫‪ 10‬ب‪ :‬الفیجشك‬ ‫‪4‬إضافة من ب‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬زرورد‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬یامض‬
‫‪66‬‬
‫قرص لجللافر‪:‬‬
‫ینفع من سحج األمعاء وقیام الدم وبقیة الزحری‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫[یؤخذ] ورد منزوع [األقامع] و أقاقیا وجلنار من کل واحد أربعة‬

‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫حممص فی دهن ورد وکثریاء بیضاء من‬

‫دراهم‪ ،‬طنی أرمنی وصمغ عربی ّ‬
‫کل واحد درمهان‪ ،‬یسحق اجلمیع ویعجن 'بعصارة لسان' احلمل‬
‫‪4‬‬
‫ویقرص کل قرص درمهان وجیفف [و یستعمل عند احلاجة] ‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫قرص لنکفر ف‪:‬‬ ‫‪6‬‬
‫لنفث الدم وسیالنه والزحری وانفتاح أفواه العروق‪.‬‬

‫[یؤخذ] کاربا وبسد [وهو عرق املرجان] وبزر البقلة احلمقاء من‬
‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫حمرق وصمغ عربی من کل واحد ثالثة‬ ‫کل واحد أربعة دراهم‪ ،‬قرن ایل ّ‬
‫حممصة و خشخاش أبیض من‬
‫دراهم‪[ ،‬کزبرة حممصة] و کثریاء بیضاء ّ‬
‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫حمرق وبزر بنج وشادنة مصولة وطنی خمتوم‬

‫کل واحد ستة دراهم‪ ،‬ودع ّ‬
‫‪12‬‬
‫من کل واحد ثالثه دراهم‪ ،‬یدق اجلمیع وینخل ویعجن بعصارة لسان‬
‫احلمل وماء الورد ویقرص کل قرص مثقال 'و جیفف' [و یرفع‬
‫‪13‬‬
‫ویستعمل] ‪.‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪ 8‬ب‪ :‬برس‬ ‫‪ 1‬من ب ؛ ص‪ :‬املعا‬

‫‪ 11‬لیس فی ب‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬بلسان‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬حمروق‬ ‫‪5‬إضافة من ب‬
‫‪ 13‬لیس فی ب‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬أقراص‬
‫‪67‬‬
‫قرص لنکفكاج‪:‬‬
‫ینفع من قروح املثانة وأوجاعها املتقادمة وبول الدم واملدة وعرس‬
‫‪1‬‬
‫خروجهام‪.‬‬
‫بزر کرفس وبزر الرازیانج من کل واحد سبعة دراهم‪ ،‬بزر بنج‬
‫أبیض وبزر بطیخ وبزر قثاء وبزر محاض وانیسون وقلب اللوز احللو‬
‫والصنوبر من کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬خشخاش أبیض عرشة [دراهم] ‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫کندر وکثریاء بیضاء من کل واحد درمهان‪ ،‬حب الکاکنج مخسون حبة‬

‫عددا‪ ،‬یدق اجلمیع وینخل 'ما انخل منه' ویعجن بمیبختج ویقرص کل‬
‫‪3‬‬
‫قرص درهم ویستعمل بعد ستة أشهر‪.‬‬

‫قرص لال اتنی‪:‬‬
‫ینفع من اإلستسقاء وسوء القنیة وسدد الکبد وضعف املعدة‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫[یؤخذ] أنیسون ولوز مر وبزر الکرفس وأسارون وأفسنتنی‬ ‫‪5‬‬
‫[رومی] من کل واحد جزء‪ ،‬یدق اجلمیع وینخل ویعجن باملاء ویقرص‬ ‫‪6‬‬
‫کل قرص مثقال‪' ،‬الرشبة قرص واحد بسکنجبنی ساذج' ‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫قرص لنلك‪:‬‬
‫ینفع من اإلستسقاء اللحمی وضعف الکبد وسددها وغلبة البلغم‬
‫وسوء املزاج البارد علی سائر البدن‪.‬‬
‫‪5‬إضافة من ب‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬املادة‬

‫‪ 7‬من ب ؛ ص‪ :‬یرشب برشاب‬ ‫‪ 3‬لیس فی ب‬
‫سکنجبنی قرصا واحدا‬ ‫‪ 4‬من ب ؛ ص‪ :‬النافع‬
‫‪68‬‬
‫[یؤخذ] لك [برس] وراوند [صینی] ومصطکی من کل واحد‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫ثالثة دراهم‪ ،‬سنبل وبزر کرفس ونانخواه واهبل واذخر ولوز مر وقسط‬
‫‪4‬‬
‫مر وفوة الصباغنی وعصارة غافث واسارون وزراوند مدحرج‬

‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫وجنطیانا من کل واحد درهم ونصف‪ ،‬یسحق اجلمیع وینخل وحترر‬

‫أوزانه و یعجن بامء األصول ویقرص کل قرص مثقال وجیفف‬ ‫‪7‬‬
‫ویستعمل بالسکنجبنی البزوری‪.‬‬

‫'قرص عو آخر' ‪:‬‬
‫‪8‬‬
‫یقوی القلب والکبد واملعدة وجیود اهلضم وینفع من اجلشاء‬

‫احلامض وفساد االستمراء ویفتح السدد ویقاوم العفونة الکائنة فی املعدة‬
‫وینفع من البخر الکائن بسبب عفونة جلدة الفم وفساد املعدة‪.‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫[یؤخذ] سنبل وقرنفل وسك املسك وکبابة وعود قاقلی وسعد‬

‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬
‫کوفی وقاقلة وکندر ومصطکی من کل واحد درمهان‪ ،‬ورد منزوع‬

‫األقامع 'مخسة دراهم' ‪ ،‬یسحق اجلمیع وینخل ویعجن بمیبختج ویقرص‬
‫‪14‬‬
‫ویستعمل‪.‬‬
‫‪ 8‬من ب ؛ ص‪ :‬قرص العود‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪ 9‬ب‪ :‬البخار‬ ‫‪2‬إضافة من ب‬
‫‪ 10‬ب‪ :‬جلد‬ ‫‪3‬إضافة من ب‬
‫‪11‬إضافة من ب‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬امهل‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬کامیة‬ ‫‪ 5‬لیس فی ب‬
‫‪ 13‬ب‪ :‬قاقلة‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬زرورد‬
‫‪ 14‬ب‪ :‬وزن مخسة دراهم‬ ‫‪ 7‬من ب ؛ ص‪ :‬أوزاهنا‬
‫‪6۱‬‬
‫قرص لنباا ج‪:‬‬
‫یسهل األخالط البلغمیة والصفراویة وینتفع به فی األرماد احلادة‬
‫واملتطاولة وینقی املعدة ویسهل بغری عنف وال أذی‪.‬‬
‫[یؤخذ] زهر بنفسج [عراقی] ثالثة دراهم‪' ،‬تربد عراقی ورب‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫سوس' من کل واحد 'ثلثی درهم' ‪ ،‬حممودة انطاکیة مشویة فی تفاحة أو‬

‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫سفرجلة دانق‪ ،‬انیسون 'و مصطکی' وکثریاء بیضاء من کل واحد 'ثمن‬

‫‪5‬‬
‫درهم' ‪ ،‬یدق اجلمیع ویعجن باملاء ویقرص ویستعمل بجالب‪.‬‬ ‫‪6‬‬
‫قرص لخلشخفش‪:‬‬
‫ینفع من السعال املزمن وقروح الرئة والسل ومحیات الدق واحلرارة‬
‫‪7‬‬
‫املفرطة فی آالت التنفس والکبد واملعدة‪.‬‬

‫[یؤخذ] ورد منزوع األقامع وصمغ عربی من کل واحد أربعة‬ ‫‪8‬‬
‫دراهم‪ ،‬نشا وکثریاء بیضاء وبزر بقلة وحب خشخاش أبیض من کل‬
‫واحد ثالثة دراهم‪ ،‬طباشری 'درهم ونصف' ‪ ،‬رب سوس درمهان‪،‬‬
‫‪9‬‬
‫زعفران نصف درهم‪ ،‬یسحق اجلمیع وینخل ویعجن بلعاب بزرقطونا‬

‫ویقرص کل قرص مثقال وجیفف فی الظل [و یستعمل] ‪.‬‬
‫‪10‬‬
‫‪ 6‬ب‪ :‬ثامنیة دراهم‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪ 7‬من ب ؛ ص‪ :‬النافع‬ ‫‪2‬إضافة من ب‬
‫‪8‬إضافة من ب‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬رب سوس وتربد عراقی‬
‫‪ 9‬ب‪ :‬مثقال‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬ثالثة دراهم‬
‫‪7۰‬‬
‫لن او فت‬
‫ساوف لنطنی‪:‬‬
‫ینفع من الزحری وقرحة االمعاء واملغص وخروج الدم‪.‬‬
‫[یؤخذ] بزر محاض وبزر رحیان وبزرقطونا وبزر احلرف وبزر‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫الرجلة حممصة وبزر لسان احلمل من کل واحد عرشة دراهم‪ ،‬صمغ‬

‫عربی مقلو بدهن ورد وطنی رومی من کل واحد سبعة دراهم‪ ،‬نشا‬
‫حممص مخسة دراهم‪ ،‬دم األخوین ثالثة دراهم‪ ،‬تسحق األدویة خال بزر‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫القطونا وبزر الرحیان والینعم سحق الطنی وخیلط والرشبة من جمموعه‬

‫ثالثة دراهم برب اآلس والسفرجل‪.‬‬
‫ساوف لنبلح‪:‬‬
‫یقوی املعدة والکبد وینفع من اإلسهال املعدی واملعائی الکائننی عن‬
‫ضعف القوة املاسکة‪.‬‬
‫[یؤخذ] عصارة البلح جمففة و ینبوت ومقل وکزبرة یابسة‬ ‫‪5‬‬
‫وخرنوب نبطی وعصارة السفرجل جمففة وعصارة حب اآلس جمففة‬

‫وحب رمان شامی وطراثیث من کل واحد جزء‪ ،‬یدق اجلمیع جریشا‬
‫‪6‬‬
‫بعد أن حیمص حتمیصا خفیفا وخیلط ویستعمل عند احلاجة‪.‬‬

‫ساوف حب لنرمفن‪:‬‬
‫یسکن العطش ویقوی املعدة والکبد وینفع من اإلسهال الصفراوی‪.‬‬
‫‪4‬ب‪ :‬ماخال‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪5‬إضافة من ب‬ ‫‪ 2‬ب‪:‬خزف‬
‫‪ 6‬ب‪ :‬طرابیت‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬األخرین‬
‫‪71‬‬
‫[یؤخذ] قرظ یامنی وطراثیث وحب الزبیب من کل واحد عرشة‬ ‫‪1‬‬
‫دراهم‪ ،‬حب رمان مقلو مخسون درمها‪ ،‬سامق ثالثون درمها‪ ،‬بلوط منقع‬
‫فی خل مخر مقلو و'جلنارمن کل واحد عرشة دراهم‪ ،‬کمون منقع فی‬
‫خل مخر مقلو وحب آس من کل واحد عرشة دراهم' ‪ ،‬خرنوب نبطی‬
‫‪2‬‬
‫عرشون درمها‪ ،‬طباشری وبزر کزبرة حممصة من کل واحد عرشة دراهم‪،‬‬

‫یسحق اجلمیع وخیلط‪ ،‬الرشبة منه مثقاالن برب اآلس‪.‬‬
‫ساوف لملقلعفثف‪:‬‬
‫'ینفع من اإلسهاالت املزمنة' و زلق االمعاء وکثرة الرطوبة ویقوی‬
‫‪3‬‬
‫عضل املعدة ویشدها‪.‬‬

‫[یؤخذ] حب الرشاد مقلو أوقیة ونصف‪ ،‬کمون کرمانی منقع فی‬ ‫‪4‬‬
‫خل مخر جمفف مقلو وبزر کراث نبطی 'و بزر کتان' من کل واحد مخسة‬
‫‪5‬‬
‫دراهم‪ ،‬أهلیلج کابلی [منزوع] و هندی منزوع مقلوان بسمن بقری‬

‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫طری ومقل أزرق [و مصطکی] من کل واحد ثالثة دارهم‪ ،‬یدق اجلمیع‬

‫‪8‬‬
‫والینعم سحقه وخیلط والرشبة منه من درمهنی إلی ثالثة دراهم‪.‬‬

‫ساوف لنلؤنؤ‪:‬‬
‫ینفع من التوحش وضعف القلب واخلفقان وسوء املزاج احلار‬
‫الغالب علی القلب ویقوی املعدة والکبد ویقوی األعضاء الباطنة ‪.‬‬
‫‪9‬‬
‫‪ 7‬ب‪ :‬وقلون‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬سقطت العبارة‬
‫‪8‬إضافة من ب‬ ‫‪ 3‬من ب ؛ ص‪ :‬نافع من اإلسهال املزمن‬
‫‪ 9‬ب‪ :‬الباطنیة‬ ‫‪4‬إضافة من ب‬
‫‪72‬‬
‫[یؤخذ] کابلی منزوع وهندی من کل واحد عرشة دراهم‪ ،‬هبمن‬ ‫‪1‬‬
‫أبیض وأمحر من کل واحد مخسة دراهم‪ ،‬حجر الالزورد وأرمنی‬

‫حمرق ولؤلؤ غری مثقوب‬
‫مصولنی من کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬عقیق أمحر ّ‬ ‫‪2‬‬
‫حمرق وکزبرة واسطوخودوس وعود هندی من کل واحد ثالثة‬

‫‪3‬‬
‫وابریسم ّ‬
‫‪6‬‬
‫دراهم‪ ،‬برادة الفضة والذهب منخولنی من کل واحد مثقال‪ ،‬درونج‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫وبزر الرحیان وبزر بادرنجبویة من کل واحد مخسة دراهم‪ ،‬مصطکی‬

‫وورد عراقی منزوع [األقامع] من کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬لسان ثور‬
‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫[شامی] عرشة دراهم‪' ،‬نبات اجلالب' وزن اجلمیع‪' ،‬یدق اجلمیع‬

‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫وینخل' [وخیلط] و یرشب من 'جمموعه' عند احلاجة مثقال بامء لسان‬

‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬
‫الثور أو یرضب برشاب احلامض ویلعق‪.‬‬‫‪14‬‬
‫ساوف‪:‬‬
‫یمسك البول ویقوی عضل املثانة وجیفف رطوبة املعدّ ة‪.‬‬
‫[یؤخذ] سعد [کوفی] وسنبل هندی واسطوخودوس وکندر‬‫‪16‬‬ ‫‪15‬‬
‫وبلوط مشوی من کل واحد مخسة دراهم‪ ،‬سکر عرشة دراهم‪ ،‬یدق‬
‫‪ 10‬من ب ؛ ص‪ :‬جالب النبات‬ ‫‪ 2‬من ب ؛ ص‪ :‬مصوالن‬
‫‪ 11‬من ب ؛ ص‪ :‬تدق األدویة وتنخل‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬اسطوخودس‬
‫‪12‬إضافة من ب‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬مرارة‬
‫‪ 13‬من ب ؛ ص‪ :‬جمموعها‬ ‫‪ 5‬من ب ؛ ص‪ :‬منخوالن‬
‫‪ 14‬ب‪ :‬و‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬مردونج‬
‫‪15‬إضافة من ب‬ ‫‪ 7‬ب‪ :‬زراوند‬
‫‪73‬‬
‫اجلمیع وینخل ویستف من جمموعه أربعة دراهم‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ساوف‪:‬‬
‫مسهل یستعمل مع ماء اجلبن فیخرج أخالطا [ردیئة] حمرتقة‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫وسوداویة وینفع من اجلرب واحلکة والکلف والنمش واجلذام وغلبة‬

‫‪4‬‬
‫املرة السوداء‪.‬‬
‫ّ‬
‫[یؤخذ] اهلیلج کابلی منزوع وهندی ولسان ثور [شامی] وورق‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫البادرنجبویة من کل واحد مخسة دراهم‪ ،‬افتیمون أقریطی وبسفایج‬

‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫وبزر الشاهرتج من کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬حجر الزورد وأرمنی‬

‫مصولنی من کل واحد درهم‪ ،‬یدق اجلمیع وینخل ویضاف إلیه وزنه‬ ‫‪10‬‬
‫سکر ویستف من جمموعه سبعة دراهم 'بامء' اجلبن و إن أضیف إلی‬

‫‪11‬‬
‫الرشبة الواحدة دانق حممودة‪ ،‬کان أقوی إلسهاله 'و أبلغ' ‪.‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪ 8‬ب‪ :‬الباذرنبویة‬ ‫‪ 1‬من ب ؛ ص‪ :‬یرشب‬

‫‪ 9‬من ب ؛ ص‪ :‬اقریطشی‬ ‫‪ 2‬من ب ؛ ص‪ :‬یسهل و‬
‫‪ 10‬من ب ؛ ص‪ :‬مصوالن‬ ‫‪3‬إضافة من ب‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬ماء‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬الکف‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬فکان‬ ‫‪5‬إضافة من ب‬
‫‪ 13‬لیس فی ب‬ ‫‪ 6‬من ب ؛ ص‪ :‬هلیلج‬
74
‫‪75‬‬
‫لنبفب لخلفما‬
‫‪1‬‬
‫لألرش ة فلملر عفت ف'لنر و فت فلنلاوقفت'‬
‫قفسون 'عمن لألرش ة' ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫أما املتخذة من األزهار کالورد والنیلوفر والبنفسج وما جیری جمری‬

‫ذلك‪ ،‬فهو أن یوخذ أربع أواق من الزهر منزوعة من أقامعها فتغمر بامء‬
‫‪3‬‬
‫یغطیها من املاء احلار الشدید احلرارة ویغطی إلی أن خترج قوته ویصفی‬
‫‪4‬‬
‫ویضاف إلیه لکل أربع أواق من الزهر‪ ،‬رطل واحد من السکر‪[ ،‬حیل]‬
‫‪5‬‬
‫وتنزع رغوته ویرفع قوامه ویضاف إلیه ماء الزهر املصفی ویطبخ علی‬
‫نار [لینة] هادئة إلی أن یرتفع قوامه ویرفع ویستعمل‪ ،‬وأما املتخذة من‬
‫‪6‬‬
‫'املیاه مثل' میاه الفواکه کالتفاح والسفرجل والرمان وماجیری 'جمراه'‬

‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫'فهو' أن تدق الفاکهة فی 'هاون حجر' ویعترص 'ماؤها' وتغلی علی‬

‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫النار وتنزع رغوهتا وتنزل عن النار وتصفی وتروق ویؤخذ لکل أربع‬
‫املقوم‬
‫أواق من العصری رطل واحد من السکر املحلول املنزوع الرغوة ّ‬
‫‪12‬‬
‫ویضاف إلیه ویطبخ علی نار هادئة إلی أن یأخذ قوام العسل 'وترفع'‬
‫‪13‬‬
‫‪ 8‬ب‪ :‬جمری ذلك‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬اللعوقات والربوبات‬

‫‪ 9‬ب‪ :‬هو‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬فی عمل األرشبة‬
‫‪ 10‬ب‪ :‬حجر رخام أو حجر أسود‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬أربعة‬
‫‪ 11‬من ب ؛ ص‪ :‬میاهها‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬املاء احللو‬
‫‪ 12‬ب ‪ :‬العصارة‬ ‫‪5‬إضافة من ب‬
‫‪76‬‬
‫وأما الفواکه التی ال یمکن أن یستخرج ماؤها إال بالطبخ کاإلجاص‬
‫والقراصیا والعناب وما جیری جمری ذلك 'فهو' أن تطبخ 'فی املاء' إلی‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫أن تتهرا ‪ ،‬مترس وتنزل من غربال ویضاف إلیها وزهنا من السکر‬

‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫املحلول املنزوع الرغوة ویطبخ علی نار هادئة إلی أن یأخذ قواما ویرفع‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫رشلب لجلالب‪:‬‬
‫‪8‬‬
‫ٰهذه لفظة فارسیة وهی لفظتان‪:‬جل‪ ،‬أب و'معناه' رشاب [ماء]‬
‫‪7‬‬
‫الورد ألن جل 'بالفارسیة' الورد و'آب املاء' 'وترکیبها معناه سکر یکون‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫جالب' وأهل هذا العرص 'یطلقونه' علی حل السکر ال غری 'عرفا‬

‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬
‫بینهم' من غری أن یضاف إلیه ماء الورد‪ ،‬یؤخذ من السکر النقی الصافی‬ ‫‪13‬‬
‫رطل واحد فیحل علی النار وتنزع رغوته ویرفع قوامه ویضاف إلیه من‬
‫ماء الورد اجلوزی العطر أربع أواق ویطبخ علی نار هادئة إلی أن یرتفع‬
‫‪14‬‬
‫قوامه ویرفع‪.‬‬
‫رشلب لن کاجبنی لن فذج‪:‬‬
‫حیل السکرعلی النار وتنزع رغوته ویضاف إلیه لکل رطل واحد من‬
‫السکر 'أوقیتان من اخلل احلاذق األبیض إلی أربع أواق' علی قدر‬
‫‪15‬‬
‫‪ 9‬ب‪ :‬الفارسیة‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬الرباصیا‬

‫‪ 10‬ب‪ :‬اب رشاب‬ ‫‪ 2‬من ب ؛ ص‪ :‬فهی‬
‫‪ 11‬لیس فی ب‬ ‫‪ 3‬ص‪ :‬باملاء‬
‫‪ 12‬من ب ؛ ص‪ :‬یوقعون هذا اإلسم‬ ‫‪ 4‬من ب ؛ ص‪ :‬هترا‬
‫‪ 13‬لیس فی ب‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬تغرس‬
‫‪ 14‬ب‪ :‬أربعة‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬قوام‬
‫‪ 15‬ب‪ :‬من اخلل من أوقیتنی إلی أربع‬ ‫‪ 7‬ب ‪ :‬معناها‬
‫أواق‬ ‫‪8‬إضافة من ب‬
‫‪77‬‬
‫محوضة اخلل والتذاذ الشارب له‪ ،‬فانه ینبغی أن ال یکون ضعیف‬
‫احلموضة والیرسف به 'شاربه' ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫سکاجبنی صون ‪:‬‬

‫ینفع من بقایا احلمیات البلغمیة والربعیة ویفتح سدد الکبد وینقی‬
‫‪2‬‬
‫العروق‪.‬‬
‫قرش 'أصل اکرب و' أصل الرازیانج والکرفس واهلندباء من کل‬
‫‪3‬‬
‫واحد مخسة دراهم‪ ،‬یرض وینقع فی مائة درهم خل مخر حاذق وعرشین‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫درمها ماء قراحا یوما ولیلة ویغلی إلی أن یذهب مقدار املاء ویصفی‬
‫ویؤخذ ثالثة أرطال سکر بالرطل املرصی أو البغدادی‪ ،‬حتل علی النار‬
‫وتنزع رغوهتا وتقوم ویضاف إلیها اخلل ویکمل طبخها ویرفع‬
‫لن کاجبنی لنبزفری ‪:‬‬
‫‪6‬‬
‫ینفع من سدد الکبد والطحال وینفع من ضعف املعدة واحلمیات‬

‫البلغمیة والدائرة والربع وبرد املزاج وأوجاع املفاصل عن البلغم‪.‬‬
‫[وأخالطه] ‪[ ،‬یؤخذ] بزر کشوث وبزر الرازیانج وبزر کرفس‬
‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫وأنیسون من کل واحد مخسة دراهم‪ ،‬بزر هندباء عرشة دراهم‪ ،‬ینقع‬
‫‪ 6‬ب‪ :‬سکنجبنی بزوری‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬تناوله‬

‫‪7‬إضافة من ب‬ ‫‪ 2‬من ب ؛ ص‪ :‬بقایات‬
‫‪ 9‬ب‪ :‬الزریانج‬ ‫‪ 4‬لیس فی ب‬
‫‪ 5‬ب‪ :‬عرشون‬
‫‪78‬‬
‫اجلمیع فی رطل ونصف خل مخر [حاذق] و أوقیتنی ماء قراح یوما‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫ولیلة ویطبخ إلی أن ینقص مقدار املاء ویصفی ویروق ویؤخذ مخسة‬
‫‪3‬‬
‫املروق ویعقد ویرفع‬

‫أرطال سکر‪ ،‬حتل وتنزع رغوهتا ویضاف إلیها اخلل ّ‬
‫ویستعمل عند احلاجة‪.‬‬
‫رشلب سکاجبنی سارجل ‪:‬‬
‫وهو رشاب املیبة الساذجة‪ ،‬یقوی املعدة والکبد ویفتح سددها‬
‫‪4‬‬
‫وهیضم الطعام ویسکن بقایا احلرارة الکائنة أعقاب احلمیات‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫[یؤخذ] ماء سفرجل وخل مخر من کل واحد رطل ونصف‪ ،‬سکر‬ ‫‪6‬‬
‫منزوع الرغوة مقوم ثالثة أرطال‪ ،‬یطبخ اجلمیع علی نار هادئة إلی أن‬
‫یأخذ قواما ویرفع ویستعمل‪.‬‬
‫رشلب لملعبة لملاولة ‪:‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫یقوی املعدة والکبد وجیود اهلضم [للطعام] ویفتح سدد الکبد‬

‫‪9‬‬
‫وینفع من سوء القنیة وفساد املزاج عقیب احلمیات ویفرح القلب وینعش‬
‫املشایخ ومن غلب علیه املزاج البارد‪ ،‬یضاف 'إلی' السفرجل واخلل‬
‫‪10‬‬
‫والسکر املطبوخ عند رفعها عن النار ما ٰهذا صفته‪.‬‬

‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪ 7‬ب‪ :‬املنیة‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪ 8‬لیس فی ب‬ ‫‪ 2‬ب ‪ :‬قراحا‬
‫‪9‬إضافة من ب‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬مخس‬
‫‪ 10‬لیس فی ب‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬املنیة‬
‫‪ 11‬من ب ؛ ص‪ :‬املطبوخة‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬عقب‬
‫‪ 12‬ب‪ٰ :‬هذه‬ ‫‪6‬إضافة من ب‬
‫‪7۱‬‬
‫[یؤخذ] فلفل ودار فلفل وزنجبیل ودارصینی من کل واحد ثالثة‬ ‫‪1‬‬
‫دراهم‪ ،‬عود هندی وقاقلة وبسباسة وسنبل الطیب وزعفران وهال‬

‫‪2‬‬
‫وجوزة الطیب من کل واحد درهم ومن املسك اجلید اخلالص دانق مجیع‬
‫ذلك مسحوقا منخوال ویرضب جیدا ویرفع‪ ،‬الرشبة منه من مخسة دارهم‬
‫إلی سبعة دراهم‪.‬‬
‫رشلب سکاجبنی عاصل ‪:‬‬
‫ینفع من الفالج واللقوة وأوجاع املفاصل وسوء القنیة وغلظ‬
‫الطحال ویفتح سدد الکبد‪.‬‬
‫یؤخذ من بصل العنصل املعتدل القدر فی أیام احلصاد مقدار رطل‬
‫واحد ونصف 'و یقطع' بسکنی خشب علی قدر الفلکة وجیعل فی خیط‬
‫‪3‬‬
‫‪7‬‬
‫کتان ویعلق فی ظرف مملوء خل مخر حاذق ویکون بینه وبنی اخلل قدر‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫أصبعنی ویشد فم الظرف ویوضع فی الشمس احلارة مدة شهرین وینزل‬

‫‪8‬‬
‫من الشمس وجیعل علی کل رطل من السکر والعسل 'الصافی اجلید'‬

‫‪9‬‬
‫أربع أواق من 'خل العنصل' ویطبخ کالسکنجبنی الساذج ویرفع‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫لنرشلب لندیافری‪:‬‬
‫‪11‬‬
‫وهو مما تلطف فی إستخراجه املتأخرون من االطباء‪ ،‬ینقی العروق‬
‫‪ 7‬ب‪ :‬مقدار‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪ 8‬ب‪ :‬یسد‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬سیاسة‬
‫‪ 9‬ب‪ :‬اجلید الصافی‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬فیقطع‬
‫‪ 10‬ب‪ :‬اخلل العنصلی‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬رضف‬
‫‪ 11‬من ب ؛ ص‪ :‬رشاب‬ ‫‪ 5‬من ب ؛ ص‪ :‬مملوأ‬
‫‪ 6‬من ب ؛ ص‪ :‬حاذقا‬
‫‪8۰‬‬
‫من بقایا العفونة وینفع من احلمیات املتطاولة ومن حرارة الکبد واملعدة‬
‫ویسکن العطش ویقوی الکبد‪.‬‬
‫[یؤخذ] بزر هندباء عرشة دراهم‪ ،‬برباریس سبعة دراهم‪ ،‬صندل‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫مقاصریی ولك برس من کل واحد مثقال‪ ،‬عرق سوس جمرود أربعة‬

‫دراهم‪ ،‬بزر کشوث ثالثة دراهم‪ ،‬ورد منزوع األقامع ثالثة دراهم‪ ،‬یرض‬
‫یغلی إلی أن خترج قوة األدویة فی ماء‬
‫اجلمیع وینقع فی ماء اهلندباء و ٰ‬
‫یصفی ویرفع علی النار ثانیة ویضاف إلیه بوزنه سکر ویطبخ‬
‫‪3‬‬
‫ٰ‬ ‫اهلندباء و‬
‫علی نار هادئة إلی أن یأخذ قواما ویرفع‪ ،‬والرشبة منه من عرشة دراهم‬
‫إلی عرشین درمها وبعض الناس یزید فیه مثقاال واحدا راوندا صینیا‬
‫مسحوقا ویستعمل‪.‬‬
‫رشلب لنشفهرتج‪:‬‬
‫یلنی البطن وخیرج أخالطا خمتلفة بلغمیة وسوداویة حمرتقة وینفع‬
‫‪4‬‬
‫من اجلرب واحلکة وتشیط األخالط وغلبة املرار‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫[یؤخذ] 'اهلیلج أصفر' منزوع 'ثالثون درمها' ‪' ،‬کابلی منزوع'‬

‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫وهندی ولسان ثور [شامی] و سناء مکی وبسفایج [فستقی‬

‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫املکرس] و عرق سوس وکزبرة بری من کل واحد عرشة دراهم‪ ،‬أجاص‬ ‫‪13‬‬
‫‪ 9‬ب‪ :‬وکابلی‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬حب أمریباریس‬
‫‪10‬إضافة من ب‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬نار‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬بکی‬ ‫‪ 4‬لیس فی ب‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬بسفانیح‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬تسیط‬
‫‪ 7‬ب‪ :‬اهلیلج وأصفر‬
‫‪81‬‬
‫مشقق حلم ثالثون حبة‪ ،‬عناب وسبستان من کل واحد مخسون حبة‪،‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫'متر هندی منزوع من نواه ثالثون درمها‪ ،‬بزر کشوث ثالثة دراهم' ‪،‬‬
‫‪3‬‬
‫زرورد [عراقی] منزوع األقامع وحب األمربباریس من کل واحد مخسة‬ ‫‪4‬‬
‫دراهم‪ ،‬زهر بنفسج [عراقی] سبعة دراهم‪ ،‬نیلوفر ثالثون زهرة‪ ،‬یرض‬
‫‪5‬‬
‫ما جیب رضه من األدویة وینقع اجلمیع فی سبعة أرطال ماء الشاهرتج‬
‫'بعد ترویقه' بالرطل البغدادی یوما ولیلة ویغلی إلی أن یذهب الثلث‬ ‫‪6‬‬
‫ویصفی ویرفع علی النار ثانیة ویضاف إلیه وزنه سکر ویعقد علی نار‬
‫‪7‬‬
‫لینة إلی أن یأخذ قواما ویرفع‪ ،‬والرشبة منه سبعة دراهم 'إلی عرشین‬
‫‪8‬‬
‫درمها' علی قدر قوة [اآلخذ له] ویستعمل بامء اجلبن وقد یضاف إلیه‬
‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫عسل اخلیارشنرب وحممودة بحسب الرضورة املستعمل ألجلها‪.‬‬

‫رشلب لنکدر‪:‬‬
‫الرشی‬
‫ٰ‬ ‫'للمحرورین' واملحصبنی وغلبة الدم والصفراء و‬ ‫‪12‬‬
‫واحلمرة والنملة والنار الفارسیة ‪.‬‬

‫‪15‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪13‬‬
‫یؤخذ من خشب الکادی فیدق جریشا ومتر هندی منزوع النوی‬

‫‪16‬‬
‫‪ 9‬من ب ؛ ص‪ :‬إلی عرشة دراهم إلی‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬مثقف‬

‫عرشین درمها‬ ‫‪ 2‬لیس فی ب‬
‫‪10‬إضافة من ب‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬بزر کشوث ثالثة دراهم‪ ،‬متر‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬قد یستعمل‬ ‫هندی منزوع من نواه ثالثون درمها‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬للمجذورین‬ ‫‪4‬إضافة من ب‬
‫‪ 13‬ب‪ :‬اجلملة‬ ‫‪5‬إضافة من ب‬
‫‪ 14‬ب‪ :‬النیلة‬ ‫‪ 6‬لیس فی ب‬
‫‪ 15‬ب‪ :‬الفارسی‬ ‫‪ 7‬ص‪ :‬سکرا‬
‫‪ 16‬ب‪ :‬الکاوی‬ ‫‪ 8‬ب‪ :‬قوام‬
‫‪82‬‬
‫من کل واحد نصف رطل‪ ،‬ورد منزوع األقامع ربع رطل‪ ،‬سنبل هندی‬
‫ولك برس من کل واحد أربعة دراهم‪ ،‬بزر الرازیانج وقشور أصله من کل‬
‫واحد ثالثة دراهم‪ ،‬ینقع اجلمیع فی أربعة أرطال ماء [بالرطل البغدادی]‬
‫‪1‬‬
‫یوما ولیلة ویغلی إلی أن ینقص الربع ویصفی بخرقة کتان ویضاف إلیه‬
‫ماء رمان حامض وحلو وخل حاذق من کل واحد نصف رطل ومن‬
‫املقوم مخسة أرطال ویطبخ علی نار هادئة إلی أن یأخذ‬
‫اجلالب اجلید ّ‬
‫قواما ویرفع ویستعمل [عند احلاجة] ‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫رشلب لنصادننی‪:‬‬
‫ینفع من الذوسنطاریا الکبدیة وغلبة سوء املزاج احلار املفسد علی‬
‫الکبد واملعدة ویسکن العطش وینفع من احلمیات العفنة‪.‬‬
‫[یؤخذ] صندل مقاصریی عطر وصندل أمحر من کل واحد مائة‬ ‫‪4‬‬
‫درهم‪ ،‬یدق جریشا وینقع فی غمره ماء ورد عطر یوما ولیلة 'ویغلی إلی‬
‫أن ینقص السدس ویصفی ویضاف إلیه ماء ورد آخر غمره' ویغلی إلی‬
‫‪5‬‬
‫أن یتغری لونه ویصفی وجیمع 'املیاه' ویضاف 'إلیها وزهنا' جالب منزوع‬
‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫[الرغوة] مقوم ویطبخ علی نار هادئة إلی أن یأخذ 'قوام األرشبة'‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫ویرفع‪ ،‬ومن الناس من یضیف إلیه طباشری مسحوقا 'عند أن' یرفعه عن‬
‫‪11‬‬
‫‪ 7‬ب‪ :‬إلیهام وزهنام‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪ 8‬من ب ؛ ص‪ :‬جالبا‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬قوام األرشبة‬
‫‪ 10‬من ب ؛ ص‪ :‬قواما‬ ‫‪4‬إضافة من ب‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬عندما‬ ‫‪ 5‬من ب ؛ ص‪ :‬سقطت العبارة‬
‫‪ 6‬ب‪ :‬املائنی‬
‫‪83‬‬
‫النار 'و خیلطه به' ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫قفسون عمن لملر عفت‪:‬‬

‫‪4‬‬
‫أما املتخذة من األزهارو ماجیری جمراها فینزع ما ینزع من أقامعه و‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫عیدانه وینظف ویؤخذ لکل رطل واحد من الزهر رطالن ونصف من‬
‫السکر اجلید العتیق‪ ،‬فیدق ویعرك به الزهر فی أجانة 'إلی أن' یذبل‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫الزهر وخیلط نعام و یوعی فی برنیة مزججة 'و یوضع' فی الشمس و‬

‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫حیرك کل ثالثة أیام دفعة وینزل من الشمس بعد عرشین یوما ‪ -‬وأما الثامر‬
‫الطریة کالسفرجل 'و القرع' والتفاح وما جیری جمراها فینبغی أن‬
‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬
‫تنظف من قشورها وأغشیتها واحلب الذی فی جوفها وتسلق وتبسط‬

‫علی ثوب کتان إلی أن تنشف وحیل فی املاء الذی سلقت فیه سکرا‬
‫‪13‬‬
‫ویرفع 'و یؤخذ' قوامه وخیلط به عسل إن أراد مرید ذلك ویضاف إلیه‬ ‫‪14‬‬
‫ویطبخ إلی أن تذهب املائیة ویؤمن علیه 'من احلمض' ویرتك إن أراد‬
‫‪15‬‬
‫مرید إستعامهلا ساذجة 'إستعملها' وإن أراد أضاف إلیها من األفاویة‬

‫‪17‬‬ ‫‪16‬‬
‫ما تدعوا احلاجة إلیه ‪ -‬أما الثامر الیابسة کا لزنجبیل واألهلیلج کابلی وما‬
‫‪ 10‬ب‪ :‬إضافة 'وینقی' بعد هذا‬ ‫‪ 1‬لیس فی ب‬

‫‪ 11‬لیس فی ب‬ ‫‪ 2‬من ب ؛ ص‪ :‬املتخذ‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬جمرامها‬ ‫‪ 3‬من ب ؛ ص‪ :‬إضافة 'منه' بعد هذا‬
‫‪ 13‬ب‪ :‬سکر‬ ‫‪ 4‬من ب ؛ ص‪ :‬أو‬
‫‪ 14‬لیس فی ب‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬أبانة‬
‫‪ 15‬من ب ؛ ص‪ :‬احلمضة‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬حتی‬
‫‪ 16‬لیس فی ب‬ ‫‪ 7‬ب‪ :‬ناعام‬
‫‪ 17‬ب‪ :‬فأضاف‬ ‫‪ 8‬ب‪ :‬برنة‬
‫‪ 9‬ب‪ :‬فیضع‬
‫‪84‬‬
‫جیری 'جمرامها' فإهنا تنقع 'فی ماء' قلیل وجتعل فی مکان ندی أو تدفن‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫فی رمل ندی مدة إلی أن تلنی وترطب ویطبخ العسل علی ما وصف‬
‫فی غریه ویضاف إلیه‪ ،‬وأکثر ما تستعمل هذه األدویة املذکورة بغری أفاویة‬
‫وهی نافعة من رطوبة املعدة وغلبة البلغم علیها وتقوی 'فمها' وال سیام‬
‫‪5‬‬
‫الکابلی املر ّبی ومتنع البخار الصاعد إلی الدماغ وتقوی البرص وآالت‬
‫احلس وتنفعها نفعا بلیغا ۔ وأما األصول 'کالراسن' واجلزر والشقاقل 'و‬
‫‪6‬‬
‫الوج' ‪' ،‬فأما اجلزر' فیعمل علی کیفیة عمل معجون األترج وغریه وقد‬
‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫ذکر وأما الشقاقل والراسن 'و الوج' 'فینقع ویسلق إلی أن یلنی وینضج‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫ویضاف إلیه' العسل املنزوع الرغوة ویطبخ إلی أن تذهب املائیة‬ ‫‪11‬‬
‫ویضاف إلیه من األفاویة ما حتتاج إلیه رضورة من حیتاج 'إلی إستعامله' ‪.‬‬
‫‪12‬‬
‫مف لنلاوقفت‬
‫فأکثر ما 'یستعمل هبا' فی أوجاع الصدر والسعال وأمراض احللق‬
‫‪13‬‬
‫واللهاة فمن ذلك‪:‬‬

‫ناوق لنلوز‪:‬‬
‫ینفع من السعال وخشونة احللق‪.‬‬
‫‪ 8‬ب‪ :‬فاجلزر منها‬ ‫‪ 1‬من ب ؛ ص‪ :‬جمراه‬

‫‪ 9‬لیس فی ب‬ ‫‪ 2‬من ب ؛ ص‪ :‬بامء‬
‫‪ 10‬لیس فی ب‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬رطب‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬ینعقان ویسلقان إلی أن یلینا‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬وصفت‬
‫وینضجا فیضاف إلیهام‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬فیها‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬إلیه‬ ‫‪ 6‬من ب ؛ ص‪ :‬والراسن‬
‫‪ 13‬ب‪ :‬استعملها‬ ‫‪ 7‬لیس فی ب‬
‫‪85‬‬
‫[یؤخذ] صمغ عربی و'نشا وکثریاء' ورب سوس وفانیذ من کل‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫واحد عرشة دراهم‪ ،‬لب حب السفرجل وحب القرع احللو ولوز حلو‬
‫مقرش من کل واحد مخسة دراهم‪ ،‬یدق اجلمیع [و ینخل] ویضاف إلی‬
‫‪3‬‬
‫جالب منزوع الرغوة مقوم ویطبخ إلی أن یعود 'له قوام' ویرفع‬
‫‪4‬‬
‫ناوق لخلشخفش‪:‬‬
‫یصلح للمسلولنی و'ألوجاع' الصدر والرئة والسعال املزمن‬
‫‪5‬‬
‫الکائن عن مواد حارة [التی] تنحط من الرأس إلی الصدر‪.‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫[یؤخذ] خشخاش أبیض مرضوض عرشة دراهم‪ ،‬بزر قطونا ثالثة‬ ‫‪8‬‬
‫دراهم‪' ،‬بزر خبیز وبزر خطمی' من کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬سبستان‬

‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫مخسون حبة عددا ‪ ،‬أصل السوس عرشة دراهم‪ ،‬یرض اجلمیع وینقع فی‬
‫‪11‬‬
‫مخسة أرطال ماء ویغلی إلی أن ینقص النصف ویصفی ویضاف إلیه وزنه‬
‫'سکرا وفانیذا' ‪ ،‬خزائنی نصفنی بالسویة ویطبخ علی نار هادئة إلی أن‬
‫‪12‬‬
‫یرتفع قوامه ویضاف إلیه صمغ عربی وکثریاء بیضاء مسحوقنی من کل‬
‫واحد [مخسة دراهم] ویرفع [فی إناء مزجج] ویستعمل عند احلاجة‪.‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪ 9‬ب‪ :‬بزر خطمی وبزر خبازی‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬کثریاء ونشا‬
‫‪ 10‬ب‪ :‬سبستیان‬ ‫‪3‬إضافة من ب‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬عدّ ا‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬شیء واحد‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬سکر فانیذ‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬أوجاع‬
‫‪14‬إضافة من ب‬ ‫‪ 7‬ب‪ :‬الدماغ‬
‫‪86‬‬
‫ناوق لنزف ف‪:‬‬
‫ینفع من السعال املتقادم والربو وامتالء قصبة الرئة من مواد بلغمیة‬
‫تنحط إلیها‪ ،‬ینضجها ویعنی علی نفثها وتقطیعها‪.‬‬
‫[یؤخذ] زوفا یابس وفراسیون وبزر الرازیانج من کل واحد ثالثة‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫دراهم‪ ،‬برشاوشان وأصل السوس من کل واحد عرشة دراهم‪ ،‬صمغ‬ ‫‪3‬‬
‫البطم وحلبة من کل واحد درمهان‪ ،‬زبیب منزوع العجم مخسة عرش‬ ‫‪4‬‬
‫درمها‪ ،‬تنی أصفر حلم مخس حبات عددا‪ ،‬یطبخ اجلمیع خال صمغ البطم‬
‫‪5‬‬
‫فی ثالثة أرطال ماء إلی أن ینقص النصف ویصفی ویضاف إلیه بوزنه‬
‫عسل منزوع الرغوة ویطبخ اجلمیع إلی أن یأخذ قوام اللعوقات ویرفع‬ ‫‪6‬‬
‫'و یؤخذ صمغ و یسحق' و یرضب 'فیه' ویستعمل عند احلاجة‪.‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫ناوق لنرمفن‪:‬‬
‫ینفع من السعال مع حرارة وجیلو الصدر وینقی قصبة الرئة‪.‬‬
‫[یؤخذ] 'ماء رمان حلو' و یطبخ إلی أن یأخذ قواما ویضاف إلیه‬
‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫وزنه من رب عنب وفانیذ خزائنی ویقوم وینزل عن النار ویضاف إلیه‬

‫صمغ عربی وکثریاء بیضاء [مسحوقنی] من کل واحد مخسة دراهم‬
‫‪12‬‬
‫'لکل واحد رطلنی من ماء الرمان' ‪.‬‬

‫‪13‬‬
‫‪9‬إضافة من ب‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬أنیسون‬
‫‪ 10‬ب‪ :‬رطل من ماء الرمان احللو‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬برشوشان‬
‫‪ 11‬لیس فی ب‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬لبان وحلبة‬
‫‪12‬إضافة من ب‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬حلیم‬
‫‪ 13‬ب‪ :‬سقطت العبارة‬ ‫‪ 6‬من ب ؛ ص‪ :‬عسال‬
‫‪ 7‬ب‪ :‬یسحق الصمغ‬
‫‪87‬‬
‫ف مف لنر و فت‬
‫فأکثر ما یتخذ منها من الفواکه القابضة کالسفرجل والتفاح‬
‫والریباس واحلرصم والتوت واجلزر والرمان واخلشخاش واآلس‪،‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫وأکثر ما یقصد هبا منفعة املعدة واإلسهاالت وأوجاع احللق واللهات‬

‫‪3‬‬
‫وأورامها 'و کیفیة إختاذ تلك' ‪ ،‬یؤخذ 'هذه الفواکه' فتدق ویعرص ماؤها‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫و'یرفع ویطبخ علی النار وتکون نار هادئة' إلی أن یأخذ قواما ویضاف‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫إلیها مثل وزن ربعها من السکر أو العسل و یرفع [و یستعمل عند‬

‫احلاجة] ‪.‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪ 6‬من ب ؛ ص‪ :‬یرفع علی النار ویطبخ‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬الرساس‬

‫بنار هادئة‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬اجلوز‬
‫‪ 7‬ب‪ :‬قوام‬ ‫‪ 3‬ص‪ :‬ملنفعة‬
‫‪ 5‬ب‪ :‬من الفواکه املذکورة‬
88
‫‪8۱‬‬
‫ایبنب ای ن‬
‫ی ای راغر ای وطنت‬
‫السعوط أکثر مایستعمل ‪ ،‬یقصد به تنقیة الدماغ و إخراج فضالته‬

‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫بطریق اإلستنشاق من اخلیاشیم أو إسخانه وتعدیل مزاجه فی مثل‬

‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫األمراض احلادة کالرسسام واحلمیات املحرتقة وسوء املزاج احلار من‬

‫‪5‬‬
‫ذلك‪:‬‬
‫س وط‪:‬‬
‫ینفع من الفالج واللقوة والصداع الکائن من برد وشقیقة مزمنة‪.‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫[یؤخذ] فودنج جبلی وکندس عراقی وقنطوریون دقیق‬ ‫‪8‬‬
‫ومرزنجوش یابس وأصل السوسن االسامنجونی من کل واحد جزء‪،‬‬‫‪9‬‬
‫یسحق اجلمیع وینخل ویعجن بامء النامم وحیبب وجیفف وعند احلاجة‬
‫حیل منه قدر احلمصة بامء املرزنجوش وخیلط بلبن ویسعط به‪.‬‬
‫‪ 6‬ب‪ :‬عن‬ ‫‪ 1‬لیس فی ب‬

