329

Ch­¬ng 9 compozit
Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i dÉn tíi c¸c nhu cÇu to lín
vÒ lo¹i vËt liÖu ®ång thêi cã nhiÒu tÝnh chÊt mµ c¸c vËt liÖu võa häc (kim lo¹i,
ceramic, polyme) khi ®øng riªng rÏ kh«ng cã ®­îc mµ næi bËt lµ lo¹i võa bÒn l¹i
võa nhÑ, rÎ l¹i cã tÝnh chèng ¨n mßn cao. Compozit (hay cßn gäi lµ vËt liÖu kÕt
hîp) ra ®êi trong mÊy chôc n¨m gÇn ®©y ®¸p øng ®­îc c¸c yªu cÇu ®ã, ®∙ øng
dông vµ ph¸t triÓn tíi tr×nh ®é cao quy luËt kÕt hîp - mét quy luËt phæ biÕn trong
tù nhiªn. Ngµnh khoa häc vµ c«ng nghÖ vÒ compozit ®∙ cã nhiÒu s¶n phÈm dïng
trong mäi lÜnh vùc: tõ «t«, m¸y bay cho ®Õn vËt liÖu chØnh h×nh vµ hiÖn ph¸t triÓn
m¹nh ®Õn møc nhiÒu ng­êi cho r»ng thÕ kû 21 sÏ lµ v¨n minh cña compozit.

9.1. Kh¸i niÖm vÒ compozit

9.1.1. Quy luËt kÕt hîp
Tõ l©u ng­êi ta ®∙ biÕt sù kÕt hîp tÝnh chÊt cña c¸c pha trong vËt liÖu ®a
pha. VÝ dô, ®é bÒn cao cïng víi ®é dÎo t­¬ng ®èi tèt cña thÐp cïng tÝch lµ sù kÕt
hîp cña ®é dÎo, ®é dai cao cña nÒn ferit víi tÝnh cøng v÷ng cña c¸c tÊm (h¹t)
xªmentit n»m xen trong ®ã. Gç, tre kh¸ cøng v÷ng, bÒn, dai chÝnh lµ nhê c¸c tÝnh
chÊt t­¬ng øng cña sîi xenlul« (bÒn, dai) ®­îc ph©n bè theo h­íng x¸c ®Þnh víi
lignin (cøng v÷ng) bao quanh. §ã lµ b»ng c¸c con ®­êng kÕt hîp tù nhiªn. B»ng
con ®­êng kÕt hîp nh©n t¹o c¸c pha cã b¶n chÊt kh¸c nhau theo mét kiÕn tróc
®Þnh tr­íc sÏ b¶o ®¶m t¹o nªn mét tæ hîp c¸c tÝnh chÊt phï hîp víi c¸c yªu cÇu sö
dông ®Ò ra.
VËy compozit lµ lo¹i vËt liÖu nhiÒu pha kh¸c nhau vÒ mÆt hãa häc, hÇu nh­
kh«ng tan vµo nhau, ph©n c¸ch nhau b»ng ranh giíi pha, kÕt hîp l¹i nhê sù can
thiÖp kü thuËt cña con ng­êi theo nh÷ng s¬ ®å thiÕt kÕ tr­íc, nh»m tËn dông vµ
ph¸t triÓn nh÷ng tÝnh chÊt ­u viÖt cña tõng pha trong compozit cÇn chÕ t¹o.
9.1.2. §Æc ®iÓm vµ ph©n lo¹i
a. §Æc ®iÓm
Compozit cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh sau.
- Lµ vËt liÖu nhiÒu pha mµ chóng th­êng rÊt kh¸c nhau vÒ b¶n chÊt, kh«ng
hßa tan lÉn nhau vµ ph©n c¸ch nhau b»ng ranh giíi pha. Trong thùc tÕ, phÇn lín
compozit lµ lo¹i hai pha gåm nÒn lµ pha liªn tôc trong toµn khèi, cèt lµ pha ph©n
bè gi¸n ®o¹n.
- NÒn vµ cèt cã tû lÖ, h×nh d¸ng, kÝch th­íc vµ sù ph©n bè theo thiÕt kÕ ®∙
®Þnh tr­íc.
- TÝnh chÊt cña c¸c pha thµnh phÇn ®­îc kÕt hîp l¹i ®Ó t¹o nªn tÝnh chÊt
chung cña compozit. Tuy nhiªn ®ã kh«ng ph¶i lµ sù céng ®¬n thuÇn tÊt c¶ c¸c tÝnh
chÊt cña c¸c pha thµnh phÇn khi chóng ®øng riªng rÏ mµ chØ lùa chän trong ®ã
nh÷ng tÝnh chÊt tèt vµ ph¸t huy thªm.
 330

