OUR LADY OF FATIMA UNIVERSITY

KOLEHIYO NG SINING AT AGHAM

Departamento ng Filipino

SHS FILIPINO 3 - PAGSULAT SA FILIPINO SA PILING LARANGAN

MGA TEKSTO SA IBA'T IBANG LARANGAN

(1-4 na Linggo)

Panahon ng Markahan (Grading Period): Unang Markahan

Pamantayang Pangnilalaman (Content Standards): Nauunawaan ang kalikasan, layunin at
paraan ng pagsulat ng iba’t ibang anyo ng sulating ginagamit sa pag-aaral sa iba’t ibang
larangan (Akademik)

Pamantayang Pagganap (Performance Standards): Nakabubuo ng malikhaing portfolio ng

mga orihinal na sulating akademik ayon sa format at teknik.

Kahingian sa Pagtamo ng mga Kakayahang Pagkatuto (Most Essential Learning

Competencies): Sa pagtatapos ng asignaturang ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:

1. Nakapagsusuri ng iba’t ibang uri ng teksto sa piling larangan.

2. Nabibigyang-kahulugan ang mga konseptong kaugnay sa tekstong binasa.
3. Napalalawak ang bokabularyo tungo sa mataas ng antas na pag-unawa sa mga
tekstong binasa.
4. Nakagagawa ng pagsusuri sa pamamagitan ng paggawa ng pormal na sulatin.
5. Nasusuri ang kahulugan ng tekstong binasa sa iba’t ibang sa larang.
6. Naipapaliwanag ang kalahalagahan ng panghihiram ng mga salita sa pagbasa ng teksto
sa iba’t ibang larang.
7. Naiisaisa ang mga hakbang na dapat sundin sa pagbabasa ng teksto upang
maunawaan ang binasa.
8. Nakababasa at nakasusuri ng iba’t ibang halimbawa ng pang-akademiko.
Sanggunian (References):

Burabo, J. et al. (2017). Sanayang Aklat sa Pagsulat sa Filipino sa Piling Larangan.

OLFU Canvas

Galang, T. et al.(2007). Pagbasa at Pagsulat Tungo sa Pananaliksik

https://books.google.com.ph/books?id=MFNwpj5bKO0C&printsec=frontcover&sou
rce=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false

Santos Santos, C.L. (2016), Filipino Sa Piling Larangang Akademik. Kinuha mula sa :
https://edoc.pub/filipino-sa-piling-larang-akademik-pdf-free.html

1
 PAGGANYAK (CONFIGURING)
Panoorin at pakinggan ang Original Pilipino Music na may pamagat na
“WALANG NATIRA” na inawit ni G. Gloc9 feat. Ni Bb. Sheng Belmonte. Makikita
ito sa website na: https://www.youtube.com/watch?v=HuD9cCWrdoE
Napakaraming guro dito sa amin
Ngunit bakit tila walang natira
Napakaraming nurse dito sa amin
Ngunit bakit tila walang natira
Nagaabroad sila
Gusto kong (Yumaman, yumaman, yumaman,
yumaman, yumaman)
Nagaabroad sila
Gusto kong (Yumaman, yumaman, yumaman,
yumaman, yumaman)
Nagaabroad sila
Lupa kong sinilangan ang pangalan ay pinas
Ngunit bakit parang puno na ang prutas ay pitas
Nauungusan ng batas parang inamag na bigas
Lumalakas na ang ulan ngunit ang payong ay
butas
Tumatakbo ng madulas mga pinuno ay ungas
Sila lamang ang nakikinabang pero tayo ang
utas
Mga kabayan natin ay lumilipad, lumalabas
Para pumunta ng ibang bansa at doon
magtanas
Ng kamay para lamang magkakalyo lang muli
Ang pahingay iipunin para magamit paguwi
Dahil doon sa atin mahirap makuha buri
Mabahiran ng tsokolate ang matamis na ngiti
Ng anak na halos di nakilala ang ama
O ina na wala sa tuwing kaarawan nila
Dadarating kaya ang araw na ito'y mag-iiba
Kung hindi ka sigurado mag-isip isip ka na
Napakaraming inhinyero dito sa amin
Ngunit bakit tila walang natira
Napakaraming karpintero dito sa amin
Ngunit bakit tila walang natira
Nagaabroad sila
Gusto kong
(Yumaman, yumaman, yumaman, yumaman,
yumaman)
Nagaabroad sila
Gusto kong
(Yumaman, yumaman, yumaman, yumaman,
yumaman)
Nagaabroad sila
Mabuti kung mabuti ang kinakahinatnan
Ang kapalaran ng lahat nang nakipagsapalaran
Kahit nag-aalangan para lang sa kapakanan
Ng mahal sa buhay ang sugal ay tatayaan
Isasanla ang lahat ng kanilang mga pag-aari
Mababawi din naman yan ang sabi pag nayari
2
Ang proseso ng papeles para makasakay na sa
eroplano
O barko kahit'saan man papunta.
Basta kumita ng dolyar na ipapalit'sa piso
Ang isa ay katumbas ng isang dakot ng mamiso
Ganyan ba ang kapalit ng buhay ng Pilipino
Lilisanin ang pamilya ang amo na kahit na sino
Gugutumin sasaktan malalagay sa piligro
Uuwing nasa kahon ni wala man lang testigo
Darating kaya ang araw na Ito'y magiiba
Kung hindi ka sigurado mag-isip isip ka na
Napakaraming kasambahay dito sa amin
Ngunit bakit tila walang natira
Napakaraming labandera dito sa amin
Ngunit bakit tila walang natira
Nagaabroad sila
Gusto kong
(Yumaman, yumaman, yumaman, yumaman,
yumaman)
Nagaabroad sila
Gusto kong
(Yumaman, yumaman, yumaman, yumaman,
yumaman)
Nagaabroad sila
Subukan mong isipin kung gaano kabigat
Ang buhat ng maleta halos hindi mo na maangat
Ihahabilin ang anak para 'to sa kanila
Lalayo upang mag-alaga ng anak ng iba
Matapos lamang sa kolehiyo matutubos din ang
relo
Bilhin mo na kung anong gustong laruan ni
angelo
Matagal pa kontrato ko titiisin ko muna 'to
Basta ang mahalaga ito'y para sa pamilya ko
Napakaraming guro dito sa amin
Ngunit bakit tila walang natira
Napakaraming nurse dito sa amin
Ngunit bakit tila walang natira
Nagaabroad sila
Gusto kong
(Yumaman, yumaman, yumaman, yumaman,
yumaman)
Nagaabroad sila, Gusto kong (Yumaman,
yumaman, yumaman, yumaman, yumaman)
Napakaraming tama dito sa atin
Ngunit bakit tila walang natira
 PAGBUO (DECODING)
Pag-uugnay sa napakinggang teksto/awitin, sagutin ang bawat katanungang
hinihingi sa ibaba. Palalimin ang pagpapaliwanag batay sa pagkakaunawa nang
may katapatan, maayos at suriin muna ang mga salitang ginamit sa pagbuo ng
pangungusap.

1) Bakit ganito ang tema ng isinulat ng manunulat? Ipaliwanag.

__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________

2) Sino kaya ang target na tagapakinig sa awiting ito? Ipaliwanag.

__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________

3) Ano-ano ang pangunahing kaisipan ang nais ilahad ng awitin sa tagapakinig?

Ipaliwanag.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________

4) Anu-ano ang limitasyong inilatag ng mang-aawit tungkol sa awitin? Ipaliwanag.

__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________

3
5) Ano ang pananaw ng mang-aawit sa paksang tinalakay nito? Ipaliwanag.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________

6) Masasabi mo bang buo ang mensahe na nais iparating ng awitin? Ipaliwanag.

__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________

7) May katuturan at kabuluhan ba ito sa kasalukuyan? Ipaliwanag.

__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________

4
 YUNIT I: MGA TEKSTO SA IBA’T IBANG LARANGAN
ARALIN 1: PAGSUSURI NG IBA’T IBANG URI NG TEKSTO

A. Mga Gabay sa Pagbasa at Pagsusuri ng mga Teksto

1. Pagsusuri sa kabuuan ng teksto
Tingnan ang kabuuan ng akda bago tuluyang basahin. Subukang tukuyin
ang layunin, nilalaman, maging ang target na mambabasa ng teksto bago ito
simulang basahin nang buo. Hanapin ang mga palatandaan sa mga pamagat,
subtitle at iba pang bahagi ng teksto.
Gabay na katanungan upang matukoy ang kabuuan ng teksto.
1.1 Sino ang sumulat ng teksto?
1.2 Sino ang target na mambabasa nito?
1.3 Anu-anong mga babasahin ang ginamit na sanggunian?

2. Pagtukoy sa Pangkalahatang Layunin at Istruktura ng Teksto

Pagkatapos masuri ang kabuuan ng artikulo, maaari ng simulan ang
pagbabasa. Kailangang tukuyin ang layunin ng may-akda at tisis na pahayag.
Tingnan din ang konklusyon sapagkat naglalaman ito ng kabuuan ng akda.
Gabay na katanungan upang maisagawa ang layunin, istruktura at
tunguhin ng teksto.
2.1 Ano ang pangunahing kaisipan na nais ilahad ng may-akda?
2.2 Ano-ano ang mga katibayang ginamit ng may-akda?
2.3 Ano-ano ang limitasyong inilatag ng may-akda tungkol sa teksto?
2.4 Ano ang pananaw ng may-akda?

3. Pagbasang Muli ng Artikulo

Sa pagkakataong ito, pagtutuunan ng pansin ang paraan ng pasulat na
presentasyon. Huwag lamang magpokus sa kung ano ang sinasabi ng may-akda
kundi sa kung paano ito sinabi ng may akda. Masusukat ang katatagan at
katotohanan ng pahayag sa pamamagitan ng mga katibayang inilahad ng may-akda.
Mahalaga ring malaman ang kahulugan ng mga salita o konseptong hindi
maunawaan.

5
 4. Pagsusuri at Pagtataya ng Teksto
Ito ay maaaring isagawa sa pamamagitan ng pagtingin sa istilo at
kumbensyonal na istruktura ng katulad na artikulo.
Gabay na katanungan sa pagsasagawa ng pagsusuri at pagtataya sa isang
teksto.
4.1 Buo ba ang artikulo?
4.2 May katuturan at kabuluhan ba ito?
4.3 Ano ang pangunahing kahulugan at katuturan ng akda sa
disiplinang kinabibilangan nito?
4.4 Malinaw ba ang organisasyon nito?
Upang mas higit na maunawaan ang siyentipikong teksto, isinama sa
pagtalakay ang paraan ng panghihiram sa Ingles

B. Mga Tuntunin sa Panghihiram sa Wikang Ingles

1. Mula sa Wikang Inles, kunin ang katumbas na salita sa wikang Kastila at
baybayin ito sa Filipino

INGLES KASTILA FILIPINO

Electricity Electricidad Elektrisidad

Liquid Liquid Likido

Cheese Queso Keso

2. Pagbabaybay ayon sa Palabaybayang Filipino. Ang paraang ito ay karaniwang

ginagamit:
(a) kung hindi maaari ang unang paraan
(b) kung walang katutubong salita na magagamit bilang salita sa katawagang
Ingles.

INGLES FILIPINO

Christmas Tree Krismas Tri

Tricycle Traysikel

Teacher Titser

Taxi Taksi

6
3. Ang wikang Filipino ay “kolektibo” may mga salitang hiram na hindi maaaring
bigyan ng katumbas na salin. Kung hindi maaaring mabigyan ng katumbas sa
Filipino, hiramin ng buo ang salita gaya ng mga sumusunod:
Cake Keypad
Oxygen Cellphone

REJISTER NG WIKA

• ANG KAHULUGAN NG SALITA AY NAG-IIBA BASE SA LARANGANG

KINABIBILANGAN.
HAL: BATO – Larangan ng medesina, tumutukoy sa bahagi ng katawan

bato- ipinagbabawal na droga

7
ARALIN 2: TEKSTONG HUMANIDADES
Ang Humanidades ay hango sa salitang Humanus na ang ibig sabihin ay “tumulong sa
tao”. Ang Humanidades ay isang disiplina sa pag-aaral na tumutukoy sa mga sining na biswal
tulad ng musika, arkitektura, pintura, sayaw, dula at panitikan.
Sa pamamagitan ng tekstong ito, naipahahayag ng sumulat ang kanyang nadarama,
adhikain, pangarap, pag-asa o pangamba. Sangay ng karunungan ang Humanidades na may
kinalaman sa kaisipan, damdamin at pakikipag-ugnayan ng tao, literatura o panitikan.
Ayon kay Azarias: ang panitikan ay pagpapahalaga ng mga damdamin ng tao higit sa
mga bagay-bagay sa daigdig, sa pamumuhay, sa lipunan at pamahalaan, at sa kaugnayan ng
kaluluwa sa Bathalang Lumikha.

Mga Dahilan kung Bakit Dapat nating Pag-aralan ang Panitikang Pilipino
1) Upang makilala ang sariling kalinangan.
2) Upang matalos na katulad ng ibang lahi, tayo ay mayroon ding dakila at marangal na
tradisyong ginagamit na puhunang-salalayan sa panghihiram ng mga bagong
kalinangan at kabihasnan.
3) Upang matanto ang mga kapintasan sa ating panitikan at makapagsanay upang
maiwasan at mapawi ang mga ito.
4) Upang makilala ang ating mga kagalingang pampanitikan.
5) Higit sa lahat, sapagkat tayo'y mga Pilipino at dapat maging katutubo sa atin ang
magkaroon ng pagmamalasakit sa sariling panitikan.

Ilan pa sa mga katangian ng tekstong humanidades:

• Malikhain, simbolikal at metaporikal.
• Maaring paktwal at di-paktwal
• Bukas ang teksto sa iba’t ibang interpretasyon

Sa tatlong pangunahing kategorya ng mga disiplina, ang humanidades ay maaaring

magkaroon ng pormal at impormal na wika. Gawa ito ng pagiging malikhain, simbolikal at
metaporikal ng isang teksto, tulad ng panitikan. Maaari ring maging paktuwal o hindi ang mga
impormasyong laman ng teksto.
Paktuwal ang mga tekstong panghumanidades na kabilang sa mga disiplinang wika,
pagpipinta, pagdidisensyo, arkitektura, sayaw at isports.

8
 Produkto naman ng malikot na guniguni ng manunulat ang mga impormasyon sa isang
akdang pampanitikan (tulad ng mga kuwentong pantasya), kaya masasabing hindi paktuwal
ang mga impormasyong ito.
May mga akdang pampanitikan naman na hango sa mga totoong kaganapan sa lipunan,
gaya na lamang ng mga historikal na nobela at maikling kwento.

Halimbawa ng tekstong Humanidades ay ang sikat na awitin na may pamagat na Upuan ni

Gloc-9 ft. Jeazell Grutas (hango sa https://www.youtube.com/watch?v=yvWVfYwpMD0)

Kayo po na naka upo Kaya naman hindi niya pinakakawalan

Subukan nyo namang tumayo
At baka matanaw, at baka matanaw na nyo
Ang tunay na kalagayan ko
Tao po, nandyan po ba kayo sa loob ng
Malaking bahay at malawak na bakuran
Mataas na pader pinapaligiran
At naka pilang mga mamahaling sasakyan
Mga Patay na laging bulong ng bulong
Wala namang kasal pero marami ang naka
barong
Lumakas man ang ulan ay walang butas
ang bubong
Mga plato't kutsara na hindi kilala ang
tutong
At ang kanin ay simputi ng gatas na nasa
kahon
At kahit na hindi pasko sa lamesa ay may
hamon
Ang sarap sigurong manirahan sa bahay na
ganyan
Sabi pa nila ay dito mo rin matatagpuan
Ang tao na nagmamay-ari ng isang upuan
Na pag may pagkakatao'y pinag-aagawan
Kung makikita ko lamang siya ay aking
sisigawan
Kayo po na naka upo
Subukan nyo namang tumayo
At baka matanaw, at baka matanaw na nyo
Ang tunay na kalagayan ko
Mawalang galang na po
Sa taong naka upo
Alam niyo bang pantakal ng bigas namin ay
di puno
Ang ding-ding ng bahay namin ay
pinagtagpi-tagping yero
Sa gabi ay sobrang init na tumutunaw ng
yelo
Na di kayang bilhin upang ilagay sa inumin
Pinakulong tubig sa lumang takuring uling-
uling
Gamit lang panggatong na inanod lamang
sa istero
Na nagsisilbing kusina sa umaga'y aming
banyo
Ang aking inay na may kayamanan isang
kaldero
Na nagagamit lang pag ang aking ama ay

9
sumweldo
Pero kulang na kulang parin
Ulam na tuyo't asin
Ang singkwenta pesos sa maghapo'y
pagkakasyahin
Di ko alam kung talagang maraming harang
O mataas lang ang bakod
O nagbubulag-bulagan lamang po kayo
Kahit sa dami ng pera niyo
Walang doktor na makapagpapalinaw ng
10
mata niyo
Kaya...
Wag kang masyadong halata
Bato-bato sa langit
Ang matamaa'y wag magalit
O bato-bato bato sa langit
Ang matamaan ay
Wag masyadong halata (ooh)
Wag kang masyadong halata
Hehey, (Wag kang masyadong halata)
(Wag kang masyadong halata)
ARALIN 3: TEKSTONG SIYENTIPIKO
• Mga tekstong hango sa pananaliksik sa agham tulad ng Kimika, Pisika, Biyolohiya,
Sipnayan at iba pa.
• Kadalasang istilo nito ay sa paraang paglalahad, palarawan o pangangatwiran.
• Pormal ang ginagamit na wika gaya ng mga salitang teknikal at pang-agham.
• Pangunahing layunin ng mga tekstong nasa ilalim ng Tekstong Siyentipiko ay magbigay
ng mga impormasyong pang-akademiko.
• Ang mga impormasyong nakalahad sa tekstong Siyentipiko at nagmula sa mahaba at
masinsinang pag-aaral at pananaliksik.

Halimbawa ng Tekstong Siyentipiko ay tesktong may pamagat na Alta Presyon—Paghadlang

at Pagkontrol, MULA SA MANUNULAT NG GUMISING! SA BRAZIL (mula sa FIL 3 e-book sa
OLFU CANVAS)

Si Marian ay nag-aalala! Walang anu-ano, ang kaniyang ilong ay nagpasimulang

dumugo nang halos walang tigil. “Akala ko’y mamamatay na ako,” ang nagunita niya. Isang
doktora ang nagsabi kay Marian na ang pagdurugo ng kaniyang ilong ay dahil sa alta presyon
(arterial hypertension). “Subalit pakiramdam ko’y malusog naman ako,” ang sagot ni Marian.
“Maraming tao ang hindi nakaaalam na sila’y may alta presyon sapagkat wala silang sintomas,”
ang tugon niya.
Kumusta naman ang presyon ng iyong dugo? Ang iyo bang kasalukuyang istilo ng
pamumuhay ay magiging sanhi ng alta presyon sa hinaharap? Ano ang magagawa mo upang
mapanatiling kontrolado ang presyon ng iyong dugo?
Ang presyon ng dugo ay ang puwersa ng dugo na nagtutulak sa dingding ng mga ugat
na dinadaluyan ng dugo. Ito ay masusukat sa pamamagitan ng paggamit ng napalolobong
bigkis na goma, na ibinibigkis sa palibot ng itaas na bahagi ng bisig at nakakonekta sa isang
aparato na nagtatala ng presyon. Dalawang klase ng tala ang matatamo. Halimbawa: 120/80.
Ang unang numero ay tinatawag na systolic blood pressure sapagkat ito ay nagpapakita ng
presyon ng dugo ng pagtibok ng puso (systole), at ang ikalawang numero naman ay tinatawag
na diastolic blood pressure sapagkat ito ay nagpapakita ng presyon ng dugo samantalang
nakarelaks ang puso (diastole). Ang presyon ng dugo ay sinusukat sa milimetro ng asoge, at
itinuturing ng mga manggagamot na may alta presyon ang mga pasyente kapag ang presyon
ng kanilang dugo ay mataas pa sa 140/90.

11
 Ano ang nagpapataas sa presyon ng dugo? Gunigunihing nagdidilig ka ng iyong hardin.
Sa pamamagitan ng pagbubukas ng gripo o pagpapakipot sa kalibre, o diyametro, ng iyong
pampuslit ng tubig, pinalalakas mo ang presyon ng tubig. Ganiyan din ang nangyayari sa
presyon ng dugo: ang pagbilis ng daloy ng dugo o pagkipot ng ugat na dinadaluyan ng dugo ay
nagpapataas sa presyon ng dugo. Paano nangyayari ang alta presyon? Maraming salik ang
nasasangkot.

Mga Salik na Hindi Mo Kontrolado

Natuklasan ng mga mananaliksik na kung ang isang tao ay may mga kamag-anak na
may alta presyon, mas malaki ang posibilidad na daranas siya ng sakit na ito. Ang estadistika
ay nagpapakita na mas mataas ang insidente ng alta presyon sa kambal na magkamukha
kaysa sa kambal na hindi magkamukha. Ang isang pag-aaral ay tumutukoy sa “paghahanap sa
mga gene na responsable sa arterial hypertension,” na pawang magpapatunay sa pag-iral ng
namamanang sangkap na nagiging sanhi ng alta presyon. Ang panganib na masyadong tumaas
ang alta presyon ay kinikilala rin na lumalaki sa pagtanda at higit ang panganib nito sa mga
lalaking maitim ang balat.

Mga Salik na Kaya Mong Kontrolin

Bantayan ang iyong pagkain! Ang asin (sodyum) ay maaaring magpataas sa alta
presyon ng ilang tao, lalo na sa mga taong may diyabetis, yaong mga malubha ang alta
presyon, mga matatanda, at ilang tao na maitim ang balat. Ang sobrang taba sa daluyan ng
dugo ay maaaring lumikha ng mga deposito ng kolesterol sa panloob na dingding ng mga ugat
na dinadaluyan ng dugo (atherosclerosis), anupat pinakikipot ang diyametro ng mga ito at
pinatataas ang presyon ng dugo. Ang mga tao na sobra ng 30 bahagdan sa angkop na timbang
ng kanilang katawan ay maaaring magkaroon ng mataas na presyon ng dugo. Ang mga pag-
aaral ay nagsasabi na ang pagkain ng mas maraming potasyum at kalsyum ay maaaring
magpababa sa presyon ng dugo.
Ang paninigarilyo ay kaugnay sa mas malaking panganib ng atherosclerosis, diyabetis,
atake sa puso, at istrok. Dahilan dito, ang paninigarilyo at alta presyon ay mapanganib na
kombinasyon at maaaring humantong sa mga sakit sa puso. Bagaman ang mga katibayan ay
nagkakasalungatan, ang caffeine—na nasa kape, tsa, at mga inuming may kola—at ang
emosyonal at pisikal na kaigtingan ay maaari ring magpalubha sa alta presyon. Karagdagan pa,
nalalaman ng mga siyentipiko na ang labis o madalas na pag-inom ng mga inuming de-alkohol
at ang kakulangan ng pisikal na gawain ay maaaring magpataas ng presyon ng dugo.

12
Malusog na Istilo ng Pamumuhay
Magiging kamalian na hintayin munang magkaroon ng alta presyon bago gumawa ng
positibong mga hakbangin. Dapat na ikabahala ang isang malusog na istilo ng pamumuhay
buhat pa sa murang edad. Ang pag-iingat ngayon ay magdudulot ng isang mas mabuting uri ng
buhay sa hinaharap.
Ipinakita ng Third Brazilian Consensus on Arterial Hypertension ang mga pagbabago sa
istilo ng pamumuhay na magpapababa sa presyon ng dugo sa ugat. Ang mga ito ay
nakatutulong na giya para sa mga tao na may mataas o normal na presyon ng dugo.
Para sa masyadong matataba, inirerekomenda ng mga mananaliksik ang pagkakaroon
ng isang timbang na diyeta na may mababang kalori, iwasan ang mabilis at “milagrosong” mga
diyeta, habang pinananatili ang isang programa ng katamtamang pisikal na ehersisyo. Kung
tungkol sa asin, iminungkahi nila ang pagkain nang hindi hihigit sa anim na gramo o isang
kutsarita bawat araw.* Sa aktuwal, ito ay nangangahulugan ng paggamit ng kaunti lamang asin
sa pagluluto ng pagkain, pati na ang pagbabawas ng de-latang pagkain, hiniwang halu-halong
karne (salami, ham, longganisa, at iba pa), at mga tinapa. Ang pagkain ng asin ay maaari ring
mabawasan sa pamamagitan ng hindi paglalagay ng ekstrang asin sa panahon ng pagkain at
sa pamamagitan ng pagtingin sa kahon ng prosesong mga pagkain upang makita kung gaano
karaming asin ang taglay nito.
Iminungkahi rin ng Brazilian Consensus ang pagdaragdag ng kinakaing potasyum
sapagkat ito ay maaaring may “antihypertensive effect.” Dahil dito, ang isang malusog na diyeta
ay dapat na nagtataglay ng “mga pagkaing mababa sa sodyum at sagana sa potasyum,” tulad
ng beans, matitingkad na berdeng gulay, saging, melon, karot, beet, kamatis, at dalandan.
Mahalaga rin na panatilihin sa katamtamang antas ang pag-inom ng inuming de-alkohol.
Ipinakikita ng ilang mananaliksik na ang mga lalaking may alta presyon ay hindi dapat uminom
ng alkohol na hihigit sa 30 mililitro bawat araw; at hindi hihigit sa 15 mililitro para sa mga babae
o yaong mga katawang kulang sa timbang.*
Sinabi ng Brazilian Consensus bilang katapusan na ang regular na pisikal na ehersisyo
ay nagpapababa sa presyon ng dugo anupat pinaliliit ang panganib na magkaroon ng arterial
hypertension. Ang katamtamang aerobic na ehersisyo, gaya ng paglalakad, pagbibisikleta, at
paglangoy, sa loob ng 30 hanggang 45 minuto, tatlo hanggang limang beses sa isang linggo ay
kapaki-pakinabang.* Ang iba pang mga salik na iniuugnay sa isang mas malusog na istilo ng
pamumuhay ay naglalakip ng pagtigil sa paninigarilyo, pagkontrol sa taba sa dugo (kolesterol
at triglycerides) at diyabetis, pagkain ng sapat na dami ng kalsyum at magnesyum, at
pagkontrol sa pisikal at emosyonal na kaigtingan. Ang ilang droga ay maaaring magpataas sa

13
presyon ng dugo, gaya ng pantanggal ng bara sa ilong, antacid na mataas sa sodyum, mga
pangkontrol ng gana sa pagkain, at may caffeine na mga pamatay-kirot sa migraine.
Tunay nga, kung mayroon kang arterial hypertension, ang iyong doktor ang nasa
pinakamabuting kalagayan na bigyan ka ng payo hinggil sa iyong diyeta at mga kaugalian, ayon
sa iyong personal na mga pangangailangan. Gayunman, anuman ang iyong kalagayan, ang
pagkakaroon ng isang malusog na istilo ng pamumuhay mula sa murang edad ay laging kapaki-
pakinabang, hindi lamang para sa mga taong may alta presyon kundi para sa lahat ng
miyembro ng pamilya. Si Marian, na binanggit sa pasimula ng artikulong ito, ay kinailangang
gumawa ng mga pagbabago sa kaniyang istilo ng pamumuhay. Sa kasalukuyan, siya ay
umiinom ng gamot at namumuhay nang normal sa kabila ng kaniyang suliranin sa kalusugan.
Kumusta ka naman? Habang hinihintay mo ang panahon na ang lahat ng tao ay magkakaroon
ng malusog na buhay at “walang sinumang tumatahan ang magsasabi: ‘Ako ay may sakit,’ ”
panatilihing kontrolado ang presyon ng dugo mo!—Isaias 33:24.

14
ARALIN 4: TEKSTONG AGHAM-PANLIPUNAN
Ang Tekstong Agham-Panlipunan ay nagsusuri sa pag-uugnay ng tao at ng kapaligiran.
Ito ay nakabatay sa pag-aaral mula sa antropolohiya, arkeolohiya, ekonomiks, pulitika,
pamahalaan, sikolohiya, sosyolohiya at iba pa na may kaugnayan sa lipunan.
Nasa anyong teknikal ang presentasyon ng mga teksto. Mahabang panahon ng
pagbabasa ang ginugugol sa araling ito. Maingat na pagbabasa at pagkalap ng impormasyon
ang kailangan. Ang pag titipon ng datos sa pamamagitan ng obserbasyon at tanong ay
panimulang hakbang. Pagsusuri sa datos at pagbuo ng konklusyon ang kasunod.
Ang sosyolohiya ay ang isang pag-aaral ng mga alituntunin ng lipunan at mga proseso
na isinasama at ihinihiwalay ang mga tao hindi lamang bilang mga indibiduwal kundi bilang
kasapi ng mga isang asosasyon, grupo, at institusyon.
Tinatawag rin ito sa ilang tipikong aklat na ang pag-aaral sa mga buhay panlipunan ng
mga tao, grupo, at lipunan. Pinag-aaralan ng sosyolohiya ang ating pag-uugali bilang nilalang
na marunong makisama; sa ganitong paraan sinasakop ng nagustuhang larangan sa
sosyolohiya mula sa pagsusuri ng maiikling pakikitungo sa pagitan ng di-magkakilalang
indibiduwal sa daan hanggang sa pag-aaral ng proseso ng pandaigdigang lipunan. Ang
ekonomika o ekonomiks (Ingles: economics) bilang isang agham panlipunan, ay ang pag-aaral
sa paglikha, pamamahagi, at pagkonsumo ng kalakal.

Halimbawa ng Tekstong Agham-Panlipunan:

Pagbubuo ng isang Malakas na Pamilya Mula sa Family Resource Kit ng UH-Manoa
Center on the Family Salin ni Ruth Elynia S. Mabanglo

Ano nga ba ang kahulugan ng pamilya para sa inyo? May ilang taong naniniwalang ang
isang pamilya’y tulad ng isang magandang kahong puno ng mga bagay na gusto nila:
pagmamahal, katuwaan, pagkakaroon ng kasama (companionship) at iba pang magagandang
bagay; isang kahong mabubuksan kailanma’t nais nila ng mga bagay na ito. Marahil, mas
nakakatulad ng isang walang lamang kahon ang pamilya. Nagiging maganda
at makabuluhan ito batay sa kung ano ang ginagawa rito ng mga tao. Kailangang sidlan muna
ito ng laman ng mga tao bago may makuhang anuman mula rito. Kung nais natin ng
pagmamahal at katuwaan sa ating mga pamilya, kailangang magtanim muna tayo ng
pagmamahal, paglilingkod at paghikayat sa isa’t isa. Ang mga ito ang nagpapatigib sa kahon.
Ang paglalabas ng higit sa isinilid natin ay magpapabasyo sa kahon sa malao’t madali.

15
 Matatagpuan sa buong mundo ang maraming matatag na pamilya. Maaaring
mayaman o mahirap sila. Maaaring iba-iba rin ang pagkakabuo nila, halimbawa:
 isang ina, ama, at mga anak, o
 isang ina na may isa o higit pang anak, o
 mga lolo’t lolang kasama ng kanilang mga anak at apo, o
 mag-asawang walang anak.
Matatatag na pamilya ang pundasyon ng lahat ng dakilang bansa. Tumutulong
silang humubog ng mga taong nagiging katulad natin. Kung kailangan
nating lumaking malulusog at maliligaya ang mga anak natin, mahalagang magkaroon tayo ng
matatatag na pamilya.

Anim ang Katangiang Kailangan sa Pagbubuo ng Matatag na Pamilya

Para mapuno ang “kahon”, kailangang magkaroon ng sumusunod na katangian ang
isang pamilya:
 may pananagutan (komitment) sila sa isa’t isa;
 nagpapakita ng pagpapahalaga;
 may mabuting komunikasyon;
 may panahong nagkakasama-sama sila;
 sumusunod sa kanilang mga paniniwalang ispiritwal at umaayon sa kanilang mga
pagpapahalaga;
 nakakaagapay sa stress.

Pananagutan/Komitment
Makatutulong tayong lalong mapatatag ang pamilya sa pagkakaroon ng pananagutan sa
isa’t isa, sa pagiging tapat, sa pagsasama-sama bilang isang pangkat, at sa pag-aalaga sa isa’t
isa. Maraming paraan para maipakita ang pananagutan at mapanatiling ligtas, malusog at
maligaya ang pamilya. Narito ang ilan:
 Maging tapat sa inyong pamilya. Bawasan ang mga aktibidad sa labas at gumugol ng
mas maraming oras sa piling nila.
 Tuparin ang mga pangako sa ibang miyembro ng pamilya.
 Sa puntong sekswal, maging tapat sa kapareha.
 Maging maaasahan. Tumawag sa bahay kung mahuhuli ka ng uwi.
 Tumawag at magsabing “mahal kita” kung naglakbay ka sa malayo.

16
  Bumuo ng mga alaalang pampamilya. Magtago ng family album na may mga retrato at
kuwento.
 Kapag may problema, tumawag kaninuman, sa isang kamag-anak, kaibigan o isang
tagapangalaga ng kalusugan*, para matulungan kayong harapin ito.
 Ano pa ang ibang paraan para maipakita ninyo ang pananagutan?

Pagpapahalaga
Kapag ipinakikita natin ang pagpapahalaga sa pamamagitan ng mga salita at gawa,
naipakikita natin sa ating pamilyang pinahahalagahan at itinatangi natin sila. Maiging isipin
kung gaano natin pinahahalagahan ang iba. Ngunit, hindi nila malalaman ang nararamdaman
natin hangga’t hindi natin sinasabi. Maraming pamilya ang may espesyal na pagtitipon kung
Araw ng mga Ina o Araw ng mga Ama upang maipadama ang pagpapahalaga sa
magulang. Maraming kultura ang nagdiriwang ng mga tanging araw para parangalan ang mga
bata. May ibang mga paraan ng pagpapakita ng pagpapahalaga sa pamilya:
 Sabihin sa isang miyembro ng pamilya na siya ’y mahal ninyo.
 Magsabi ng anumang positibo sa bawat miyembro ng pamilya araw-araw.
 Sorpresahin ang isang miyembro ng pamilya kahit na walang okasyon (halimbawa:
isang ginawang kard)
 Dalasan ang pagyakap sa mga miyembro ng pamilya.
 Hanapin ang mabuti sa bawat miyembro ng pamilya. Sabihin ito sa kanila.
 Tulungan ang isang miyembro ng pamilya sa kanyang gawain (pagliligpit, paglalaba,
paghuhugas ng pinggan, atbp.)
 Maglista ng 5 bagay na gusto ninyo sa isang miyembro ng pamilya. Ibigay ang listahan
sa miyembrong iyon bilang isang regalo.

Pag-agapay
Dumaraan sa panahong nagkakaproblema ang pamilya. Magagamit nila ang problema
para maging lalong matatag at malapit sa isa’t isa. Kung medyo babaguhin natin ang ating pag-
iisip, makikita nating ang krisis ay isang oportunidad para maging matatag. Narito ang ilang
bagay na maaaring subuking kung dumating ang problema.
 Mag-isip ng anumang mabuti, gaano man kasama ang sitwasyon.
 Humingi ng tulong sa sinumang dumaan na sa katulad na krisis (kamag-anak, kaibigan,
kapitbahay), o humingi ng payo sa mga espesyalistang gaya ng sikolohista, abogado, o

17
 tagapangalaga ng kalusugan. Tumawag sa isang crisis hotline o
minister. Makatutulong silang humanang ng tutulong sa inyo.
 Matutong magsama-sama bilang isang pamilya. Sa pamamagitan ng pagsasama-
sama. Maliligtasan ng pamilya ang kahit pinakamahirap na problema.
 Tandaang ang anumang pagbabago sa buhay-pagsilang ng isang anak, bagong trabaho
o pagkataas sa tungkulin, kasal, kamatayan o pagreretiro--ay laging stressful.
 Tandaang ang mga stress, problema at paghihirap ay bahagi ng buhay.
 Harapin ang mga problema nang dahan-dahan. Gumawa ng listahan ng mga bagay na
dapat gawin at isa-isang asikasuhin ito.
 Huwag alalahanin ang mga nakalipas o ang mga bagay na wala
kayong kapangyarihang kontrolin.
 Manood ng isang nakakatawang sine, tumawag sa isang kaibigan, makipagkuwentuhan
nang masasayang kuwento, piliting tumawa at/o umiyak.
 Mag-ehersisyo para mawala ang tensiyon at matulungan kayong magrelaks. Gawin ito
nang magkakasama bilang isang pamilya.