‫‪ 7‬ب‪ :‬الشقة‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬ما یقصد‬
‫‪8‬إضافة من ب‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬االستنشاء‬
‫‪ 9‬ب‪ :‬موزجوش‬ ‫‪ 4‬من ب ؛ ص‪ :‬و‬
‫‪ 5‬من ب ؛ ص‪ :‬احلامیات‬
‫‪۱۰‬‬
‫ساوط مثن ذنك‪:‬‬
‫[یؤخذ] صرب وشونیز وفربیون وجاوشری من کل واحد ثالثة‬ ‫‪1‬‬
‫دراهم‪ ،‬خربق أبیض وأسود وبورق أرمنی وکندس من کل واحد‬ ‫‪2‬‬
‫درمهان‪ ،‬جندبادسرت وزعفران من کل واحد نصف درهم‪ ،‬یسحق اجلمیع‬

‫ویعجن بامء املرزنجوش وحیبب ویسعط منه بقدر احلمصة بلبن النساء‬
‫و'بدهن البنفسج' وماء السلق‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫ساوط‪:‬‬
‫نافع 'لریح' السبل وغلظ األجفان ورطوبتها ‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫[یؤخذ] کندس درهم‪ ،‬مر وزعفران من کل واحد نصف درهم‪،‬‬ ‫‪6‬‬
‫صرب سقطری وحضض من کل واحد دانقان‪ ،‬یدق [اجلمیع] و ینخل‬

‫‪7‬‬
‫ویعجن بامء املرزنجوش وحیبب وجیفف‪ ،‬وعند احلاجة حیل منه قدر‬
‫نصف درهم فی لبن جاریة ودهن بنفسج ویستعمل‪.‬‬
‫ساوط‪:‬‬
‫یستعمل فی احلمیات احلادة والربسام واملالیخولیا 'و اجلنون' ‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫[یؤخذ] لبن النساء ودهن البنفسج والنیلوفر والقرع أهیم إتفق‬ ‫‪9‬‬
‫ودهن اللوز‪ ،‬خیلط اجلمیع ویسعط [به] ‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫‪7‬إضافة من ب‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬خربو‬
‫‪ 8‬لیس فی ب‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬دهن لوز‬
‫‪9‬إضافة من ب‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬من ریح‬
‫‪10‬إضافة من ب‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬إضافة 'و من مجیع العلل' بعد هذا‬
‫‪۱1‬‬
‫غرغرة‪:‬‬
‫تنقی الدماغ وتنفع من الفالج والسکتة واللقوة وأوجاع الباردة ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫[یؤخذ] أیارج فیقرا ووج ومیویزج وخردل وعاقر قرحا‬

‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫وزنجبیل وشونیز وفوتنج وصعرت وأصل السوسن االسامنجونی وقرش‬

‫أصل الکرفس من کل واحد مخسة دراهم‪ ،‬یدق اجلمیع 'و ینخل' بحریرة‬
‫‪5‬‬
‫و خیلط بسکنجبنی عسلی ویتغرغربه‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫فمن لنأرلغر لجلعدة‪:‬‬

‫ألوجاع احللق واخلوانیق وأورام اللهاة‪.‬‬
‫ماء النقوع احللواملمروس فیه اخلیارشنرب ودهن لوز‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫فمن لنأرلغر لجلعدة یضف‪:‬‬

‫للخوانیق وأورام احللق‪.‬‬
‫اللبن احللیب ساعة حیلب مع سکر وفانیذ فانه 'من أبلغ ما یکون' ‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫‪ 5‬لیس فی ب‬ ‫‪ 1‬من ب ؛ ص‪ :‬الربد‬

‫‪ 6‬ب‪ :‬خیلط منه‬ ‫‪2‬إضافة من ب‬
‫‪ 7‬ب‪ :‬املغروس‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬ورج‬
‫‪ 8‬من ب ؛ ص‪ :‬بالغ إذا تغرغر‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬متوبرح‬
۱2
‫‪۱3‬‬
‫لنبفب لن ف ع‬
‫لألكحفل فلنشعف فت‬
‫‪1‬‬
‫[لألكحفل]‬
‫كحن لنرفشافیف‪:‬‬
‫ومعناه جالب النور‪ ،‬نافع من ضعف البرص والغشاوة واجلرب‬
‫والسبل والظفرة والبیاض العتیق‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫[یؤخذ] شادنج مغسول ونحاس حمرق واقلیمیا ء الفضة وملح‬ ‫‪3‬‬
‫هندی وبورق أرمنی وزنجار [عراقی] 'و فلفل أبیض وأسود ودارفلفل‬
‫‪4‬‬
‫وزبد البحر من کل واحد ثامنیة دراهم‪ ،‬صرب أسقطری وسنبل الطیب‬

‫وقرنفل' من کل واحد أربعة دراهم ونصف‪ ،‬زنجبیل وأملج 'و بلیلج'‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫من کل واحد درمهان‪ ،‬زعفران ونشادر من کل واحد درهم‪ ،‬یدق اجلمیع‬

‫وینخل وخیلط ویعاد إلی السحق إلی أن یعود فی حد الغبار ویکتحل به‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫رف لحلرصم‪:‬‬
‫‪8‬‬
‫نافع من السالق واجلرب وبقایا األرماد وغلظ األجفان واجلرب‬
‫‪ 5‬ب‪ :‬سقطت العبارة‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪ 6‬لیس فی ب‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬الظفر‬
‫‪ 8‬ب‪ :‬السبل‬ ‫‪4‬إضافة من ب‬
‫‪۱4‬‬
‫الرقیق الصافی املادة‪.‬‬
‫[یؤخذ] توتیا مرازینی وعروق الصباغنی [و هی الکرم] من کل‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫واحد عرشة دراهم‪ ،‬زنجبیل وأهلیلج أصفر من کل واحد مخسة دراهم‪،‬‬

‫دار فلفل ومامریان من کل واحد درمهنی وثلثی‪ ،‬ملح هندی درهم‪،‬‬
‫‪3‬‬
‫یسحق اجلمیع وینخل ویربب بامء احلرصم املروق دفعات ویعاد سحقه‬
‫ویکتحل به‪.‬‬
‫كحن لنبفسلعقون‪:‬‬
‫ومعناه امللوکی‪ ،‬وهو دواء نافع من اجلرب والسبل والبیاض‬
‫والظفرة وغلظ األجفان‪.‬‬ ‫‪4‬‬
‫[یؤخذ] اقلیمیاء الفضة وزبد البحر من کل واحد عرشة دراهم‪،‬‬

‫‪5‬‬
‫نحاس حمرق واسفیداج الرصاص وملح دارانی ونشادر وجعدة وفلفل‬

‫‪6‬‬
‫أسود ودارفلفل من کل واحد درمهان ونصف‪ ،‬قرنفل وأشنة من کل‬

‫واحد درهم‪ ،‬یدق اجلمیع وینخل وخیلط ویعاد سحقه إلی أن یعود‬
‫‪7‬‬
‫کالغبار ویکتحل به‪.‬‬

‫كحن لألغرب‪:‬‬
‫ینفع من اجلرب والدمعة والسبل والقروح العتیقة ویمأل احلفر و‬
‫‪8‬‬
‫یقوی العنی إذا استعمل عقیب األکحال احلادة‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫‪ 6‬ب‪ :‬جیدة‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪ 8‬ب‪ :‬اجلفن‬ ‫‪ 3‬من ب ؛ ص‪ :‬درمهان‬
‫‪ 9‬لیس فی ب‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬الضفرة‬
‫‪۱5‬‬
‫[یؤخذ] 'شنج حمرق مربی' وتوتیا 'مرازینی أو' کرمانی مصولة‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫کل واحد عرشة دراهم‪ ،‬سکر طربزد مخسة دراهم‪ ،‬ینعم سحق اجلمیع‬
‫‪4‬‬
‫وخیلط ویکتحل به‪.‬‬

‫لنکحن لنرمف ی‪:‬‬
‫جیفف الدمعة ویقوی البرص وینفع من اجلرب والسبل ویقوی‬
‫العنی‪.‬‬
‫کحل اصفهانی [وتوتیا کرمانی] وتوبال النحاس وشنج حمرق من‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫کل واحد عرشة دراهم‪ ،‬مامریان ثالثة دراهم‪ ،‬یسحق اجلمیع وینخل‬
‫'بحریرة' و ینعم سحقه ویکتحل به‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫كحن [جالء] مرب ‪:‬‬

‫‪8‬‬
‫یقوی احلدقة وینفع من ضعف البرص‪.‬‬

‫[یؤخذ] أثمد [حمرق] واقلیمیاء الفضة واسفیداج الرصاص ونشا‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫من کل واحد مخسة دراهم‪ ،‬توتیا هندی ثالثة دراهم‪ ،‬مامریان درهم‬
‫ونصف‪ ،‬یسحق اجلمیع وینخل ویعاد سحقه ویکتحل به‪.‬‬
‫كحن 'لنازیز' ‪:‬‬
‫‪11‬‬
‫جیلو البیاض وینفع من ظلمة البرص والدمعة ویقوی العنی وحیفظ‬
‫‪ 7‬ب‪ :‬بخرقة حریر‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪8‬إضافة من ب‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬شنج مسقلة حمرق‬
‫‪10‬إضافة من ب‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬یسحق‬
‫‪ 11‬ب‪ :‬العزیزی‬ ‫‪5‬إضافة من ب‬
‫‪ 6‬ب‪ :‬شنج‬
‫‪۱6‬‬
‫صحتها‪.‬‬
‫[یؤخذ] أقلیامء الذهب وتوبال النحاس وتوتیا هندی وشادنج‬ ‫‪1‬‬
‫ورسطان صینی وکحل اصفهانی وفلفل 'أسود وأبیض' ودار فلفل من‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬سنبل هندی وقرنفل و'صرب سقطری وزعفران'‬
‫و ورق االفرنجمشك من کل واحد مثقال‪ ،‬ملح هندی وزبد البحر‬
‫ونشادر من کل [واحد] نصف درهم‪ ،‬مسك دانق ‪ ،‬یسحق اجلمیع‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫وخیلط ویعاد سحقه إلی أن یعود فی حد الغبار ویرفع ویکتحل به‪.‬‬

‫كحن لنرمفسنی‪:‬‬
‫وهو کحل النقاشنی‪ ،‬ینفع من الغشاوة والظلمة وحید البرص جدا‪.‬‬
‫یؤخذ األهلیلج کابلی منزوع من نواه ویرض وینقع فی ماء‬
‫‪6‬‬
‫الرماننی احلامض واحللو املعصورین املروقنی بقدر ما 'یغمره' ویرتك فیه‬

‫‪7‬‬
‫ثالثة أیام وخیرج وجیفف فی موضع ال یلحقه فیه غبار ویسحق ویؤخذ‬
‫مصول وتوتیا هندی‬
‫ّ‬ ‫منه عرشة دراهم ویضاف إلیه کحل اصفهانی‬
‫نوی األهلیلج‬
‫[مصولة] وتوبال النحاس من کل واحد ثالثة دراهم‪ٰ ،‬‬
‫ّ‬ ‫‪8‬‬
‫الکابلی املحرق مثقال‪ ،‬حضض هندی وصرب سقطری ومامریان من کل‬

‫واحد درمهان‪ ،‬یسحق اجلمیع نعام وخیلط وتعاود تربیته بامء الرماننی‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪ 6‬ب‪ :‬فینزع‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪ 7‬ب‪ :‬غمره‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬أبیض وأسود‬
‫‪8‬إضافة من ب‬ ‫‪ 3‬ب‪ :‬زعفران وصرب سقطری‬
‫‪ 9‬ب‪ :‬ناعام‬ ‫‪4‬إضافة من ب‬
‫‪10‬ب‪ :‬تعاد‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬ودانق‬
‫‪۱7‬‬
‫وجیفف ویسحق ثانیة ویستعمل [وقت احلاجة إلیه] ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫كحن لمللکفیف‪:‬‬
‫وهو [دواء] منسوب إلی املالئکة لرسعة 'أثره' وظهور نجحه‪،‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫ینفع من الرمد ویربئه فی یومه إذا استعمل بعد ظهور النضج و ینفع من‬
‫الوردینج ‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫[یؤخذ] عنزروت مربی بلبن األتن عرشة دراهم‪ ،‬نشا وسکر‬

‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫طربزد من کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬کشمیزج وهو احلبة السوداء مثقال‪،‬‬

‫یسحق اجلمیع [وینخل] ویتخذ ذرورا ویستعمل‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫لنذرفر لألصار لنکبو‪:‬‬

‫ینفع من الرمد وأوجاع العنی والوردینج‪.‬‬
‫[یؤخذ] عنزروت مربی مخسة دراهم‪ ،‬مامیثا درمهان‪ ،‬صرب‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫سقطری وبزر الورد وزعفران من کل واحد نصف درهم‪ ،‬أفیون دانقان‪،‬‬

‫یدق اجلمیع وینخل ویتخذ ذرورا ویستعمل‪.‬‬
‫لنذرفر لألصار لنصأو‪:‬‬
‫ینفع من [الرمد و] أوجاع العنی والوردینج‪.‬‬
‫‪11‬‬
‫‪ 9‬ب‪ :‬انزروت‬ ‫‪ 3‬من ب ؛ ص‪ :‬أرسه‬
‫‪ 10‬ب‪ :‬مائتا‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬الودینج‬
‫‪ 6‬ب‪ :‬انزروت‬
‫‪۱8‬‬
‫[یؤخذ] عنزروت مربی عرشة دراهم‪ ،‬صرب [سقطری] ومامیثا‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫من کل واحد درمهان‪ ،‬یسحق اجلمیع وینخل وخیلط ویستعمل ذرورا‪.‬‬

‫ذرفر آخر‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫یستعمله األطباء بمرص فی ارماد الصبیان والوردینج فیظهر [أثر]‬
‫نفعه لوقته وهو جید بالغ النفع عجیب التأثری‪.‬‬
‫عنزروت مربی عرشة دراهم‪ ،‬کشمیزج ثالثة دراهم‪ ،‬یدق وخیلط‬ ‫‪5‬‬
‫[و یرفع] و یستعمل‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫ذرفر لملاصف‪:‬‬
‫یستعمله أکثر األطباء 'بالعراق واملوصل' 'و الشام' ‪ ،‬خیلط جزء من‬
‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫امللکایا وجزء من الذرور األصفر الصغری'و یستعمل' ‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫رف لآل ‪:‬‬

‫ینفع من الدمعة وغلظ األجفان ورطوبة العنی‪.‬‬
‫[یؤخذ] توتیا مرازینی عرشة دراهم‪ ،‬اقلیمیاء الذهب وأقاقیا‬ ‫‪10‬‬
‫ومامریان من کل واحد درمهان‪ ،‬شب یامنی [ثالثة دراهم] وأهلیلج‬

‫‪11‬‬
‫أصفر ستة دراهم‪ ،‬شادنج مغسول مخسة دراهم‪ ،‬یدق اجلمیع وینخل‬
‫‪12‬‬
‫‪ 7‬من ب ؛ ص‪ :‬أهل العراق واملواصلة‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪ 8‬لیس فی ب‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬انزروت‬
‫‪11‬إضافة من ب‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬انزروت‬
‫‪ 12‬ب‪ :‬شادانج‬ ‫‪6‬إضافة من ب‬
‫‪۱۱‬‬
‫ویربی بامء اآلس وماء السامق نصفنی بالسویة [وجیعل] فی الشمس‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫سبعة أیام [و یرفع فی إناء] و'یکتحل به' ‪.‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫لنشعف فت‬
‫'شعفف عض' ‪:‬‬
‫‪5‬‬
‫ینفع من الرمد احلار واألمل الصعب واللذع من املواد احلادة‪.‬‬

‫اسفیداج الرصاص ثامنیة دراهم‪ ،‬صمغ عربی وکثریاء بیضاء ونشا‬
‫من کل واحد أربعة دراهم‪ ،‬عنزروت وأفیون 'من کل واحد' درهم‪،‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫یسحق اجلمیع ویعجن بزنبق البیض الرقیق وحیبب 'و جیفف' ویستعمل‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫شعفف 'لآل فر' ‪:‬‬

‫‪9‬‬
‫ینفع من قروح العنی ویسکن حرارهتا وینفع من املورسج والدبیلة ‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫[یؤخذ] رصاص حمرق واثمد مغسول ونحاس حمرق وصمغ‬ ‫‪11‬‬
‫عربی وکثریاء بیضاء [و نشا] واسفیداج الرصاص من کل واحد ستة‬

‫‪12‬‬
‫دراهم‪ ،‬مر وأفیون من کل واحد درهم‪ ،‬یسحق اجلمیع وینخل ویعجن‬

‫بامء املطر وحیبب وجیفف وقد یضاف إلیه مثقال من الکندر اجلید‬
‫‪13‬‬
‫األبیض فیکون أقوی فی إمتالء احلفر فی الطبقة [القرنیة وإحلام‬

‫‪14‬‬
‫‪8‬لیس فی ب‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬نصفان‬

‫‪9‬ب‪ :‬اآلثار‬ ‫‪2‬إضافة من ب‬
‫‪10‬ب‪ :‬الدبیل‬ ‫‪3‬إضافة من ب‬
‫‪11‬إضافة من ب‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬یستعمل وقت احلاجة إلیه‬
‫‪12‬إضافة من ب‬ ‫‪ 5‬من ب ؛ ص‪ :‬الشیافات األبیض‬
‫‪13‬ب‪ :‬الکدر‬ ‫‪ 6‬ب‪ :‬انزروت‬
‫‪14‬ب‪ :‬اجلفن‬ ‫‪ 7‬لیس فی ب‬
‫‪1۰۰‬‬
‫قروحها] ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫شعفف لنور ‪:‬‬ ‫‪2‬‬
‫یستعمل طالء من خارج فینفع من األرماد احلادة واحلمرة ویفش‬

‫‪3‬‬
‫الورم وحیلل ما حصل فی العضو ویمنع أن یقبل ما یصل إلیه 'لتقویته'‬

‫‪4‬‬
‫له ویسکن األمل وینفع من السالق واحلکة والوردینج واحلمرة ویعرف‬

‫‪5‬‬
‫بمعرشة بن رضوان‪.‬‬
‫[یؤخذ] صندل مقاصریی وأمحر من کل واحد مخسة دراهم‪ ،‬ورد‬ ‫‪6‬‬
‫منزوع األقامع 'إثنی عرش' درمها‪ ،‬صمغ عربی وکثریاء بیضاء وخوالن‬
‫‪7‬‬
‫هندی وصرب أسقطری ومامیثا من کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬زعفران‬

‫‪8‬‬
‫وأفیون من کل واحد درهم‪ ،‬یسحق اجلمیع وینخل ویعجن بامء الورد‬

‫وحیبب وجیفف [و یستعمل] ‪.‬‬
‫‪9‬‬
‫شعفف لن ابن‪:‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪13‬‬
‫حیك ویکتحل به من داخل العنی ویطلی به 'من خارج' 'فینقی'‬
‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬
‫بقایا األرماد وحیلل غلظ األجفان وینفع من اجلرب اخلفیف واحلرقة‬

‫واحلکة ویشد األجفان ویقوهیا وحید البرص‪.‬‬
‫‪8‬ب‪ :‬سقطری‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪9‬لیس فی ب‬ ‫‪2‬ب‪ :‬شیاف‬
‫‪10‬ب‪ :‬شیاف‬ ‫‪3‬لیس فی ب‬
‫‪11‬من ب ؛ ص‪ :‬حیل‬ ‫‪4‬ب‪ :‬کتقویته‬
‫‪12‬ب‪ :‬من اخلارج‬ ‫‪5‬لیس فی ب‬
‫‪13‬ب‪ :‬فینفع من‬ ‫‪6‬إضافة من ب‬
‫‪7‬ب‪ :‬وزن إثنی عرش‬
‫‪1۰1‬‬
‫[یؤخذ] أقاقیا وصمغ عربی وراسخت وتوبال النحاس من کل‬ ‫‪1‬‬
‫واحد عرشة دراهم‪ ،‬سنبل هندی ثالثة دراهم‪ ،‬زعفران درهم ونصف‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫أفیون درهم‪ ،‬یسحق اجلمیع وینخل ویعجن بامء املطر وحیبب وجیفف‬
‫ویستعمل عند احلاجة [إلیه] ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫شعفف سابل آخر ‪:‬‬

‫‪4‬‬
‫أقاقیا وراسخت وتوبال وصمغ من کل واحد عرشة دراهم‪ ،‬سنبل‬

‫وزعفران من کل واحد درمهان ونصف‪ ،‬أفیون درهم وربع‪ ،‬یسحق‬
‫اجلمیع ویعجن بامء املطر وحیبب وجیفف ویستعمل عند احلاجة‪.‬‬
‫شعفف لنقفقعف ‪:‬‬‫‪5‬‬
‫یکتحل به من داخل العنی فیجلو 'آثارها' وینفع من اجلرب والسبل‬

‫‪6‬‬
‫ویقوی 'جرمها' وحیلل ما احتبس فی طبقات العنی من املواد الغلیظة من‬

‫‪7‬‬
‫بقایا األرماد املتطاولة وحید البرص‪.‬‬

‫اقلیمیاء الذهب وتوبال النحاس وصمغ عربی وزعفران من کل‬
‫واحد اثنی عرش مثقاال‪ ،‬أفیون ومر وشادنج وسنبل هندی وزرورد‬ ‫‪8‬‬
‫‪9‬‬
‫منزوع األقامع من کل واحدأربعة مثاقیل‪ ،‬فلفل أبیض أربعة وعرشون‬
‫حبة عددا‪ ،‬یسحق اجلمیع وینخل ویعجن بخمر عتیق أو بامء الرازیانج‬
‫وحیبب وجیفف [فی الظل] ویستعمل‪.‬‬
‫‪10‬‬
‫‪6‬ب‪ :‬اآلثار‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪7‬ب‪ :‬جرهبا‬ ‫‪2‬ب‪ :‬درهم واحد‬
‫‪8‬ب‪ :‬اثنا‬ ‫‪3‬إضافة من ب‬
‫‪9‬من ب ؛ ص‪ :‬عرشین‬ ‫‪4‬سقطت ٰهذه النسخة من ب‬
‫‪10‬إضافة من ب‬ ‫‪5‬ب‪ :‬شیاف‬
‫‪1۰2‬‬
‫لألشعفف لخلوالس ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫ینفع من السبل واجلرب وغلظ األجفان واحلکة وبقایا األرماد‬

‫وجیفف الرطوبة و'ینفع من التأکل والدمعة' ‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫[یؤخذ] خوالن هندی وتوتیاء خرضاء مصولة من کل واحد سبعة‬ ‫‪4‬‬
‫دراهم‪ ،‬مامریان وأرغیس [قش] وعنزروت من کل واحد درمهان‪ ،‬نشا‬

‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫وصمغ عربی وزنجار 'و أسفیداج' من کل واحد مثقال‪ ،‬یسحق اجلمیع‬

‫‪7‬‬
‫وینخل ویعجن 'بامء املطر' و حیبب 'و جیفف' ویستعمل‪.‬‬

‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫'س خة خری من لنشعفف لخلوالس لملارفف شعفف لملزین' ‪:‬‬

‫‪10‬‬
‫خوالن [هندی] سبعة دراهم‪ ،‬توتیا خرضاء ومرازینی من کل‬ ‫‪11‬‬
‫واحد مخسة دراهم‪ ،‬أرغیس وعنزروت من کل واحد مثقال‪ ،‬اسفیداج‬

‫‪12‬‬
‫ونشا وزنجار من کل واحد درهم ‪ ،‬یسحق اجلمیع ویعجن وجیفف فی‬

‫‪14‬‬ ‫‪13‬‬
‫الظل ویستعمل [وقت احلاجة] ‪.‬‬

‫‪15‬‬
‫'شعفف محر حف ' ‪:‬‬

‫‪16‬‬
‫ینفع من اجلرب العتیق والسبل الغلیظ وغلظ األجفان والدمعة‬
‫‪10‬من ب ؛ ص‪ :‬شیاف أخر ویعرف‬ ‫‪1‬ب‪ :‬الشیاف‬

‫ایضا باملزین‬ ‫‪2‬ب‪ :‬خیفف‬
‫‪11‬إضافة من ب‬ ‫‪3‬ب‪ :‬یمنع الدمعة واملآکل‬
‫‪12‬ب‪ :‬انزروت‬ ‫‪4‬إضافة من ب‬
‫‪13‬ب‪ :‬مثقال‬ ‫‪5‬إضافة من ب‬
‫‪14‬من ب ؛ ص‪ :‬ینشف‬ ‫‪6‬ب‪ :‬انزروت‬
‫‪15‬إضافة من ب‬ ‫‪7‬لیس فی ب‬
‫‪16‬من ب ؛ ص‪ :‬أشیاف یعرف بشیاف‬ ‫‪8‬ب‪ :‬باملاء‬
‫املزین‬ ‫‪9‬لیس فی ب‬
‫‪1۰3‬‬
‫والظفرة والسالق واحلکة واسرتخاء 'األجفان' ‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫[یؤخذ] شادنج اثنى عرش درمها‪ ،‬صمغ عربی عرشة دراهم‪،‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫زنجار وقلقطار حمرق من کل واحد مخسة دراهم‪ ،‬أفیون مرصی وصرب‬

‫‪5‬‬
‫أسقطری ودم األخوین من کل واحد درمهان‪ ،‬مر وزعفران من کل‬ ‫‪6‬‬
‫واحد درهم‪ ،‬یسحق اجلمیع وینخل 'و یعجن' بخمر عتیق وحیبب‬
‫‪7‬‬
‫وجیفف ویستعمل [عند احلاجة] ‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫شعفف محر ننی‪:‬‬ ‫‪9‬‬
‫یستعمل فی أواخر األرماد فیحلل 'بقایاها' وینفع من غلظ‬

‫‪10‬‬
‫األجفان واجلرب اخلفیف 'اخلافی' ‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫[یؤخذ] صمغ عربی‪ ،‬ونشا وکثریاء بیضاء‪ ،‬اسفیداج الرصاص‬ ‫‪12‬‬
‫ونحاس حمرق وشادنج مغسول وسنبل هندی من کل واحد ثالثة‬

‫دراهم‪ ،‬زعفران نصف درهم‪ ،‬لؤلؤ غری مثقوب وبسد من کل واحد‬
‫‪13‬‬
‫درهم‪ ،‬یسحق اجلمیع وینخل ویعجن بخمر عتیق أو بامء الرازیانج‬

‫وحیبب وجیفف ویستعمل [عند احلاجة] ‪.‬‬
‫‪14‬‬
‫‪8‬إضافة من ب‬ ‫‪1‬ب‪ :‬الضفر‬

‫‪9‬ب‪ :‬شیاف‬ ‫‪2‬ب‪ :‬اجلفان‬
‫‪10‬ب‪ :‬بقایاه‬ ‫‪3‬إضافة من ب‬
‫‪11‬من ب ؛ ص‪ :‬اجلامی‬ ‫‪ 4‬ب‪ :‬إثنا‬
‫‪12‬إضافة من ب‬ ‫‪5‬ب‪ :‬جلدطار‬
‫‪13‬ب‪ :‬بسد املرجان‬ ‫‪6‬ب‪ :‬سقطری‬
‫‪1۰4‬‬
‫شعفف لندیزج ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫ینفع من اجلرب العتیق والسبل وظلمة البرص والظفرة والبیاض‪.‬‬

‫صمغ عربی وأقلیمیاء الفضة والذهب واسفیداج الرصاص‬
‫وزنجار ونحاس حمرق من کل واحد ستة دراهم‪ ،‬مر وأفیون‬
‫وجندبادسرت وحضض وبارزد من کل واحد درمهان‪ ،‬یسحق اجلمیع‬
‫وحیل البارزد فی ماء السذاب ویعجن به بقیة األدویة وحیبب وجیفف‬
‫شعفف خرض‪:‬‬ ‫‪2‬‬
‫ینفع من السبل العتیق واجلرب الغلیظ والدمعة والظفرة ‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫[یؤخذ] اسفیداج الرصاص وصمغ عربی وأشق ونشا وزنجار من‬ ‫‪4‬‬
‫کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬حیل األشق فی ماء السذاب الرطب ویعجن به‬
‫بقیة األدویة وحیبب وجیفف ویستعمل [وقت احلاجة إلیه] ‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫لألشعفف لن باعا ‪:‬‬

‫‪6‬‬
‫ینفع من القروح العتیقة والنتوء واملورسج وینقی طبقات العنی‬

‫‪7‬‬
‫وحیلل بقایا األرماد ویقوهیا ویمأل حفور القرنیة املزمنة‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫[یؤخذ] ورد طری منزوع األقامع 'إثنان وسبعون' مثقاال‪ ،‬اقلیمیاء‬

‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪6‬ب‪ :‬الشیاف‬ ‫‪1‬سقطت ٰهذه النسخة من ب‬

‫‪7‬ب‪ :‬البثور‬ ‫‪2‬ب‪ :‬شیاف‬
‫‪8‬ب‪ :‬حفرن‬ ‫‪3‬ب‪ :‬الضفرة‬
‫‪ 10‬ب‪ :‬إثننی وسبعنی‬ ‫‪5‬إضافة من ب‬
‫‪1۰5‬‬
‫‪1‬‬
‫الذهب وکحل اصفهانی وتوبال النحاس ونحاس حمرق وشادنج‬
‫واسفیداج الرصاص من کل واحد ستة مثاقیل‪ ،‬صمغ عربی أربعة‬
‫وعرشون مثقاال‪ ،‬مر وزنجار من کل واحد مثقاالن‪ ،‬زعفران مثقال‪،‬‬
‫یسحق اجلمیع ویدق الورد دقا ناعام إلی أن یعود کاملرهم ویعجن به 'باقی‬
‫األدویة' وحیبب وجیفف [و یستعمل عند احلاجة إلیه] ‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫شعفف لملرلئر‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫ینفع من ابتداء املاء والغشاوة وظلمة البرص‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫مرارة البقرو مرارة الشبوط ومرارة الکرکی ومرارة الباز 'ومرارة'‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫العقاب 'ومرارة' احلجل جمففة 'فی الظل' من کل واحد ثالثة دراهم‪،‬‬

‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫فربیون وشحم حنظل وسکبینج من کل واحد درهم‪ ،‬یسحق اجلمیع‬ ‫‪10‬‬
‫وینخل ما انتخل منه وحیل السکبینج بامء الرازیانج الرطب ویعجن‬

‫‪11‬‬
‫‪14‬‬
‫[به] بقیة األدویة وحیبب وجیفف ویستعمل عند احلاجة 'إلیه' حمکوکا‬
‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬
‫بامء الرازیانج [ویضاف إلیه دهن بلسان نصف درهم] ‪.‬‬

‫‪15‬‬
‫‪9‬لیس فی ب‬ ‫‪1‬ب‪ :‬شادانج‬

‫‪10‬ب‪ :‬افربیون‬ ‫‪ 2‬ب‪ :‬بقیة األدویة‬
‫‪11‬ب‪ :‬ینتخل‬ ‫‪3‬إضافة من ب‬
‫‪12‬إضافة من ب‬ ‫‪4‬ب‪ :‬شیاف‬
‫‪13‬لیس فی ب‬ ‫‪5‬ب‪ :‬السیوط‬
‫‪14‬ب‪ :‬حمکوك‬ ‫‪6‬ب‪ :‬البازی‬
‫‪8‬لیس فی ب‬
1۰6
‫‪1۰7‬‬
‫لنبفب لنثفمن‬
‫لحلقن فلناتفئن فلنارزجفت‬
‫‪1‬‬
‫[لحلقن]‬
‫حقاة[ملعاة] ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫یستعمل فی األمراض احلادة واحلمیات‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫[یؤخذ] شعری مقشور مرضوض کف‪ ،‬بنفسج یابس ونیلوفر‬ ‫‪4‬‬
‫وخطمی ونخالة من کل واحد مخسة دراهم‪ ،‬یطبخ اجلمیع فی ثالثة‬

‫أرطال ماء إلی أن یعود إلی الثلث ویصفی ویضاف إلیه أوقیة ونصف‬
‫دهن بنفسج أو دهن لوز وأوقیة ونصف سکر أمحر ودرمهان ملح العجنی‬
‫مسحوقا وخیلط ویستعمل‪.‬‬ ‫‪5‬‬
‫قوی من لألفنٰ ‪:‬‬

‫ٰ‬ ‫حقاة‬
‫تصلح 'للحمیات' والقولنج الورمی [و غری الورمی] و هی جیدة‬
‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫معتدلة فی قوهتا بالغة فی فعلها‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫‪6‬ب‪ :‬تصح‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪7‬من ب ؛ ص‪ :‬احلمیات‬ ‫‪2‬إضافة من ب‬
‫‪8‬إضافة من ب‬ ‫‪3‬ب‪ :‬احلادة‬
‫‪9‬لیس فی ب‬ ‫‪4‬إضافة من ب‬
‫‪5‬ب‪ :‬مسحوق‬
‫‪1۰8‬‬
‫[یؤخذ] سلق باقة‪ ،‬تنی أصفر عرشون حبة عددا ‪ ،‬بنفسج ونیلوفر‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫وشعری مرضوض من کل واحد قبضة‪ ،‬خطمی أخرض ونخالة من کل‬

‫واحد مخسة دراهم‪ ،‬بابونج سبعة دراهم‪ ،‬یطبخ اجلمیع بأربعة أرطال ماء‬
‫إلی أن یعود 'إلی الثلث' ویؤخذ منه ثلثا رطل ویمرس فیه إثنى عرش‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫درمها فلوس خیارشنرب ویصفی ویطرح علیه عرشة دراهم سکر أمحر‬
‫وأوقیتان دهن خل ومخسة دراهم مریء ومثقال ملح مسحوق ویستعمل‬
‫‪6‬‬
‫فاترا‪.‬‬
‫حقاة نوجع لنقوناج‪:‬‬
‫تفش الریاح وتسهل األخالط 'اللزجة' ‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫[یؤخذ] 'شبت رطب وسذاب رطب' من کل واحد قبضة‪،‬‬

‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫قنطوریون دقیق مخسة دراهم‪ ،‬حنظل مرضوض ثالثة دراهم‪ ،‬سلق باقة‪،‬‬
‫تنی حلم مخس حبات عددا‪ ،‬بزر خطمی کف‪ ،‬سبستان کف‪ ،‬نخالة‬ ‫‪10‬‬
‫احلواری کف‪ ،‬یغلی اجلمیع فی أربعة أرطال ماء إلی أن یعود [إلی]‬
‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬
‫الثلث ویصفی ویؤخذ منه نصف رطل‪ ،‬یلقی علیه أوقیتان [من] دهن‬
‫‪13‬‬
‫خل ودرمهان ملح العجنی وحیتقن به‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫‪9‬ب‪ :‬سذاب وشبت رطب‬ ‫‪2‬لیس فی ب‬
‫‪10‬ب‪ :‬تبن‬ ‫‪3‬من ب ؛ ص‪ :‬الثلث‬
‫‪11‬من ب ؛ ص‪ :‬یعمل‬ ‫‪4‬ب‪ :‬ثلث‬
‫‪12‬إضافة من ب‬ ‫‪ 5‬ب‪ :‬إثنا‬
‫‪13‬إضافة من ب‬ ‫‪6‬ب‪ :‬العجنی‬
‫‪14‬ب‪ :‬حیقن‬ ‫‪7‬ب‪:‬الزجة‬
‫‪1۰۱‬‬
‫حقاة ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫لوجع الظهر والورکنی وابتداء عرق النسا ووجع األرحام والیبس‬

‫من کثرة اجلامع‪.‬‬
‫یؤخذ بابونج واکلیل امللك وبنفسج ونیلوفر من کل واحد مخسة‬
‫دراهم‪ ،‬شعری غری مقشور کف‪ ،‬سبستان ثالثون حبة‪ ،‬یطبخ اجلمیع بثالثة‬
‫أرطال ماء حتی یبقی الثلث ویصفی ویؤخذ منه عرشون درمها‪ ،‬خیلط به‬
‫أوقیة دهن بنفسج ودهن دجاج وشحم کلی ماعز ودهن شمع وزید من‬
‫کل واحد مخسة دراهم ویستعمل‪.‬‬
‫حقاة ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫لوجع املفاصل والفالج‪.‬‬

‫یؤخذ جاوشریو سکبینج وجندبادسرت وأشق وحنظل ولسان‬
‫عصافری من کل واحد مخسة دراهم‪ ،‬عناب أوقیتان‪ ،‬بزر کتان وبابونج‬
‫وشبت وحسك وأصل حنظل من کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬یرض اجلمیع‬
‫ویغلی بعرشة أرطال ماء حتی یبقی منه رطالن ویؤخذ رطل فیه ملح‬
‫وبورق من کل واحد درهم‪ ،‬عسل نحل صاف ودهن یاسمنی من کل‬
‫واحد أوقیة خیلط وحیتقن به‪.‬‬
‫حقاة خری نطعاة ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫یفش الریاح ویسکن األمل‪.‬‬
‫‪ٰ 2‬هذه النسخة ساقطة فی 'ص' وأضیفت‬ ‫‪ٰ 1‬هذه النسخة ساقطة فی 'ص' وأضیفت‬
‫من 'ب'‬ ‫من 'ب'‬
‫‪3‬سقطت ٰهذه النسخة من 'ب'‬
‫‪11۰‬‬
‫سداب وشبت رطبان من کل واحد قبضة‪ ،‬یطبخ فی زیت عذب‬
‫إلی أن یکتسب قوهتام وحیتقن به‪.‬‬
‫حقاة سف اة نقرفح لألمافء‪:‬‬
‫ماء االرز وسویق الشعری املطبوخ مع شحم کلی ماعز [من] غری‬
‫‪1‬‬
‫ملح من کل واحد عرشة دراهم‪ ،‬یضاف إلی هذه األدویة أوقیة واحدة‬
‫دهن ورد‪ ،‬من القرطاس املحرق وصمغ عربی وأقاقیا ودم األخوین من‬
‫کل واحد درهم ‪ ،‬یلت 'بصفرة' بیض مسلوقة بخل مخر وخیلط اجلمیع‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫وحیتقن به‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫[لناتفئن]‬
‫تعلة حمركة نلطبع‪:‬‬
‫سکر أمحر وملح العجنی من کل واحد جزء‪ ،‬یعقد السکر علی النار‬
‫ویضاف إلیه امللح ویذر علیه یسری حممودة وجیعل قدر نوی التمر‬
‫‪5‬‬
‫تعلة قویة‪:‬‬
‫تسهل الطبع وتنفع فی القولنج الثفلی والبلغمی‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫بورق [أرمنی] وشحم احلنظل من کل واحد درهم‪ ،‬دقیق اخلطمی‬

‫‪7‬‬
‫‪5‬ب‪ :‬یدر‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪6‬ب‪ :‬البغلی‬ ‫‪2‬ب‪ :‬درهم وثلث‬
‫‪7‬إضافة من ب‬ ‫‪3‬ب‪ :‬بصفارة‬
‫‪111‬‬
‫األبیض ثالثة دراهم‪ ،‬جتمع بسکر معقود وتستعمل‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫تفئن لنزحو‪:‬‬
‫وهی معروفة بفتائل اخلیط‪ ،‬تنفع من قرحة األمعاء وتقطع الدم‬
‫السائل من املقعدة‪.‬‬
‫[یؤخذ] اقاقیا ومر وأفیون وکندر وزعفران اجزاء سواء‪ ،‬تعجن‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫بامء الکزبرة الرطبة وتفتل علی رأس خیط کتان علی قدر نوی التمر 'أو‬
‫‪4‬‬
‫الغبریاء' وحتتمل وإذا أحتیج إلی إخراجها أخرجت' بأن جیذب اخلیط‪.‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫تفئن‪:‬‬
‫حتتمل فتقطع دم البواسری وأفواه العروق‪.‬‬
‫[یؤخذ] کاربا وجلنار ومقل أزرق ودم األخوین ومصطکی واقاقیا‬
‫‪7‬‬
‫وزرورد وصمغ عربی وعنزروت من کل واحد جزء‪ ،‬یدق اجلمیع‬

‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫وینخل ویعجن بامء الکراث ویعمل علی خیط ویستعمل‪.‬‬
‫‪10‬‬
‫[لنارزجفت]‬
‫رزجة‪:‬‬
‫تعنی علی احلمل إذا کان املانع سوء مزاج بارد رطب فی آالت‬
‫النساء‪.‬‬
‫‪6‬ب‪ :‬فأخرجت‬ ‫‪1‬من ب ؛ ص‪ :‬البیضاء‬

‫‪8‬ب‪ :‬زراوند‬ ‫‪3‬من ب ؛ ص‪ :‬قاقیا‬
‫‪9‬ب‪ :‬انزروت‬ ‫‪4‬ب‪ :‬نواة‬
‫‪112‬‬
‫[یؤخذ] زعفران و'محاما و اکلیل امللك' من کل واحد مثقال‪ ،‬سنبل‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫الطیب وقردمانا من کل واحد مخسة دراهم‪ ،‬شحم األوز عرشة دراهم‪،‬‬ ‫‪3‬‬
‫[دهن الناردین أوقیة] ‪ ،‬صفرة بیضتنی مسلوقتنی ویذاب الشحم وخیلط‬

‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫اجلمیع بعد سحق األدویة و'نخلها' وحتتمل بعد الغسل فی صوفة‬

‫‪6‬‬
‫اسامنجونیة ‪.‬‬ ‫‪7‬‬
‫املوتی واملشیمة إخراجا قویا‪.‬‬
‫ٰ‬ ‫‪8‬‬
‫خترج األجنة‬
‫[یؤخذ] عصارة قثاء احلامر وزراوند مدحرج وورق السذاب‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫وبخور مریم وحب املازریون وشحم احلنظل وأشق من کل واحد‬

‫‪11‬‬
‫جزء‪ ،‬یسحق اجلمیع خال األشق فانه حیل وخیلط به األدویة وحیتمل‬
‫بمرارة ثور‪.‬‬
‫حتبس النزف املفرط‪.‬‬
‫[یؤخذ] عفص أخرض وجلنار ونشا وأفیون وشب وورد وحب‬ ‫‪12‬‬
‫اآلس األخرض وسامق و [عصارة] حلیة التیس وقشور الکندر وطنی‬

‫‪13‬‬
‫‪8‬ب‪ :‬البشیمة‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪9‬إضافة من ب‬ ‫‪2‬ب‪ :‬اکلیل امللك ومحایا‬
‫‪10‬ب‪ :‬زرورد‬ ‫‪3‬ب‪ :‬قرمان‬
‫‪11‬ب‪ :‬املاریون‬ ‫‪4‬إضافة من ب‬
‫‪12‬إضافة من ب‬ ‫‪5‬من ب ؛ ص‪ :‬مسلوقنی‬
‫‪13‬إضافة من ب‬ ‫‪6‬ب‪ :‬حلها‬
‫‪7‬من ب ؛ ص‪ :‬اسامنجونی‬
‫‪113‬‬
‫خمتوم من کل واحد جزء‪ ،‬یسحق اجلمیع وحیتمل منه فی صوفة مرشبة‬
‫بامء اآلس وزن درمهنی ومتسك اللیل [کله] ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫رزجة تدر لنطمث‪:‬‬

‫[یؤخذ] مر وفوتنج وسذاب واهبل من کل واحد جزء‪ ،‬یسحق‬ ‫‪2‬‬
‫اجلمیع ویعجن بزبیب منزوع العجم مدقوقا ومرارة ثور ویستعمل‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫تستعمل فی األورام الصلبة فی الرحم فتنفع فیها نفعا بلیغا‪.‬‬
‫[یؤخذ] شحم األوز وشحم الدجاج من کل واحد أوقیة‪ ،‬دهن‬ ‫‪4‬‬
‫خل أوقیة‪ ،‬شمع ثالثة دراهم‪ ،‬مقل أزرق أربعة دراهم‪ ،‬دقیق اخلطمی‬
‫و'البابونج وبزر الکتان' و'زهر البنفسج' من کل واحد ثالثة دراهم‪،‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫یذاب 'الشمع والشحم والدهن' علی النار ویضاف إلیه البقیة ویرشب‬
‫‪7‬‬
‫به خرقة کتان وحیتمل 'به' إن شاء اهلل‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫‪5‬من ب ؛ ص‪ :‬الکتان والبابونج‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪6‬من ب ؛ ص‪ :‬الشیح‬ ‫‪2‬إضافة من ب‬
‫‪7‬ب‪ :‬الشحم والدهن والشمع‬ ‫‪3‬ب‪ :‬مدقوق‬
‫‪8‬ب‪ :‬منه‬ ‫‪4‬إضافة من ب‬
114
‫‪115‬‬
‫لنبفب لنتفسع‬
‫لألطلعة فلنض لت‬
‫طالء 'لجلرب لنرطب' ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪3‬‬
‫[یؤخذ] کندس ومرداسنج واقلیمیاء الفضة وبورق [أرمنی]‬ ‫‪2‬‬
‫وملح وشب وشونیز وکرکم وقلی وزیبق مقتول وکربیت من کل واحد‬

‫جزء‪ ،‬ورق الدفلی أربعة أجزاء‪ ،‬یسحق اجلمیع ویربی بالشریج‬
‫ویستعمل فی احلامم ویصرب حتی ینصب العرق ثم یغسل ویدلك بعده‬
‫بدقیق الشعری وحلم البطیخ وبزره مدقوقنی‪.‬‬
‫'طالء آخر جمرب' ‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫مرداسنج وقنبیل وعروق الکرکم وورق الدفلی أجزاء سواء‪ ،‬تربب‬

‫بخل وزیت 'أو دهن ورد' [و تستعمل] ‪.‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫طالء 'نل ااة' لنرطبة‪:‬‬

‫‪7‬‬
‫[یؤخذ] اسفیداج وقنبیل وقرظ وطباشری وجلنار من کل واحد‬ ‫‪8‬‬
‫أوقیة‪ ،‬خزف التنور أوقیتان‪ ،‬یسحق اجلمیع ویعجن بخل مخر ودهن ورد‬
‫ویطلی به‪.‬‬
‫‪5‬لیس فی ب‬ ‫‪1‬ب‪ :‬علی اجلرب الرطب‬

‫‪7‬ب‪ :‬للشفعة‬ ‫‪3‬إضافة من ب‬
‫‪8‬إضافة من ب‬ ‫‪4‬ب‪ :‬طالء للجرب‬
‫‪116‬‬
‫طالء نلبهق لألسو ‪:‬‬
‫بزرجرجری وشیطرج وبزر الفجل وکندس وخردل وبزر بطیخ‬
‫أجزاء سواء‪ ،‬یدق اجلمیع وینخل ویعجن بخل مخر وعسل ویستعمل فی‬
‫احلامم‪.‬‬
‫طالء نلربص‪:‬‬
‫شیطرج وفوة وقشور أصل الکرب وخربق أسود‪ ،‬یسحق اجلمیع‬
‫ویعجن بخل ثقیف ویطلی به‪.‬‬
‫طالء نألفرلم لحلفرة‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫حییی البیوسی‬
‫عجیب النفع‪ ،‬کان احلکیم أمنی الدولة أبو زکریا ٰ‬
‫‪1‬‬
‫یستعمله ویشکره ویضن به فال یعلمه ألحد ویعرف 'باملربد' ‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫[یؤخذ] صندل أمحر وطنی قمولیا من کل واحد مخسة دراهم‪،‬‬ ‫‪4‬‬
‫صندل مقاصریی وشیاف مامیثا من کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬طنی أرمنی‬

‫‪5‬‬
‫عرشة دراهم‪ ،‬فوفل وأقاقیا وحضض من کل واحد درمهان‪ ،‬اسفیداج‬

‫الرصاص ومرداسنج من کل واحد درهم‪ ،‬یسحق اجلمیع ناعام ویعجن‬
‫بامء اهلندباء ویعمل کالربد وحیل عند احلاجة بامء الورد ویطلی به علی‬
‫احلمرة والرشی والنملة وأورام العنی وکل ورم حار فی ظاهر [البدن] ‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫‪4‬إضافة من ب‬ ‫‪1‬ب‪ :‬الدین‬

