Starożytność

1. Wyjaśnij pojęcie antyku?

nazwa pochodzi od łacińskiego słowa antiquus ‘dawny’. Określamy nią dorobek społeczności
basenu Morza Śródziemnego – a zwłaszcza kulturę starożytnych Greków i Rzymian – od
czasu wynalezienia pisma (IV tysiąclecie p.n.e.) do upadku cesarstwa zachodniego w 476 r.
n.e.
Mianem starożytności określa się okres dziejów najstarszej cywilizacji, od około 4000 r.
p.n.e. do IV – V w .n.e. Za koniec tego okresu przyjmuje się często rok 476, czyli datę upadku
cesarstwa zachodniorzymskiego.

2. Geneza dramatu greckiego związana jest przede wszystkim z kultem Dionizosa, boga
winnej latorośli, urodzaju i odradzającej się przyrody, rozwijającym się w starożytnej Grecji
od ok. VIII w. p. n. e. Ku czci Dionizosa obchodzono święta, tzw. Dionizje.

3. funkcje mitów:

 poznawcze – czyli dzięki mitom ludzie wyjaśniali pewne niezrozumiałe zjawiska

przyrody, np. burzę z piorunami;
 światopoglądowe – mity były podstawą wierzeń religijnych;
 sakralne – mity przedstawiały wzorce rytualnych obrzędów, nakazywały, jak czcić
bogów.

4. pojęcie antropomorfizacji -  zabieg językowy, polegający na nadawaniu niebędącym

ludźmi przedmiotom, pojęciom, zjawiskom, zwierzętom itp. cech ludzkich i ludzkich
motywów postępowania. Często odnosi się też do wyobrażenia bogów czy duchów na obraz i
podobieństwo człowieka.

5. Klasyczny ideał piękna –

W sztuce antycznej ideał piękna był rozumiany jako odpowiednie propocję. Ważna była
zasada mimesis czyli odzworowanie rzeczywistości. Przykładem ideału piękna antycznej
Grecji może być Dyskobol- rzeźba przedstawiająca uczestnika igrzysk. Jej proporcje są
niemal idealne, wspaniale odwzorowują ludzkie ciało. Był to najważniejszy czynnik
określający piękno w tamtych czasach. Lecz mianem pięknych nie określano jedynie rzeźb.
Także budowle, obrazy i inne dzieła kultury obowiązowywały te zasady. Tragedia grecka aby
został określoną piękną musiała wywoływać uczucia w odbiorcy

2. pojęcie epikureizm , stoicyzm

epikureizm – pogląd filozoficzny, według którego szczęście można osiągnąć dzięki

przyjemnościom polegającym na unikaniu cierpienia i korzystaniu z życia

stoicyzm – pogląd filozoficzny, którego założeniem jest zachowanie umiaru w obliczu

wszelkich życiowych sytuacji, zarówno dramatycznych, jak i radosnych
horacjanizm- pochodzi od imienia najsłynniejszego rzymskiego poety antycznego, Horacego
Horacjanizm łączył w sobie założenia dwóch starożytnych filozofii - stoicyzmu i
epikureizmu. Kluczowe dla horacjanizmu jest pojęcie "złotego środka" i dążenie do
osiągnięcia go. Oznaczało to unikanie zachowań skrajnych, opanowanie, niepoddawanie się
silnym namiętnościom. Horacy wyrażał przekonanie, że należy czerpać radość z tego, co się
ma i korzystać z każdej chwili (słynne słowa "carpe diem" 

6. funkcja chóru w tearze antycznycm - Chór w tragedii antycznej "król Edyp", doradza,
podsuwa rozwiązania. Pomaga bohaterowi zrozumieć prawdę.. Ocenia postępowanie
bohatera. Mówi mu, czy robi dobrze, czy źle. Głos chóru jest głosem Boga, który radzi, co
zrobić. W niektórych sytuacjach konstruuje poczucie trwogi, buduje przez to nastrój napięcia,
czasem współczuje bohaterom. 