Komunikasyon
Gaano man kahirap, importante sa isang pamilyang magkaroon ng komunikasyon.
Kailangan nating kausapin, pakinggan, at unawain ang isa’t isa. Kailangang may makahati tayo
sa ating mga kaisipan at damdamin. Sa ganitong paraan tayo natututong magtiwala
at umasa sa isa’t isa.
Araw-araw nagbibigay ng pagkakataon ang buhay para gawin ito. Narito ang isang
halimbawa:
 Magbigay ng pagkakataon para mag-usap sa paglalakad, pagkain, o habang
naghuhugas ng pinggan. Pag-usapan ang mga pang-araw-araw gayundin ang
mahahalagang bagay.
 Sabihin ang masasakit at nakahihiyang karanasan gayundin ang mabubuti.
 Maging isang mabuting tagapakinig sa nakatatanda o kabataan.
 Kung mainisin o masyadong tahimik ang isang miyembro ng pamilya, tanungin kung
ano ang problema, ngunit maging sensitibo rin kung nangangailangan ito ng pribasya.
 Maging bukas-loob na magsabi kung ano ang nakaaabala sa inyong isip o kung ano
ang ikinagagalit ninyo; huwag hayaang lumala ito.
 Maging ispesipiko. Isa-isahing sabihin ang problema. Igalang ang ideya ng bawat isa
kahit hindi ninyo ito sinasang-ayunan.

18
  Alisin ang karahasan sa pamilya. Magtalo nang walang paluan. Disiplinang
walang sampalan.

Oras
Dahil masyadong marami tayong pinagkakaabalahan sa buhay, wala tayong panahong
makita o makasama ang isa’t isa. Mahalagang maglaan ng panahon para magkasama-
sama upang makita ang isa’t isa at maging matibay ang bigkis ng pamilya. Maraming paraan
para magkasama-sama. Nakalista sa ibaba ang ilan:
 Basahan ng libro o makipagkuwentuhang kasama ang mga bata bago matulog.
 Patayin ang TV at maglarong magkakasama.
 Gugulin ang mga holiday at espesyal na okasyon sa piling ng buong pamilya. Magplano
ng mga lingguhang gawaing kalulugdan ng buong pamilya.
 Paminsan-minsan, isama sa trabaho ang inyong mga anak para makita nila kung ano
ang ginagawa ninyo.
 Magtrabaho bilang isang pamilya sa isang proyektong pang-eskwela o pangkomunidad,
gaya ng pamumulot ng basura.
 Kahit isang beses isang araw, kumaing magkakasalo bilang isang pamilya.
 Dumalo sa miting ng mga magulang, sa isang pangyayaring pang-isport o pang-
eskuwela, at sa mga seremonyang kumikilala ng tagumpay ng isang miyembro ng
pamilya.
 Gawing “malaki” o “importante” ang kaarawan ng bawat isa.
 Makipag-ayos sa isang mag-aalaga ng bata para makapag-date kayo ng
inyong kabiyak nang kayo lamang dalawa.

Pagpapahalaga at Paniniwala
Nagsisimba man sila o hindi, may pinananaligang dakilang kabutihan o kapangyarihan
sa kanilang buhay ang matatatag na pamilya. Ang pananalig na iyon ang nabibigay sa kanila
ng lakas at layunin. Iniimpluwensiyahan nito ang kanilang pang-araw-araw na kaisipan at
kilos. Ang sumusunod ang ilan sa mga paraan kung paano maipapatupad ng pamilya ang
kanilang paniniwala:
 Tratuhin ang pamilya kung paano mo tatratuhin ang sarili.
 Imbitahan ang isang kaibigang makipaghapunan sa inyong pamilya.
 Ipagdiwang ang religious holidays sa piling ng pamilya.

19
 Makipagpangkat sa inyong pamilya sa pangangalaga ng kalikasan: bawasan ang mga
ginagamit; muli’t muling gamitin ang ilang bagay, mag-recycle ng papel, bote, plastik at
iba pang karaniwang itinatapon.
 Gumamit ng kuwento sa pagtuturo sa mga anak ng pagpapahalagang gaya
ng katapatan, paumanhin at pananagutan.
 Magboluntir ng oras o pera sa isang kapaki-pakinabang na layuning pinaniniwalaan
ninyo.
 Magkakasamang magsimba o magpasalamat, sa anumang paraan
ng pagsampalatayang ginagawa ng inyong pamilya.
 Maging modelo ng inyong pamilya sa pagsasabuhay ng inyong mga paniniwala.

20
PANGALAN: PETSA:

ISTRAND/SEKSYON: GURO:

A. PAKIKIBAHAGI (ENGAGE)
Panuto: Basahin ang mga teksto sa ibaba, unawin itong mabuti. Sagutan ang mga katanungan
sa ibaba.

ANG JEEPNEY
Kinuha mula sa e-book na nasa OLFU Canvas

Ang mga jeepney na nakikita nating pumapasada sa ating mga lansangan ngayon ay
produkto ng pagmomodipika sa mga Jeep na dinala sa Pilipinas ng mga Amerikano noong
dekada ‘40 para sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Pagkatapos ng digmaan, iniwan ng mga
Amerikano ang kanilang mga Willys Jeep at dito nagsimulang modipikahin ang mga jeep para
umayon sa mga pangangailangang pantransportasyon ng mga Pilipino pagkatapos ng digmaan.
Naisip ng mga nagmodipika noon na lagyan ng bubong, buksan ang likod, at lagyan ng
pahabang upuan sa magkabilang gilid ang jeep upang ito’y makapagdala ng mas maraming
pasahero. Ang pangalang jeepney ay may dalawang maaaring pinagmulan.
Ang una ay dahil umano sa pagsisiksikan at pagbabanggaan ng mga tuhod ng mga
pasahero, kaya ito’y “jeep-knee.” Ang ikalawa naman ay ang salitang ingles na “jitney,” na ang
unang gamit ay patungkol sa limang sentimong barya ng Amerika, at paglaon ay patungkol sa
mumurahing pagbyahe sa pamamagitan ng bus, van, o taxi (Juan 2011). Ang mga naunang
disenyo ng jeepney ay maaaring magsakay ng anim na pasahero sa likod (tigtatlo sa
magkabilang gilid). Sa ngayon, ang mga jeepney ay karaniwang nakakapagsakay ng 18
hanggang 22 pasahero (walo o sampu sa magkabilang banda sa likuran at dalawa pa sa
harapan, katabi ng drayber). Samantala, may mga pagkakataon na makakakita rin tayo ng mga
jeepney na hanggang 30 o higit pa ang naisasakay, basta hindi ito lalampas sa itinakda ng
batas na 11 metrong haba, 2.5 metrong lapad, at 4 metrong taas (AO ACL-2009-0182009,
2009). Ang jeepney ay nagsisilbing pangunahing paraan ng pagbyahe ng maraming pasahero
sa Metro Manila. Ayon sa NEDA (2014), nasa 70,000 ang bilang ng mga jeepney sa Greater
Capital Region 48 Tomo 1, Bilang 1, Nobyembre 2013 Vinzons | Ang Diwa ng Jeepney Tomo 3,
Nobyembre 2015 (GCR) at nagdadala ng hindi bababa sa 40% ng pang araw-araw na byahe ng
mga tao. Bagamat mas marami ang bilang ng mga tricycle at pedicab na hindi bababa sa
200,000 (sa NCR), ang mga ito’y hindi pinapayagang makapagbyahe sa mga pangunahing
daan. Samantala, ang mga jeepney ay may nasa higit 600 na ruta sa mga pangunahing daan

21
sa Metro Manila. Maraming dahilan kung bakit ang jeep ang pinakapopular na uri ng
transportasyon sa Metro Manila.
Ayon kina Bacero at Vergel (2009), may tatlong pangunahing dahilan kung bakit popular
ang jeepney sa atin. Una, madaling makakuha ng mga materyales sa paggawa ng jeepney,
tulad ng secondhand na makina. Hindi rin kamahalan ang pagbili o paggawa ng bagong
jeepney, pati na rin ang pagmentena nito. Ikalawa, meron itong katamtamang sukat na
bumabagay sa sukat ng mga kalsada sa Kamaynilaan. Ikatlo, marami itong mga ruta kung saan
ang mga pasahero ay maaaring bumaba malapit sa kanilang destinasyon. Maaari pa nating
idagdag na dahilan ang abot-kayang halaga ng pasahe dito.

Sagutin ang mga sumusunod na tanong sa ibaba.

1. Bakit Popular ang jeepney sa mga Filipino?

1.1
________________________________________________________________

1.2
________________________________________________________________

1.3
________________________________________________________________

1.4
________________________________________________________________

1.5
________________________________________________________________

2. Ilarawan ang mga Jeepney sa Kasalukuyan

2.1
________________________________________________________________

2.2
________________________________________________________________

2.3
________________________________________________________________

2.4
________________________________________________________________

2.5
________________________________________________________________

22
 MUSIKA: ANONG HIWAGA MO?
Ni Yeasa D. Bingcang

Musika. Ano nga ba ang musika? Bakit may musika? Ang musika ay isang sining na
binubuo ng mga tunog na pinagsama-sama at iniayos upang makalikha ng isang kaaya-ayang
tunog. Sa tulong ng musika, naipakikita ang iba’t ibang mukha ng buhay; may musikang puno
ng saya, may musikang puno ng pag-ibig, puno ng lumbay, pananabik, pangungulila,
panghihinayang at pagmamahal sa Disyos. Ang musika ay hagdan ng kaluluwa paakyat sa
langit. Nagagwa niyang pasayahin ang isang taong nalulumbay. Nagagawa niyang bigyang-
kulay ang buhay ng isang taong may suliranin. Kaya nga sinasabing ang musika ay isa sa mga
bagay na nagbibigay-kulay sa mundong ating ginagalawan.
Ang musika ay isa ring instrumento ng komunikasyon. Sa pamamagitan ng musika,
naipapahayag ng isang nilikha ang iba’t ibang kaisipan at damdamin. Nakapaghahatid ito ng
mensahe sa isang indibidwal. Nagagawa ng musika na paliparin ang isip ng tao, kaya nga
nagagawa niyang pasayahin ang isang taong nalulungkot kahit panandalian lamang. Sa
dalawang taong nagmamahalan, sa pamamagitan ng musika, nagagawa nilang ipahayag at
ipaabot sa isa’t isa ang kanilang damdamin.
Ang musika ay makapangyarihan. Nagagawa nitong pag-isahin ang mga tao, pagbatiin
ang taong magkagalit, magpatawad sa isang taong nagkamali, palawakin ang isip at
imahinasyon ng isang tao upang makalikha ng iba’t ibang himig musika, katulad ng nagagawa
niya sa isang kompositor – ang taong lumilikha sa liriko at melodiya ng isang awit. Ang taong
nawalay sa Diyos ay kayang ibalik ng musika sa Panginoon. Iyan ng nagagawa ng musika. Iyan
ang hiwaga ng musika.

1. Ano ang kahalagahan ng sining sa buhay ng tao? Ipaliwanag.

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

23
2. Totoo bang ang disiplinang Humanidades ay para sa lahat ng uri ng tao? Patunayan at
ipaliwanag.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

B. PAGSASALIKSIK (EXPLORE)
II. PANUTO: Isulat sa patlang ang pinakaangkop na pagkakasalin ayon sa
Palabaybayang Filipino mula sa Wikang Ingles tungo sa Wikang Filipino ng mga
sumusunod na salita.
Halimbawa : Calendar (mula Ingles) Calendario (Kastila) Kalendaryo (Filipino)

1) Electric Fan -
________________________________________________________________
2) Mouse -
________________________________________________________________
3) Communication -
________________________________________________________________
4) Jeepney -
________________________________________________________________
5) Composition -
________________________________________________________________
6) Drawer -
________________________________________________________________
7) Laptop -
________________________________________________________________
8) Calcium -
________________________________________________________________
9) Paracetamol -
________________________________________________________________
10) Miracle -
________________________________________________________________

24
 II. PANUTO: Isulat ang diwang nais ipahayag o bigyang-kahulugan ng mga sumusunod
na salitang Balbal sa Wikang Filipino.
SALITANG
NO. KAHULUGAN
BALBAL
1 Nag-1,2,3
2 Tom Jones na
3 50-50
4 Nadulas ang dila
5 Promdi
6 Nagpa-5-6
7 Inilista sa hangin
8 Drawing lang pla
9 Na-onse
10 1-4-3

III. PANUTO: Basahing mabuti ang mga teksto sa ibaba at sagutin ang mga katanungan.

PANATILIHIN ANG ASIGNATURANG FILIPINO SA KOLEHIYO:

HUWAG PATAYIN ANG PAMBANSANG KARAPATAN NG WIKANG FILIPINO,
MGA GURO NG FILIPINO, KABATAANG PILIPINO
AT MAMAMAYANG PILIPINO
Posisyong Papel na nauukol sa CHED Memorandum Order No. 20 Series of 2013

Paninindigan ng Kagawaran ng Filipinolohiya ng Politeknikong Unibersidad ng Pilipinas

(PUP), Samahan ng mga Dalubguro sa Filipino (SADAFIL), Samahan ng mga Batang
Edukador ng Wikang Filipino at mga Sining sa Pilipinas, PUP Sentro sa Malikhaing
Pagsulat, at PUP Ugnayan ng Talino at Kagalingan

Peligrosong hakbang ang ginawa ng Komisyon sa Lalong Mataas na Edukasyon

(CHED) nang alisin ang asignaturang Filipino sa inilabas nilang Memorandum Order Blg. 20 na
may petsang Hunyo 28 serye 2013. Bagaman sinasabi ng komisyong nabanggit na maaaring
maituro sa Ingles o Filipino ang mga asignaturang binalangakas nila, bilang halimbawa ay ang

25
Purposive Communication na nakapaloob sa nilikha nilang bagong kurikulum, nababatid namin
na pag-aagaw-agawan pa ito ng napakaraming guro sa Filipino at Ingles sa mga kolehiyo at
unibersidad, at magdudulot pa ito ng hindi pagkakaunawaan, pagtatalo at ang masaklap pa pa'y
aangkinin lamang ito ng mga Departamento ng Ingles sa mga unibersidad at kolehiyong
mabuway ang Filipino dahil halata namang nakakiling ang Purposive Communicationsa Ingles.
Sa hakbang na ito, tila unti-unting nilulusaw ang mga natatag na
Kagawaran/Departamento ng Filipino sa mga kolehiyo at unibersidad sa Pilipinas. Higit pa rito,
maraming mga guro sa Filipino, partikular na sa PUP ang mawawalan ng trabaho at
mababawasan ng kita. Hindi pumapayag ang Kagawaran ng Filipinolohiya ng PUP na mangyari
ang mga bagay na ito. Sapagkat malinaw na isinasaad sa 1987 Konstitusyon ng Pilipinas
Artikulo XIV, itinakda ang Filipino bilang wikang pambansa ng Pilipinas. Kung susuriing mabuti
ang CHED Memorandum, malinaw na lihis sa hangarin at konteksto ng Pangkalahatang
Edukasyon ang pagtatanggal ng asignaturang Filipino dahil nakasaad sa pahina apat (4) ng
memorandum ang ganito: "General education enables the Filipino to find and locate her/himself
in the community and the world, take pride in and hopefully assert her/his identity and sense of
community and nationhood amid the forces of globalization. As life becomes more complex, the
necessity of appreciating the gifts of nature and addressing social problems in the general
education program increasingly become more pressing. "Hindi ba't ang asignaturang Filipino
ang pangunahing tiyak na tutugon sa hangarin at kontekstong isinasaad? Sapagkat ang mga
asignaturang Filipino ay nakatuon sa pagtuklas at inobatibong pag-aaral hinggil sa kalinangang
Pilipino (wika, kultura at kabihasnan), nasa Filipino ang identidad ng mamamayan sa bansang
Pilipinas, nasa Filipino ang diwang makabansa na makatutugon sa mga kahingiang panlipunan
at makatutulong sa pangangailangan ng mamamayang Pilipino, at makapag-aambag ng
kalinangan at karunungan sa daigdig. Hindi ito simpleng maibibigay lamang ng mga
asignaturang tila pira-pirasong kinopya sa dayuhang kaisipan na pilit binibigyan ng malaking
puwang na kung tutuusi'y hindi naman makatuwiran.
Sa pangunguna ng Kagawaran ng Filipinolohiya ng Politeknikong Unibersidad ng
Pilipinas (PUP) na tinaguriang "largest state university in the country" na binubuo ng
humigit kumulang 70, 000 na mga mag-aaral na nagmula sa iba't ibang panig ng bansa
katuwang ang iba pang mga organisasyon ay matatag na naninindigan na panatilihin ang
Filipino bilang asignatura sa Kurikulum ng Pangkalahatang Edukasyon sa kolehiyo.
Sa halip na alisin, hindi ba't nararapat na lalo pang patatagin ang disiplinang Filipino sa
kurikulum ng kolehiyo sa pamamagitan ng mga asignaturang Filipino na magiging pundasyon
nito. hindi ba't paurong na hakbang ng Pilipinas nang alisin ang asignaturang Filipino ng

26
technical panel ng pangkalahatang edukasyon ng CHED na binuo lamang ng iilang mga tao na
at walang malinaw na konsultasyong isinagawa? Samantalang sa maraming unibersidad sa
labas ng ating bansa ay pinatatatag ang disiplinang Filipino gaya sa University of Hawaii at
University of Michigan sa U.S.A, Osaka University at Tokyo University sa Japan, St. Petersburg
University at University of Moscow sa Russia.
Ang Politeknikong Unibersidad ng Pilipinas sa pangunguna ng Kagawaran ng
Filipinolohiya nito ay patuloy na nagsusulong ng kalinangang pangwika, pangliteratura,
pangkultura at pansining sa pamamagitan ng mga pananaliksik at pagdaraos ng mga
kumperensiya at talakayan sa Wikang Filipino sa iba't ibang larangan. Taong 2013 nang
hirangin ng CHED ang PUP Kagawaran ng Filipinolohiya bilang Sentro ng Pagpapahusay ng
Programang Filipino, bago pa ito, natamo na nito mula sa Accrediting Agency of Chartered
Colleges and Universities in the Philippines (ACCUP) ang pinakamataas na akreditasyon (Antas
3) at kasalukuyang nakasalang sa internasyonalisasyon ang programang AB Filipinolohiya na
inihahain nito. Ginawaran na rin ito ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) ng Gawad Sagisag
Quezon sa Pagpapaunlad ng Wikang Filipino. Bukod pa rito, ang mga batikang manunulat sa
Filipino at dekalibreng guro sa Filipino sa bansa ay kabilang sa Kagawaran ng Filipinolohiya ng
PUP. Ngunit, ang lakas at pagsisikap ng mga Departamento/Kagawaran ng Filipino gaya ng sa
PUP ay mawawalan ng kabuluhan kung sa bagong kurikulum na binalangkas ng CHED para sa
kolehiyo ay tinanggalan ng kongkreto at malinaw na puwang ang disiplinang Filipino.
Manghihina at malulusaw ang Wikang Filipino kung hindi tuloy-tuloy ang paglinang nito
hanggang sa kolehiyo. Sa ganitong punto, muli't muli naming igigiit ang karapatan ng Wikang
Filipino bilang Wikang Pambansa na nakasaad sa Kontitusyon ng Pilipinas.
Pangunahing gawain ng PUP Kagawaran ng Filipinolohiya ay ang pagpapaunlad at
pagpapaigting ng puwersa para huwag isantabi at tuluyang mapanatili ang Filipino sa kolehiyo.
Bilang hakbang, magsasagawa ito ng Pambansang Talakayan Ukol sa mga Pananaliksik
Pangwika, Pangkultura at Pansining sa Wikang Filipino na may temang "Mga Mananaliksik
Bilang Pagtutol sa Pag-aalis ng Asignaturang Filipino sa Kolehiyo at ang Magiging Kalagayan
ng mga Guro sa Filipino sa Hamon ng Programang K-12" kasabay ng Pagdiriwang ng Buwan
ng Wikang Pambansa sa Agosto 28-30, 2014 sa suporta ng Pambansang Komisyon para sa
Kultura at mga Sining (NCCA) na kasasangkutan ng mga guro, mga mag-aaral, at mga
mamamayang nagsusulong ng Filipino.
Kikilos at kikilos ang PUP upang ipagtanggol ang Wikang Filipino. Maghahain ito ng mga
mungkahing asignaturang Filipino sapakikipag-ugnayan na rin ng iba't ibang mga unibersidad at
kolehiyo na maaaring tumugon sa mga inalis na asignaturang Filipino sa Kolehiyo.

27
 Kung hindi pa magbabago ang ihip ng hangin, at hindi pa rin matitiyak ng CHED
ang malinaw na puwang ng asignaturang Filipino sa kurikulum ng kolehiyo hanggang sa
Agosto, tiyak na gagawa ng malaking hakbang ang pinakamalaking pang-estadong
unibersidad sa bansa sa pangunguna ng Kagawaran ng Filipinolohiya nito para manatili
ang asignaturang Filipino sa kurikulum ng kolehiyo.
Umiiral sa realidad sa Pilipinas na ang Filipino ay wikang panlahat. Nandyan ito, umiiral
at ginagamit sa araw-araw na pakikipagtalastasan ng mga Filipino. Mga Pilipino ang kusang
tumanggap nito bilang wikang pambansa at naging katangi-tangi ang tatag nito dahil ito ang
identidadng lipunang Pilipino. Mahalaga ang pagpapaunlad nito sa bawat Pilipino, kaya kung
ihihiwalay sa mga mag-aaral ng kolehiyo sa Pilipinas ang patuloy na pag-aaral ng Wikang
Filipino, tinanggal natin ang identidad natin bilang Pilipino. Dahil kung ano ang wika mo, iyon
ang identidad mo!
Pinagtibay ngayong Hunyo 19, 2014

1. Tungkol saan ang teksto? Ano ang layunin nito? Ilahad ang pangunahing paksa at magbigay
ng ilang suportang ideya
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

2. Ano-anong urit at katangian ng teksto ang makikita habang binabasa ito?

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

28
3. Paano maiuugnay ang kabuuang mensahe ng binsang teksto sa iyong sarili, pamilya,
komunidad, bansa at daigdig? Anong pangyayari o pagbabago ang naidulot ng
impormasyong nakuha sa binasa?
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

Pilipino’y Maaring Kilanlin sa Pamamagitan ng Kanyang Pagkain

ni Doreen G. Fernandez

ANG LAMAN NG TIYAN BILANG LARAWAN NG SAMBAYANAN

Walang alinlangan pinakapopular sa lahat ng anyo ng popular na kultura ang pagkain.
Bawat isa ay may kinalaman dito, bawa’t isa ay kasangkot dito, bawa’t isa ay kabakas dito –
maging ito ay minsan lang sa isang araw. Lubha itong popular – bahagi ng sambayanan –
kaya’t wala itong awtor, walang indibidwal na tagalikha (di tulad ng pelikula, serye sa radyo at
komiks).
Ang pagkain ay nilikha ng marami: pinag-isipan, pinaunlad, at pinayaman. Nilikha ito ng
sambayanan sang-ayon sa kanilang panlasa, para sa kanilang pag-apruba, para sa pang-araw-
araw nilang gamit, at inaasahan para sa kanilang kasiyahan. Sino ang nagpasimuno,
halimbawa, sa inihaw na talong? Walang alinlangang isang lalaki – o babae. At sino sa inyo ang
hindi kumakain? Kahit na nagdidyeta, mulat na mulat ang inyong isip (marahil ay higit pa nga)
sa pagkain.
Hindi lamang isang tunay na likha ng mga mamamayan ang pagkain. Pangunahin din
itong laman ng kanilang kamalayan. Ang sinumang lalaki na may sakbat na busog at pana ay
naghahanap nito; ang makabagong lalaki na may bitbit na attaché case ay naghahanap din nito.
Ang sinaunang babae ay nagtatalop, nagbibislad, at nagluluto sa pamamagitan ng apoy; ang
makabagong babae ay maaaring magpainit ng anumang pakete na binili sa isang supermarket
– subalit palagiang nasa isip nilang lahat ang pagkain. Higit pa rito, ang pagkamalay na ito ay

29
hindi lamang dahil sa pangangailangan kundi dahil din sa pangyayaring ang pagkain ay
mahigpit na kaakibat ng buhay ng tao.

LAMAN NG TIYAN AT KAMALAYAN

Ang pagkain ay pangunahing nasa kamalayan ng Pilipino. Sinasabi niya ang oras sa
pamamagitan niyon – “pagkakain,” “pagkatapos ng pananghalian.” Sa pagkain din umiinog ang
kanyang alaala: ang Pasko ay palaging puto bumbong at bibingka sa isang tao; sa iba nama’y
ensaymada at tsokolate.
Ang paboritong tiya ay yaong laging gumagawa ng masarap na pastillas de leche; ang
Lola ay laging nagbibigay sa apo ng barquillos at turon; ang mga piyesta sa bayang pinagmulan
ay laging nangangahulugan ng litson; ang mga piknik sa may palaisdaan ay nagugunita dahil sa
inihaw na bangus na pinalaman sa panghuhuli ng ulang sa ilog sa pamamagitan ng maliliit na
sibat, o ang panunungkit ng hilaw na mangga sa mga punongkahoy sa isang kapitbahay, na
pagkatapos ay kakainin na may bagoong na gawang-bahay.
Maging ang Pilipinong kung saan-saang lugar na nakapaglakbay ay maraming alam
tungkol sa caviar ng Iran at bouillabaise ng Marseilles ay takam na mangungusap tungkol sa
pinalakang hipon nalulukso-lukso pa sa basket at pagkuwa’y ihahalabos; sa eksaktong asim ng
sinigang, sa sawsawan at pamutat at burong isda.
Lahat ng ito ay patunay na ang pagkain ay napakapopular at tunay na pansikmurang
sangay ng kultura. Bilang isang tunay na likha ng mga partikular na mamamayan sa isang tiyak
na panahon at lugar at dahil laging pangunahin sa kanilang kamalayan, ang pagsusuri sa
pagkaing Pilipino ay pagsusuri sa Pilipino, isang naiibang paraan (at siyang pinakamasarap) sa
pagtuklas ng kanyang identidad.

HINANGO SA KALIKASAN
Ang katutubong lutuin ng Pilipino, ang kanyang katutubong pagkain bago manakop ang
Espanya at Estados Unidos, ay nagpapakita ng kanyang matalik na kaalaman at pakikipag-
ugnayan sa kanyang kapaligiran. Iyon ay lutuing tuwirang hinango sa kalikasan na masusing
sinaliksik at mapanlikhang ginamit.
Sapagkat naninirahan tayo sa napakamaraming pulo na nakalatag sa mayayamang
dagat at pinagtatawid-tawiran ng mga ilog, lawa at batis; at sapagkat ang ating mga ninuno ay
karaniwang nananahan noon sa mga pook namalapit sa pinagkukunan ng tubig, ang ating
pinakakagyat na pinagkukunan ng pagkain ay ang katubigan sa paligid natin. Karamihan sa
pang-araw-araw nating pagkain, kung gayon, ay isda at pagkain-dagat.

30
 Kinakain natin halos lahat ng bagay na lumalangoy o lumulutang: mula sa pating (ang
kinunot na pating ay batang pating na niluto sa gata ng niyog na sinasahugan ng malunggay)
hanggang sa napakaliit na sinarapan; mula sa higanteng ulang hanggang sa pinong alamang;
mula sa kapis (bago ito maging bintana, ang laman nito ay inaadobo) hanggang sa tulya na
noong una’y napakamura kaya’t siyang pagkain ng mahihirap; lahat ng klase ng alimasag, mula
sa mumunting talangka, na simpleng inaasnan at habang gumagapang pa’y kinakain ng mga
Kapampangan, hanggang sa igud na nabubuhay sa niyog at sa gayo’y
masarap gawing sarsa.
Kinakain natin ang ulo ng isda, sinisipsip ang mga mata, hasang at utak. Para
magkalasa ang mga gulay, nilalagyan natin ito ng sabaw na may kasamang ulo ng hipon.
Inaasnan natin at tinutumis ang itlog ng isda; pinahahalagahan natin ang lahat ng lamang-tubig
sa lahat ng antas ng paglaki nito, mula sa maliit na supling hanggang sa higanteng inahin
(halimbawa’y mula sa maliit nabangus hanggang sa
inahing sabalo).
Alam din natin ang mga espesyal na panahon, lugar at paraan ng pagluluto. Bagama’t
lahat ng nababanggit ay karaniwang kagyat na nakukuha sa sariwa pa, at masarap kung
bahagya at simple lang na iluto, alam natin na mabuting iihaw ang bangus, ipaksiw ang banak,
kilawin ang dilis o ipais sa dahon ng saging at pasingawan.

MAYAMANG LISTAHAN NG GULAY

Ang Pilipino bago-bago pa lamang ng naglalakbay ay karaniwang namamangha sa mga
nakaplastik na gulay sa mga supermarket sa Estados Unidos, sa magandang pagkakabalot at,
para sa kanya, sa iilan-ilang klase ng mga ito – letsugas at repolyo, gisantes, karot at patatas.
Nahirit siya sa yamang matatagpuan dito sa atin. Nariyan ang mga lamang-ugat (gabi, kamote,
singkamas); ang mga dahon, mangyari pa (hindi langpetsay at katutubong letsugas kundi pati
dahon ng bawang, malunggay, alugbate, pako, dahon ng sili) ang mga talbos na iba pa sa
dahon (talbos ng ampalaya, kalbasa at sayote); ang mga panghimagas na prutas na ginugulay
din (langka at saging) at ang mga prutas na gulay, tulad ng talong at ampalaya; ang mga
buto(hindi lang ang mga butyl kundi pati ang mga buto ng langka); angmga bulaklak (bulaklak
ng kalabasa, katuray); at puso ng saging, na hindi bulaklak at hindi rin prutas; o ang mga ubod,
na siyang pinagkagitna ng puno ng saging.

31
 Mayaman ang listahan ng Pilipino sa mga gulay sa buong taon, sapagkat napagkukunan
nila ng mga iyon ang kaparangan, kagubatan, latian at karagatan (halimbawa’y damong-dagat)
at maging ang mga lugar na damong-ligaw ang karaniwang matatagpuan (ang kulitis, saluyot at
talinum ay dating mga damong-ligaw, hindi pinatutubo, at itinuturing na damo sa ilang rehiyon).

SENSITIBONG PANLASA
Bukod pa sa pangyayaring sinasaliksik ng Pilipino ang buong halaman (kung ang
kabuuan nito’y makakain, mula sa ugat hanggang talbos, mula sa laman hanggang sa balat),
nag-eeksperimento rin siya sa pamamagitan ng panlasang sinanay sa lahat ng klase ng lasa.
Sa gayong proseso ay nakalilikha siya ng isang buong bokabularyo ng mga lasa: maaskad,
malabo, mapakla, manamisnamis, malinamnam, atbp., kabilang na, halimbawa, ang mga
walang-taguriang antas ng kaasiman. Sasabihin sa iyo ng mga kusinero kung bakit
pinakamainam ang kamyas para sa pagpapaasim ng sinigang na isda; samantalang pinipit na
sampalok naman ang dapat gamitin sa sinigang na baboy; at murang dahon ng sampalok
naman ang angkop sa sinigang na manok – isang maselang pag-iiba-iba na maari lang matamo
sa pagkabihasa sa iba-ibang antas ng kaasiman.
Dagdag pa rito, sasabihin sa iyo ng mga kusinero ring iyon kung kalian at kung sa ano
pinakamabuting gamitin ang bayabas, berdeng pinya, dahon ng alibambang, batuan, berdeng
manga at iba pang pampaasim na makukuha sa parang at gubat. Ang katutubong panlasa ay
nakakabatid sa ganitong pinong pagkakaiba-iba, at sa epekto nito sa maasim na sabaw
nalubhang kaiga-igaya kapag mainit ang panahon.
Sa ganito ring kapaligiran ng mga gulay matatagpuan ng Pilipino ang mga sarap at
pampalasa na nagbunsod sa mga Europeo upang hanapin ang Moluccas: ang tanglad na
ipinapalaman ng mga Bisaya sa litson; ang anis o sangke ng nagbibigay ng mailap na
sanghaya sa ilang klase ng puto; ang kasubha na isinasama sa aroskaldo; ang dilaw (dilaw na
luya) at langkawas na magkahawig ngunit magkaibang-magkaiba ang lasa; at ang lahat ng
klase ng paminta at sili na dinikdik at ipinampapalasa sa sawsawan o maingat na inihahalo sa
dinuguan upang bigyan ito hindi lang ng anghang kundi pati lasa.

LUNTIANG PALIGID
Marahil, ang dalawang pinakamahalagang biyaya sa Pilipino ng nakapaligid sa kaluntian
ay ang palay at niyog.
Pinalilibutan, ginagayakan at sinusuhayan ng niyog angating buhay, sa pamamagitan ng
palaspas para sa Domingo de Ramos; sambalilo at bola para sa mga piknik; dinding at bubong

32
para sa mga silungan at entablado; tinting para sa walis at nitong bandang huli’y para sa
kurtina; bunot sa paglalampaso ng sahig; puno para sa gawaing tulay sa pagtawid sa makikitid
na ilong; bao na pantabo, panghulma at panandok.
Mula sa pagsilang hanggang sa kamatayan, napagkukunan ng pagkain ang niyog. Ang
katas ng bukong bulaklak ay ginagawang tuba; ang malamig na tubig at malauhog na laman ng
buko ay hindi lang nagsisilbing pampalamig pag tag-araw kundi isinasangkap din sa pinais ng
Quezon at sa binakol ng Bisaya; ang kinudkod na lamang magulang ay hindi maaaring hindi
isama sa kakanin at siyang pinagkukunan ng gata (at halos walang Pilipino na makakaisip
mabuhay nang walang alinmang klase ng suman na niluto sa gata, o lutuing tulad ng laing o
pinangat); ang makapuno ang pangunahin nating ginagawang minatamis (papaano ang piyesta
kung walang matamis na makapuno?); at pagkamatay, ibinigay ng puno ang pinakapuso nito
upang malasap natin ang malutong na tamis ng ubod sa lumpyang sariwa.

SUKATAN NG LAHAT NG LUTUIN

At mangyari pa, ang palay. Hindi lang pangunahing pagkain natin ito, pampabigat ng
tiyan (isang nalilitong batang lalaki na kakain ng una niyang tanghalian sa isang tahanang
Amerikano ang binigyan ng tinapay na pinalamanan ng pinatbater at dyeli, at pataghoy na
tumelepono sa kanilang bahay. “Pero Mommy, gusto kong kumain ng kanin!”), kundi siyang
sukatan ng pagkain ng lahat nating lutuin, at sa gayo’y siyang nagdidikta sa ating panlasa at sa
malaking bahagi n gating mga lutuin. Bakit tayo nagpapaasim, o nagpapaalat, o
nagpapaanghang? Sapagkat ang kawalang-lasa, ang kaabahan ng bigas ay naggigiit sa
malakas at matitinding lasang pangkontra, at ang ganitong pang kontra ay hindi kailangan ng
tinapay. Isipin na lang: makakalikha ba tayo ng lutuing tulad ng kari-kari kung wala tayong kanin
na uulaman niyan?
Ang pangyayaring matatagpuan sa lahat ng rehiyon ang bigas, at manggagawa
galapong, ang siyang tunay at kagyat na sanhi ng pagkalikha ng mga kakaning Pilipino – ang
sari-saring puto, bibingka, suman, kutsinta, atbp. Na may iba-ibang pangalan, hugis, kulay, lasa,
simboliko at pang-okasyong gamit – at karamihan dito ay mga klase ng kakaning gawa sa
bigas.