‫‪5‬لیس فی ب‬ ‫‪2‬ب‪ :‬السیاسی‬
‫‪6‬إضافة من ب‬ ‫‪3‬من ب ؛ ص‪ :‬بالفرد‬
‫‪117‬‬
‫ض لناتق ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫جوز الرسو ومصطکی وقشور الکندر من کل واحد أربعة دراهم‪،‬‬ ‫‪2‬‬
‫مر وصرب وعنزروت وغراء السمك من کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬اقاقیا‬

‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫أربعة دراهم‪ ،‬یسحق اجلمیع سوا الغراء فإنه حیل بخل مخر وماء فاتر‬
‫وتعجن به بقیة األدویة‪ ،‬یقرص وجیفف ویسحق عند احلاجة ویداف بامء‬
‫‪5‬‬
‫اآلس ویضمد به‪.‬‬

‫ض لجلرب ‪:‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪8‬‬
‫[وهو] اقاقیا ومغاث وصرب وطنی أرمنی ودقیق اخلطمی وأرشاس‬ ‫‪7‬‬
‫من کل واحد جزء‪ ،‬یسحق اجلمیع [و یعجن] ببیاض البیض ویستعمل‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫ض ‪:‬‬
‫حلرارة املعدة والتلهب والقیء املفرط عن مواد صفراویة تنحط إلی‬
‫املعدة‪.‬‬
‫[وهو] ماء السفرجل وماء الورد وماء اآلس وماء التفاح من کل‬ ‫‪10‬‬
‫واحد جزء وأقاقیا رب 'و کعك وصندل من کل واحد ربع جزء' ‪،‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬
‫'تسحق األدویة وختلط باملیاه' ویضاف إلیها یسری من السنبل والزعفران‬

‫‪13‬‬
‫‪8‬ب‪ :‬اشاس‬ ‫‪1‬ب‪ :‬الفتوق‬

‫‪9‬إضافة من ب‬ ‫‪2‬ب‪ :‬الرسور‬
‫‪10‬إضافة من ب‬ ‫‪3‬ب‪ :‬انزروت‬
‫‪11‬ب‪ :‬ربع جزء‬ ‫‪4‬ب‪ :‬مری‬
‫‪12‬ب‪ :‬سقطت العبارة‬ ‫‪5‬ب‪ :‬یذاب‬
‫‪13‬ب‪ :‬یسحق الدواء وخیلط باملیاه‬ ‫‪6‬ب‪ :‬احلفر‬
‫‪118‬‬
‫مسحوقنی‪.‬‬
‫ض ‪:‬‬ ‫‪1‬‬
‫للورم الرخو والتهبج فی األطراف والرتهل‪.‬‬

‫أخثاء البقر عرشة أجزاء‪ ،‬کرنب جزء‪ ،‬حلبة ثامنیة أجزاء‪ ،‬یسحق‬
‫اجلمیع ویداف بخل ویضمد به‪.‬‬
‫ض ‪:‬‬
‫یفجر الدبیالت و'یبیضها' ‪.‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫[وهو] مخری احلنطة ثالثة أجزاء‪ ،‬بورق أرمنی وانجرة وحاشا‬

‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫'وحنظل' وخرؤ احلامم‪' ،‬یؤخذ من' کل واحد جزء‪ ،‬یسحق اجلمیع‬

‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫ویعجن 'بقریوطی' من شمع ودهن خل ویضمد به‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫ض نتشاج لناصب ‪:‬‬

‫‪11‬‬
‫مقل أزرق أوقیة‪ ،‬شحم الدجاج وشحم األوز ومخ الساق البقر‬
‫ومخ ساق األیل من کل واحد ثالث أواق‪ ،‬قد أغلی املقل فی رب العنب‬
‫وخیلط به ویستعمل‪.‬‬
‫‪7‬لیس فی ب‬ ‫‪1‬سقطت ٰهذه النسخة من ب‬

‫‪8‬ب‪ :‬جزء‬ ‫‪2‬ب‪ :‬ینضج‬
‫‪9‬لیس فی ب‬ ‫‪3‬ب‪ :‬الدمامیل‬
‫‪10‬ب‪ :‬بقرطی‬ ‫‪4‬ب‪ :‬یفرجها‬
‫‪11‬سقطت ٰهذه النسخة من ب‬ ‫‪5‬إضافة من ب‬
‫‪6‬ب‪ :‬رصة‬
‫‪11۱‬‬
‫ض لنتنی‪:‬‬
‫'لصالبة الطحال'‬
‫‪1‬‬
‫[وهو] دقیق الباقلی ودقیق الرتمس واکلیل امللك واحللبة وبزر‬

‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫الکتان وبابونج وسنبل الطیب من کل واحد مخسة دراهم‪ ،‬مقل أزرق‬

‫وأشق من کل واحد أوقیة‪ ،‬تنی أصفر [حلیم] 'وزبیب أمحر' رطل واحد‪،‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫یطبخ التنی 'فی اخلل' حتی ینضج ویدق إلی أن یعود کاملرهم وتدق‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫األدویة وتنخل وحیل األشق واملقل فی اخلل وجیمع اجلمیع و'خیتبص فی‬
‫دهن' البلسان أو دهن السوسن ویضمد به‪.‬‬ ‫‪8‬‬
‫ض نلثآنعن‪:‬‬
‫ثمر الطرفاء یسحق ویداف بخل ویضمد به‪.‬‬
‫‪9‬‬
‫طالء نلکلف‪:‬‬
‫نشارة العاج وبزر التنی ولوبیا محراء و'ماش ولوز' ‪ ،‬یسحق اجلمیع‬
‫‪10‬‬
‫ویداف فی ماء الشعری ویطلی به‪.‬‬ ‫‪11‬‬
‫طالء نلکلف فلنامش‪:‬‬

‫زبل احلامم 'و بورق بالسویة' ‪ ،‬یدق ویعجن بامء الشعری ویطلی به‪.‬‬
‫‪12‬‬
‫‪7‬من ب ؛ ص‪ :‬یطبخ‬ ‫‪1‬ب‪ :‬یطلی به الطحال‬

‫‪8‬ب‪ :‬خیلط بدهن‬ ‫‪2‬إضافة من ب‬
‫‪9‬ب‪ :‬یذاب‬ ‫‪3‬لیس فی ب‬
‫‪10‬ب‪ :‬لوز وماس‬ ‫‪4‬إضافة من ب‬
‫‪11‬ب‪ :‬یذاب‬ ‫‪5‬لیس فی ب‬
‫‪12‬ب‪ :‬مضافا إلیه مقداره من البورق‬ ‫‪6‬من ب ؛ ص‪ :‬واخلل‬
‫‪12۰‬‬
‫طالء 'نلوضح' فلنربص فلنبهق‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫ذراریح وشیطرج وزرنیخ أمحر ‪ ،‬یسحق اجلمیع و'یداف' بخل‬

‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫ویطلی به‪.‬‬
‫طالء یذهب ' آثفر' لجلدری‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫[وهو] مرداسنج وأصول القصب الیابس‪ ،‬دقیق احلمص ودقیق‬ ‫‪5‬‬
‫الباقلی ودقیق األرز‪ ،‬بزر البطیخ و'حب البان' وقشور الرمان احللو‬
‫‪6‬‬
‫[من] کل واحد جزء‪ ،‬یدق اجلمیع 'و ینخل' ویداف بخل ویطلی به‪.‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫طالء نلربص فلنبهق ‪:‬‬

‫‪10‬‬
‫شیطرج وکبیکج ومویزج وبطون الذراریح کل واحد جزء‪ ،‬یدق‬

‫اجلمیع وینخل ویداف بطبیخ الفوة بخل مخر ویستعمل‪.‬‬
‫‪6‬ب‪ :‬حب القان‬ ‫‪1‬ب‪ :‬للرضخ‬

‫‪8‬لیس فی ب‬ ‫‪3‬ب‪ :‬یذاب‬
‫‪9‬ب‪ :‬یذاب‬ ‫‪4‬ب‪ :‬آثار‬
‫‪10‬سقطت ٰهذه النسخة من ب‬ ‫‪5‬إضافة من ب‬
‫‪121‬‬
‫لنبفب لنافرش‬
‫لأل هفن فلناطوالت‬
‫أما القانون فی إجیاد األدهان من األزهار احلارة کالبابونج‬
‫والسوسن والنرجس 'و اخلریی' [فهو] أن یضاف إلی رطل واحد من‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫الزیت أربع أواق من الزهر وجیعل فی قنینة زجاج ویوضع فی الشمس‬

‫أربعنی یوما وأما األزهار الباردة کالنیلوفر والبنفسج والورد 'و ماجیری‬
‫جمراه' فیجعل علی کل أربع أواق [من الزهر] 'رطل واحد' من الشریج‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫أو دهن اللوز احللو ویوضع فی الشمس عرشین یوما‪ ،‬وقد یتخذ دهن‬ ‫‪6‬‬
‫الورد بالزیت األنفاق إذا ارید به تقویة األعضاء وأما األدهان املتخذة‬
‫‪7‬‬
‫من األصول والبزور واألشجار علی ما هی علیه فهی 'أن تنقع' فی املاء‬
‫‪8‬‬
‫إلی أن تلنی ویضاف إلیها الزیت ویطبخ إلی أن تذهب املائیة و'یبقی‬
‫الدهن' ‪' ،‬فریفع' ویستعمل‪.‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫هن لنق ط‪:‬‬

‫ینفع من الفالج واللقوة وضعف األعصاب [و یسقی فینفع من‬
‫‪11‬‬
‫‪7‬من ب ؛ ص‪ :‬أراد‬ ‫‪1‬لیس فی ب‬

‫‪8‬ب‪ :‬تنقع‬ ‫‪2‬إضافة من ب‬
‫‪9‬ب‪ :‬ینقی الزیت‬ ‫‪3‬لیس فی ب‬
‫‪10‬من ب ؛ ص‪ :‬یرفع‬ ‫‪4‬إضافة من ب‬
‫‪11‬من ب ؛ ص‪ :‬العصب‬ ‫‪5‬ب‪ :‬رطال واحدا‬
‫‪6‬ب‪ :‬و‬
‫‪122‬‬
‫ضعف األعضاء الباطنة] و ینفع من النافض والکزاز والتشنج‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫[وهو] قسط مر ثالثون درمها‪ ،‬سلیخة وورق املرماحوز من کل‬

‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫واحد 'مخسة عرش' درمها‪ ،‬یدق اجلمیع جریشا وینقع فی مخر عتیق بقدر‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫ما یغمره یومنی ولیلتنی ویلقی علیه رطل واحد زیت أنفاق ویطبخ إلی‬
‫‪6‬‬
‫أن یذهب اخلمر ویبقی الزیت‪' ،‬فیصفی' و یضاف إلیه سنبل هندی‬
‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫وقرنفل وجوزبوا من کل واحد مثقال‪ ،‬جندبادسرت نصف درهم‬

‫مسحوقة احلوائج منخولة وخیلط 'به نعام' ویستعمل نافع ‪.‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫هن ی و لنشار فیقویه‪:‬‬

‫[وهو] أملج منزوع النوی ثالث أواق‪ ،‬یطبخ بثالثة أرطال ماء إلی‬
‫‪12‬‬
‫أن یبقی النصف وإن کان مخرا فهو أجود ویصفی ویضاف إلیه من ماء‬
‫اآلس الرطب رطل واحد ویطبخ إلی أن یبقی النصف ویلقی علیه دهن‬
‫‪13‬‬
‫بنفسج رطل واحد ویطبخ إلی أن تذهب املائیة ویبقی الدهن ویضاف‬
‫إلیه عند نزوله عن النار مخسة دراهم الذن ویرفع‪.‬‬
‫‪14‬‬
‫هن لنبعض‪:‬‬
‫‪16‬‬
‫ینبت الشعر‪ ،‬یؤخذ البیض‪'،‬فیسلق' جیدا ویرمی 'ببیاضه'‬
‫‪15‬‬
‫‪11‬لیس فی ب‬ ‫‪3‬ب‪ :‬املر‬
‫‪12‬إضافة من ب‬ ‫‪4‬ب‪ :‬مخس عرشة‬
‫‪13‬من ب ؛ ص‪ :‬یعود علی‬ ‫‪5‬ب‪ :‬خل‬
‫‪14‬ب‪ :‬الون‬ ‫‪6‬لیس فی ب‬
‫‪15‬من ب ؛ ص‪ :‬یسلق‬ ‫‪7‬ب‪ :‬اخلل‬
‫‪16‬ب‪ :‬بیاضه‬ ‫‪8‬من ب ؛ ص‪ :‬ویصفی‬
‫‪123‬‬
‫وتؤخذ الصفرة و یطرح فی مقلی حدید ویلقی علیه یسری من زیت‬ ‫‪1‬‬
‫ویوقد حتته بنار فحم إلی أن حیرتق 'و یرفع دهنه أوال فأوال' ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫هن لنقرع‪:‬‬
‫یسکن حرارة الدماغ وینفع من احلمیات احلادة والرسسام ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫[وهو] ماء القرع الرطب رطالن‪ ،‬یضاف إلیه رطل واحد من دهن‬ ‫‪4‬‬
‫اخلل ویطبخ علی نار هادئة إلی أن یذهب املاء ویرفع‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫سطول‪:‬‬
‫ینفع أوجاع املفاصل احلارة و'یسکنها' ویربدها‪.‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫[وهو] أصل اخلطمی وحب السمسم وزهرالنیلوفر والبنفسج‬

‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫واخلشخاش من کل واحد قبضة‪ ،‬یطبخ اجلمیع باملاء ویستعمل‪.‬‬

‫سطول آخر‪:‬‬
‫حیلل بقایا أوجاع املفاصل وینفع من تعقد العصب‪.‬‬
‫[وهو] بابونج واکلیل امللك وبزرکتان وأصل السوسن‬ ‫‪10‬‬
‫االسامنجونی وبزر املرو وبزر احللبة من کل واحد أوقیتان‪ ،‬یطبخ‬

‫‪11‬‬
‫اجلمیع فی مخسة أرطال ماء إلی أن یبقی الثلث ویصفی وینطل به‪.‬‬
‫‪6‬ب‪ :‬ینطل به فی‬ ‫‪1‬ب‪ :‬صفرته‬

‫‪7‬ب‪ :‬یسکن أملها‬ ‫‪2‬من ب ؛ ص‪ :‬ویسیل دهنه أوال فأوال‬
‫‪8‬إضافة من ب‬ ‫ویرفع أوال فأوال‬
‫‪9‬ب‪ :‬حشیشة‬ ‫‪3‬ب‪ :‬الربسام‬
‫‪11‬ب‪ :‬املر‬ ‫‪5‬ب‪ :‬مجر‬
‫‪124‬‬
‫سطول آخر‪:‬‬
‫حیلل حتلیال لطیفا ویسکن األمل‪.‬‬
‫[وهو] بابونج واکلیل امللك وبزرکتان وأصل اخلطمی وزهر‬ ‫‪1‬‬
‫بنفسج ونخالة من کل واحد قبضة‪ ،‬یغلی اجلمیع فی مخسة أرطال ماء‬

‫إلی أن یعود 'إلی النصف' ویصفی وینطل به‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫هن لنضبع فلنثالب‪:‬‬

‫ینفع من أوجاع املفاصل والنقرس والتشنج والکزاز وتعقد‬
‫العصب‪ ،‬جیلس فیه‪.‬‬
‫'لذلك' یمأل قدر من صفرة 'وهو النحاس األصفر' 'زیتا عتیقا'‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫ویؤخذ الضبع و الثعلب ‪ -‬قیل لی ‪' -‬یطرحا کام مها حینی أو بعد أن‬
‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫یذبحا' ویلقی من غری أن 'یصفی دمهام' ویکون الزیت بحیث‬

‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫'یغمرمها' فیه [ویطبخ] إلی أن یتهری وترفع 'عظامهام' ویستعمل‬

‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬
‫وقد یضاف إلی الزیت ماء وملح وشبت ویطبخ فی ذلك إلی أن یتهری‬
‫وتلقی عظامه ویرفع فی آنیة بعد أن ینصف عنه املاء ویستعمل‪.‬‬
‫‪14‬‬
‫‪9‬ب‪ :‬یطرح فیها کام هو حی أو بعد أن‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫یذبح‬ ‫‪2‬من ب ؛ ص‪ :‬النصف‬
‫‪10‬ب‪ :‬یتصفی دمه‬ ‫‪3‬من ب ؛ ص‪ :‬کذلك‬
‫‪11‬ب‪ :‬یغمره‬ ‫‪4‬ب‪ :‬نحاس‬
‫‪13‬ب‪ :‬عظامه‬ ‫‪6‬ب‪ :‬زیت عتیق‬
‫‪14‬ب‪ :‬ینصب‬ ‫‪7‬ب‪ :‬یوقد‬
‫‪8‬ب‪ :‬أو‬
‫‪125‬‬
‫لنبفب لحلف ی عرش‬

‫‪1‬‬
‫فیة لنام ف'لن اوسفت'‬
‫قرص لنزرسعخ‪:‬‬
‫ینفع من احلفر وعفونة اللثة وغلبة الفساد علیها‪.‬‬
‫[یؤخذ] نورة مطفاة بخل مخر سبعة دراهم‪ ،‬قرش أصل الکرب مخسة‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫دراهم‪ ،‬زرنیخ أمحر وأصفر 'وقلی' من کل واحد أربعة دراهم‪ ،‬شب‬

‫‪4‬‬
‫درمهان‪ ،‬عفص وثمر الطرفاء من کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬یسحق اجلمیع‬

‫ویعجن ببیاض البیض الرقیق ویقرص أقراصا رقاقا ویعمل علی خرقة‬
‫وجیفف ویعمل فی التنور بعد هدء ناره إلی أن حیرتق وخیرج ویسحق‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫ویستاك به ویتمضمض [بعده] بخل وماء ورد وماء اآلس‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫'ض تضمد ه لنلثة لندلمعة فنتحرك لألسافن' ‪:‬‬

‫‪8‬‬
‫[وهو] شب وأقاقیا وجلنار وعفص وسامق وقشور الرمان وملح‬ ‫‪9‬‬
‫أجزاء سواء‪ ،‬یسحق [اجلمیع] ویضمد به‪ ،‬یتمضمض بعده بامء السامق‬
‫‪10‬‬
‫والورد‪.‬‬
‫‪6‬ب‪ :‬هدو‬ ‫‪1‬ب‪ :‬السفوفات‬

‫‪8‬ب‪ :‬دواء یضمد اللثة‬ ‫‪3‬من ب ؛ ص‪ :‬مطفیة‬
‫‪10‬إضافة من ب‬ ‫‪5‬ب‪ :‬یستعمل‬
‫‪126‬‬
‫رف ‪:‬‬
‫تکمد به اللثة التی جیری منها الدم فیقوهیا ویمنع خروج الدم منها‪.‬‬
‫ورد وکزمازج وکزبرة یابسة وبزر بقلة وطباشری وطنی رومی‬ ‫‪1‬‬
‫‪3‬‬
‫وجلنار من کل واحد جزء‪ ،‬یسحق اجلمیع 'و یتخذ منه ضامد' ویکمد‬
‫‪2‬‬
‫ویتمضمض بعده 'بخل وماء ورد' ‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫ساون ‪:‬‬
‫‪5‬‬
‫جیلواألسنان ویشد اللثة ویطیب النکهة‪.‬‬

‫[یؤخذ] دقیق شعری معجون بخل مخر 'جمفف' حمرق وملح‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫اندرانی وزبد البحر من کل واحد عرشة دراهم‪ ،‬عاقرقرحا وکبابة وثمر‬ ‫‪8‬‬
‫الطرفاء من کل واحد مخسة دراهم‪ ،‬شب یامنی درمهان‪ ،‬سامق أربعة‬

‫دراهم‪' ،‬قرنفل وسنبل ومصطکی' من کل واحد مثقال‪ ،‬عقیق حمرق 'و‬
‫‪9‬‬
‫بسد حمرق' وخزف صینی حمرق من کل واحد ثالثة دراهم‪ ،‬یدق‬

‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫اجلمیع وال ینعم سحقه وخیلط ویستاك به‪.‬‬

‫ساون آخر‪:‬‬
‫سعد وملح اندرانی وزبد البحر من کل واحد مخسة دراهم‪،‬‬
‫‪13‬‬
‫‪8‬ب‪ :‬دارانی‬ ‫‪1‬ب‪ :‬کرفارح‬

‫‪9‬ب‪ :‬قرنفل ومصطکی وسنبل‬ ‫‪2‬لیس فی ب‬
‫‪10‬لیس فی ب‬ ‫‪3‬من ب ؛ ص‪ :‬یضمد‬
‫‪11‬ب‪ :‬خرق‬ ‫‪4‬ب‪ :‬بخل ماء الورد‬
‫‪12‬لیس فی ب‬ ‫‪5‬ب‪ :‬سفوف‬
‫‪13‬ب‪ :‬دارانی‬ ‫‪6‬إضافة من ب‬
‫‪7‬ب‪ :‬خمفف‬
‫‪127‬‬
‫قیشوم وهو 'احلجر اخلفاف' 'التی حتك' به الرجل سبعة دراهم‪ ،‬فحم‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫حطب الکرم عرشة دراهم‪ ،‬عاقرقرحا ثالثة دراهم‪ ،‬یدق اجلمیع والینعم‬
‫سحقه ویستاك به‪.‬‬
‫[ساون آخر] ‪:‬‬
‫‪5‬‬
‫لوجع األسنان [عن برد] ‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫فلفل وعاقرقرحا 'ومیویزج' وزنجبیل من کل واحد أربعة دراهم‪،‬‬

‫‪7‬‬
‫بورق أرمنی ثالثة دراهم‪ ،‬یسحق اجلمیع وتکبس به األسنان‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫‪5‬إضافة من ب‬ ‫‪1‬ب‪ :‬قلشور‬

‫‪6‬إضافة من ب‬ ‫‪2‬ب‪ :‬احلقاق‬
‫‪7‬لیس فی ب‬ ‫‪3‬ب‪ :‬الذی حیك‬
‫‪8‬ب‪ :‬تکنس‬ ‫‪4‬ب‪ :‬سبع‬
128
‫‪12۱‬‬
‫لنبفب لنثفس عرش‬

‫‪2‬‬ ‫لملرلهم ف فیة لناولصو‪ 1‬فلجلرلحفت‬
‫لملرهم لناخل ‪:‬‬
‫[وهو] 'یدمل اجلراحات الطریة' ویلحم القروح ویذهب‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫'باألورام' ویسکن 'أوجاع النقرس' و'رضبان املفاصل' والورم الرخو‬

‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫وحیلل اخلراجات ویصلح حلرق النار والقروح فی الیدین والرجلنی‬

‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫احلادثة من الثلج وینفع من کرس العظام وفسخ اللحم والعضل ویسکن‬

‫‪10‬‬
‫أمل القطع والشق وینفع من أورام املقعدة ومن الرضب 'والوکز' و یسکن‬
‫‪11‬‬
‫األورام 'و حیلل' ‪.‬‬

‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬
‫[وهو] شحم خنزیر غری مملوح مذاب بعد تنقیته من أغشیته‬

‫‪16‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪14‬‬
‫'رطل واحد ونصف' ‪ ،‬زیت عتیق ثالثة أرطال‪ ،‬مرتك 'ثالثة أرطال' ‪،‬‬
‫‪18‬‬ ‫‪17‬‬
‫قلقطارأربع أواق‪ ،‬یسحق املرتك والقلقطار إلی أن یعودا فی حد الغبار‬
‫‪10‬ب‪ :‬العضام‬ ‫‪1‬ب‪ :‬النواسری‬

‫‪11‬لیس فی ب‬ ‫‪2‬ب‪ :‬اخلراجات‬
‫‪12‬ب‪ :‬اآلالم‬ ‫‪3‬لیس فی ب‬
‫‪13‬لیس فی ب‬ ‫‪4‬ب‪ :‬یدمل اجلراحات الطریة بدمها‬
‫‪14‬إضافة من ب‬ ‫‪5‬ب‪ :‬األورام‬
‫‪15‬ب‪ :‬اململح‬ ‫‪6‬من ب ؛ ص‪ :‬األوجاع‬
‫‪16‬ب‪ :‬یذاب‬ ‫‪7‬ب‪ :‬املفاصل‬
‫‪17‬من ب ؛ ص‪ :‬رطالن‬ ‫‪8‬ب‪ :‬لقروح‬
‫‪18‬من ب ؛ ص‪ :‬رطل‬ ‫‪9‬لیس فی ب‬
‫‪13۰‬‬
‫'وخیلط اجلمیع فی هاون‪ ،‬حیك نعام' وجیعل اجلمیع فی طنجری وحیرك‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫بأصول سعف النخل وکلامجف 'من السعف يشء' قطع وحرك ببقیتها‬
‫‪3‬‬
‫إلی أن تذهب 'مائیتها' فرتمی وتؤخذ أخری وال یزال حیرك کذلك إلی‬
‫‪4‬‬
‫أن ینعقد حسنا‪ ،‬وإن ألقی 'علیه' شییء من عصارة سعف النخل‬
‫‪5‬‬
‫معصورة کان أقوی فی تقویة العضو ومنع املواد املنجلبة إلیه‪.‬‬‫‪6‬‬
‫مرهم لالساعدلج‪:‬‬
‫ینفع من حرق النار واجلراحات واحلرارة والبثور امللتهبة‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫[وهو] دهن بنفسج رطل واحد‪ ،‬شمع ثالث أواق‪' ،‬حیل الشمع فی‬ ‫‪8‬‬
‫الدهن' علی النار ویضاف إلیه اسفیداج مغسول ومرتك مسحوق مربی‬ ‫‪9‬‬
‫من کل واحد أوقیة‪ ،‬کافور درهم‪ ،‬یرضب اجلمیع نعام ویستعمل‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫مرهم جفنعاو ‪:‬‬

‫وهو مرهم اخلل ویعرف باملرهم األزرق‪ ،‬یدمل اجلراحات والقروح‬
‫العتیقة و'یلزق الکلوم' والنواصری 'و املحاربة' ‪.‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬
‫[وهو] مرتك رطل ‪ ،‬یسحق نعام ویبالغ سحقه ویرضب‬

‫‪17‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪10‬ب‪ :‬ناعام‬ ‫‪1‬ب‪ :‬سقطت العبارة‬

‫‪11‬ب‪ :‬یلصق الکهوف‬ ‫‪2‬ب‪ :‬طنجهری‬
‫‪12‬ب‪ :‬النواسری‬ ‫‪3‬ب‪ :‬موضع منها‬
‫‪13‬لیس فی ب‬ ‫‪4‬ب‪ :‬مائیته‬
‫‪14‬إضافة من ب‬ ‫‪5‬ب‪ :‬فیه‬
‫‪15‬ب‪ :‬رطل واحد‬ ‫‪6‬لیس فی ب‬
‫‪16‬ب‪ :‬ناعام‬ ‫‪7‬ب‪ :‬اجلمرة‬
‫‪17‬من ب ؛ ص‪ :‬بالغ‬ ‫‪8‬إضافة من ب‬
‫‪9‬من ب ؛ ص‪ :‬حیل الدهن والشمع‬
‫‪131‬‬
‫برطلنی 'زیتا عتیقا' وثالثة أرطال خل مخر حاذق رضبا ناعام إلی أن‬
‫‪1‬‬
‫خیتلط ویلقی فی طنجری ویطبخ بنار هادئة ویدام حتریکه لئال یرسخ‬
‫املرتك فیحرتق قبل أن حیل وال یبلغ الغرض وال یزال یطبخ إلی أن یسود‬
‫وینعقد ویرفع ویستعمل‪.‬‬
‫مرهم لنزسجفر‪:‬‬
‫یدمل اجلراحات العتیقة والقروح اخلبیثة ویقطع اللحم الزائد‬
‫‪2‬‬
‫وجیفف رطوبات القروح الرهلة ‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫[وهو] شمع ثالث أواق‪ ،‬علك الصنوبرثالث أواق‪ ،‬أشق أوقیة‪،‬‬ ‫‪4‬‬
‫زیت عتیق رطل‪ ،‬زنجار [صاف] أوقیتان‪ ،‬حیل األشق 'فی ماء' السذاب‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫وحیل الشمع والعلك فی الزیت علی النار ویضاف إلیه الزنجار بعد أن‬
‫یسحق نعام ویرضب اجلمیع إلی أن خیتلط ویرفع ویستعمل‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫مرهم لنز ت‪:‬‬

‫وهو املعروف بمرهم الباسلیقون‪ ،‬ینبت اللحم فی القروح الغائرة‬
‫ویلحم اجلراحات الطریة و'یدملها' ‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫[وهو] شمع جزآن‪ ،‬زفت وراتینج من کل واحد جزء‪ ،‬حیل اجلمیع‬ ‫‪9‬‬
‫بثالثة أمثاله 'زیتا عتیقا إلی أن خیتلط و'قد یضاف' إلیه مثل الشمع‪،‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪7‬لیس فی ب‬ ‫‪1‬ب‪ :‬زیت عتیق‬

‫‪8‬ب‪ :‬بدمها‬ ‫‪2‬ب‪ :‬العفنة‬
‫‪9‬إضافة من ب‬ ‫‪3‬ب‪ :‬الوحلة‬
‫‪10‬ب‪ :‬زیت عتیق‬ ‫‪4‬إضافة من ب‬
‫‪11‬من ب ؛ ص‪ :‬یضاف‬ ‫‪5‬إضافة من ب‬
‫‪6‬ب‪ :‬بامء‬
‫‪132‬‬
‫شحم اخلنزیر العتیق فیکون أقوی فی التحلیل وتعدیل املزاج‪.‬‬
‫مرهم لناورة‪:‬‬
‫ویعرف بمرهم السیلقون ‪ ،‬ینفع من حرق النار ویدمل اجلراحات‬
‫‪1‬‬
‫وجیفف 'رطوباهتا' ‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫[وهو] نورة حمرقة‪ ،‬تغسل سبع دفعات بامء عذب ثالثون درمها‪،‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫سیلقون عرشون درمها‪ ،‬شمع أبیض أوقیتان‪ ،‬زیت أنفاق نصف رطل‪،‬‬
‫‪5‬‬
‫حیل الشمع فی الزیت علی النار ویضاف إلیه بقیة األدویة ویرضب جیدا‬
‫ویرفع‪.‬‬
‫مرهم لندیفخلون‪:6‬‬
‫ینفع من اجلراحات وحیلل اخلنازیر والصالبات والسلع وتعقد‬
‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫العصب‪.‬‬
‫[وهو] لعاب بزر کتان وبزر مرو وبزر خطمی ولعاب حلبة من‬
‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫کل واحد نصف رطل‪ ،‬مرداسنج رطل‪ ،‬یسحق املرداسنج نعام ویطبخ‬
‫‪12‬‬
‫'فی رطل ونصف زیت عتیق' إلی أن ینحل ویضاف إلیه األلعبة بعد أن‬
‫‪13‬‬
‫یغلی غلیات ویعقد علی نار لینة إلی أن یأخذ قواما ویرفع‪.‬‬
‫‪14‬‬
‫‪9‬ب‪ :‬اللسع‬ ‫‪1‬من ب ؛ ص‪ :‬الباسلیقون‬

‫‪10‬إضافة من ب‬ ‫‪2‬ب‪ :‬رطوبتها‬
‫‪11‬ب‪ :‬مر‬ ‫‪3‬إضافة من ب‬
‫‪12‬ب‪ :‬ناعام‬ ‫‪4‬ب‪ :‬یغسل‬
‫‪13‬ب‪ :‬فی رطل زیت عتیق ونصف‬ ‫‪5‬ب‪ :‬حسنا‬
‫رطل‬ ‫‪6‬من ب ؛ ص‪ :‬الداخلون‬
‫‪14‬لیس فی ب‬ ‫‪7‬ب‪ :‬اخلراجات‬
‫‪8‬ب‪ :‬اجلالبات‬
‫‪133‬‬
‫مرهم لجلفذب‪:‬‬
‫ینضج اجلراحات والدمامیل ویمأل 'باللحم' [احلفر] و القروح‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫الغائرة وجیذب ّ‬
‫السالء‪.‬‬
‫[وهو] شمع وعلك البطم من کل واحد ثلث رطل‪ ،‬راتینج ربع‬ ‫‪3‬‬
‫رطل‪ ،‬زیت عتیق رطل واحد‪ ،‬یذاب اجلمیع علی 'نار لینة' ویضاف إلیه‬
‫‪4‬‬
‫أوقیتان 'بورقا أرمنیا مسحوقا' ویرضب ویستعمل‪.‬‬

‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫مرهم لنشف سة‪:‬‬

‫‪7‬‬
‫ینفع من قروح األمعاء والذکر واملقعدة والشقوق العارضة 'فیها'‬
‫وجیفف جتفیفا [بلیغا] من غری أذی‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫[وهو] دهن بنفسج ودهن ورد من کل واحد أوقیة‪ ،‬شمع أبیض‬ ‫‪9‬‬
‫مخسة دراهم‪ ،‬یذاب الشمع فی الدهن علی النار ویضاف إلیه اسفیداج‬
‫الرصاص وشادنج مغسول وطنی أرمنی من کل واحد ثالثة دراهم‪،‬‬
‫عصارة حلیة التیس درمهان‪ ،‬أفیون نصف درهم‪ ،‬اجلمیع مسحوقة‬
‫‪10‬‬
‫منخولة ویرضب نعام ویرفع‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫مرهم لنرسن‪:‬‬
‫وهو مرهم احلوارینی‪ ،‬یدمل اجلراحات العتیقة والقروح اخلبیثة‬
‫‪7‬لیس فی ب‬ ‫‪1‬من ب ؛ ص‪ :‬اللحم‬

‫‪10‬لیس فی ب‬ ‫‪4‬من ب ؛ ص‪ :‬النار‬
‫‪11‬ب‪ :‬ناعام‬ ‫‪5‬من ب ؛ ص‪ :‬بورق أرمنی مسحوق‬
‫‪6‬ب‪ :‬یرفع‬
‫‪134‬‬
‫واملزمنة املتطاولة ویشفی النواصری وحیلل بقایا اخلنازیر وینفع إذا وضع‬
‫‪1‬‬
‫علی عضة الکلب الکلب‪.‬‬

‫[وهو] شمع أبیض وراتینج وزراوند طویل وکندر ذکر من کل‬ ‫‪2‬‬
‫واحد ستة دراهم‪ ،‬مرداسنج تسعة دراهم‪ ،‬جاوشری وزنجار من کل‬

‫واحد أربعة دراهم‪ ،‬أشق 'أربعة دراهم' ‪ ،‬سکبینج [وقنة] من کل واحد‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫ثالثة دراهم‪ ،‬حتل الصموغ فی خل مخر وتسحق بقیة األدویة ویطبخ‬

‫‪5‬‬
‫املرتك فی رطل زیت إلی أن یذوب وتضاف إلیه بقیة األدویة ویدعك‬
‫نعام ویرفع ویستعمل‪.‬‬ ‫‪6‬‬
‫مرهم لمللح‪:‬‬
‫جیفف القروح الرطبة الرهلة 'و ینفع من السعفة والثآلیل' وینفع‬
‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫من القروح العتیقة‪.‬‬

‫[وهو] مرتك [أوقیة] وشمع أوقیتان‪ ،‬یسحق املرتك نعام ویطبخ‬
‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫فی نصف رطل زیت إلی أن ینحل ویضاف إلیه الشمع ویذر علیه ملح‬
‫‪12‬‬
‫هندی عرشة دراهم‪ ،‬شونیز ومیویزج وبورق وزنجبیل وکربیت أصفر‬

‫ومر من کل واحد ثالثه دراهم مسحوقة‪ ،‬أشق وسکبینج وجاوشری‬
‫مدقوقة بخل مخر من کل واحد أربعة دراهم وخیلط نعام ویرفع‬
‫‪13‬‬
‫‪8‬ب‪ :‬سقطت العبارة‬ ‫‪1‬ب‪ :‬النواسری‬

‫‪10‬إضافة من ب‬ ‫‪3‬ب‪ :‬أربعة عرش درمها‬
‫‪11‬ب‪ :‬ناعام‬ ‫‪4‬إضافة من ب‬
‫‪12‬ب‪ :‬یدور‬ ‫‪5‬ب‪ :‬احلوائج‬
‫‪13‬ب‪ :‬ناعام‬ ‫‪6‬ب‪ :‬ناعام‬
‫‪7‬ب‪ :‬الوحلة‬
‫‪135‬‬
‫ذرفر قفطع نلدم‪:‬‬
‫[وهو] صرب سقطری ودم األخوین وقلقطار وانزروت ودقاق‬ ‫‪1‬‬
‫الکندر من کل واحد جزء‪ ،‬یسحق اجلمیع وخیلط ویستعمل‪.‬‬

‫ض ‪:‬‬
‫'یعمل علی' الرشیانات 'فیقطع النزف' ‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫[وهو] عنزروت ودم األخوین وقرش الکندر وصرب اسقطری من‬

‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫کل واحد جزء‪ ،‬یسحق اجلمیع ویعجن ببیاض البیض 'وجیعل' علی‬
‫‪8‬‬
‫فوهة العروق وجیعل علیه [رفادة] من وبر األرنب ویعصب وال حیل‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫حتی تلتحم‪.‬‬
‫تفئن‪:‬‬
‫خترج النواصری ‪.‬‬
‫‪11‬‬
‫[یؤخذ] 'قلقطار وزنجار' وزاج وشب وتوبال النحاس من کل‬

‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬
‫واحد جزء‪ ،‬یسحق اجلمیع [و یعجن] 'ببیاض البیض أو' بعسل معقود‬
‫‪15‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪9‬ب‪ :‬العرق‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫‪10‬إضافة من ب‬ ‫‪2‬ب‪ :‬تضمد به‬
‫‪11‬ب‪ :‬النواسری‬ ‫‪3‬لیس فی ب‬
‫‪13‬ب‪ :‬علك‬ ‫‪5‬ب‪ :‬انزروت‬
‫‪14‬إضافة من ب‬ ‫‪6‬من ب ؛ ص‪ :‬الکرب‬
‫‪15‬لیس فی ب‬ ‫‪7‬ب‪ :‬سقطری‬
‫‪8‬ب‪ :‬فیجعل‬
‫‪136‬‬
‫وجتعل فتائل 'و قد ینقع األشق بامء الکراث ویعجن به فیکون أقوی' ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ض ‪:‬‬
‫جیعل علی لسعة العقرب 'فیسکن' الوجع من ساعته‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫[وهو] قلی الصباغنی‪ ،‬یسحق بخل ویضمد به‪.‬‬ ‫‪3‬‬
‫فلء یامن‪ 4‬عل عضة لنکلب لنکلب‪:‬‬

‫یؤخذ الثوم والبصل من کل واحد عرشة دراهم‪ ،‬یدقان إلی أن‬
‫یعودا کاملرهم ویضاف إلیهام جاوشری وحلتیت وزراوند مدحرج من کل‬
‫واحد ثالثة دراهم‪ ،‬حتل الصموغ فی اخلل ویدق الزراوند وینخل‬
‫‪5‬‬
‫ویؤخذ [نصف رطل] من الزیت العتیق‪ ،‬یذاب فیه أوقیتان من الزفت‬

‫‪6‬‬
‫وأوقیتان من الشمع ویضاف إلیهام بقیة األدویة وخیلط ویضمد به‪ ،‬وهو‬
‫بالغ الشییء أبلغ منه‪.‬‬
‫لندیك ر یك‪:‬‬
‫[الذی] یستعمل فی بقیة السلع والنواصری وقطع اللحم الزائد‪.‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫زرنیخ أصفر وقلی ونورة مل 'یصبها' املاء وزنجار من کل واحد‬

‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬
‫نصف رطل‪ ،‬زئبق ونشادر من کل واحد ربع رطل‪ ،‬یسحق اجلمیع بامء‬
‫‪7‬إضافة من ب‬ ‫‪1‬ب‪ :‬سقطت العبارة‬

‫‪8‬ب‪ :‬تنقیة‬ ‫‪2‬ب‪ :‬یسکن‬
‫‪9‬ب‪ :‬اللسع‬ ‫‪3‬إضافة من ب‬
‫‪10‬ب‪ :‬النواسری‬ ‫‪4‬ب‪ :‬جیعل‬
‫‪11‬ب‪ :‬بورة‬ ‫‪5‬من ب ؛ ص‪ :‬الشموع‬
‫‪12‬ب‪ :‬یمسها‬ ‫‪6‬إضافة من ب‬
‫‪137‬‬
‫یسمی ماء العروس' ثالثة أیام متوالیة ویوضع فی اآللة‬
‫‪1‬‬
‫القلی والنورة 'و ّ‬
‫التی تس ّمی األثال وهی قدر علی قدر ویطنی 'و یؤخذ وصلها بطنی‬
‫‪2‬‬
‫احلکمة ویکون الوعاء التحتانی مطنی بطنی املختوم' ویوقد حتته [حتی‬
‫‪3‬‬
‫یصعد] ویؤخذ ما صعد منه ویستعمل 'فیام ذکرناه' 'نافع إن شاء‬

‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫اهللتعالی' ‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫‪7‬‬
‫تعالی وعونه [و حسن توفیقه]‬
‫ٰ‬ ‫تم الدستور البیامرستانی بحمد اهلل‬
‫فله احلمد طویال بکرة وأصیال‪ ،‬فرغ منه بعد صالة العرص یوم‬
‫تعالی من برکاته سنة ست وعرشین‬
‫ٰ‬ ‫السبت من هنار عرفة‪ ،‬أجاد اهلل‬
‫وثامنامئة من اهلجرة النبویة صلوات اهلل وسالمه علی صاحبها حممد النبی‬
‫األمی وعلی آله وسلم وصلی اهللعلی سیدنا حممد النبی األمی املطهر‬
‫الزکی وعلی آله األکرم وسلم تسلیام وال حول وال قوة إال باهللالعلی‬
‫العظیم ‪.‬‬‫‪8‬‬
‫'بلغ مقابلة علی نسخة نسخت من نسخة املصنف' ‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫‪6‬ب‪ :‬واهلل الشافی‬ ‫‪1‬لیس فی ب‬