7. budowa dramatu antycznego –

1) prologos - pierwsza scena aż do wystąpienia chóru na orchestrze; zapowiedź wydarzeń

2) parados - pieśń na wejście chóru
3) epeisodia - partie między śpiewem chóru wypełnione monologami lub dialogiem aktorów,
najczęściej było ich 5
4) stasimon - komentarz akcji, pieśń chóru
5) komos - scena lamentu i żalu (dotyczy tragedii)
6) exodos - ostatnia pieśń, śpiewana podczas wyjścia chóru
Istotą budowy dramatu antycznego jest wzajemne przeplatanie się stasimonów i
epejsodionów. Epejsodiony tworzą akcję utworu.

8. ARCHETYP to inaczej pierwowzór, prawzór, prototyp; nazwa pochodzi

od arche – początek, przyczyna, pierwiastek. Zespół cech ludzkich, składający się na
daną postać, będącą wzorem zachowań, pierwowzorem charakteru, jakiejś
reakcji. archetyp wyzwoliciela – Prometeusz, archetyp wiernej żony – Penelopa.
Topos to utrwalony obraz, motyw, wątek, temat powtarzający się w dziełach (literackich,
malarskich, rzeźbiarskich itp.) danego kręgu kulturowego w różnych epokach. W szerszym
znaczeniu topos można rozumieć jako uogólnione wyobrażenie, sytuację, wzór rozumowania
występujący stale w dorobku kulturowym określonej cywilizacji, utrwalony w jej zbiorowej
świadomości. topos Arkadii - mitologiczny obraz krainy wiecznego szczęścia

8. Tragedia antyczna - gatunek wywodzący się z Dramatu powstały w starożytnej Grecji

obejmujący tragizm jakichś jednostek.

Decorum - jednorodność stylistyczna

Wina tragiczna - jest to nieodpowiednie zdarzenie, którą nieświadomie popełnia bohater,

najczęściej przez to, że źle ocenił powagę danej sytuacji.

Konflikt tragiczny - polega na pojedynku dwóch stron, który kończy się się zwykle porażką.

Hybris - Charakterystyczna postawa - zuchwałość - pełniona przez bohatera w stosunku do

określonych bóstw.
Hamartia - czyli wina tragiczna

Fatum - jest to uosobienie losu, coś dzieję się nam przez to, że ciąży na nas jakaś klątwa,

9. zasada trzech jedności

Jest to zasada jedności miejsca, czasu i akcji. 

 Jedność miejsca polega na umieszczeniu akcji i bohaterów w danym miejscu, np. na

dziedzińcu pałacowym. Widzowie oglądają aktorów tylko w tym miejscu, wydarzenia,
które dzieją się poza nim (poza sceną) są relacjonowane, opowiadane przez
przybywające postacie.

 Jedność czasu polega na dążeniu twórców antycznych do tego, aby czas trwania akcji
równał się czasowi trwania tragedii na scenie. Istniały zatem sztuki, których akcja
ograniczała się do kilku godzin, doby, nigdy zaś nie przekraczała kilku dni.

 Jedność akcji zaś była dążeniem do ukazania jednego tylko wątku fabularnego.

10. Cechy tragedii antycznej:

 zasada trzech jedności – czasu, miejsca i akcji, 

 decorum – użycie wysokiego stylu,
 zaprezentowanie konfliktu tragicznego,
 brak scen zbiorowych,
 ograniczona liczba bohaterów,
 bohaterami były tylko wybitne jednostki.

11. cechy gatunkowe eposu:

utwór epicki (posiada narratora, fabułę i świat przedstawiony); rozpoczyna się inwokacją do
bóstwa; ukazuje dzieje legendarnego lub historycznego bohatera na tle wydarzeń
przełomowych dla całej wspólnoty.

12. cechy komedii antycznej:

 Komedia w przeciwieństwie do tragedii miała luźną kompozycję – mogła się rozpadać

na szereg epizodów.

 Elementem wspólnym była obecność chóru.