33
MANOK MAN O TAMILOK
Sa pananaliksik niya sa kalikasan, mangyari pang hindi nakaligtaan ng Pilipino ang mga
hayop sa kanyang paligid. Ni hindi rin niya nililimitahan ang sarili sa mga baboy at manok na
kanyang inaalagaan kundi pinag-uukulan din niya ng pansin ang lahat ng hayop na gumagala,
naninila, gumagapang: ang baboy-damo, ang labuyo, ang usa na ang lamang tinatapa ay
lubhang pambihira at mahal; maging ang kasa-kasama niyang aso (binansagang asusena at
ginagawang pulutan) at kalabaw (pinagkukunan ng gatas na pinakatatangi-tangi sa paggawa ng
mga di- mapapantayang kendi); pati na ang kanyang sasabungin kapag natalo sa labanan, at
lahat ng di-pangkaraniwan sa iba-ibang rehiyon: ahas, bayawak, dagang-bukid, di-napisang
bibe sa balut, baling, paniki, kamaro, alamid, batang pugita, tamilok, kuhol. At bakit nga hindi?
Lahat ng ito ay bahagi ng yaman ng lupa.
Ang kinakain ng katutubong Pilipino, kung gayon, ay nagpapakita hindi lang ng pagiging
malapit sa kalikasan kundi pati ng malalim na pag-unawa sa potensyal niyon; ng pagiging
mapag-sapalaran sa mga bagong lasa at kombinasyon ng mga iyon; ng sensitibong
pakikiramdam sa mga panahon ng pagsulong ng kalikasan; ng kaselanan ng panlasa na
lumalasap ng mga pinong pagkakaiba-iba; at ng natatanging paggalang sa kapaligiran na
naghahandog sa kanya ng lahat ng ito. Ang kawalan ng pagsasaka sa pagkain ay pinasimulan
at pinaunlad ng mangangaso, ng mangingisda, ng mambibitag at pagkaraa’y ng magsasaka. At
ang ibinubugang panlasa ay matatagpuan pa rin, bagama’t natatabunan ng sari-saring
banyagang idea tungkol sa mga lutuin, sa makabagong Pilipino.

PAG-UNAWA SA KAPALIGIRAN
Tanungin mo ang aral, ang mahilig sa pagkain, ang taong lagalag, at ibig pa rin nilang
sariwa ang kanilang pagkain (hitong pumupusag sa timba, hipong lumulukso sa basket,
alimasag na gumagapang sa kusina) tulad ng sa kanilang mga ninuno; at gusto pa rin nilang
simple lang ang pagkaluto niyon, na siyang hinihingi ngayong kasariwaan: halabos, inihaw,
pinaksiw, sinigang, kinilaw. Bakit lulunurin iyon sa sarsa samantalang napakainam ng natural na
lasa niyon, at di na kailangan pang adornohan?
Ang paraan ng pagluto sa pagkaing kinukuha niya sa kanyang paligid, kung gayon, ay
sumasalamin din sa pag-unawa at pagiging malapit ng Pilipino sa kanyang kapaligiran.
Kanugnog lang ang mga pinagkukunan, at karapatan niyang tamasin ang kasariwaan ng
pagkain. Sa ganitong kalagayan nilikha at pinaunlad ng Pilipino ang kanyang mgaparaan ng
pagluluto.

34
 Lahat ng ito – ang pagkaing natutunan niyang hanapin sa kanyang paligid; ang paraan
ang pagkatuto niyang iluto iyon; ang mga kombinasyong natuklasan niyang angkop (maasim na
sopas para sa tag-araw; matitinding pangkontra sa lasa kanin) at ang pagiging malapit sa lupa
na siyang ugat nito ang mga puwersang humuhubog sa katutubong lutuing Pilipino.

MGA IMPLUWENSYANG DAYUHAN

Sapagkatdinamiko ang kultura, bukas sa pagbabago, mapang-angkop at umaangkop,
hinubog din ng kasaysayan ang lutuing Pilipino; naitatag ang superistruktura sa batayang
katutubo; nagsipasok at ginawang sarili ang ibang lasa, pagkain at paraan ng pagluluto.
Walang alinlangang ang Tsino at ang Espanyol ang dalawang makakalas na
impluwensya sa lutuing Pilipino, bagama’t ang Indyan, ang Malayo at ang Arabo ay nag-iwan
din ng kanilang mga bakas, lalo na sa lutuing Muslim.
Utang natin sa lutuing Tsino ang halos lahat ngating papansitin: miki, bihon, sotanghon,
pansit Canton, mga papansiting malabubo,opako, mataba o payat. Namana natin nang husto
ang papansitin kung kaya’t ang pangisdaang bayan ng Malabon ay may talaba at pusit sa
pansit Malabon nito; nalikha ng abang Lukban ang pansit habhab, ang “pagkain ng mahirap na
bayan,” na sang-ayon kay Monina A. Mercado ay niluluto sa palengke at kinakain (hinahabhab)
sa binalinsusong dahon ng saging. Ang pansit Molo sa Iloilo ay ang wonton ng Tsino. Nakalikha
ang ibang rehiyon ng mga sarsa sa palabok; ang iba ay nagbubudbod ng ninisnis na tinapa,
dinurog na tsitsaron at tsorisong Tsino. Nalikha ang ibang putahe sa pamamagitan ng
pagdaragdag ng sabaw sa papansitin sa paggawa ng lomi at mami.
Sa mga Tsino rin natin natutuhan ang pagbabalot ng iba-ibang kombinasyon ng gulay.
Hipon at karne sa manipis na pambalot na gawa sa bigas upang gumawa ng lumpiya; ang
pagpapalaman ng karne sa minasang arina tulad ng siomai o siopao o pinsec frito, o sa puriko
upang gumawa ng kekiam.
Sapagkat ang mga pagkaing Tsino ay dumating dito sa pamamagitan ng mga
mangangalakal na nanirahang kasama ang mga mamamayan at sa kalauna’y naging bahagi ng
populasyon, nakabilang ang mga lutuing iyon sa pang-araw-araw na pagkain, at sa
kasalukuya’y matatagpuan sa mga minandalan sa kanto, sa mga karinderya, sa bahay at sa
mga pansiterya.

35
MALUHONG PAGLULUTO
Iba ang impluwensyang Espanyol, ang pagluluto ng kolonisador, ang lutuin ng
mananakop. Sapagkat nanggagaling “sa itaas,” iyon ay naging “pang-class,” ang pagkain ng
principalia, at sa kalauna’y naging pagkaing pampiyesta.
Unang-una na, iyon ay pagkaing higit na maluho kaysa katutubong pagkain at lutuing
Tsino. Natutuhan natin sa mga Espanyol ang paggigisa (pansinin, halimbawa, na walang
katutubong salita para sa paraang ito ng pagluluto maliban sa gisa, na hiram sa salitang
Kastilang Guisado). Sa halipna gamitin ang kanilang langis-oliba, sarsang kamatis at pimenton,
ginawa nating local ang paraan ng paggisa ng bawang. Sibuyas at kamatis. Nagsimula rin sa
Espanya ang mga putaheng tulad ng kosido at putsero, mga lutuing di sana nakayanan ng
katutubong pamumuhay, sanhi ng maluho at walang-patumanggang kombinasyon ng lamang-
baboy, manok at baka, gulay, tsoriso, hamong Tsino at morilla. Espanyol din ang mga
kombinasyon ng kanin at karne (ang kanin sa mga lutuing ito ayhindi nalang inuulam) na ang
pinaghanguan ay ang paella, tulad ng arros a la Valenciana, at ang bringhe. Walang
alinlangang Espanyol ang iba pang putaheng pampiyesta na ang pagluluto’y ginugugulan ng
pinagsanib na panahon at kasiyahan ng lahat ng matatandang dalaga ng pamilya, at ng
pagpapagod ng mga asawa ng mga kasama: ang mga galantina at relyeno na masikhay na
inaalisan ng tinik at pinalalamanan ng katakot-takot na rekado; ang maluluhong brazos de
Mercedes, tortas imperials, borrachos, suspiros at castillos. Gayundin ang ritwalistikong
chocolate y churros o chocolate y ensaimadas; ang inasukalang kulay-rosas na jamon Piña
para sa almusal kung pasko; ang di-mawawalang kastanyas at inangkat na ubas at mansanas.
Ito ay hindi pagkain para sa mangangaso at sa magsasaka para sa dugong-bughaw o
mataas na opisyal ng Ermita, sa ilustrado, sa piyesta. Ang antas ng pagpasok at ang antas ng
pagtingin, at sa gayo’y ang antas ng pagtangkilik.

NAGBAGO ANG TAKBO

Natutuhan ng Pilipino sa Amerikano ang mabilis nag pagluluto: ang salad na dagliang
ginagawa; ang pie (laging mas mabilis gawin kaysa brazo de la Reina); ang casserole; ang
pizza; ang eladong pakete mula sa supermarket; ang sanwits; ang manok timplado na at
handang iluto; ang mga hipong hindi na lumulukso sa basket kundi masinop na pinupugutan,
tinalupan at inihilera sa mga plastik na balutan. Nagbago ang takbo ng buhay kasabay ng
Amerikanisasyon – at nabago na rin ang pagkain. Hindi na pinatataba sa kural ang kinapong
manok sa loob ng ilang linggo upang ihanda sa isang espesyal na hapunan; binibili na ito na
nabalahibuhan na, tinindig at elado.

36
 Ano ang kahulugan ng lahat ng ito? Kung pagkain ang pinakapopular sa kultura popular
dahil ito ay tunay na likha ng sambayanan, produkto ng kanilang pagkamalikhain atpagiging
mapang-angkop, ano ang isinasaad ng pagkaing Pilipino tungkol sa Pilipino?

BAGAMA’T MAHUSAY UMANGKOP

Sa aking palagay, ang ipinahahayag ng pagkain tungkol sa Pilipino ay ito: na ang
kanyang pinakamalalim at pundamental na bahagi, yaong hindi nababago ng edukasyon,
pagiging aral at impluwensya ng ibang kultura, ay ang katutubong antas, at ipinakikita siya nito
bilang tao na hinubog ng kanyang kapaligiran, mananaliksik ng kapaligiran ito, at gumagamit
dito nang may pang-angkop, imahinasyon at paggalang. Hindi niya pinagnanakawan ang
kalikasan sa pagkuha ng pagkain; tinatanggap niya ang mga handog niyon bilang biyaya. Ang
pagiging malapit niya sa lupa ay maaring hindi mahalatabunga ng kanyang Kanluraning
kaanyuan, subalit lumilitaw ito sa kanyang kasiyahan sa pagkain nang walang kubyertos, sa
paglasap niya sa pagkaing para sa kanya’y mangangahulugan ng kabataan, tahanan at mga
gunita ng pinagmulang probinsya.
Gayunman, umaangkop ang Pilipino kapag nakatatagpo siya ng anumang naaayon sa
kanyang panlasa, o para sa kanyang kaalwaan. Subalit hindi siya nanghihiram na walang
ginagawang pagbabago sa hinihiram (mayroong bang pansit Tsino na tulad ng sa atin na may
sari-saring sawsawan at sarsang talong? Naghahalo ba ang mga Amerikano ng kaong at buko
sa fruit salad?). Kinukuha niya ang hinihiram na bagay o gawi at inaangkin iyon, iniaangkop sa
sariling pamumuhay, hindi bilang manggagagad kundi bilang mapang-angkop na mag-aaral.
Ang pagkaing Pilipino, kung gayon, ay hinuhubog din ng kalikasan, lipunan at
kasaysayan, tulad ng alinmang ibang aspekto ng buhay-Pilipino. Pangangahasan kong sabihin
na sapagkat ito ang pinakatuwirang hinubog ng mga nabanggit na puwersa, ito marahil ang isa
sa pinakatuwirang pahayag ng kung ano ang Pilipino.

1. Tungkol saan ang teksto? Ano ang layunin nito? Ilahad ang pangunahing paksa at magbigay
ng ilang suportang ideya
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

37
2. Ano-anong urit at katangian ng teksto ang makikita habang binabasa ito?
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

3. Paano maiuugnay ang kabuuang mensahe ng binsang teksto sa iyong sarili, pamilya,
komunidad, bansa at daigdig? Anong pangyayari o pagbabago ang naidulot ng
impormasyong nakuha sa binasa?
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

38
C. PAGPAPALIWANAG (EXPLAIN)
PANUTO: Isulat sa loob ng Venn Diagram ang inyong saloobin tungkol sa
pagkakapareho at pagkakaiba ng pamamaraan o estratehiya ng pamumuno sa ibang
bansa at sa Pilipinas na may kinalaman sa pagsugpo ng problema na kinakaharap ng
isang bansa. (Halimbawa: Pandemic)

39
D. PAGPAPALALIM NG KAALAMAN (ELABORATE)
I. Mula sa pagpapakita ng pagkakaiba at pagkakatulad sa Venn Diagram, ikaw, oo ikaw
nga. Kung bibigyan ka ng pagkakataong magbigay ng mga suhestiyong makatutulong
sa ating pamahalaan na masugpo ang kinakaharap na pandemiya, ano-ano ito at
bakit? Ipaliwanag ang iyong kasagutan.

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

40
 II. Basahing mabuti ang akda at sagutan ang kasunod na katanungan.

Wika, Atronomya, Kultura: Kulturang Pilipino

sa mga Katawagang Astronomiko
Dante L. Ambrosio

Sa pag-aaral ng astronomya, lagi tayong nagsisimula sa mga kaalamang kanluranin.Ang

mga bagong pag-unlad sa astronomya na pinag-aaralan natin ay karaniwang mga pag-unlad na
dumaraan sa kanluran bago dumaloy sa atin.
Sa kanluran nagmula ang modemong astronomya sa partikular at ang modemong
syensa sa pangkalahatan.Ito ang siyang itinuturo kaya ito ang lumalaganap.Dahil dito, naging
“natural” sa ating mga “edukadong” Pilipino na pag-aralan ang syensya at ang astronomya
batay sa mga kaalaman at pag-unlad na ginagawa at dumaraan sa kanluran.
Wala sanang gaanong problema sa bagay na ito.Lamang nakakasagabal ito, sa ilang
pagkakataon, para mabatid natin ang sarili nating kultura – ang tradisyon na pinag-uugatan ng
sarili nating “syensya” na siyang salalayan ngating kaalamang astronomiko.
Hanggang sa kasalukuyan, halos wala tayong ipinapalaganap ukol sa katutubong
kaalamang astronomiko. Hindi dahil sa wala tayo nito.Hindi lamang natin napapag-aralan at
naipapalaganap.Maski na nga ang kaalamang kanluranin na pumaloob na sa katutubong
paniniwala ay halos di rin batid, gaya ng impluwensyang Kristiyano-Espanyol sa kaalamang
Tagalog.
Kapag narinig natin sa mga matatanda at karaniwang tao ang mga ito, itinuturing ito na
matandang paniniwala na walang batayan kundi man mga pamahiin na di matatanggap ng
modemong syensya at ng modemong daigdig.Ang sarili nating mapa ng realidad na kung ilang
libong taon na binuo at gumabay sa ating mga ninuno para mabuhay–at napatunayan naming
mabisa–ay kagyat nating binabale-wala.Gayong kung tutuusin, ito ang sarili nating “syensya” na
nagpaunlad sa pamayanang Pilipino.
Dahil sa ganitong atityud, ang mga kaalamang atronomiko na likas sa ating mga
ninuno–at hanggang ngayon ay ginagamit–ayhindi natin nababatid at naipapalaganap.Ang mga
kaalamang sana ay magagamit sa mas malalim na pagsusuri sa katutubong pananaw sa
daigdig at pilosopiya sa buhay ay di natin napapakinabangan.
Karga ng ating wikang ginagamit ang ating kultura.Sa pagsusuri pa lamang sa
katawagang astronomiko, hindi pa nga mismo sa kaalamang astronomiko, marami tayong
malalaman at maitatanong ukol sa ating sarili bilang isang bayan, bilang isang bansa.

41
 Sa pagsusuri sa mga katawagang astronomiko, madarama ang pag-asa at higpit ng
relasyon sa kalikasan ng mga naunang pamayanang Pilipino.Dito rin tayo makakahango ng
isang patunay sa tipo ng pamumuhay noong araw.Halimbawa ang buhay magsasaka-
mangangaso ng ating mga ninuno.Makikita ito sa kalangitan sapagkat itinatak nila roon ang
kanilang pangalan, ang kanilang mga gamit at mga bagay na makikita sa kanilang
pinagsasakahan at pinangangasuhan.
Magsasaka-mangangaso si Seretar ng mga Tiruray, si Tohng ng Jama Mapun, at si
Magbangal ng mga Bukidnon.Binubuo ang mga ito ng mga bituin ng Orion, na ayon sa
mitolohiyang Griyego ay isang mangangaso rin.Sa ibang grupong etniko gaya ng mga Bagobo,
Bilaan at Manobo, ang mga bituin ng Orion ay tinatawag na Balatik-isang uri ng bitag na
ginagamit sa pangangaso.
Sa kaso ni Magbangal, kasama niya sa langit ang mga gamit at hayop gaya ng Ta-on
(palakol), Malala (gulok), Sogob-a-ton (pingga), Ti-ok (bubuli), Baka (panga ng baboy-damo), at
Molopolo (burol na pangasuhan).
Mas malalim na kaalaman ang mahahango kung masusuri ang mga alamat sa likod ng
mga istorya ng mga konstelasyong nabanggit sa itaas.Ang mga alamat ukol sa mga ito ay
nagsasalaysay hindi lamang kung paano sila napunta sa langit.Ipinapakita rin kung paano sila
napunta sa langit.Ipinapakita rin kung paano sila naging panandang bituin sa pagtatanim ng
mga katutubo, gaya ng alamat ni Lagey Lingkuwus ng mga Tiruray at ni Magbangal ng mga
Bukidnon.Ang alamat ng Tanggung ng mga Jama Mapun ay nagsasalaysay kung bakit
kailangang magtanim ng palay ang mga tao at kung bakit kailangan pa itong isaing bago
makain.
Matatagpuan sa mga alamat na ito hindi lamang ang katangian ng pamumuhay ng mga
grupong nagsalaysay kundi pati na ang mga halagahing kanilang pinanghahawakan.
Sa mga katawagan astronomiko, mamamalas din ang ugnayan ng iba’t ibang grupong
etniko sa Pilipinas.Sa pananaw sa daigdig, isang ang kahulugan ng tukod sa maraming
grupong etniko–ito ang haligi na sumusuporta sa sandaigdigan. Ang diyos na si Tinukod ng
mga Ifugao ang sumusuporta sa kanilang daigdig; Taliakud ang tawag dito ng mga
Tagbanua.Iisa ang ugat ng pinagmulan ng mga katawagang ito–tukod.
Ang pagkakaisang ito ay hindi lamang matatagpuan sa loob ng Pilipinas.Ang tukod
bilang suporta sa sandaigdigan ay isang konseptong laganap sa Pasipiko.Sa Society Islands,
pou ang tawag dito; sa Tuamotu ay turuturo; samantalang sa Marquesas naman ay too o toko.

42
Kung idaragdag pa rito ang mga katawagan sa araw, buwan, at bituin makikita ang higpit ng
ugnayang linggwistiko ng iba’t ibang grupong etniko sa Pilipinas.Bagay na isang salalayan ng
pagkakaisa sa pagitan nila.
Ang langit ng mga Tagalog ay Lowalangi sa mga taga-Sumatra at Rangi sa mga Maori.
Sa usapin ng direksyon, ang mga katawagang ilawud at ilaya ay isa pang halimbawa ng
pagbibigkis-sa-wika ng mga grupong etniko sa Pilipinas, gayundin sa Indonesia, halimbawa.Ang
mga katawagang ito ay umaayon sa direksyon ng ilog-ilawud ang padagat at ilaya ang
pabundok.Depende sa pinagmumulang ng ilog, alinman sa dalawa ay maaaring siyang hilaga o
timog.Ang direksyong silangan-kanluran, mangyari pa, ay ayon sa sinisikatan at nilulubugan ng
araw.
Ang direksyong ilawud-ilaya sa mga Bontoc ay lagod-aplay; sa mga Ilokano ay laud-
daya; sa mga Tagalog ay laot-ilaya; sa mga Ipugaw ay lagod-daiya; sa Maguindanaw ay sailud-
saraya.Sa Indonesia, kelod-kaja ang katawagan sa dalawang direksyon.
Sa teorya ng mga linggwistiko at antropologo, ang pagkakahawig na ito sa katawagan at
konsepto ay dulot, sa isang banda, ng isang kulturang pinag-ugatan ng Pilipinas at ng mga isla
ng Pasipiko—ang kulturang Austronesyano.
Mangyari pang hindi lamang sa katawagan o salitang astronomiko nagkakahawig ang
mga grupong etniko kundi sa iba pang katawagan at aspekto ng kultura.Ngunit isang bagay ito
na lalong nagpapalakas sa idea ng gayong pagkakaisa.
Sa mga katawagan ukol sa paghahati ng isang araw ay makikita ang isang antas ng
presisyon na naabot ng mga Pilipino noong araw kaugnay ng kanilang pangangailangan.Ang
mga Tagalog halimbawa, ay maraming katawagan ukol dito: madaling araw, bukang-liwayway,
umaga, hampastikin, tanghali, tanghaling tapat, hapon, dapithapon, takipsilim, gabi at
hatinggabi.
Tandaang hindi lamang ito ang mga salitang pampanahon ng mga Tagalog.Nandiriyan
ang katagang sumasaklaw ng mas mahabang panahon: maghapon, magdamag, gabi-gabi,
araw-araw, samakalawa, kamakalawa, sa kabilugan ng buwan, tag-ulan, tag-araw.
Ang mga konsepto sa pagpapanahon ang nasa likod ng mga katawagang ito? Paano
itinatakda ng mga katawagan at paghahating ito ng panahon ang pag-iisip, pagkilos at aktibidad
ng mga Tagalog? Ano ang kapaligirang nagtatakda at pinag-uusbungan ng ganitong mga
katawan at kaukulang pag-iisip at aktibidad?
Sa pagsagot sa mga katanungang ito, tiyak na makakapagpalalim ng kaalaman hindi
lamang sa mapa ng realidad ng mga Tagalog kundi pati na sa kabuuan ng kanilang kultura.

43
 Marami ring katawagan sa pagbabago ng mukha ng buwan.Ayon kay Jenks, ang mga
Bontoc Igorot ay kumikilala sa walong anyo ng buwan: fis-ka-na, ma-no-wa, kat-no-wa-na, fit-fit-
tay-eg (kabilugan), ka-tol-pa-ka-na, ki-sul-fi-ka-na, sig-na-a-na, li-meng (katunawan).May gamit
ba sa mga Bontoc ang walong katawagan sa mukha ng buwan? Ayon kay Jenks, hindi na batid
ng kanyang informant kung bakit may ganitong presisyon sa itsura ng buwan.
Ang pagpapalit ng araw at gabi, ang paghahabulan ng araw at buwan, ang
paghahalinhinan ng liwanag at dilim na kaugnay ng pagpapalitan at paghahabulang ito ay hindi
lamang umaapekto sa gawain ng mga Tagalog.Apektado nito pati na ang kanilang pag-iisip at
pilosopiya.Ang mga konsepto ng katwiran at kabulaanan, ng katotohanan at kasinungalingan,
ng tama at mali ay karaniwan nang ipinapahayag sa mga imahe ng liwanag at dilim, mga
penomenang kaugnay ng araw at gabi, ng buwan at ng araw.
Maliwanag na araw nga ang simbolo ng kaliwanagan at katwiran.Sa isang pahayag ni Andres
Bonifaction, ganito ang kanyang sinabi:
Ang araw ng katuiran na sumisikat sa Silanganan, ay malinaw na itinuturo sa ating mga
matang malaong nabulagan ang landas na dapat nating tunguhin, ang liwanag niya’y tanaw sa
ating mga mata….Panahun na ngayong dapat lumitaw ang liwanag ng katotohanan….
Kung titignan ang simbolong madalas gamitin ng mga grupong panlipunan at
pampulitika, mahihinuha ang lalim ng pangkulturang pagpapakahulugan nila sa ilang
penomenang astronomiko.Sa mga grupong Kaliwa hanggang Kanan at pati na mga grupong
Katipunero, milenaryo at espiritista, simbolo at palamuti sa kanilang mga bandila, selyo o tatak
at iba pang parapemalya ang araw at bituin.
Minsan may mukha pa ang araw o kaya ay may mata lamang, pero kadalasan, may
mga sinag ito.Karaniwan ding bumibilang ng tatlo ang mga bituing palamuti.Tanda naman ng
mga Muslim ng Mindanaw ang isang bituin at isang hating-buwan.Iba-iba ang mga paniniwala
at ideolohiya ng mga grupong ito, ngunit pare-parehong kumakapit sa mga simbolong binigyan
nila ng kani-kanilang kahulugan.
May mga pagtatangka ring lumikha ng mga katawagang astronomiko sa mga penomena sa
kalangitan.Dalawa rito ang salitang buntala (kumbinasyon ng buwan at tala) para sa mga
planeta ang bitumpok (kumbinasyon ng tumpok at bituin) para sa mga konstelasyon.Noong
dekada 1930, tinangka ni Hen. Artemio Ricarte ng Rebolusyong 1896 na gawing Pilipino ang
pangalan ng mga konstelasyon at ilang bituin.Halimbawa ang mga sumusunod:

Cassiopeia ……….. GatTamblot Draco…………….. GatPanyong

Perseus………….. GatDandan Cygnus…………… Poncrizpil

44
 Lira……………….. Bondipla Polaris………….. UtakHasinto
Vega……………. GatRizal Ursa Minor……… Pingkian
Deneb………….. GatPlaridel Ursa Major……… GatMaipagasa

Para sa zenith at horizon, iminungkahi ni Ricarte ang mga katawagang PuyongUlo at

GuhitDagat.
Mapupunangayonsa pangalan ng mga bayani ng kilusang propaganda at ng
Rebolusyong 1896 at ilang makabayang personahe ang pinaghanguan ng mga pangalan sa
itaas. Mahalaga ito para kay Ricarte:
Yaong kinulang palad na Supremo (Bonifacio) nang siya ay nabubuhay pa, ay lagi
niyang ipinangangaral: ”Mangatakot kayo sa Kasaysayan sapagkat ito ay walang ikukubli,” at
ngayon ay durugtungan ko naman:“ Ang mga Bayani natin ay pinagmamalas tayo mula sa
langit. Isasayos nga natin ang bawat pangungusap at kilos sa pangungusap at landas na
kanilang tinalunton, at tayo ay umikit kahalintulad ng napakaayos na pag-ikit ng mga bituing
iyan sa paligid ni UtakHasinto at, sa gayon, walang pagkabula, makakamtan natin ang
‘KAGYAT, BUO AT GANAP NA KASARINLAN’ na siyang maningas na pinipinta ng Inang-
Bayan.”
Nandirito ang pagtatangka na ipaloob sa sariling kultura at bigyan ng katutubong
kahulugan ang mga kaalamang dayuhan. Sang-ayon man tayo o hindi sa ginawa ni Ricarte,
magtagumpay man siya o hindi sa kanyang pagtatangka–tangingang mga taong gumagamit at
nagpopopularisa ng mga katawagang ito ang magpapasya kung ito ng ay matatanggap o hindi
ng kabuuang kulturang kinabibilangan nila.
Anu’t anuman, sa maraming pagkakataon, di kinakailangan ang pag-imbento ng mga
katawagan kung aalamin lamang at ipapalaganap ang mga katawagang umiiral na sa iba’t
ibang grupong etniko sa kapuluan. Mga katawagan at paniniwala itong may malalim nang
kahulugan sa katutubong kultura. Kahit na nga iyong hiram sa kanluran at ipinaloob na sa
katutubong kultura ay magagamit din at malalim pang masusuri para maarok ang implikasyon
ng pagkakapaloob sa naturang kultura.
Sa kulturang Tagalog, halimbawa, kagyat na makikita ang malaking impluwensiya ng
kulturang Kristiyano-Espanyol sa mga katawagan sa mga grupo ng bituin. May tinatawag silang
Tatlong Maria, Krus na Bituin, Supot ni Hudas, Koronang Tinik at Dinaanan ng Barko ni Apong
Noe.
Ating maitatanong, ano ang nangyari sa mga konstelasyong Tagalog at puro
konstelasyong may ugat sa tradisyong Kristiyano-Espanyol ang tila natira sa kanila?

45
Ipinapahiwatig ba nito na ang kulturang Tagalog ay matagumpay na nakubabawan ng
tradisyong Kristiyano-Espanyol?
Kaugnay nito, kung tatanungin ang sinumang estudyante na may kaalaman sa mga
konstelasyon, karaniwan kaysa hindi, konstelasyong kanluranin ang kanyang tutukuyin sa halip
na mga katutubong konstelasyon. Isang dahilan nito ang pagkakaugat ng kanyang “edukasyon”
sa tradisyong kanlurarin sa halip na sa tradisyong Pilipino. Masisilip kaya rito ang isang dahilan
kung bakit lumalaki ang bitak sa pagitan ng “edukadong” Pilipino at ng masang Pilipino?
Tinatawag ng mga Tagalog ang kabuuan ng kapaligiran na sansinukob at santinakpan.
Nakapaloob dito ang idea na ang lahat ng mga bagay ay nakapaloob o nakasukob sa tila
mangkok na kalangitang tumatakip sa mga ito. Ang sandaigdigang ito ay binubuo ng maraming
rehiyon-langit, lupa, ilalim ng lupa. Pinag-uugnay ang mga ito ng ilog, bahag-hari o baging kaya.
Lahat ng rehiyon ay may mga nilalang–diyos, tao, diwata, hayop, halaman.
Ang sapin-saping sandaigdigan ay pananaw na karaniwan di lamang sa mga Tagalog
kundi sa ibang pang grupong etniko sa arkipelago.Sa iba ay hindi lamang tatlong sapin kundi
higit pa ang mga rehiyong bumubuo sa kanilang sandaigdigan. Ang larawang ito ng
sandaigdigan ang nagpapaliwanag ng mga penomena ng lindol, kidlat, kulog, ulan, habulan ng
araw at buwan, eklipse, at iba pa.
Ang sapin-saping sandaigdigan ang batayan ng mapa ng realidad na nilikha ng mga
grupong etniko upang unawain ang kanilang mundo. Hanggang saan natin dala sa kasalukuyan
ang mga batayang ideang ito ng sandaigdigan? Gaano kahigpit ang kapit ng mga batayang
ideang ito sa ating kaisipan? Hindi natin ito mababatid nang hindi natin inaalam at pinag-aaralan
ang katutubong kaalaman at kultura.
Nakita natin sa itaas ang ilan sa ating matututunan at maitatanong ukol sa ating sarili sa
pagsusuri pa lamang ng mga katawagang astronomiko, paano pa kaya kung ang mismong
kaalaman na ang ating sinusuri?
Buhay pa ang mga kaalamang ito hanggang sa kasalukuyan. Kailangan lamang nating
salukin, pagpalain at payamanin. Ito ang nagsisilbing ugat ng ating kaalaman, astronomiko man
at iba pa: isang katutubong puno ng kaalaman na dinidiligan ng mga kaalamang hango sa ibang
kultura, kabilang ang kulturang kanluranin.
Para sa higit na panimulang pag-alam at pag-unawa sa mga katawagang astronomikong
binabanggit natin, tunghayan ang Talakahulugan na nasa ibaba ng katawang teksto. Ganito
nga’y paglakbay sa “ating” “sansinukob” at “santinakpan” at kapaligirang astronomiko.

46
Paglalahad ng magiging proseso ng aktibidad matapos basahin ang teksto.

1. Malinaw ba ang kaligiran ng tekstong binasa? Ipaliwanag.

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

2. Nailahad ba ang layunin ng tekstong binasa? Ipaliwanag.

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

3. Natukoy ba ang metodolohiyang ginamit sa tekstong binasa? Ipaliwanag.

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

47
4. Natiyak ba ang (mga) kinalabasan ng tekstong binasa? Ipaliwanag.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

5. Malinaw ba ang ibinigay na konklusyon? Ipaliwanag.

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

6. Kung may bahaging hindi malinaw, maaari nio itong ilahad upang maging malinaw
ang sinasabi ng teksto sa mambabasa.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

48
E. PAGTATAYA (EVALUATE)
1. Maghanap ng tekstong nais suriin (na may kinalaman sa Humanidades, Siyentipiko,
at Agham Panlipunan) . Basahin ito ng maayos at i-highlight ang mga salitang
mababasa na bago lamang sa inyo o salitang nangangailangan ng pagpapakahulugan.
2. Gawin ito na nakaayos ang pagkakasunud-sunod at siguraduhing naipaliwanag ang
bawat hinihingi sa pagsusuri:

Nakuhang
Pamantayan sa Pagmamarka Puntos
Puntos

Natutukoy ang paksang tinatalakay sa tekstong 25

binasa

Angkop ang mga salitang ginamit sa paglalahad 20

May kaisahan ng ideya sa paglalahad 25

Gumamit ng angkop na bantas sa pagbuo ng 15
pangungusap sa bawat talata.

Makikita ang damdaming nais iparating ng may- 15

akda sa tekstong binsa
KABUUANG NAKUHANG PUNTOS 100

I. Pamagat ng teksto

________________________________________________________________

II. Pangalan ng Awtor

________________________________________________________________

III. Naging damdamin mo habang binasabasa at pagkatapos basahin ang teksto.

Ipaliwanag.

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

49
IV. Naging pananaw ng awtor sa isinulat na teksto. Ipaliwanag.
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

V. Layuning nakapaloob sa tekstong binasa. Ipaliwanag.

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

VI. Isulat ang mga salitang kailangan bigyan ng kahulugan. Ipaliwanag.

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

VII. Sanggunian/Pinaghanguan ng teksto.

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

50
 MGA TEKSTO SA IBA'T IBANG LARANGAN BATAYANG KAALAMAN SA PAGSULAT
(5-8 na Linggo)

Panahon ng Markahan (Grading Period): Unang Markahan

Pamantayang Pangnilalaman (Content Standards): Nauunawaan ang kalikasan, layunin
at paraan ng pagsulat ng iba’t ibang anyo ng sulating ginagamit sa pag-aaral sa iba’t ibang
larangan (Akademik)

Pamantayang Pagganap (Performance Standards): Nakabubuo ng malikhaing portfolio

ng mga orihinal na sulating akademik ayon sa format at teknik.

Kahingian sa Pagtamo ng mga Kakayahang Pagkatuto (Most Essential Learning

Competencies): Sa pagtatapos ng asignaturang ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:

1. Nalalaman ang kahalagahan, kah ulugan ng pagsulat at ang iba’t ibang hakbang sa
pagsulat.
2. Nakapagbabahagi ng opinion sa paksang pagsulat.
3. Napahahalagahan ang makrong kasanayang pagsulat bilang epektibong paraan sa
pagpapahayag ng saloobin.
4. Nakagagawa ng isang maayos na sulatin gabay ang mga tips at estratehiya sa
pagsulat.
5. Napahahalagahan ang Wikang Filipino sa pagbuo ng isang sulatin.
6. Naipamamalas ang pagmamahal sa Wikang Filipino sa paggawa ng iba’t ibang uri ng
sulatin
Sanggunian (References):

Almario, Virgilio S., punong editor. (2010). Sa UP Diksiyonaryong Filipino [Ikalawang

Edisyon 2010]. ANVIL Publishing Inc..

Burabo, J. et al. (2017). Sanayang Aklat sa Pagsulat sa Filipino sa Piling Larangan. Pp

21-36

Mangahas, R. G., & Villanueva, L. B. (2015). Patnubay sa Korespondensiya Opisyal

[Ikaapat na edisyon, ikalawang limbag]. Hango sa http://kwf.gov.ph/wp-
content/uploads/2015/12/Patnubay-sa-Korepondensiya-Opisyal_ikaapat-na-
edisyon_ikalawang-limbag.pdf

51
PAGGANYAK (CONFIGURING)
Punan ang bawat bilog ng mga kaugnay na salita tungkol sa pagsulat.

52
 PAGBUO (DECODING)
A. Gamit ang mga ibinigay na salita sa loob ng bilog, magbigay ng
pananaw tungkol sa kahulugan ng pagsulat.