‫‪7‬إضافة من ب‬ ‫‪2‬ب‪ :‬یطنی بطنی احلکمة‬
‫‪8‬سقطت الرتقیمة فی ب‬ ‫‪3‬ب‪ :‬سقطت العبارة‬
‫‪5‬ب‪ :‬کام ذکرنا‬
138
‫‪13۱‬‬
‫اردورتہمج‬
14۰
‫‪141‬‬
‫اتکبادلوتسریفابطلالبیماراتسین‬
‫رشوعاہلل ےک بامےس وج بڑارہمباناور اہنبترمحواالےہ۔‬
‫بسرعتںیفیاہللیہےکےیلںیہ‪،‬وہاکیےہاوردرودوالس وہامہرے‬
‫آاقدمحمﷺ رپ۔‬
‫اس دوتسرںیم انرمابکتوکایبنایک ایگےہںیھنجرتشیبارماضںیم اامعتسلایک اجاتےہ۔‬
‫افشاخونںںیمالعجواعمہجلےکےیلایہنرمابکترپااصحنرایک اجاتےہ۔اابطءےن اعمہجل ںیمان‬
‫اکرثکبتاامعتسلایک اور اافد تےکببسا ںیہوخبرہشت یلم۔ انرمابکتیکعمجورتبیاک‬
‫رفہضیبیبط داؤونبایباایبلنارسایلیئرصمیےنااجن دایےہ۔ اس دوتسرںیملکابرہ اوباب‬
‫ںیہ‪:‬‬
‫ل‬
‫‪1‬۔ الہپابباعمنیجاورارطیتےکایبنںیم‬
‫‪2‬۔ دورسااببوجاراشتےکایبنںیم‬
‫‪3‬۔ رسیتااببوبحب(وگویلں)اوراایراجتےکایبنںیم‬
‫‪4‬۔ وچاھتاببارقاص(ویکٹں)اوروفسفےکایبنںیم‬
‫‪5‬۔ اپوچناںاببرشوتبں‪،‬وعلاقت‪،‬رمہباجتاورروببےکایبنںیم‬
‫‪6‬۔ اٹھچاببرغرغوںاوروعساطتےکایبنںیم‬
‫‪7‬۔ اسوتاںاببرسہماجتاورایشافتےکایبنںیم‬
‫‪8‬۔ آوھٹاںاببہنقحاجت‪،‬ہلیتفاجتاوررفزاجتےکایبنںیم‬
‫‪۱‬۔ وناںاببالطؤںاورامضداتےکایبنںیم‬
‫‪1۰‬۔ دوساںاببرواینغتاوروطنالتےکایبنںیم‬
‫‪142‬‬
‫رمکتاورونسانتےکایبنںیم‬ ‫‪11‬۔ ایگروہاںاببہنمےکارماضںیمدیفم ّ‬
‫رمّ دواؤں ےک ایبن‬ ‫‪12‬۔ ابروہاں ابب رمومہں اور انوسر اور زںومں ںیم عف شخب ّ‬
‫ںیم۔‬
‫اسدوتسرںیم‪،‬ںیمےنرصفلہسا لوصل ازجاءرپلمتشمرمابکتوک اشلمایکےہاورریغ‬
‫رعموف ازجاء رپ لمتشم دیچیپہ رت بی ایتری واےل رمابکت ےک ذرک ےس ارتحاز ایک ےہ۔ویکہکن‬
‫ؤمرخ اذلرک مسق ےک رمابکت اک ذرک رصف ایہن ولوگں ےک ےیل اکرآ د وہاتکس ےہ وھنجں ےن نف‬
‫بط ےک وصحل ےک ےیل یج وتڑ تنحم یک وہ اور یلمع ولہپؤں رپ اکلم درتسس ےک ےیل اینپ‬
‫م‬
‫زدنایگں وفق رکدی وہں۔ اسےکربسکع اِسرصتخمیس اتکبےک سیمات ےسنف بطیک‬
‫وھتڑییسیھبدشدبرےنھکواال اافتسدہ رکاتکسےہ۔اس دوتسریکرتبیےکےلسلسںیم ااعتنا یہٰ‬
‫اکاطبلوہں‪،‬ریمےےیلاہللیہاکیفےہاوروہرتہبنیاکراسزےہ۔‬
‫‪143‬‬
‫الہپابب‬
‫ل‬
‫اعمنیجاورارطیتےکایبنںیم‬
‫ل‬
‫ارطیت‬
‫ارطلفی اک االطق اس وجعمن رپ وہات ےہوج ونیتںہلیلہ اجت‪ :‬ہلیلہ اکیلب‪ ،‬آہلم اور ہلیلب ےس‬
‫ایتر ایک اجات ےہ۔ اتمرخنی ےن ارطلفی یک رتہبنی اتریث‪ ،‬میظع ااشلن الصا تیح اور ترت اافد ت‬
‫ےک شیپ رظن اسںیم ہلیلہ اجتاور درگی دواؤں ےک افا ے ےیک ۔ سجےک ےجیتن ںیم ارطلفی‬
‫م‬
‫ےک سیمات اور ارغاض اامعتسلےک اابتعر ےس اسےکانمعفاک دارئہ و عیرت وہایگ۔ وت قی اہلل‬
‫یکاجبنےسےہ۔‬
‫ارطلفیریغص‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪ :‬ہارطلفیارتساخءدعمہاورروطتبِدعمہںیمدیفمےہ‪ ،‬مضوکیوق تد اتاور‬
‫آالتذغاںیمعمتجمروطابتوکوچنڑرکابرہاکناتلےہ۔مفدعمہوکیوق تد اتےہ سجےکببسدامغ‬
‫یکاجبن وعصدارخباتوکرواتکےہ۔یوق تمفدعمہاوراےنپوصخمصااعفلےکببس ہواسوک‬
‫وقی رکات‪،‬ذنہ وکبحف راتھک‪،‬ذاکوت ںیمافاہف رکاتاور مہفوک رتہب رکاتےہ۔ ہ ایسنن اور البدت‬
‫ںیم دیفم ےہ۔ااصعب وک یوق ت اچنہپات ےہ اور آالت دامغ یک یوق ت اور روطابت دامغ یک‬
‫تجفیف ےکذرہعی اسےکابرد ربط ارماض ںیم عف شخبےہ۔ دل ڑباھاپآےن وک رواتک ےہ اور‬
‫اسےکالعوہاسںیمیئکاوریھبانمعفاپےئاجےتںیہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬ہلیلہاکیلب‪،‬آہلم‪،‬ہلیلب(یلھٹگےساپک)رہاکیاکیہصحےلرکوفسفرکںی‬
‫نکیلوفسفتہبابرکیہنوہ۔ابغردوررکےنےکےیل اےسرونغاگواتزہایرونغابدا ریشںییک‬
‫انمبسادقارںیم رچبرکںی۔رھپاےسہسدنچدہشفکرگہتفںیمالمرکوجعمنایتررکںیاوروفحمظ‬
‫‪144‬‬
‫رکںیل۔‬
‫ادقاروخراک‪13.5-22.5:‬رگا‬
‫ونف ٹ‪:‬ضعبولگاسںیمہلیلہزرداورہلیلہدنہییھباشلمرکےتںیہ۔‬
‫ارطلفیریبک‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬اسےکوفادئیھبارطلفیریغصےسیںیہ‪،‬نکیلارطلفیریغصےکاقمےلبںیم‬
‫ارطلفی ریبک ںیم زایدہ دواؤں یک ومشتیل یک وہج ےس اس یک اافد ت ںیم افاہف وہات ےہ۔ ہ‬
‫ارطلفی وقت ابہ ںیم پرھوپر افاہف رکاتےہ۔رگ یزاج اور کشخ یزاج واےل ارفاد وک ارطلفی‬
‫ریبکاامعتسل ںیہرکاناچےیہ۔‬
‫ازجاء و رت بی لایتری‪:‬ہلیلہ اکیلب‪،‬ہلیلہ ایسہ‪،‬ہلیلب‪،‬ریشآہلم (یلھٹگ ےس اپک)‪،‬لفلف‪،‬دارلفلف رہ‬
‫ل‬ ‫ت‬
‫اکی‪21‬رگا ‪ ،‬ز جبتل‪،‬اقشلق‪،‬وتدری دیفس‪ ،‬وتدری رسخ‪،‬اسلن العصاریف‪،‬بح القلقل‪ ،‬کیجد‬
‫رشقم ‪،‬رکشربطزد‪،‬اخشخش دیفس‪ ،‬نمہب دیفس‪،‬نمہب رسخ رہ اکی‪7‬رگا ۔مام ازجاءوک وکف ٹ اھچن‬
‫ںیل۔احلصدشہوفسفوک رونغاگوںیم رچبرکےکہسدنچدہشفکرگہتفےکاسھتوجعمنایتر‬
‫رکںیاوروفحمظرکںیل۔‬
‫ادقاروخراک‪7-14:‬رگا‬
‫ونف ٹ‪:‬ارطلفیریبکوکایتریےکنیتامہدعبیہاامعتسلرکاناچےیہ۔‬
‫ارطلفیدرگیریثکاانملعف‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬دعمہ‪ ،‬ونایح دعمہ اور رس وک مغلب و وسداء ےس اپک رکات ےہ۔ رن ااہسل الات‬
‫ےہ۔رصع‪،‬اموخیلایل‪،‬ہبلغٔوسداء‪،‬ذجا ‪ ،‬وسداویووساساورمام یمغلباوروسداوی ارماض ںیم عف‬
‫شخباثتبوہاتےہ۔‬
‫اپک)‪،‬ہلیلہ دنہی‪ ،‬ہلیلہ زرد‪ ،‬ہلیلب‪،‬آہلم (یلھٹگ ےس‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬ہلیلہ اکیلب(یلھٹگ ےسمص ل‬
‫اپک) رہ اکی ‪ 70‬رگا ‪ ،‬رتدب دیفس رشقم لغ ارطلنیف‪35‬رگا ‪ ،‬اوسینن‪ 7‬رگا ‪ ،‬اومیتفن اتزہ‬
‫‪17.5‬رگا ۔ مام ازجاء وک وکف ٹ اھچنرک المںیل۔ احلص دشہوفسف وک ‪140‬یلمرٹیل رونغ ابدا‬
‫‪145‬‬
‫ریشںیںیم رچبرکںی۔ ہسدنچرکشوجزیےل رکوھتڑے ےسرعقالگباوررعقاگوزابںرہ‬
‫اکی فصن ہصح ںیم اکپںیئ‪ ،‬اھجگ العدحہ رکںی اور اس دقر اکپںیئ ہک دہش اسیج وقا ایتر‬
‫وہاجےئ۔اسوقا ںیموفسفاشلمرکےکوجعمنایتررکںی۔‬
‫ادقاروخراک‪17.5 :‬رگا‬
‫ونف ٹ‪:‬اسارطلفیوکایتریےکاچرامہدعباامعتسلرکںی۔‬
‫اعمنیج‬
‫وجعمنزبیب‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬وسداویاوریمغلباالخطےکہبلغ‪،‬رجبیزنم‪،‬ذجا ‪،‬ربص اور مام وسداوی‬
‫اوریمغلبارماضںیمدیفمےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬ہلیلہاکیلب‪،‬ہلیلہ زرد(یلھٹگےساپک)‪،‬ہلیلہدنہی‪،‬ہلیلب‪ ،‬ریشآہلم(یلھٹگےس‬
‫اپک)‪ ،‬اومیتفن‪ ،‬یسفاجئ‪ ،‬انس ّمکی‪ ،‬مخت اشرتہہ‪ ،‬اوطسوخدوس لرہ اکی ‪ 52.5‬رگا ‪ ،‬الوجردوصمّل‪ ،‬لگ‬
‫ی‬
‫ارینموصمّل‪،‬اغروقین‪،‬امحامرہاکی‪ 17.5‬رگا ‪،‬کمن فطی‪7‬رگا ‪،‬زرورد‪،‬اوسینن‪،‬یگطصمرہ‬
‫اکی ‪ 4.5‬رگا ۔ مام ازجاء وک وکف ٹ اھچن رک ‪ 140‬یلم رٹیل رونغ ابدا ریشںی ںیم رچب رکںی۔‬
‫احلصدشہوفسفوکومزیٰیقنم(ایھچ رطحاٹک وہا) اور ّجبفک رگہتف اکیولک‪50‬رگا (رہ اکی‬
‫فصنہصح)ےکاسھتوجعمنایتررکںی۔‬
‫ادقاروخراک‪22.5-45:‬رگا‬
‫وجعمناجنح‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬رصعاوراموخیلایل ےکرموضیںاوروسداویاوریمغلب االخطےکہبلغیک وصرت‬
‫ںیمدیفمےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬ہلیلہ اکیلب (یلھٹگ ےس اپک)‪ ،‬آہلم‪ ،‬ہلیلب‪ ،‬ہلیلہ دنہی رہ اکی ‪35‬رگا ‪،‬‬
‫‪146‬‬
‫یسفاجئ‪ ،‬اومیتفن اتزہ‪،‬رتدب‪،‬اوطسوخدوس رہ اکی‪17.5‬رگا ۔مام ازجاء وک وکف ٹ اھچن رک رونغِ‬
‫ابدا ںیمرچبرکںیاورہسدنچدہشفکرگہتفےکاسھتوجعمنایتررکےکوفحمظرکںیل۔‬
‫ادقاروخراک‪13.5-22.5:‬رگا ‪،‬رمضیےکیزاجاوروممسےکاطمقب‬
‫وجعمنرفمّح‪:‬‬
‫ااعفلولحم اامعتسل‪:‬ربودتےکببس واعق وہےن واےل اقفخن اور دل اوردعمےےک دردوں‬
‫دیفمےہ۔‬
‫ایتری‪:‬رقہف‪ ،‬رقلفن‪ ،‬دارینیچ‪ ،‬لبنس ابیطل رہ اکی ‪ 17.5‬رگا ‪ ،‬اہنش‪ ،‬اگوزابں‬
‫ازجاء و رت بی ل‬
‫ت‬
‫اشیم‪ ،‬انرکشم‪ ،‬رف جلسک رہ اکی‪ 35‬رگا ‪ ،‬زرفعان‪،‬یگطصم رہاکی‪ 10.5‬رگا ۔ مام ازجاءوک‬
‫وکف ٹاھچنرکہسدنچوقا ےیکوہےئرمٰیبآہلمےکدہشںیمالمرکوجعمنایتررکںیاوروفحمظرکںیل۔‬
‫ادقاروخراک‪9-13.5:‬رگا‬
‫وجعمنرفمّح درگی‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬رتحمق ای احد وماد ےک ببس واعق وہےن واےل اقفخن اور دل‪ ،‬دعمہ اور‬
‫رگجےک دردوںدیفمےہ۔ ابداشوہں یک رضورتےک اطمقب ایتر دشہشیبتمیق ریثک اانملعف دواء‬
‫ےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬نمہب دیفس‪ ،‬نمہب رسخ رہ اکی ‪ 35‬رگا ‪ ،‬زینشک‪ ،‬ابطریش‪ ،‬لگ وتخم رہ اکی‬
‫‪ 10.5‬رگا ‪ ،‬اربمشی اخ وسہتخ‪ ،‬دنصل اقمریصی‪ ،‬وپتس ریبون ہتسپ رہ اکی ‪ 7‬رگا ‪ ،‬دسب‪،‬‬
‫رمواردی انسفتہ‪،‬رہکاب رہاکی‪ 7‬رگا ‪،‬وعددنہی ‪ 4.5‬رگا ۔دواؤںوکوکف ٹاھچنرکالمںیئ۔آب‬
‫بیس‪،‬آبِ یہب وخیمش‪،‬آب امحض رتجن‪،‬آبِ اانر وخیمش‪،‬آبِ اربمابرسی(زرکش)‪،‬رعقِ‬
‫الگب‪،‬رشابراحیینایوہمجریرہاکی‪105‬یلمرٹیلوکاجکیرکںی‪1،‬ولک ‪ 50‬رگا اخصلرکشاشلم‬
‫رکےکلحرکںی اوراھجگالعدحہرکےکدہشاسیجوقا ایتررکںی۔یٹکاورینھچ وہیئ دواؤںوکاشلم‬
‫رکےکوجعمنایتررکںیاوروفحمظرکںیل۔‬
‫ادقاروخراک‪10.5-17.5 :‬رگا‬
‫‪147‬‬
‫وجعمنرفمّح درگی‪:‬‬
‫رقلفن‪ ،‬یگطصم‪ ،‬ااسرون رہ اکی ‪10.5‬رگا ‪،‬‬ ‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬زرورد ‪ 21‬رگا ‪ ،‬دعس وکیف‪ ،‬ل‬
‫ت‬
‫رقہف‪،‬زرفعانرہاکی‪7‬رگا ‪،‬اجلفئ‪،‬اجورتی‪،‬ربگرف جلسکرہاکی‪10.5‬رگا ‪،‬اگوزابں‪35‬‬
‫رگا ۔ مام ازجاء وک وکف ٹ اھچن رک رمٰیب ہلیلہ اکیلب ےک دہش ںیم المرک وجعمن ایتر رکںی اور وفحمظ‬
‫رکںیل۔‬
‫ادقاروخراک‪4.5-9:‬رگا ‪ ،‬بساطتق‬
‫وجعمنالبدر‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬ایدداتش ںیم افاہف رکات ےہ‪ ،‬ایسنن وک زالئ رکاتےہ‪ ،‬اف‪،‬جل‪ ،‬ر ہش اور ہتک‬
‫ںیمدیفمےہ‪ ،‬دلڑباھاپآےنوکرواتکےہاورمام ابردارماضںیم عفشخبےہ ل۔‬
‫ت‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬ہلیلہایسہ‪،‬ہلیلب‪،‬آہلمرہاکی‪35‬رگا ‪،‬دنکر‪،‬دووق‪،‬لفلف‪،‬ز جبتل‪،‬وج‪،‬دعس‪،‬‬
‫لبنس‪ ،‬لسع البدر رہ اکی ‪ 17.5‬رگا ۔ مام ازجاء وک وکف ٹ اھچن رک رونغ ارخوف ٹ اور رونغ ابدا‬
‫اتزہںیمرچبرکںیاورہسدنچدہشفکرگہتفںیمالمرکوجعمنایتررکںیاوراامعتسلرکںی۔‬
‫وجعمنحلبیت‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬مغلب اور وسداء ےک ارتحاق ےس وہےن واےل ےبمل محی رعب ےک رموضیں ےک‬
‫ےیلوسددنمےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬حلبیت‪ ،‬ربگ دساب‪ ،‬لفلف رہ اکی مہ وزن۔ مام ازجاء وک وکف ٹ اھچنرک‬
‫ہسدنچدہشفکرگہتفںیمالمرکوجعمنایتررکںیاوراامعتسلرکںی۔‬
‫رتایقارعب‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬وھچب‪،‬وہا اوردنمسریاسوپنںےکاکےٹںیملمعتسمےہ۔‬
‫ل‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬بح ااغلر‪ ،‬زراودن وط ل‪ ،‬طسق‪ ،‬رم‪،‬حیطتاان رہ اکی اکی ہصح۔مام ازجاءوک‬
‫‪148‬‬
‫وکف ٹرکہسدنچدہشفکرگہتفںیمالمرکوجعمنایتررکںیاوراامعتسلرکںی۔‬
‫ددیباولرد‪:‬‬
‫ل‬
‫ااعفلو لحماامعتسل‪:‬رگجےک دسّوں وک وھکاتلےہ۔ ااقستسء‪ ،‬وسء القبتہ‪ ،‬ربودت رگجو دعمہ اورخف‬
‫سلی ل‬
‫ازجاءورت بیایتری‪ :‬لبنس‪ ،‬ااسرون‪ ،‬یگطصم‪ ،‬جہ‪ ،‬زرفعان‪ ،‬الھک‪ ،‬دنصل‪ ،‬ابطریش‪،‬طسق‪،‬‬
‫رم‪ ،‬دارینیچ‪ ،‬رویدنینیچ رہاکی‪3.5‬رگا ‪،‬زرورد اکہسربآوردہمام دواؤںےک مہ وزن۔مام‬
‫ازجاءوکوکف ٹرکہسدنچدہشفکرگہتفایوقا لےیکوہےئرشتبوردںیمالمرکوجعمنایتررکںی۔‬
‫سکیجتب ل‬
‫ادقاروخراک‪4.5-10.5:‬رگا رمہاہ نزبوری‬
‫‪14۱‬‬
‫دورساابب‬
‫وجاراشتےکایبنںیم‬
‫افریس زابن ںیم وجارش ےک ینعم 'ا مض اعط ل' ےک ںیہ۔وجارش اک االطق یلع اومعل ان‬
‫ت‬
‫اعمنیجرپوہاتےہ‪،‬نجںیملفلفیکونیتںااسق ‪،‬ز جبتلاوردرگیاصمہحلاجتاشلمےیکاجےت‬
‫ںیہ۔اابطءاتمرخنیےن وجاراشت ںیملہسمادو ہاوردرگیدواؤںاکیھب افاہفایک اورافایف ازجاء‬
‫ےکاحلظےساںیھنفلتخمارماضںیماامعتسلایک۔‬
‫وجارشرفسیلجکسمم‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬ذغا وک مض رکات ےہ‪ ،‬دعمے ےس الضفت ذغا وک دعف رکات ےہ اور دعمے وک‬
‫یوق ترفا مہرکاتےہ‪،‬رگجوکیوق تد اتےہاوراسےکدسّوںوکوھکاتلےہ‪،‬توہتوکربا ہتخیگرکات‬
‫ےہ‪،‬دلوکیوق تد اتےہاوروخوبشدارادو ہیکومشتیلیکوہجےسرفتحیبلقرکاتےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬یہبوکلیھچرکیلھجاورمختےساپکرکںیلاور ‪400‬رگا ےلرکاکںیٹ۔رھپ‬
‫اس دقر رشاب راحیین ای رسہکٔ رشاب (سج ںیم اس دقر اپین المایل ایگ وہ ہک ےنیپ ےک اقلب‬
‫وہاجےئ) ںیم اشلم رکےک اکپںیئ ہک یہب ےکڑکٹے ڈوب اجںیئ۔ یہب بج ک اجےئ وت آگ‬
‫ل‬
‫ےسااتررکرھتپیکرھکلںیمڈالرکاینتدریوکںیٹہکازجاءبکداتوہاجںیئ۔اب ‪800‬رگا دہش‬
‫آگرپ اسدقراکپںیئہک‬ ‫فک رگہتفںیلاوررن آچنرپ رھکرک یٹکوہیئیہباشلمرکںیاوروکےلئیک ل‬
‫ت‬
‫اپین لج اجےئ۔ اس ےک دعب اس ںیم لفلف دیفس‪ ،‬لفلف ایسہ‪ ،‬دارلفلف‪ ،‬ز جبتل رہ اکی ‪17.5‬‬
‫رگا ‪،‬اھل‪،‬اقہلق‪،‬رقلفن‪،‬لبنسابیطل‪ ،‬دارینیچ‪،‬زرفعان رہاکی‪ 7‬رگا اکافاہفرکںی۔ ذموکرہ‬
‫دواؤں وک وکف ٹ اھچن رک اجکی رکںی اور آزیمہ رپ ڑھچک رک ایھچ رطح المںیئ۔ المےن ےک دعب گنس‬
‫رمرمےکڑکٹےرپ وخوبشدار رونغلگاگلرک الیھپںیئ۔ اب ‪ 17.5‬رگا وزنےکڑکٹےاکف ٹ‬
‫‪15۰‬‬
‫رک‪ ،‬ربگ رتجنںیمٹیپل رکےشیش ےکربنت اییعلق دشہ ربنت ںیم وفحمظ رکںیل۔ضعب اابط اسںیم‬
‫وھتڑی یس دمعہ مسق یک اخصل کشم اشلم رکےت ںیہ سج ےس اس یک رفتحی بلق اور رحارت‬
‫رغزی ہوکربا ہتخیگرکےنیکالصا تیحںیمافاہفوہاتےہ۔‬
‫وجارشرفسیلجلہسم‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬اس ےک ااعفل یھب ذموکرہ وجارش ےسی ںیہ۔ رفق رصف اانت ےہ ہک ہ‬
‫وجارش‪ ،‬ومقسایناور رتدب یک ومشتیلیک وہج ےس ااہسل الات ےہ۔ ہ ریغیسک فیلکےک ااہسل الات‬
‫ےہ ویکہکن اس ںیم اشلم ومقساین یک وقت اتریث ںیم ااسکنر واعق وہات ےہ اور یہب یک زایدہ ادقار یک‬
‫ومشتیل ےس اس یک االصح وہاجیت ےہ۔ اس ےک العوہ‪ ،‬رتدب یک ومشتیل اور لعف ااہسل ںیم‬
‫وخوبشداراصمہحلاجتیکاعموتنیکوہجےس‪ ،‬ہوجارشوخبااہسلالاتےہ۔ ہوقجنلیکفلتخم‬
‫ی‬
‫وصروتں ینعی وقجنل یمغلب‪ ،‬وقجنل فلی اور وقجنل رح ںیم عف شخب ےہ۔ وقت داہعف ےک فعض ےس‬
‫وہےنواےلضبقںیمدیفمےہ۔مغلب اوررفصاءیکانمبسادقاروکمسجےساخرجرکاتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬یہب (ےکلھچاور جیب ےس اپک)‪ 400‬رگا ےل رک رشابای اپینالمےئ وہےئ‬
‫ل‬
‫رسہکںیمڈاںیل اوراسدقراکپںیئہکلگاجےئ‪ ،‬رھپاانتوکںیٹ ہکازجاء بکداتوہاجںیئ اورینلھچ‬
‫ےس اھچن ںیل۔ دمعہ دہش ‪ 800‬رگا ےل رک اھجگ العدحہ لرکںی اور یہب اشلم رکےک اس دقر‬
‫ت‬
‫اکپںیئ ہک اپین لج رک متخ وہاجےئ۔ آگ ےس ااترےت وتق ز جبتل‪ ،‬دارلفلف‪ ،‬لفلف دیفس‪ ،‬دار‬
‫ینیچرہاکی ‪ 10.5‬لرگا ‪،‬اھل‪،‬اقہلق‪،‬زرفعانرہاکی‪7‬رگا ‪،‬یگطصم ‪17.5‬رگا ‪،‬ومقساین ‪14‬‬
‫مص‬
‫رگا ‪ ،‬رتدب دیفس لغ ارطلنیف رعایق (نھگ ےس اپک) ‪ 105‬رگا اشلم رکںی۔ ذموکرہ ازجاء وک‬
‫وکف ٹاھچنرکیہباوردہشےکآزیمہںیمایھچرطحالمںیئاوروفحمظرکںیل۔‬
‫وجارشومکن‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬مکش یک ظیلغ رایح وک لیلحت رکات ےہ‪ ،‬مض وک رتہب انبات ےہ‪،‬رایح اور مغلب‬
‫ےسوہےن واےل وقجنل ےک درد وک زالئ رکات ےہ‪،‬وبرق یک ومشتیل یک وہج ےس ےکل ااہسل الات‬
‫ےہ‪،‬ذغا ءوکدعمہےسارتےنںیم ددرکاتےہاوررتشڈاکروںوک عفاتشخبےہ۔ابرد ارماضںیم‬
‫‪151‬‬
‫دیفمےہ۔ظیلغاوررسدذغاؤںیکرضموتںوکدعف رکاتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی لایتری‪:‬زریہ رکامین (رسہکٔ رشاب ںیم اکی ابشہن روز وگھب رک کشخ ایک‬
‫ت‬
‫وہا)‪350‬رگا ‪،‬ز جبتل‪،‬لفلف‪،‬ربگ دساب کشخ رہاکی‪105‬رگا ‪ ،‬وبرہ ارینم ‪35‬رگا ۔‬
‫مام دواؤںوکوکف ٹاھچنرکہسدنچدہشفکرگہتفںیموگدنھرکوجارشایتررکںیاوروفحمظرکںیل۔‬
‫ادقاروخراک‪14-24.5 :‬رگا‬
‫ونف ٹ‪:‬اسوجارشوکاھکےنےسےلہپاوردعبںیماامعتسلایکاجاتےہ۔‬
‫وجارشرمتی‪:‬‬
‫ی‬
‫ااعفل ولحم اامعتسل‪:‬وقجنل رح‪،‬یمغلب اور فلی ںیم اہن ت عف شخب ےہ‪ ،‬درد وک وفرا نیکس د ات ےہ۔‬
‫ااہسلاوردبتیلییزاجےکذرہعیوجراشرمتی ہلمعااجن د اتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬رعایق وجھکر (یلھٹگ ےس اپک) ‪175‬رگا ےل رک اکی ابشہن روز رسہکٔ رشاب‬
‫ل‬
‫ںیم وگھبںیئ اور رھکل ںیم اس دقر وکںیٹ ہک ازجاء بکدات وہاجںیئ۔ ومقساین زراقء‪ ،‬دساب‬
‫کشخ رہ اکی‪35‬رگا ل ‪،‬ابدا رشقم‪30‬دعد‪ ،‬لفلف دیفس‪ ،‬لفلف ایسہ رہ اکی ‪ 100‬دعد‪ ،‬وبرہ‬
‫ت‬
‫ارینم ‪10.5‬رگا ‪،‬ز جبتل‪10.5‬رگا ۔ مام ازجاء وک وکف ٹ اھچن رکالمںیئ اور ہس دنچ دہشفک‬
‫رگہتفںیماشلمرکےکوجعمنایتررکںی۔وفسفوکوقا ںیمایھچرطحالمرکوفحمظرکںیل۔‬
‫ادقاروخراک‪14-24.5 :‬رگا‬
‫وجارشاُس ُقف‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬وقجنل ےک ےیل دیفم ےہ‪ ،‬درد وک وفرا نیکس د ات ےہ‪،‬رایح وک اخرج رکات‬
‫ےہ‪،‬ااہسلالاتےہ‪،‬تشپاوررمکےکدردوکرعفرکاتےہ۔‬
‫ازجاء و لرت بی ایتری‪:‬رتدب دیفس‪ ،‬ومقساین رہ اکی ‪ 22.5‬رگا ‪ ،‬لفلف دیفس‪ ،‬اقہلق رہ اکی ‪13.5‬‬
‫ت‬
‫رگا ‪ ،‬ز جبتل‪ ،‬دارینیچ‪ ،‬آہلم‪ ،‬اجورتی‪ ،‬رقلفن‪ ،‬اجلفئ رہ اکی ‪ 4.5‬رگا ‪،‬رکش دیفس‪200‬رگا ۔‬
‫مام ازجاءوکوکف ٹاھچنرکہسدنچدہشفکرگہتفںیماشلم رکےکوجعمنایتررکںی اوررضورتےک‬
‫وتقاامعتسلرکںی۔‬
‫‪152‬‬
‫ادقاروخراک‪18 :‬رگا‬
‫وجارشکشم‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬اقفخن‪،‬یشغاورربودتِدعمہورگجوااشحءںیمدیفمےہ۔ رحارترغزییوک‬
‫ربا ہتخیگرکاتےہاوراسےکااعفلوکیوق ترفا مہرکاتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬دارینیچ‪ ،‬اجلفئ‪ ،‬رقہف‪ ،‬اقہلق اغصر (وھچیٹ االیچئ)‪ ،‬رقلفن‪ ،‬وخ‪،‬ناجن‪،‬‬
‫دارلفلف‪ ،‬وعد دنہی رہ اکی ‪ 17.5‬رگا ‪ ،‬زرفعان ‪ 7‬رگا ‪ ،‬رکش ربطزد ‪ 200‬رگا ‪ ،‬کشم یتبت‬
‫‪ 2.25‬رگا ۔مام ازجاء اکوفسفایتر رکےک اھچن ںیل اور ہس دنچ دہش فک رگہتف ںیم المرک وجعمن‬
‫ایتررکںی۔گنسرمرمےکڑکٹےرپرونغلگاگلںیئاوراسرپایتردشہ وجارشوکالیھپرکڑکٹے‬
‫اکف ٹںیلاوروفحمظرکںیل۔‬
‫ادقاروخراک‪2.25-4.5 :‬رگا‬
‫وجارشثبخ‪:‬‬
‫ااعفلو لحماامعتسل‪:‬ربودت دعمہ ورگجیک وصرت ںیم ا ںیہ یوق ت د ات ےہ‪ ،‬وخن وباریس وک رواتک‬
‫ےہ‪ ،‬مضوکرتہبرکاتےہاوردلوکیوق تد اتےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬لگرسخاکہسربآوردہ‪،‬دنصلاقمریصی‪،‬لبنسابیطل‪،‬زرکشاکوگدا‪،‬ہلیلہ‬
‫اکیلب‪ ،‬ہلیلہ زرد‪ ،‬ہلیلب‪ ،‬آہلم‪ ،‬ہلیلہ دنہی‪ ،‬لگ ارینم‪ ،‬زینشک‪ ،‬ابطریش‪ ،‬اگوزابں‪ ،‬دارینیچ‪ ،‬ابکہب‪،‬‬
‫اقہلق‪،‬یگطصم‪ ،‬وفلف‪ ،‬دعس‪،‬وپتس ریبون ہتسپ‪،‬وعدینیچ‪،‬وپدہنی کشخ‪ ،‬آس‪،‬وپتس رتجنکشخ‬
‫رہ اکی‪35‬رگا ‪،‬ثبخ ادحلدی رصمی‪105‬رگا ۔ثبخ ادحلدی وک وکف ٹ رک ‪40‬دن کت رسہک ںیم‬
‫وگھبںیئ‪،‬رھپ ولےہ ےک ڑکایہ ںیم ڈال رک وھبن ںیل اوردوابرہ وفسف رکںی اور اکی ابر رھپ رسہک‬
‫ںیم وگھبںیئ اور کشخ وہےن ےک دعب ربایں رکںیل۔رسیتی ابر یھب رسہک ںیم وگھبںیئ اور ربایں‬
‫رکںی۔ابیق دواؤں وک وکف ٹ رک بس وک المںیل۔ احلص دشہ وفسف وکہس دنچ دہش فک رگہتف ای رکش‬
‫ربطزدوکرعقالگبںیموھگلرکایترےیکوہےئاگڑےھ ّجبںیموگدنھرکوجارش ایتررکںی اور‬
‫وفحمظرکںیل۔‬
‫‪153‬‬
‫وجارشوعد‪:‬‬
‫ااعفل ولحم اامعتسل‪:‬ابرددعمہ و رگجوک یوق ت د اتےہ۔فعض بلق‪ ،‬اقفخن اورمسجرپ وسء یزاج‬
‫ابردےکہبلغیکوصرتںیمدیفمےہ۔ ذغاوک مضرکات ےہ‪،‬دعمہیکرتی اور روطتبوککشخرکات‬
‫ل‬
‫ےہ اور روطتب فصلتہ ےک ببس وہےن واےل یزنم ااہسل وک عف اتشخب ےہ۔ ہ وجراش وبڑےھ‬
‫ولوگںےکےیلدمعہےہ‪،‬انیکوقوتںوکربا ہتخیگرکاتےہاورواسوکیوق ترفا مہرکاتےہ۔‬
‫قل‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬لبنس دنہی‪،‬لبنس ا یطی‪،‬مخت رکسف‪،‬اوسینن‪،‬یگطصم رہ اکی‪10.5‬رگا ‪،‬‬
‫دمعہ مسق یک وعد دنہی ‪ 17.5‬رگا ‪ ،‬رقلفن‪ ،‬اجورتی‪ ،‬رقہف‪ ،‬کس کشم رہ اکی ‪ 8.75‬رگا ‪ ،‬ہلیلہ‬
‫اکیلب(رشاب ںیم وگھبےن ےک دعب اھکسای وہا)‪10.5‬رگا ‪ ،‬لگ رسخ رعایق اکہس ربآوردہ‪ ،‬قصت‬
‫اذلرریۃ رہ اکی ‪4.5‬رگا ۔ مام ازجاء اک وفسف ایتر رکےک اھچن ںیل اور ہس دنچ رکش ےک وقا‬
‫ںیمالمںیئاوروجعمنایتررکےنےکدعبوفحمظرکںیل۔‬
‫ادقاروخراک‪4.5-9 :‬رگا‬
‫وجارشزجر‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬ذغا وک مض رکات ےہ‪،‬وقت ابہ ںیم دح درہج افاہف رکاتےہ اور اےسیوق ت‬
‫د اتےہ۔دعمہ‪،‬رگجاوربلقوکیوق ترفا مہرکاتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬ےھٹیم اگرج ےل رک لیھچ ںیل اور ادنروین تخس ہصح اکنل دںی۔ احلص دشہ‬
‫اگرج‪400‬رگا ںیلاوررشابای وھتڑےےسدہشاوراپینےکآزیمہںیم اسدقر اکپںیئ ہکوخب‬
‫دہش اشلم‬
‫لگ اجےئ۔ رھپ رھتپ یک رھکل ںیم وکف ٹ رک ینلھچ ےس زارںی اوراس ںیم‪800‬رگا ل‬
‫ت‬
‫رکےک آگ رپ اس دقر اکپںیئ ہک اپین لج رک متخ وہاجےئ۔آگ ےس ااترےت وتق ز جبتل‪،‬‬
‫یگطصم‪ ،‬دارینیچ‪ ،‬اجلفئ‪ ،‬دارلفلف‪ ،‬رقلفن‪ ،‬اسلنوفصعر‪ ،‬زرفعان‪ ،‬لبنس‪ ،‬وخ‪،‬ناجنرہاکی‬
‫‪10.5‬رگا ‪ ،‬اقشلق‪ 17.5‬رگا وک المرک احلص دشہ آزیمہ رپ ڑھچںیک اور ایھچ رطح المرک وفحمظ‬
‫رکںیل۔‬
‫‪154‬‬
‫دقماروخراک‪14-24.5:‬رگا‬
‫وجارش وپتسرتجن‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬دل‪،‬رگجاوردعمےوکوقتتی رفامہرکاتےہ‪،‬ذغاوکمضہرکاتےہ اوربلقوک‬
‫رفتحاتشخبےہ۔‬
‫ازجاء و رتبیک ایتری‪:‬رتجن اک ریبوین وپتس ‪400‬رگا ےل رک اپین اور کمن ےک ولحمل ںیم نیت‬
‫دونںکتوگھبںیئ۔اسےکدعباسدقردںیلھہککمناکزمہاجاترےہ۔دےنلھےکدعباسدقر‬
‫وجش دںی ہکیسک دقر لگ اجےئ‪ ،‬رھپ اتکںےک ڑپکے رپ رھک رکاھکسںیل۔ ‪ 800‬رگا دہشےل رک‬
‫وپتس رتجن ڈال رک اس دقر اکپںیئ ہک اپین‬
‫اکپںیئ اور اھجگ العدحہ رکںیل۔ احلص دشہ دہش ںیم ل‬
‫ب‬‫ج‬ ‫ت‬
‫لج رک متخ وہاجےئ۔ آگ ےس ااترےت وتق آہزیہ ںیم ز تل‪ ،‬دار لفلف‪ ،‬دارینیچ‪ ،‬یگطصم رہ‬
‫اکی ‪ 10.5‬رگا ‪ ،‬اجورتی‪ ،‬ربگ وبنتل‪ ،‬رقلفن‪ ،‬اجلفئ‪ ،‬لبنس‪ ،‬وعد دنہی رہ اکی ‪ 4.5‬رگا ‪،‬‬
‫زرفعان‪3.5‬رگا وکسیاھچنرکاشلمرکںیاورالمںیئ۔‬
‫وجارشوعددرگی‪:‬‬
‫ااعفلو لحماامعتسل‪:‬دل‪ ،‬رگج اوردعمےوک وقتتی داتیےہ‪ ،‬ذغاوک مضہ رکاتےہ‪ ،‬ہنم وک وخوبشدار‬
‫انباتےہ۔ہیاکیفیطلوجارشےہسجےکےبامشروفادئںیہ۔‬
‫ازجاء و رتبیک ایتری‪:‬وعد دنہی‪ ،‬وپتس رتجن کشخ رہ اکی ‪ 10.5‬رگا ‪ ،‬دارینیچ‪ ،‬اوسینن رہ‬
‫اکی‪3.5‬رگا ‪،‬زرفعان ‪1.75‬رگا ‪،‬رکش ‪70‬رگا ۔مام ازجاءاکوفسفایتررکےکاھچنںیل‬
‫اورمہوزنرمٰیبہلیلہاکیلبےکدہشںیماشلمرکےکوجعمنایتررکںی۔ہیدمعہوجارشےہ۔‬
‫‪155‬‬
‫رسیتاابب‬
‫وبحب(وگویلں)‪،‬اایراجتاور‬
‫وجاشدنوںےکایبنںیم‬
‫وبحب (وگایلں)‬
‫بحاایرج‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬یمغلباوررفصاویاالخطوک ذبرہعیااہسلاخرجرکیتےہ‪،‬دعمہ اوردامغاکہیقنت‬
‫رکیتےہ‪،‬دردرس‪،‬آداھیسیساکدرد‪،‬دواراوریمغلبارماضًالثماف‪،‬جل‪،‬وقلہ‪،‬ایسنناورآھکنےکیزنم‬
‫ارماضًالثملبس‪،‬رجباورایس مسقےکدورسےارماضںیمدیفمےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬اایرج فیقرا‪،‬رتدب دیفس‪،‬اغروقین رہ اکی‪35‬رگا ‪،‬ہلیلہ اکیلب‪،‬ہلیلہ زرد‪،‬‬
‫وشمی ایک وہا) ‪8.75‬رگا ۔‬ ‫اوسینن رہ اکی‪10.5‬رگا ‪،‬کمن دنہی‪ 7‬رگا ‪،‬ومقساین (یہب ںیم ی‬
‫دواؤںوکوکف ٹاھچنرکآبرکسفںیموگدنھرکوگیلایتررکںی۔‬
‫ادقاروخراک‪10.5:‬رگا ‪ّ ،‬جبںیموگدنھرکاامعتسلرکںی۔‬
‫اایرجفیقرا‪:‬‬
‫ااعفل ولحم اامعتسل‪:‬اایرج فیقرااکبلطم دواء ا یہٰ اور دواء خلت ےہ۔ ہ وگیلدعمہ اور دامغ اکہیقنت‬
‫رکیتےہ‪،‬واساکہیفصترکیتےہاوردکورتواسوکزالئرکیتےہ۔ ہاگنوہںےکاسےنمرظن‬
‫آےن واےل ان وسداوی ایخالت ںیم دیفم ےہ وجدعمہ ےس دامغ یک اجبن وعصد رکےن واےل‬
‫اخبراتےسقلعتموہےتںیہ۔‬
‫سلی ل‬
‫ازجاء و رت بیایتری‪:‬یگطصم‪ ،‬زرفعان‪ ،‬لبنس ابیطل‪ ،‬بح بلساں‪ ،‬وعد بلساں‪ ،‬ااسرون‪ ،‬جہ‪،‬‬
‫‪156‬‬
‫دارینیچ‪ ،‬زرورد‪ ،‬اذرخ رہ اکی ‪ 3.5‬رگا ‪ ،‬ربص سقطری ‪ 70‬رگا ۔ دواؤں وک وکف ٹ رک رمشی ےک‬
‫ڑپکے ےس اھچن ںیل اور وفحمظ رکںیل۔ رضورت ےک وتق آب ابداین اور آب رکسف ابیغ ای‬
‫ّجب بساحتجےلرکوگیلایتررکںیاورلگنںیلایاسںیمدورسیدواںیئاشلمرکںی۔‬
‫ادقار وخراک‪ :‬اہنت اامعتسل رکان وہ وت‪ 7-9‬رگا اور درگی ادو ہ ںیم المرک اامعتسل رکان وہ وت ‪3.5-‬‬
‫‪4.5‬رگا ۔‬
‫بحربص‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬یمغلباوررفصاویاالخطوک ذبرہعیااہسل اخرجرکیتےہ‪،‬دعمہ اوردامغاکدمعہ‬
‫رط ےقی ےس ہیقنت رکیت ےہ‪،‬رتحمق اور رفصاوی االخط ےک ارخاج ںیم تہب اکررگ ےہ۔ آھکن ےک‬
‫یزنمارماضںیمدیفمےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬ربص سقطری ‪ 35‬رگا ‪ ،‬ہلیلہ اکیلب (یلھٹگ ےس اپک)‪ ،‬ہلیلہ زرد (یلھٹگ ےس‬
‫اپک)‪ ،‬ہلیلہ دنہی رہ اکی‪ 17.5‬رگا ‪ ،‬زرورد‪،‬یگطصم رہ اکی‪ 8.75‬رگا ‪ ،‬ومقساین (بیس اییہب‬
‫وشمیایکوہا)‪10.5‬رگا ‪،‬زرفعان‪1.75‬رگا ۔مام ازجاءوکوکف ٹاھچنرکالمںیل۔‬ ‫ںیم ی‬
‫ادقار وخراک‪:‬آبرکسف ںیم وگدنھ رک وگیل ایتر رکںی اور ّجب ےک اسھت‪ 10.5‬رگا اامعتسل‬
‫رکںی۔‬
‫بحوقاقای‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬مغلب و رفصاء وک ذبرہعی ااہسل اخرج رکیت ےہ‪،‬دعمہ اور دامغ اک ہیقنت رکیت ےہ‬
‫اورفلتخممسقےکعمتجم االخطاکارخاجرکیتےہ۔اسوگیلےکےبامشروفادئںیہ‪ ،‬ہمغلبےسوہےن‬
‫وایل یزنم امیبرویں اور آھکن ےکیزنم ارماض ےس اجنت دالیتےہ اور ا مہرتنی اایراجتےک‬
‫ل‬ ‫ل‬ ‫اقماقم ےہ۔‬
‫شج‬ ‫فسبتب ل‬ ‫فسبتب ل‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬ربص سقطری‪،‬یگطصم‪،‬اصعر ٔہ ا ن ای ربگ ا ن‪،‬ومقساین‪ ،‬ملظنح‬
‫رہاکی مہوزن۔مام ازجاءوکآبرکسفںیمالمںیئ۔‬
‫‪157‬‬
‫بحشر‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬افریس ںیم شرےک ینعم ر قی بش ےک ںیہ۔ اےس رات ںیم اامعتسل‬
‫رکےک وسےن اک اامتہ ایک اجات ےہ اتہک ہ ریغ یسک رضمت ےک اانپ لعف ااجن دے ےکس۔ ہ وگیل‬
‫دعمہاوردامغاکہیقنترکیتےہاورفیفخااہسلالیتےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬ربصسقطری‪ 7‬رگا ‪،‬یگطصم‪ 3.5‬رگا ۔مام ازجاءاکوفسف ایتررکےک آب‬
‫ابداینںیموگدنںیھاوروگیلایتررکےکںیلگن۔ ہاکیوخراکےہ۔‬
‫بحوسراجنن‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬وعجاافمللصاوررقنسںیم عفشخبےہ۔مغلبوکذبرہعیااہسل اخرجرکیتےہ‬
‫اوراےسارطافدبنےسذجبرکیتےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬ربصسقطری‪،‬وسراجنن‪،‬اغروقینرغملب‪،‬رتدبرعایق‪،‬ہلیلہاکیلب‪،‬ہلیلہزردرہ‬
‫اکی اکی ہصح‪ ،‬ومقساین‪ 1/6‬ہصح ۔ مام ازجاءاک وفسف ایتر رکےک آب رکسف ںیم وگدنںیھ اور‬
‫وگیلایتررکںی۔‬
‫ادقاروخراک‪7-10.5:‬رگا بساطتقووممس۔‬
‫ل‬
‫ل‬
‫بحم‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬یمغلب اور اخ االخط وکذبرہعی ااہسل اخرج رکیت ےہ۔اف‪،‬جل‪،‬وقلہ اور مغلب ظیلغ‬
‫ےسوہےنواےلیبصعارماضںیمدیفمےہ۔‬
‫شج‬
‫دیفس رہ اکی ‪ 3.5‬رگا ‪ ،‬وسراجنن‪ ،‬وطنقروین دقیق‪،‬‬ ‫سک ل‬‫ا‬‫ک‬ ‫لظنح‪،‬‬ ‫م‬ ‫ایتری‪:‬‬
‫ازجاء و رت بی ل‬
‫ی‬‫ب‬‫ت‬ ‫ت‬
‫رفویفن‪،‬دنجدیبرتس‪،‬ز جبتل‪،‬حلبیت‪ ،‬خ‪،‬اجوریش‪،‬سبطرجدنہیرہاکی ‪2.33‬رگا ‪،‬اایرج‬
‫ص ل‬
‫فیقرا‪ 14‬رگا ۔ لعتاتوک آب دساب ںیملح رکںی اور ہیقب دواؤں وک ایس ولحمل ںیم وگدنھ رک‬
‫وگیلایتررکںی۔‬
‫ادقاروخراک‪7-8.75:‬رگا ۔‬
‫‪158‬‬
‫بحرخب‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬دعمہ وک وفعتن ےس اپک رکیت ےہ‪ ،‬اےسیوق ت دہ ی ےہ اور وبء دنہ وک‬
‫وخوبشدارانبیتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬وعد دنہی‪ ،‬رقلفن‪ ،‬یگطصم رہاکی اکی ہصح‪ ،‬وپتس ریبون رتجن دو ہصح‪،‬‬
‫ابکہب‪ ،‬دارینیچرہاکیاکیہصح۔مام ازجاءاکوفسفایتررکےکرشابراحیین اوراگڑےھ ّجب‬
‫ںیموگدنںیھاوروگیلایتررکےکزابنےکےچینرںیھک۔‬
‫بح(وجزریزابنریھکاجیتےہ)‪:‬‬
‫بل ل‬
‫ااعفلو لحماامعتسل‪:‬اھکیسنںیمدیفم ےہ‪ ،‬ڑھپیھپوں ےسمغلب وک آباسین اخرج رکیتےہ اور تبن‬
‫ص ل‬ ‫دصررکیتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬رب اوسلس رطوسیس‪ ،‬اشنہتس‪ ،‬کا‪ ،‬ابدا ریشںی‪ ،‬لغ رعیب رہ اکی‪10.5‬‬
‫رگا ‪،‬رکش ربطزد‪ 17.5‬رگا ۔ مام ازجاءوکوکف ٹرکاعلبدہباہنںیموگدنںیھ اوروگیلایتررکےک‬
‫زابنےکےچینرںیھک۔‬
‫انبدقازبلور‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪ :‬ہدواءاشیپبیکنلجاوراثمہنیکنلجںیمدیفمےہ۔ ادراروبلرکیتےہاور‬
‫نلجاوردردوک نیکسدہ یےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬مخت رخہزہ ‪ 35‬رگا ‪ ،‬مخت ایخر ‪ 17.5‬رگا ‪ ،‬مخت دکو ‪ 17.5‬رگا ‪ ،‬مخت یقلہ ‪7‬‬
‫رگا ‪ ،‬مختیمطخ‪ ،‬اوجانئرخااسین‪،‬ابدا رشقم‪،‬کا‪،‬اشنہتس‪،‬رب اوسلس‪،‬اخشخشدیفس‪،‬لگ ارینم‪،‬‬
‫ابداین‪،‬مخترکسفرہاکی‪ 7‬رگا ۔مام ازجاءوکوکف ٹاھچنرکاعلباوغپسلاوراعلبدہباہنںیم‬
‫وگدنںیھاوروھتڑےوہفقےساامعتسلرکںی۔‬
‫‪15۱‬‬
‫اایراجت‬
‫اایرجولاغذای‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪ :‬ہرضمّتےساپک‪،‬ا مہاورےبامشروفادئیکاحلمدواءےہ۔ ہاایرج ریغیسک‬
‫یتخسےک دبنیکرہگاویئںےس ظیلغاالخطوک ابرہاکناتلےہ۔رسےکارماضًالثمدرد رس‪،‬ب ‪،‬ہق‪،‬ہضیب‪،‬‬
‫دوار‪،‬ووساس‪،‬رصع‪،‬رہبا نپ‪،‬اف‪،‬جل‪،‬ارتساخء‪ ،‬ہتک اور آھکن اور اکن ےک یزنم دردوں ںیم دیفم‬
‫ےہ۔ ہ دواء دعمہ وک یوق ت رفا مہ رکیت ےہ‪ ،‬رگج ےک دسّوں وکوھکیتل ےہ‪ ،‬ادرار ضیح رکیت ےہ‪،‬‬
‫اسسن یک یگنت وک دور رکیت ےہ اور روب ںیم افدئہ اچنہپیت ےہ۔ مام یمغلب اور وسداوی ارماض ًالثم محی‬
‫رعب‪،‬وعج اافمللص‪ ،‬رقنس‪ ،‬رعق ااسنلء‪،‬داء ابلعثل‪،‬داء الجتہ‪،‬ربص‪ ،‬قہب‪ ،‬وقاب‪ ،‬ذجا ‪،‬ابرد اورا‬
‫اوررساطنںیم عفشخبےہ۔‬
‫شج‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬م لظنح ‪17.5‬رگا ‪،‬ایپز وشم یّی‪،‬اغروقین‪،‬ومقساین‪،‬رخقب ایسہ‪ ،‬اقش‪،‬‬
‫ارقسدوین ینعی وث ربی رہ اکی ‪15.75‬رگا ‪،‬اومیتفن‪،‬امکدرویس (ڈنمی)‪،‬لقم‪،‬ربص سقطری رہ‬
‫ل‬
‫اکی‪1۰.5‬رگا ‪،‬احاش‪،‬ویھافروقین‪،‬لبنس لدنہی‪ ،‬رفاویسن‪،‬دعجہ‪،‬سلیجہ‪،‬لفلفدیفس‪،‬لفلفایسہ‪،‬‬
‫سکتبی‬
‫دنجدیبرتس‪ ،‬رم ‪ ،‬رطفااسویلن‪ ،‬زراودن وط ل‪،‬اصعر ٔہ‬
‫دارلفلف‪ ،‬زرفعان‪ ،‬لدارینیچ‪ ،‬اجوریش‪ ،‬خ‪ ،‬ل‬ ‫ل‬
‫ل‬ ‫ب‬‫ج‬ ‫ت‬ ‫ی‬‫مب‬ ‫ل‬ ‫ب‬‫ت‬ ‫فسب‬
‫ی‬ ‫ح‬ ‫ت‬
‫ا ن‪،‬رفویفن‪ ،‬وؤہشینعیلبنسرویم‪،‬امحام‪،‬ز لرہاکی‪7‬رگا ‪ ،‬طتاان‪،‬اوطسوخدوسرہ‬ ‫ج‬
‫اکی‪ 5.25‬رگا ۔مام ازجاءوکوکف ٹاھچنرکہسدنچدہشرگہتفںیمالمرکوجعمنایتررکںی۔‬
‫ادقاروخراک‪18:‬رگا ‪،‬ایتریےکھچےنیہمدعب۔‬
‫اایرجروسف‪:‬‬
‫ ہا ّونیلاایرجےہ‪،‬سجیکرت بیوکرہشتاحلصوہیئ۔‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬اس ےک ااعفل‪ ،‬ذموکرہ اایرج ےس رقبی رت ںیہ۔ ہ مغلب اور وسداء وک ذبرہعی‬
‫ااہسلاخرجرکاتےہاورانمام ارماضںیمدیفمےہنجاکہررکہ‪،‬ذموکرہاایرجےکذ لںیمایک‬
‫ایگےہ۔‬
‫‪16۰‬‬
‫ل‬
‫سکتبی‬ ‫شج‬
‫ازجاءورت بیایتری‪ :‬م لظنح‪90‬رگا ‪،‬امکدرویس ‪45‬رگا ‪ ،‬خ‪،‬اجوریشرہاکی ‪36‬رگا ‪،‬‬
‫مخترکسفوکیہ ‪ 22.5‬رگا ‪،‬زراودن درحج ‪ 22.5‬رگا ‪ ،‬لفلفدیفس‪ ،‬لفلفایسہ رہ اکی ‪22.5‬‬
‫ل‬
‫رگا ‪ ،‬دارینیچ ‪ 18‬رگا ‪ ،‬سلیجہ ‪ 36‬رگا ‪ ،‬اوطسوخدوس‪ ،‬زرفعان‪ ،‬دعجہ رہ اکی ‪ 18‬رگا ۔‬
‫ل‬
‫صلعتاتوکرشابںیموگھبںیئ‪،‬رھپہیقبدواؤںوکاسںیم اورہسدنچدہشفکرگہتفںیمالمرکوجعمن‬
‫ایتررکںی۔‬
‫ادقاروخراک‪18:‬رگا رمہابآبرگ ‪،‬ایتریےکھچےنیہمدعباامعتسلرکںی۔‬
‫اایرجاجونیلس‪:‬‬
‫ ہیھباےنپوخاصںیم ذموکرہابالاایرجےکامدننےہ‪،‬نکیلذموکرہاایرجےکاقمےلبںیماسےک‬
‫ااعفلیکدشتًاتبسنمکےہ۔‬
‫ااعفلو لحماامعتسل‪:‬اایرج ولاغذای ےک ذ ل ںیمذموکرمام ارماض ںیم دیفم ےہ۔مغلب ظیلغ وکمسج‬
‫ےساخرجرکےناوراف‪،‬جل‪،‬وقلہاوردرگییمغلبارماضںیماایرجولاغذایےسزایدہوم ےہ۔‬
‫شج‬
‫وشمی‪ ،‬اقش‪ ،‬ومقساین‪ ،‬رخقب ایسہ‪،‬‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬م لظنح‪ ،‬اغروقین‪ ،‬لصب اافلر ی‬
‫ل‬
‫اکی‪ 56‬رگا ‪ ،‬یسفاجئ‪،‬اومیتفن‪ ،‬لقم ازرق‪،‬امکدرویس‪ ،‬رفاویسن‪،‬سلیجہ‬ ‫ویہافروقین‪ ،‬رفویفن سرہک ل‬
‫تبی‬
‫رہ اکی‪24.5‬رگا ‪ ،‬خ‪ ،‬زراودن وط ل‪،‬لفلف دیفس‪ ،‬لفلف ایسہ‪ ،‬دارلفلف‪ ،‬دارینیچ‪،‬اجوریش‪،‬‬
‫دنجدیبرتس‪ ،‬رطفااسویلن رہ اکی ‪ 14‬رگا ۔ ضعب ولگ زرفعان ‪10.5‬رگا یھب اشلم رکےت‬
‫ص ل‬
‫ںیہ۔ نج ازجاء وکوکانٹ وہ وکف ٹ رک اجکیرکںی ‪ ،‬لعتات وک رسہک ای رشاب راحیین ںیم وگھبںیئ۔ مام‬
‫دواؤںوکہسدنچدہشفکرگہتفںیمالمرکوجعمنایتررکںی اوروفحمظرکںیل۔‬
‫ادقاروخراک‪18:‬رگا ‪،‬ایتریےکھچےنیہمدعباامعتسلرکںی۔‬
‫‪161‬‬
‫وبطماخت‪/‬وجاشدنے‬
‫وبطمخاومیتفن‪/‬وجاشدن ٔہاومیتفن‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬ذجا ‪،‬رجب‪،‬قہباوریقشر دلےکرموضیںےکےیل عفشخبےہ۔رتحمق‪،‬‬
‫یمغلب‪ ،‬وسداوی اور رفصاوی االخط وک مسج ےس ابرہ اکناتل ےہ‪ ،‬مسج اک ہیقنت رکات ےہ‪ ،‬رتگن وک اھکنرات‬
‫ےہ‪،‬فلک‪،‬بؤر‪،‬ربصاورقہبںیم عفاچنہپاتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬ہلیلہ اکیلب (یلھٹگ ےس اپک)‪،‬ہلیلہ دنہی رہ اکی ‪35‬رگا ‪ ،‬یسفاجئ‪،‬انسء‬
‫یکم‪،‬اومیتفن ارقیطی‪ ،‬اوطسوخدوس‪ ،‬اگؤزابں اشیم رہ اکی ‪17.5‬رگا ‪ ،‬ومزی رسخ ٰیقنم‬
‫‪42‬رگا ‪،‬مخت اکینس ‪ ،‬مخت اشرتہہ وکہتف‪،‬الص اوسلس رشقم رہ اکی‪10.5‬رگا ‪،‬مخت کؤث‪3.5‬رگا ‪،‬‬
‫زروردایلگرسخاتزہاکہسربآوردہ‪4.5‬رگا ‪ ،‬ابداین ‪3.5‬رگا ۔مام ازجاءوک ل‪1.4‬رٹیلآباتزہ‬
‫ںیم اس دقر وجش دںی ہک وچاھتیئ چب رےہ‪،‬رھپ اھچن رک اس ںیم ایخرشاور رتنیبجن رہ‬
‫اکی‪24.5‬رگا المںیئ اور دوابرہ اھچن رک اغروقین رغملب ‪ 3.5‬رگا ‪ ،‬کمن دنہی ‪ 875‬یلم‬
‫رگا ‪،‬رونغابدا اکیہچمچاوررکش‪35‬رگا اشلمرکںیاورونشرکںی۔‬
‫طبی ل‬
‫خزواف‪/‬وجاشدن ٔہزواف‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬رحارتےکببسالقحوہےنواےلروباورقیضاسفنلںیم عفاچنہپاتےہ۔‬
‫رزالتےسوہےنوایلرپایناھکیسناورولہپواجحباحزجےکدردوںںیمدیفمےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬ومزیٰیقنم‪ 52.5‬رگا ‪،‬انعب‪،‬سبستاںرہ اکی‪ 15‬دعد‪،‬وج رشقم‪ 35‬رگا ‪،‬‬
‫اخشخش دیفس ‪ 14‬رگا ‪ ،‬لگ ہشفنب‪ ،‬لگ ولینرف‪ ،‬مخت ایخر‪ ،‬مخت یقلہ‪ ،‬رپایسؤاشں‪ ،‬الص اوسلس‪،‬‬
‫رفاویسن‪،‬زوافکشخرہاکی‪10.5‬رگا ‪،‬وگدےداراریجن‪5‬دعد۔مام ازجاءوک ‪1.750‬رٹیلآب‬
‫اتزہ ںیم اسدقروجشدںیہکوچاھتیئچبرےہ۔رھپاھچن رکرکشربطزد‪35‬رگا اور رونغ ابدا‬
‫اکیہچمچاشلمرکںیاورونشرکںی۔‬
‫‪162‬‬
‫طبی ل‬
‫خاوصل‪:‬‬
‫ااعفل ولحم اامعتسل‪:‬رگج اور احطل ےک دسّوں وک وھکاتل ےہ‪،‬ظیلغ االخطوک رقیق رکات ےہ‪ ،‬ادرار وبل‬
‫رکاتےہ‪،‬ااقستسءاورریاقنںیمافدئہد اتےہاوردعمہورگجوکیوق تد اتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬وپتس خیب ابداین‪ ،‬وپتس خیب اکینس‪ ،‬وپتس خیب ربک‪ ،‬خیب اذرخ‪ ،‬مخت رکسف‪،‬‬
‫م‬
‫اوسینن‪،‬لبنس ابیطل‪ ،‬مختکؤث رہ اکی‪ 10.5‬رگا ‪ ،‬جبیھ‪،‬یگطصم رہ اکی‪ 4.5‬رگا ‪ ،‬ومزی ٰیقنم‬
‫‪ 52.5‬رگا ۔ مام ازجاءوک ‪1.4‬رٹیلآباتزہ ںیم اسدقروجشدںیہکوچاھتیئچب رےہ۔احلص‬
‫دشہوجاشدنہ ‪175‬یلمرٹیل‪،‬رکشاوررونغابدا ےکاسھتونشرکںی۔ارگرھتپیوتڑےنےکےیل‬
‫اامعتسلرکانوہوت‪1.75‬رگا وفسفرجحاوہیلداکافاہفرکںی۔‬
‫امءانبجل‪:‬‬
‫ااعفلو لحماامعتسل‪:‬اےسےنیپ ےس یزاج ںیم ادتعال دیپا وہات ےہ۔ ہ افدس‪ ،‬رخاب اور رتحمق‬
‫االخطیکرضموتںوکدعفرکاتےہ۔مسجوکلہسمدواؤںوکوبقلرکےنےکےیلایتررکاتےہ۔رخاب‬
‫یزاجیکاالصحرکاتےہ۔ ارگوکیئصخشرحارت اوریکشخ ےکہبلغےکببسدےلبنپاکاکشروہوت‬
‫امءانبجلمسجیکروطتبںیمافاہفرکاتےہاوروماٹاپالاتےہ۔‬
‫رت بیایتری‪:‬رکبیاک دودھ (وج ایسیوجان رکبی ےس احلص ایکایگ وہ سجوک ج ہہ ے وہےئ دس‬
‫دنذگرےکچوہںاورےسجوطبراچرہ وجاوراکینسالھکایایگوہ)‪1.042‬رٹیلںیل۔ رھتپاییٹمیک یئن‬
‫ا ڈنیںیمڈالرکرن آچنرپاکپںیئ اوراریجنیکاتزہاشخےسالچےترںیہ۔بجاھبپےنلکنےگل‬
‫وھچڑ دںی ‪،‬‬
‫اور وجش آےن ےگل وت ‪ 14‬یلم رٹیل فس دیفس رسہکٔ رشاب ڑھچںیک اور وھتڑی دری وییہن ل‬
‫س ج ل‬ ‫کی‬
‫بجریغ رضوری ہصح(رینپ)اگل وہاجےئوت ‪ 350‬یلمرٹیل امتیئ اھچن رک ‪ 70‬یلمرٹیل تبن‬
‫رکشی ای ایس ےسی دورسے ولطمہب رشتب ںیم اشلم رکںی۔ ہ اکی وفحمظ اور ےبامشر وفادئ یک‬
‫احلمدواےہ۔‬
‫‪163‬‬
‫ل‬ ‫وبطمخ‪:‬‬
‫مبیجی‬
‫ ہوجاشدنہرصمںیم خاوراش ورعاقںیموبطمخافہہکےکان ےسرعموفےہ۔‬
‫ااعفل و لحماامعتسل‪ :‬رتشیب ولگ اےس رعیب اور رخفی ںیماامعتسل رکےت ںیہ۔ ہ فلتخم مسقےک‬
‫االخط ًالثم مغلب‪ ،‬رفصاء‪ ،‬وسداء اور رتحمق االخط وک مسج ےس ابرہ اکناتل ےہ‪ ،‬مسج ےک ادنر وموجد ردی‬
‫الضفت وک مک رکات ےہ۔ اس ںیم ےب امشر وفادئ ںیہ اور اس ےک اامعتسل ےس مسج رپ یسک مسق ےک‬
‫ربےا اتیھباظرہ ںیہوہےت۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬ومزی ٰیقنم‪52.5‬رگا ‪،‬ہلیلہ اکیلب وہلیلہ زرد (یلھٹگ ےس اپک)‪،‬ہلیلہ دنہی‪،‬‬
‫اگؤزابں اشیم‪،‬الص اوسلس‪،‬رپایسؤاشں‪،‬وعد یمطخ‪،‬مخت اشرتہہ وکہتف‪ ،‬زرکش رہ اکی‬
‫‪10.5‬رگا ‪،‬انسء یکم‪،‬یسفاجئ‪،‬اومیتفن ارقیطی (اتکں ےک ڑپکے یک وپیلٹ ںیم ابدنھ رک وجش ےک‬
‫آرخ ںیم اشلم رکںی) رہ اکی‪14‬رگا ‪،‬آولاخبر ا (وگدے دار‪ ،‬اٹھپوہا)‪15‬دعد‪،‬رمت دنہی (مخت‬
‫ربآوردہ) ‪35‬رگا ‪،‬سبستاں‪،‬انعب رہ اکی ‪15‬دعد‪،‬لگ ہشفنب رعایق ‪10.5‬رگا ‪،‬ولینرف ‪،‬لگ‬
‫رسخ اتزہ رہ اکی ‪7‬وھپل‪،‬مخت کؤث‪4.5‬رگا ‪،‬ابداین‪1.75‬رگا ۔نج دواؤں وکوکانٹ وہ وکںیٹ‪،‬‬
‫اتزہںیماکیابشہنروزوگھبںیئ اوراسدقروجشدںیہکوچاھتیئ‬ ‫رھپاسریدواؤںوک‪1.4‬رٹیلآب ل‬
‫چب رےہ۔ اس ںیم ولفس ایخر ش‪ 42‬رگا اور رتنیبجن ‪35‬رگا الم رک دوابرہ اھچںین اور‬
‫الجب‪42‬یلم رٹیل اشلم رکںی۔احلص دشہ آزیمہ رپ اغروقین رغملب ‪ 1.75‬رگا ‪ ،‬رتدب رعایق‬
‫(سیاھچنرک)‪1.75‬رگا ‪،‬رویدن(سیاھچنرک)‪1.75‬رگا ‪،‬ومقساین(اامعتسلےسےلہپرڑگ‬
‫ںیل) ‪ 500‬یلمرگا ڑھچکرکاکیہچمچرونغابدا اشلمرکںیاورونشرفامںیئ۔‬
‫وجاشدنہ یک وقت اتریث ںیم افاہف ےک ےیل ذموکرہ ادو ہ ےک اسھت اایرج فیقرا‪4.5‬رگا اک‬
‫افاہفرکےتںیہ۔مام ادو ہوکآباکینسایآبابداینںیموگدنھرکوجاشدنہےنیپےس‪4‬ہٹنھگلب‬
‫ںیلگنوتدامغاورااصعباکہیقنترکاتےہاورآوھکنںیکمام یزنمامیبرویںںیمدیفمےہ۔‬
164
‫‪165‬‬
‫وچاھتابب‬
‫ارقاص(ویکٹں)اوروفسفےکایبنںیم‬
‫ارقاص‬
‫رقصورد‪:‬‬
‫ل‬
‫ااعفل ولحم اامعتسل‪:‬یمغلب اخبروں‪ ،‬رطش العتیزنم‪،‬فعض مض اوراسفدیزاج ںیمدیفمےہ۔‬
‫دعمہاوررگجوکیوق تدہ یےہاورانےکفعضےس وہےنواےلااہسلوکرویتکےہ۔ایپسوک‬
‫ل‬
‫ نیکسدہ یےہاورادنرویناعصاءوکیوق تدہ یےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬لگرسخاکہسربآوردہ ‪35‬رگا ‪،‬الصاوسلسرشقم ‪21‬رگا ‪،‬لبنسدنہی‬
‫‪ 10.5‬رگا ‪ ،‬یگطصم‪ ،‬ابطریش رہ اکی ‪ 3.5‬رگا ۔ مام ازجاء اک وفسف ایتر رکےک اھچن ںیل اور‬
‫رعقالگبںیموگدنھرک‪7‬رگا وزنیکایکٹںایتررکےکاسےئںیماھکسںیئ ۔بجاامعتسلرکان‬
‫وہوتدوابرہوفسفرکںیاورانمبسرشتبںیمالمرکاچںیٹ۔‬
‫رقصربابرسیراودنی‪:‬‬
‫ل‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬فعضدعمہ‪ ،‬فعضرگج‪،‬یزنماخبروں‪،‬یمغلباخبروں‪ ،‬رطش العت‪ ،‬محی رعب‬
‫اور محی سمخںیم دیفم ےہ۔ دسّوں وک وھکیتل ےہ‪ ،‬رعوق ںیم دیپا وہےن وایل وفعتن ےس اقمہل‬
‫ل‬
‫رکیت ےہ‪ ،‬رگج یک رحارت ےس وہےن واےل ااقستسء یک اادتاء ںیم عف اچنہپیت ےہ‪ ،‬وسء القبتہ ںیم‬
‫ل‬
‫دیفمےہاورادنرویناعصاءوکیوق ترفا مہرکیتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬لگ رسخ رعایق اکہس ربآوردہ ‪24.5‬رگا ‪ ،‬الص اوسلس رشقم‪ ،‬رتنیبجن‪،‬‬
‫‪166‬‬
‫اصعر ٔہاربمابرسیرہاکی ‪14‬رگا ‪،‬لبنسدنہی‪،‬یگطصم‪،‬اغثفوبیٹ‪،‬ابطریشرہاکی‪7‬رگا ‪،‬مختق‬
‫(ڑککی)رشقم‪ 10.5‬رگا ‪،‬کلرس‪،‬رویدنینیچ‪،‬زرفعانرہاکی ‪ 3.5‬رگا ۔رتنیبجن اوراصعر ٔہ‬
‫اربمابرسی وک آب اکینس ںیم ا وھتں ےس ںیل ‪ ،‬ےنل ےس ےلہپ آب اکینس ےس اھجگ العدحہ‬
‫رکںیل۔ہیقبدواؤںوکوکف ٹاھچن رک دوابرہوزنرکںیاورایکٹںایتررکےکاسےئ ںیماھکسںیل۔‬
‫رہہیکٹاکوزن ‪4.5‬رگا وہاناچےیہ۔‬
‫رقصاربمابرسیراودنی درگی‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬اسرقص ےکااعفل‪،‬ذموکرہرقصےسییہںیہ۔رفقرصفاانتےہہکاِس‬
‫ںیم رحارت ًاتبسن زایدہ ےہ۔ ہ ظیلغ دسّوں ےکوھکےنل ںیم زایدہ وم ےہ۔ریاقن زرد‪ ،‬ریاقن‬
‫ایسہ‪ ،‬رگج اور احطل ےک دسّوں‪ ،‬یزنم وفعیتن اخبروں اور رعوق ںیم وموجد وفعتن وک دعف رکیت‬
‫ےہ۔ایھچ دروبلوضیحےہاوراجمریوبلوضیحاکہیقنترکیتےہ۔‬
‫وگدا‪،‬رب اوسلس‪ ،‬لگ رسخ اکہس ربآوردہ‪ ،‬مخت ق‬ ‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬اتزہ زرکش اک ُ‬
‫م‬
‫(ڑککی)رشقم‪ ،‬مخت رخہزہ رشقم رہ اکی ‪ 10.5‬رگا ‪ ،‬یگطصم‪،‬لبنس ابیطل‪ ،‬اصعر ٔہ اغثف‪ ،‬جبیھ‪،‬‬
‫ل‬
‫فسبتب ل‬
‫کل رس‪ ،‬ا ن رویم‪ ،‬ااسرون‪ ،‬وگشہفٔ اذرخ‪ ،‬مخت اشرتہہ‪ ،‬مخت اکینس‪ ،‬مخت کؤث‪ ،‬رویدن ینیچ‪،‬‬
‫زرفعان‪ ،‬ابطریش رہ اکی ‪ 7‬رگا ‪ ،‬رتنیبجن ‪21‬رگا ۔ رتنیبجن وک آب اکینس ںیم لم رک ہیقب دواؤں وک‬
‫وکف ٹاھچنرکاشلمرکںیاوروگدنھرک‪4.5‬رگا وزنیکایکٹںایتررکںی۔ایتریےکدعباس ہںیم‬
‫اھکسرکوفحمظرکںیلاوراامعتسلرکںی۔‬
‫ص ل‬ ‫رقصوعد‪:‬‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬لگ رسخ اکہس رب آوردہ‪ ،‬انلگر رہ اکی ‪ 14‬رگا ‪ ،‬ااقایق ‪ 10.5‬رگا ‪ ،‬لغ‬
‫رعیب‪،‬کادیفس‪،‬اشقردنکر‪،‬وعددنہیرہاکی‪7‬رگا ‪،‬کسکشم‪،‬زرفعانرہاکی‪1.75‬رگا ۔‬
‫مام ازجاء اک وفسف ایتر رکےک اھچن ںیل۔ کمن ےک اپین ںیم وگدنںیھ اور ایکٹں ایتر رکےک‬
‫اامعتسلرکںی۔‬
‫‪167‬‬
‫رقصاغثف‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬یزنممحیرعباوراحطلیکتظلغاوردسّوںںیمدیفمےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬لگ رسخ‪ ،‬کل رس‪ ،‬اصعر ٔہ اغثف رہ اکی‪3.5‬رگا ‪ ،‬مخت یقلہ ‪ 7‬رگا ‪ ،‬ابطریش‬
‫‪ 1.75‬رگا ‪ ،‬رب اوسلس ‪ 0.75‬رگا ۔ مام ازجاء اک وفسف ایتر رکےک اھچن ںیل۔ آب اکینس‬
‫ںیموگدنںیھاورایکٹںایتررکےکرضورتےکوتقاامعتسلرکںی۔‬
‫رقصابطریشاکوفری‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬احد اور رفصاوی اخبروں ںیم دیفم ےہ۔ وفعتن ےک ببس دیپا وہےن وایل‬
‫رحارت وک زالئ رکیت ےہ اور وخوبشدار ادو ہ یک ومشتیل یک وہج ےس وفعتن یک االصح رکیت‬
‫ےہ۔محی دق اور آالت سفنت ےک وسءیزاج احر ےکببس القح وہےن وایلاھکیسن ںیم عف اچنہپیت‬
‫ےہ۔‬
‫اکی‪21‬رگا ‪،‬مختق(ڑککی)‬ ‫ازجاءورت بیایتری‪:‬لگرسخاکہسربآوردہ‪،‬اصعر ٔہالصاوسلسرہص ل‬
‫رشقم‪ ،‬مختایخررشقم‪ ،‬مخت لدکو رشقم‪،‬مخت یقلہ رہاکی‪ 14‬رگا ‪ ،‬ابطریش‪ ،‬لغ رعیب‪ ،‬کادیفس‪ ،‬اشنہتس‬
‫رہ اکی ‪ 7‬رگا ‪ ،‬اکوفر قیصوؤری ‪ 3.5‬رگا ‪ ،‬زرفعان ‪ 1.75‬رگا ۔ مام دواؤں وک وکف ٹ رک ںیھنج‬
‫اھچاننوہاھچنںیل۔ رھپاعلباوغپسلںیموگدنھرک‪ 7‬رگا وزنیک ایکٹںایتررکںی۔ایتریےک‬
‫دعباس ہںیماھکسرکوفحمظرکںیلاوررضورتےکوتقاامعتسلرکںی۔‬
‫رقصابطریشامحیض‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬ااہسل رفصاوی‪ ،‬احد اخبروں اور فعض رگج و دعمہ ںیم دیفم ےہ۔ ایپس وک‬
‫ل‬
‫۔‬‫ےہ‬‫رکیت‬ ‫رفا مہ‬ ‫یوق ت‬ ‫وک‬ ‫ء‬‫ا‬ ‫ص‬ ‫زالئرکیتےہاورادنرویناع‬
‫ص ل‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬لگ رسخاکہسربآوردہ‪ 35‬رگا ‪ ،‬لغرعیب‪ ،‬مختامحض‪ ،‬اشنہتسربایں‪،‬بح‬
‫اآلس‪،‬زرکش‪،‬ابطریشرہاکی‪10.5‬رگا ‪،‬زرفعان‪1.75‬رگا ۔مام ازجاءاکوفسفایتررکےک‬
‫رعقالگبںیموگدنںیھاورایکٹںایتررکےکاھکسںیل۔ایتریےکدعباامعتسلرکںی۔‬
‫‪168‬‬
‫رقصربک‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬الصتب احطل‪ ،‬تظلغ احطل اور دسد احطل ںیم دیفم ےہ۔ احطل ےک ببس‬
‫القحوہےنواےلریاقنایسہںیم عفشخبےہ۔‬ ‫وہےنواےلوچایھتاخبروںاوررحارتےک ریغ‬
‫پ لیج ل‬
‫ازجاءو رت بی ایتری‪:‬وپتسخیبربک‪ 14‬رگا ‪ ،‬مخت تک لست‪ ،‬لفلف ایسہ‪ ،‬ااسرون‪ ،‬زراودن وط ل رہ‬
‫مبیجی‬
‫اکی ‪ 7‬رگا ‪ ،‬زرفعان‪ 1.75‬رگا ۔ مام ازجاء وک خ ںیمالمرک وگدنںیھ اور ایکٹںایتر رکںی۔‬ ‫ل‬
‫نزبوریےکاسھتوعلقیکلکشںیماامعتسلرکںی۔‬
‫رقصانلگر‪:‬‬
‫شج‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪ :‬خااعمء‪،‬وخیندتساورشچیپےکدعبےکوعارضںیمدیفمےہ۔ص ل‬
‫ازجاء ورت بی ایتری‪:‬لگ رسخ اکہس ربآوردہ‪ ،‬ااقایق‪ ،‬انلگر رہاکی‪ 14‬رگا ‪،‬لگ ارینم‪ ،‬لغ رعیب‬
‫(رونغلگںیمربایں)‪،‬کادیفسرہ اکی‪ 7‬رگا ۔ مام ازجاءاکوفسفایتررکےک اصعر ٔہابرگ‬
‫ںیموگدنںیھاور‪7‬رگا وزنیکایکٹںایتررکےکاھکسںیل۔رضورتےکوتقاامعتسلرکںی۔‬
‫رقصرہکاب‪:‬‬
‫لل‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬نادل ‪،‬رجاینوخن‪،‬شچیپاورروگںےکہنمےنلھکںیمدیفمےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬رہکابء‪ ،‬دسب ینعی خیب رماجن‪ ،‬مخت رخہف رہ اکی ‪ 14‬رگا ‪ ،‬اشخ وگزن وسہتخ‪،‬‬
‫ص ل‬
‫لغرعیبرہاکی‪10.5‬رگا ‪،‬زینشکربایں‪،‬اخشخشدیفس‪،‬کادیفسربایں رہاکی‪21‬رگا ‪،‬ودع‬
‫(وکڑی) وسہتخ‪ ،‬اوجانئ رخااسین‪ ،‬اشدجن(وصمّل)‪ ،‬لگ وتخم رہاکی‪ 10.5‬رگا ۔ مام ازجاءوک‬
‫وکف ٹ اھچن رک اصعر ٔہ ابرگ اور رعق الگب ںیم وگدنںیھ اور ‪ 4.5‬رگا وزن یک ایکٹں ایتر‬
‫رکےک‪،‬اھکسںیل۔ایتریےکدعبوفحمظرکںیلاوراامعتسلرکںی۔‬
‫رقصاکجنک‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬رقوح اثمہن‪ ،‬اثمہن ےک یزنم درد‪ ،‬وبل ادل ‪ ،‬وبل ادملّہ اور ان ےک اسھت‬
‫اپےئاجےنواےلدردںیمدیفمےہ۔‬
‫‪16۱‬‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬مخت رکسف‪ ،‬ابداین رہ اکی ‪ 24.5‬رگا ‪ ،‬اوجانئ رخااسین‪ ،‬مخت رخہزہ‪ ،‬مخت‬
‫ق(ڑککی)‪،‬مختامحض‪ ،‬اوسینن‪،‬زغمابدا ریشںی‪،‬زغمونصربرہاکی‪10.5‬رگا ‪،‬اخشخشدیفس‪35‬‬
‫دیفس رہ اکی ‪ 7‬رگا ‪ ،‬بحاکجنک ‪ 50‬دعد۔مام ازجاء وک وکف ٹ رک ںیھنج اھچانن وہ‪،‬‬
‫رگا ‪ ،‬دنکر‪ ،‬کا ل‬
‫مبیجی‬
‫اھچن ںیل۔ رھپ خںیم وگدنھ رک‪ 3.5‬رگا وزنیک ایکٹںایتر رکںی اور ایتریےکھچےنیہمدعب‬