 Tragedia czerpała swe tematy z mitologii, komedia również sięgała po te wątki, ale
traktowała je parodystycznie, łącząc z motywami dnia codziennego.

 Komedie starożytne są najczęściej utworami satyrycznymi o treści politycznej.

13. cechy pieśni antycznej:

 uproszczona budowa
 układ stroficzny
  częste refreny
 paralelizmy
 rytmizacja

14. cechy stylu homeryckiego

Styl homerycki to język eposu, a więc język wyszukany, poetycki, utrzymany w podniosłym
stylu, w niektórych partiach wręcz patetyczny. Charakterystyczna dla Homera jest opisowość,
sceny ukazywane są z namaszczeniem i drobiazgowym ujęciem szczegółów. I tak
na przykład, kiedy widzimy walczącego Achillesa wiemy jak dokładnie wyglądała jego
zbroja. Inną cechą jest epizodyczność. Opisy poszczególnych wyglądów przeradzają
się miejscami w samoistne sceny, tak jest właśnie w przypadku tarczy Achillesa, która
zawiera odrębne sceny.

Charakterystyczne środki artystyczne: porównania homeryckie (b. rozbudowane), stałe

epitety: prędkonogi Achilles; inwokacja - rozbudowana apostrofa do bóstwa na początku
utworu
Charakterystyczne zabiegi autora: retardacja - opóźnianie akcji przez szczegółowe
realistyczne, bardzo plastyczne opisy (opis tarczy Achillesa), retrospekcja - cofanie się w
przeszłość.

4. Konflikt tragiczny to
postawienie bohatera w sytuacji wyboru między sprzecznymi racjami moralnymi.

7. Podaj źródło cytatu Non omnis moriar i wyjaśnij jego znaczenie.

„Nie wszystek umrę” – cytat pochodzi z pieśni Horacego Exegi monumentum. Słowa te
wyrażają wiarę poety, że jego twórczość – nieśmiertelna w przeciwieństwie do śmiertelnego
ciała – zapewni mu nieprzemijającą sławę.

8. Znaki dzielimy na konwencjonalne, czyli sygnały, oraz naturalne, czyli symptomy i oznaki.
Język to system znaków i reguły ich łączenia. Znakami językowymi mogą być: wyrazy, ich
cząstki, ale też połączenia wyrazów i całe zdania.

9. naturalne: wizualny – czerwony kolor dojrzałego jabłka, dźwiękowy – kaszel,

zapachowy – zapach zepsutego jedzenia;

konwencjonalne: wizualny – oznaczenie toalety, dźwiękowy – syrena, zapachowy –

zapach kadzidła w kościele

10. Po nitce do kłębka oznacza dojście prosto do celu. Frazeologizm odwołuje się do
pomysłu Ariadny, która pomogła wyjść Tezeuszowi z labiryntu, dając mu kłębek nici.

11. Wyjaśnij, co może oznaczać złote runo doskonałej formy w wierszu Miłosza. Odwołaj
się do mitologii.
 Miłosz przywołuje mit o Argonautach, herosach, którzy udali się w podróż pełną
niebezpieczeństw, aby zdobyć niezwykle cenną skórę złotego barana. Złote runo
symbolizuje cel bardzo trudny do zdobycia, właściwie nieosiągalny. Miłosz złotym
runem nazywa doskonałą formę, jaką kolejni poeci próbują nadać swoim myślom.
Jednak nie ona jest tu najważniejsza, lecz miłość, serce, duch, które przepełniają
poezję.

10. Wykreśl pojęcie, które nie pasuje do pozostałych.

epeisodion, katharsis, stasimon, paradoks, exodos

Cywilizacje antyczne powstawały w Grecji, Rzymie, na Bliskim Wschodzie i w

północnej Afryce.

Podaj po jednym przykładzie pisarzy:

 epika: Homer, Wergiliusz, Ezop

 liryka: Horacy, Safona, Tyrtajos
 dramat: Sofokles, Ajschylos, Tespis