____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

53
 YUNIT II: BATAYANG KAALAMAN SA PAGSULAT
ARALIN 1: KAHULUGAN AT KALIKASAN NG PAGSULAT

Ang pagsulat ay lundayan ng lahat ng iniisip, nadarama, nilalayon at pinapangarap ng

tao dahil nakapaloob dito ang aspetong kognitibo, sosyolohikal, linggwistikal at iba pa.Villafuerte
et. al (2005) Hindi natin maiaalis na palaging magkaugnay ang pagbabasa at pagsusulat. Ang
isang indibidwal ay hindi makapagsusulat kung walang kahit na anong tekstong nabasa. Dahil
dito , hindi magagawang palawakin ng isang tao ang kanyang paksang nais sulatin kung
limitado lamang ang kanyang kaalaman. Kung ang isang manunulat na hindi mahilig magbasa
ay kadalasang nagkakaroon ng suliranin sa bokabularyong gagamitin sa pagsulat.
Mahalagang mabatid ng mga mag-aaral ang kahalagahan ng pagsulat sa kanilang
buhay. Magagamit natin ang pagsulat sa kahit na anong larangan. Ang pagsusulat ay
nangangailangan ng tiyaga. Ito ay walang katapusan at paulit —ulit na proseso sa layuning
makalikha ng maayos na sulatin.Kadalasan ang mga bagay na di natin berbal na naipahahayag
ay sa pagsulat idinadaan. Pero paano nga ba natin ito magagawa? Ano ang mga dapat
isaalang-alang sa pagsulat?Mahalagang tandaan na sa pagsulat ay kailangang ibatay ang
isusulat sa uri ng teksto . Tandaang iba-iba ang paraan ng pagsulat ng pansarili, malikhain at
transaksyunal na sulatin.
Ayon kina E.B. White at William Strunk sa kanilang Aklat na The Elements of Style ang
pagsusulat ay matrabaho at mabagal na proseso dahil sa ugnayan at koneksyon ng pag-iisip.
Mas mabilis ang paglalakbay ng isip kaysa panulat.
Ayon naman kay Royo (2001) Malaki ang naitutulong ng pagsulat sa paghubog ng
damdamin at isipan ng tao . Sa pamamagitan nito , naipahahayag niya ang kanyang damdamin,
mithiin, pangarap, agam-agam, bungang-isip at mga pagdaramdam. Dahil din sa pagsulat ,
nakikilala ng tao ang kanyang sarili, ang kanyang mga kahinaan at kalakasan , ang tayog at
lawak ng kanyang kaisipan at ang naaabot ng kanyang kamalayan.

MGA PANGANGAILANGAN SA PAGSULAT

Paksa (Topic) ito ang pangkalahatang iniikutan ng isang teksto. Mahalaga ang
kawastuhan , katumpakan at kasapatan ng kaalaman ng may-akda ukol sa tinatalakay
na paksa. Sa ganitong paraan ay magiging matagumpay ang isang sulatin.
Layunin (Aim) tumutugon ito sa tanong na "Bakit ako magsusulat?" Ang kaalaman ng
may-akda sa dahilan ng pagsusulat ay makapagbibigay ng direksyon sa anyo o paraan
ng paggamit niya sa wika upang mabisang makapagpahayag.

54
 Wika (Code) tinutukoy nito ang uri ng wikang gagamitin at ang paraan ng paggamit nito.
Mahalagang kilalanin ng awtor ang iba't ibang salik upang magamit ang wika sa
pinakamasining , payak at tiyak nitong kaanyuan.
Kombensyon (Convention) ito ang estilo ng pagsulat na karaniwan sa mambabasa at
manunulat. Ang paggamit sa kinasanayang paraan ng pagsulat ang siyang
makapagbibigay ng maluwag na daluyan ng kaisipan sa bumabasa sapagkat ito 'y
pamilyar sa kanya.Kasanayang Pampag-iisip
a) Analisis (pagtukoy sa mga kaisipang mahalaga at hindi mahalaga
b) Lohika (kakayahan sa mabisang pangangatwiran)
c) Imahinasyon (pagsasama ng mga malikhain at kawili-wiling kaisipan)
Kasanayan sa Pagbuo - ito ay tumutukoy sa kakayahan ng may-akda na maisulat ang
buong piyesa na taglay ang kasiningan at maayos na sikwens ng mga kaisipan.
Kabatiran sa Prosidyur ng Pagsulat - ang wastong baybay, pagbabantas at tamang
pagkakasunud-sunod ng mga kaisipan ay mahalagang pagtuunan ng pansin sa paglikha
ng magandang sulatin.

HULWARAN SA PAGSULAT
o Pagbibigay - Depinisyon - ito ang nagpapakita kung ano ang larangan at katangian ng
isang salita. Nakatutulong ito upang mabuo ang larawang kaugnay ng paksa.
o Pag-iisa-isa - ang mga ideya ay isinasaayos nang pahakbang o batay sa kronolohikal
na kaayusan.
o Hambingan at Kontras - ginagamit ito ng may-akda sa pagkilala sa mga katangian o
puntos na magkakatulad at magkakaiba.
o Pagpapaliwanag - ito ang naglalahad ng elaborasyon o paglilinaw ukol sa paksang
tinatalakay.
o Paghahalimbawa - ito ang nagsasaad ng mga halimbawa ng mga kaisipan o bagay na
kahawig ng mga katangian ng paksang pinahahalagahan.

55
ARALIN 2: MGA HAKBANG SA PAGSULAT

1. Pagbuo ng Pangunahing Paksa

Ang pangunahing paksa ang pinakakaluluwa ng isang sulatin. Dito iikot ang
pagtalakay ng manunulat, dito rin iuugnay ang mga paksang binibigyang-diin sa
pagtalakay.
2. Pagbuo ng Balangkas
Dito makikita ang unang kabuuan ng sulatin.Matapos mabuo ang balangkas
maari nang suriin kung may kulang ba o kailangan muling iayos.
3. Pangangalap ng Datos
Kailangang makatipon muna ng mga impormasyon o datos na
kakailanganin sa pagsulat . Matapos matipon ang mga ito ay kailangang iayos
ayon sa pangangailangan.
4. Unang Pagsulat
Kapag naiayos na ang balangkas, maari nang gawin ang unang pagsulat.
Sa bahaging ito ay huwag munang bigyan ng lubos na pansin ang mga tuntunin
dahil kailangan munang maisulat kung ano ang nasa isipan ng manunulat.
5. Pagrerebays at Pag-eedit
Sa hakbang na ito , matapos ang pagsulat, ang pagrerebays at pag-eedit
ay isakatuparan na upang higit na mas maging maayos ang kabuuan ng
sulatin.Upang maalis ang di- makatutulong sa higit na pagpapahusay at
maisayos ang sulatin.
6. Muling Pagsulat
Pagkatapos gawin ang pagrerebays at pag-eedit ihanda nang muling
sulatin ang kabuuan upang higit na mapahusay kaysa sa naunang pagsulat.
7. Huling Pagrerebays at Pag-eedit
Ito ang pinakahuling pagrerebays at pag-eedit tungo sa pinal na pagsusulat.
8. Pinal na Pagsulat
Sa bahaging ito ang pagsulat ay kailangang malinis na ang pagkakasulat
, wala na itong mali.Inaasahang maayos na maayos na ang sulatin.

56
ARALIN 3: MGA TIPS SA MABISANG PAGSULAT
 Napapanahon ang ideya
 Orihinal na estilo
 Organisadong ideya
 Malinaw na layunin sa pagsulat
 Payak at simpleng salita
 Gumamit ng bullet sa mga tiyak na salita
 Isaalang-alang ang awdyens (edad, edukasyon, propesyon, kasarian, relihiyon, gawi,
interes atbp.)

MGA ESTRATEHIYA SA PAGSULAT

1. WEBBING

2. CONCEPT MAPPING

3. CLUSTER DIAGRAM

57
 4. NAKABATAY SA PROSESO

ARALIN 4: MGA URI NG SULATIN

1. Personal na Sulatin – impormal at walang tiyak na balangkas.
2. Transaksyunal na Sulatin – ito ay pormal at maayos ang pagkakabuo higit na
binibigyang pokus ang impormasyong nais ihatid ng may-akda.
3. Malikhaing Sulatin – ang pokus nito ay ang imahinasyon ng isang manunulat . Ang
paksa ay maaaring piksyon at di-piksyon.

58
ARALIN 5: LIHAM AT KORESPONDENSYANG-OPISYAL
Ang liham ay isang paraan ng pakikipagkomunikasyon sa pamamagitan ng pagsasatitik
ng mga salita samantalang ang korespondensya opisyal ay tawag sa mga liham
pantanggapan upang makapagkomunikasyon ang mga pinuno at kawani ukol sa mga
transaksyon at usaping pangkompanya.
MGA ELEMENTO SA PAGBUO NG LIHAM
a. Kalinawan – iwasan ang mahaba at paliguy-ligoy na kaisipan sa paggawa ng liham
korespondensya. Makabubuti kung itatala ang mga ilalahad na kaisipan. Gawing
tiyak at maiksi ang mga pangungusap.
b. Kawastuhan – dapat isaalang-alang ang wastong pagbabantas , pagbabaybay at
wastong pagsunod sa mga alituntuning panggramatika.
c. Kabuuan ng mga Kaisipan – dapat tiyaking ang nilalaman ng liham ay buo at
eksaktong impormasyon ang nasa isipang ng may-akda. Maari itong gawin upang
maiwasan ang kalituhan at pagtataka.
d. Pagkamagalang – pahalagahan ang kagandahang –asal na siyang sasalamin sa
katauhan ng sumulat
e. Kaiksian – maging diretso sa pagpapabatid, iwasan ang mga pahayag na maaaring
magpalabo at magpahaba ng mensahe.
f. Pagkakumbersasyunal – gawing natural ang pagpapahayag ng damdamin, iwasan
ang pagiging paulit-ulit.
g. Pagkamapitagan – palaging isaalang- alang ang damdamin at opinyong
pinangangalagaan ng tatanggap ng mensahe.

MGA BAHAGI NG LIHAM

1. Pamuhatan – dito nakalagay ang buong adres ng pinagmulan ng liham, kasama ang
pangalan ng tanggapan, ang numero ng telepono at iba pang mga kaugnay na
detalye.
2. Petsa – nakatala ang eksaktong panahon kung kailan ginawa ang liham. Maaaring
maisulat ang petsa sa mga sumusunod na paraan:
a. Ika –araw buwan , taon
b. Buwan araw, taon
c. Araw buwan , taon

59
 3. Patunguhan - nakasulat dito ang pangalan ng taong tatanggap ng liham, ang
kanyang titulo at katungkulan sa tanggapan , kasama rin ang adres ng tanggapang
patutunguhan.
4. Bating Panimula – nakasaad ang angkop na pagbati ng sumulat sa kinauukulan.
5. Katawan ng Liham – nakasaad dito ang mensahe at mga impormasyong nais
ipabatid ng sumulat.
6. Bating Pangwakas – nakatala ditto ang magalang at mabisang paraan ng
pamamaalam. Ang paggalang ay iniaangkop sa antas ng pormalidad ng liham .
7. Lagda- dito isinusulat ang pangalan ng lumiham.

MGA KARAGDAGANG BAHAGI NG LIHAM KORESPONDENSYA

8. Referens Inisyal – titik lamang ito ng pagkakakilanlan sa taong nagdikta o sumulat
ng isang liham. Inisyal lamang ang isinusulat upang maipakita ang kung sino ang
nagdikta at sumulat . Malaking tiik para sa taong nagdikta o lumikha at maliit na
titik para sa inisyal ng nagtayp ng liham.
9. Enclosure o Kalakip – ito ang nagpapaalala sa taong tumanggap ng liham na may
kalakip na dokumento o kasulatan . Nakasulat ito sa linya pagkatapos ng referens
inisyal.
10. Paksa – tinatawag ito sa Ingles na Subject Line kung saan nauuna nang ipabatid sa
tatanggap ng liham ang layunin ng liham. Maaari itong ilagay sa itaas na linya ng
pamuhatan o bating panimula.
11. Atensyon Layn – Ginagamit ito kung nais ng lumiham ng agarang pagtugon.
12. Binigyang –sipi o Copy furnished – ito ang nagpapakita sa taong sinulatan na
may iba pang taong nakatanggap ng liham.
13. Post Script o Pahabol – dito nakatala ang mga mensaheng nakalimutang banggitin
sa katawan ng liham.

60
 MGA ISTILO NG LIHAM AT KORESPONDENSYANG OPISYAL

1. Ganap na Blak (Block)

__________________________
__________________________ Pamuhatan
__________________________

__________________________ Petsa

_________________________
_________________________ Patunguhan

_________________________

_________________________ Bating Panimula

_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
__________________________________-Katawan ng liham -
_________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________.

__________________________,
__________________________ Bating Pangwakas
__________________________ Lagda

__________________________ Kalakip
__________________________ Referens Inisyal

61
 2. Modifayd Blak (Modified Block)

____________________________
____________________________
Pamuhatan ____________________________

Petsa ____________________________

_________________________

_________________________ Patunguhan

_________________________

_________________________: Bating Panimula

_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
__________________________________-Katawan ng liham -
_________________________________

_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________.

__________________________,

Bating Pangwakas __________________________

Lagda __________________________

__________________________ Kalakip

__________________________ Referens Inisyal

62
 3. May Pasok ( Estilong Indented )

____________________________
____________________________
Pamuhatan ____________________________

Petsa _____________________________

_________________________
_________________________ Patunguhan
_________________________

_________________________: Bating Panimula

__________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________Katawan ng liham
__________________________________

__________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
____.

__________________________,

Bating Pangwakas __________________________

Lagda __________________________

__________________________ Kalakip

__________________________ Referens Inisyal

63
 Mga Uri ng Liham (Kinds of Letter)

 Liham Pagbati ( Letter of Congratulations )

 Liham Paanyaya (Letter of Invitation )

 Liham Tagubilin ( Letter of Instruction )

 Liham Pasasalamat ( Letter of Thanks )

 Liham Kahilingan ( Letter of Request )

 Liham Pagsang-ayon ( Letter of Affirmation )

 Liham Pagtanggi ( Letterof Negation )

 Liham Pag-uulat ( Report Letter )

 Liham Pagsubaybay ( Follow-up Letter )

 Liham Pagbibitiw ( Letter of Resignation )

 Liham Paghirang (Appoointment Letter )

 Liham Pagpapakilala (Letter of Introduction )

 Liham Pagkambas ( Canvass Letter )

 Liham Pagtatanong ( Letter of Inquiry )

 Liham Pakikidalamhati ( Letter of Condolence )

 Liham Pakikiramay ( Letter of Symphaty )

 Liham Panawagan ( Letter of Appeal )

 Liham Pagpapatunay ( Letter of Certification )

64
 Halimbawa ng Liham Korespondensya (Liham Aplikasyon)

23 Hunyo 2016

Kgg. JOSE LADERAS SANTOS

Tagapangulo
Komisyon sa Wikang Filipino
2/F Gusaling Watson , 1610 Kalye J.P. Laurel
San Miguel , Malacanan Complex , Maynila

Mahal na Komisyoner Santos :

Mapayapang araw po ang sumasainyo !

Magalang po akong nag-aaplay sa posisyong Mananaliksik –Wika ( Language Researcher ) ng inyong

tanggapan .

Tapos po ako ng kursong Batsilyer ng Artes sa Filipino (AB Filipino ) sa Politeknikong Unibersidad ng
Pilipinas at kasalukuyang sumusulat ng aking tesis para sa gradwadong pag-aaral sa PUP-Open
University. Sa panahon po ng aking pagtuturo sa loob ng siyam na taon ay napabilang ako sa
natatanging guro sa magkakasunod na semestre (2005-2009) sa Our Lady of Fatima University
Lungsod Quezon .

Mula noong 2004 hanggang sa kasalukuyan , ako ay isang part-time na guro sa Politeknikong
Unibersidad ng Pilipinas (PUP Sta. Mesa ) at kasama ng kaguruan sa Our Lady of Fatima University
Lungsod Quezon mula noong 2003.

Sana ay isaalang-alang ninyo ang aking kwalipikasyon upang mabigyan ng pagkakataon na

makapaglingkod sa KWF. Nakahanda po akong tumugon sa inyong paanyaya ng panayam sa oras at
araw na inyong itinakda. Maari po akong matawagan sa telepono bilang 443-3150 at 09208709261.

Mabuhay po kayo at pauna ang aking pasasalamat.

Lubos na gumagalang,

(Lgd)

G. WILBERT M. LAMARCA

65
PANGALAN: PETSA:

ISTRAND/SEKSYON: GURO:

A. PAKIKIBAHAGI (ENGAGE)
I. Panuto: Bumuo ng mga salitang maglalarawan o magpapaliwanag sa salitang
PAGSULAT

II. Balik-aralan ang mga batayang tekstong tinalakay, binasa, sinuri at sinulat sa baitang
11. Ilarawan ang bawat uri ng teksto at isalaysay ang iyong naging karanasan sa
pagsulat ng tekstong higit mong naibigan sa baitang 11.
________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

66
B. PAGSASALIKSIK (EXPLORE)
I. PANUTO: Magkliping ng mga teksto ng iba’t ibang uri ng sulatin na binasa. Suriin
itong muli at ibigay ang katangiang taglay ng tekstong kliniping. (isa sa bawat uri ng
sulatin)
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

67
 II. PANUTO: Magsagawa ng pananaliksik hinggil sa kahulugan, kalikasan at katangian
ng iba’t ibang uri ng sulatin na hindi tinalakay sa module na ito. Isulat sa kasunod na
patlang ang iyong nasaliksik.
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________

68
III. PANUTO: Piliin sa kahon ang salitang tinutukoy sa bawat bilang. Isulat ang sagot sa
patlang.

Lohika Paghahalimbawa Paksa Layunin

Pagsulat imahinasyon Pagbibigay-depinisyon Wika

Analisis Pag-iisa-isa Kombensyo

________________ 1. Ipinakikita nito ang larangan ng isang salita upang mabuo

ang paksa.

________________ 2. Ito ang kakayahan ng isang indibidwal upang mabisang

makapangatwiran.

________________ 3. Lundayan ito ng mga iniisip ng isang tao sa paraang

palimbag.

________________ 4. Ito ang nagsasaad ng uri ng wikang gagamitin at ang

pagtukoy sa paraan ng paggamit ng isang salita.

________________5. Ang nagsasaad ng mga halimbawa ng mga kaisipan o

bagay na kahawig ng mga katangian ng paksang
pinahahalagahan.

________________6. Ito ang nagpapakita ng kakayahan ng isang indibidwal

upang maipahayag ang kanyang mabisang
pangangatwiran.

________________ 7. Ang pagpapahayag ng mga ideya na isinasaayos nang

pahakbang ang mga impormasyon batay sa kronolohikal na
kaayusan.

________________8. Ang estilo ng pagsulat na karaniwang ginagawa ng mga

mambabasa at manunulat.

________________9. Ito ang pangkalahatang iniikutan ng isang teksto na

ginawa ng may akda.

_______________10. Ito ang naglalahad ng elaborasyon o paglilinaw ukol sa

paksang tinatalakay.

69
 IV. PANUTO: Pagsunud-sunurin ang hakbang sa pagsulat . Lagyan ng bilang 1-10
ang mga pahayag.

________a. muling pagsulat ________f. unang pagsulat

________b. pagrerebays ________g. pagbuo ng balangkas

________c. pagbuo ng balangkas ________h. pangangalap ng datos

________d. pagrerebays at pag- ________i. pagbuo ng

eedit pangunahing ideya

________e. muling pagsulat ________j. pinal na pagsulat

V. PANUTO: Isulat sa patlang ang mga sumusunod:

A –kung pansariling sulatin C- kung transaksyunal na sulatin
B- kung malikhaing sulatin

_______1. Talumpati _______6. Paggawa ng sariling dyornal

_______2. Parabula _______7. Paggawa ng katitikan ng pulong

_______3. Liham pangkaibigan _______8. LIham ng paghingi ng pahintulot

_______4 .Mensahe mula sa cellphone _______9. Balita

_______5. Editoryal ________10. Nobela

VI. PANUTO: Isulat sa patlang ang hinihingi ng bawat pahayag.

__________________1. Pinahahalagahan nito ang pagkamagalang na siyang sasalamin sa

taong sumulat ng liham .

__________________2. Nakasulat sa bahaging ito ang buong adres ng pinagmulan ng liham,

kasama ang pangalan ng tanggapan, ang numero ng telepono at iba
pang mga kaugnay na detalye.

__________________3. Ito ang nagpapaalala sa taong tumanggap ng liham na may kalakip

na dokumento o kasulatan ang liham na dumating sa kanya .

__________________4. Tinatawag ito sa Ingles na Subject Line kung saan nauuna nang
ipabatid sa tatanggap ng liham ang layunin ng liham.

__________________5. Ito ang nagpapaalala na dapat ay palaging isaalang- alang ang

damdamin at opinyong pinangangalagaan ng tatanggap ng mensahe.

__________________6. Sa bahaging ito nakatala ang eksaktong panahon kung kailan

ginawa ang liham.

70
__________________7. Ginagamit ito kung nais ng lumiham ng agarang pagtugon.

__________________8. Sa paggawa ng isang liham koresponsdensya ay dapat

isaalang-alang ang wastong pagbabantas , pagbabaybay at wastong
pagsunod sa mga alituntuning panggramatika.

__________________9. Sa bahaging ito nakasaad ang angkop na pagbati ng sumulat sa

kinauukulan.

__________________10. Isinusulat lamang ang titik ng pagkakakilanlan sa taong nagdikta o

sumulat ng isang liham.

C. PAGPAPALIWANAG (EXPLAIN)
I. PANUTO: Gumuhit ng isang editoyal na may isyung napapanahon at ipaliwanag o
ibigay ang paglilinaw sa paksang nakapaloob sa iginuhit.

71
 Paliwanag

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

II. Panuto: Pagbibigay-linaw sa panahon ng pagsulat at haba ng isusulat.

1. Gaano ba kahaba ang iyong panahon sa pagsulat?

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

2. Gaano ba kahaba ang iyong isusulat? Ipaliwanag.

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

72
III. PANUTO: Ipaliwanag ang mga sumusunod na pahayag.
1. “Ang pagsulat ay ang nakalimbag na simbulo ng kaisipan. Subalit hindi lahat ng mga
nakalimbag na simbulong ito ay nagtataglay ng karunungan.”
________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

2. “Ang pagsulat ay lundayan ng lahat ng iniisip, nadarama, nilalayon at pinapangarap

ng tao dahil nakapaloob dito ang aspetong kognitibo, sosyolohikal, linggwistikal at iba
pa.” -Villafuerte et. al (2005)
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

73
3. “Ang pagsusulat ay matrabaho at mabagal na proseso dahil sa ugnayan at koneksyon
ng pag-iisip.” - E.B. White at William Strunk
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

4. “Malaki ang naitutulong ng pagsulat sa paghubog ng damdamin at isipan ng tao.” -

Royo (2001)
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

5. “Ang pagsulat ay isang komprehensibong kakayahan na naglalaman ng wastong

gamit, talasalitaan, pagbubuo ng kaisipan, retorika at iba pang elemento nito.” –Xing at
Jin

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

74
 6. “Ang kakayahan sa pagsulat nang mabisa ay isang bagay na totoong mailap para sa
nakararami sa atin maging ito'y pagsulat sa unang wika o pangalawang wika man.” –
Badayos

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

7. “Ang pagsulat ay isang biyaya, isang pangangailangan at isang kaligayahan ng

nagsasagawa nito.” –Keller

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

8. “Ang pagsulat ay isang eksplorasyon- pagtuklas sa kahulugan, pagtuklas sa porma

at ang manunulat ay gumagwa nang pabalik- balik nagtutuon sa isa sa mga batayang
kasanayan sa bawat panahon nang kanyang matuklasan kung ano ang kanyang isusulat
at kung paano niya iyon maipapahayag nang mahusay.” – Donald Murray

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
75
9. “Ang pasulat ay ekstensyon ng wika at karanasang natamo ng isang tao mula sa
kanyang pakikinig,pagsasalita at pagbabasa.” –Peck at Buckingham

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

10. “Kapag tumigil sa pagsulat ang isang tao, tumitigil na rin siya sa pag-iisip.”

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

76
D. PAGPAPALALIM NG KAALAMAN (ELABORATE)
I. PANUTO: Sumulat ng paghahambing at pagkokontras na teksto na may lima
hanggang sampung pangungusap tungkol sa paghahanda ng isang natatangi at
masarap na putaheng Filipino na inihahain ng iyong pamilya sa mga bisita tuwing
may okasyon sa inyong tahanan.

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

77
II. Panuto : Magtala ng mga paraan upang makabuo ng isang mahusay at
sistematikong akda. Punuan ang mga panimulang salita .

1.Ang paksa ay
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

2.Iwasan ang
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

3.Tandaaan na ang manunulat ay

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

4.Ang muling pagsulat ng

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

78
 5.Huwag mo munang tutukan ang
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

III. PANUTO: Suriin ang mga sumusunod na teksto. Ilahad kung ano ang katangian at
layunin ng bawat teksto.
1 itlog ng manok o pato
1. PAGLULUTO NG BOLA-BOLA 3 kutsarang mantika
4 na kamatis na tinadtad
Mga Sangkap: 2 butil na bawang
1 tasang tinadtad o dinurog na anumang klase 1 sibuyas na tinadtad
ng karne o mga tirang ulam na manok o iba 3 kutsarang harina
pangkarne na maaaring paghaluhaluinupang
mahusto ang dami. Ang lahatng klase ng mga
isdang natira aymaaari ring gawing bola-bola oalmondigas. Kahit iba’t iba ang
pagkalutong mga ito, kailangan ding pagsama-samahin at duruginupang mabuo.

Paraan ng Pagluluto
Batihing mabuti ang isang itlog at ihalo rito ang karneng dinurog. Timplahan ng asin,
budburan ng kaunting paminta at ihalo ang harina. Gumawa ng katamtamang laki ng
bola-bola at kapag nabilog na ay iprito sa mahina-hinang apoy hanggang sa pumula ito.
Ilagay sa mantika ang pinitpit na bawang at kapag mamula-mula na ito ay igisa rin dito
ang sibuyas at kamatis. Sabawan ng mga anim na kutsarang tubig ang kawali hanggang
sa maging parang sarsa ang sabaw. Ihalo ang mga ginawang bola-bola at pabayaang
kumulo. Pagkaraan ng limang minuto, hanguin ang nilutong bola-bola at ihain ito nang
mainit.
- Mula sa Masarap na Luto Natin nina Maria Salud Paz at Martha E. Jacobo

79
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

2.
Sang-ayon kay Giovanni Careri, isang manlalakbay na Italyano na nakasapit sa
ating bansa noong 1696, ang mga unang Tagalog na naninirahan sa baybayin ng dagat
at mga ilog ay sumasamba sa mga puno ng Balite.Siya ay naglibot sa mga paligid sa
Lawa ng Bai na ngayon ay tinatawag na Lawa ng Laguna at mataman niyang pinag-
aralan ang mga naninirahan dito.
Nadama niya na lubha nilang pinag-iingatang huwag masugatan o maputol ang
anumang bahagi ng panungkahoy na ito. Sila’y naniniwala na ang mga kaluluwa ng mga
nagsipanaw ay naninirahan sa mga ito lalo na ang sa Nuno.
- Halaw sa “Ang mga Alamat ng Bayan,”
Angono Rizal: Art Capital ng Pilipinas
Ni Ligaya G. Tiamson Rubin
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

80
 3.
Masyadong maikli ang panahon para sa preparasyon ng mga guro. Kaya ba ng
llimang araw na pagsasanay na ibigay ang karampatang kaalaman sa pagtuturo sa mga
klaseng remedial para sa buong taunang na karanasan ang mga gurong magtuturo ng
tatlong nabanggit na asignatura, iba pa rin ang katangian at oryentasyon ng klaseng
remedial. Ang mga estudyanteng nakapaloob dito ay malamang na mabagal umintindi
kaya kailangang maging mapanlikha sa paraan ng pagtuturo at makgaroon ng
maraming gawain. Hindi kasya ang limang araw para makapagtakda ng pamantayan sa
pagtuturo ng tatlong asignatura.
Subalit ang kakulangan sa preparasyon ay isa lang sa maraming usapin. Dapat
ding suriin ang esensya ng Bridge Program na ito. Paano maipapaliwanag ang
sitwasyong nakapasa sa Grade VI ang isang estudyante pero hindi pa siya handa para
maintindihan ang kurikulum sa haiskul? Hindi ba’t ang pagtatapos sa elementarya ay
sapat nang dahilan para dumeretso sa susunod na antas? Kung mayroon mang
hindihanda sa haiskul, hindi ba’t bumagsak na sila’t nakatakdang umulit ng Grade VI sa
susunod na taunang pampaaralan?
Malinaw na ang mga estudyanteng mapapaloob sa Bridge Program ay mapag-
iiwanan ng mga dati nilang kaklase sa Grade VI na pinalad makapasok sa haiskul. May
epekto ito sa personal na disposisyon ng mga estudyante, lalo na ang pagsusuri ng
kanilang kakayahan.
Para sa mga magulang ng mga estudyanteng kukuha ng Bridge Program, ito ay
dagdag bayarin dahil sa halip na apat na taon lang nilang pag-aaralin ang kanilang
anak, magkakaroon ng dagdag na isa pang taon. Sa hirap ng buhay ngayon, mahirap
para sa mga magulang na magpaaral kahit sa pampublikong paaralan dahil hindi naman
sagot ng estado ang baon ng mga estudyante at ang iba pang pangangailangan sa
eskwelahan.
Sa huling pagsusuri, hindi maiiwasang isiping ito ay paraan ng DepEd para
bawasan ang pumapasok sa mga pampublikong haiskul. Sa papaliit na badyet sa
edukasyon, nasa interes ng pamahalaang bawasan ang enrolment sa mga
pampublikong eskwelahan para mas makatipid.
- Halaw mula sa “High School Readiness Test:
Dagdag pasanin ng mga Estudyante, Guro at
Magulang.“ Konteksto ni Danila Arana Araw.

81
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

4.
“Dumating ang may-ari ng litsunan, sa ayos niya’y mukhang siya pa ang dapat
tuhugin ng kawayan at ihawin sa nagbabagang uling. Bilog na bilog ang kanyang
katawan. Wala na siyang leeg. Nakasaklay na ang kanyang balikat sa magkabilang
tainga. Makipot ang nagma-mantika niyang labi na ibinaon naman ng pumuputok niyang
pisngi. Biik lamang ang kanyang tangkad. Kung maglakad siya’s parang nakawalang
bulog. Sumenyas siya. Pinapupunta kami sa loob ng kanyang kural, este opisina.”
- Halaw sa “May Baboy na Di-Matuhod sa Litsunan,”
Barriotic Punk, mga Kwento sa Baryo at Kanto ni Mes De Guzman
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
_

82
E. PAGTATAYA (EVALUATE)
I. Sumulat ng maiikling talataang may 10-15 pangungusap na may layuning
impormatibo, mapanghikayat at malikhain.
IMPORMATIBO___________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
________________________________________________________
__________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
_______________________________________________________

MAPANGHIKAYAT_________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
________________________________________________________________
__________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

83
______________________________________________________________________
_______________________________________________________

MALIKHAIN_______________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
_______________________________________________________________
__________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

II. Lumikha ng isang liham pang-aplay na dapat kakitaan ng iba’t ibang bahagi ng liham
at bahagi ng liham korespondensya. Isulat ito sa ibaba.

84
85
III. Gumawa ng isang usapan hinggil sa alinman sa sumusunod na mga paksang
naririnig sa radyo, napapanood sa TV o nabasa sa pahayagan at isulat sa paraang
patalata ang mga napag-usapan. Isulat ito sa malinis na shortbondpaper.

A. Tungkol sa Isports
B. Isang nakasisindak na pangyayari
C. Kalagayan ng ekonomiya sa bansa

Nakuhang
Pamantayan sa Pagmamarka Puntos
Puntos

Malinaw na nailalahad ang layunin sa pagsulat ng 10

teksto
Himay-himay na nailahad ang mga ideya 10

Organisado ang mga ideya gamit ang isang angkop 10

na hulwaran ng pagsulat

Nagamit nang wasto ang mga bantas 10

KABUUANG NAKUHANG PUNTOS 40

86
 FILIPINO 3
PAGSULAT SA FILIPINO
SA PILING LARANGAN
Senior High School Learning Packets
IKALAWANG MARKAHAN, TA 2020-2021

87
 IBA’T IBANG URI NG AKADEMIKONG SULATIN
(10-13 na Linggo)

Panahon ng Markahan (Grading Period): Ikalawang Markahan

Pamantayang Pangnilalaman (Content Standards): Nauunawaan ang kalikasan, layunin
at paraan ng pagsulat ng iba’t ibang anyo ng sulating ginagamit sa pag-aaral sa iba’t ibang
larangan (Akademik)

Pamantayang Pagganap (Performance Standards): Nakabubuo ng malikhaing portfolio

ng mga orihinal na sulating akademik ayon sa format at teknik.

Kahingian sa Pagtamo ng mga Kakayahang Pagkatuto (Most Essential Learning

Competencies): Sa pagtatapos ng asignaturang ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:

7. Nalalaman ang kahalagahan ng abstrak sa isang akademikong sulatin.

8. Nailalahad ang kabuuan ng isang abstrak.
9. Nakasusulat ng isang abstrak na makatutulong sa madaling pag-unawa sa isang
sulatin.
10. Naipaliliwanag ang kahulugan ng sintesis o buod.
11. Nailalahad ang mga hakbang ng isang pagbubuod.
12. Nakagagawa ng sariling pagbubuod nang may mataas na antas ng pang- unawa.
13. Nalalaman ang kahulugan at pagkaunawa sa bionote, panukalang papel at posisyong
papel.
14. Natutukoy ang uri at paraan ng pagsulat ng isang bionote, panukalang papel at
posisyong papel.
15. Nakasasagot sa isang gawaing susukat sa natamong kaalaman ng mag- aaral.

Sanggunian (References):

Burabo, J. et al. (2017). Sanayang Aklat sa Pagsulat sa Filipino sa Piling Larangan.

Valenzuela City. Our Lady of Fatima University.

https://filipinosapilinglarangblog.wordpress.com/2017/10/12/isang-bionote/

88
PAGGANYAK (CONFIGURING)
Gamit ang salitang “akademiko”, bumuo ng isang larawan o pangyayari na para
sa iyo ay mahusay na representasyon ng akda. Gamitin ang kahon sa ibaba.

89
 PAGBUO (DECODING)
Mula sa larawan na nabuo sa taas, magbigay ng 8-10 pangungusap na
naglalaman ng komprehensibong pagpapaliwanag sa naisip na larawan o
representasyon ng salitang “akademiko”.
______________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

90
 YUNIT III- IBA’T IBANG URI NG AKADEMIKONG SULATIN
ARALIN 1: KAHULUGAN NG ABSTRAK
 Ang abstrak ay tinatawag na screening device na naglalaman ng kabuuan
ng tesis, disertasyon o pag-aaral. Isinusulat ito upang mapaikli o maibuod ang laman ng
isang pag-aaral. (Acosta,J, et al, 2016)
 Ito ay tinatawag ding maikling lagom ng isang artikulo tungkol sa tiyak na larangan.