‫ل‬
‫فسبتب ل‬
‫رقصا ن‪:‬‬
‫ل‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬ااقستسء‪،‬وسءالقبتہ‪،‬فعضدعمہاوررگجےک لدسّوںںیمدیفمےہ۔‬
‫فسب ل‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬اوسینن‪ ،‬ابدا خلت‪ ،‬مخت رکسف‪ ،‬ااسرون‪ ،‬ا تبن رویم رہ اکی اکی ہصح۔‬
‫مام ل ازجاء وک وکف ٹ اھچن رک اپین ںیم وگدنںیھ اور ‪ 4.5‬رگا وزن یک ایکٹں ایتر رکںی۔ اکی ہیکٹ‬
‫سکیج ل‬
‫تبناسدہےکاسھتاامعتسلرکںی۔‬
‫رقصکل‪:‬‬
‫م‬‫لج‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬ااقستسء ی‪،‬فعضرگج‪،‬دسدرگجاورمسجرپمغلباوروسءیزاجابردےکہبلغیک‬
‫وصرتںیمدیفمےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬کل رس‪ ،‬رویدنینیچ‪ ،‬یگطصم رہاکی‪ 10.5‬رگا ‪،‬لبنس‪ ،‬مخت رکسف‪،‬اوجانئ‬
‫ل‬ ‫م‬
‫دیسی‪ ،‬الہب‪ ،‬اذرخ‪ ،‬ابدا خلت‪ ،‬طسق خلت‪ ،‬جبیھ‪ ،‬اصعر ٔہ اغثف‪ ،‬ااسرون‪ ،‬زراودن درحج‪ ،‬حیطتاان رہ‬
‫اکی‪ 5.25‬رگا ۔مام دواؤںاکوفسفایتر رکےکاھچنںیلاوراھچےننےکدعبدواؤںاکوزن‬
‫درتس رکںیل۔ رھپ امء االوصل ںیم وگدنھ رک ‪ 4.5‬رگا وزن یک ایکٹں ایتر رکےک اھکسںیل اور‬ ‫ل‬
‫نزبوریےکاسھتاامعتسلرکںی۔‬
‫رقصوعددرگی‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬وقمی بلق‪ ،‬وقمی رگج اور وقمی دعمہ ےہ۔ مض وک رتہب انبیت ےہ‪ ،‬یٹھ‬
‫ڈاکراور اسفد مض ںیم دیفم ےہ۔ دسّوں وک وھکیتل ےہ دعمہ ںیم دیپا وہےن وایل وفعتن وک زالئ‬
‫‪17۰‬‬
‫ل‬
‫رکیتےہ اورہنم یک عساء بطایط یک وفعتن اوراسفد دعمہ ےس دیپا وہےن وایل دبوبء دنہ ںیمدیفم‬
‫ےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬لبنس‪،‬رقلفن‪،‬کسکشم‪،‬ابکہب‪،‬وعد اقیلق‪،‬دعسوکیف‪،‬اقہلق‪،‬دنکر‪،‬یگطصمرہ‬
‫اکی‪ 7‬رگا ‪،‬لگ رسخاکہسربآوردہ‪ 17.5‬رگا ۔ مام ازجاءاکوفسفایتررکےکاھچنںیل۔رھپ‬ ‫ل‬
‫میفجی‬
‫خںیموگدنںیھ اورایکٹںایتررکےکاامعتسلرکںی۔‬
‫ل‬
‫رقصہشفنب‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬یمغلب اور رفصاوی حلطوؤں وک ذبرہعی ااہسل مسج ےس ابرہ اکنیتل ےہ‪ ،‬احد اور‬
‫یزنمآوشبمشچںیمدیفمےہ‪،‬دعمہاکہیقنترکیتےہاور ریغیسک فیلکےکااہسلالیتےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬لگہشفنب رعایق ‪ 10.5‬رگا ‪،‬رتدب رعایق‪،‬رباوسلسرہ اکی‪ 2.33‬رگا ‪،‬‬
‫وشمییک وہیئ)‪ 500‬یلم رگا ‪ ،‬اوسینن‪،‬یگطصم‪ ،‬کادیفس رہاکی‬
‫ومقساین ااطنیک(بیساییہبںیم ی‬
‫‪ 437.5‬یلم رگا ۔ دواؤں وک وکف ٹ رک اپین ںیم وگدنںیھ اور ایکٹں ایتر رکےک ّجب ےک اسھت‬
‫رقصاخشخش‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬رپایناھکیسن‪،‬ڑھپیھپےےکزںومں‪،‬لس‪ ،‬دقےکاخبروں اورآالت سفنت‪،‬‬
‫رگجاوردعمہیکڑبیھوہیئرحارتںیمدیفمےہص۔ ل‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬لگ رسخ اکہسرب آوردہ‪ ،‬لغ رعیب رہ اکی‪ 14‬رگا ‪،‬اشنہتس‪ ،‬کادیفس‪ ،‬مخت‬
‫یقلہ‪ ،‬مخت اخشخش دیفس رہ اکی ‪10.5‬رگا ‪ ،‬ابطریش‪ ،‬رب اوسلس‪ 7‬رگا ‪ ،‬زرفعان ‪ 1.75‬رگا ۔‬
‫مام دواؤںاکوفسفایتررکےکاھچنںیل۔اعلباوغپسلںیموگدنھرک ‪4.5‬رگا وزنیکایکٹں‬
‫ایتررکےکاس ہںیماھکسںیئاوراامعتسلرکںی۔‬
‫‪171‬‬
‫وفسافت‬
‫وفسفنیط‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬زریح‪،‬آوتنںےکزمخ‪،‬رموڑاوروخینااہسلںیمدیفمےہ۔‬
‫امحض‪ ،‬مخت راحیں‪ ،‬مخت اوغپسل‪ ،‬مخت رحف (ا ولن)‪ ،‬مخت رخہف ربایں‪ ،‬مخت‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬مخت ص ل‬
‫ابرگرہاکی‪35‬رگا ‪ ،‬لغرعیب(رونغلگںیمرچبایکوہا)‪،‬لگارینمرہاکی‪24.5‬رگا ‪،‬‬
‫اشنہتس ربایں ‪ 17.5‬رگا ‪ ،‬د االوخنی ‪ 10.5‬رگا ۔ مخت اوغپسل اور مخت راحیں ےک العوہ ہیقب‬
‫دواؤںاکوفسفایتررکںی‪،‬رگملگارینموکزایدہابرکیہنرکںی‪،‬رھپمام ازجاءوکالمںیل۔‬
‫ادقاروخراک‪10.5:‬رگا رمہاہ ُربآسو ُربیہب۔‬
‫بل‬
‫وفسف خ‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪ :‬ہوفسفدعمہاوررگجوکیوق تد اتےہاوروقتامہکسیکزمکوریےسوہےن‬
‫ل‬ ‫واےلااہسلدعمیاورااہسلوعمیںیمدیفمےہ۔‬
‫بل‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬اصعر ٔہ خ(درتخرخاماکلھپوجزبسیےساگلہنوہاوہ)کشخ‪ ،‬یؤت‪،‬‬
‫لقم‪،‬زینشک کشخ‪ ،‬رخونب یطبن‪ ،‬اصعر ٔہیہب کشخ‪ ،‬اصعر ٔہبح اآلسکشخ‪ ،‬بح رامن اشیم‪،‬‬
‫رطاث رہ اکی اکی ہصح۔ دواؤں وک وھتڑا اس وھبن رک دردرا وفسف ایت ر رکںی۔رھپ مام دواؤں وک‬
‫المںیل اوررضورتےکوتقاامعتسلرکںی۔‬
‫وفسفبحارلامن‪:‬‬
‫ااعفل ولحم اامعتسل‪:‬نکسمشطعےہ‪ ،‬دعمہاور رگجوک یوق ت د اتےہ اور ااہسل رفصاوی ںیمدیفم‬
‫ےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬رقظ (وببل یک یلھپ) امیین‪ ،‬رطاث‪ ،‬بح زبیب رہ اکی ‪ 35‬رگا ‪ ،‬بح‬
‫رامن ربایں ‪ 175‬رگا ‪ ،‬امسق‪ 105‬رگا ‪ ،‬ولبط (رسہکٔ رشاب ںیم وگھبرک ربایں ایک وہا)‪ ،‬انلگر رہ‬
‫اکی‪ 35‬رگا ‪،‬زریہ(رسہکٔرشابںیموگھبرکربایںایکوہا)‪،‬بحاآلسرہاکی‪35‬رگا ‪،‬رخونب‬
‫‪172‬‬
‫لل‬
‫یطبن‪70‬رگا ‪،‬ابطریش‪،‬مختکستنرربایںرہاکی‪35‬رگا ۔مام دواؤںاکوفسفایتررکےکالمںیل۔‬
‫ادقاروخراک‪9:‬رگا رمہاہ ُربآس۔‬
‫وفسفمقلتااث‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬یزنم ااہسل ‪ ،‬زقل االاعمء اور ترت روطتب ںیم دیفم ےہ۔ دعمہ ےک‬
‫الضعتوکیوق تد اتےہ۔‬
‫ازجاء ورت بی ایتری‪:‬بح ارلاشد(رحف) ربایں‪52.5‬رگا ‪،‬زریہ رکامین(رسہکٔ رشاب ںیموگھب‬
‫رک کشخ اور ربایں ایک وہا)‪،‬مختِ رکاث یطبن‪ ،‬مخت اتکں رہ اکی ‪17.5‬رگا ‪،‬ہلیلہ اکیلب (یلھٹگ ےس‬
‫اپک)‪،‬ہلیلہ دنہی(یلھٹگ ےس اپک) (دوونں وک رونغ اگو اتزہ ںیم رچب رکںی)‪،‬لقم ازرق‪،‬‬
‫یگطصمرہاکی‪10.5‬رگا ۔مام دواؤںوکوکںیٹنکیلزایدہابرکیوفسفہنرکںیاورالمںیل۔‬
‫ادقاروخراک‪7-10.5:‬رگا‬
‫وفسفلؤلؤ‪:‬‬
‫ااعفلو لحماامعتسل‪:‬وتشح‪،‬فعضِبلق‪،‬اقفخن اوربلقرپ وسء یزاجاحر ےکہبلغ ںیمدیفم‬
‫ل‬
‫ےہ۔دعمہ‪،‬رگجاورابینطاعصاءوکیوق ترفا مہرکاتےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬ہلیلہاکیلب(یلھٹگےساپک)‪،‬ہلیلہدنہی رہاکی‪35‬رگا ‪،‬نمہب رسخ‪،‬نمہب‬
‫دیفسرہاکی‪17.5‬رگا ‪،‬الوجردوصمّل‪،‬لگارینموصمّلرہاکی‪10.5‬رگا ‪،‬قیقعرسخوسہتخ‪،‬‬
‫رمواردی انسفتہ‪ ،‬آربمشی وسہتخ‪ ،‬زینشک‪ ،‬اوطسوخدوس‪،‬وعد دنہی رہ اکی‪10.5‬رگا ‪ ،‬رباد ٔہ لرقنہ‪ ،‬رباد ٔہ‬
‫ت‬
‫الط (دوونں وک اھچن ںیل) رہ اکی‪4.5‬رگا ‪،‬دروجن‪،‬مخت راحیں‪،‬مخت ابدر جیوؤ ہ رہ‬
‫اکی‪17.5‬رگا ‪ ،‬یگطصم‪ ،‬لگ رسخ رعایق اکہس رب آوردہ رہ اکی‪10.5‬رگا ‪،‬اگؤزابں اشیم‬
‫‪35‬رگا ‪ ،‬ابنتِالجبادو ہےک مہ وزن۔ادو ہوکوکف ٹاھچنرکالمںیل۔‬
‫ادقار وخراک‪ 4.5:‬رگا وبتق رضورت رمہاہ رعق اگؤزابن اامعتسلرکںیای رشتبامحضںیم‬
‫المرکوعلقیکلکشںیماامعتسلرکںی۔‬
‫‪173‬‬
‫وفسف(امکساوبلل)‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬اشیپبیکزایدیتوکرواتکےہ‪،‬اثمہنےکالضعتوکیوق تد اتےہاور ترت‬
‫ودیوکزالئرکاتےہ۔‬
‫وشمیرہ اکی‪17.5‬رگا ‪،‬‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬دعسوکیف‪،‬لبنسدنہی‪ ،‬اوطسوخدوس‪،‬دنکر‪،‬ولبط ی‬
‫رکش ‪35‬رگا ۔دواؤںوکوکف ٹاھچنرکوفسفیکلکشںیماامعتسلرکںی۔‬
‫ادقاروخراک‪14:‬رگا‬
‫وفسف‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪ :‬ہوفسفااہسلالاتےہ۔ اےسامءانبجلےکاسھت اامعتسل ایکاجےئوتردی‬
‫وسہتخ االخط اور وسداوی االخط وک مسج ےس ابرہ اکناتل ےہ۔ رجب‪ ،‬ہکح‪ ،‬فلک‪ ،‬شمن‪ ،‬ذجا اور رِمّہ‬
‫ل‬ ‫وسداءےکہبلغیکوصرتںیمدیفمےہ۔‬
‫ت‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬ہلیلہاکیلب(یلھٹگےساپک)‪،‬ہلیلہدنہی‪،‬اگؤزابںاشیم‪،‬ربگابدر جیوؤ ہرہ‬
‫اکی ‪ 17.5‬رگا ‪ ،‬اومیتفن ارقیطی‪ ،‬یسفاجئ‪ ،‬مخت اشرتہہ رہ اکی ‪ 10.5‬رگا ‪ ،‬الوجردوصمّل‪ ،‬لگ‬
‫ارینم وصمّل رہ اکی ‪ 3.5‬رگا ۔ مام ازجاء وک وکف ٹ اھچن رک مہ وزن رکش المںیئ اور وفسف یک‬
‫لکشںیماامعتسلرکںی۔‬
‫ادقاروخراک‪24.5:‬رگا رمہاہامءانبجل‬
‫ونف ٹ‪ :‬ارگ رہ وخراک ںیم ‪ 500‬یلم رگا ومقساین یھب اشلم رکیل اجےئ وت ااہسل الےن یک الصا تیح‬
‫ںیمافاہفوہاجاتےہاور ہزایدہاکررگاثتبوہاتےہ۔‬
174
‫‪175‬‬
‫اپوچناںابب‬
‫رشوتبں‪،‬رمہباجت‪،‬روبباوروعلاقتےکایبنںیم‬
‫رشوتبںیکایتریاکاوصل‪:‬‬
‫وھپولں ًالثم لگ رسخ‪ ،‬لگ ولینرف‪ ،‬لگ ہشفنب وریغہ ےس ایتر ےیک اجےن واےل رشوتبں اک‬
‫اوصل ہ ےہ ہک ‪ 140‬رگا وھپل ےل رک اکہس ےس اپک رکںی اور وخب رگ اپین ںیم ڈوب دںی۔‬
‫بجوھپولںیکوقتاپینںیملقتنموہاجےئوتاھچنرک‪140‬رگا وھپلےکےیل‪400‬رگا رکش‬
‫ےلرکآگرپرںیھکاوررکشوکلحرکںی‪،‬اسدوراناھجگاکنےتلرںیہاورایتردشہوقا وکوفحمظ‬
‫رکںیل۔ رھپ وقا ںیم وھپل ےک ےنھچ وہےئ اپین وک المںیئ اور وقا ایتر وہےن کت رن آچن رپ‬
‫اکپںیئ۔ایتریےکدعبوفحمظرکںیلاوراامعتسلرکںی۔‬
‫آایبت ےس ایتر ےیک اجےن واےل رشتب ًالثم ولھپں ےک َرس ےسی بیس‪ ،‬یہب‪ ،‬اانر وریغہ‬
‫ےک َرس ےسایترےیک اجےنواےلرشوتبںیکایتریاکاوصل ہےہہکولھپںوکرھتپیکرھکلںیم‬
‫وکف ٹ رک َرساحلصرکںی اور َرسوکآگرپ اکپرکاھجگالعدحہرکںی ۔رھپآگ ےس ااتر رکاھچن‬
‫ںیل اور رم ّوق رکںی۔‪ 140‬رگا احلص دشہ اصعرہےک ےیل‪ 400‬رگا رکش(سجوکلح رکےک‬
‫اھجگےساپکایکایگوہاوروقا ایکایگوہ)ےلرکاصعرہںیمالمںیئاوریکلہآچنرپاسدقراکپںیئ‬
‫ہکدہشاسیجوقا ایتروہاجےئاوروفحمظرکںیل۔‬
‫نجولھپںاک َرس ریغاکپےئوہےئاحلصرکاننکممہنوہےسیآولاخبرا‪،‬آولابول‪،‬انعبوریغہ‬
‫وتا ںیہاپینںیم اینتدریاکپںیئہکلگاجںیئ۔ےنلگےکدعبا وھتںےسلمرکینلھچےساھچنںیل‬
‫اور مہ وزن رکش (سج وک لح رکےک اھجگ ےس اپک ایک ایگ وہ) اشلم رکےکرن آچن رپ وقا ایتر‬
‫وہےنکتاکپںیئاوروفحمظرکںیل۔‬
‫‪176‬‬
‫رشتب ّجب‪:‬‬
‫ّجب اکی افریسظفلےہوجدو اافلظلج اورآبےس لمرک انبےہ۔ اسےکٰینعمرشتبِ‬
‫آب الگبےکںیہویکہکنافریس ںیملج‪ ،‬الگبوکاورآباپینوک ےتہکںیہ۔اندوونں اافلظےک‬
‫ٰینعم ّجبوہےتںیہ۔ وموجدہدورںیماخصلرکشےکولحمل(رعقالگبےکافاہفےک ریغ)وک‬
‫ولگالجبےتھجمسںیہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬بحفرھتسی رکش‪400‬رگا ےل رک آگ رپالھگپںیئ اور اھجگ دور رکےک‬
‫وقا ایتررکںی۔وقا ںیم‪ 140‬یلمرٹیلوخوبشداررعقالگبوجزیالمرکرن آچنرپاسدقراکپںیئ‬
‫ہکدوابرہوقا ل ایتروہاجےئاوروفحمظرکںیل۔‬
‫رشتب ناسدہ‪:‬‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬آگرپ رھک رکرکشوکلحرکںیاوراھجگدوررکںی۔اسےکدعب‪ 400‬رگا‬
‫رسےکےکےٹھکنپاورےنیپواےلےکذاہقئےکاطمقب‪ 70-140‬یلمرٹیلفس دیفسرسہک‬ ‫رکشںیم ل‬
‫المںیئ۔ ن ےک ےیل رضوری ےہ ہک اس ںیم رتیش تہب مک ہن وہ اور رتیش مک وہےن یکوہج‬
‫ےسےنیپ واالدحےسزایدہہنیپےل۔‬
‫ل‬
‫سکیج ل‬
‫ل‬
‫تبناوصیل‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬ایمحتبلع تہو ر تہےکابیقامدنہ ا اتےسمسجوکاجنتدالاتےہ‪،‬رگجےک‬
‫ع‬‫ی‬ ‫ل‬
‫دسوںوکوھکاتلےہاوررعوقاکہیقنترکاتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬وپتس خیب ربک‪،‬وپتس خیب ابداین‪،‬وپتس خیب رکسف‪ ،‬وپتس خیب اکینس رہ‬
‫اکی‪17.5‬رگا ۔مام دواؤں وک اکی ابشہن روز فس مسق ےک رسہکٔ رشاب‪350‬یلم رٹیلاوربحف‬
‫اپین‪70‬یلمرٹیلںیموگھبںیئاوراسدقروجشدںیہکاپینلجاجےئ‪،‬رھپاھچنرکرھکںیل۔اکیولک‬
‫‪ 215‬رگا ایاکیولک ‪ 546‬رگا رکشاکآگرپ ولحملایتررکںی‪،‬اھجگدوررکےت رںیہ اوروقا‬
‫ایتررکےکرسہکالمںیئاورایھچرطحاکپںیل۔ایتریےکدعبوفحمظرکںیلاوراامعتسلرکںی۔‬
‫‪177‬‬ ‫ل‬
‫کی‬
‫س تب ل‬
‫ج‬
‫ل‬
‫نزبوری‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬دس ِد رگج و احطل‪،‬فعضِ دعمہ‪،‬ایمحت بلع تہ‪ ،‬دارئہ‪ ،‬رعب‪ ،‬ربودت یزاج اور‬
‫ِ‬ ‫ل‬
‫مغلبےکببساعرضوہےنواےلوعجاافمللصںیمدیفمےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬مخت کؤث‪ ،‬ابداین‪ ،‬مخت رکسف‪ ،‬اوسینن رہ اکی ‪17.5‬رگا ‪ ،‬مخت اکینس‬
‫‪35‬رگا ۔ مام ادو ہوک اکی ابشہن روز‪ 600‬یلم رٹیل فس رسہکٔ رشاب اور‪ 70‬یلمرٹیل بحف اپینںیم‬
‫وگھبںیئاوراسدقروجشدںیہکاپینلجاجےئ‪،‬رھپاھچنرکرم ّوقرکںی۔‪2‬ولکرگا رکشاکولحمل‬
‫ایتر رکںی اوراھجگ دور رکںیل۔ رھپ رسہک رم ّوق اشلم رکےک اگڑاھ رکںی۔ ایتری ےک دعب وفحمظ‬
‫رضورتےکوتقاامعتسلرکںی۔‬ ‫رکںیلاور ل‬
‫رشتب نرفسیلج‪:‬‬
‫اےسرشتبمبتہاسدہےتہکںیہ۔‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬وقمیدعمہورگج‪،‬حتفمدسدرگجاورا مضِاعط ےہ۔اخبروںےکدعبیکرحارت‬
‫وک نیکسد اتےہ۔‬
‫آبیہب‪،‬رسہکاخصلرہاکی‪600‬یلمرٹیلاوروقا رکشفکرگہتف ‪1.2‬رٹیل۔‬ ‫ازجاءورت بیایتری‪ِ :‬‬
‫بسوکیکلہ آچن رپ اس دقر اکپںیئہکرشتباک وقا ایتر وہاجےئ۔ ایتریےکدعب وفحمظ رکںیل اور‬
‫رشتبمبتہّوفمہہ‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬وقمی دعمہ ورگجےہ‪ ،‬مض وک دمعہ رکات ےہ‪ ،‬رگج ےک دسّوں وک وھکاتل‬
‫ل‬
‫ےہ۔اخبروںےکہجیتنںیمالقحوہےنواےلوسءالقبتہاوراسفدیزاجںیمدیفمےہ۔رفتحیِبلق‬
‫رکاتےہ۔زبروگںاورابردازملاجولوگںیکوقوتںوکربا ہتخیگرکاتےہ۔‬
‫آب یہب‪،‬رسہک اوررکش ےکآزیمہ ںیم آگ ےس‬ ‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬رشتب مبتہاسدہ ںیم اشلم ِ‬
‫ااترےتوتقدنمرہجذ لازجاءاشلمرکںی‪:‬‬
‫ل‬ ‫‪178‬‬
‫ت‬
‫لفلف‪ ،‬دارلفلف‪،‬ز جبتل‪ ،‬دارینیچ رہاکی‪ 10.5‬رگا ‪،‬وعد دنہی‪،‬اقہلق‪،‬اجورتی‪،‬لبنس ابیطل‪،‬‬
‫زرفعان‪،‬اھل‪،‬اجلفئ رہاکی‪ 3.5‬رگا ‪ ،‬دمعہ اخصلکشم‪ 500‬یلم رگا ۔ ازجاء اکوفسف ایتر‬
‫رکےکاھچنںیل۔آزیمہںیمایھچرطحالمںیئاوروفحمظرکںیل۔‬
‫اک‪17.5-24.5:‬یلمرٹیل‬‫ادقاروخر ل‬
‫ل‬
‫صل‬ ‫سکیجتب ل عی‬
‫رشتب ن ی‪:‬‬
‫ل‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬اف‪،‬جل‪،‬وقلہ‪،‬وعج اافمللص‪،‬وسء القبتہ اورتظلغاحطلںیمدیفمےہ۔رگجےک‬
‫دسّوںوکوھکاتلےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬اٹکیئ ےک زامےن ںیم دتعمل اسجتم یک ایپز‪600‬رگا ےل رکیسک ااھبر‬
‫واےل ربنت رپ رںیھک اورڑکلی ےک اچوق یک دد ےس ڑکٹے رکںی۔ ایپز ےک ڑکٹوں وک اتکں ےک‬
‫ڑپکےںیمرںیھک۔رسہکٔرشابےسپرھےوہےئ ربنتںیماتکں ےکڑپکے ںیمدنبیھایپزوک‬
‫اس رطح اکٹلںیئہک اسےک اور رسہکےک درایمن دو الگناک اف ہل رےہ۔ربنت اکہنمدنب رکےک‬
‫دو امہ ےک ےیل دوھپ ںیم رھک دںی۔اس دت ےک ذگرےن ےکدعب‪400‬رگا لرکش اور دمعہ مسق‬
‫ےک بحف رھتسے دہش ںیم احلص دشہ رسہکٔ ایپز ‪140‬یلم رٹیل اشلم رکےک ن اسدہ یک‬
‫رطحاکپںیئاوروفحمظرکںیل۔‬
‫رشتبدانیری‪:‬‬
‫اتمرخںیاابطءےناسیکالصےکےلسلسںیمفیطلےتکنایبنےیکںیہ۔‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪ :‬اقبایےئوفعتن ےس رعوق اک ہیقنت رکات ےہ‪ ،‬ےبمل اخبروں ںیم افدئہ اچنہپات‬
‫ےہ‪،‬رگجاوردعمےیکرحارتوکدوررکاتےہ‪،‬ایپساھجباتےہاوررگجوکیوق تد اتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬مختِ اکینس‪35‬رگا ‪،‬زرکش‪24.5‬رگا ‪،‬دنصل اقمریصی‪ ،‬کل رس رہ اکی‬
‫‪4.5‬رگا ‪،‬الص اوسلس رشقم ‪14‬رگا ‪،‬مختِ کؤث‪10.5‬رگا ‪،‬لگ رسخ اکہس ربآوردہ‬
‫‪10.5‬رگا ۔ مام دواؤںوکوکف ٹرکآبِاکینسںیموگھبںیئ‪،‬رھپرن آچنرپاسدقر وجشدںیہک‬
‫ادو ہیک وقتوپریرطحآبِاکینسںیمآاجےئ۔اھچنرک دوابرہآگرپرںیھک اور مہوزنرکش‬
‫‪17۱‬‬
‫المرکرن آچنرپاسدقراکپںیئہکوقا ایتروہاجےئ‪،‬رھپوفحمظرکںیل۔‬
‫ادقاروخراک‪35-70:‬یلمرٹیل‬
‫ونف ٹ‪:‬ضعبولگرشتبںیم‪4.5‬رگا یسپوہیئرویدنینیچاکافاہفرکےک اامعتسلرکےتںیہ۔‬
‫رشتباشرتہہ‪:‬‬
‫بل ل‬
‫ااعفل ولحماامعتسل‪ :‬تبنِمکش رکات ےہ‪،‬یمغلب اور وسداوی رتحمق االخطاک ارخاج رکات ےہ۔رجب‬
‫وہکح‪،‬ارتحاقِاالخطاورہبلغٔرفصاءیکوصروتںںیمدیفمےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬ہلیلہ زرد (یلھٹگ ےس اپک)‪1۰5‬رگا ‪،‬ہلیلہ اکیلب (یلھٹگ ےس اپک)‪،‬ہلیلہ‬
‫ف‬
‫دنہی‪،‬اگؤزابںاشیم‪،‬انسءیکم‪،‬یسفاجئ سبقی‪،‬الصاوسلس‪،‬رپایسؤاشںرہاکی‪35‬رگا ‪،‬آولاخبرا‬
‫(وگدے دار‪ ،‬اٹھپ وہا) ‪3۰‬دعد‪ ،‬انعب‪،‬سبستاں رہ اکی‪5۰‬دعد‪ ،‬رمتدنہی(مخت ےس اپک)‬
‫‪1۰5‬رگا ‪،‬مختکؤث‪ 10.5‬رگا ‪،‬زروردرعایقاکہسربآوردہ‪،‬زرکشرہاکی‪17.5‬رگا ‪،‬لگہشفنب‬
‫رعایق‪ 24.5‬رگا ‪ ،‬لگ ولینرف‪ 30‬دعد۔ نج دواؤںوک وکانٹ وہ وکف ٹ رک مام دواؤں وک اکی ابشہن روز‬
‫آبِ اشرتہہ‪2‬رٹیل‪835‬یلم رٹیل ںیم وگھبںیئ‪،‬رھپ اس دقر وجش دںی ہک اکی اہتیئ ہصح لج‬
‫اجےئ۔اھچےننےکدعبدوابرہ آچنرپرںیھکاور مہ وزنرکشاکافاہف رکےکرن آچنرپ وقا ایتر‬
‫رکںی۔ایتریےکدعبوفحمظرکںیل۔‬
‫ل‬ ‫ادقاروخراک‪24.5-70:‬یلمرٹیل‪،‬رمضییکوقتےکاطمقب۔‬
‫ونف ٹ‪:‬اےس امء انبجلےک اسھت اامعتسل ایک اجاتےہ۔ دصقماامعتسلےکاطمقب اس ںیم ایخرش‬
‫اورومقسایناکیھبافاہفایکاجاتےہ۔‬
‫رشتبدکر‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬ہبلغٔ رحارت اور حصتہ ےک رموضیں ںیم لمعتسم ےہ۔ ہبلغٔ د ‪ ،‬ہبلغٔ رفصاء‪،‬‬
‫رشی‪،‬رمحہ‪،‬ہلمناورانرافریسںیمدیفمےہ۔‬ ‫ی‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬اکدی (ویکڑہ)یک ڑکلی اک دردرا وفسف‪ ،‬رمت دنہی (مخت ےس اپک) رہ اکی‬
‫‪ 200‬رگا ‪ ،‬لگ رسخ اکہس ربآوردہ ‪ 100‬رگا ‪ ،‬لبنس دنہی‪ ،‬کل رس رہ اکی ‪ 14‬رگا ‪ ،‬ابداین‪،‬‬
‫‪18۰‬‬
‫وپتسخیبابداینرہاکی‪10.5‬رگا ۔مام ازجاءوک‪1.620‬رٹیلاپینںیماکیابشہنروزوھگبرکاس‬
‫دقراابںیلہکوچاھتیئہصحلجاجےئ۔اسےکدعباتکںےکڑپکےےساھچنرکآباانرریشںی‬
‫و رتش‪ ،‬فس رسہک رہاکی‪200‬یلمرٹیل ‪ ،‬وقا ایک وہا دمعہ مسقاک ّجب‪ 2‬رٹیلاشلم رکےک رن آچنرپ‬
‫وقا ایتروہےنکتاکپںیئ۔ایتریےکدعبوفحمظرکںیلاوررضورتےکوتقاامعتسلرکںی۔‬
‫رشتبدنصنیل‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬ذواطنسرایکی اوررگج اوردعمےےکوسءیزاجاحرںیمدیفمےہ۔ایپس‬
‫اھجباتےہاوروفعیتناخبروںںیم عفشخباثتبوہاتےہ۔‬
‫ازجاء ورت بی ایتری‪:‬وخوبشداردنصل اقمریصی‪،‬دنصل رسخ رہاکی‪ 350‬رگا اک دردرا وفسف‬
‫ایتررکںیاوراکیابشہنروزوخوبشداررعقالگبںیموگھبںیئ‪،‬رھپاسدقراکپںیئہکاٹھچہصحلج‬
‫اجےئ۔ اھچن رک دورسےرعق الگب ںیم وگھبںیئ اور اس دقر وجش دںی ہک رتگن دبت ل‬
‫وہاجےئ۔ اےس اھچن رک دوونں رمولحں ںیم احلص اپوینں وک اجکی رکںی اور مہ وزن وقا ایک وہا‬
‫ّجبفک رگہتف المرک رن آچن رپ اس دقر اکپںیئ ہکرشتب اک وقا ایتروہاجےئ۔ ضعب ولگ آگ‬
‫ےسااترےتوتقابطریشاکوفسفڈالرکالمےتیلںیہ۔‬
‫رمہباجتیکایتریاکاوصل‪:‬‬
‫وھپولںوریغہےسایترےیکاجےنواےلرمہباجتیکایتریاکرط ہق ہےہہکانےساکہس‬
‫اور ڑکلویں وک العدحہ رکںی اور آالوشئں ےس اپک رکںی ۔ ‪400‬رگا وھپل ےک ےیل ‪ 01‬ولکرگا‬
‫دمعہمسقیکرکشےلرکوکف ٹںیل۔رھپیسکربنتںیمرکشاوروھپولںوکڈالرکاسدقر ںیلہکوھپل‬
‫رماھج اجںیئ۔ ایھچ رطح المرک یٹم ےکےنکچ ربنت ںیم رھک رک دوھپ ںیمرںیھک۔ رہرسیتے دن‬
‫اکیابرالچںیئاورسیبدندعبدوھپےساٹہںیل۔‬
‫رمٰیب ارگاتزہولھپںًالثمیہب‪،‬دکو‪،‬بیسوریغہےسایتررکانوہوتےکلھچ‪،‬یلھجاورمخت ےساپک‬
‫رکںیاوراابلںیل۔اابےنلےکدعب اھکسےنےکےیلاتکںےکڑپکےرپالیھپںیئ۔سج اپینںیم‬
‫لھپ وک وجش دای ایگ وہ اسںیم رکش المںیئ اور وقا ایتر رکںی۔ ارگ دہشاشلم رکان وہ وت اشلم رکےک‬
‫‪181‬‬
‫اس دقر اکپںیئہک اپینلج اجےئاور وقا ےکےچکنپ یک وہج ےس رتیشاک اامتحل ہن رےہ۔ ایتری‬
‫ےک دعب رھک وھچڑںی۔ اسدہ اامعتسل رکان اچںیہ وت اامعتسل رکںی اور ارگ وخوبشدار دواںیئ اشلم رکان‬
‫رکںی۔‬
‫وہںوت بسرضورتاشلم ل‬
‫ت‬
‫رمٰیب ارگ کشخ ولھپں ًالثم ز جبتل‪ ،‬ہلیلہ اکیلب وریغہ ےس ایتر رکان وہ وت ا ںیہ وھتڑے اپین‬
‫ںیموگھبرکمناوررن وہےنکتیسکرموطبہگجرپرںیھکاییگیھبوہیئر تںیمدنفرکدںی۔اس‬
‫ےکدعبدہشوکذموکرہرت بیےساکپرکاشلمرکںی۔‬
‫ذموکرہ ابال دواںیئ ابومعل وخوبشدار ادو ہ یک ومشتیل ےک ریغ اامعتسل یک اجیت ںیہ۔ ہ‬
‫دعمےیکروطتباوردعمےرپمغلبےکہبلغیکوصرتںیمدیفمںیہاورمفدعمہوکیوق ترفا مہ‬
‫رکیت ںیہ ابوصخلص رمٰیب اکیلب۔ ہ رمہب اجت دامغ یک اجبن وعصد رکےن واےل اخبرات وک روےتک‬
‫ںیہ‪،‬اصبرتںیمافاہفرکےتںیہاورآالتسحوکوخبیوق ترفا مہرکےتںیہ۔‬
‫رمٰیب ارگڑجوںًالثمرانس‪،‬زر‪،‬اقشلقاوروجاکایتررکانوہوتزراکرمٰیبوجعمنرتجنوریغہیک‬
‫رطحایتررکںی‪،‬سجاکذرکایک اجاکچےہ۔اقشلق‪ ،‬رانساوروجوکوگھبےنےکدعب اسدقراکپںیئ‬
‫ہکرن وہاجںیئاورلگ اجںیئ۔اسےکدعبدہشفک رگہتفالمرکاسدقراکپںیئہک اپینلجاجےئ۔‬
‫بج رمہب ایتر وہاجےئ وتاامعتسل رکےن واےل یک رضورت ےک اطمقب وخوبشدار دواؤں اک افاہف‬
‫رکںی۔‬
‫وعلاقت‬
‫وعلقاکاامعتسلرتشیبےنیسےکدردوں‪،‬اھکیسناورو قواتیکامیبرویںںیمایکاجاتےہ۔‬
‫وعلقابدا ‪:‬‬
‫اھکیسناوروشختنو قںیمدیفمےہ۔‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪ :‬ص ل‬
‫ل ل‬
‫ازجاءورت بیایتری‪ :‬لغرعیب‪،‬اشنہتس‪،‬کا‪،‬رباوسلس‪،‬افنرہاکی‪70‬رگا ‪،‬زغمدہباہن‪،‬مخت‬
‫دکوریشںی‪،‬ابدا ریشںیرشقمرہاکی‪ 17.5‬رگا ۔مام ازجاءوکوکف ٹاھچنرک ّجب(فکرگہتف‪،‬‬
‫‪182‬‬
‫وقا ایک وہا)ںیم المںیئ اور اسدقر اکپںیئہک وقا ایتر وہاجےئ۔ ایتری ےکدعب وفحمظ رکںیل اور‬
‫وعلقاخشخش‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬لس ےک رموضیں ےک ےیل دیفم ےہ۔ اواجع دصر‪ ،‬اواجع رئ اور رس ےس‬
‫ےنیسےکاجبنرگےنواےلاحدومادےسوہےنوایلرپایناھکیسنںیم عفشخبےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬اخشخشدیفسوکہتف‪35‬رگا ‪،‬اوغپسل‪10.5‬رگا ‪،‬مختابخزی‪،‬مختیمطخرہاکی‬
‫‪ 10.5‬رگا ‪ ،‬سبستاں ‪ 50‬دعد‪ ،‬الص اوسلس ‪ 35‬رگا ۔ مام ازجاء وک وکف ٹ رک ‪ 2‬رٹیل اپین ںیم‬
‫وگھبںیئ اور اسدقر وجش دںیہک لج رکفصن رہ اجےئ۔ اسےکدعب اھچن رک مہ وزن رکش اور‬
‫ل ل‬
‫اکی فصن)اشلمرکںی اور رن آچنرپ اسدقر اکپںیئ ہک وقا ایتر وہاجےئ۔ ایتر‬ ‫ص ل‬‫(رہ‬ ‫زخاینئ‬ ‫افن‬
‫ف‬‫س‬ ‫م‬ ‫ف‬‫س‬ ‫م‬
‫وہےنےکدعب لغرعیب وؤف‪ ،‬کادیفس وؤف رہ اکی‪ 17.5‬رگا اک افاہفرکںی۔ ےنکچ‬
‫ربنتںیموفحمظرکںیلاوراامعتسلرکںی۔‬
‫وعلقزواف‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬رپایناھکیسن اورروب ںیمدیفمےہ۔ قصتہ ارل ہےکیمغلبوماد ےس نوہوہےنیک‬
‫وصرتںیم عفشخبےہ‪،‬ومادوکاکپاتےہاوراسےکارخاجوعیطقتںیماعموتنرکاتےہ۔‬
‫کشخ‪ ،‬رفاویسن‪ ،‬ابداین رہ اکی ‪ 10.5‬رگا ‪ ،‬رپایسؤاشں‪ ،‬الص‬ ‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬زوافص ل‬
‫ط‬ ‫ی‬
‫اوسلس رہ لاکی‪35‬رگا ‪ ،‬لغ م‪ ،‬حلتہ رہ اکی‪ 7‬رگا ‪ ،‬ومزی ٰیقنم ‪ 52.5‬رگا ‪ ،‬اریجن زرد رفہب ‪5‬‬
‫ص یط‬
‫دعد۔ لغ م ےک العوہ ہیقب ازجاء وک ‪ 1.2‬رٹیل اپین ںیم اس دقر اکپںیئ ہک فصن لج اجےئ۔‬
‫اھچن رک مہ وزن دہش فک رگہتف لاک افاہف رکںی اور اس دقر اکپںیئ ہک وعلق اک وقا ایتر وہاجےئ۔‬
‫ص یط‬
‫ایتریےکدعبوفحمظرکںیل۔ لغ موکسیرکالمںیئاوررضورتےکوتقاامعتسلرکںی۔‬
‫وعلقراّمن‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬رحارتےکاسھتواعقوہےنوایلاھکیسنںیمدیفمےہ‪،‬ےنیساورقصتہارل ہاک‬
‫‪183‬‬
‫ہیقنترکاتےہ۔‬
‫ب‬
‫رت بیایتری‪:‬آباانرریشںیےلرکاسدقراکپںیئہکوقا ایتروہاجےئ‪،‬رھپ مہوزن ُرص ل‬ ‫ازجاءو‬
‫ل‬ ‫ل ل‬
‫اوگنر اورافنزخاینئ اشلمرکےکوقا ایتررکںی۔آگ ےس ااتررک‪ 800‬یلمرٹیلآب اانر ںیم غ‬
‫رعیبمسفوؤف‪،‬کادیفسمسفوؤفرہاکی‪17.5‬رگا اکافاہفرکںی۔‬
‫روبابت‬
‫رتشیب ا ںیہ اقضب ولھپںًالثم یہب‪ ،‬بیس‪ ،‬رابیس‪ ،‬رصح ‪،‬وتت‪ ،‬زر‪ ،‬اانر‪ ،‬اخشخش اور آس‬
‫ےسایترایکاجاتےہ۔انےکاامعتسلاکدصقمدعمہیکتعفنماورااہسل‪،‬و قاوراتےکدرد‬
‫اوراورا ںیم عفراسینےہ۔‬
‫ا ںیہایتررکےنیکرت بی ہےہہکانولھپںوکوکف ٹرک َرس وچنڑ ںیل۔رھپ َرسوک رن آچن‬
‫رپ اس دقر اکپںیئہک وقا ایتر وہاجےئ۔ وقا یک ایتری ےکدعب اس ںیموچاھتیئ ہصحرکشای دہشاک‬
‫افاہفرکےکوفحمظرکںیلاوررضورتےکوتقاامعتسلرکںی۔‬
184
‫‪185‬‬
‫اٹھچابب‬
‫رغرغوںاوروعساطتےکایبنںیم‬
‫وعسط اک اامعتسل دامغ ےک ہیقنت‪ ،‬کنیھچ ےکذرہعیالضفت دامغ ےک ارخاج‪ ،‬نیخست دامغای‬
‫احد ارماضًالثمرساس ‪،‬ایمحترتحمہقاوروسءیزاجاحرںیمدامغےکیزاجیکدعت لےکےیلایک‬
‫اجاتےہ۔‬
‫وعسط‪:‬‬
‫ااعفل ولحم اامعتسل‪:‬اف‪،‬جل‪ ،‬وقلہ ‪ ،‬ربودتےکببس واعق وہےن واےل رس درد اوریزنم ب ‪،‬ہقںیم‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬وپدہنی وکیہ‪ ،‬دنکش رعایق‪ ،‬وطنقروین دقیق‪ ،‬رمزشوجش کشخ‪ ،‬خیب وسنس‬
‫آامسشوجین رہ اکی اکی ہصح۔ بس وک وکف ٹ اھچن رک آب امن ںیم وگدنھ رک وگایلں ایتر رکںی اور‬
‫اھکسںیل۔رضورتےکوتق‪ 875‬یلم رگا ےلرکآب رمزشوجشںیملحرکںیاور دودھںیمالم‬
‫رکوعسطرکںی۔‬
‫وعسطدرگی‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬اسےکانمعفذموکرہوعسطےسیںیہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬ربص‪ ،‬وشزین‪ ،‬رفویفن‪ ،‬اجوریشرہاکی‪ 10.5‬رگا ‪،‬رخقبدیفس‪،‬رخقبایسہ‪ ،‬وبرہ‬
‫ارینم‪،‬دنکشرہاکی‪7‬رگا ‪،‬دنجدیبرتس‪،‬زرفعانرہاکی ‪1.75‬رگا ۔ مام ازجاءاکوفسفایتر‬
‫رکںیاور آبرمزشوجشںیم وگدنھرکوگایلںایتررکںی۔‪ 875‬یلم رگا ےلرکوعرتےکدودھ‪،‬‬
‫رونغہشفنباورآبدنقچرںیمالمرکوعسطرکںی۔‬
‫‪186‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬رحیلبساوروپپوٹںیکتظلغاورروطتبےکےیلدیفمےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬دنکش‪3.5‬رگا ‪،‬رم‪،‬زرفعانرہاکی‪1.75‬رگا ‪،‬ربصسقطری‪،‬روسترہ‬
‫اکی‪ 01‬رگا ۔بس وک وکف ٹاھچن رک آب رمزشوجش ںیم وگدنھ رک وگایلں ایتر رکںی۔ رضورت‬
‫ےکوتق‪1.75‬رگا دوا‪،‬ریشدرتخاوررونغہشفنبںیملحرکںیاوراامعتسلرکںی۔‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬ایمحتاحدہ‪،‬رباس ‪،‬اموخیلایلاورونجنںیمدیفمےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬وعرت اک دودھ‪ ،‬رونغ ہشفنب ایرونغ ولینرف ای رونغ دکو وج یھب دایتسب وہ‪،‬‬
‫رونغابدا ۔مام ازجاءوکالمرکوعسطرکںی۔‬
‫رغرغہ‪:‬‬
‫اواجعابردہںیمدیفمےہ۔‬ ‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬دامغاکہیقنترکاتےہاوراف‪،‬جل‪ ،‬ہتک‪،‬وقلہاور ل‬
‫ج‬ ‫ت‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬اایرج فیقرا‪،‬وج‪ ،‬ویمزیج‪ ،‬رخدل‪ ،‬اعرقرقاح‪ ،‬ز بتل‪ ،‬وشزین‪ ،‬وپدہنی‪ ،‬ععنر‪،‬‬
‫وپتس خیب رکسف رہ اکی ‪ 17.5‬رگا ۔ مام ازجاء وک وکف ٹ رک رمشی ےک ڑپکے‬ ‫خیب وسنس آامسشوجین‪ ،‬ل‬
‫ےساھچنںیلاور نیلسعںیمالمرکرغرغہرکںی۔‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬و قےکدردوں‪،‬وخاقیناوراورا ل اتےکےیلرتہبنیےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬ریشںی ناسیدنہ (سج ںیم ایخرش وک ا وھتں ےس الم ایگ وہ اور رونغ ابدا‬
‫اشلمایکایگوہ)وطبررغرغہاامعتسلرکںی۔‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬اورا و قاوروخاقینےکےیلرتہبنیےہ۔‬
‫ل ل‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬دوےنہ ےک وفرا دعب اتزہ دودھ ےل رک رکش اور افن اشلم رکںی اور رغرغہ‬
‫رکںی۔اساکرغرغہتہبدیفمےہ۔‬
‫‪187‬‬
‫اسوتاںابب‬
‫رسہماجتاورایشافتےکایبنںیم‬
‫ااحکل‬
‫ل‬
‫لحکروانشای‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬اس ےک ینعم 'روینش الےن واال' ےک ںیہ۔ ہ فعض رصب‪،‬عساوہ‪ ،‬رجب‪،‬‬
‫لبس‪،‬انوخہناوریزنمایبضمشچںیمدیفمےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬اشدجن وسغمل‪ ،‬اتہبن وسہتخ‪ ،‬اقلیلتاء رقنہ‪ ،‬کمن دنہی‪ ،‬وبرہ ارینم‪ ،‬زاگنر‬
‫رعایق‪ ،‬لفلف دیفس‪ ،‬لفلف ایسہ‪ ،‬لدار لفلف‪ ،‬فک درای رہ اکی ‪ 28‬رگا ‪ ،‬ربص سقطری‪ ،‬لبنس ابیطل‪،‬‬
‫ت‬
‫رقلفن رہ اکی‪ 15.75‬رگا ‪ ،‬ز جبتل‪ ،‬آہلم‪ ،‬ہلیلب رہ اکی ‪ 7‬رگا ‪ ،‬زرفعان‪،‬وناشدر رہ اکی‪3.5‬‬
‫رگا ۔ مام ازجاء وک وکف ٹ اھچن رک المںیئ اور دوابرہ اس درہج وفسف رکںی ہک لثم ابغر ےک‬
‫وہاجےئ۔ایتریےکدعبرسہمےکوطررپاگلںیئ۔‬
‫ربودرصح ‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬السق‪ ،‬رجبنیع‪ ،‬اقبایےئآوشبمشچ‪،‬وکلپںیکتظلغاوررقیق اوربحف‬
‫ل‬ ‫امدہوایلرجب ںیمدیفمےہ۔‬
‫ت‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬وتایت رمازینی‪ ،‬رعوقاابصلںیغینعی رک رہاکی‪ 35‬رگا ‪،‬ز جبتل‪،‬ہلیلہزرد‬
‫رہاکی‪17.5‬رگا ‪،‬دارلفلف‪،‬امریمانرہاکی‪8.16‬رگا ‪،‬کمندنہی‪3.5‬رگا ۔مام ازجاءاک‬
‫وفسف ایتر رکںی۔ رھپ اھچن رک آب رصح رم ّوق ںیم یئک ابر وگھبںیئ اور دوابرہ سی رک رسہم ےک‬
‫وطررپاگلںیئ۔‬
‫‪188‬‬
‫لحکابوقیلسن‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬اس ےک ینعم ولمیک (اشیہ) ےک ںیہ۔ رجب نیع‪،‬لبس‪،‬ایبض مشچ‪،‬انوخہن‬
‫اوروکلپںیکتظلغےکےیلدیفمےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬اقلیلتاءرقنہ‪،‬فکدرای رہ اکی‪ 35‬رگا ‪،‬اتہبنوسہتخ‪،‬دیفسہاکرغشی‪،‬کمن‬
‫ادنراین‪،‬وناشدر‪ ،‬دعجہ‪ ،‬لفلف ایسہ‪ ،‬دارلفلف رہاکی‪ 8.75‬رگا ‪ ،‬رقلفن‪ ،‬اہنش رہ اکی‪3.5‬رگا ۔‬
‫مام ازجاء وک وکف ٹ اھچن رکالمںیئ اور دوابرہ اس درہج وفسف رکںی ہک لثم ابغر ےک‬
‫وہاجےئ۔ایتریےکدعبرسہمےکوطررپاگلںیئ۔‬
‫لحکاربغ‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬رجب‪ ،‬دہعم‪،‬لبس‪،‬رجب اور ہنہک زںومں ںیم دیفم ےہ۔احد رسومں ےک‬
‫اامعتسلےکدعباگلےن لرپڑگےھوکپرھاتاورآوھکنںوکیوق تد اتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬ش وسہتخ رپوردہ‪ ،‬وتایت رمازینی ای وتایت رکامین وصمّل رہ اکی ‪35‬رگا ‪ ،‬رکش‬
‫ربطزد‪ 17.5‬رگا ۔ابرکیوفسفایتررکےکبسوکالمںیلاوروطبررسہماگلںیئ۔‬
‫لحکرامدی‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬دہعم(ڈھلکہ)وک کشخرکات اوراصبرتںیم افاہفرکاتےہ۔رجب اورلبس‬
‫ل‬ ‫ںیمدیفمےہ‪،‬آوھکنںوکیوق ترفا مہرکاتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬لحک ااہفصین‪ ،‬وتایت رکامین‪ ،‬وتابل ااحنلس (اتہبن یک لیم)‪ ،‬ش وسہتخ رہ اکی‬
‫‪35‬رگا ‪ ،‬امریمان‪ 10.5‬رگا ۔ مام ازجاءاک وفسف ایتر رکےک رمشی ےکڑپکےےس اھچنںیل‬
‫اوردوابرہابرکیسیرکوطبررسہماگلںیئ۔‬
‫لحکالجءربمد‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬دحہقٔمشچوکیوق تد اتےہاورفعضرصبںیم عفشخبےہ۔‬
‫ازجاء ورت بی ایتری‪:‬ادمث وسہتخ‪ ،‬اقلیلتاء رقنہ‪ ، ،‬دیفسہاکرغشی ‪ ،‬اشنہتس رہ اکی‪ 17.5‬رگا ‪ ،‬وتایت‬
‫‪18۱‬‬
‫دنہی‪ 10.5‬رگا ‪ ،‬امریمان‪ 5.25‬رگا ۔مام ازجاءوک سی رک اھچن ںیل اور دوابرہسی رک وطبر‬
‫رسہماگلںیئ۔‬
‫لحکزعزی‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬ایبض مشچ وکدور رکات ےہ‪،‬اتریکی مشچ اور ڈھلکہ ںیم دیفم ےہ۔آوھکنں وک‬
‫یوق تاتشخبےہاورانیکتحصیکافحتظرکاتےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬اقلیلتاءالط‪،‬وتابل ااحنلس(اتہبنیکلیم)‪،‬وتایتدنہی‪،‬اشدجن‪،‬رساطنینیچ‪،‬‬
‫لفلف دیفس‪ ،‬دار لفلف رہ اکی ‪ 10.5‬رگا ‪ ،‬لبنس دنہی‪ ،‬رقلفن‪ ،‬ربص‬‫لحک ااہفصین‪ ،‬لفلف ایسہ‪ ،‬ل‬
‫ت‬
‫سقطری‪ ،‬زرفعان‪ ،‬ربگ رف جلسک رہ اکی ‪ 4.5‬رگا ‪ ،‬کمن دنہی‪ ،‬فک درای‪ ،‬وناشدر رہ اکی‬
‫‪ 1.75‬رگا ‪،‬کشم‪ 500‬یلمرگا ۔مام ازجاءوکسیرکالمںیئاوردوابرہاسدرہجوفسفرکںیہک‬
‫لثمابغرےکوہاجےئ۔ایتریےکدعبوفحمظرکںیلاوررسہمےکوطررپاگلںیئ۔‬
‫لحکراّمنین‪:‬‬
‫ ہلحکاقننیشےہ۔‬
‫ل‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬عساوہاوراتریکیمشچںیمدیفمےہ‪،‬ئانییئوکوخبفس رکاتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬ہلیلہ اکیلب (یلھٹگ ےس اپک) وک وکف ٹ ںیل۔ اانر رتش اور اانر ریشںی وک وچنڑ رک‬
‫َرساحلصرکںیاور َرسوکرم ّوقرکںیل۔اس َرسںیمےٹکوہےئہلیلہاکیلبوکاسرطحوگھبںیئ‬
‫ہکہلیلہڈوباجےئ۔ایساح تںیم نیت دونںکتہلیلہوکرےنہدںی۔اسےکدعباکنلرک ابغر‬
‫ےسوفحمظاقم رپاھکسںیل۔اھکسےنےکدعبسیرک‪35‬رگا العدحہرکںیاوراسےکاسھتلحک‬
‫ااہفصینوصمّل‪،‬وتایتدنہیوصمّل‪،‬وتابلااحنلس(اتہبنیکلیم)رہاکی‪10.5‬رگا ‪،‬ہلیلہاکیلبیک‬
‫یلج وہیئ یلھٹگ‪ 4.5‬رگا ‪ ،‬روست دنہی‪ ،‬ربص سقطری‪ ،‬امریمان رہ اکی ‪7‬رگا اشلم رکںی۔ مام‬
‫ازجاء وک ایھچرطح سی رکالمںیئ اور دوابرہ آب اانرنی ںیم رںیھک‪ ،‬رھپ اھکسرک اکی ابر اوروفسف‬
‫رکںی۔ایتریےکدعبرضورتےکوتقاامعتسلرکںی۔‬
‫‪1۱۰‬‬
‫لحکاکلمای‪:‬‬
‫رستعاتریثاوراعمہجلںیماکایمیبیکوہجےساےسالمہکئ لیک لاجبنوسنمبایکایگےہ۔‬
‫یص‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬آوشبمشچںیمدیفمےہاورارگاےس خےکدعباامعتسلایکاجےئوتآوشب‬
‫مشچوکاکیدنںیمرعفرکاتےہ۔ ہوردجنیںیمیھب عفشخبےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬ارزروت(دگیھےکدودھںیمرپوردہ)‪35‬رگا ‪،‬اشنہتس‪،‬رکشربطزدرہاکی‬
‫ل‬
‫‪ 10.5‬رگا ‪ ،‬کج ینعی ۃبح اوسلداء ‪ 4.5‬رگا ۔ مام ازجاء اک وفسف ایتر رکےک اھچن ںیل اور‬
‫ذروریکلکشںیمایتررکےکاامعتسلرکںی۔‬
‫ذرورارفصریبک‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬آوشبمشچ‪،‬آوھکنںےکدرداوروردجنیںیمدیفمےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬ارزروترپوردہ‪17.5‬رگا ‪،‬اماثیم‪7‬رگا ‪،‬ربصسقطری‪،‬زبرورد‪،‬زرفعانرہ‬
‫اکی ‪ 1.75‬رگا ‪ ،‬اویفن ‪ 01‬رگا ۔ مام ازجاء وک وکف ٹ اھچن رک المںیئ اور ذرور یک لکش ںیم ایتر‬
‫رکےکاامعتسلرکںی۔‬
‫ذرورارفصریغص‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬آوشبمشچ‪،‬آوھکنںےکدرداوروردجنیںیمدیفمےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬ارزروت رپوردہ‪ 35‬رگا ‪ ،‬ربص سقطری‪ ،‬اماثیم رہ اکی ‪ 7‬رگا ۔مام ازجاء اک‬
‫وفسفایتررکےکاھچنںیل۔رھپالمرکذروریکلکشںیماامعتسلرکںی۔‬
‫ذروردرگی‪:‬‬
‫ااعفلو لحماامعتسل‪:‬رصمںیم اابطء اساک اامعتسل ر داافطل اوروردجنی ںیم رکےت ںیہ۔اامعتسل‬
‫رکےت یہدیفم ا ات اظرہوہےتںیہ۔ ہ دمعہ‪ ،‬اہن ت دیفم اورریحت ازیگناتریث اک احلم رمبک‬
‫ےہ۔‬
‫ل‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬ارزروت رپوردہ‪35‬رگا ‪،‬کج ‪10.5‬رگا ۔دوونںوکوکف ٹرکالمںیل۔‬
‫‪1۱1‬‬
‫ایتریےکدعبوفحمظرکںیلاوراامعتسلرکںی۔‬
‫ذرورفصنم‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬رعاق‪،‬وملصاوراش ےکا تراابطءاےساامعتسلرکےتںیہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬لحک اکلمای اور ذرور ارفص ریغص رہ اکی اکی ہصح ےل رک المںیئ اور اامعتسل‬
‫رکںی۔‬
‫ربودآس‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬دہعم‪،‬وکلپںیکتظلغاورآوھکنںیکروطتبںیمدیفمےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬وتایت رمازینی ‪35‬رگا ‪ ،‬اقلیلتاء الط‪ ،‬ااقایق‪ ،‬امریمان رہ اکی ‪ 7‬رگا ‪ ،‬بش‬
‫امیین ‪ 10.5‬رگا ‪ ،‬ہلیلہ زرد ‪ 21‬رگا ‪ ،‬اشدجن وسغمل ‪ 17.5‬رگا ۔ مام ازجاء وک وکف ٹ اھچن‬
‫ںیل۔ آب آس اور آب امسق ربارب ربارب ںیل اور وفسف وک اس ںیم وگھبںیئ۔ است دونں کت‬
‫دوھپںیمرھکرکیسکربنتںیموفحمظرکںیلاوروطبررسہماگلںیئ۔‬
‫ایشافت‬
‫ایشفاضیب‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬آوشب مشچ احر‪،‬ریسع االعلج درد مشچ اور احد وماد ےس وہین وایل آوھکنں یک‬
‫ص ل‬ ‫وسزشںیمدیفمےہ۔‬
‫ل‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬دیفسہ اکرغشی‪ 28‬رگا ‪ ،‬غ رعیب‪ ،‬کا دیفس‪ ،‬اشنہتس رہ اکی‪ 14‬رگا ‪،‬‬
‫ارزروت‪ ،‬اویفن رہ اکی ‪ 3.5‬رگا ۔ مام ازجاء اک وفسف ایتر رکےکرقیق رونغ اینیمس ںیم اشلم‬
‫رکںیاوروگدنھرکوگیلیکلکشدرکیاھکسںیل۔ایتریےکدعباامعتسلرکںی۔‬
‫‪1۱2‬‬
‫ایشفآابر‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬آھکنےکزںومںںیمدیفمےہاوراسیکرحارتںیم نیکسرفا مہرکاتےہ۔‬
‫ص ل‬ ‫ومررسجاوردہلیبںیمدیفمےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬ربحص (ہسیس) وسہتخ‪ ،‬ادمث وسغمل‪ ،‬اتہبن وسہتخ‪ ،‬لغ رعیب‪ ،‬کا دیفس‪،‬‬
‫اشنہتس‪ ،‬دیفسہ اکرغشی رہ اکی ‪ 21‬رگا ‪ ،‬رم‪ ،‬اویفن رہ اکی ‪ 3.5‬رگا ۔ مام ازجاء اک وفسف ایتر‬
‫رکےک اھچن ںیل۔ رھپ ابرش ےک اپین ںیم وگدنھ رک وگیل یک لکش دںی اور اھکسںیل۔ دواؤں ےک‬
‫اسھت ارگ دمعہمسق ےک دنکردیفس‪4.5‬رگا اک افاہف رکںیلوت ہقبط رقہین ےک ڑگوھںوک نوہ رکےن اور‬
‫اسےکزںومںوکدنملمرکےنیکالصا تیحںیمافاہفوہاجاتےہ۔‬
‫ایشفورد‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬آوھکنں رپ اگلےن ےس آوشاہبےئ مشچ احد اور رسیخ ںیم عف اچنہپات ےہ۔ ہ‬
‫وریم تیفیک وک مک رکات ےہ‪،‬وماد وک لیلحت رکاتےہ اور آوھکنں وک وقت دے رک وماد وک ان یک اجبن‬
‫آےنےسرواتکےہ۔ ہدردوک نیکسد اتےہاورالسق‪،‬اخرشمشچ‪،‬وردجنیاوررسیخمشچںیمدیفم‬
‫ےہ۔ایشفورد‪،‬رشعمۃانبروضانےکان ےسرعموفےہ۔‬
‫ازجاء ورت بی لایتری‪:‬دنصلاقمریصی‪،‬دنصل رسخ رہ اکی‪ 17.5‬رگا ‪،‬لگ رسخ اکہس ربآوردہ‬
‫ص‬
‫‪42‬رگا ‪ ،‬لغ رعیب‪ ،‬کادیفس‪،‬وخالن(روست)دنہی‪،‬ربص سقطری‪،‬اماثیمرہ اکی‪ 10.5‬رگا ‪،‬‬
‫زرفعان‪،‬اویفنرہاکی‪3.5‬رگا ۔ مام ازجاءاکوفسفایتررکےکاھچنںیلاوررعقالگبںیم‬
‫وگدنںیھ۔رھپوگیلیکلکشدرکیاھکسںیلاوراامعتسلرکںی۔‬
‫ایشفلبنس‪:‬‬
‫ااعفل ولحم اامعتسل‪:‬اےس ارگ وطبر رسہم اگلای اجےئ ای آوھکنں رپالط ایک اجےئوت ہ اقبایےئ آوشب‬
‫مشچ اکہیقنت رکاتےہ‪ ،‬وکلپں یکتظلغ وکلیلحت رکات ےہ‪،‬رجب فیفخ‪،‬وسزش مشچ اوراخرشمشچ‬
‫ںیمدیفمےہ۔وکلپںوکوقتد اتےہاوراصبرتںیمافاہفرکاتےہ۔‬
‫‪1۱3‬‬
‫ص ل‬
‫ازجاءو رت بی ایتری‪ :‬ااقایق‪ ،‬لغ رعیب‪ ،‬اتہبن وسہتخ‪ ،‬اتہبن یکلیم رہ اکی ‪ 35‬رگا ‪ ،‬لبنس دنہی‬
‫‪ 10.5‬رگا ‪ ،‬زرفعان‪ 5.25‬رگا ‪ ،‬اویفن‪ 3.5‬رگا ۔مام ازجاء وکسی اھچن رک ابرش ےک اپین‬
‫ںیموگدنںیھ۔رھپوگیلیکلکشدرکیاھکسںیلاوررضورتےکوتقاامعتسلرکںی۔‬
‫ص ل‬ ‫ایشفلبنسدرگی‪:‬‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬ااقایق‪ ،‬اتہبن وسہتخ‪ ،‬اتہبن یک لیم‪ ،‬لغ رعیب رہ اکی ‪ 35‬رگا ‪ ،‬لبنس‪،‬‬
‫زرفعان‪ 8.75‬رگا ‪ ،‬اویفن ‪ 4.375‬رگا ۔ مام ازجاء اک وفسف ایتر رکےکابرش ےک اپین ںیم‬
‫وگدنںیھ۔رھپوگیلیکلکشدرکیاھکسںیلاوررضورتےکوتقاامعتسلرکںی۔‬
‫ایشفاقایقس‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬اےسارگوطبررسہماگلای اجےئوتآاثرمشچوک دور رکاتےہ‪،‬رجب اورلبسںیم‬
‫ عف اچنہپات ےہ‪ ،‬دحہقٔ مشچ وکیوق ت رفا مہ رکات ےہ۔ آوشب مشچیزنم ےک ےجیتن ںیم اقبطتمشچ‬
‫مج‬
‫ںیم تبسظیلغومادوککشخرکاتاوراصبرتںیم لافاہفرکاتےہ۔‬
‫ص‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬اامیلقء الط‪ ،‬اتہبن یک لیم‪ ،‬لغ رعیب‪ ،‬زرفعان رہ اکی‪ 54‬رگا ‪ ،‬اویفن‪ ،‬رم‪،‬‬
‫اشدجن‪ ،‬لبنس دنہی‪ ،‬زرورد اکہس ربآوردہ رہ اکی ‪ 18‬رگا ‪ ،‬لفلف دیفس‪24‬دعد۔ مام ازجاء اک‬
‫وفسفایتررکےکاھچنںیلاوررشابہنہکایآبابداین ںیموگدنںیھ۔رھپوگیلیکلکشدےرک‬
‫اس ہںیماھکسںیلاوراامعتسلرکںی۔‬
‫ایشفوخالین‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬لبس‪،‬رجب‪،‬وکلپں یک تظلغ‪،‬اخرش مشچ اوراقبایےئ آوشب مشچ ںیم دیفم‬
‫اتّکاوردہعمںیم عفشخباثتبوہاتےہ۔‬ ‫ےہ‪،‬روطتبوککشخرکاتےہ‪ّ ،‬‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬وخالن (روست) دنہی‪ ،‬وتایت زبس وصمّل رہ اکی ‪ 24.5‬لرگا ‪ ،‬امریمان‪،‬‬
‫ص‬
‫ارسیغ (وپتسخیب درتخ زرکش) کشخ‪ ،‬ارزروت رہاکی‪7‬رگا ‪ ،‬اشنہتس‪ ،‬لغ رعیب‪،‬زاگنر‪،‬‬
‫دیفسہ رہ اکی ‪ 4.5‬رگا ۔ مام ازجاء اک وفسف ایتر رکےک اھچن ںیل اور ابرش ےک اپین ںیم‬
‫‪1۱4‬‬
‫وگدنںیھ۔رھپوگیلیکلکشدرکیاھکسںیلاوراامعتسلرکںی۔‬
‫ایشفوخالیندرگیرعموفہبایشفیزنی‪:‬‬
‫ازجاء و رت بیایتری‪ :‬وخالن(روست) دنہی‪ 24.5‬رگا ‪ ،‬وتایت زبس‪ ،‬وتایت رمازینی رہ اکی ‪17.5‬‬
‫رگا ‪ ،‬ارسیغ (وپتس خیب درتخ زرکش) کشخ‪ ،‬ارزروت رہ اکی ‪ 4.5‬رگا ‪ ،‬دیفسہ‪ ،‬اشنہتس‪،‬‬
‫زاگنررہاکی‪3.5‬رگا ۔مام ازجاءاکوفسفایتررکےکوگدنںیھ۔ایتریےکدعباس ہںیماھکسرک‬
‫رضورتےکوتقاامعتسلرکںی۔‬
‫ایشفارمحاحد‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬رجب ہنہک‪،‬لبس ظیلغ‪،‬وکلپں یک تظلغ‪،‬انوخہن‪،‬السق‪،‬ہکح اور وکلپں ےک‬
‫ص ل‬ ‫ارتساخءںیمدیفمےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬اشدجن ‪ 42‬رگا ‪ ،‬لغ رعیب‪ 35‬رگا ‪ ،‬زاگنر‪ ،‬قلقطار وسہتخ رہ اکی ‪17.5‬‬
‫رگا ‪،‬اویفنرصمی‪،‬ربصسقطری‪،‬د االوخنیرہاکی‪7‬رگا ‪،‬رم‪،‬زرفعانرہاکی‪3.5‬رگا ۔مام‬
‫ازجاء اک وفسف ایتر رکےک اھچن ںیل اور رشاب ہنہک ںیم وگدنںیھ۔ رھپ وگیل یک لکش دے رک‬
‫اھکسںیلاوررضورتےکوتقاامعتسلرکںی۔‬
‫ل‬
‫ایشفارمح ّل‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬آوشب مشچ ےک آرخی دراجت ںیم اامعتسل رکےن رپ ابیق امدنہ وماد وکلیلحت‬
‫تظلغاورفیفخوپدیشہمسقےکرجبںیمدیفمےہ۔‬ ‫رکاتےہ۔وکلپںیک ص ل‬
‫ازجاءورت بیایتری‪ :‬لغرعیب‪،‬اشنہتس‪،‬کادیفس‪،‬دیفسہاکرغشی‪،‬اتہبنوسہتخ‪ ،‬اشدجنوسغمل‪،‬‬
‫لبنس دنہی رہ اکی‪ 10.5‬رگا ‪،‬زرفعان‪ 1.75‬رگا ‪ ،‬رمواردی انسفتہ‪ ،‬دسب رہ اکی‪ 3.5‬رگا ۔‬
‫مام ازجاءاک وفسف ایتر رکےک اھچن ںیلاور رشابہنہک ای آب ابداینںیم وگدنںیھ۔ رھپ وگیلیک‬
‫لکشدرکیاھکسںیلاوررضورتےکوتقاامعتسلرکںی۔‬
‫‪1۱5‬‬
‫ایشفدزیج‪:‬‬
‫رجبہنہک‪،‬لبس‪،‬اتریکیمشچ‪،‬انوخہناورایبضمشچںیمدیفمےہ۔‬ ‫ااعفلولحماامعتسل‪ :‬ص ل‬
‫ازجاء ورت بی ایتری‪ :‬لغ رعیب‪ ،‬اقلیلتاء رقنہ‪ ،‬اقلیلتاء الط‪ ،‬دیفسہاکرغشی‪،‬زاگنر‪،‬اتہبن وسہتخ رہ‬
‫اکی ‪ 21‬رگا ‪ ،‬رم‪ ،‬اویفن‪ ،‬دنجدیبرتس‪ ،‬روست‪ ،‬رہبوزہ رہ اکی ‪ 7‬رگا ۔ مام ازجاء اک وفسف ایتر‬
‫رکںی۔ رہبوزہوک آب دسابںیملح رکںی اورہیقب دواؤں وک ایس ںیم وگدنھ رک وگیل ایتررکںی۔رھپ‬
‫اھکسرکاامعتسلرکںی۔‬
‫ایشفارضخ‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬لبسہنہک‪،‬رجبظیلغ‪ ،‬لدہعماورانوخہنںیمدیفمےہ۔‬
‫ص‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬دیفسہاکرغشی‪ ،‬لغرعیب‪،‬اقش‪،‬اشنہتس‪،‬زاگنررہاکی ‪10.5‬رگا ۔اقش‬
‫وکآبدساباتزہںیملحرکںی‪،‬رھپہیقبدواؤںوکایسںیموگدنھرکوگیلایتررکںی۔ایتریےکدعب‬
‫سب ل‬
‫ایشف عبیی‪:‬‬
‫ااعفل و لحماامعتسل‪:‬آوھکنںےک رپاےن زںومں‪ ،‬وتنء رقہین اور ومررسج ںیم دیفم ےہ۔اقبطت‬
‫مشچاکہیقنترکاتےہ‪،‬اقبایےئآوشبمشچوکلیلحترکاتےہ‪،‬رقہینےکرپاےنڑگوھںوکپرھاتےہ۔‬
‫‪ 337.5‬رگا ‪ ،‬اقلیلتاء الط‪ ،‬لحک ااہفصین‪ ،‬اتہبن یک‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬لگ رسخ اکہس ربآوردہ ص ل‬
‫لیم‪ ،‬اشدجن‪ ،‬دیفسہ اکرغشی رہاکی‪ 27‬رگا ‪ ،‬لغ رعیب‪ 108‬رگا ‪ ،‬رم‪ ،‬زاگنر رہ اکی‪ 9‬رگا ‪،‬‬
‫زرفعان ‪ 4.5‬رگا ۔ مام ازجاء اک وفسف ایتر رکںی۔ لگ رسخ وک اس دقر وکںیٹ ہک رم مہ اسیج‬
‫وہاجےئ‪ ،‬رھپایسںیمہیقبدواؤںےکوفسفوکالمرکوگدنھںیلاور وگیلایتررکںی۔ایتریےکدعب‬
‫ل‬
‫ایشفرمارئ‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬رزولااملءیکاادتا‪،‬عساوہاوراتریکیمشچںیمدیفمےہ۔‬
‫‪1۱6‬‬
‫ابز‪،‬رمار ٔہ‬
‫ل‬ ‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬رمار ٔہ اگو‪،‬رمار ٔہ وبشط (رووہ یلھچم)‪،‬رمار ٔہ رکیک (گنلک)‪،‬رمار ٔہ‬
‫سکتبی‬ ‫شج‬
‫اقعب‪،‬رمار ٔہ وکچر کشخ رہ اکیاس ہ ںیم کشخ ایک وہا ‪10.5‬رگا ‪ ،‬رفویفن‪ ،‬لم لظنح‪ ،‬خ‬
‫سکتبی‬
‫رہاکی‪3.5‬رگا ۔مام ازجاءاکوفسفایتررکےکںیھنجاھچاننوہاھچنںیل۔ خوکآبابداین‬
‫اتزہںیملحرکےکہیقبدواؤںوکایسںیموگدنھںیلاوروگایلںایتررکںی۔ایتریےکدعباھکسںیل‬
‫اور رضورت ےکوتق آب ابداینےک اسھت رڑگ رکاامعتسل رکںی۔ اس ںیم رونغ بلساں‪1.75‬‬
‫یلمرٹیلاکیھبافاہفایکاجاتےہ۔‬
‫‪1۱7‬‬
‫آوھٹاںابب‬
‫ہنقحاجت‪،‬ہلیتفاجتاوررفزاجتےکایبنںیم‬
‫ہنقحاجت‬
‫ل‬
‫ہنقحم ّلبتہ‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬ارماضاح ّدہاوراخبروںںیملمعتسمےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬وج رشقم وکہتف ‪ 27‬رگا ‪ ،‬ہشفنب کشخ‪ ،‬ولینرف‪ ،‬یمطخ‪ ،‬وبسس دنگ رہ اکی‬
‫‪17.5‬رگا ۔مام ازجاءوک‪1.2‬رٹیلاپینںیماسدقراکپںیئہکلجرکاکیاہتیئچبرےہ۔اھچنرک‬
‫‪52.5‬یلمرٹیلرونغہشفنبایرونغابدا ‪52.5،‬رگا رکشرسخاور‪7‬رگا ےسپوہےئکمنوخردین‬
‫اکافاہفرکںیاورالمرکاامعتسلرکںی۔‬
‫ہنقح(ذموکرہہنقحےسوقیرت)‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬اخبروں اور وقجنلوریم و ریغ وریم ںیم عف شخب اثتبوہات ےہ۔ ہ اکی دمعہ‬
‫ہنقحےہ‪،‬وجیزا ًادتعملاورااعفلںیماکیفؤم ےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬دنقچراکی ڈگی‪،‬اریجن زرد‪20‬دعد‪،‬ہشفنب‪ ،‬ولینرف‪ ،‬وج وکہتف رہ اکی اکی‬
‫‪27‬رگا ‪ ،‬یمطخ زبس‪ ،‬وبسس دنگ رہ اکی‪17.5‬رگا ‪ ،‬ابوبہن‪24.5‬رگا ۔ دواؤں وک ‪ 1.6‬رٹیلاپین‬
‫ںیم لاس دقر اکپںیئ ہک اکی اہتیئ چب رےہ۔‪ 266.66‬یلم رٹیل وجاشدنے ںیم ‪ 42‬رگا ولفس‬
‫ایخرش اشلم رکےک ا وھتں ےس ںیل۔ اس ےک دعب اھچن رک ‪ 35‬رگا رکش رسخ‪ 70 ،‬یلم رٹیل‬
‫ل‬
‫رونغکیجد‪17.5،‬یلمرٹیلرمیاور‪4.5‬رگا اسپوہاکمناشلمرکںیاورمین رگ اامعتسلرکںی۔‬
‫‪1۱8‬‬
‫ہنقحرباےئدردوقجنل‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬رایح وک اخرج رکات ےہ اور لبسدار االخط وکذبرہعی ااہسل مسج ےس ابرہ اکناتل‬
‫ےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬وسایاتزہ‪،‬دساباتزہرہاکی‪27‬رگا ‪،‬وطنقرویندقیق‪17.5‬رگا ‪،‬لظنح‬
‫وکہتف‪ 10.5‬رگا ‪،‬دنقچراکیڈگی‪،‬اریجنرفہب‪ 5‬دعد‪ ،‬مخت یمطخ‪ 27‬رگا ‪،‬سبستاں‪ 27‬رگا ‪،‬وبسس‬
‫دنگ ‪27‬رگا ۔مام ازجاءوک‪1.6‬رٹیلاپینںیماسدقروجشدںیہکاکیاہتیئچبرےہ۔اھچنرک‬
‫ل‬
‫‪200‬یلم رٹیل وجاشدنہ ںیل اور ‪ 70‬یلم رٹیل رونغ کی د اور ‪ 7‬رگا کمن وخردین اشلم رکےک ہنقح‬
‫ج‬
‫رکںی۔‬
‫ہنقح‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬درد تشپ‪،‬وعج اولرک‪،‬رعق ااسنل ےک اادتایئ دراجت‪ ،‬درد رمح اور ترت‬
‫امجعےسوہےنوایلرمحیکوبیتسںیملمعتسمےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬ابوبہن‪ ،‬انوخہن‪ ،‬ہشفنب‪ ،‬ولینرف رہ اکی ‪ 17.5‬رگا ‪ ،‬وج ریغ رشقم ‪ 27‬رگا ‪،‬‬
‫سبستاں ‪ 30‬دعد۔ مام ازجاء وک ‪ 1.2‬رٹیل اپین ںیم اس دقر وجش دںی ہک اکی اہتیئ چب رےہ۔‬
