Professional Documents
Culture Documents
55658339
55658339
Κυριακός Κωνσταντίνος
Δημοσίευση: 23 Οκτωβρίου 2016 19:00
Αφηγήσεις, χειρονομίες και εικόνες που συναντάμε σε τρεις δημοφιλείς ταινίες της
δεκαετίας του ’60 οι οποίες διαδραματίζονται σε ομοκοινωνικά περιβάλλοντα θα μας
επιτρέψουν να διατυπώσουμε ορισμένες σκέψεις γύρω από τη γυναικεία
σεξουαλικότητα και το ανδρικό βλέμμα, τον γυναικείο εγκλεισμό και την
κινηματογραφική έμφυλη ποιητική του. Είναι αλήθεια ότι τα περιβάλλοντα της
φυλακής και του ξερονησιού στο Αμόκ (1963) του Ντίνου Δημόπουλου, του «οίκου
ανοχής» στα Κόκκινα φανάρια (1963) του Βασίλη Γεωργιάδη και του
αναμορφωτηρίου στη Στεφανία (1966) του Γιάννη Δαλιανίδη ως αναπαραστατικά
μοντέλα δεν αφίστανται από τις συναφούς θεματικής αμερικανικές και ευρωπαϊκές
παραγωγές που προβάλλονται στις ελληνικές αίθουσες της εποχής. Ωστόσο στις
παραπάνω ελληνικές ταινίες οι οποίες φέρουν και την υπογραφή των
αντιπροσωπευτικότερων και παραγωγικότερων σκηνοθετών της εποχής, δεν
απουσιάζουν πλήρως εκείνοι οι φιλμικοί δείκτες που μπορούν να εκληφθούν ως
εκφράσεις ασφυξίας, δυσανεξίας και ιδεολογικής απειλής που προέρχονται από
περιθωριοποιημένες κοινωνικά ομάδες.
Παράλληλα, όμως, επιτρέπουν, στον θεατή τους και την ανάδυση επιθυμιών και
μεθόδων ταυτοποίησης που επιβεβαιώνει, πλειστάκις, τρεις διαφορετικές όψεις της
ηδονοβλεψίας, ως κρίσιμη αρχή της παραδοσιακής κινηματογραφικής απόλαυσης,
όπως τις ορίζει η Laura Mulvey, στo επιδραστικότερο και πλέον παρατιθέμενο στην
ιστορία των κινηματογραφικών σπουδών άρθρο περί κινηματογραφικού βλέμματος
(Οπτική απόλαυση και αφηγηματικός κινηματογράφος, δημοσίευση 1975). Η κύρια και
πολύ γνωστή θέση του ανωτέρω άρθρου είναι ότι στο «κυρίαρχο» αφηγηματικό
σινεμά η γυναίκα έχει συγκροτηθεί ως «εικόνα - θέαμα» με παρατηρητή - θεατή τον
άνδρα. Η Μάλβεϊ μελετά την ευχαρίστηση που προσφέρει ο κινηματογράφος μέσα
από τρεις αλληλοσυσχετιζόμενες ψυχαναλυτικές εμπειρίες: τη σκοποφιλία (η
ευχαρίστηση να κοιτάς), την ηδονοβλεψία (η ευχαρίστηση που δίνει η παρατήρηση
σεξουαλικών πράξεων) και τη λίμπιντο του εγώ (η δομή της αναγνώρισης).
Τι γίνεται όμως με αυτόν τον κατακερματισμό στο θέατρο, όταν μεγάλο μέρος της
φεμινιστικής θεωρίας που αφορά έννοιες του φετιχισμού προέρχεται από τον χώρο
της θεωρίας του κινηματογράφου, εκεί όπου η κινηματογραφική εικόνα παρέχει ένα
καθαρό παράδειγμα για τις λειτουργίες του φετιχισμού σε μια πατριαρχική και
ψυχαναλυτικά κωδικοποιημένη, κουλτούρα. Δύο από τις παραστάσεις των Κόκκινων
φαναριών του Αλέκου Γαλανού, στο «Θέατρο Πορεία» (1962), σε σκηνοθεσία Αλέξη
Δαμιανού (τεκμηριωτικό φωτογραφικό υλικό) και στο Εθνικό θέατρο (2013), σε
σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Ρήγου (ως αυτόπτες θεατές), μας επιτρέπουν ένα συναφή
σχολιασμό.
Αυτές τις σκέψεις θα άξιζε να τις δούμε αναφερόμενοι σε μια ταινία-εξαίρεση της
δεκαετίας του ’60, όπως το Vortex. To πρόσωπο της Μέδουσας (1967/1971) του
Νίκου Κούνδουρου όπου η (άνευ επεξηγηματικών διαλόγων) «σιωπή της εικόνας»
ευρίσκεται στο επίκεντρο μιας (υποτυπώδους και γεωμετρημένων πλάνων) δράσης.
Με ένα δεδομένο: από τη μια πλευρά έχουμε τρεις παραγωγές γυρισμένες από
αριστείς της ελληνικής κινηματογραφίας της εποχής (Δημόπουλος, Δαλιανίδης,
Γεωργιάδης) και από την άλλη ένα «κρυφό» αριστούργημα άνευ εμπορικής
διανομής για δεκαετίες και γι’ αυτό χωρίς ευρεία διάχυση των παράτολμων και
παράδοξων μηνυμάτων του. Σ’ ένα μινιμαλιστικό νησιωτικό κτίσμα, όπου οι άνδρες
είναι περισσότεροι από τις γυναίκες («δεν ξέρω αν είναι γύρω από την Αστάρτη ή
μεταξύ τους»), παρακολουθούμε, σε πολύ κοντινά πλάνα, την πρωτόφαντη
απεικόνιση ανδρικών και γυναικείου σωμάτων (στήθος, λεκάνη, κορμός, μύες, πέος,
τριχοφυϊα) και την εγγραφή τους (ασυνήθιστες ερωτικές περιπτύξεις) σ’ ένα
μυθολογικών αναφορών πλαίσιο. Όλα επενδυμένα με τελετουργίες, ρυθμικούς ήχους,
οπτικά σύμβολα (ερπετό στον τοίχο/δάπεδο ως σκακιέρα).
Βιβλιογραφικές αναφορές
Edwards, Tim. «The Spectacle of the Male Masculinity and the Cinema», στο
Cultures of Masculinity, London-New York: Routledge, 2006, 116-139.
Whitenhead, Stephen M. Men and Masculinities. Keys Themes and New Directions,
Cambridge: Polity Press, 2006.