Mga Bahagi ng Abstrak

1. Introduksyon/ Panimula 3. Iskop ng Pag-aaral
 Pamagat ng Pag-aaral 4. Pamamaraan/ Metodolohiya ng pag-
 Mananaliksik aaral
 Uri ng Lathalain 5. Samari ng natuklasan, Konklusyon
 Paaralan at Rekomendasyon
2. Problema/ Suliranin

Halimbawa ng Abstrak (mula sa FIL 3 e-book sa OLFU CANVAS)

Pamagat: Ang Bisa ng Pamamaraang Interaktibo sa Paglinang ng Kasanayan sa

Wikang Filipino
Mananaliksik: Torreres, Renato T.
Uri ng Lathalain: Di-nalathalang Tesis
Paaralan: University of San Agustin, Iloilo City

Nilalayon ng pag-aaral na ito na matiyak ang antas ng kasanayan ng mga mag-aaral sa

Wikang Filipino na ginamit ang pamaraang interaktibo. Ang mga tagatugon ay binubuo ng
pitumpu’t limang (75) mga mag-aaral na saklaw ang dalawang seksyon ng Batsilyer sa
Pansekondaryang Edukasyon ng Kolehiyo ng Pagtuturo ng Pamantasan ng San Agustin, sa
taong panuruan 2003-2004 sa loob ng isang semester. Ang ginamit sa pag-aaral na ito ay isang
pagsusulit pangwikang binubuo ng mga sumusunod ng mga bahagi: talasalitaan, 25 aytems;
pang-unawa sa binasa, 25 aytems; at balarila / Wastong gamit, 25 aytems. Ang uri ng
pagsusulit-pangwikang ginamit ay batay sa teoryang discrete-point testing. Ang pamamaraang
pre-eksperimental ang ginamit sa pag-aaral na ito. Ang uri ng pre-eksperimental na disenyong
ginamit sa pag-aaral na ito ay ang “One-group Pre-Test- Post- test design.” Para sa pang-
istatistikang pagtalakay ng mga datos ginamit ang mean, standard deviation, at t-test. Ang
estatistikang imperensyal ay itinuon sa 0.05 alpha na antas. Lumabas sa nasabing pag-aaral na

91
mayroong nakitang pagkakaiba sa antas ng kasanayan ng mga mag-aaral sa wikang Filipino
bago at pagkatapos ginamit ang pamaraang interaktibo. Masasabing may kabutihan at
kabisaan ang paggamit ng pamamaraang interaktibo sa paglinang ng kasanayan ng mga mag-
aaral sa Wikang Filipino sa unang taon ng kolehiyo ng pagtuturo ng Pamantasan ng San
Agustin.

ARALIN 2: KAHULUGAN NG SINTESIS/BUOD

 Malaki ang naitutulong ng pagbasa at pagsulat sa pagkuha ng impormasyon. At maipag-
ugnay- ugnay ang lahat ng binasa bagama’t ito ay napakahaba ay maaari natin itong
mapaikli subalit ito ay may malinaw at maayos pa ring pagpapahayag.

 Ang pagbubuod o sintesis sa larangan ng pagsulat ay isang anyo ng pag-uulat ng mga

impormasyon sa maikling pamamaraan upang ang sari- saring ideya o datos mula sa
iba’t ibang tao, libro, pananaliksik at iba pa ay mapagsama- sama at mapag- isa tungo
sa isang malinaw na kabuuan. Mula sa prosesong ito, kung saan tumutungo sa
sentralisasyon ng mga ideya upang makabuo ng bagong ideya.(Acopra,j. et al ,2016)

Mga Hakbang sa Pagbubuod

1. Pahapyaw na basahin, panoorin at pakinggan muna ang teksto.
2. Tukuyin sa mga nakasulat o pinanonood ang paksang- pangungusap higit sa lahat ay
ang pagtukoy sa mga susing- salita.
3. Ang mga ideya ay pag- ugnay- ugnayin.
4. Huwag kumuha ng pangungusap mula sa teksto at siguraduhin ang maayos na
pagkakabuo ng buod.
5. Ang ebidensya at halimbawa ng detalye ay huwag maglalagay.

 Dahil nga sa buod ito at ang tuon lamang ay mga mahahalagang detalye,
kinakailangang piliin lamang ang mga detalye na sa tingin ng magbubuod ay sasapat
na upang makapagbigay ng buong ideya kahit wala ang maliliit na detalye. Madalas na
nakukuha ito sa mga pangungusap na naglalaman ng pangunahing ideya.
 Bagaman hinihikayat na bumuo ng sariling ideya mula sa binasang teksto at maiwasan
ang pagkakaroon ng “copy- paste” na konsepto, kailangang sikapin na mapanatili ang
orihinal na ideya at di bumuo ng bagong istorya.

92
ARALIN 3: KAHULUGAN NG BIONOTE

 Ang bionote ay makatotohanang pagpapahayag ng personal na propayl ng isang tao.

Halimbawa ay ukol sa kanyang Academic Career at iba pang impormasyon.

2 Uri ng Bionote

1. Ang pansariling bionote ay tumatalakay sa pansariling buhay ng may- akda.

2. Ang paibang bionote naman ay naglalahad ng makukulay na pangyayari sa buhay ng
iba.

2 Paraan ng Pagsulat ng Bionote

1. Payak
 Unang linya- Pangalan
 Ikalawang linya- 2 hanggang 4 na pang- uri na naglalarawan sa taong inilalahad
 Ikatlong linya- nasusulat ang pangalan ng magulang
 Ikaapat na linya- pangalan ng mga kapatid
 Ikalimang linya- mga hilig at gusto
 Ikaanim na linya- mga kinatatakutan
 Ikapitong linya- ang mga pangarap o ambisyon
 Ikawalong linya- ang pook ng tirahan
 Ikasiyam na linya- ang apelyido ng may- akda

2. Kontrobersyal
 Unang Talata- pangalan, araw at lugar ng kapanganakan, tirahan, at pangalan ng
magulang at kapatid
 Ikalawang Talata- mga katangian, mga hilig, paborito, libangan, at mga bagay na
natuklasan sa sarili
 Ikatlong Talata- mga pananaw sa mga bagay- bagay, pangarap, ambisyon, inaasahan
sa darating na panahon, at mga gawain upang makamit ang tagumpay

Sa payak na pamamaraan, inilalahad lamang ang mga detalye na karaniwang

makikita sa birth certificate o kaya naman sa autograph (naglalaman ng mga tanong na
“what is your favorite color?”), ngunit sa isang kontrobersyal naman na bionote, ito ang
93
 uri ng mga impormasyon mula sa may- akda na pinag- iisapan munang mabuti kung
ibabahagi o hindi, kontrobersyal, hindi dahil may lihim na di dapat mabunyag, kundi
“personal” o “mahalaga” sa tao ang ibabahagi niyang impormasyon.

Iba’t ibang Sitwasyon ng Pagpapakilala na nangangailangan ng Bionote

1. Pagpapakilala sa may- akda ng isang aklat

2. Pagpapakilala sa isang tagapagsalita sa isang kumperensya
3. Pagpapakilala sa isang panauhing pangdangal
4. Pagpapakilala sa isang natatanging indibidwal
5. Pagpapakilala sa isang paring magmimisa

Halimbawa ng Bionote (mula sa FIL 3 e-book sa OLFU CANVAS)

HINGGIL SA MAY AKDA

Perla G. Ulit , Ph.D
Profesor ng wika, panitikan at linggwistika sa Kolehiyo ng Sining at Agham (Batac
kampus) at sa paaralang Gradwado (MAEd Filipino at Ph.D Linguistics, Laoag kampus) sa
Mariano Marcos State University. Dating tserman ng Departamento ng Filipino sa Kolehiyo ng
Sining at Agham at kasalukuyang direktor ng Panrehiyong Sentro ng Wikang Filipino, Rehiyon I.
Nagtapos ng Doctor of Philosopy, espesyalista sa Linguistics and Literature sa
Philippine Normal College noong 1991. Tinapos ang M.A. in Administration and Supervision
noong 1975 sa Northern Christian College, Lungsod ng Laoag, at Master of Arts in Teaching,
espesyalista sa Filipino Language and Literature sa Philippine Normal College noong 1982.
Nagtapos ng kursong Bachelor of Science in Education (Magna Cum Laude), medyor sa
Filipino at maynor sa Ingles, sa Divine Word College of Laoag noong 1971. Tumanggap ng
GAWAD PAGKILALA mula sa Komisyon sa Wikang Filipino noong 1998 at hinirang na MOST
OUTSTANDING TEACHER of Mariano Marcos State University noong 2004.
Awtor at ko-awtor ng iba’t ibang aklat pangwika at pampanitikan sa antas elementarya,
sekundarya at tersyarya.
Aktibo sa mga gawaing pansimbahan sa Jesus is Alive Church, Lungsod ng Laoag.
Tubong Salcedo, Ilocos Sur ngunit kasalukuyang naninirahan sa Batac, Ilocos Norte.

94
KAHULUGAN NG PANUKALANG PROYEKTO

 Ito ay isang paraan ng paglalatag ng proposal sa proyektong nais na ipatupad. May

layunin din itong maresolba ang mga suliranin. Dapat ay pormal at malinaw ang mga
impormasyong nakatala.
 Kinakailangan mapanatili ang pormalidad dahil para itong panunuyo na hindi mo
nanaisin na hindi maipatupad o hindi maisagawa at hindi rin ito umiiral lamang sa
pagitan ng dalawang tao, sasang- ayunan ng nakataas o mas nakararaming tao at kung
sakaling maaaprubahan ay maaaring magkaroon ng malaki at malawak na epekto.

Isang halimbawa ng Panukalang Proyekto (mula sa FIL 3 e-book sa OLFU CANVAS)

PORMULARYO NG PANUKALANG PROYEKTO AT MGA IMPORMASYONG

DAPAT ILAGAY SA BAWAT BAHAGI
(The Project Proposal Form)

I. Proponent ng Proyekto (Project Proponent)

Isinulat ang indibidwal o organisasyong naghaharap ng panukalang proyekto, adres,
telepono o cellphone, e-mail at lagda
II. Pamagat ng Proyekto (Project Title)
Ang pamagat ay dapat tiyak, maikli at malinaw
III. Kategorya ng Proyekto
(pananaliksik, pagsasalin, pagpapalimbag, patimpalak, seminar/kumperensya,
pangaraling-aklat at/o malikhaing pagsulat)
IV. Kabuuang Pondong Kailangan (Total Budget Needed)
V. Rasyonal ng Proyekto (Project Rationale)
Isaad ang background, kahalagahan ng proyekto
VI. Deskripsyon ng Proyekto (Description of the Project)
Ipaloob dito ang maikling deskripsyon ng proyekto, kategorya o uri nito. Dito rin
isasaad ang mga layunin (panlahat at tiyak) at talatakdaan ng mga gawain.
VII. Mga Benepisyong Dulot ng Proyekto (Project Benefits)
Isaad dito ang mga kapakinabangang dulot ng proyekto, sinu-sino ang makikinabang.
VIII. Gastusin ng Proyekto (Project Cost)
Ilagay dito ang detalyadong badyet na kailangan sa pagsasagawa ng proyekto.

95
PATNUBAY SA NILALAMAN NG TERMINAL REPORT (mula sa FIL 3 e-book sa OLFU
CANVAS)

1. INTRODUKSYON
1.1. Rasyonal ng Proyekto
1.2. Layunin ng Proyekto
1.3. Deskripsyon ng Proyekto
2. AKTWAL NA IMPLEMENTASYON
2.1. Deskripsyon ng mga Gawain/Aktibidades
2.2. Deskripsyon ng Lugar na Pinagdausan
2.3. Profile ng mga Kalahok
2.4. Profile ng trainors/facilitators/speakers
2.5. Benepisyaryo: audience/kalahok
3. MGA KALAKIP (ANNEXES)
3.1. Mga Larawan na may deskripsyon (labels)
3.2. Talaan ng mga Kalahok
3.3. Talaan ng mga facilitators at resume
3.4. Kinalabasan ng Wokshop (kung mayroon)
3.5. Kopya ng programa/dahong pang-alaala (kung mayroon)
3.6. Kopya ng module/panayam (kung mayroon)
3.7. Kopya ng Talumpati/paper (kung mayroon)
3.8. Kopya ng press releases, write ups, atb.

• Ang mga nakatala sa itaas ay mga pangunahing impormasyong dapat lamanin ng terminal
report. Maaari rin isama ang iba pang impormasyong may kaugnayan sa proyekto.
• Magsumite ng isang hardbound/softbound na kopya ng terminal report; may sukat 8”x11”
white bond paper.
• Isulat sa Pabalat ang mga sumusunod:
 Pamagat ng Proyekto
 Petsa ng Implementasyon
 Venue at Pinagkalooban (Grantee)
Hango mula sa http://wika.pbworks.com/f/Pormularyo_Panukalang_Proyekto.pdf

96
KAHULUGAN NG POSISYONG PAPEL

 Isang salaysay na naglalahad ng kuru- kuro hinggil sa isang paksa at karaniwang

isinulat ng may- akda o ng nakatukoy na entidad, gaya ng isang partido pulitikal.
 Nilalathala ang mga posisyong papel sa akademya, sa pulitika, sa batas at iba pang
dominyo.
 Ginagamit rin ng malalaking organisasyon ang mga posisyong papel upang isapubliko
ang kanilang mga opisyal na pananaw at ng kanilang mga mungkahi.

Balangkas ng Posisyong Papel

1. Pinakapayak tulad ng isang liham sa patnugot

2. Pinakamagusot tulad ng isang akademikong posisyong papel

Daluyan ng Posisyong Papel

1. Sa Akademya
 Nagbibigay- daan upang talakayin ang mga umuusbong na paksa nang walang
eksperimentasyon at orihinal na pananaliksik na karaniwang makikita sa isang
akademikong pagsulat.
 Karaniwan, pinagtitibay ng isang dokumento ang mga kuro- kuro o mga
posisyong iniharap gamit ang ebidensiya mula sa malawak at obhetibong
talakayan ng naturang paksa.
2. Sa Pulitika
 Pinakakapaki- pakinabang ang mga posisyong papel sa konteksto kung saan
mahalagang nakadetalye ang pag- unawa ng pananaw ng isang entidad; sa
gayon, karaniwan itong ginagamit sa mga kampanya, organisasyong
pampahalaaan, sa mundo ng diplomasya, at sa mga pagsisikap baguhin ang
mga kuro- kuro (e.g. sa pamamagitan ng pamamahala ng lingkurang- bayan) at
branding(promosyon) ng mga organisasyon.
 Mahalaga itong bahagi ng proseso ng Model ng United Nations (extra-curricular
activity in which students typically roleplay delegates to the United Nations and
simulate UN committees.)
 Sa pamahalaan, ang posisyong papel ay nasa pagitan ng white paper(issued by
the Government as statements of policy, and often set out proposals for
legislative changes, which may be debated before a Bill is introduced.) at green

97
 paper(set out for discussion, proposals which are still at a formative stage.) kung
saan kinakatigan nila ang mga tiyak na opinyon at nagmumungkahi ng mga
solusyon ngunit hindi umaabot sa pagdedetalye ng planong kung paano
ipapatupad nito.
3. Sa Batas
 Sa pandaigdigang batas ang terminolohiyang ginagamit para sa isang posisyong
papel ay aideMémoire. Ang aide-Mémoire ay isang memorandum na naglalahad
ng mga maliliit na punto ng isang iminumungkahing talakayan o di- pinagsasang-
ayunan, na ginagamit lalo na sa mga di- diplomatikong komunikasyon.

ARALIN 4: KAHULUGAN NG KATITIKAN NG PULONG (mula sa FIL 3 e-book sa OLFU

CANVAS)

Ang komunikasyon sa pagitan ng mga myembro ng isang grupo o organisasyon ay tunay

na mahalaga upang matagumpay na makamtan ang kanilang kolektibong layunin. Isa sa
epektibong paraan ng komunikasyon ng mga kabilang sa mga grupo o organisasyong ito ay
ang pagpupulong.

• Ito ay tala o rekord o pagsasadokumento ng mga mahahalagang puntong nailahad sa

isang pagpupulong.
• Ito ay mahalaga dahil ito ang opisyal na record ng mga desisyon at pinag-uusapan sa
pulong.

Ang katitikan ng pulong ay ang opisyal na record ng pulong ng isang organisasyon,

korporasyon, o asosasyon. Ito ay tala ng mga napagdesisyunan at mga pahayag sa isang
pulong. Bagama’t hindi ito verbatim na pagtatala sa mga nangyari o nasabi sa pulong, ang mga
itinatalang aytem ay may sapat na deskripsyon upang madaling matukoy ang pinagmulan nito
at mga nagging konsiderasyong kaakibat ng tala.

Bagaman tila hindi mahalaga ang pagtatala ng katitikan kung ikukumpara sa mismong
pagpupulong, ang katotohanan, kung hindi ito gagawin ay malaking kawalan sa oras at
resorses. Ayon kay Sylvester (2015), kung hindi gagawin ang katitikan ng pulong, makikitang
hindi pare-pareho ang rekoleksyon ng mga kalahok sa mga naganap. Maaari ring magkaiba-iba
na sila ng ideya sa mga napagkasunduan.

98
 Kung walang katitikan, ang mga mahahalagang tungkuling naiatang at kailangang
matapos ay posibleng hindi matupad dahil nakalimutan. Ilan ito sa mga dahilan kung bakit
mahalagang isagawa ang pagsulat ng katitikan.

Apat na Elemento sa Pag-oorganisa ng Pulong

PAGPAPLANO (PLANNING)
Mga tanong na dapat masagot kapag nagpaplano ng isang pulong:
 Ano ang dapat makuha o maabot ng grupo pagkatapos ng pulong?
 Ano ang magiging epekto sa grupo kapag hindi nagpulong?

Mga Layunin sa Pulong

 Pagpaplano para sa organisasyon (planning)
 Pagbibigay impormasyon (May mga dapat ipaalam sa mga kasapi)
 Konsultasyon (May dapat isangguni na hindi kayang sagutin ng ilang miyembro lamang)
 Paglutas ng Problema (May suliranin na dapat magkaisa ang lahat)
 Pagtatasa ( Ebalwasyon sa mga nakaraang gawain o proyekto)

Upang maging maayos ang daloy ng pagpupulong, mahalagang matiyak ang layunin ng pulong.
Dapat maging malinaw sa mga kalahok kung ano ang layunin ng bawat paksa sa pulong. Dapat
maging malinaw kung layunin nito ang pagbabahagi ng impormasyon, pagkuha ng panukala
para sa gagawing desisyon o pagdedesisyon.

Ang salitang agenda ay nagmula sa Latin na agree na nangangahulugang gagawin. Sa

pananaw na ito, mabibigyang-depinisyon ang agenda bilang isang dokumento na naglalaman
ng listahan ng mga pag-uusapan at dapat talakayin sa isang pagpupulong.

99
PAGHAHANDA (ARRANGING)
Mga Dapat Ihanda sa Pagpupulong
 Mga agenda o mga bagay na tatalakayin o pag-uusapan.
 Pag-aralan (research) ang mga paksa na tatalakayin at kung kinakailangan
magtalaga ng taong mas higit na nakakaalam sa usapin.
 Kailangan ipaalam sa mga taong dapat dumalo sa pulong.
 Imbitasyon
 Lugar na pagdarausan ng pulong
 Mga kagamitan gaya ng mesa, mga upuan, sound system
 Pagkain kung kinakailangan
 palikuran, at ang seguridad
 Ang paghahanda ay nakadepende rin sa mga partikular na tungkulin ng mga tao
sa pulong.

Paghahanda ng Tagapangulo (Chairman /Presiding Officer)

 Kailangan alam niya ang agenda kung paano patatakbuhin ang
pulong at kung papaano hawakan ang mga mahihirap at
kontrobersyal na mga isyu.
 Ang tagapangulo (chairperson) ay tinatawag ding facilitator,
tagapatnubay o meeting leader. Sinisuguro niya na maayos ang takbo
ng pag-uusap at pagdedesisyon.
Kalihim (Secretary)
 Kailangan niyang ihanda ang katitikan (minutes of the meeting) o
talaan noong nakaraang pulong at iba pang ulat at kasulatan ng
organisasyon.
 Responsibilidad ng kalihim ang sistematikong pagtatala ng mga
napag-usapan at desisyon ng pulong. Tungkulin niya na ipaalala kung
ano ang dapat pag-usapan upang hindi mawala sa direksyon ang
grupo.

Mga kasapi sa pulong (Members of the Meeting)

 Kailangang pag-aralan nila ang agenda o mga bagay na pag-uusapan
para maging aktibo ang kanilang pakikilahok
 Ang mga kasapi sa pulong ay ang mga aktibong kalahok ng pulong.
Maaari silang magbigay ng mga mungkahi o panukala sa

100
 pamamagitan ng pulong. Sila ang nagbabahagi, nagpapaliwanag,
nagtatanong, pumupuna at gumagawa ng desisyon.

PAGPROSESO (PROCESSING)
Ang pulong ay dapat may “rules, procedures or standing orders” kung paano ito
patatakbuhin.

Ang ilang mahahalagang patakaran ng pulong at tungkol sa mga dumalo at pagsasagawa

ng desisyon
 Quorum – ito ang bilang ng mga kasapi ng kasama sa pulong na dapat dumalo para
maging opisyal ang pulong. Madalas ay limampung bahagdan 50% + 1 ng bilang ng
inaasahang dadalo sa pulong.
 Consensus - isang proseso ng pagdedesisyon kung saan kinukuha ang nagkakaisang
desisyon ng lahat ng mga kasapi sa pulong.
 Simpleng Mayorya – isang proseso ng pagdedesisyon kung saan kinakilangan ang
50%+1 (simple majority) ng pagsang-ayon o ‘di pagsang-ayon ng mga nakadalo ng
opisyal na pulong.
 2/3 Mayorya – isang proseso ng pagdedesisyon kung saan kinakilangan ang 66%+1
(2/3 majority) ng pagsang-ayon o ‘di pagsang-ayon ng mga nakadalo ng opisyal na
pulong.

Isa rin sa dapat na maging patakaran sa pulong ay ang pagsisimula at pagtatapos ng pulong sa
tamang oras. Simulan ang pagpupulong sa itinakdang panahon o oras at sikaping matapos ang
pagpupulong sa itinakdang oras. Alalahanin na ang ibang kasapi ay may iba pang natatakdang
gawain.

PAGTATALA (RECORDING)
 Ang tala ng pulong ay tinatawag na katitikan (minutes).
 Maaari itong balikan ng organisasyon kung may kinakailangang linawin sa mga
nakaraang pag-uusap.
 Dapat hindi lamang kalihim ang magtatala, ang mga kasapi ay nagtatala rin nang hindi
nila makalimutan ang pinag-uusapan.

101
Upang hindi masayang ang oras at maayos na maisulat ang katitikan ng pulong,
mahalagang tandaan na: (mula sa FIL 3 e-book sa OLFU CANVAS)
1. dapat isulat ang katitikan sa loob ng 48 oras upang maipabatid sa mga may nakatalagang
tungkulin ang kanilang mga gagawin, at upang malaman ng mga ‘di nakadalo ang mga
naganap;
2. dapat gumamit ng mga positibong salita; at
3. huwag nang isama ang ano mang impormasyong magdudulot ng kahihiyan sa sino mang
kalahok (hal.: Nagsisigawan sina Ana at Karlo dahil sa ‘di pagkakaunawaan sa isyu.)

Walang istandard na pormat para sa pagsulat ng katitikan ng pulong, subalit

mahalagang isama ang mga sumusunod na detalye: petsa, oras at lokasyon ng pulong; aytem
sa agenda; desisyon; mga napagkasunduan; pangalan ng mga taong nagtaas ng mosyon at
mga sumusog; pangalan ng opisyal na tagapamahala o chairperson; at ang pangalan ng
kalihim.

MGA DAPAT IWASAN SA PULONG

 Malabong layunin sa pulong  Pag-iwas sa problema
 Bara-bara na pulong  Kawalan ng Tiwala sa isa’t isa
 Pagtalakay sa napakaraming bagay  Masamang kapaligiran ng pulong
 Pag-atake sa indibidwal  Hindi tamang oras ng pagpupulong

IWASAN O HINDI DAPAT MAKADALO ANG MGA KASAMANG NAKAGUGULO SA

PULONG. SINO SILA? KILALANIN. (Hango mula sa www.filipinosocietyinlofoten.com/pag-
oorganisa ng pulong)
 Mr. Huli
 papaano hindi tawaging huli, eh parating huli.
 nahihinto ang takbo ng pag-uusap dahil kailangang ipaliwanag at ulitin sa nahuling
dumating kung anong nangyari o napag-usapan.
 Mr. Umali
 Maagang Umaalis – umaalis kaagad kahit hindi pa tapos ang pulong. Kadalasan
ay hindi siya nakakasama sa pagdedesisyon sa huling bahagi ng pulong at siya pa
minsan ang reklamador.

102
  Mr. Sira
 Sirang Plaka – paulit-ulit ang sinasabi dahil maaaring hindi nakikinig o talagang
may kakulitan lang o gumawa ng sariling “papel” o gustong palaging “bida”. Dahil
dito, nauubos ang oras ng pulong.
 Mr. Duda
 Parating Nagdududa – anumang tinatalakay sa pulong ay pinagdududahan o
pinagsususpetsahan. Ang tingin niya ay laging masama o negatibong balak ang
grupo o ang ilang mga kasama. Walang tiwala sa kakayahan ng kasamahan.
 Mr. Iling
 Laging Umiiling-iling – parang laging hindi tanggap ang sinasabi ng mga kasama
sa grupo, na sa tuwing may sasabihin ang kasamahan ay pailing-iling na walang
namang sinasabi.
 Miss Gana
 Walang Gana – bagamat pisikal na nasa pulong, ang kanyang isip ay nasa ibang
lugar at may ibang ginagawa nagbabasa, nagdro-drowing, hikab ng hikab,
natutulog, at iba pa, habang nagpupulong.
 Mr. Whisper
 Bulungero – nakakainis at nakakailang dahil kahit nagsasalita ang mga kasama sa
grupo, bulong siya ng bulong (pangiti-ngiti pa kung minsan) sa kanyang katabi.
Para bang may intrigang sinasabi sa katabi niya.
 Mr. Apeng Daldal
 Daldalero – halos sa buong pulong, siya at siya na lamang ang nagsasalita.
Kadalasan din siya ang may pinakamalakas na boses, at madalas ay “out of topic.”
 Miss Tsismosa
 nagdadala na kung anu-anong balita, tsismis at intriga na walang katuturan sa
pulong. Dahil dito, nauubos ang oras ng pulong sa kanyang mga kuwento.
 Mr. Henyo
 Masyadong Marunong – ayaw magpatalo kahit kanino. Ayaw din niyang makinig
sa mungkahi ng iba dahil akala niya siya ang palaging tama.

Ang pagdalo sa isang pagpupulong ay may malaking ambag sa isang indibidwal kahit sa
kanyang pang-araw-araw na pamumuhay. Maliban sa kanyang pakikisalamuha sa kapwa at
maraming tao, nakadaragdag din ng kaalaman at kung paano humarap at magsalita sa harap
ng madla. Nahihikayat ang sarili kung paano maghain ng mga impormasyon, saloobin at
damdamin tungo sa isang makabuluhang tunguhin para sa lahat.

103
PANGALAN: PETSA:
ISTRAND/SEKSYON: GURO:

A. PAKIKIBAHAGI (ENGAGE)
Bumuo ng 3-5 pangungusap na naglalaman ng sariling pagpapaliwanag
ukol sa salitang Abstrak, Sintesis, Bionote, Panukalang Proyekto,
Posisyong papel at Katitikan ng Pulong (hindi maaaring kopyahin lamang
mga naisaad sa taas) gamitin ang espasyong inilaan.
1. Abstrak
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

2. Sintesis o Buod
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

104
3. Bionote
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

4. Panukalang Proyekto
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

105
5. Posisyong Papel
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
_____________________________________________________________________

6. Katitikan ng Pulong
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

106
B. PAGSASALIKSIK (EXPLORE)
Magsaliksik ng tig-isang halimbawa ng ABSTRAK, SINTESIS, BIONOTE,
PANUKALANG PROYEKTO, POSISYONG PAPEL at KATITIKAN NG PULONG. Gamit
ang mga kahon sa ibaba, magtala ng tig-sampong (10) mahusay na katangian na
napansin sa halimbawang nakuha.

ABSTRAK

SINTESIS

107
 BIONOTE

Panukalang Proyekto

108
 Posisyong Papel

Katitikan ng Pulong

109
C. PAGPAPALIWANAG (EXPLAIN)
Batay sa mga katangian na iyong inilahad sa mga kahon sa itaas, ano ang masasabi
mong halaga o “value” ng mga nabanggit na akademikong papel sa pangkalahatang
kalagayan ng pagpapaunlad ng kaalaman ng isang tao? (Punan ang inilaang espasyo)
Isaalang- alang ang pamantayan sa pagggawa: Nilalaman (Kabuuan ng mensahe, bigat
ng detalye at mahusay na paglalahad)-70%; Kawastuhan (Wastong gamit ng bantas,
kaangkupan ng mga salita at wastong baybay ng mga salita)-30%;KABUUAN-100%

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
110
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

111
D. PAGPAPALALIM NG KAALAMAN (ELABORATE)
Bumuo ng dalawahang-pahina-isahang-eksena na Komiks na magtatalakay sa kung
paano naka-iimpluwensya ang iba’t ibang akademikong papel sa pag-unlad ng isang
bansa. Gamitin ang kahon na ilalaan sa baba. Isaalang-alang ang pamantayan sa
pagbuo ng gawain. Nilalaman(Kabuuan ng mensahe, bigat ng detalye at mahusay o
malikhain na paglalahad)-70%
Kawastuhan (Wastong gamit ng bantas, kaangkupan ng mga salita at wastong baybay
ng mga salita- 30%
KABUUAN-100%

112
113
 E. PAGTATAYA (EVALUATE)
1) Mula sa halimbawa na nasa taas, bumuo ng sariling abstrak gamit ang pananaliksik
ninyo noong nakaraang semestre.
Isaalang- alang ang pamantayan sa pagbuo ng gawain:

 Nilalaman (Kabuuan ng mensahe, bigat ng detalye at mahusay na paglalahad)- 70%

 Kawastuhan (Wastong gamit ng bantas, kaangkupan ng mga salita at wastong baybay
ng mga salita)- 30%
KABUUAN- 100%
2) Bumuo ng isang mahusay na istorya at ilahad ang kwento o nilalaman nito sa
pamamagitan ng isang buod. Isaaalang- alang ang pamantayan sa pagbuo nito:
Nilalaman (Kabuuan ng mensahe, bigat ng detalye at mahusay na paglalahad)- 70%
Kawastuhan (Wastong gamit ng bantas, kaangkupan ng mga salita at wastong baybay
ng mga salita)- 30%
KABUUAN- 100%

3) Suriin ang halimbawa ng bionote sa ibaba, magtala ng limang katangian nito upang mas
lalong maunawaan ang kahulugan ng bionote.

ATHENA JANSSEN M. DELA TORRE Isinilang noong ika-anim ng Nobyembre noong

taong 1999 sa bayan ng Baler, probinsiya ng Aurora. Siya ay nakapagtapos ng ika-
labindalawang baitang sa sekondarya ng Aurora National Science High School. At
nakapag-aral ng primaryang edukasyon sa Paaralang Sentral ng Dipaculao na kung
saan siya ay nakatanggap ng Ikalawang Karangalan bilang isang estudyante ng ikaanim
na baitang. Isa rin siya sa mga napasali ng patimpalak sa Sipnayan (MTAP) at lumahok
bilang represebtatibo sa rehiyonal na lebel ng nasabing Math Contest noong siya ay
nasa ikaanim na baitang. Kasapi rin siya sa mga lumahok ng Aurora Historical Quiz Bee
noong siya’y nasa ikaapat na baitang at nakakuha ng ikatlong karangalan sa patimpalak.
Siya ay isa ring contestant ng Science Quiz Bee noong siya ay nasa ikaapat hanggang
ikaanim na baitang na kung saan nakamit ang unang karangalan ng siya ay nasa
ikaapat at ikalimang baitang, at ikatlong karangalan naman nang siya ay nasa ikaanim
na baitang na lahat ay Division Level. Kasalukuyang nag-aaral ng ika-labindalawang
baitang sa Aurora National Science High School at naghahandang kumuha ng entrance
exam sa Unibersidad ng Pilipinas at Polytechnic University of the Philippines.

Katangian ng bionote:

1.
2.
3.
4.
5.

114
4) Pumili at sumulat ng isang bionote sa paraang ang sitwasyon ay pagpapakilala.:
1. May-akda ng isang aklat
2. Panauhing pandangal
3. Isang pagulo
4. Natatanging artista
5. Isang director sa pelikula
6. Sariling bionote

Pamantayan sa pagmamarka:
Nilalaman – 25 puntos
Kalinawan – 25 puntos

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

115
5) Ang mga sumusunod ay bahagi ng panukalang proyekto, gawing gabay ang bawat isa
at gumawa ng isang panukalang proyekto na maaaring makatulong sa mga kabataan sa
isang baranggay. Gamitin ang espasyong inilaan.

I. Proponent ng Proyekto
II. Pamagat ng Proyekto
III. Kategorya ng proyekto
IV. Kabuuang ponding kinakailangan
V. Rasyunal ng proyekto
VI. Dekripsyon ng proyekto
VII. Mga benepisyong dulot ng proyekto
VIII. Gastusin ng proyekto

116
6) Lumikha ng isang posisyong papel na naglalahad ng inyong pananaw sa ilang isyu sa
Pilipinas. Pumili ng paksa sa ibaba. Gamitin ang espasyong inilaan.

1. Death penalty
2. Makabagong teknolohiya bilang paraan ng pag-aaral
3. Aborsyon
4. Same sex marriage
5. Divorce

Pamantayan sa pagmamarka:
Nilalaman – 25 puntos
Kalinawan – 25 puntos

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

117
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

118
 7) Pagkatapos malaman at maunawaan kung ano ang nilalaman ng isang mabisang
katitikan ng pulong. Katulad ng binanggit sa paksa na ang katitikan ng pulong ay tala o
rekord o pagsasadokumento ng mga mahahalagang puntong nailahad sa isang
pagpupulong. Ang katitikan ng pulong ay ang opisyal na record ng pulong ng isang
organisasyon, korporasyon, o asosasyon. Ito ay tala ng mga napagdesisyunan at mga
pahayag sa isang pulong.

Sa gawaing ito ay magtatala o magsasadukumento ng mga napag-usapan sa isang

pagpupulong sa pamamagitan ng panonood ng video. Gumawa ng isang mabisang
Katitikan ng pulong batay sa pinag-usapan sa video na ito:

Link: https://www.youtube.com/watch?v=g9B4scn2Zgg
Pamagat: Memorandum, Agenda at Katitikan ng pulong
(ang nilalaman ng video ay isang halimbawa ng pagpupulong sa paaralan kung
saan pinag-uusapan ang mga kinakailangang matapos sa isang espisipikong gawain.)

Panuto:
Sa espasyong ilalaan ay ilahad o isulat ang mga kinakailangan detalye na
binanggit sa video. Gawing batayan ang outline sa ibaba:

Pinag-usapang gawain (Paksa)

Detalye Kasagutan
Halimbawa: oras ng pagpupulong Halimbawa: Ika-apat ng hapon
Detalye Kasagutan

Detalye Kasagutan

Detalye Kasagutan

Detalye Kasagutan

Detalye Kasagutan

Detalye Kasagutan

PAMANTAYAN SA PAGMAMARKA
Nilalaman (buong pagpupulong) 20 puntos
Kawastuhan (wastong gamit ng mga 10 puntos
salita)
Detalye (tamang detalye o 10 puntos
impormasyon ang isinaad)
KABUUAN 50 puntos

119
Pinag-usapang gawain (Paksa)

Detalye Kasagutan
Halimbawa: oras ng pagpupulong Halimbawa: Ika-apat ng hapon
Detalye Kasagutan

Detalye Kasagutan

Detalye Kasagutan

Detalye Kasagutan

Detalye Kasagutan

Detalye Kasagutan

TANDAAN: Maaari pang magdagdag ng mga detalye at kasagutan.

120
8) Mayroong sinusunod na apat na elemento sa pag-oorganisa ng pulong na nakatutulong
upang maging maayos ang daloy ng pagpupulong na isinasagawa. Sa gawain na ito,
kinakailangan maipaliwanag sa sariling salita ang mga sumusunod na elemento (gawing
gabay ang litrato sa ibaba). Gamitin ang espasyong inilaan.

1. Pagpaplano
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

121
2. Paghahanda

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

3. Pagproseso
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

122
4. Pagtatala
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

123
 MGA TEKSTO SA IBA'T IBANG LARANGAN BATAYANG KAALAMAN SA PAGSULAT
(14-16 na Linggo)

Panahon ng Markahan (Grading Period): Ikalawang Markahan

Pamantayang Pangnilalaman (Content Standards): Nauunawaan ang kalikasan, layunin
at paraan ng pagsulat ng iba’t ibang anyo ng sulating ginagamit sa pag-aaral sa iba’t ibang
larangan (Akademik)
Pamantayang Pagganap (Performance Standards): Nakabubuo ng malikhaing portfolio
ng mga orihinal na sulating akademik ayon sa format at teknik.