‫اھچن ںیلاور‪70‬یلم رٹیلوجاشدنہ ےل رک اس ںیم رونغہشفنب‪35‬یلم رٹیل‪،‬رمیغ یک رچیب‪،‬رکبے‬
‫ےکرگدےیکرچیب‪،‬رونغوم ‪،‬ہکسمرہاکی‪17.5‬رگا اشلمرکںی اوراامعتسلرکںی۔‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬وجڑوںےکدرد لاوراف‪،‬جلںیملمعتسمےہ۔‬
‫سکتبی‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬اجوریش‪ ،‬خ‪ ،‬دنجدیبرتس‪ ،‬اقش‪ ،‬لظنح‪ ،‬اسلن اصعریف رہ اکی ‪17.5‬‬
‫رگا ‪،‬انعب ‪ 70‬رگا ‪ ،‬مخت اتکں‪ ،‬ابوبہن‪ ،‬ش‪ ،‬اخر کسخ‪،‬خیب لظنح رہ اکی ‪ 10.5‬رگا ۔ بس‬
‫وک وکف ٹ رک ‪ 4‬رٹیلاپینںیماسدقراابںیلہک ‪ 800‬یلم رٹیل چب رےہ۔ ‪ 400‬یلم رٹیلوجاشدنہ ےل رک‬
‫کمن‪ ،‬وبرہ رہ اکی ‪ 3.5‬رگا ‪ ،‬دہش یفصمی‪ ،‬رونغ اینیمس رہ اکی ‪ 35‬یلم رٹیل اشلم رکںی اور ایھچ‬
‫رطحالمرکہنقحرکںی۔‬
‫‪1۱۱‬‬
‫ہنقحہفیطلدرگی‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬رایحاکارخاجرکاتاوردردوک نیکسد اتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬دساب اتزہ‪ ،‬ش اتزہ رہ اکی‪27‬رگا ےل رک دمعہ مسق ےک بحف‬
‫رھتسےرونغزوتینںیماسدقراکپںیئہکدوونںیکوقترونغںیمآاجےئ‪،‬رھپہنقحرکںی۔‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬آوتنںےکزںومںںیملمعتسمےہ۔‬
‫ریغکمن وسد رچیب ںیم اکپای وہا) رہاکی‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬اچول یک چیپ اور آرد وج(رکبے یک ص ل‬
‫‪35‬رگا ےل رک رونغ لگ‪35‬یلم رٹیل‪،‬رقاطس وسہتخ‪ ،‬لغ رعیب‪،‬ااقایق‪،‬د االوخنی رہ اکی‬
‫‪3.5‬رگا اشلمرکںی۔رسہکٔرشاب ںیموجشدےیوہےئاڈنےیکزردیاک افاہفرکےکبس‬
‫وکالمںیلاورہنقحرکںی۔‬
‫ہلیتفاجت‬
‫ہلیتفّرحمکعبط‪:‬‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬رکش رسخ اور کمن وخردین رہ اکی اکی ہصح۔ رکش وک آگ رپ رھک رک اگڑاھ‬
‫رکںی۔رھپکمناکافاہفرکےکاورپےسوھتڑییسومقساینڑھچںیک۔وجھکریکیلھٹگےکردقرہلیتفایتر‬
‫رکےکاامعتسلرکںی۔‬
‫وقیہلیتف‪:‬‬
‫ی‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬ااہسلالاتےہاوروقجنل فلیویمغلبںیمدیفمےہ۔‬
‫شج‬
‫ازجاءورت بیایتری‪ :‬وبرہ ارینم‪ ،‬ملظنحرہ اکی‪ 3.5‬رگا ‪،‬آرد یمطخدیفس‪ 10.5‬رگا ۔بس‬
‫وکدمجنمرکشںیمالمرکہلیتفانبںیئاوراامعتسلرکںی۔‬
‫‪2۰۰‬‬
‫اتفلئزریح‪:‬‬
‫ل‬
‫ ہاتفلئحیطےکان ےسرعموفےہ۔‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬آوتنںےکزمخںیمدیفمےہاوردعقمےساجریوخنوکرواتکےہ۔‬
‫اکی مہوزن۔بسوکاتزہد اینےکاپین‬ ‫ازجاءورت بیایتری‪:‬ااقایق‪،‬رم‪،‬اویفن‪،‬دنکر‪،‬زرفعانرہ ل‬
‫ںیم وگدنھ رکاتکں ےک داھوگں رپ ٹیپل رک وجھکر یک یلھٹگ ای عتنرا ےک ردقرہلیتف ایت ر رکےک لومل‬
‫رکںی۔بجاکنانلوہوتداھےگوکچنیھکںیل۔‬
‫اتفلئ‪:‬‬
‫ااعفل ولحماامعتسل‪:‬اےسلومل ایک اجےئ وت وباریس اور روگںےکہنم ےسےنلکنواےل وخنوک رواتک‬
‫ص ل‬ ‫ےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬رہکاب‪ ،‬انلگر‪ ،‬لقم ازرق‪ ،‬د االوخنی‪ ،‬یگطصم‪ ،‬ااقایق‪ ،‬زرورد‪ ،‬لغ رعیب‪،‬‬
‫ارزروت رہ اکی اکی ہصح۔ مام ازجاء وک وکف ٹ اھچن رک آب دنگان ںیم وگدنںیھ اور داھےگ رپ‬
‫ٹیپلرکہلیتفایتررکےکاامعتسلرکںی۔‬
‫رفزاجت‬
‫رفزہج‪:‬‬
‫ل‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬وسناین اعصاء اک وسء یزاج ابرد ربط ‪،‬ارقتسار لمح ںیم امعن وہ وت ہ رفزہج‬
‫اعموتنرکاتےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬زرفعان‪،‬امحام‪،‬انوخہن رہاکی‪ 4.5‬رگا ‪،‬لبنسابیطل‪،‬رقدامانرہ اکی‪17.5‬‬
‫رگا ‪ ،‬رماغیبیکرچیب‪ 35‬رگا ‪ ،‬رونغ انردنی‪ 35‬یلمرٹیل‪ ،‬دواےلبوہےئ اڈنوںیکزردی۔رچیبوک‬
‫الھگپںیلاورہیقب دواؤںوکوکف ٹاھچنرک اسںیماشلمرکںی۔لسغےکدعبآامسینر گےک اوین‬
‫ڑپکےںیمرھکرکلوملرکںی۔‬
‫‪2۰1‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬رمدہنینجاورمسیمہوکوپریوقتےسابرہاکناتلےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬اصعر ٔہ قءاامحلر(ڈنبال)‪،‬زراودن درحج‪،‬ربگدساب‪ ،‬وخبر رممی‪،‬بح‬
‫امزروین‪ ،‬ادنرانئ‪ ،‬اقش رہ اکی اکی ہصح۔ اقش ےک العوہ ہیقب دواؤں وک سی ںیل۔ اقش وک لح‬
‫رکںیاوردواؤںوکاسںیمالمرکلیبےکرمارہںیمالمںیئاورلوملرکںی۔‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪ :‬ترترجاینوخنوکرواتکےہ۔‬
‫ع‬
‫ازجاء ورت بی ایتری‪ :‬فص زبس‪ ،‬انلگر‪ ،‬اشنہتس‪ ،‬اویفن‪ ،‬رکٹھپی‪،‬لگ رسخ‪،‬بح اآلس زبس‪ ،‬امسق‪،‬‬
‫ل‬
‫اصعر ٔہ لجتہ ا تبس‪ ،‬اشقر دنکر‪ ،‬لگ وتخم رہ اکی اکی ہصح۔ مام ازجاء وک سی ںیل۔ اون اک ڑکٹا‬
‫ےلرکآب آسںیموگھبںیئاور‪ 7‬رگا وفسفےسآولدہرکےکلوملرکںی اورراتپرھےکےیل‬
‫وھچڑدںی۔‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪ :‬درضیحےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬رم‪ ،‬وپدہنی‪ ،‬دساب‪ ،‬الہب رہ اکیاکی ہصح۔ مام ازجاء وک سی رک ومزی ٰیقنم‬
‫(اٹکوہا)اورلیبےکرمارہںیموگدنںیھاوراامعتسلرکںی۔‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬رمحےکتخساورا ںیماامعتسلایکاجاتےہاوراہن تدیفمےہ۔‬
‫ل‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬رماغیب یک رچیب‪،‬رمیغ یک رچیب رہ اکی‪35‬رگا ‪ ،‬رونغ کیجد‪ 35‬یلم رٹیل‪ ،‬وم‬
‫‪10.5‬رگا ‪،‬لقمازرق‪ 14‬رگا ‪،‬آردیمطخ‪،‬ابوبہن‪،‬مختاتکں‪،‬لگہشفنبرہاکی‪10.5‬رگا ۔وم ‪،‬‬
‫رچیباوررونغوکآگرپالھگپںیلاورہیقبدواںیئاشلمرکںی۔اتکںےکڑپکےوکذموکرہآزیمہںیم‬
‫وگھبرکلوملرکںی۔‬
2۰2
‫‪2۰3‬‬
‫وناںابب‬
‫الطؤںاورامضداتےکایبنںیم‬
‫الطءرجبربط‪:‬‬
‫وشزین‪ ،‬رکمک‪،‬‬ ‫قلیل‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬دنکش‪ ،‬رمدارگنس‪ ،‬ا تاء رقنہ‪ ،‬وبرہ ارینم‪ ،‬کمن‪ ،‬رکٹھپی‪ ،‬ل‬
‫یجس‪ ،‬اپرہوتقمل‪ ،‬دنگکھ رہ اکیاکی ہصح‪ ،‬ربگ دیلف‪ 4‬ہصح۔ دواؤں وکسی رکرونغ کیجدںیم‬
‫اسبرکامح ںیماامعتسلرکںیاور اینتدری اگل رےنہدںیہکوخبہنیسپآاجےئ۔دےنلھ ےکدعبآردوج‬
‫اورزغمومخترخہزہ(ےٹکوہےئ)ےسامشلرکںی۔‬
‫الطءدرگیّرجمب‪:‬‬
‫ل‬
‫ازجاءورت بیایتری‪ :‬رمدارگنس‪ ،‬ہلیمک‪ ،‬رعوقرکمک‪،‬ربگ دیلف(ک) رہ اکی مہوزن۔رسہک اور‬
‫رونغزوتینایرونغلگںیماسبںیئاوراامعتسلرکںی۔‬
‫الطءرباےئہفعسرہبط‪:‬‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬دیفسہ‪،‬ہلیمک‪ ،‬رقظ (وببل یک یلھپ)‪ ،‬ابطریش‪ ،‬انلگر رہ اکی ‪ 35‬رگا ‪ ،‬دنتور یک‬
‫رکیھٹی ‪ 70‬رگا ۔ مام ازجاء وک سی رک رسہکٔ رشاب اور رونغ لگ ےک اسھت وگدنںیھ اور الط یک‬
‫لکشںیماامعتسلرکںی۔‬
‫الطءرباےئقہبایسہ‪:‬‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬مخترجریج‪،‬سبطرج‪،‬مخترتب‪،‬دنکش‪،‬رخدل‪،‬مخترخہزہرہاکی مہوزن۔مام‬
‫ازجاءوکوکف ٹاھچنرکرسہکٔرشاباوردہشےکاسھتوگدنںیھاورامح ںیماامعتسلرکںی۔‬
‫الطءرباےئربص‪:‬‬
‫م‬
‫ازجاءورت بیایتری‪ :‬سبطرج‪ ،‬جبیھ‪،‬وپتسخیبربک‪،‬رخقبایسہ۔مام ازجاءوکسیرکفس رسہکںیم‬
‫‪2۰4‬‬
‫وگدنںیھاورالطیکلکشںیماامعتسلرکںی۔‬
‫الطءرباےئاورا احرہ‪:‬‬
‫ ہ الط ریحت ازیگن تعفنم اک احلم ےہ۔ میکح انیم ادلو ہ اوب زرکای حی ویبیس اےس اامعتسل رکےت‬
‫ےھت اور اس یکرعتفی ںیم ربط ااسللن رےتہ ےھت۔ وہ اےس رپد ٔہافخ ںیم ر ےتھےھت اور اس‬
‫ےکازجاءورت بیایترییسکوک ںیہاتبےتےھت۔ ہربمدےکان ےسیھبرعموفےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬دنصلرسخ‪،‬لگ قیلوؤایل رہاکی‪ 17.5‬رگا ‪،‬دنصلاقمریصی‪،‬ایشفاماثیم‬
‫رہ اکی ‪ 10.5‬رگا ‪ ،‬لگ ارینم ‪ 35‬رگا ‪ ،‬وفلف(اپسری)‪،‬ااقایق‪،‬روست رہ اکی‪7‬رگا ‪ ،‬دیفسہ‬
‫اکرغشی‪ ،‬رمدارگنس رہ اکی ‪ 3.5‬رگا ۔ دواؤں اک ابرکی وفسف ایتر رکےک آب اکینس ںیم‬
‫وگدنںیھ اور السیئ یک لکش دںی۔رضورت ےک وتق رعق الگب ںیم لح رکںی اور رمحہ‪ ،‬رش یی‪،‬‬
‫ہلمن‪،‬اورا مشچاوراظرہدبنےکیکیسکیھبور احررپاگلںیئ۔‬
‫امضدقتف‪:‬‬
‫ازجاءورت بیایتری‪ :‬وجزارسلو‪،‬یگطصم‪،‬اشقردنکررہاکی‪14‬رگا ‪،‬رم‪،‬ربص‪،‬ارزروت‪،‬رسمشیامیہ‬
‫رہ اکی ‪ 10.5‬رگا ‪ ،‬ااقایق ‪ 14‬رگا ۔رسمشی ےک العوہ ہیقب دواؤں وک ںیسیپ‪،‬ویکہکن رسمشی وک رسہکٔ‬
‫رشاباورمین رگ اپینںیملح رکےکہیقب دواؤں وکاشلمرکےتںیہاوروگدن ےتںیہ۔دواؤںوک‬
‫ذموکرہ ولحملںیم وگدنھ رک ایکٹں ایتر رکںی اور اھکسںیل۔ رضورت ےکوتقرقص وکسی رک آب‬
‫آسںیمالمںیئاورامضدرکںی۔‬
‫امضدربج‪:‬‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬ااقایق‪ ،‬اغمث‪ ،‬ربص‪ ،‬لگ ارینم‪ ،‬آرد یمطخ‪ ،‬ارشاس رہ اکی اکی ہصح۔ مام‬
‫ازجاءاکوفسفایتررکںیاوراڈنےیکدیفسیںیموگدنھرکاامعتسلرکںی۔‬
‫امضد‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬رحارتو بلہت دعمہاوردعمہیکاجبنآےنواےلرفصاوی ومادےکببس‬
‫‪2۰5‬‬
‫وہےنوایل ےیکزایدیتںیملمعتسمےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪ :‬آبیہب‪،‬رعقالگب‪،‬آب آس‪،‬آببیسرہاکی اکیہصح‪ ،‬ااقایق‪،‬کعک‪،‬‬
‫دنصل رہ اکی وچاھتیئ ہصح۔ دواؤں اک وفسف ایتر رکےک آایبت ںیم المںیئ۔ وھتڑا اس لبنس اور‬
‫زرفعاناکوفسفیھباشلمرکںی۔‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬ور روخ‪،‬تارطافاوررتلہںیمںیملمعتسمےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬اگےئ اک وگرب‪ 10‬ہصح‪ ،‬رکبن‪ 01‬ہصح‪،‬حلتہ‪ 8‬ہصح۔مام ازجاء اکوفسف‬
‫ایتررکےکرسہکںیمالمںیئاورامضدرکںی۔‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬دالیبتوکڑاھڑاتاوراکپاتےہ۔‬
‫ارجنہ‪ ،‬احاش‪ ،‬ادنرانئ‪ ،‬وبکرت یک ٹیب رہ اکی‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬ریمخ ٔہ دنگ ‪ 3‬ہصح‪ ،‬وبرہ ارینم‪ ،‬ل‬
‫اکی ہصح۔ مام ازجاءاک وفسف ایتر رکےک وم اور رونغ کیجدےس ایتردشہ ریقویطںیم وگدنںیھ‬
‫اورامضدرکںی۔‬
‫امضدرباےئجنشتبصع‪:‬‬
‫ازجاءورت بیایتری‪ :‬لقمازرق‪ 35‬رگا ‪ ،‬رمیغیکرچیب‪ ،‬رماغیبیکرچیب‪،‬زغماسقاگو‪،‬خماسق‬
‫رتشرہاکی‪105‬رگا ۔لقموکرباوگنرںیموجشدںیاورہیقبازجاءوکاسںیمالمرکامضدرکںی۔‬
‫امضدنیترباےئالصتباحطل‪:‬‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬آرد ابالق‪ ،‬آرد رتسم‪ ،‬انوخہن‪ ،‬حلتہ‪ ،‬مخت اتکں‪ ،‬ابوبہن‪ ،‬لبنس ابیطل رہ اکی‬
‫‪17.5‬رگا ‪ ،‬لقم ازرق‪ ،‬اقش رہ اکی ‪35‬رگا ‪ ،‬اریجن زرد رفہب‪ ،‬ومزی رسخ رہ اکی ‪ 400‬رگا ۔‬
‫اریجن وک رسہک ںیم اس دقر اکپںیئ ہک لگ اجےئ‪ ،‬رھپ وکف ٹ رک رم مہ اسیج انبںیل۔ہیقب دواؤں وک وکف ٹ‬
‫اھچنںیل۔اقشاورلقموکرسہکںیملحرکںی۔بسوکاجکیرکےکرونغبلساںایرونغوسنسںیم‬
‫المرکامضدرکںی۔‬
‫‪2۰6‬‬
‫امضدرباےئثلیل‪:‬‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬زےکلھپاکوفسفایتررکےکرسہکںیمالمںیئاورامضدرکںی۔‬
‫الطءرباےئفلک‪:‬‬
‫ازجاءورت بیایتری‪ :‬رباد ٔہددنانلیف‪ ،‬زبرنیت‪،‬ولایب رسخ‪،‬امش‪ ،‬ابدا ۔ مام ازجاءاکوفسفایتر‬
‫رکےکامءاریعشلںیمالمںیئاوروطبرالطاامعتسلرکںی۔‬
‫الطءرباےئفلکوشمن‪:‬‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬وبکرت یک ٹیب‪ ،‬وبرہ رہاکی مہ وزن۔ ازجاء وک وکف ٹ رک امء اریعشل ںیم وگدنںیھ‬
‫اوراتم ہاقم رپاگلںیئ۔‬
‫الطءرباےئوحض‪،‬ربصوقہب‪:‬‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬ذرارحی‪ ،‬سبطرج‪،‬ڑہاتل رسخ۔ مام ازجاء اکوفسفایتر رکےک رسہکںیم‬
‫المںیئاوراتم ہاقم رپاگلںیئ۔‬
‫الطء‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬کچیچےکاشنانتوکزالئرکاتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬رمدارگنس‪ ،‬خیب ےن کشخ‪ ،‬آرد وخند‪ ،‬آرد ابالق‪ ،‬اچول اک آاٹ‪ ،‬مخت رخہزہ‪ ،‬بح‬
‫اابلن‪ ،‬وپتس اانر ریشںی رہ اکی اکی ہصح۔ مام دواؤں وک وکف ٹ اھچن رک رسہک ںیم المںیئ اور‬
‫اتم ہاقم رپاگلںیئ۔‬
‫الطءرباےئربصوقہب‪:‬‬
‫کبتک‬
‫ازجاءو رت بی ایتری‪ :‬سبطرج‪ ،‬خ‪ ،‬ومزیج‪،‬مکش ذرارحی رہ اکی اکیہصح۔ مام ازجاءوک وکف ٹ‬
‫م‬
‫اھچنرکرسہکٔرشابںیمایتردشہوجاشدن ٔہ جبیھںیماشلمرکںیاوراامعتسلرکںی۔‬
‫‪2۰7‬‬
‫دوساںابب‬
‫رواینغتاوروطنالتےکایبنںیم‬
‫رگ یزاج واےل وھپولںًالثم ابوبہن‪ ،‬وسنس‪ ،‬رنسگ‪،‬ریخی ےس رونغ ایتررکےن اک اوصل ہ‬
‫ےہہک‪400‬یلمرٹیلرونغزوتینںیم‪1.4‬ولکرگا وھپلاشلمرکںیاورےشیشےکربنتںیمڈالرک‬
‫اچسیلدنکتدوھپںیمرںیھک۔‬
‫رسد یزاج ےکوھپلًالثم ولینرف‪،‬ہشفنب‪،‬الگب اوراس لیبقےک دورسےوھپل‪140‬رگا‬
‫ل‬
‫ج‬‫کی‬
‫ےل رک رونغ د‪400‬یلم رٹیلای رونغ ابدا ریشںی ںیم ڈال رکسیب دنکت دوھپ ںیم رںیھک۔‬
‫ل‬
‫ارگیوق تاعصاءوصقمدوہوترونغلگوکرونغاافنقےسایتررکےتںیہ۔‬
‫رونغ ارگ ڑجوں‪ ،‬وجیبں اور وبویٹں ےس احلص رکان وہ وت ا ںیہ رن وہےن کت اپین ںیم‬
‫وگھبںیئ۔اسےکدعبرونغزوتیناشلمرکےکاینتدریاکپںیئہکاپیناڑاجےئاوررونغچبرےہ۔‬
‫رونغطسق‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬اف‪،‬جل‪،‬وقلہاورفعضااصعبںیمدیفمےہ۔اےسارگیپ ایلاجےئوتادنروین‬
‫ل‬
‫اعصاءےکفعضںیم عفاچنہپاتےہ۔ ہیپکپک‪،‬زکازاورجنشتںیم عفشخبےہ۔‬
‫ل‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬طسقخلت‪ 105‬رگا ‪،‬سلیجہ‪،‬ربگرماموزرہاکی‪52.5‬رگا ۔بسوکدردرا‬
‫وکف ٹ رک دو ابشہن روز اس دقر رشاب ہنہک ںیم وگھبںیئ ہک دواںیئ ڈوب اجںیئ۔ رھپ اس ںیم رونغ‬
‫اافنق ‪ 400‬یلم رٹیل اشلم رکےک اس دقر اکپںیئ رشاب اڑ اجےئ اور رونغ چب رےہ۔ اھچن رک‬
‫لبنس دنہی‪ ،‬رقلفن‪،‬اجلفئ رہ اکی ‪ 4.5‬رگ ا اور دنج دیبرتس ‪ 1.75‬رگا وک سی اھچن رک ایھچ‬
‫رطحالمںیئاوراامعتسلرکںی‪،‬دیفمےہ۔‬
‫‪2۰8‬‬
‫رونغ‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬ابولںوکایسہاوروبضمطانباتےہ۔‬
‫ازجاءورتبیکایتری‪:‬آہلمٰیقنم‪ 105‬رگا ےلرک‪1.2‬رٹیلاپینںیماسدقراکپںیئہکفصن اپینچب‬
‫رےہ۔اپینےکےئاےئرشاب ںیماکپںیئوترتہبےہ۔اباھچنرک‪ 400‬یلمرٹیلآبآسالمںیئ‬
‫اورادقسراکپںیئفصنچبرےہ۔رونغہشفنب‪400‬یلمرٹیلاشلمرکےکاسدقراکپںیئہکاپینلج‬
‫اجےئ اور رونغ چب رےہ۔ آگ ےس ااترےت وتق ‪ 17.5‬رگا الذن اشلم رکںی اور وفحمظ‬
‫رکںیل۔‬
‫رونغہضیب‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬ابولںوکااگاتےہ۔‬
‫ازجاءورتبیکایتری‪:‬اڈنےوکایھچرطحاابںیل‪،‬رھپدیفسیوکاگلرکںیاورزردیوکےلرکولےہ‬
‫ےک رفایئنیپںیمڈالرکوھتڑااسرونغاافنقاشلمرکےکوکہلئیکآگرپرںیھکہکارتحاقدیپاوہ‬
‫اورزردویںےسآہتسہآہتسہلیتےنہبےگل۔ایتریےکدعبوفحمظرکںیل۔‬
‫رونغدکو‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬دامغیکرحارتوکد نیکداتیےہاورایمحتاحدہاوررساس ںیمدیفمےہ۔‬
‫ل‬
‫ازجاءورتبیکایتری‪:‬آبدکواتزہ‪800‬یلمرٹیلںیم رونغکیجد ‪400‬یلمرٹیلاشلمرکےکمر آچن‬
‫رپاسدقراکپںیئہکاپینلجاجےئ‪،‬رھپوفحمظرکںیل۔‬
‫وطنل‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬وا الصافلصاحرںیمدیفمےہ‪،‬وجڑوںےکدردوکد نیکداتیےہ اورربودت‬
‫دیپارکاتےہ۔‬
‫ل‬
‫ازجاءورتبیکایتری‪:‬خیب یمطخ‪،‬کیجد‪،‬لگولینرف‪،‬ہشفنب‪،‬اخشخشرہاکی‪27‬رگا ۔بسوکاپینںیم‬
‫اکپرکاامعتسلرکںی۔‬
‫‪2۰۱‬‬
‫وطنلدرگی‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪ :‬وعج اافمللص ےک ابیق امدنہ وماد یک لیلحت رکات ےہ اور یعقد بصع ںیم دیفم‬
‫ےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬ابوبہن‪ ،‬انوخہن‪ ،‬مخت اتکں‪ ،‬خیب وسنس آامسشوجین‪ ،‬مخت چونہچ‪ ،‬مخت حلتہ رہ اکی ‪70‬‬
‫رگا ۔بسوک‪2‬رٹیلںیماسدقراکپںیئہکاہتیئچبرےہ‪،‬رھپاھچنرکوطنلرکںی۔‬
‫وطنلدرگی‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬فیطلدرہجیکلیلحترکاتےہاوردردوک نیکسرفا مہرکاتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬ابوبہن‪ ،‬انوخہن‪ ،‬مخت اتکں‪ ،‬خیب یمطخ‪،‬لگ ہشفنب‪،‬وبسس دنگ رہ اکی‪27‬‬
‫رگا ۔بسوک‪2‬رٹیلںیماسدقراکپںیئہکفصنچبرےہ‪،‬رھپاھچنرکوطنلرکںی۔‬
‫رونغعبضوبلعث‪:‬‬
‫ااعفلو لحماامعتسل‪:‬وعج اافمللص‪،‬رقنس‪،‬جنشت‪،‬زکاز اور یعقدبصع ںیم دیفم ےہ۔ ان وفادئےک‬
‫وصحلےکےیلاسےسآزبنرکےتںیہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬اتہبن ےکربنت ںیم رونغ اافنق پرھںی اور ّبؤ اور ولڑمی وک ڈاںیل۔ےھجم اتبای‬
‫ایگ ےہ ہک ان دوونں وک زدنہ ای ذحب رکےن ےک دعب وخن لکن اجےن ےس ےلہپربنت ںیم ڈاال اجات‬
‫ےہ۔دایھنرںیھکہکدوونںاجونرلیتںیمایھچرطحڈوےبوہےئوہں۔لیتوکاسدقراکپںیئ‬
‫ہکوگتشلگاجےئ۔اسےکدعبڈہویںوکاگلرکںیاوراامعتسلرکںی۔رونغںیم اپین‪،‬کمن اور‬
‫وسای اک افاہف یھب ایک اجات ےہ۔ افاہف ےک دعب دوونں اجونروں وک ڈال رونغ وک اس دقر اکپںیئ ہک‬
‫وگتشلگاجےئ۔ڈہویںوکاگلرکںیاوربجاپینلجرکفصنچبرےہوتربنتںیموفحمظرکںیل‬
‫اوراامعتسلرکںی۔‬
‫‪21۰‬‬
‫ایگروہاںابب‬
‫ہنمےکارماضںیمدیفم ّ‬
‫رمکت‬
‫اورونسانتےکایبنںیم‬
‫ل ل‬
‫رقصزرن‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬داوتنںےکلیموکزالئرکیتےہاوروسمڑوھںیکوفعتن اوراسفد ںیمدیفم‬
‫ےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬آکہ(رسہکٔرشابںیماھجبایوہا)‪24.5‬رگا ‪،‬وپتسخیب ربک‪17.5‬رگا ‪،‬‬
‫ع‬
‫ڑہاتلرسخ‪،‬ڑہاتلزرد‪ ،‬یجسرہاکی‪14‬رگا ‪،‬رکٹھپی ‪7‬رگا ‪ ،‬فص‪،‬زاکلھپرہاکی‪10.5‬‬
‫رگا ۔ دواؤںاک وفسفایتررکےکرقیقدیفسیہضیبٔرمغںیموگدنںیھ اوریلتپایکٹں ایتررکےک‬
‫ڑپکےرپرںیھکاوراھکسںیل۔اسےکدعبہ ےھوہےئدنتورںیموسہتخرکںی۔اکنلرکوفسفایتر‬
‫رکںیاورداوتنںرپ ےنلےکدعبرسہک‪،‬رعقالگباورآبآسےسہضمضمرکںی۔‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬ہثل داہیم ںیم اےس اقمیم وطر رپ اامعتسل ایک اجات ےہ اور داوتنں ےک ےنلہ یک‬
‫وصرتںیملمعتسمےہ۔‬
‫ف‬‫ع‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬رکٹھپی‪ ،‬ااقایق‪،‬انلگر‪ ،‬ص‪،‬امسق‪،‬وپتس اانر‪،‬کمنرہاکی مہوزن۔ مام‬
‫ازجاءاکوفسفایتر رکےکوسمڑوھںاور داوتنںرپ ںیلاوراسےکدعبآبامسق اوررعقالگب‬
‫ےسہضمضمرکںی۔‬
‫‪211‬‬
‫ربود‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬ہثلداہیمیکوصرتںیماسیکبکلتدےسوسمڑوھںںیموبضمیطآیتےہاور‬
‫وخناکآاندنبوہاجاتےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬لگرسخ‪،‬زکامزج‪،‬زینشککشخ‪،‬مخت یقلہ‪،‬ابطریش‪،‬لگرویم‪ ،‬انلگر رہاکی اکی‬
‫ہصح۔ مام ازجاءاکوفسفایتررکےکامضدیکلکشدںی اورایسےسبکلتدرکںی۔ بکلتدےکدعبرسہک‬
‫اوررعقالگبےسہضمضمرکںی۔‬
‫ونسن‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬داوتنںوکالجاتشخبےہاوروسمڑوھںوکوبضمطاورہنموکوخوبشدارانباتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬آرد وج (رسہکٔ رشاب ںیم وگدنےنھ ےک دعب اھکسرک وسہتخ ایک وہا)‪ ،‬کمن‬
‫ادنراین‪،‬فکدرایرہاکی‪35‬رگا ‪،‬اعرقرقاح‪،‬ابکہب‪،‬اھجؤلھپرہاکی‪17.5‬رگا ‪،‬رکٹھپی‪7‬رگا ‪،‬‬
‫امسق ‪ 14‬رگا ‪ ،‬رقلفن‪ ،‬لبنس‪ ،‬یگطصم رہ اکی ‪ 4.5‬رگا ‪ ،‬قیقع وسہتخ‪ ،‬دسب وسہتخ‪ ،‬زخف ینیچ‬
‫وسہتخرہاکی‪ 10.5‬رگا ۔دواؤںوکوکف ٹںیلرگمابرکیوفسفہنرکںیاورداوتنںرپ ںیل۔‬
‫ونسندرگی‪:‬‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬دعس‪ ،‬کمن ادنراین‪ ،‬فک درای رہ اکی ‪ 17.5‬رگا ‪ ،‬قبسوؤ ینعی رجح‬
‫اافخلف(سج ےس اپوں رڑگےت ںیہ)‪ 24.5‬رگا ‪ ،‬اوگنر یک ڑکلی اک وکہلئ‪ 35‬رگا ‪ ،‬اعرقرقاح‬
‫‪ 10.5‬رگا ۔دواؤںوکوکف ٹںیلرگمابرکیوفسفہنرکںیاورداوتنںرپ ںیل۔‬
‫ونسندرگی‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬ربودتےکببسواعقوہےن لواےلداتنےکدردںیملمعتسمےہ۔‬
‫ت‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬لفلف‪ ،‬اعرقرقاح‪ ،‬ویمزیج‪ ،‬ز جبتل رہ اکی ‪ 14‬رگا ‪ ،‬وبرہ ارینم ‪10.5‬‬
‫رگا ۔دواؤںاکوفسفایتررکےکداوتنںرپاگلرکوھچڑدںی۔‬
‫‪212‬‬
‫ابروہاںابب‬
‫رمومہںاورانوسراورزںومںںیم‬
‫رمّدواؤںےکایبنںیم‬ ‫ عفشخب ّ‬
‫لل‬
‫رم مہخ‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬اتزہ زںومں وک دنملم رکات ےہ‪،‬اابنت محل رکات ےہ‪،‬ورومں وک لیلحت رکات‬
‫ےہ‪،‬رقنسےکدرداور افملصاورور روخیکنکپٹ وک نیکسد اتےہ۔رخااجتوکلیلحترکاتےہ‪،‬‬
‫آگ ےس ےنلج یک وصرت ںیم دیفم ےہ‪ ،‬ربف ےس ا وھتں اور ریپوں ںیم وہےن واےل زںومں‬
‫ںیم عفشخبےہ‪،‬ڈہویںےکوٹےنٹاورمحلوالضعتےکےنٹھپںیم یھبدیفمےہ‪،‬پ‪،‬ےن‪،‬ےنٹھپےس‬
‫وہےنواےلدردوکدوررکاتےہ۔دعقمیکوریمتیفیک‪،‬سیٹاوردردںیمدیفمےہ۔اورا ےکدرد‬
‫وک نیکسد اتےہاورا ںیہلیلحترکاتےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬زنخرییکرچیب(ریغکمن وسد‪،‬ویلھجںےساپکرکےنےکدعبالھگپیئوہیئ)‬
‫‪ 600‬رگا ‪ ،‬رونغزوتینہنہک‪1.2‬رٹیل‪،‬رمدارگنس‪1.2‬ولکرگا ‪،‬قلقطار‪ 140‬رگا ۔رمدارگنس‬
‫اورقلقطاروکلثم ابغرےکوفسفرکںیرھپ رھکلںیمالمرکوخب رڑگںی۔ وفسف‪،‬رچیب اور رونغوک‬
‫اکی ڑکایہ ںیم ڈال رک آگ رپ رںیھک۔اس دوران وجھکر یک زبس اشخ ےس الچےت رںیہ اور بج‬
‫اشخ وسھک اجےئ وت وسےھک وہےئ ےصح وک وتڑرک اتزہ ےصح ےس الچںیئ۔ بج اشخ یک امتیئ متخ‬
‫وہاجےئ وت کنیھ رک دورسی اشخ ںیل اور دمعہ ایعمری رم مہ ایتر وہےن کت الچےت رںیہ۔‬
‫‪213‬‬
‫ل‬
‫ارگوجھکریکاتزہاشخاکوچنڑاوہااصعرہرم مہںیم اشلمرکںیوترم مہیکیوق ت اعصاءیکالصا تیح‬
‫ل‬
‫ںیمافاہفوہاگاوررم مہ‪،‬اعصاءیکاجبنآےنواےلومادوکروےکاگ۔‬
‫رم مہادیفساج‪:‬‬
‫ااعفلولحم اامعتسل‪:‬آگےس ےنلجیک وصرتںیم دیفمےہ۔اھگؤ‪ ،‬رحارتاور نلجواےلبؤر‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬رونغہشفنب‪ 400‬یلمرٹیل‪،‬وم ‪ 105‬رگا ۔وم وکرونغںیمڈالرکآگرپ‬
‫الھگپںیئ اور دیفسہ وسغمل‪ ،‬رمدارگنس مسفوؤف رپوردہ رہ اکی ‪ 35‬رگا اور اکوفر‪ 3.5‬رگا اک‬
‫افاہفرکںی۔بسوکایھچرطحالمںیلاوراامعتسلرکںی۔‬
‫رم مہاجونیلس‪:‬‬
‫ ہرم مہلخےہاوررم مہازرقےکان ےسرعموفےہ۔‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬اھگؤ اور رپاےن زںومں وک دنملم رکات ےہ۔ زںومں ےک انکروں‪ ،‬وناریس اور‬
‫گنجںیمآےنواےلزںومںےکوبلںوکاکپچاتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬رمدارگنس‪400‬رگا ےل رک وخب ابرکی وفسف ایتر رکںی‪ ،‬رھپ رونغ‬
‫زوتینہنہک‪800‬یلمرٹیلاورفس رسہکٔرشاب‪1.2‬رٹیلںیماشلمرکےکایھچرطحالمںیئ۔ آزیمہوک‬
‫ڑکایہ ںیم ڈال رک رن آچن رپ رںیھک اور ےکل ےکل الچےت رںیہ۔ ہن الچےن یک وصرت ںیم‬
‫رمدارگنسدرگیازجاءںیملحوہےنےسےلہپیہلجاجےئاگاوردصقموفتوہاجےئاگ۔رم مہ‬
‫وک اسدقر اکپںیئ ہکرتگن ایسہ وہاجےئ اور ولطمہب اگڑاھنپدیپا وہاجےئ۔ ایتری ےکدعب وفحمظ‬
‫رکںیلاوراامعتسلرکںی۔‬
‫رم مہزاگنر‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬رپاےن اھگؤ اور رقوح ہثیبخ وک دنملم رکات ےہ۔ محل زادئ وک اکاتٹ ےہ اور رقوح‬
‫رہلہ(ڈےلیھڈاھےلزمخ)یکروطتبوککشخرکاتےہ۔‬
‫‪214‬‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬وم ‪ 105‬رگا ‪ ،‬کلع ونصرب ‪ 105‬رگا ‪ ،‬اقش‪ 35‬رگا ‪ ،‬رونغ زوتین ہنہک‬
‫‪ 400‬یلم رٹیل‪ ،‬زاگنر اخصل‪ 70‬رگا ۔ اقش وک آب دساب ںیم لحرکںی۔وم اور کلع وک رونغ‬
‫زوتین ںیم اشلم رکںی اور آگ رپ الھگپںیئ۔ زاگنر اک ابرکی وفسف ایتر رکےک وم ‪ ،‬کلع اور‬
‫رونغزوتینےکآزیمہںیمالمںیئ۔بسوکایھچرطحالمرکوفحمظرکںیلاوراامعتسلرکںی۔‬
‫رم مہزتف‪:‬‬
‫رم مہابوقیلسنےکان ےسرعموفےہ۔‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬رہگےاوررتزںومںںیم لوگتشااگاتےہاوررتزںومںوکدنملمرکاتےہ۔‬
‫ازجاءو رت بی ایتری‪:‬وم ‪ 2‬ہصح‪ ،‬زتف‪ ،‬رات رہ اکی‪ 01‬ہصح۔ دواؤںوک ہس دنچ رونغ زوتین‬
‫ہنہکںیمایھچرطحلحرکںی۔‬
‫وم ےکومہزنزنخرییکرپاینرچیبالمدےنیےس‪،‬رم مہیکلیلحتاوردعت لیزاجیکالصا تیحںیم‬
‫افاہفوہاجاتےہ۔‬
‫رم مہونرہ‪:‬‬
‫رم مہستلقوؤنےکان ےسرعموفےہ۔‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬آگےسےنلجیک وصرت ںیمدیفمےہ‪،‬زںومںوکدنملم رکاتےہ اورانیک‬
‫روطابتوککشخرکاتےہ۔‬
‫ازجاءو رت بی ایتری‪:‬وچہنّرحمق(آباتزہ ےساست رمہبتدالھوہا)‪ 105‬رگا ‪ ،‬ستلقوؤن‪70‬‬
‫رگا ‪ ،‬وم دیفس ‪ 70‬رگا ‪ ،‬رونغ اافنق ‪ 200‬یلم رٹیل۔ وم وک رونغ ںیم اشلم رکںی اور آگ رپ‬
‫الھگپرکہیقبدواؤںاکافاہفرکںی۔بسوکایھچرطحالمرکوفحمظرکںیل۔‬
‫رم مہدایولخن‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬اھگؤ ےک ےیل دیفم ےہ‪،‬انخزری‪،‬الصوتبں‪،‬علس اور یعقد بصع وک لیلحت رکات‬
‫ےہ۔‬
‫‪215‬‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬اعلبمختاتکں‪،‬مختچونہچ‪،‬مختیمطخ‪،‬اعلبحلتہرہاکی‪200‬رگا ‪،‬رمدارگنس‬
‫‪ 400‬رگا ۔رمدارگنساکابرکیوفسفایتررکںیاور‪600‬یلمرٹیلرونغزوتینہنہکںیماسدقر‬
‫اکپںیئہکلحوہاجےئ۔اسےکدعباعلایبتوکدنچابروجشدےنیےکدعبرونغںیماشلمرکےک‬
‫رن آچنرپاسدقراگڑاھرکںیہکرم مہاکوقا ایتروہاجےئاوروفحمظرکںیل۔‬
‫رم مہاجذب‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬زںومں اور ّدّموکاکپاتےہ۔‪،‬ڈگوھں اوررہگےزںومںوک پرھاتےہ اوروجھکر‬
‫ل‬ ‫ےکےھبچوہےئاکےٹنوکابرہاکناتلےہ۔‬
‫یط‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬وم ‪،‬کلع مرہ اکی‪133.33‬رگا ‪ ،‬رات‪ 100‬رگا ‪ ،‬رونغزوتینہنہک‬
‫‪ 400‬یلمرٹیل۔بسوکیکلہآچنرپالھگپںیئاور‪ 70‬رگا وبرہ ارینممسفوؤفاکافاہفرکےکالمںیئ‬
‫اوراامعتسلرکںی۔‬
‫رم مہاشدہن‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬آوتنں‪،‬وضعانتلساوردعقمےکزںومںےکےیلدیفمےہ۔اقشقدعقمںیم‬
‫یھب عفشخبےہاور ریغیسک فیلکےکایھچرطحکشخرکد اتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬رونغ ہشفنب‪ ،‬رونغ لگ رہ اکی ‪ 35‬یلم رٹیل‪ ،‬وم دیفس ‪ 17.5‬رگا ۔ وم وک‬
‫رونغ ںیم المرک آگ رپ الھگپںیئ۔ رھپ دیفسہ اکرغشی‪ ،‬اشدجن وسغمل‪ ،‬لگ ارینم رہ اکی ‪10.5‬‬
‫ل‬
‫رگا ‪ ،‬اصعر ٔہ لجتہ ا تبس ‪ 7‬رگا ‪ ،‬اویفن ‪1.75‬رگا وک سی اھچن رک اشلم رکںی۔ ایھچ رطح‬
‫المںیئاوروفحمظرکںیل۔‬
‫رم مہرلس‪:‬‬
‫ ہرم مہوارنییےہ۔‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬رپاےنزںومںاوریزنممسقےکرقوحہثیبخوکدنملمرکاتےہ۔وناریسںیم‬
‫ عفشخباثتب وہاتےہ۔انخزریےک ابیقامدنہ ومادوکلیلحت رکاتےہ۔گس زدییگںیم اساکاقمیم‬
‫‪216‬‬
‫ل‬ ‫اامعتسلدیفمےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬وم دیفس‪ ،‬رات‪ ،‬زراودن وط ل‪ ،‬دنکر ذرک ل رہ اکی ‪ 21‬رگا ‪ ،‬رمدارگنس‬
‫سکتبی‬
‫‪31.5‬رگا ‪،‬اجوریش‪،‬زاگنررہاکی‪14‬رگا ‪،‬اقش‪14‬رگا ‪ ،‬خ‪،‬رہبوزہرہاکی‪10.5‬رگا ۔‬
‫ل‬
‫صلعتات وک رسہکٔ رشاب ںیم لحرکںی۔ ہیقب دواؤں اکوفسفایتر رکںی۔ رمدارگنس وک‪ 400‬یلم‬
‫رٹیل رونغ زوتینںیم اس دقر اکپںیئ ہکلھگپ اجےئ‪ ،‬رھپ ہیقب دواںیئالمرک ایھچ رطح وگدنںیھ۔‬
‫رم مہحلم‪:‬‬
‫ااعفل و لحم اامعتسل‪:‬رقوح رہبط رہلہ وک کشخ رکات ےہ۔ہفعس‪ّ ،‬سمؤں اوررقوح یزہنم ےک ےیل‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬رمدارگنس‪35‬رگا ‪ ،‬وم ‪ 70‬رگا ۔ رمدارگنساک ابرکیوفسف ایتررکںی‬
‫اور‪ 200‬یلمرٹیلرونغزوتینںیماسدقراکپںیئ لہکلحوہاجےئ۔اسےکدعبوم اکافاہفرکںی‬
‫ت‬
‫وشزین‪،‬ویمزیج‪،‬وبرہ‪،‬ز جبتل‪،‬دنگکھزرداوررمرہاکی‪10.5‬رگا اک‬ ‫اورکمندنہی‪35‬رگا ‪ ،‬ل‬
‫سکتبی‬
‫وفسف ڑھچںیک۔ اقش‪ ،‬خ‪ ،‬اجوریش رہ اکی ‪ 14‬رگا وک رسہکٔ رشاب ںیم وکںیٹ اور رم مہ ںیم‬
‫ایھچرطحالمںیئ۔ایتریےکدعبوفحمظرکںیلاوراامعتسلرکںی۔‬
‫ذروراقعطد ‪:‬‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬ربص سقطری‪ ،‬د االوخنی‪،‬قلقطار‪،‬ارزروت‪ ،‬داقق دنکر رہ اکی اکی ہصح۔‬
‫مام دواؤںاکوفسفایتررکےکاب مہالمںیئاوراامعتسلرکںی۔‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬اقمیماامعتسلےسرشانیئےسوخناکدنبوہاجاتےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬ارزروت‪ ،‬د االوخنی‪،‬رشقدنکر‪،‬ربص سقطری رہاکیاکیہصح۔مام دواؤں‬
‫اکوفسف ایتر رکےک اڈنے یکدیفسیےک اسھت وگدنںیھ۔ امضد وک رعوقےکہنم رپاگلرکرخوگش‬
‫‪217‬‬
‫ےکابلےسینبوہیئیٹپرںیھکاورابدنںیھ۔یٹپوکدنملموہےنےکدعبیہوھکںیل۔‬
‫اتفلئ‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬وناریسوکزالئرکاتےہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪:‬قلقطار‪،‬زاگنر‪ ،‬زاج‪ ،‬رکٹھپی‪ ،‬اتہبن یک لیم رہ اکی اکی ہصح۔ مام ازجاء اک‬
‫وفسفایتررکےکاڈنےیکدیفسیاوروقا دشہدہشںیموگدنھرکےلیتفایتررکںی۔اقشوکآبدنگان‬
‫ںیموگھبرکدواؤںوکوگدنںیھوتزایدہوم وہاتےہ۔‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬وھچبےکڈکنامرےنیکہگجرپرںیھکوتدردوکوفرا نیکسد اتےہ۔‬
‫ازجاءورت بیایتری‪:‬یجسوکرسہکےکاسھتںیسیپاوروطبرامضداامعتسلرکںی۔‬
‫دواء‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬اےساپلگےتکےکاکےٹوہےئاقم رپامضدرکےتںیہ۔‬
‫ازجاء و رت بی ایتری‪ :‬نسہل‪ ،‬ایپز رہ اکی ‪ 35‬رگا ےل رک اس دقر وکںیٹ ہک لثم رم مہ ےک‬
‫ص ل‬
‫وہاجںیئ۔ رھپ اجوریش‪ ،‬حلبیت‪ ،‬زراودن درحج رہ اکی ‪ 10.5‬رگا اک افاہف رکںی۔ لعتات وک‬
‫رسہکںیملحرکںی‪،‬زراودنوکوکف ٹاھچنںیل۔‪200‬یلمرٹیلرونغزوتینہنہکںیم‪70‬رگا زتف‬
‫اور‪ 70‬رگا وم الھگپرک ہیقب دواؤں اک افاہفرکںی اور المرک امضد رکںی۔ ہ اکی دمعہ دواء ےہ‪ ،‬اس‬
‫ےسرتہبھچکیھب ںیہ۔‬
‫دگیربدگی‪:‬‬
‫ااعفلولحماامعتسل‪:‬علسووناریسےکابیقامدنہا اتںیملمعتسمےہ‪،‬محلزادئوکاکاتٹےہ۔‬
‫ازجاء ورت بی ایتری‪ :‬ڑہاتل زرد‪ ،‬یجس‪ ،‬آکہ آب انردیسہ‪،‬زاگنر رہ اکی‪ 200‬رگا ‪ ،‬اپرہ‪،‬وناشدر‬
‫رہاکی‪100‬رگا ۔مام ازجاءوکآبیجسوآکہ(ےسجامءارعلوسےتہکںیہ) ےکاسھتاگلاترنیت‬
‫دونںکت ںیسیپ۔ رھپ ااثل انیم ربنتںیم وج دقر ٰیلع دقر (دو ا ڈنویں وکوجڑ رک انبای اجات ےہ اور‬
‫‪218‬‬
‫لمع دیعصت ےک ےیل اامعتسل ایک اجات ےہ) ےہ‪ ،‬ںیم رھک رک یٹم اک پی رکںی۔ ربنت ےک اقم‬
‫ااصتلرپلگتمکحرکںی۔ےلچنربنترپلگوتخم اک پیرکےکآگالجںیئاوردیعصتےکدعبوج‬
‫احلصوہ‪،‬اےسذموکرہرمیضاحالتںیماامعتسلرکںی۔اناشءاہللاعتٰیل عفشخبےہ۔‬
‫اہللاعتٰیلیکرصنتووت قیےسدوتسرامیبراتسیناپٔ ۂ لیمکتوکی۔‬
21۱
‫رہفتس‬
‫ارگنزییان‬/‫رفمدداؤںےکاسیسنئ‬
‫ا‬
Myrtus communis Linn. ‫آس‬
Prunus domestica Linn. ‫آولاخبرا‬
Phyllanthus emblica Linn. (syn.
Emblica officinalis) ‫آہلم‬
Lime ‫آکہ‬
Coccoon of Bombyx mori ‫اربمسی‬
Coccoon of Bombyx mori ‫اربمشی‬
Juniperus communis Linn. ‫الھب‬
Citrus medica Linn. ‫ارتج‬
Antimony sulphide ‫ادمث‬
Prunus domestica Linn. ‫ااجص‬
Hyoscyamus niger Linn. ‫اوجانئرخااسین‬
Trachyspermum ammi Linn. ‫اوجانئدیسی‬
Andropogon schoenanthus Linn. ‫اذرخ‬
Oryza sativa Linn. ّ‫ارز‬
Berberis vulgaris Linn. ‫ارسیغ‬
Asarum europaeum Linn. ‫ااسرون‬
Plantago ovata Forssk. ‫اوغپسل‬
Lavandula stoechas Linn. ‫اوطسوخدوس‬
Lead carbonate/White Lead ‫ادیفساجارلبحص‬
Teucrium scordium Linn. ‫اوقسدوس‬
22۰
Dorema ammoniacum Linn. ‫اجش‬
Asphodelus microcarpus Sarl. et
Syringa vulgaris Linn. ‫ارشاس‬
Dorema ammoniacum Linn. ‫اقش‬
Parmelia perlata Linn. ‫اۃنش‬
Glycyrrhiza glabra Linn. ‫الصاوسلس‬
Agaricus campestris Linn. ‫ااغروقین‬
Cuscuta epithymum Linn. ‫اومیتفن‬
Euphorbia officinarum Linn. ‫ارفویبن‬
‫ل‬
‫فسبتب ل‬
Artemesia absinthium Linn. ‫ا ن‬
Papaver somniferum Linn. (Dried
latex) ‫اویفن‬
Acacia Arabica Willd. (Extract of
pods) ‫ااقایق‬
Slag, Auric ‫اقلیلتاءاذلبھ‬
‫ل‬
Slag, Argentic ‫اقلیلتاءالفصہ‬
Trigonella uncata Boiss. ‫الیلکاکلمل‬
Elettaria cardamomum Maton. ‫االیچئرخد‬
Berberis vulgaris Linn. ‫اربمابرسی‬
Punica granatum Linn. ‫اانر‬
Ficus carica Linn. ‫اریجن‬
Citrulus colocynthis Schard. ‫ادنارنئ‬
Egg ‫اڈنا‬
Astragalus sarcocolla Dym. ‫ارزروت‬
Vitis vinifera Linn. ‫اوگنر‬
Pimpinella anisum Linn. ‫اوسینن‬
221
‫ب‬
Matricaria chamomilla Linn. ‫ابوبجن‬
Matricaria chamomilla Linn. ‫ابوبہن‬
Prunus amygdalus Batsch. ‫ابدا ریشںی‬
Prunus amygdalus Batsch var. amara ‫ابدا ل خلت‬
‫ت‬
Nepeta ruderalis Hook. f. ‫ابدر جیوؤ ہ‬
Foeniculum vulgare Mill. ‫ابداین‬
Plantago major Linn. ‫ابرگ‬
Pinus longifolia Roxb. ‫ابرزد‬
Vicia faba Linn. ّ
‫ابقء‬
Vicia faba Linn. ‫ابالق‬
Melia azedarach Linn. ‫ابن‬
Cyclamen europaeum Linn. ‫وخبررممی‬
Ivory sawdust ‫رباد ٔہددنانلیف‬
Berberis vulgaris Linn. ‫ربابرسی‬
Adiantum capillus veneris Linn. ‫رباشواشن‬
Plantago ovata Forssk. ‫زبروطقان‬
Myristica fragrans Houtt. (Aril) ‫بہس‬،‫بۃس‬
Corallium rubrum Lam. ‫دسب‬
Polypodium vulgare Linn. ‫یسفاجئ‬،‫یسفاجی‬
Cassia absus Linn. ‫یشمہ‬
Allium cepa Linn.
‫لصب ل‬
‫ل‬
Scilla maritima Linn. ‫لصبا عیصل‬
222
Urginia maritima Bach. ‫لصباافلر‬
‫یط‬
Pistacia terebinthus Bach. ‫م‬
Semecarpus anacardium Linn. ‫البدر‬
‫بل‬
Phoenix dactylifera Linn. ‫خ‬
Commiphora opobalsamum Linn. ‫بلسان‬
Quercus ilex Linn. ‫وّلبط‬
Terminalia bellirica (Gaertn.) Roxb. ‫ہلیلب‬
Hyoscyamus niger Linn. ‫لجنب‬
‫پیفش‬
Viola odorata Linn. ‫خ‬
Viola odorata Linn. ‫ہشفنب‬
Pinus longifolia Roxb. ‫رہبوزہ‬
‫تھ ل‬
Centaurea behen Linn. ‫لناضیب‬
‫تھ ل‬
Salvia haematodes M. ‫لنارمح‬
Salvia haematodes M. ‫نمہبرسخ‬
Centaurea behen Linn. ‫نمہبدیفس‬
Cydonia oblonga Willd. ‫یہب‬
Borax ‫وبرق‬
Borax ‫وبرہ‬
Armenian borax ‫وبرہارینم‬
Egg ‫ضیب‬
‫پ‬
Mercury ‫اپرہ‬
Piper betel Linn. ‫اپن‬
223
Adiantum capillus veneris Linn. ‫رپایسؤاشں‬
Pistacia vera Linn. ‫لہتسپ‬
‫پی ل‬
Vitex negundo Linn. ‫جتکست‬
Mentha arvensis Linn. ‫وپدہنی‬
Origanum vulgare Linn. ‫وپدہنیوکیہ‬
Alum ‫رکٹھپی‬
Allium cepa Linn. ‫ایپز‬
‫ت‬
Copper ‫اتہبن‬
Rust of copper ‫اتہبنیکلیم‬
Raphanus sativus Linn. ‫رتب‬
Ipomoea turpethum R. Br. ‫رتدب‬
Lupinus albus Linn. ‫رتسم‬
Citrus medica Linn. ‫رتجن‬
Alhagi maurorum Desv. ‫رتنیبجن‬
Pyrus malus Linn. ‫افتح‬
Phoenix dactylifera Linn. ‫رمت‬
Tamarindus indica Linn. ‫لرمتدنھی‬
Piper betel Linn. ‫ت‬
Pinus picea Linn. ‫ونتّب‬
Rust of copper ‫وتابلااحنلس‬
Morus alba Linn. ‫وتت‬
Copper sulphate ‫وتایت‬
224
Matthiola incana R. Br. ‫وتدریاضیب‬
Lepidium iperis Linn. ‫وتدریارمح‬
Lepidium iperis Linn. ‫وتدریرسخ‬
Matthiola incana R. Br. ‫وتدریدیفس‬
Ficus carica Linn. ‫نیت‬
‫ث‬
Allium sativum Linn. ‫وث‬
‫ج‬
Myristica fragrans Houtt. ‫اجلفئ‬
Ferula galbaniflua Boiss. Et Buhse ‫اجوریش‬
Eruca sativa Mill. ‫رجریج‬
Daucus carota Linn. ‫زجر‬
Teucrium polium Linn. ‫دعجہ‬،‫دعجۃ‬
Julep ‫ّجب‬
Punica granatum Linn. ‫انلجر‬
Castoreum ‫دنجابدرتس‬
Castoreum ‫دنجدیبرتس‬
‫ل‬
Gentiana lutea Linn. ‫حی تاان‬
‫ط‬
Hordeum vulgare Linn. ‫وج‬
Juglans regia Linn. ‫وجز‬
Myristica fragrans Houtt. ‫وجزوبا‬
Cupressus sempervirens Linn. ‫وجزارسلو‬
Myristica fragrans Houtt. ‫وجزبیط‬
225
Tamarix gallica Linn. ‫اھجؤ‬
Lime ‫ریج‬
‫چ‬
Cassia absus Linn. ‫اچوسک‬
Beta vulgaris Linn. ‫دنقچر‬
Cicer arietinum Linn. ‫انچ‬
Lime ‫وچہن‬
‫ح‬
Thymus creticus Brot. ‫احاش‬
Lepidum sativum Linn. ‫بحارلاشد‬
Nigella sativa Linn. ‫ۃبحاوسلداء‬
Armenian bole ‫رجحارینم‬
‫لی‬
Lapis judaicus ‫رجحا ھوؤد‬
Lapis lazuli ‫رجحالزورد‬
Lapis judaicus ‫رجحوہیدی‬
Lepidum sativum Linn. ‫رحف‬
Silk cloth ‫رحری‬
Tribulus terrestris Linn. ‫کسح‬
Vitis vinifera Linn. (unripe fruit) ‫رصح‬
‫ل ل‬
Berberis aristata DC. ‫ح‬
Trigonella foenum-graecum Linn. ‫حلتہ‬،‫حلتہ‬
Ferula asafoetida Linn. ‫حلبیت‬
Rumex crispus Linn. ‫ّمحض‬
226
Amomum racemosum Lam. ‫امحام‬
‫ح‬
Cicer arietinum Linn. ‫ّلص‬
Citrulus colocynthis Schard. ‫لظنح‬
‫خ‬
Tribulus terrestris Linn. ‫اخرکسخ‬
‫ل‬
Malva sylvestris Linn. ‫ّخزی‬
Rust of Iron ‫ثبخادحلدی‬
Lead rust ‫ثبخارلبحص‬
Helleborus albus Linn. ‫رخقباضیب‬
Helleborus niger Linn. ‫رخقباوسد‬
Helleborus albus Linn. ‫رخقبدیفس‬
Helleborus niger Linn. ‫رخقبایسہ‬
Cucumis melo Linn. ‫رخہزہ‬
Sinapsis nigra Linn. ‫رخدل‬
Portulaca oleracea Linn. ‫رخہف‬
Ceratonia siliqua Linn. ‫رخونب‬
‫زخفینیچ ل‬
Porcelain
Porcelain ‫لزخفصبیی‬
Pandanus odoratissimes Linn. ‫خااکلدی‬
Papaver somniferum Linn. (seed) ‫اخشخشاضیب‬
Papaver somniferum Linn. (seed) ‫اخشخشدیفس‬
Althaea officinalis Linn. ‫یمطخ‬
Vinegar ‫لخ‬
227
Wine ‫رمخ‬
Berberis aristata DC. ‫وخالندنھی‬
Alpinia galanga (L.) Willd. ‫ناجن‬،‫وخ‬
‫ایخر ل‬
Cucumis sativus Linn.
Cassia fistula Linn. ‫ایخرش‬
Cheiranthus cheiri Linn. ‫ریخی‬
‫د‬
‫دارینیچ ل‬
Cinnamomum zeylanicum Blume
Cinnamomum zeylanicum Blume ‫دارصبیی‬
Piper longum Linn. ‫دارلفلف‬
Artemisia scoparia Waldst. & Kit. ‫درہنمرتیک‬
Doronicum hookeri Hook. f. ‫دروجن‬
Nerium oleander Linn. ‫دیلف‬
Dracaena cinnabari Balf. F. ‫د االوخنی‬
‫دووق ل ل‬
Daucus carota Linn.
Sesame oil ‫دنھا جل‬
Coriandrum sativum Linn. ‫د این‬
‫ذ‬
Mylabris chicorii Fabr ‫ذرارحی‬
Daucus carota Linn. ‫ذووق‬
‫ر‬ ‫ل‬
Pine resin ‫رات‬
Foeniculum vulgare Mill. ‫رازایجن‬
228
Cuprum oxidized ‫راتخس‬
Inula helenium Linn. ‫رانس‬
‫راودن ل‬
Rheum officinale Baillon
Rheum officinale Baillon ‫راودنصبیی‬
Portulaca oleracea Linn. ‫رہلج‬
Berberis aristata DC. ‫روست‬
Lepidum sativum Linn. ‫راشد‬
Lead ‫ربحص‬
Punica granatum Linn. ‫راّمن‬
‫ل‬
‫شجی‬
‫رو خ ل‬
Cuprum oxidized
Sesame oil ‫رونغکیجد‬
Rheum emodi Wall. ex Meissn. ‫رابیس‬
Ocimum sanctum Linn. ‫راحین‬
Silk cloth ‫رمشی‬
Rheum officinale Baillon ‫رویدنینیچ‬
‫ز‬
Vitriol ‫زاج‬
Cuttle fish bone ‫زدبارحبل‬
Vitis vinifera Linn. ‫زبیب‬
Aristolochia longa Linn. ‫زراودنوط ل‬
Aristolochia rotunda Linn. ‫زراودن درحج‬
Berberis vulgaris Linn. ‫زرکش‬
‫ل ل‬
Arsenic ‫زرن‬
22۱
‫ل ل‬
Bisulphate of Arsenic ‫زرن لارمح‬‫ل‬
Trisulphate of Arsenic ‫زرنارفص‬
Rosebud ‫زرورد‬
Crataegus azarolus Linn. ‫زرعور‬
Crocus sativus Linn. ‫زرفعان‬
Pinus wallichiana A. B. Jacks ‫زتفرویم‬
Iris florentina Linn. ‫اضیب‬
‫زقبن ل‬
‫لب‬
White jasmine oil ‫زقبنا یص‬
Verdigris ‫زاجنر‬
‫ل‬
‫ب‬‫ج‬ ‫ت‬
Zingiber officinale Rosc. ‫ز تل‬
Verdigris ‫زاگنر‬
Hyssopus officinalis Linn. ‫زواف‬
Mercury ‫زقبی‬
Olive oil ‫ز ت‬
Cuminum cyminum Linn. ‫زریہدیفس‬
Carum copticum Benth. ‫زریہرکامین‬
‫س‬
Cordia latifolia Roxb. ‫سبستان‬
Wheat husk ‫وبسسدنگ‬
Cordia latifolia Roxb. ‫سبستاں‬
Ruta graveolens Linn. ‫دساب‬
Ruta graveolens Linn. ‫ذساب‬
Crab ‫رساطن‬
23۰
Vinegar ‫رسہک‬
Vitis vinegar ‫رسہکٔرشاب‬
Isinglass ‫رسمشیامیہ‬
Cyperus rotundus Linn. ‫دعس‬
Cydonia oblonga Willd. ‫رفسلج‬
Concha ‫دیفسرہمہ‬
Convolvulus scammonia Linn. ‫ومقساین‬
‫ل‬
‫سکتبی‬
Ferula persica W. ‫ل خ‬
‫سکیج ل‬
‫تبن‬
Oxymel; mixture of vinegar and
honey
Beta vulgaris Linn. ‫سلق‬
‫ل‬
Cinnamomum aromaticum Nees. ‫سلیجہ‬
Rhus coriaria Linn. ‫ّمسق‬
‫شلش‬
Sesamum indicum Linn. ‫م‬
Cassia angustifolia Vahl. ‫انس ّمکی‬
Nardus stricta Linn. ‫لبنس‬
‫قل‬
Nardus celtica Boiss. ‫لبنسا یطی‬
Valeriana celtica Linn. ‫لبنسرویم‬
Nardostachys jatamansi D.C. ‫لبنسابیطل‬
Nardostachys jatamansi D.C. ‫لبنسدنھی‬
Colchicum luteum Baker ‫وسراجنن‬
Glycyrrhiza glabra Linn. ‫وسس‬
Iris ensata Thunb. ‫وسنس‬
Anethum sowa Kurz ‫وسای‬
231
Pyrus malus Linn. ‫بیس‬
‫ش‬
Staghorn ‫اشخوگزن‬
Nummulite ‫اشداجن‬
Nummulite ‫اشدجن‬
Nummulite ‫اشدہن‬
Fumaria indica Pungsley ‫اشھنرج‬
Fumaria indica Pungsley ‫اشرتہہ‬
Alum ‫بش‬
Anethum sowa Kurz ‫ش‬ ّ
Alum ‫بشامیین‬
Wine ‫رشاب‬
Hordeum vulgare Linn. ‫ریعش‬
Pastinaca secacul Linn. ‫اقشلق‬
Wax ‫لعمش‬
Concha ‫ش‬
Nigella sativa Linn. ‫وشزین‬
Honey ‫دہش‬
Artemisia scoparia Waldst. & Kit. ‫حیش‬
Oil of seed of sesamum indicum
Linn. ‫ریشج‬
Plumbago zeylanica Linn. ‫سبطرج‬
‫ص‬
Aloe vera Linn. ‫ربص‬
232
Zataria multiflora Boiss. ‫ععن لر‬
‫ص‬
Acacia Arabica Willd. (Gum) ‫لغرعیب‬
Santalum album Linn. ‫دنصل‬
Pterocarpus santalinus Linn. ‫دنصلارمح‬
Pterocarpus santalinus Linn. ‫دنصلرسخ‬
Pinus longifolia Roxb. ‫ونصرب‬
‫ط‬
Bambusa arundinacea Willd. ‫ابطریش‬
Dorema ammoniacum D.
Don./Orobanche pruinosa Lapeyr. ‫رطاث‬
Tamarix gallica Linn. ‫رطافء‬
Armenia bole ‫نیطارینم‬
Egyptian bole ‫نیطرویم‬
Calcium carbonate ‫نیطقیلوؤایل‬
Egyptian bole ‫نیطوتخم‬
‫ع‬
Anacyclus pyrethrum DC. ‫اعرقرقاح‬
Glycyrrhiza glabra Linn. ‫رعقوسس‬
Chelidonium majus Linn. ‫رعوقاابصلنیغ‬
Honey ‫لسع‬
‫ع‬
Quercus infectoria Olivier ‫فص‬
Agate ‫قیقع‬
Gum ‫کلع‬
Zizyphus jujube Lam. ‫انعب‬
233
Vitis vinifera Linn. ‫بنع‬
Astragalus sarcocolla Dym. ‫زنعروت‬
Aquilaria agallocha Roxb. ‫وعد‬
‫غ‬
Laurus nobilis Linn. ‫اغر‬
Agaricus campestris Linn. ‫اغروقین‬
Agrimonia eupatoria Linn. ‫اغثف‬
Isinglass ‫رغاءالشمک‬
‫ف‬
‫ف‬
Raphanus sativus Linn. ‫جل‬
Marrubium vulgare Linn. ‫رفاویسن‬
Euphorbia officinarum Linn. ‫رفویبن‬
Euphorbia officinarum Linn. ‫رفویفن‬
‫ل‬
‫ج‬ ‫ت‬
Ocimum basilicum Linn. ‫رف لسک‬
‫ف‬
Pistacia vera Linn. ‫سبق‬
Petroselinum crispum (Mill.) Fuss. ‫رطفااسویلن‬
Piper nigrum Linn. ‫لفلفاضیب‬
Piper nigrum Linn. ‫لفلفاوسد‬
Piper nigrum Linn. ‫لفلفدیفس‬
Piper nigrum Linn. ‫للفلفایسہ‬
‫فی ل‬
Vitex negundo Linn. ‫جتکست‬
Rubia cordifolia Linn. ‫وفّۃاابصلنیغ‬
Mentha arvensis Linn. ‫وفدجن‬
234
Origanum vulgare Linn. ‫وفدجنیلبج‬
Areca catechu Linn. ‫وفلف‬
‫ق‬
Elettaria cardamomum Maton. ‫اققلہ‬
Elettaria cardamomum Maton. ‫اقہلقاغصر‬
Hieraceum pillosella Linn. ‫اقیلق‬
Cucumis melo var. utilissimus
Duth. & Fuller. ‫قء‬
Ecballium elaterium A. Rich. ‫قءاامحلر‬
Prunus cerasus Linn. ‫رقاایص‬
Amomum repens Sonn. ‫رقدامان‬
Paper ‫رقاطس‬
Acacia arabica Willd. (Pod) ‫رقظ‬
Cucumis pepo Linn. ‫رقع‬
Cinnamomum cassia Blume. ‫رقۃف‬
Staghorn ‫رقناال ل‬
Caryophyllus aromaticus Linn. ‫رقلفن‬
Saussurea lappa C. B. Clarke ‫طسق‬
Bambusa Sp. ‫قصت‬
Swertia chirata Buch.-
Ham./Cymbopogon martini Roxb. ‫قصتاذلرریۃ‬
Alum ‫قلقطار‬
Cardiospermum halicacabum Linn. ‫لقلق‬
Impure Sodium carbonate ‫یلق‬
Impure Sodium carbonate ‫یلقاابصلنیغ‬
235
‫ل‬
‫ت‬‫ب‬‫ت‬ ‫ق‬
Mallotus phillippensis Muel. Arg. ‫ل‬
Centaurea cyanus Linn. ‫وطنقروین‬
Erythraea centaurium Pers. ‫وطنقرویندقیق‬
‫ل‬
Pinus longifolia Roxb. ‫ق‬،‫ۃنق‬
‫ک‬
Pandanus odoratissimus Linn. ‫اکدی‬
Pinus succinifera Linn. ‫اکراب‬
Cichorium intybus Linn. ‫اکینس‬
Cinnamomum camphora Nees &
Eberm. ‫اکوفر‬
Physalis alkekengi Linn. ‫اکجنک‬
Piper cubeba Linn. ‫ابکہب‬
Capparis spinosa Linn. ‫ربک‬
Sulphur ‫ربک تارفص‬
‫کبتک‬
Ranunculus asiaticus Linn. ‫خ‬
Linum usitatissimum Linn. ‫اتکن‬
Cochlospermum religiosum (Linn.)
Alston ‫کا‬
Cuscuta reflexa Roxb. (Seed) ‫کؤث‬
Cochlospermum religiosum (Linn.)
Alston ‫ریثکاء‬
Antomony sulphide ‫لحک‬
Pandanus odoratissimus Linn. ‫دکر‬
Cucumis pepo Linn. ‫دکو‬
Allium ampeloprasum Linn. ‫رکّاث‬
Apium graveolens Linn. ‫رکسف‬
236
Crocus sativus Linn. ‫رکمک‬
Brassica oleracea Linn. ‫رکبن‬
Coriandrum sativum Linn. ‫زکربۃ‬
Adiantum capillus-veneris Linn. ‫زکربۃال‬
Tamarix gallica Linn. ‫زکامزج‬
Coriandrum sativum Linn. ‫کسنرۃ‬
‫ل‬
Cassia absus Linn. ‫کج‬
Coriandrum sativum Linn. ‫زینشک‬
Cuscuta reflexa Roxb. (Seed) ‫وشکث‬
Different types of baked goods ‫کعک‬
Cuttle fish bone ‫فکدرای‬
Teucrium chamaedrys Linn. ‫امکدرویس‬
Cuminum cyminum Linn. ‫ومکن‬
Carum copticum Benth. ‫ومکنرکامین‬
Boswellia glabra Roxb. ‫دنکر‬
Centipeda orbicularis Lour. ‫دنکس‬
Phyllanthus maderaspatensis Linn. ‫چونہچ‬
Phoenix dactylifera Linn. ‫وجھکر‬
Pinus succinifera Linn. ‫رہکابء‬
Pandanus odoratissimus Linn. ‫ویکڑہ‬
‫گ‬
Daucus carota Linn. ‫اگرج‬
Onosma bracteatum Wall. ‫اگؤزابں‬
237
Daucus carota Linn. ‫زر‬
Armenia bole ‫لگارینم‬
Egyptian bole ‫لگرویم‬
Rosa damascena Mill. ‫لگرسخ‬
Calcium carbonate ‫لگقیموؤایل‬
Punica granatum Linn. ‫انلگر‬
Allium ampeloprasum Linn. ‫دنگان‬
Sulphur ‫دنگکھزرد‬
‫ل‬
Lapis lazuli ‫الوجرد‬
Cistus ladanifer Linn. ‫الذن‬
Laccifer lacca Kerp. ‫الھک‬
Boswellia glabra Roxb. ‫ابلن‬
Milk ‫نبل‬
‫ب‬ ‫ت‬‫لج ل‬
Trogopogan pratensis Linn. ‫تہ ا س‬
Onosma bracteatum Wall. ‫اسلناوثلر‬
‫لج‬
Plantago major Linn. ‫اسلنا مل‬
Fraxinus excelsior Linn. ‫اسلنالعصاریف‬
Laccifer lacca Kerp. ‫کل‬
Dolichos lubia Forsk. ‫ولایبرمحاء‬
Dolichos lubia Forsk. ‫ولایبرسخ‬
Prunus amygdalus Batsch. ‫ولز‬
Pearl ‫ل ؤؤل‬
238
Allium sativum Linn. ‫نسہل‬
Daphne mezereum Linn. ‫امزروین‬

Phaseolus radiatus Linn. ‫امش‬
Glaucium flavum Crantz ‫اماثیم‬
Coptis teeta Wall. ‫امریمان‬
‫م‬
Rubia cordifolia Linn. ‫جبیھ‬
Convolvulus scammonia Linn. ‫ومحمدۃ‬
Commiphora myrrha (Nees) Engl. ‫ّرم‬
Lead oxide ‫رمکت‬
Coral ‫رماجن‬
Lead oxide ‫رمدارگنس‬
Lead oxide ‫رمداجنس‬
Origanum majorana Linn. ‫رمزشوجش‬
Origanum vulgare Linn. ‫رماموز‬
Pearl ‫رمواردی‬
Fermented condiment made with
barley flour ‫رمی‬
Moschus moschiferus ‫کسم‬
Moschus moschiferus ‫کشم‬
Pistacia lentiscus Linn. ‫یکطصم‬
Pistacia lentiscus Linn. ‫یگطصم‬
Glossostemon bruguieri Desf. ‫اغمث‬
Commiphora mukul (Hook. ex
Stocks) Engl. ‫لقم‬
23۱
Lepidium sativum Linn. ‫لمقلتااث ل‬
Valeriana celtica Linn. ‫مب جوؤہش‬،‫مبیجوؤش‬
‫ی‬
Wax ‫وم‬
Vitis vinifera Linn. ‫ومزی‬
‫ل‬
‫میفجی‬
Wine boiled to one quarter ‫خ‬
Delphinium staphisagria Linn. ‫ویمزیج‬
‫ن‬
Trigonella uncata Boiss. ‫انوخہن‬
Nardus stricta Linn. ‫انردنی‬
Mesua ferrea Linn. ‫انرکشم‬
Trachyspermum ammi Linn. ‫انوخناہ‬
Copper ‫احنس‬
Wheat husk ‫اخنۃل‬
Phoenix dactylifera Linn. ‫لخن‬
Narcissus spp. ‫رنسج‬
Narcissus spp. ‫رنسگ‬
Starch ‫اشنء‬
Ammonium chloride ‫اشندر‬
Ivory sawdust ‫اشنرۃااعلج‬
Starch ‫اشنہتس‬
‫ل ل‬
‫ی‬
Mentha sativa Linn. ‫عیغ‬
Silver ‫لرقنہ‬
Ocimum basilicum Linn. ‫ّن‬
24۰
Rock salt ‫کمنادنارین‬
Rock salt ‫کمن لداراین‬
‫ی‬
Nephate salt ‫کمن فطی‬
Indian salt ‫کمندنہی‬
Lime ‫ونرۃ‬
Ammonium chloride ‫وناشدر‬
Nymphaea alba Linn. ‫ولینرف‬
‫ھ‬
Elettaria cardamomum Maton. ‫اھل‬
Arsenic ‫ڑہاتل‬
Trisulphate of Arsenic ‫ڑہاتلزرد‬
Bisulphate of Arsenic ‫ڑہاتلرسخ‬
Terminalia chebula Retz. ‫ہلیلہزرد‬
Terminalia chebula Retz. ‫ہلیلہایسہ‬
Terminalia chebula Retz. ‫ہلیلہاکیلب‬
Cichorium intybus Linn. ‫دنھابء‬
Ferula asafoetida Linn. ‫گنیہ‬
Hypericum perforatum Linn. ‫ویھافروقین‬
‫و‬
Acorus calamus Linn. ‫وج‬
Concha ‫ودع‬
Rosa damascena Mill. ‫ورد‬
‫ی‬
Jasminum officinale Linn. ‫اینیمس‬