Kahingian sa Pagtamo ng mga Kakayahang Pagkatuto (Most Essential Learning

Competencies): Sa pagtatapos ng asignaturang ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:

1. Naiisa-isa ang mga paraan at tamang proseso ng pagsulat ng isang lakbay-sanaysay;

2. Nakikilala ang mga katangian ng mahusay na lakbay-sanaysay sa pamamagitan ng
binasang halimbawa;
3. Nabibigyang-kahulugan ang kahulugan ng konsepto ng paglalakbay at turismo;
4. Naiuugnay ang mga karanasan sa pamamagitan ng pagsulat sa lakbay-sanaysay.
5. Naipaliliwanag ang paraan at tamang proseso ng pagbuo ng pictorial essay at ang
kahalagahan ng anyong replektibong sanaysay;
6. Naipaliliwanag ang bawat kuha ng larawan sa iba’t ibang anggulo na nabibigyan nang
malalim na interpretasyon;
7. Nakasusulat ng replektibong sanaysay batay sa sariling pananaw, paniniwala at mga
karanasan sa buhay.
Sanggunian (References):

Bernales, R, et.al (2017). Filipino sa Larangang Akademiko.Malabon City: Mutya Publishing

House, Inc.

Burabo, J, et.al (2017). Sanayang Aklat sa Pagsulat sa Filipino sa Piling Larangan.

Valenzuela City: Our Lady of Fatima University.

Santos, C. & Concepcion, G (2016). Filipino sa Piling Larang Akademik: Kagamitan ng Mag-
aaral. Nakuha noong Mayo 21, 2020 mula sa http://edoc.pub/filipino-sa-piling-larang-
akademik-5-pdf-free.html

124
 PAGGANYAK (CONFIGURING)
Ano ang pumasok sa inyong mga isipan sa salitang nakatala sa ibaba? Maaring
isang salita, parirala o pangungusap na sumisimbolo sa bawat letra.
S-
_______________________________________________________________________
A-
_______________________________________________________________________
N-
_______________________________________________________________________
A-
_______________________________________________________________________
Y-
_______________________________________________________________________
S-
_______________________________________________________________________
A-
_______________________________________________________________________
Y-
_______________________________________________________________________

1. Nakapagsulat ka na ba ng sanaysay? Bakit mo ito isinulat? Ipaliwanag.

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

2. Ano paksang tinatalakay ng sanaysay na iyong isinulat? Bakit ito ang napili mong
paksa? Sino ba ang target mong mambabasa sa paksang isinulat mong
sanaysay?
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

125
 Basahin ang sanaysay na nasa ibaba nang maayos at unawain itong mabuti upang
masagot ang katanungan tungkol dito. Maaring basahin sa link na http://edoc.pub/filipino-sa-
piling-larang-akademik-5-pdf-free.html

Solo sa Oslo ni Will P. Ortiz

Mahigpit ang hawak ko sa armrest ng upuan ng eroplanong patungong Amsterdam.
Pinagpapawiasn ako sa loob ng malamig at madilim na lugar.Taong 2005, huling araw iyon ng
Hunyo. Kinausap ako ng katabi ko.Isa siyang Pilipinong seaman. Tinanong niya kung saan ako
pupunta. “Oslo,” sabi ko.“Solo?” Tumango ako, oo nga, naisip ko. Unang pagkakataon kong
pumunta sa Europa dahil magsasalita ako sa kumperensiya sa University of Oslo. Solo sa Oslo.
Marami akong agam-agam. Hindi ko alam ang lugar. Hindi gayon kalaki ang pera kong dala.
Kung marami akong pera, maari akong maligaw, pero dahil tamang-tama lamang, hindi kasama
sa plano ko ang lumampas at maligaw.
Pagbaba ng eroplano sa Amsterdam, nakilala ko ang mga Pilipinong seaman na
kasamahan ng kasabay ko. Marami silang payo tungo sa paglalakbay. Ngunit di ko na
matandaan dahil mayroon lamang akong 30 minuto patungo sa dulo ng airport kung saan
naroon ang eroplano ko patungong Oslo. Natatandaan kong malumanay at masaya ang mga
tinig nila.Tumakbo na ako habang hila-hila ang aking stroller at nakasukbit ang backpack na
humahampas-hampas sa aking likod. Mas mabilis ang sikdo ng dibdib kaysa sa aking mga
paang nanghihina. Hindi lang miminsan akong tinapik at hinawi ng ibang mga manlalakbay na
nagmamadali. Tila nauuuna rin ang kanilang pangamba kaysa kanilang mga paa.
Mahigpit ang hawak ko sa armrest ng upuan ng eroplano. Mapusyaw ang ilaw. Patungo
na ako ng Oslo. Nanlalamig ang mga kamay ko. Wala pa akong tulog simula nang umalis ng
Pilipinas na ang ibig sabihi’y 20 oras na akong gising. Sa kabilang aisle ng eroplano, ngumiti sa
akin ang isang lalaki.Hindi ko alam kung ano ang kanyang lahi. Ngumiti rin ako. “Pinay?” tanong
niya. Tumango ako at natuwa. Tanungan kami kung ano ang ginagawa namin.Isa siyang
inhinyero at magte-training sa Oslo. Nakilala ko rin ang kasamahan niyang Indonesian.
Pagdating namin sa Oslo, linga ako nang linga. Nakahinga ako nang maluwag nang sabihin ng
inhinyero na sumabay na ako sa kanila.Maaaring mag-bus o mag-bullet train patungong
downtown Oslo. Pinili naming mag-bullet train kahit doble ang bayad dahil 30 minuto lamang ito
kumpara sa bus na tatlong oras. Sa loob ng bullet train na halos walang tao, umupo akong
malapit sa bintana. Nagsu-zoom ang mga lugar na aming dinaraanan, sumasabay sa kabog ng
puso ko habang nakatingin sa luntiang paligid na dinaanan namin. Sa Oslo Central Station kami
bumaba. Maraming mga tao, mga nakangiti, maingay. Nagtanong ako sa information kung
gaano kalayo ang hostel na tutuluyan ko. Itinuro niya ito sa mapa.Kung lalakarin ko raw ay 30
minuto. Nagulat ako na nasa likod ko pa rin ang inhinyero, sabi niya idadaan na lamang nila ako

126
sa titirhan ko. Bumagal ang napakabilis na sikdo ng puso ko. Isang Mercedes-Benz ang
sumundo sa kanila at inihatid nga ako sa tinutuluyan ko.
Maliit ngunit malinis ang hostel at malapit sa train station patungong University.
Nakatulog ako nang siyam na oras. Para sa isang insomniac, isa itong milagro. Binisita ko ang
pagdadausan ng kumperensiya kinabukasan, natuwa ako sa lawak nito, naglalakihan ang mga
puno. Kapag huminga ka nang malalim, manunuot sa ilong ang amoy ng damo, lupa at lamig.
Yari sa salamin ang malaking gusali ng library nila. Sa loob, mga nakangiting Norwegian
volunteers ng kumperensiya ang makikita sa registration. May isang conference participant ang
nagtaas ng boses, di ko alam kung taga-saang bansa. Sabi niya, “I’m sorry but who speaks
English here?” At sa malumanay na tinig, sinagot siya ng kausap sa matatas na Ingles, “I do, I
do speak English. I’m just not sure what you’re asking me.”Sa pagitan ng mataas at malumanay
na boses na nagsasalimbayan, nagtanong ako sa sa isa pang nasa registration. Inasikaso niya
akong mabuti at ipinadama sa kanyang ngiti ang “welcome.” Napatitig ako sa babaeng
malumanay ang tinig sa pagpapaliwanag, blonde ang kanayang umaalong-along buhok na
lagpas balikat, at bughaw ang mga mata. At namangha ako na tila namana niya ang tiyaga ng
mga Pilipino sa pakikisama sa mga dayuhang mahirap pakibagayan.Pagpalain ka, naisip ko.
Kinakabahan man sa unang bugso ng mga salita sa pagbabasa ng aking papel sa
kumperensiya, sa kalagitnaa’y madulas na ang aking mga paliwanag. Sa pagtatapos, maraming
iba’t ibang mga lahi at ilang mga Pilipino ang aking nakilala. Marami silang mga tanong na
maaaring maging paksa ng iba kong pag-aaral ukol sa panitikang pambata.
Nang makatapos ako sa aking presentasyon, lumabas ako at naglakad sa campus.
Nakita kong sunod-sunod na nakahilera ang mga bisikleta sa harap ng library. Nararamdaman
ko ang init ng araw sa aking balikat. Umupo ako sa hardin sa harap ng aklatan at tiningnan ang
mga naglalabas-masok. Iba’t iba ang kulay ng kanilang mga buhok at mata. Isang lalaking
estudyanteng may brown na buhok ang lumabas ng library at tinungo ang kanayang
nakaparadang bisikleta. Habang tinatanggal niya ang kadena nito, nakita niyang tinitingnan ko
siya, ngumiti siya.Nakamata lamang ako.Sumakay siya at ipinedal ang bisikleta papalayo sa
gusaling salamin. Ilang pedal lamang at muli niya akong nilingon. Ngumiti ako.
Nang huling araw ng kumperensiya, ninamnam ko ang kaylambot na salmong
inaagusan ng natutunaw na butter at katas ng lemon na idinulog sa amin. Ninamnam ko ito
tulad ng pagnamnam ko sa pagyakap sa aking pagdating at paglisan sa University of Oslo.

Limang araw akong naglagi sa Oslo kasama ng mga bago at matagal nang kaibigan.
Nang malaman ng isang Pilipina na nasa hostel ako, inanyayahan niya akong tumira sa
kanyang bahay. Sa maliit kong budget, hindi na ako humindi pa. Ginugol namin ang panahon sa
pamamasyal.Halos lahat ng tao ay nasa labas ng mga café. Bakit ka nga naman matutulog

127
kung laging sumisikat ang araw? Halos 20 oras o higit pa ang sikat ng araw sa tag-araw.Para
sa isang bansang laging nakakaranas ng lumalamong dilim tuwing winter, isang di-
mapapantayang biyaya ang maramdaman at masilayan ang mapagpalang init ng araw. Naroon
sila sa kalye, humahalakhak, strapless o sleeveless ang mga blusa ng mga babae. Mga lalaking
naka-shorts. Sari-saring kulay, sari-saring wika ang maririnig. Maliwanag kong nakikita ang
pagsasanib ng kulay kahit maghahating-gabi. Isang sari-kulay ng mga taal na taga-Oslo at
turistang nagsasaya sa “Land of the Midnight Sun.”

Sumakay kami ng ferry sa Radhusbrygge patungo sa iba’t ibang museo sa

Oslo.Namimigay sila ng leaflets sa turista sa Oslo Central Station.Sa dami ng halos
magkakatabing museo, hindi ito kakayaning libutin sa loob ng isang araw. Ngunit isa sa mga
museong ito ang tumatak sa aking isipan – ang Viking Museum.

Ngumiti ako sa guwardiya nang pumasok sa museo ng mga piratang Scandinavian.

Ngumiti siya at pinapasok ako nang hindi man lamang tinitingnan kung mayroon akong tiket o
wala. Nakakatuwa. Ngunit nawala ang aking ngiti nang makita ang nasa bungad na barko na
marahil 20 metro ang haba, gawa sa oak at halos buo pa.Ito ang Gokstad (o Gaukstad).
Kamangha-mangha ang inukit na disenyo ng tila ahas at dragon sa gilid nito. May kung anong
kilabot ang dala ng mga barko ng Viking na nagsilbing libingan ng namayapa. Inihahatid sila
tungo sa kabilang buhay. Siglo walo hanggang labing-isa pa ang mga ito ngunit napreserba
maging ang mga alahas ng mga Viking. Tumatayo ang mga balahibo ko sa kamay habang
kinukunan ng kamera ang mga naiwang gamit nila.

Nang bumalik ang ferry sa downtown, umupo kami sa dock at bumili ng ice cream sa
cone. Halos Ᵽ700 ang presyo nito. Sa saliw ng live jazz na tumutugtog sa malapit na barge,
tinatanaw ko ang dagat at ang iba’t ibang mga barko. Lumapit sa akin ang seagulls na abuhing-
puti ang kulay, hinihingi nila ang french fries na hawak ko. Ibinigay koito sa kanila at tila
tumawag pa ng pansin sa kanilang mga kasamang ibon. Nagliparan sila patungo sa akin.Hindi
sila takot. Napangiti ako.
Hindi na sumisikdo nang mabilis ang tibok ng puso ko sa loob ng eroplano patungong
Pilipinas. Ano nga bang uri ng takot ang sumagi sa akin patungong Oslo? Marahil may takot
ako na galing sa lahing Scandinavian pirates ang mga taga-Oslo at ako, sa makitid kong pag-
iisip ay may takot sa uri ng mga taong makasasalamuha ko sa ibang bayan. Ngunit magkaiba
man ng kulay, may pagkakatulad ang paniniwala ng mga sinaunang Pilipino sa Vikings – ang
pagtawid sa kabilang buhay gamit ang bangka o barko. Hindi nga ba’t ito ang makikita sa
Manunggul jar?

128
 Sa kabuuan ng aking paglalakbay, kayrami kong naranasang kakaibang pagtanggap,
pagtulong mula sa mga taga-Oslo, banyaga at sariling kababayan. Sa kabila ng mapusyaw na
ilaw, laging naghihintay ang araw.Kung maniniwala ka sa kabaitan ng mga estranghero sa
ibang bayan, lagi mo itong makikilala sa anumang paraan, sa ngiti man, payo, paghahatid o sa
pagpapatuloy sa iyo nang busong puso sa isang tahanan.
Maluwag na nakapatong sa armrest ang aking mga kamay habang pabalik ng Pilipinas.

PAGBUO (DECODING)
Matapos basahin ang akda na may pamagat na Solo sa Oslo ni Will P. Ortiz,
sagutin ang mga katanungan sa ibaba.

A. Pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari

Pangyayari 1:
____________________________________________________________
Pangyayari 2:
____________________________________________________________
Pangyayari 3:
____________________________________________________________
Pangyayari 4:
____________________________________________________________
Pangyayari 5:
____________________________________________________________

B. Mga Lugar na pinuntahan

Lugar 1:
________________________________________________________________
Paglalarawan:_______________________________________________
Ginawa:____________________________________________________
Lugar 2:
________________________________________________________________
Paglalarawan: ______________________________________________
Ginawa: ___________________________________________________

129
 Lugar 3:
_______________________________________________________________
Paglalarawan: ______________________________________________
Ginawa: ___________________________________________________

C. Mga Taong nakasalamuha

Tao 1: __________________________________________________________
Katangian: _________________________________________________
Tao 2: ___________________________________________________________

Katangian: _________________________________________________
Tao 3: ___________________________________________________________

Katangian: _________________________________________________

D. Mga Kinain
Pagkain 1: _______________________________________________________
Paglalarawan: ______________________________________________
Pagkain 2: _______________________________________________________
Paglalarawan: ______________________________________________
Pagkain 3: _______________________________________________________
Paglalarawan: ______________________________________________

E. Mga Ideyang naisip o napagtanto ng awtor sa paglalakbay

Ideya 1: _________________________________________________________
Ideya 2: _________________________________________________________
Ideya 3: _________________________________________________________

130
 Ayon sa panitikang Filipino, lumitaw lamang noong 1938 sa bokabularyong Tagalog
ang terminong “Sanaysay”. Pagsasanib ito ng mga salitang “sanay” at “salaysay”

ARALIN 5: KAHULUGAN NG SANAYSAY

Ang sanaysay ay isang akademikong sulatin na naglalaman ng saloobin o pananaw ng

may katha hinggil sa isang paksa. Ang mga sanaysay ay maaring magkaroon ng mga elemento
ng pagpuna, opinion, impormasyon, obserbasyon, kuro-kuro, pang-araw-araw na pangyayari,
ala-ala ng nakaraan at pamumuni-muni ng isang tao.

Ayon kay Michael Eyguem de Montaigne (1580), ang sanaysay ay naglalaman ng

kanyang mga palagay at damdamin, at noo’y nangangahulugan ng mga pagtatangka, mga
pagsubok, at pagsisikap.

Ayon naman kina Isagani Cruz at Soledad Reyes, isang akdang tuluyan na tumatalakay
sa ilang isyu ang sanaysay.

Ayon kay Alejandro G. Abadilla, ang sanaysay ay ang pagsasalaysay ng nakasulat na

karanasan ng isang pagsasalaysay.

Sa sanaysay…

 Hindi nalilimitahan ang mga paksa sa sanaysay

 Maaari niyang talakayin ang kanyang mga naobserbahan
 Maaari rin naman niyang isulat ang mga nakikita sa kanyang paligid

May Tatlong Uri ng Pagsulat ng Sanaysay

1) Ang Personal na sanaysay ay tungkol sa mga nararamdaman, kaugnay ng mga nakikita

o naoobserbahan.
2) Ang Mapanuri o Kritikal na sanaysay ay tungkol sa mga naiisip ng manunulat kaugnay
sa kanyang nakikita o naoobserbahan.
3) Ang Patalinhagang sanaysay ay tungkol sa mga kasabihan o sawikain.

131
PAGBUO NG SANAYSAY

 Ito ay nagpapakita kung paano ang mga letra/tunog, salita,

pangungusap, talata, at sanaysay ay may kaugnayan/
koneksyon sa isa’t isa.
KATANGIAN NG SANAYSAY

 May estruktura
 Organisado ang mga ideya
 Makatotohanan at kapani-paniwala
 May estilo/paraan.

MGA BAHAGI NG SANAYSAY

 Panimula - simulang talata. Naglalarawan sa pamagat.

 Katawan/Gitna - panggitnang talata, nagpapaliwag sa panimulang talata/pamagat.
 Pangwakas - nagbibigay ng konklusyon sa nilalaman.

DALAWANG URI NG SANAYSAY BATAY SA ANYO

 Pormal o maanyo- masinsing ang pag-oorganisa ng datos, malinaw, lohikal at kapani-

paniwala ang mga pagpapaliwanag.
 Impormal o malikhain- nagpapaliwanag sa mga gawi, kostumbre at estilo ng
pamumuhay ng mga katutubo (Quindosa-Santiago,2006)

A. Halimbawa ng isang impormal na sanaysay (mula sa FIL 3 e-book sa OLFU CANVAS)

“LOVE”
Ang lahat ng tao ay nakararamdam ng PAGMAMAHAL. Maraming klase ng
PAGMAMAHAL. Minsan sa tamang panahon nararamdaman , minsan naman kung
kailan kailangan natin noon hindi naman natin nararamdaman. Gaya ng , may
nagmamahal na pala sayo di mo alam. Yan ang karanasang nararansan ng iba. Para sa
mga nakakaranas noon napakahirap at napakasakit. Pero may ibang nakakaranas ng
kabaliktad noon. May ibang dumarating nalang sa buhay nila nang hindi inaasahan. Sa
LOVE pwede kang sumugal lalo na kapag mahal mo talaga siya wala kang ibang
gagawin kundi mapasaya lang siya. Kahit ano pa man ang hilingin nya sayo ibibigay mo
para lang makita mo siyang masaya dahil sa ngiti nya palang lahat ng pagod na ginawa
mo para sa kanya nawawala parang sa ngiti niya na yun doon ka kumukuha ng lakas

132
 para gawin lahat ng bagay kahit na ito ay imposible at kung mahal mo talaga siya
magbabago ka ng hindi mo namamalayan that love’s can do to someone you love so
much.

B. Halimbawa ng isang impormal na sanaysay (mula sa FIL 3 e-book sa OLFU CANVAS)

LOVE STORY
High School life wala kang ibang iniisip kundi makipagsaya sa mga kaklase
mong makukulit at malakas mangtrip. Yan ang buhay ng kakilala ko na si N(boy) ngayon
ay may GIRLFRIEND na si T(girl) napakamaalagain at mapagmahal at ngayon ay stay
strong pa din sila. Magkaklase sina N at T noong naging sila. Ang story nina N at T ay
nagsimula sa isang asaran na napunta sa totohanan. Ika-6:00 ng umaga ang pasok ni N
at ni T at umuuwi ng ika-12:00 ng tanghali . Si N noon ay iba pa ang naging seksyon
dahil noon ang seksyon nila ay naka-merge sa iba’t ibang seksyon. Si N ay pumasok sa
room ng dati niyang kaklase at matalik na kaibigan noong Gr. 8. Noon ay nagtagal si N
sa seksyon ng kaibigan niya hanggang dumating ang araw ng Pre-test. Noon ay
nagtatake si N ng exam para sa kanyang Pre-test. Natapos ang exam at nagbreak na
ang seksyon ng kaibigan niya kung saan siya nakaroom. Pagbalik nila sa room may
lumapit na kababata ni N at kaklase niya ng kindergarten at Sinabi “anong ginagawa mo
dito pre?” sabi ng kababata ni N.

MGA IBA’T IBANG URI NG SANAYSAY NA TATALAKAYIN (mula sa FIL 3 e-book sa OLFU
CANVAS)

ARALIN 6: LAKBAY-SANAYSAY
Sa pamamagitan ng paglalakbay maraming kaalaman na natutunan na maaaring
gamitin natin sa darating na panahon tulad sa propesyon o hanapbuhay, sa pagtuklas
ng bagong lugar at makasalamuha ang iba’t ibang mga tao sa nasabing lugar. Ito’y
makakatulong sa paglinang at pag-unlad ng sarili at lipunang kinabibilangan.
• Ang Lakbay-sanaysay ay isa sa pinakatanyag na anyo ng sanaysay.
• Tinatawag itong travel essay, travel literature o travelogue sa wikang Ingles.

Nangangailangan ng galing, pamamaraan, at kaalaman ng isang manlalakbay. Ang

terminong ginamit ay manlalakbay hindi isang turista.

133
 Mahalaga ang lakbay-sanaysay tulad ng mga travel guide at travel article upang
itaguyod ang isang lugar para sa mga manlalakbay o sa mga permanenteng residente.
Ang lakbay-sanaysay ay isang sanaysay na hindi lamang tungkol sa isang lugar o
paglalakbay. Ito rin ay tungkol sa kung ano ang madidiskubre ng isang manunulat tungkol
sa pamumuhay ng mga taong naninirahan sa lugar na iyon.
Manlalakbay ang ginamit at hindi turista. Ano nga ba ang pagkakaiba nila?
Ang isang manlalakbay ay may kaalaman talaga sa paglalakbay bilang pagkilala sa lugar at
pagtuklas ng bagong daigdig; kasaysayan, topograpiya sa lugar, pagkain, pang-araw- araw
na pamumuhay, panitikan, pulitika, wika, at relihiyon ng isang lugar. Samantala, ang turista
ay naglalakbay sa mga piling lugar lamang at madalas ay upang aliwin ang sarili sa
limitadong bilang ng araw. Sekondarya lamang ang mga ito. Mahalaga sa kanya ang aliwin
lamang ang sarili.

APAT NA DAHILAN SA PAGSULAT NG LAKBAY-SANAYSAY

 Itaguyod ang isang lugar at kumita sa pagsusulat.

 Makalikha ng patnubay para sa mga possible manlalakbay.

 Itala ang pansariling kasaysayan sa paglalakbay tulad ng pag-unlad ng

ispiritwalidad , pagpahihilom o kaya’y pagtuklas sa sarili at,

 Isadokumento ang kasaysayan, kultura at geography ng lugar sa malikhaing

pamamaraan.

NILALAMAN NG ISANG LAKBAY-SANAYSAY

 Karanasan ng awtor sa paglalakbay

 Pagtuklas ng isang lugar, tao, at sa sarili
 Isang paraan ng pagkilala sa sarili
 Malinaw na pagkaunawa at perspektibo ukol sa naranasan

Tunay ngang mabuti para sa kaluluwa, maging sa kalusugan, ang paglalakbay. Lalo
na kung ang bawat paglalakbay ay maidodokumento hindi lamang sa mga larawan kundi
maging sa pagsulat ng sanaysay.

134
ARALIN 7: PAGSULAT NG PICTORIAL ESSAY
Ayon sa mga dalubhasa, ang mga sinaunang taong nanirahan sa mga kweba ay
nagpapahayag ng kanilang mga ideya at layunin sa pamamagitan ng mga larawang guhit.
Bunga ito ng kakulangan kung hindi man kawalan nila ng behikulo ng komunikasyon noong
panahong iyon.

Bakit nga naman hindi? Ayon nga sa isang kawikaang Ingles, A picture is worth a
thousand words.

 Ang pictorial essay ay isang koleksyon ng mga imahe na inilagay sa isang partikular
na pagkakasunod-sunod upang ipahayag ang mga pangyayari, damdamin at mga
konsepto sa pinakapayak na paraan .
 Ang mga litrato mula sa kamera ang siyang bumubuo ng naratibo o kuwento sa
pictorial essay. Madalas makita ang mga pictorial essay sa mga eksibit at diyaryo.

Nakatutulong sa pagbuo ng pictorial essay ang mga kapsyon ng bawat larawan.

Pinapagana ang imahinasyon ng “mambabasa” ng teksto at larawan upang maunawaan
ang mensahe, layunin at naratibo ng kamukha ng mga litrato.

Ang pictorial essay ay tinatawag din ng iba bilang photo essay. Ito ay isang
kamangha-manghang anyo ng sining na nagpapahayag ng kahulugan sa pamamagitan ng
paghahanay ng mga larawang sinusundan ng maikling kapsyon kada larawan.

Larawan at teksto ang dalawang pangkalahatang sangkap ng pictorial essay. Tipikal

sa mga pictorial essay ang pagkakaroon ng pamagat at ang pagpokus sa isang tema. Dahil
sa dalawang pangkalahatang sangkap ng pictorial essay, ang larawan at ang teksto,
mahalagang ang gumagawa nito ay may kakayahan at kaalaman sa dalawa ring larangan,
sa potograpiya at sa wika.

Paraan sa Pagbuo ng Pictorial Essay

1. Siguraduhing pamilyar sa paksa.

2. Kilalanin kung sino ang mambabasa
3. Malinaw ang layunin.
4. May kaisahan ang mga larawan.

135
 Sa paggawa ng pictorial essay kailangang pumili ng paksang na may sapat kang
kaalaman, isaalang-alang ang iyong awdyens, tiyakin ang iyong layunin sa pagsulat at
gamitin ang iyong larawan sa pagkamit ng iyong layunin, at piliin at ayusin ang mga
larawan ayon sa lohikal na pagkakasunod-sunod. Tandaan, ang mga larawan ang pokus
ng iyong pictorial essay. Kaya, magplano nang naaayon.

Mga dapat tandaan sa paggawa ng Pictorial Essay

 Maghanap ng isang paksa na ayon sa interes.

 Magsagawa ng pananaliksik bago isagawa ang pictorial essay
 Hanapin ang “tunay na kuwento” matapos ang pananaliksik , maari mo nang
matukoy ang anggulo ng gusto mong dalhin ang iyong kuwento kahit na ang bawat
ideya ng kuwento ay pareho . ang mga pangunahing dahilan ng bawat larawan ay
nararapat na lumikha ng isang kapani-paniwala at natatanging kuwento.
 Ang kuwento ay binuo upang gisingin ang damdamin ng mambabasa.
Pinakamahusay na paraan upang ikonekta ang iyong larawan sa madla ay ang mga
damdaming nakapaloob sa kuwento at gamitin ito sa mga larawan.
 Pagpasyahan ang mga kukunang larawan. Magsimula sa paglikha ng isang listahan
ng mga kuha para sa kuwento. Ang bawat “shot” ay tulad ng isang pangungusap sa
isang kuwento sa isang talata.
 Maari kang magsimula sa 10 “shot” ang bawat “shot” ay dapat bigyang-diin ang iba’t
ibang konsepto o emosyong maaring pinagtagpo kasama ng iba pang mga larawan.

136
ARALIN 8: PAGSULAT NG REPLEKTIBONG SANAYSAY
Sadyang napakahalaga ng pagmumuni-muni. Madalas o minsan mang gawin ito, hindi
matatawaran ang kapakinabangang hatid sa isang tao ng malalimang pagmumuni-muni.
Lalo na kung ang mga bunga ng gawaing ito ay maisasatitik sa papel. Mga
pagpapakahulugan sa replektibong sanaysay:

• Ito ay sanaysay na hindi lamang upang matalakay ang natutunan, bagkus iparating
ang pansariling karanasan at natuklasang resulta sa espisipikong paksa.
• Naglalayon din ito na ipabatid ang mga nakalap na impormasyon at mailalakhad ang
mga pilosopiya at karanasan.

Ang replektibong sanaysay ay isang pagsulat na presentasyon ng kritikal na repleksyon

o pagmumuni-muni tungkol sa isang tiyak na paksa. Kadalasan, ang repleksyong papel ay
naglalaman ng mga reaksyon, damdamin at pagsusuri ng isang karanasan sa
napakapersonal na paraan. (Bernales & Bernardino, 2013)

Ang replektibong sanaysay ay tala ng mga kaalaman at kamalayan hinggil sa isang

bagay. Kung gayon, ito ay isang interaksyon sa pagitan ng mga ideyang natanggap mula sa
labas (libro, lektyur at iba pa) at ng iyong internal na pag-unawa at interpretasyon sa mga
ideyang iyon. (http://www.une.edu)

Ang replektibong sanaysay ay isang pagsulat na presentasyon ng kritikal na repleksyon

o pagmumuni-muni tungkol sa isang tiyak na paksa. Kadalasan, ang repleksyong papel ay
naglalaman ng mga reaksyon, damdamin at pagsusuri ng isang karanasan sa
napakapersonal na paraan.

Kahalagahan ng Replektibong Sanaysay

• nagpapahayag ng damdamin
• proseso ng pagtuklas
• natutukoy ang kalakasan at kahinaan
• nakaisip ng solusyon

137
PANGALAN: PETSA:
ISTRAND/SEKSYON: GURO:

A. PAKIKIBAHAGI (ENGAGE)
I. MANOOD para matuto. Tayo ay maglalakbay ngayon sa Palawan partikular sa Coron
sa pamamagitan ng panonood ng programang pampaglalakbay o travel show na
pinamagatang Biyahe ni Drew na maaaring ma-access sa
https://www.youtube.com/watch?v=tDPM91TqoHg na may 40 minuto ang haba ng
video.

Habang nanonood itala ang mga sumusunod:

1) Mga lugar na pinuntahan ni Drew

2) Mga pagkaing kinain ni Drew

3) Mga taong nakasalamuha ni Drew o ininterbyu sa bidyo

4) Mga ginawa ni Drew (mas nakatutok sa mga pandiwa tulad ng umakyat

sa bundok, lumangoy, atbp.)

Matapos panoorin ang bidyo, sagutin ang mga katanungan habang nanood ng
programa:

1) Saan-saang lugar pumunta si Drew sa Coron? Paano ilalarawan ang mga ito
batay sa nakita sa video? Paano siya nakapunta sa mga lugar na nabanggit?

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

138
2) Ano-ano ang kinain ni Drew sa Coron? Paano ilalarawan ang mga ito batay sa
nakita sa bidyo at paglalarawan ni Drew? Magkano ang halaga ng mga
pagkain?

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

3) Sino-sino ang nakasalamuha ni Drew sa paglilibot sa Coron? Sino-sinong mga

tao ang nagpakilala sa Coron batay sa bidyo? Paano ilalarawan ang mga taong
ipinakita batay sa pinanood?

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

139
 4) Ano-ano ang mga ginawa ni Drew habang nasa Coron siya? Isalaysay o ikwento
ang mga ito. Magkano ang ginastos niya upang magawa ang mga iyon?

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

B. PAGSASALIKSIK (EXPLORE)
Mga Pagsasanay sa Paggalugad sa Siyudad
Eugene Y. Evasco
AYOKONG paniwalaan ang payo na huwag mag-uulit ng bansang pupuntahan. Narinig
ko ito sa isang kuwentuhan habang sinasariwa ang mga paglalakbay. Nakadalawang balik na
ako sa Bangkok at tatlong ulit sa Hong Kong. Nitong Mayo 2011, nasama ang Singapore sa
bansang muli kong binalikan.
Hindi ako pupunta ng Singapore bilang turista. Pumunta ako rito para sa isang
kumperensiya sa mga aklat pambata. “Matutuwa ka’t makakasama mo ang mga kapwa
manunulat,” sabi sa akin ng aking tagapaglathala na nagtaguyod sa aking paglalakbay. Isang
buong araw lang ang libre upang makagala at matagal kong pinag-isipan kung saan pupunta –
sa Botanic Gardens ba, sa museo, o sa Little India upang makakain ng autentikong pagkaing
may curry. Ang nalalabing tatlong araw kasi ay para makinig ng mga lektura, maghanda sa
paglulunsad ng bersiyong app ng aking aklat, at makipagtalastasan sa kapwa manunulat. Hindi
ako dapat magsayang ng oras. Nagtanong-tanong ako. May nagsabing puntahan ko raw ang
Bugis para mag-shopping. May nagpayo sa Universal Studios, Sentosa, Night Safari. Sa mga
kakilalang iskolar, hinikayat nila ako sa Singapore Art Museum at sa Asian Civilizations
Museum. Ang hirap mamili, lalo’t gusto kong siksikin sa isang araw lahat.
140
 Kalahati lamang ang laman ng aking maleta paalis ng bansa. Misyon kong punuin ito ng
mga libro, paboritong pabango, at kung papalarin ay mga damit at sapatos na hindi ko
mahahanap sa Pilipinas. Hindi na ako nagdala pa ng laptop. Wi-Fi ang buong siyudad ng
Singapore at mapapakinabangan ko ang iPad. Salamat sa isang kaibigan na nagpahiram sa
akin ng kanyang user account sa Wi-Fi.
Sa pagsilip mula eroplano habang lumalapag sa Changi, ramdam kong patungo ako sa
modern at sistematikong siyudad. Masasabing matagumpay ang urban planning sa Singapore,
malayo sa estado ng kanilang lipunan noong dekada 60s. Sa airport, tila ako’y nasa mall o
lobby ng hotel. Isa lang ang problema: paglabas ng paliparan, daig ko pa ang pumasok sa suan
o steam bath sa alinsangan.
Nagmamadali kaming sumakay ng van ng sumundo sa amin patungong Elizabeth Hotel,
na nakatindig sa isang burol malapit sa Orchard Road.
Marso ng 2009 nang una kong makilala ang Orchard. Narito ang Ngee Ann City na
katatagpuan ng Kinokuniya, isang bookstore na magdudulot ng ADHD sa sinumang bibliophile.
Matatagpuan din dito ang kanilang food court na murang nagbebenta ng kanilang Hainanese
Chicken rice. Sa isip ko, dalawa lang talaga ang pakay ko sa unang araw: mga libro at pagkain.
Food trip ito, tukso ko sa sarili. R.I.P. diyeta.
Halos wala pang tulog, nilakad namin ang pababa ng burol patungong Orchard. Natural
na takot magtaxi ang mga kararating sa bagong lugar. Lagi akong nagko-convert sa isip. “Wala
kang mabibili kapag ganyan!” tukso ng mga kapwa-scholar noong nasa France ako at
nanghihinayang sa ilalabas na euro.Sa katitipid, inulan kami sa paglalakad. Ulang maligamgam.
Maalinsangan, walang malamig na simoy ng hangin. Sa lagkit ko, latik na lang ang kulang at
biko na ako.
Pagkaraan ng pagkain ng lamang-tiyang Indonesian food (na agad kong binawi sa
pagbili ng iced tea tarik), dumiretso kami sa estasyon ng MRT.Nagtalo pa kami kung kukuha ng
tourist pass o hindi. Sa matagal na pagdedesisyon, nagpasya na kaming kumuha upang malaya
naming magalugad ang siyudad. Unang destinasyon ang Funan Digital Life Mall, kilala sa mga
elektronikong kasangkapan. Limang palapag na ang aming sinuyod at mailap pa sa tutubing
kalabaw ang iPad 2. Sumabog daw kasi ang pagawaan nito sa Tsina.
Nagtungo kami sa The Arts House, isang dating lumang gusali ng Parliament House.
Naisip ko, malaki ang pagpapahalaga ng Singapore sa kanilang kolonyal na arkitektura. Sa
Pilipinas, ang gusaling Art Deco tulad ng Jai-Alai ay tinibag ng pamahalaang lungsod ng
Maynila. Ang Mehan Garden ay naging car park, nakatiwangwang lamang ang historikal na
Metropolitan Theater. Ang Intramuros ay pinagsulputan na ng Starbucks at iba pang fastfood na
kainan. Muli na namang namulaklak ang mga “sana” sa aking bibig.

141
 Hindi pa nagsisimula ang kumperensiya pero nakahanda na ang eksibit ng mga
ilustrasyon. Sinilip ko ang Earshot na pagdadausan ng paglulunsad ng aking aklat. Pagkaraan,
nilibot ko ang pasilyo at nakilala ko ang mga guhit ni Yusof Gajah, isang dakilang ilustrador para
sa bata mula sa Malaysia. Pumukaw sa aking pansin ang guhit niya ng makukulay na daan at
ang bus na naglalaman ng siyam na elepante. Naakit ako sa tila bata niyang pagguhit.
Kinalaunan, napag-alaman kong naïve art pala ang tawag sa estilong iyon.
Umakyat ako ng ikalawang palapag at nasumpungan ang pagsisimula ang paglulunsad
ng mga aklat pambata sa wikang Tamil, isa sa opisyal na wika sa Singapore. Interesado akong
dumalo ngunit may hinahabol kaming itinerary – ang Asian Civilizations Museum at ang
pagbabalik sa Orchard Road para sa Kinokuniya. Nadaanan ko ang Media Mart nang
magbebenta na ng mga aklat pambata ng Tulika Books sa India. Napakayaman ng kanilang
produksyon at may sariling tatak ang mga ilustrasyon na nakaugat sa kanilang tradisyon.Medyo
malayo pa ang dapat isagawa sa mga aklat pambata sa Pillipinas na mahigpit ang kapit sa
Kanluraning impluwensiya.
Napagod na ba kami sa kakatunghay ng mga sining? Pagdating namin sa katabing
museo, halos maupo na lang kami sa may sulok. Nakapanghihina ang alinsangan kaya paraiso
ang airconditioned na lugar. Ito’y isang tikim ng langit. Hindi na kami nagpasyang pumasok pa
sa loob (dahil sa pagtitipid) at natuwa na lang sa libreng eksibit ng kasysayan ng Singapore
River at ng kontemporaryong sining Islamiko. Nakakuha ako ng ideya na magtipon ng mga tula
pupuri sa Ilog Pasig habang nakikinig sa audio presentation ng mga makatang dumarakila sa
ilog Singapore.
Paglabas, napagmasdan namin ang maalamat na Singapore River.Malayong-malayo ito
sa mga lumang larawan ng ilog. Ngayon, ligid na ito ng mga matatayog at modernong mga
hotel. Makisig pa rin ang braso ng Cavenagh Bridge, ang kaisa-isang suspension bridge at isa
sa pinakaluma nilang tulay sa Singapore. Pagtawid, kita namin ang eskultura ng mga batang
masayang tatalon sa ilog. Nilikha ito noong 2000 at pinamagatang “The First Generation.”
Pakiramdam ko, tumawid ako ng panahon at nagkabuhay ang mga tansong bata.Halos marinig
ko ang kanilang halakhakan sa pagsisid at paglutang sa ilog. Ginulat na lamang ako ng
Fullerton Hotel sa harap at ang mala-duriang Esplanade sa di-kalayuan upang sabihing nasa
kasalukuyang panahon ako.
Sakay ng bus, nagbalik kami sa Orchard. Dumiretso kami sa Ngee Ann City upang
lusubin ang Kinokuniya. Lima hanggang anim na beses ang laki nito kaysa karaniwang
bookstore sa Pilipinas at hindi sila nagbebenta ng mga gamit pang-eskuwela, na siyang
bumubuhay sa National Book Store. Dalawang oras ang ginugol ko sa pghahanap at
pagbabasa. Pagkaraan, bumaba kami sa may Food Village ng Takashimaya. Dito ko muling

142
natikman ang autentikong chicken rice, ang pambansang pagkain nila na maitutumbas sa
adobo o sinigang ng Pilipinas. Tila ito tinola na ang ipinansaing sa bigas ay sabaw ng manok.
May hiniwang pipino sa tabi nito at may oyster, chili, at ginger sauce na pampalasa.
Mga cellphone na empty batt kami pagkaraang kumain. Masarap mamasyal sa
Singapore ngunit mauubos ang lakas sa paglalakad at alinsangan. Gusto pa sana naming mag-
window shopping sa kahabaan ng Orchard pero naghihimutok na ang mga binti at talampakan.
Isang bentahe ng paghohotel sa Singapore ay ang kanilang breakfast buffet. Sa Hong
Kong, kailangan pang pumunta sa kabilang fastfood restaurant para mag-almusal ng tinapay at
itlog. Piyesta ang agahang Singapore. Pansin kong may mga agahang tutugma sa panlasa ng
kanilang suking parokyano – may pang-Indian, may pang-Muslim, at may pang-
Indonesian/Malaysian. May chicken sausage na halal, may roti prata at sarsang curry, at
bibihira ang karneng baboy.
Naging makabuluhan ang dalawang araw na kumperensiya ng Asian Festival of
Children’s Content. Umuunlad ang panitikang pambata ng Singapore dahil sa tangkilik ng
kanilang gobyerno. Hindi nakabatay sa komersiyo ang paglalathala ng karamihan sa kanilang
mga aklat. Pinondohan ang kumperensiya ng kanilang National Book Development Council at
nakuha nilang mag-imbita ng mga ekspertong reviewer, editor, at manlilikha ng aklat mula sa
Amerika at Australia gaya nina Liz Rosenberg, Neal Porter, Christopher Cheng, at Dianne
Wolfer. Napakabuhay ng sining sa bansang inakala kong nakatuon lamang sa pinansiya,
turismo, at teknolohiya.
Kinagabihan, nagpasya kaming makipagkita sa dati kong estudyante. Dito na siya
naghahanap-buhay dahil mas malaki ang sahod. Karamihan sa kanila’y nagsimula bilang turista
at pagkaraan ng isang linggo’y may trabaho na. Singapore na raw ang bagong Amerika para sa
mga propesyonal na Pilipino. Malapit nang pumantay ang Singaporean dollar sa US dollar. Isa
pa’y mas malapit sa bansa ang Singapore kaya mas convenient itong dayuhin upang
magtrabaho.
Nagpasya kaming kumain sa Makansutra, ang tinatawag na Glutton Bay, sa likod ng
Esplanade. Kung sa Pilipinas, tila ito Dampa sa Libis o ang Paluto sa may Ortigas. Umorder
kami ng dalawang bandehadong Yang Chow, dalawang platong pancit na maanghang, lumpia,
tahong na may sarsa, dalawang uri ng omelette (oyster at onion), at dalawang order ng
bonchon-style fried chicken. Naparami ang order namin dahil mga gutom kami (o takaw-mata?).
Isa pa, nilakad namin mula The Arts House patungo sa Makansutra. Malayo-layong lakad din
iyan, mapapatawad na ang katakawan. Tiniis ko ang anghang dahil hindi libre ang tubig at
mahal ang iced tea na de-lata. Ipinagpapasalamat ko ang libreng ice-cold na tubig sa Pilipinas.

143
 Pagkaraan ng nakabubundat na hapunan at kumustahan, naglakad kami sa paligid ng
Marina Bay. Paraiso para sa sinumang potograpo ang anino ang mga maiilaw na gusali sa itim
na balat ng dagat. Tila ba gusto kong bumalik sa Funan upang bumili ng digital SLR. Mula sa
malayo, tila lumapag ang spaceship sa tatlong magkakatabing hotel ng Marina Bay Sands. Wari
namang sumabog na dambuhalang golf ball ang Singapore Art Science Museum.Ito ang gabi
ng mga photo op upang mabusog ang mga camera at Facebook.
Tulad ng nakaraang gabi, umuwi kami ng hotel na bundat pero empty batt.Pagkaraang
maligo (kailangang maligo dahil para na akong fly trap sa lagkit ng balat), tuloy-tuloy na ang
aking malalim na pagtulog.Mabuti na lang at hindi gaanong mamahalin ang hotel na aming
pinili.Nagiging tulugan lang kasi ito at paliguan ng abalang bisita.
Huling araw na ng kumperensiya. Walang tigil ang palitan ng mga calling card at
pagmamalaki sa produksyon ng mga aklat. Nakinig ako sa estado ng paglalathala sa Malaysia,
Vietnam, at India. Natuwa ako’t magkakaugnay ang tradisyong pampanitikan ng mga bansa sa
Asya – nakaugat sa panitikang-bayan (folklore) angating mga panitikang pambata. May
pagsusumikap ding itanghal ang kaluluwang Silangan (Eastern soul) sa pamamagitan ng mga
kuwento at tulang pambata. At laging ikinalulungkot ang banta ng mga Kanluraning aklat sa
mga pambansang panitikan.
Matagumpay namang naitanghal ang aking aklat sa paglulunsad. Namangha ang mga
panauhin dahil kauna-unahan ang Pilipinas sa Timog Silangang Asya sa produksiyon ng apps
ng aklat pambata para sa Android at iPad. Sa buong kumperensiya, usap-usapan kung
papatayin bang mga tablet at e-book reader ang mga aklat. Sa huli, napagtanto na hindi
mamamatay ang mga aklat kung mananaig ang nilalaman at kasiningan ng pagkakasulat.
Biyernes, huling gabi ko na sa siyudad na ito. Nagpasya akong humiwalay sa mga
kasamahang artist, editor, at tagapaglathala. Ito ang gabing akin na akin lamang. Mula Orchard
Station, nagtungo ako sa Chinatown. Nakita kong muli ang shophouse dito na kakulay ng mga
pambatang birthday cake. Tradisyonal itong mga bahay na magkakadikit ng mga negosyanteng
Tsino. Tindahan, kapihan, o kainan ang unang palapag. Ang taas na bahagi’y tahanan nila.
Mula paglilibot ng Chinatown na para bang Divisoria, bumalik muli ako sa estasyon ng
MRT. Ako lang ba ang natutuwa sa pagsakay ng tren sa ibang bansa? Pakiramdam ko kasi’y
hindi na ako turista dahil kasama ko ang mga karaniwang tao sa karaniwang lugar. Pinaunlakan
ko ang paanyaya ng kaibigang naninirahan sa Eunos. Ito ang distritong pantahanan ng lungsod.
Pagbaba, tanaw ko ang mga nagtataasang condominium sa paligid. Para itong pinagpatong-
patong na kahon ng posporo mula sa kalayuan.
Malapit sa estasyon, nag-iced tea tarik ako sa kanilang hawker center, na para bang
karinderya sa kanto sa atin. Inunti-unti ko ang paghigop nito upang mapahaba rin ang

144
kuwentuhan ng bagong kakilala. Siya’y editor ng mga akdang sinulat ng mga batang
Singaporean. Sa kanya ko nalaman na hindi lahat ng Singaporean ay may maalwang buhay.
Mataas nga ang suweldo pero mamahalin ang mga bilihin. May mga naghihirap ding pamilya.
Ang mga retiradong mamamayan ay kailangan pa muling magtrabaho upang suportahan ang
sarili. Hindi sila mabubuhay ng retirement fund lamang. Nabakas ko sa kanyang mga kuwento
ang pangungulila sa iniwang pamilya at sa binitawang propesyon bilang guro. Mabuti na lang,
may Internet at webcam na. Gabi-gabi na niyang nakukumusta ang kanyang anak at maybahay.
Pagkaraan ng dalawang oras, maghahating-gabi, tinext ako ng aking mga kasamahan.
Nasa Clark Quay raw sila at nagpapakasaya sa huling gabi namin. Pikit-mata akong sumunod
at nagtaxi (sarado na ang MRT). Pagdating sa Senor Santos, umorder ako ng serbesa, ng iced
tea, at ng Bailey’s shake. Nagtataka ako hanggang ngayon kung bakit di nagrebolusyon ang
aking sikmura sa iba’t ibang inumin. Para akong nasa Malate batay sa pagmamasid sa mga tao
sa paligid. Ito ang tambayan ng mga kabataang turista at local. Ito ang kanilang gimikan.
Masarap balikan ang nalimot na kabataan sa pagbisita rito. Naglakad kami upang maghanap ng
taxi. Medyo nahihilo ako, parang lumulutang. Di ko alam kung alcohol, antok, o lungkot sa
pamamaalam sa lungsod. Nakabibitin. Di bale, may susunod pa namang pagkakataon upang
muling dalawin ito. Marahil sa susunod, purong paglilibot lamang gaya ng ordinaryong turista na
nakasuwerte sa murang pamasahe.
Kinaumagahan, pagkaraan ng buffet, dumiretso na kami sa airport. Napaaga kami at
takot yatang maiwan ng eroplano. Para akong nasa Orchard sa paliparan ng Changi. Tila mall
ito na tabi-tabi ang tindahan ng pabango, damit, pasalubong, at mga kagamitang elektroniko.
Convenient nga para sa huling bugso ng pagwawaldas ng mga manlalakbay. May mga
restaurant din. Busog ako sa buffet kaya di na kumain pa.
Naalala kong marami pa pala akong dolyar. Nagtungo ako sa tindahan ng pabango at
binili ang pabangong gamit ko, limang taon na ang nakalipas. Dumaluhong ang mga alaala sa
muli kong paglanghap ng pamilyar na matamis-asim na pabango. May kumiliti sa aking
imahinasyon.
Tinawag ako ni Kiko, ang kasamang artist. Tuwang-tuwa siyang ipinakita sa akin ang kanyang
tuklas: libreng power foot massage. Unlimited. Sa Pilipinas, 20 pesos ito sa loob ng limang
minuto. Habang hinihintay ang boarding, sinulit namin ang paglamutak ng aparato sa aming
binti at talampakan. Kailangan nito ang masinsin at marubdob na masahe sa mahaba-habang
nilakad, kailangan nito ang muling pagkokondisyon sa susunod pang tutuklasing siyudad.

145
I. PANUTO. Mula sa binasang halimbawa ng lakbay-sanaysay, sagutin ang mga
sumusunod na tanong.
1. Anong lugar ang sentro ng binasang halimbawa at anong partikular na paksa sa
lugar ang ibinibida nito?
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

2. Ano-anong aspekto at katangian ng lugar ang pinalutang sa binasa?

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

146
3. Batay sa natutuhan sa aralin, epektibo ba para sa inyo ang paglalarawan at
pagkukwento ng karanasan sa lugar? Pangatwiranan.
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

4. Kung bibigyan kayo ng pagkakataon na maglakbay sa ano-anong lugar, pipiliin

mo ba ang lugar na ibinida sa binasang halimbawa? Ipaliwanag ang iyong sagot.
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

147
 C. PAGPAPALIWANAG (EXPLAIN)
I. Panuto: Basahin ang sanaysay at sagutan ang mga katanungan sa ibaba.

Bakit Ako Naging Manunulat? Sa panulat ni G.Rene Villanueva

Mapapansin ng sinomang sumusubaybay, kung mayroon man,sa pagsulat ko ng mga

personal na sanaysay, na paulit-ulit ang pagtalakay ko sa paksang ito.Sa isang banda,
indikasyon marahil ito ng matindi kong pagnanais na unawain ang sarili at ipaliwanag talaga
kung ano ang lakas na nagtutulak sa akin para mahalin nang husto ang pagsusulat. Para
pahalagahan ito nang higit sa aking asawa’t mga anak, higit sa aking pamilya at kaanak, higit sa
kahit anopaman sa aking buhay. Maaaring sabihin ng iba na napaka-OA naman, pero ganoon
ko talaga pinahahalagahan ang aking pagsusulat. Masasabi kong ang akin pagsusulat ang buo
kong pagkatao.
Sa mga nakaraang sanaysay, lalo na sa librong (Im) Personal, tinalakay ko na kung
paano at bakit ako nagsusulat; kung sino ang mga unang nakaimpluwensiya sa akin para
mahilig sa pagsusulat at sino-sino ang mga una kong guro sa pagkatha. Ngayo’y gusto ko
namang harapin ang isa pang aspekto ng pagiging manunulat ko:Bakit ako naging isang
manunulat? Bakit sa dinami-dami ng propesyon, dito ko piniling maggugol ng talino at panahon,
ng buong buhay ko?
Siguro, dahil mula pagkabata, wala akong naging ibang interes kundi kuwento: makinig
ng kuwento, mag-imbento ng kuwento, magkuwento ng kuwento.
Sa pakikinig ng radyo ako unang nagkamalay kung paano bumuo ng kuwentong may
epekto sa sinomang makarinig. Nang matuto akong magbasa ng Liwayway at mahilig sa
panonood ng sine, lalong tumindi ang hilig ko sa paghabi ng mga pangyayaring sa isip ko
lamang nagaganap; pero parang totoong-totoo!
Kalaunan pa ako magkakalakas ng loob na isalaysay sa iba ang mga kuwentong nasa
isip ko. Para dito, pinagpraktisan ko ang aking mga kababata.
Ang mga laro ko sa La Loma noong mga 10 hanggang 12 taong gulang ako ay hindi
mga karaniwang laro ng bata. Mahilig ako sa taguan at habulan; pero hanggang doon lang.Mas
gusto kong tipunin at kuwentuhan ang mga kalaro ko, lalo ‘yung mga mas bata sa akin.
Madalas, isa-isa ko silang pinasasalampak nang pabilog sa akin harapan at pinapaghahandang
makinig sa hahabihin kong mga kasinungalingan.
Sa bakanteng lote, sa tabi ng bahay nina Luisa, na walang pintura at sinunog ng mahahabang
tag-araw sa La Loma, kami nagtitipon. Katapat iyon ng inuupahan naming kuwarto sa Halcon,

148
at malapit sa bahay o kuwarto ng bawat isa sa amin. Sa harapan ng lote ay may basketbulan na
madalas pagdausan ng liga ng mga taga-Halcon.
Kahit nakatiwangwang lamang ang bakanteng lote, iba-iba ang silbi nito para sa aming
tagaroon. Hindi lamang ito paraiso para sa aming mga inosenteng salaysay tuwing hapon, dito
rin kami nagtataguan bago magtakipsilim. Sa gabi, dito rin nag-iinuman ang matatanda at binata
na umiiwas mapagalitan ng kani-kanilang asawa o magulang. Sabing iba, kung hatinggabi ay
sari-saring milagro ang nagaganap sa bakanteng lote. Maraming panganay ng tagaroon ang sa
bakanteng lote ginawa.
Ang maluwang na lote ay nababakuran ng mga pinagdikit-dikit na lumang yero; yupi,
kalawangin, maaaring pinagsawaan bilang kulahan o andamyo.May mga nakatira malapit sa
bakanteng lote na madalas na ginagawang tapunan ng basuara ang solar, kaya nagkalat ang
tumpok-tumpok ng natuyong basura na sa tuktok ay may kumakaway na supot na plastik.
Kailangan maging maingat ang sinomang naglalakad; karaniwang may nakangangang lata ng
gatas o sardinas na nagbabantang manlaslas ang matalim na bunganga; bukod sa nagkalat na
basag na bote na madalas ikubli ng mangilan-ngilang kumpol ng tuyot na damo ang
nakaumang na disgrasya, at bihirang-mapansing nakatuping kalawanging yero na sintalas ng
blade ang gilid.
Kadalasan, nagpupunta kami sa bakanteng lote makapananghali. Bawat isa sa ami’y
tumatakas upang suwayin ang mahigpit nautos ng magulang na umidlip sa hapon, para mag-
umpukan sa bakanteng lote at makinig ng kagila-gilalas na kuwento. Mauupo ako sa isang
abandonado at nabubulok na taksi na yupi ang tambutso, basag-basag ang salamin, lugmok
ang mga upuang may nag-iigkasang spring at alambre, wala nang pinto sa gilid. Sa isa sa mga
pinto ako mauupo, habang nakaupong nakapaligid ang mga nakababata kong kalaro sa
damuhan sa harapan. Madalas na kabilang sina Elvi, ang magpipinsang sina Sara, Menchu, at
Napol, ang mga Rimorin na sina Oting at Momoy, at ang magkakapatid na Villegas. Minsan,
may mga hindi kami kakilala na nakikiumpok sa paligid; pero lagi silang nasa dulo, ilang tao ang
layo mula sa kalarong nasa pinakadulo ng sirkulo. Pero hindi namin sila itinataboy, bagaman
walang bumabati sa kanila.Hinahayaan naming silang tumawa nang malakas, kung may
nakatatawa sa kuwento. Pero kahit kailan, walang nagtatanong o nagkokomentaryo sa kanila.
Kadalasan ang mga ikinukuwento ko ay yaong kuwentong naririnig ko sa radyo o
nababasa sa Liwayway. Mga tungkol sa kapre at higante, mga mamahalilng bato na sinlalaki ng
mais o prutas, mararangyang palasyo, mga puting kabayong may pakpak at alpombrang
lumilipad. Pinakapopular sa lahat ng kuwento ko ang alamat ng butiki, na minsang kong
napakinggan sa radyo.Gustong-gusto nila ang kuwento dahil madula, may halong romansa
tungkol sa relasyon ng anak at magulang. Saka buong husay ko ring naikukuwento; iniiba-iba

149
ko ang aking boses, kung minsa’y inaarte ko ang ilang tagpo. Gumagawa pa ako ng sound
effects kapag ikinukuwento ko ito. Hinahampas ko ang tagiliran ng taksi para gayahin ang
kulog. Pinapasagitsit ko ang boses ko para gayahin ang kidlat.
Tungkol sa isang pangit na kampanero na umibig sa isang napakaganda ngunit malupit
na dalaga ang alamat. Para subukan ang pagmamahal ng kampanero, hiniling ng dalaga na
ihandog sa kanya ng binate ang puso ng ina. Dinukot ng binate ang puso ng ina: nagtatakbo
siya sa pagmamadaling makarating sa dalaga para ibigay ang sariwa pa at pumipintig-pintig na
puso ng magulang.Ngunit sa pagmamadali, natapilok ang kampanero at nadapa. Napahiyaw
ang binata na namilipit sa kirot ng naipit na ugat, ngunit hindi niya nabitiwan ang sisikdo-sikdong
puso. Sa katahimikan ng gabi, malumanay at buong pag-alalang nagsalita ang puso ng ina:
“Napaano ka, anak ko? Lagi ka sanang mag-iingat. Hayo, bunso ko! Tumindig ka at ang sinta
mo’y naghihintay na sa iyo.”
Kung nang nakaraang gabi ay nakapakinig ako ng “Gabi ng Lagim,” ang kuwento ko’y
tiyak na may lumalangitngit na pinto, bumubukas na kabaong, at asong umaalulong sa
hatinggabi. Tiyak ding bago matapos ang kuwentong katatakutan, maghihiyawan ang lahat at
magkakaripasan ng takbo. Kung minsan, nag-iimbento rin ako ng sarili kong kuwento. Pero mas
madalas, pinagtatangi-tangi ko lamang ang mga kuwentong naririnig, nabasa o napanood ko.
Kahit gayon, pakiramdam ko’y orihinal at mula sa sariling henyo ang pang-aliw ko sa aking mga
kababata. Alam kong bilib na bilib sila sa akin; hindi nila alam na mas bilib na bilib ako sa sarili
ko.
Sa high school ang unang premyong natanggap ko ay para sa on-the-spot storytelling-
contest ng Children’s Museum and Library Incorporated (CMLI). Mga taga-public schools ng
Maynila, Pasay at Quezon City ang kalahan ko. Nakakuha ako ng silver medal. Kuwento naman
ng buhay ni Judge Pedro Tuason ang unang literary contest na pinanalunan ko. Kinse anyos
ako nang mag-uwi ng premyong isang daang piso at karangalang pinakamahusay na essayist
sa buong Quezon City.
Hanggang ngayon ang pagsusulat ay hindi talagang mahirap para sa akin.Wala itong
himig ng pagyayabang. Ang pagsusulat ay isang bagay na gustong-gusto kong ginagawa. At
lagi kong ginagawa. Parang laro lamang sa akin ang lahat, gaya noong araw. Mas hindi natural
sa akin ang hindi nagsusulat o hindi nagkukuwento.
Dahil sa napakakaraniwan kong pagtingin sa pagsusulat bilang isang likas na gawain,
gaya ng paghinga o pagkain o paglalaro, kaya hindi ko rin titingnan ang pagsusulat bilang
trabaho o gawaing pagkakakitaanKahit nagagawa kong kumita mula sa pagsusulat. Hindi pera
o anopaman ang pangunahing motibasyon ko sa pagkatha. May personal na kasiyahan akong
nadarama sa paghabi ng kuwento, maging dula, kuwentong pambata, o anoman.

150
 Siguro, ang kasiyahang magkuwento ang siyang nagligtas sa akin mula sa pagiging
isang “madugong manunulat.” Kapag naupo ako sa harap ng kompyuter para magsulat,
nakasusulat ako. Ano man ang aking lagay: lasing, saksakan ng lungkot o masyadong masaya.
Huwag lang masyadong pagod o di-makagulapay sa antok. Kaya noong araw ay tinawag akong
Vendo writer ng ilang kaibigan. Ako raw ‘yung klase ng manunulat na hulugan lamang ng barya
at pindutin sa tagiliran, tiyak na makapaglalabas ng isang akda. Hindi lamang ako madalas
magsulat; mabilis din akong masgulat. Paano’y naiinip ako kapag gumugugol nang mahabang
panahon sa isang akda. Saka hindi ako nagsisimulang magsulat kung hindi ko alam kung ano
ang magiging katapusan ng akda. Kaya naiinip ako kapag hindi agad nakarating sa paroroonan.
Hindi rin importante sa akin ang makasulat ng maganda, ng isang akdang obra-maestra
o kahanga-hanga. Sa akin, mas mahalaga, mas kalugod-lugod hindi lamang ang produkto ng
pagkatha, ang akda, kundi ang mismong proseso ng pagsusulat. Mas importante sa akin ang
may matapos, anoman ang kalidad niyon. May sampalataya akong marerebisa upang umayos,
kuminis, gumanda, at mas maging matalisik ang kahit anong uri ng akdang natapos. Importante
muna ang may matapos; dahil may maaayos (marerebisa o ma-eedit) lamang kung may
natapos. Mahirap magrebisa sa hangin. Sakali namang saksakan ng pangit ang natapos na
burador, na bihirang mangyari sa akin; ano ba naman iyong kalimutan ito, lamukusin ang papel
kung talagang karimarimarim, at amining wala ka sa kondisyon nang sandaling iyon. Saka
gumawa ng iba!
(Nang ma-virus ang kompyuter ko nitong bago magtatapos ang 2005, at hindi na-
recover ang files na tinipon ko sa loob ng tatlo o apat na taon, hindi ako,nagngangalngal o
nagngangawa sa panghihinayang. Inisip kong marahil pangit ang mga draft na nasulat ko, at
pagkakataon iyon para mas pagbutihin ko ang pagsusulat)
Bilang pangwakas: Bakit ako naging manunulat? Siguro naging manunulat ako dahil lagi
akong interesado sa buhay ng iba.
Noong araw, ang pakiramdam ko ay laging mas makulay at mas kapanapanabik ang
karanasan ng iba kaysa sariling kong karanasan. Ito ang nagtulak sa akin para maging
mapagmatyag sa buhay ng iba. Para mahilig sa pagbabasa ng kuwento, sa pakikinig ng drama
sa radyo at sa panonood ng sine. Sapagkat akala ko’y kailangan kong laging manghiram ng
kuwento ng iba para magkapagkuwentong kapanapanabik. Wala akong sampalataya sa sarili
kong kuwento, kahit sa buhay ng mga kaanak ko. Laging mas maganda ang kuwento ng ibang
tao. Laging mas madula ang karanasan ng iba. Bata pa ako’y alam ko na na ang mga tao ay
bukal ng magagandang kuwento. Nito na lamang nakaraang mga huling taon ko natanto na
hindi pala ako natatanging tao.

151
 Hindi pala ako isang taong lubhang kaawa-awa. Na tulad ng iba, magmamay-ari rin ako
ng maraming magagandang kuwento. Ang ganitong realisasyon ang naghatid sa akin upang
maupo sa gilid ng isang balon. Sa wakas, nagawa ko ring dumukwang sa bunganga ng isang
malalim at tunay na bukal ng mga salaysay: ang sarili kong balon ng mga kuwento; na mahigit
limampung taon nang binubukalan, dinadaluyan ng sari-saring salaysay na naghihintay lamang
na dukwangin at salukin, upang maisaboy, makapagpasariwa sa iba.

a) Paano sinimulan ng manunulat ang sanaysay? Naging kawili-wili ba ito?

__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________

b) Mayroon bang kaisahan ang katawan at may lohikal na daloy ito? Gumawa ng balangkas ng
katawan ng sanaysay.

__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________

152
c) Paano tinapos ng may-akda ang sanaysay? Naging maayos ba ito?

__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________

d) Ano ang pangunahing pinagnilayan ng may-akda?

__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________

e) Mga pangyayaring nagpapakita ng kalakasan ng may-akda

1. ______________________________________________________________________
2. ______________________________________________________________________
3. ______________________________________________________________________
4. ______________________________________________________________________
5. ______________________________________________________________________

153
f) Mga pangyayaring nagpapakita ng kahinaan ng may-akda
1. _______________________________________________________________________
2. _______________________________________________________________________
3. _______________________________________________________________________

g) Hakbang na ginawa upang mapagtagumpayan ang kahinaan.

1. ______________________________________________________________________
2. _______________________________________________________________________
3. _______________________________________________________________________

h) Mga napagtanto/ pagsusuri sa karanasan

1. ______________________________________________________________________
2. _______________________________________________________________________
3. _______________________________________________________________________

D. PAGPAPALALIM NG KAALAMAN (ELABORATE)

A. PANUTO: Pumili ng isang lugar na iyo ng nalakbay at gawan ito ng lakbay-
sanaysay.
Narito ang mga bahagi na kailangan sa pagsusulat ng sanaysay:
 Introduksyon  Konklusyon
 Katawan
 Unang pangyayari
 Ikalawang pangyayari
 Ikatlong pangyayari

PAMANTAYAN SA PAGMAMARKA

Nilalaman (kabuuan ng men sahe, 20 puntos

paraan ng paglalahad)
Kawastuhan (wastong gamit ng 10 puntos
salita, balarila at bantas)

KABUUAN 30 puntos

154
 _________________________________________________

PAMAGAT

____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

155
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

156
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

E. PAGTATAYA (EVALUATE)

I. PANUTO: Gawin ang mga sumusunod.

157
1. Gawin ang mga tinalakay na hakbang sa paggawa ng pictorial essay.
2. Kuhaan ng mga larawaan ang iyong napiling paksa. Ipadebelop o iprint ang
mga napili mong larawan sa short bondpaper.
3. Isulat ang iyong pictorial essay sa makukulay na papel. Pagandahin.

PAMANTAYAN SA PAGMAMARKA

Nilalaman (kabuuan ng men 25 puntos

sahe, paraan ng paglalahad)
Kawastuhan (wastong gamit 15 puntos
ng salita, balarila at bantas)

Pagiging Malikhain 10 puntos

KABUUAN 50 puntos

158
II. PANUTO. Gumawa ng isang replektibong sanaysay ukol sa dokumentaryong
“Nang Tumigil ang Mundo” ni Atom Araullo. Isulat ito sa shortbondpaper.
Panoorin ang dokumentaryo sa link na ito:
https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&url=https://m.youtube.com/
watch%3Fv%3D41z0nQ26Sy4&ved=2ahUKEwiVmaidvovqAhXZxosBHYe0D2E
QFjAAegQIBxAB&usg=AOvVaw1xUAIeuSRnTah-wqCkqEW2

PAMANTAYAN SA PAGMAMARKA

Nilalaman (kabuuan ng men 20 puntos

sahe, paraan ng paglalahad)
Kawastuhan (wastong gamit 10 puntos
ng salita, balarila at bantas)

Uniqueness 10 puntos

KABUUAN 50 puntos

159
 MGA TEKSTO SA IBA'T IBANG LARANGAN BATAYANG KAALAMAN SA PAGSULAT
(17 na Linggo)

Panahon ng Markahan (Grading Period): Ikalawang Markahan

Pamantayang Pangnilalaman (Content Standards): Nauunawaan ang kalikasan, layunin
at paraan ng pagsulat ng iba’t ibang anyo ng sulating ginagamit sa pag-aaral sa iba’t ibang
larangan (Akademik)

Pamantayang Pagganap (Performance Standards): Nakabubuo ng malikhaing portfolio

ng mga orihinal na sulating akademik ayon sa format at teknik.

Kahingian sa Pagtamo ng mga Kakayahang Pagkatuto (Most Essential Learning

Competencies): Sa pagtatapos ng asignaturang ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:

1. Nalalaman ang layunin ng pagbigkas ng talumpati;

2. Natutukoy ang mga uri ng talumpati;
3. Nakikilala ang mga uri ng ano ng talumpati;
4. Nailalapat ang mga katangian ng isang tagapagsalita sa pagbigkas ng talumpati;
5. Nakasusulat ng isang talumpati.
Sanggunian (References):

Bernales, R, et.al (2017). Filipino sa Larangang Akademiko.Malabon City: Mutya Publishing

House, Inc.
Burabo, J, et.al (2017). Sanayang Aklat sa Pagsulat sa Filipino sa Piling Larangan.
Valenzuela City: Our Lady of Fatima University Publishing House.
Santos, C. & Concepcion, G (2016). Filipino sa Piling Larang Akademik: Kagamitan ng Mag-
aaral. Nakuha noong Mayo 21, 2020 mula sa http://edoc.pub/filipino-sa-piling-larang-
akademik-5-pdf-free.html

160
 PAGGANYAK (CONFIGURING)
Panoorin at pakinggan ang talumpati ng dating Pangulong Benigno Aquino III na
ginamit sa Pambansang Kongreso ng wika: Talumpati ni Pangulong Benigno S.
Aquino III sa link na https://www.youtube.com/watch?v=cANB8bMTuiM

Sa mga walang access ng internet, basahin ang talumpati sa ibaba. Kinuha ito sa link ng
opisyal na website ng ating pamahalaan sa
https://www.officialgazette.gov.ph/2011/06/19/president-aquinos-speech-on-the-150th-birth-
anniversary-of-jose-rizal-june-19-2011/

TALUMPATI NG DATING PANGULO NG PILIPINAS

KAGALANG-GALANG BENIGNO S. AQUINO III
SA PAGDIRIWANG NG IKA-150 ANIBERSARYO NG KAPANGANAKAN NI JOSE RIZAL

[Inihayag sa Calamba, Laguna noong ika-19 ng Hunyo 2011]

Nagsimula ang kuwento ni Rizal hindi sa kanyang kapanganakan, kundi sa mga
pangarap ng kanyang mga magulang na bigyan ng maginhawang buhay ang kanilang pamilya.
Bago pa man italaga sa kanila ang apelyidong Rizal, tumungo ang mag-asawang Mercado dito
sa Calamba upang itaguyod ang kanilang tahanan at sakahin ang lupaing ipinaupa sa kanila ng
mga Dominikano.
Gawa na rin ng pagsusumikap, naabot ng mga Mercado-Rizal ang kanilang mga mithiin.
Isinilang po si Jose Protacio Rizal sa isang bahay na bato, na bibihira noong mga panahong
iyon. ‘Di tulad ng marami sa ilalim ng rehimeng Kastila, lumaki siyang nakakakain ng
masasarap na pagkain, nakatira sa isang tahanang hindi natatangay ng bagyo ang mga pader
at bubong, at nakapag-aaral sa mga tanyag na paaralan.
Ngunit ang kanilang marangyang pamumuhay ay hindi po nagtagal. Labing-isang taong
gulang si Rizal nang dakpin ang kanyang ina, palakarin ng limampung kilometro patungong Sta.
Cruz, at itapon sa bilangguan. Wala po siyang naging sala, napag-initan lang ng isang
alkaldeng sinasabing alipores ng mga prayle. Hindi pa dito natapos ang kalbaryo ng kanilang
pamilya. Di nagtagal, nagsimula na rin ang pagsamsam ng mga prayle sa mga lupain at ilang
ari-arian ng mga Mercado-Rizal.
At kung sa may-kayang pamilya, nagagawa ng mga nasa katungkulan ang ganitong
kalupitan, paano pa kaya ang mga Pilipinong sa kubo lamang nakatira? O ang mga pamilyang
ni hindi makapag-paaral ng kanilang mga anak? Silang mga nakuntento na sa bansag na Indio;
silang yumuyukod sa pagdaan ng prayle o guwardya sibil; silang mga kayumangging
nakayapak na kinukutya ng mga de-kalesang Kastila.