كتاب الدستور في الطب البيمارستاني

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

كتاب الدستور في الطب البيمارستاني

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫‪1‬‬

Kitāb al-Dustūr fi’l Tibb al-Bīmāristānī

‫لللللف‬ ‫من قتللن سا لللللف أو ساا ف‬

‫سج ےن یسک ااسنن وک وخن ےک دبےل ایزنیم ںیم اسفد‬

‫داعےہ ہکاہللاعتٰیلاساک وکریمےےیلاسامنآرخت‬

‫ڈارٹک بالل ادمح‬

‫أکثر األمراض املقترص علیها فی البیامرستانات [وهی] التی أکثر‬

‫البیان اإلرسائیلی املتطبب املرصی ‪[ ،‬وهو إثنا عرش بابا] ‪:‬‬

‫الباب األول فی املعاجنی واإلطریفالت‬

‫‪ 8‬ب‪ :‬ملستعملها‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬ا لدستور البیامرستانی‬

‫جهده فی صناعة الطب وأغرق فیها' وکان متبتال الستقصاء أعامهلا‪،‬‬

‫وباهلل أعتضد وهو حسبی ونعم الوکیل ‪.‬‬

‫‪ 7‬لیس فی ب‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬السفوفات‬

‫الرطوبات املجتمعة فی آالت الغذاء ویدفعها ویمنع األبخرة التی تصعد‬

‫من خصوصیة الفعل ویصفی الذهن ویزید فی الذکاء وجدة الفهم‬

‫وینفع من النسیان والبالدة ویقوی األعصاب وینفع من األمراض‬

‫‪ 7‬ب‪ :‬رطوبته‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫ویمنع عن رسعة الشیب 'وفیه منافع شتی' ‪.‬‬

‫[وهو] اهلیلج کابلی وأملج وبلیلج منزوعة النوی من کل واحد‬

‫یضیف إلیه االهلیلج األصفر واهلندی‪.‬‬

‫[وهو] أهلیلج کابلی وأسود وبلیلج وشری أملج منزوعة وفلفل‬

‫ودار فلفل من کل واحد ستة دراهم‪ ،‬زنجبیل وشقاقل و'تودری أبیض‬

‫‪ 10‬لیس فی ب‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬الباردة والرطبة‬

‫یستعمل حتی 'مضی له' ثالثة أشهر‪.‬‬

‫إطریان آخر كثو لملاف ع‪:‬‬

‫السوداوی وسائر األمراض من غلبة البلغم والسوداء‪.‬‬

‫منزوعة النوی من کل واحد عرشون درمها‪ ،‬تربد أبیض مصمغ‬

‫العسل‪ ،‬الرشبة منه مخسة دراهم بعد أربعة أشهر‪.‬‬

‫‪8‬إضافة من ب‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬هبمی‬

‫واجلذام والربص ومجیع االدواء السوداویة والبلغمیة‪.‬‬

‫أملج منزوعة النوی وأفتیمون وبسفایج وسناء مکی وبزر شاهرتج‬

‫واسطوخودوس من کل واحد مخسة عرش درمها‪ ،‬حجر الزورد وارمنی‬

‫درمهان‪ ،‬زرورد وانیسون ومصطکی من کل واحد مثقال‪ ،‬یدق اجلمیع‬

‫‪ 10‬من ب ؛ ص‪ :‬مصولنی‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫مثاقیل 'بحسب املزاج والوقت احلارض' ‪.‬‬

‫مخسة دراهم‪ ،‬أشنة ولسان ثور [شامی] ونارمشك وفرنجمشك من‬

‫کل واحد عرشة دراهم‪ ،‬زعفران ومصطکی من کل واحد ثالثة دراهم‪،‬‬

‫یرفع‪ ،‬الرشبة منه من مثقالنی إلی ثالثة مثاقیل‪.‬‬

‫ینفع من اخلفقان وأوجاع القلب واملعدة والکبد الکائنة عن مواد‬

‫[یؤخذ] هبمن أبیض وأمحر من کل واحد عرشة دراهم‪'،‬کزبرة‬

‫الرشاب الرحیانی أو اجلمهوری من کل واحد ثالثون درمها‪ ،‬جتمع املیاه‬

‫ماجون آخر مارح‪:‬‬

‫کل واحد ثالثة دراهم‪،‬قرفة وزعفران من کل واحد درمهنی ‪ ،‬جوزبوا‬

‫‪ 7‬ب‪ :‬املاز‬ ‫‪1‬إضافة من ب‬

‫ماجون لنبال ر‪:‬‬

‫وتعجن بعسل منزوع الرغوة‪ ،‬الرشبة من درهم إلی مثقال‪.‬‬

‫‪8‬إضافة من ب‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬دیباسة‬

‫حب الغار وزراوند طویل وقسط و مر [و جنطیانا] من کل واحد‬

‫عد لنور ‪:‬‬

‫علی الکبد واملعدة والنفخ‪.‬‬

‫وصندل وطباشری وقسط و مر ودار صینی وراوند صینی من کل واحد‬

‫مقوما ‪ ،‬الرشبة من مثقال إلی‬

‫ثالثة دراهم بسکنجبنی بزوری [ویستعمل] ‪.‬‬

‫‪ 8‬ب‪ :‬زراوند‬ ‫‪ 1‬من ب ؛ ص‪ :‬للذع‬

‫مسهلة وغریها واستعملوها فی أمراض خمتلفة بحسب ما أضافوا إلیها‪.‬‬

‫‪ 9‬ص‪ :‬مقشور منقی‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬األقلویة والفلفل الثالثة‬

‫تفریح القلب وانعاش احلرارة الغریزیة ‪.‬‬

‫جولرش لن ارجن لمل هن‪:‬‬

‫لضعف القوة الدافعة ویسهل من 'البلغم والصفراء' مقدارا صاحلا ‪.‬‬

‫‪9‬إضافة من ب‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬سقطت العبارة‬

‫ویؤخذ من العسل اجلید رطالن ‪ ،‬ینزع رغوته ویضاف إلیه السفرجل‬

‫وحیدر الغذاء عن املعدة وینفع من اجلشاء احلامض واألبردة‪' ،‬و یدفع'‬

‫مرضة األغذیة الغلیظة الباردة‪.‬‬

‫‪ 10‬ب‪ :‬األطراف‬ ‫‪ 1‬ب‪ :‬حبه وقرشه‬