161
Marahil, ang ganitong mga sitwasyon ng kawalang-katarungan ang unang gumising sa malay at
damdamin ni Jose Rizal: May mali sa lipunang kanyang kinabibilangan; may ilang nasanay na
sa baluktot na utos at panlalamang ng mga nasa kapangyarihan; at may mga Pilipinong tila
manhid at bulag na sa kanilang pagiging alipin at sunud-sunuran.
Humarap din sa sangandaan si Jose Rizal: sa isang banda, maaari niyang huwag
pansinin ang mga nangyayari sa kaniyang paligid. Puwede niyang gamitin ang mga pinag-
aralan niya sa iba’t ibang pamantasan sa Maynila at sa ibang bansa para magpayaman at
maghanap ng magandang mapapangasawa. Maaari siyang magpatangay na lamang sa agos
ng baluktot na sistema, at kahit pa alam niyang mali, ay makipagplastikan na lang sa mga
prayle tuwing may handaan.
At sa sunud-sunod na pagharap niya sa sangandaan—mula sa pagkabinatang
pinagkaitan ng ilang karangalan, hanggang sa pagkabayaning tinawag na mag-alay ng buhay
para sa bayan—hindi naligaw si Rizal mula sa tuwid na daan.
Nasanay tayo na ang ipinagdiriwang ay ang araw na barilin si Rizal sa Bagumbayan.
Marahil, pinakatanyag nang sagisag ng kanyang pagkabayani ang pagharap niya sa balang
babaon sa kanyang dibdib. Maaari siyang naglupasay o lumuhod, ngunit hanggang sa huling
sandali ng kanyang buhay, buong-tapang siyang nagpamalas ng paninindigan.
Sa harap ng sinasagisag ng kanyang pagkabitay, madaling matabunan ang marami
pang ibang pagpapasyang ginawa ni Rizal na nagsilbing punla ng atin pong kalayaan.
Kung sa loob ng isang silid na puno ng insulares ay itrato kang mababang uri dahil sa
kulay ng iyong balat, ilan po kaya sa atin ang makatagal upang magtapos ng medisina? Kung
sa harap ng taglamig ay napilitan tayong pagkasyahin ang isang latang biskuwit mula almusal
hanggang hapunan, mapili pa kaya nating magtapos ng nobelang magsisilbing mitsa ng
himagsikan? Kung pagmalupitan ang iyong mahal sa buhay, magawa mo kayang tumugon sa
paraang mapakikinabangan ng buong bayan?
Pang-araw-araw na sangandaan po itong kinaharap ni Rizal, at di nalalayo rito ang mga
sangandaang kinakaharap ng marami rin sa atin. Maaring may ilang bagay na sa unang tingin
ay simple at walang agarang epekto sa malawakang sakop ng lipunan, ngunit paglaon ay mag-
iiwan ng bakas at magdudulot ng malaking ginhawa sa kapwa. Mga simple at pang-araw-araw
na desisyon gaya ng: gagamit ba ako ng overpass, o magjaywalking lang? Magbabayad ba ako
ng tamang buwis, o ilulusot ko ang puwedeng ilusot? Kung may makita akong mali,
magwawalang-kibo ba ako, o gagawa ng paraan para itama ito?
Hindi po lahat ay pinapalad na tawagin upang magbuwis ng buhay para sa bayan.
Subalit para sa nakararami, nasusukat ang pagkabayani sa araw-araw nating pagharap sa

162
maliliit na sangandaan: Ang pagsunod sa batas, ang paggalang sa kapwa, ang paggawa ng
tama sa sinumpaan nating mga tungkulin, at ang manindigan sa atin pong prinsipyo.
Marahil po, matapos ang isa’t kalahating siglo, mababaon lamang sa mga libro ang mga
ginagawa ng inyo pong gobyerno. Ang pagpapasabay ng ARMM elections sa pambansang
halalan; ang pagbabantay sa mga monopolya; ang pagbubuhos ng pondo sa edukasyon,
kalusugan, at conditional cash transfer program—lahat po ito, sakaling mabasa o maikuwento
natin sa ating mga apo, ay marahil tatapatan lamang nila ng hikab at kibit ng balikat. Hindi po
mauukit sa ginto ang lahat ng ating mga Executive Order, ang mga batas na pinagpuyatan ng
ating lehislatura, at maging ang pinakamalalalim na desisyon ng hudikatura.
Tinatanggap ko po ito, at ilang ulit ko na pong idiniin na hindi palakpakan o pagpupugay
ang nagtutulak sa aking bumangon araw-araw upang maglingkod sa akin pong mga Boss.
Nagtatrabaho tayo para sa bata sa lansangan na kayang maghibla ng isang kuwintas ng
sampaguita, ngunit ni hindi pa nakakatapak sa loob ng eskuwela. Nagtatrabaho tayo dahil sa
isang malayong baryo, sa isang maliit na isla ng Pilipinas, maaaring may sanggol na magiging
tulad ni Rizal: tapat ang puso, walang-kapantay ang talino, walang-hanggan ang malasakit sa
kapwa, at may wagas na pag-ibig sa bayan. Nagtatrabaho po tayo upang wala nang Pilipino
ang kailanganin pang magbuwis ng buhay para sa kapakanan ng mga susunod sa kanya.
Noong ika-19 ng Hunyo, 1861, isang sanggol ang isinilang dito sa bayan ng Calamba. Wala
pong kakaiba sa kanya: marahil kasinlaki lang ng isang nakakuyom na kamao ang kanyang ulo,
at ni hindi kayang humawak ng panulat ang kanyang maliliit na kamay na paglaon ay lilikha ng
dalawang dakilang obra.
Nabanggit ko na rin lang po, hinihikayat ko po kayong bisitahin ang mga orihinal na
manuskrito ng mga nobelang Noli me Tangere at El Filibusterismo sa National library. Bukas po
iyan ngayong kaarawan ni Rizal, at kung hindi kayo makadaan ngayon, puwede pa rin po ninyo
itong bisitahin bukas. Kaya nga po natin idineklarang holiday ang bukas: para habang
ginugunita natin si Rizal, mas makikilala rin natin ang mga gawa niya.
Malinaw po: Hindi ipinanganak na superhero si Jose Rizal. Walang prediksyon sa
kaniyang kadakilaan; walang nakapagsabing ang anak ng mag-asawang Mercado ay magiging
pambansang bayani ng lahing Pilipino. Isa’t kalahating siglo ang nakalipas, ginugunita pa rin
natin ang kanyang kapanganakan, at tinitingala ang kanyang kadakilaan.
Kinikilala natin si Jose Rizal dahil sa harap ng mga sangandaan ng ating masalimuot na
kasaysayan, may isang Pilipinong muli’t muli ay piniling gawin ang tama—ang unahin ang
kapakanan ng kaniyang kapwa, ang itaguyod ang pagkakaisa para sa kalayaan ng atin pong
bansa—kahit pa ang kapalit nito ay ang sarili niyang buhay.

163
 Matagal na pong nakahanay si Rizal sa iba pang mga dakila ng kasaysayan. Ngunit
sinabi po niya, sa bibig ng tauhang si Elias sa kanyang Noli Me Tangere:
“Mamamatay akong di man nakita ang maningning na pagbubukang-liwayway sa aking
inang bayan! Kayong makakikita, batiin ninyo siya—at huwag kakalimutan ang mga nalugmok
sa dilim ng gabi!”
Wala po akong dudang binabati na natin ang bukangliwayway ngayon, nang hindi nakakalimot
sa mga nalugmok sa dilim, at sumusumpa: Sa bawat pagsubok, kapakanan ng Pilipino ang
isasapuso namin; sa bawat sangandaan, tuwid na landas ang aming tatahakin.
Tandaan lang po natin sana: Kung ang mga dinadakila natin tulad ni Jose Rizal ay
namili ng pangsarili, nasaan na kaya tayo ngayon? Nandito tayo dahil may mga nanindigan
para sa atin. Maging kaaya-aya naman po ang gawin natin, para talaga naman pong sulit ang
kanilang isinakripisyo sa atin.
Maraming salamat po. Mabuhay si Jose Rizal. Mabuhay ang Pilipinas na kanyang
minithi at ipinaglaban.

164
 PAGBUO (DECODING)
Mula sa nabasa o napanood na talumpati, sagutin ang katanungang may
kaugnayan dito.

1. Ano ang paksa at tungkol saan ang talumpati? Ipaliwanag.

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

2. Ano-ano ang mga naging epekto sa inyo ng talumpating napakinggan o nabasa?

Ipaliwanag.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

165
 ARALIN 18: KAALAMAN SA TALUMPATI
Ang talumpati ay isang paraan ng paghahatid ng impormasyon at binibigkas sa
harap ng mga tagapakinig. Itinuturing itong isang sining. May layunin itong
manghikayat, tumugon, mangatwiran o maglahad ng isang paniniwala.

Ang talumpati ay isang pormal na pagsasalita sa harap

ng mga tagapakinig o awdyens. Ito ay isang uri ng
pagdidiskurso sa harap ng publiko na may layunng magbigay
ng impormasyon o manghikayat kaugnay ng isang partikular
na paksa o isyu. Kinapapalooban ang talumpati ng kakayahan
sa pagpapahayag ng ideya nang may organisasyon, talas ng
pagsusuri at epektibong gamit ng wika.

Iba’t ibang Uri ng Talumpati

• Impromtu/ Biglaang Talumpati – isa itong biglaang talumpati na binibigkas nang

walang ganap na paghahanda. Ang paksa ay ibinibigay na mismo sa oras ng
pagtatalumpati.
 Mga Pamamaraang maaring gawing gabay sa pagbigkas ng biglaaang talumpati
 Maglaan ng oras sa paghahanda
 Magkaroon ng tiwala sa sarili
 Magsalita nang medyo mabagal
 Magpokus
• Ekstemporaryo – ang tagapagsalita ay may nakalaang panahon upang ihanda ang
sarili sa pagtalakay ng isang paksa.

• May Paghahanda o Prepared – naihanda na ang teksto at maaaring naisaulo na ng

tagapagsalita. May paglalapat na ng mga angkop na kilos at kumpas.

166
Mga Kasangkapan ng Tagapagsalita
• TINIG- nakakatulong sa pag-unawa sa nilalaman ng talumpati
• TINDIG- sikaping maging magaan ang katawa at nakarelaks
• GALAW- anumang pagkilos na ginagawa ng tao na may kaugnayan sa pagpapahayag
ng kaisipan
• KUMPAS NG KAMAY- pagbibigay-diin sa mga sinasabi

Mga Katangian ng Isang Mahusay na Tagapagsalita

• KAHANDAAN
• KAALAMAN SA PAKSA
• KAHUSAYAN SA PAGSASALITA
• TIWALA SA SARILI

Nilalaman ng Mahusay na Talumpati

• Paglalahad ang mga importanteng ideya na nais iparating ng mananalumpati
• Pangangatwiran sa lahat ng ebidensiya at makatotohanang impormasyon na inilalatag
sa pagtatalumpati
• Paglalarawan nito ang katangian ng paksang tinatalakay
• Pagsasalaysay ang kabuuang paksa ng nagsasalita

167
PANGALAN: PETSA:
ISTRAND/SEKSYON: GURO:

A. PAKIKIBAHAGI (ENGAGE)
Panuto: Mula sa binasang talumpati ng dating Pang.Benigno S. Aquino na ginamit sa
Pambansang Kongreso ng Wika na ginanap sa Calamba, Laguna noong ika-19 ng Hunyo
2011 ay sagutan ang mga katanungan sa ibaba.

Paglalahad
1. Sino ang tagapagsalita ng talumpati at sino ang target na tagapakinig?
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
2. Kailan binigkas ang talumpati at ano ang okasyon?
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
3. Ano ang usaping inilahad ng tagapagsalita? Ilahad ito.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

4. Naging mabisa ba ang paglalahad? Ipaliwanag ang sagot.

___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

Pangangatwiran
1. Isa-isahin ang mga inihaing argumento ng tagapagsalita batay sa usaping inilahad.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

168
 2. Magbigay ng 1-2 ebidensya na sumuporta sa bawat argumento.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

3. Naging mabisa ba ang pangangatwiran? Ipaliwanag ang sagot.

___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

Paglalarawan
1. Ibigay ang mga katangian ni Rizal na inilarawan ng tagapagsalita. Ipaliwanag.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

169
 ___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

2. Ilarawan ang tuwid na daan batay sa talumpati.

___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

3. Naging mabisa ba ang paglalarawan? Ipaliwanag ang sagot.

___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

170
Pagsasalaysay
1. Isalaysay ang buod ng isang kwentong ginamit ng tagapagsalita sa talumpati.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

2. Naging mabisa ba ang pagsasalaysay? Ipaliwanag ang sagot.

___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

171
 B. PAGSASALIKSIK (EXPLORE)
PANUTO: Sumulat ng isang talumpati sa isang sinaliksik na paksang inaprubahan ng
inyong guro. Sikaping maging maikli ngunit malaman ang isusulat na inihandang
talumpati sa diskursong impormatibo at mapanghikayat. Ialagay ito sa malinis na
shortbondpaper.

PAMANTAYAN SA PAGMAMARKA

Nilalaman (kabuuan ng mensahe, 20 puntos

paraan ng paglalahad)

Kawastuhan (wastong gamit ng salita, 10 puntos

balarila at bantas)

KABUUAN 30 untos

C. PAGPAPALIWANAG (EXPLAIN)
PANUTO: Basahin at unawain upang masagot ang katanungan sa ibaba.

Dangal at Parangal
Binigkas sa 2009 Gabing Parangal ng Gawad Palanca ni Bienvenido Lumbera
(Pambansang Alagad ng Sining sa Panitikan)

Ito ang maningning na gabi na noong magtatapos ang buwan ng Hunyo ay tinanaw-
tanaw na ng mga manunulat na lumahok sa taunang patimpalak na mula pa noong dekada 50
ay bukambibig na bilang “Palanca.” Sa gabing ito nagaganap ang pagkakamit ng mga mapalad
na manlilikha ng medalya, sertipiko at cash, na katibayan na ang kanilang akda ay
pinagkaisahan ng mga hurado na gawaran ng gantimpala bilang akdang namumukod sa hanay
ng mga akdang pawang humihinging itanghal na karapatdapat parangalan.
Ang Gantimpalang Palanca ay isa nang tradisyon sa kasaysayan ng kontemporaneong
panitikan ng Filipinas. Bilang parangal, itinuturing itong katibayang “may dangal” na ikinakapit
sa isang akda ang pasya ng tatlo/limang eksperto na nagsuri at nasiyahan sa
tula/kuwento/dula/nobela na kanilang binasa.
Ano ba ang naging batayan sa pagpaparangal sa nagwaging likha? Galing sa akademya ang
karaniwang hinihirang na hurado, kaya’t ang mga propesor at manunulat ay naghahanap ng

172
mga katangiang kinikilala sa unibersidad at kolehiyo bilang makabuluhan at makasining.
Makabuluhan dahil ang pinapaksa ay suliraning moral, sosyal at politikal na kinasangkutan ng
mga tauhan o persona.
Makasining dahil masinop at kasiya-siyang napalitaw ng mga sangkap ng anyo at ng
wika ang suliraning nakabuod sa akda. Ang pagkapagwagi ng akda ay bunga ng matamang
pagtimbang sa halaga at ganda ng likha ayon sa mga pamantayang umiiral sa akademya. May
mga kritiko at awtor na nagpasubali na sa pamantayang “Palanca”, ngunit masasabi naman na
sa mahabang panahong namili ang kompetisyong Palanca ng mahuhusay na akda,
matagumpay nitong nagampanan ang pagpapalanaganap ng kamalayang makasining sa hanay
ng mga kabataang manunulat. Ang mga antolohiya ng nagwaging mga akda na inilabas ng
Palanca ay tunay na kayamanan ng panitikan, at hindi kataka-takang ang Parangal Palanca ay
patuloy na kinikilala bilang pamantayang pampanitikan na hindi matatawaran. Tunay na
masasandigan ng isang manlilikha ang kanyang mga nagwaging akda bilang mga likhang
nagdulot ng dangal sa kanyang pangalan.
Ang dangal na dulot sa isang manlilikha ng isang parangal ay iginagawad ng isang
panlipunang institusyon. May mga taong gumagalaw sa loob ng institusyon, at ang tibay ng
kanilang pagkilala ay sinusukat ayon sa reputasyon ng mga nagpasya sa gawad. Sa
kagandahang-palad ng mga manunulat, ang institusyong kumakatawan sa Gantimpalang
Palanca ay empresang pangkalakalan na hindi nakakaramdam ng pangangailangang
pakialaman ang resulta ng parangal na itinataguyod nito. Ito ay magandang kapalaran para sa
mga manunulat. Ang karangalang kanilang tinatanggap mula sa La Tondeña Incorporada ay
walang bahid ng manipulasyong pumapabor sa isa o ilang naghahangad ng “dangal.”
Sa ating kapitalistang lipunan, ang dangal ay kalakal na minimithing makamtan ng mga
mamamayang hangad kilalaning nakaaangat ang katayuan sa lipunan. At ang parangal ay
pagkakataon na nagbubukas ng daan, kaya’t ang taong may ambisyong matanghal bilang ”may
dangal” ay humahanap ng paraan upang magkamit ng “dangal.” Maaaring iyon ay taong
impluwensyal, maaaring serbisyo, at maaari din namang suhol kung kinakailangan. Nangyayari
din ang kabaligtaran. Ginagamit din ng nagbibigay ng “dangal” ang parangal upang pag-
ibayuhin ang kanyang impluwensiya sa taong pinararangalan, upang magbayad ng utang na
loob sa taong subsob sa paglilingkod sa kanya, at upang suhulan ng “dangal” ang taong gusto
niyang maging tauhan.
Ang tinatawag na National Artists Award ay parangal na may mahaba nang
kasaysayang nagsimula pa sa panahon ng Martial Law, sa pangangasiwa ni Imelda Marcos
bilang kasangkapan ng kanyang asawang diktador. Si Imelda ang itinayong imahen noon ng di-

173
umano’y “nakangiting diktadura,” at ang kanyang pagtataguyod sa sining at kultura ay sinagisag
ng paghirang ng mga itinuring niyang ulirang artista na pinarangalan bilang ”pambansang
artista.”
Ang malansang propagandang nagluwal ng National Artist Award ay kusang kinalimutan
ng mga administrasyong namahala sa bansa matapos ang Pag-aalsang EDSA at ang parangal
ay naging iginagalang na institusyong suportado ng Estado na ngayo’y nagkakaloob ng
pabuyang pinansiyal sa mga artistang itinatanghal bilang Pambansang Alagad ng Sining.
Ang Tanggapan ng Pangulo na ang kapangyarihang nakapalikod sa parangal at sa ilang
pagkakataon ay iginiit na ng Pangulo ang kanyang kapangyarihan bilang patrong umaayon sa
estilo ng piyudal na panginoong nagbibigay ng pabuya sa mga artistang kabilang sa kanyang
kampon. May pinagkayarian nang proseso ang Cultural Center of the Philippines at ang
National Commission for Culture and the Arts sa pagpili ng mga artistang pararangalan, pero
hindi ito iginalang ni Presidente Ramos nang iproklama niya ang historyador na si Carlos
Quirino bilang National Artist para sa Historical Literature di-umano. Ganoon din ang ginawa ni
Presidente Estrada nang parangalan niya si Ernani Cuenco bilang National Artist para sa
Musika. Sa ilalim ni Presidente Arroyo, sina Alejandro Roces at Abdulmari Imao ay ipinasok
bilang National Artist sa Literatura at National Artist para sa Sining Biswal. At sa kanyang pasya
kamakailan, apat na pangalan ang balak parangalan: Cecilia Guidote Alvarez, Carlo Caparas,
Jose Moreno at Francisco Manosa. Bukod sa isang lansakang paglabag sa proseso ang
pagpapasok ng pangalan ng apat na hindi nagdaan sa proseso, tinanggal pa ang pangalan ng
kompositor, propesor, mananaliksik at konduktor na si Ramon Santos sa listahan ng mga
lehitimong artista na binuo ng komite ng CCP at NCCA. Nakapopoot na paghamak ang ganyan
sa karangalan ng mga artistang nauna nang itinanghal bilang National Artist at pagyurak sa
prosesong pinagdaanan ng mga lehitimong Alagad ng Sining.
Ang dangal na dulot ng parangal ay hindi laging kanais-nais. Kailangang malinis ang
kamay na nag-aalay nito. At walang manipulasyong ginawa ang tatangap upang magkamit ng
karangalan. Ang burak ng transaksiyong politikal ay nagpapamura sa dangal na tinatanggap at
sa tumatanggap na rin. Kayong tumanggap ng dangal ngayong gabi, mapalad kayo. Ang
parangal sa inyo ay walang bahid ng pamumulitika, pagkat ang tanging hinihingi nito sa
pinararangalan ay magpatuloy na lumikha ng masining at makabuluhang mga akda sa mga
darating pang araw.

174
Paglalahad
1. Sino ang tagapagsalita ng talumpati at sino ang target na tagapakinig?
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
2. Kailan binigkas ang talumpati at ano ang okasyon?
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
3. Ano ang usaping inilahad ng tagapagsalita? Ipaliwanag.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
4. Naging mabisa ba ang paglalahad? Ipaliwanag ang sagot.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

Pangangatwiran
5. Isa-isahin ang mga inihaing argumento ng tagapagsalita batay sa usaping inilahad.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

175
6. Magbigay ng 1-2 ebidensya na sumuporta sa bawat argumento.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

7. Naging mabisa ba ang pangangatwiran? Ipaliwanag ang sagot.

___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

176
Paglalarawan
8. Ibigay ang mga katangian ni Rizal na inilarawan ng tagapagsalita. Ipaliwanag.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

177
9. Ilarawan ang tuwid na daan batay sa talumpati.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

178
 10. Naging mabisa ba ang paglalarawan? Ipaliwanag ang sagot.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

Pagsasalaysay
11. Isalaysay ang buod ng isang kwentong ginamit ng tagapagsalita sa talumpati.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

179
12. Naging mabisa ba ang pagsasalaysay? Ipaliwanag ang sagot.

___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

180
 D. PAGPAPALALIM NG KAALAMAN (ELABORATE)

Talumpati sa Pagtatapos 2015

Talumpati ni Keith Andrew D. Kibanoff, 2015 Valedictory Address

Sa panauhing tagapagsalita, Dr. Andrea Orel Valle; sa Tsanselor ng UP Diliman, Dr.

Michael Tan; sa Dekana ng Kolehiyo ng Edukasyon, Dr. Rosario Alonzo; sa ating Prinsipal, Dr.
Ronaldo San Jose; sa mga katuwang na prinsipal, Prof. Zenaida Bojo at Prof. Melanie Donkor;
mga guro; mga kasama sa paaralan; batchmates; sa mga magulang at panauhin, magandang
hapon po sa inyong lahat.
Maraming nadadapa pero iilan lang ang bumabangon. At sa iilang bumabangon mas
kaunti ang natututong maglakad. Heto ang isang kwento kung paano ako nadapa at bumangon.
Tandang-tanda ko ang araw ng pagtatapos ko sa kinder. Sabik na sabik ako dahil
valedictorian ako’t magbibigay ng speech. Kaya lang absentako noong araw na nag-fitting ng
togakaya sobrang laki ng naibigay sa’kin ng school. Natatapakan ko ang toga habang
naglalakad at sobrang luwag ng cap sa aking ulo. Noong araw ng pagtatapos namin, ibinigay sa
akin ang mic, nagtalumpati ako, at nag-bow. Ngunit pagtayo ko mula sa bow, nagtataka ako
kung bakit tumatawa ang mga tao. At nakita ko ang sagot: nandoon na pala ang cap ko sa
sahig. At ang masaklap pa, nadapa pa ako sa pagbaba ng stage. Gustong-gusto ko talagang
umiyak noon e. Pero dahan-dahan akong bumalik sa stage, kinuha ko ang cap, at ngumiti sa
mga tao.
Kahit hindi tayo magkakasama noong kinder, sigurado akong may mga pagkakataong
nadapa rin kayo. Marahil naranasan ninyong makaaway ang matalik nyong kaibigan. Baka
minsan rin kayong naagawan ng swing. At siguro, nadapa kayo habang naghahabulan. Ang
mga karanasang ganito ang humuhubog sa kung sino man tayo ngayon. At itong ”kung sino
man tayo ngayon” ay batay sa ating mga paninidigan.
Siguro naman hindi na bagong konsepto ang paninindigan sa atin. Ang paninindigan ay
ang mga pinaglalaban natin; ang mga bagay na nagsisilbing pundasyon ng ating pagkatao. In
short, ito ang ating mga prinsipyo.
Pero ano nga ba ang pinanindigan natin sa loob ng dalawa, apat, o labing-isang taong
nag-aral tayo sa UPIS? Baka kailangan nating pag-isipan. Pero kung ako ang tatanungin,
noong una pa lang ay nanindigan ako noong lumipat akong UPIS. Ang totoo kasi nyan,
nagdadalawang-isip talaga akong mag-aral dito kasi kumportable na ako sa dati kong paaralan.
At siguro iyon ang problema. Ang sabi ng magulang ko kapag lagi kang nasa comfort zone,

181
walang challenge at doon titigil yung proseso ng pag-unlad. Kaya kahit inaway ko sila noong
una, pumayag na rin akong lumipat sa huli.
Naaalala ko ang mga panahong halatang bagong dating lang ako dito. Nagdala pa ako
noon ng sobrang bigat na stroller kung saan pinagkasya ko yata ang bahay ko. Nag-lip sync
ako sa pagkanta ng UP Naming Mahal noong orientation. Nag-panic ako noong biglang tumayo
at lumipat ng room ang mga kaklase ko. Nagpunas ako ng tumutulo kong pawis dahil di ako
sanay na sira ang bintilador. Pero unti-unti akong naka-adjust sa mga karaniwang ginagawa ng
mga tao rito.
Anuman ang naging resulta ng desisyon kong pumasok sa UPIS, ito ay aking
pinanindigan, na pasok sa tema natin: Kabataan, Manindigan sa Matapat na Paglilingkod sa
Bayan.
At hindi ito naiiba sa atin. Ano ba ang pinanindigan natin bilang isang batch? Mula sa
umpisa, ipinakita natin ang ating pagiging ibang klase. Kasi nga tayo’y Akinse, ibang klase.
Ibang klase tayo sa pagiging maparaan. Ngayong Grade 10, dumaan tayo sa
napakaraming hirap tulad ng thesis, oral defense, talumpati, suring akda, trigonometry, function,
at iba pa na hinamon ang ating time management skills at ang ating galing sa pagtimpla ng
kape. Nagagawa pa rin nating makakuha ng mataas na grado sa mga output kahit may mga
pagkakataong nagka-cram tayo.
Ibang klase tayo sa pagtutulungan. Nakita ko talaga ito noong field trip natin noong
Grade 7. Akala nating lahat normal na field trip lang iyon kung saan aaralin natin ang ating
kasaysayan, pupunta sa mga historical sites, at makikinig sa lecturer. Hindi natin alam na isang
napakasayang adventure ang pinasukan natin noong bumuhos ang ulan at napilitan tayong
lumusong sa baha. Noon ko talaga nakita kung paano tayo kumapit sa isa’t isa para di tayo
maanod ng tubig at sinigurado nating lahat tayo’y ligtas na nakababa sa bundok. Iyon na yata
ang pinakamemorable kong field trip sa buong buhay ko At higit sa lahat, ibang klase tayo sa
pagiging masayahin at spontaneous. Kaya nating maghanap ng mga bagay na magpapasaya
sa anumang boring na sitwasyon. Mula sa ating pagbibigay-kahulugan sa “high school rocks”,
at sa pagsasabi ng “yeah” sa lahat ng pagkakataon. Ginulat rin natin ang lahat sa mga kaya
nating gawin. Naipakita natin ito sa production value ng mga performances natin gaya ng Culmi,
Buwan ng Wika, at higit sa lahat, noong nanalo tayong 2nd place sa sobrang XploxiV nating
performance sa Powerdance noong Grade 8. Pati nga tayo di makapaniwala sa natamo nating
gantimpala.
Napansin kong nag-mature na rin tayo sa pagdaan ng mga taon. Naging mas positibo
ang ating pananaw sa buhay. Hindi nga tayo nahirapang tanggapin ang 3rd place natin sa

182
Powerdance ngayong taon dahil alam naman nating nag-enjoy tayo. Feeling nga natin tayo ang
champion. Dagdag dito, naging mas bukas ang ating mga isipan sa pagtanggap ng mga
pagbabago. Halimbawa, napatunayan nating maaari pala nating makasundo ang mga taong
akala natin hindi natin magiging kaibigan kapag natuto tayong magpatawad.
Paano ko ba nabuksan ang isip ko? Simple lang: pinanindigan kong magbago. Naisip
kong mas masayang may kasamang kaibigan sa pagtanggap ng karangalan kaysa mag-isa
lang akong nasa taas. Dahil sa pagbibigay ng oportunidad sa iba, nakatatanggap ka rin ng
pagmamahal mula sa kanila.
Itong pagmamahal mula sa iba at para sa iba ang nagtulak sa aking mahalin din ang
bagong ako.
Parang kailan lang, hindi ako marunong mag-commute o magpara ng jeep kasi hatid-sundo
ako. Pero ngayon, kung saan-saan ako nakakarating dahil mas independent na ako.
Parang kailan lang, mag-isa akong nasa Library noong una kong UPIS Week dahil
sobrang focused ko sa acads. Pero ngayon, sama-sama tayong nagpupursigeng mag-aral sa
Lib para makatapos.
At parang kailan lang, hindi ko maintindihan kung bakit ako nilipat sa UPIS. Pero ngayon,
nakikita ko na ang gusto nilang mangyari sa akin.
Maswerte tayong sa UPIS tayo nag-aral kasi may edge na tayo pagdating sa kolehiyo.
Natutuhan natin ang estilo ng pag-aaral na hindi nalilimitahan ng libro kung saan mayroon
tayong academic freedom. Kaya kahit wala tayong libro, makakagawa pa rin tayo ng paraan
upang maintindihan ang aralin ayon sa ating kuryosidad. Dagdag dito, magagamit rin natin ang
ating kasanayan sa pakikisalamuha sa iba’t ibang klase ng tao batay sa katayuan sa buhay,
relihiyon, at iba pang aspeto saanman tayo mag-aral. At higit sa lahat, naranasan na rin natin
kung paano maging Iskolar ng Bayan.
Bilang mga Isko’t Iska, kailangan nating panindigan ang mga responsibilidad na kaakibat
ng ganito kalaking karangalan. Pagka-graduate natin, kailangan pa rin nating dalhin ang mga
aral na itinuro sa atin sa UPIS upang maging kapaki-pakinabang na mamamayan. Panindigan
natin ang mga prinsipyong ito:
Honor and Excellence. Maging matapat at ibigay natin ang lahat ng ating makakaya sa
bawat gawain. Huwag tayong magpapabiktima sa katamaran. Normal lang kasing tamarin
paminsan-minsan pero dapat alam mong may hangganan ito. Dahil wala nang babantay sa atin
sa labas kundi ang ating mga sarili.
Service. Paglingkuran natin ang bayan nang may paninindigan. Anuman ang mapili nating
larangan sa buhay, panindigan natin. At kung maligaw ka nang konti, hanapin mo lang ang

183
lakas ng loob upang bumalik ulit sa dati at sa tama. Itong pagsisikap at pagbangon ay paraan
upang mag-give back at pasalamatan ang mga taong nagpaaral sa atin.
At bilang pasasalamat, nais kong magpasalamat sa Panginoon na lagi tayong
binabantayan, minamahal, at pinapatawad. Lahat ng ginagawa namin ay para sa higit na
kaluwalhatian mo.
Salamat sa aming mga kapamilya na patuloy na nagtutulak sa aming mag-aral. Dahil pinalaki
nyo kami nang maayos, ibinabalik lang namin sa inyo ang pagmamahal na ibinibigay ninyo.
Nais lang namin ay maging proud kayo sa amin.
Salamat sa mga magulang ng batch na walang sawang gumagabay, sumusuporta, at
nagmamahal sa amin. Sa tuwing feeling namin na hindi na namin kaya, lagi kayong nandyan
upang itulak kami sa tamang landas. Kayo po dapat ang sinasabitan ng medalya. Ang araw po
na ito ay para sa inyo.

1. Mayroon bang interesanteng introduksyon ang talumpati? Ipaliwanag ang iyong sagot.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

2. Naging lohikal ba ang daloy ng katawan?

___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

184
3. Nagamit ba nang mahusay ang paglalarawan/ pagsasalay/ paglalahad/
pangangatwiran? Magbigay ng mga ispesipikong halimbawa sa teksto.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
4. Naging akma ba ang binigay na konklusyon/ pagtatapos?
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

185
5. Kung may bahaging hindi malinaw sa tinalakay ng mananalumpati, maaari mo rin itong
bigyang linaw base sa sarili mong pag-unawa. Ipaliwanag ito.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

186
E. PAGTATAYA (EVALUATE)
PANUTO: Gumawa ng talumpati at maaaring pumili ng paksa sa ibaba. Isulat ito sa
isang buong papel ng dalawang lebel na balangkas na pangungusap ng talumpati.
Huwag kalimutang lagyan ng pamagat, may introduksyon, may lohikal na
pagkakasunod-sunod ang katawan at may konklusyon ang isusulat na talumpati.
Mga kahingian sa pagsulat ng talumpati:
Bibigkasin sa loob ng 3-5 minuto lamang.
5-8 pahina na laktaw-laktaw o double space (maaaring kompyuterisado o
computerized o sulat kamay)
May pamagat, introduksyon, katawan at konklusyon.
Gumawa ng 4 na kopya ng talumpati. Maaaring gawing gabay ng mag-
aaral ang mga talumpati na tinalakay sa klase.

Mga paksang maaaring piliin sa pagsulat ng talumpati:

1. Magbibigay ng talumpati para sa mga bagong pasok na mag-aaral sa Grade
11 sa pag-uumpisa ng klase sa senior high school.
2. Magbibigay ng talumpati para sa araw ng pagtatapos ng klase sa senior high
school na may temang “Kabataang Mula K to 12, Tagapagdala ng Kaunlaran
sa Bansang Pilipinas.”
3. Magbibigay ng talumpati sa isang paaralan sa junior high school upang
himuking pumasok sa inyong paaralan para mag-aral sa senior high school.
4. Magbibigay ng talumpati sa lahat ng mga papasok na mag-aaral sa senior
highschool upang himuking kumuha ng Academic Track na kinabibilangan
ninyo.

187
 Gabay sa Pagmamarka ng Pagsulat
Katangian Puntos Marka

Pokus at Detalye 25
May isang malinaw at tiyak na paksa, na sinusuportahan ng
mga detalyadong impormasyon o argumento.
Organisasyon 25
Kawili-wili ang introduksyon, naipakilala nang mahusay ang
paksa. Mahalaga at nauukol sa paksa ang mga impormasyon
na ibinahagi sa isang maayos na paraan. Mahusay ang
pagtatapos o konklusyon.
Tinig ng Manunulat 20
Malinaw ang intensyon at layunin ng manunulat. Kapansin-
pansin ang kahusayan ng manunulat sa paksa.
Pagpili ng mga angkop na salita 15
Malinaw ang paggamit ng mga salita. Angkop ang gamit ng
mga salita, natural at hindi pilit.
Estruktura, Gramatika, Bantas, Pagbabaybay 15
Mahusay ang pagkakaayos ng mga salita at pangugusap.
Walang pagkakamali sa gramatika, bantas at baybay.
KABUUANG PUNTOS 100

188