b. Ph©n lo¹i
Th«ng th­êng dïng c¸ch ph©n lo¹i theo c¸c ®Æc tr­ng cña nÒn vµ cèt, tøc
c¸c pha c¬ b¶n.
Theo b¶n chÊt cña nÒn cã:
- compozit nÒn chÊt dÎo (polyme),
- compozit nÒn kim lo¹i,
- compozit nÒn ceramic,
- compozit nÒn hçn hîp nhiÒu pha.
Theo ®Æc ®iÓm cÊu tróc cña cèt cã thÓ ph©n lo¹i compozit thµnh ba nhãm:
compozit cèt h¹t, compozit cèt sîi vµ compozit cÊu tróc nh­ tr×nh bµy ë h×nh 9.1.
Lo¹i cèt h¹t vµ lo¹i cèt sîi kh¸c nhau ë kÝch th­íc h×nh häc cña cèt: cèt sîi cã tû
lÖ chiÒu dµi trªn ®­êng kÝnh kh¸ lín, cßn cèt h¹t lµ c¸c phÇn tö ®¼ng trôc. Kh¸i
niÖm vÒ compozit cÊu tróc lµ ®Ó chØ c¸c b¸n thµnh phÈm d¹ng tÊm, líp lµ vËt liÖu
®ång nhÊt vµ compozit kh¸c. Trong tõng lo¹i cèt: h¹t, sîi nÒn víi kÝch th­íc kh¸c
nhau cßn ®­îc chia tiÕp thµnh c¸c nhãm nhá h¬n: h¹t th« vµ h¹t mÞn, sîi liªn tôc
vµ sîi gi¸n ®o¹n...
COMPOZIT
↓ ↓ ↓
Cèt h¹t Cèt sîi Compozit cÊu tróc
↓ ↓ ↓
↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓
H¹t th« H¹t mÞn Liªn tôc Gi¸n ®o¹n Líp TÊm ba líp Tæ ong
↓
↓ ↓
Cã h­íng NgÉu nhiªn
H×nh 9.1. S¬ ®å ph©n lo¹i compozit
9.1.3. Liªn kÕt nÒn - cèt
Compozit chØ thùc sù kÕt hîp tèt c¸c tÝnh chÊt cña nÒn vµ cèt khi liªn kÕt
gi÷a chóng lµ hoµn h¶o. TiÕp theo tr×nh bµy c¸c ®Æc ®iÓm cña nÒn, cèt vµ t­¬ng t¸c
gi÷a chóng cho compozit kÕt cÊu (chÞu t¶i).
a. Cèt
Nh­ ®∙ biÕt cèt lµ pha kh«ng liªn tôc, ®ãng vai trß t¹o nªn ®é bÒn cao,
m«®un ®µn håi (®é cøng v÷ng) cao cho compozit, do vËy cèt ph¶i lµ lo¹i cã c¸c
®Æc tÝnh ®ã, ®ång thêi ph¶i nhÑ ®Ó t¹o nªn ®é bÒn riªng cao. Cèt cã thÓ ®­îc lµm
b»ng tÊt c¶ c¸c lo¹i vËt liÖu ®∙ häc: kim lo¹i, ceramic vµ polyme. TØ mØ h¬n vÒ
chóng ®­îc tr×nh bµy trong tõng lo¹i compozit tiÕp theo. Nh­ sÏ thÊy râ sau nµy,
h×nh d¹ng, kÝch th­íc, mËt ®é vµ sù ph©n bè cña sîi lµ nh÷ng yÕu tè cã ¶nh h­ëng
m¹nh ®Õn c¬ tÝnh cña compozit.
b. NÒn
NÒn lµ pha liªn tôc, ®ãng vai trß chñ yÕu ë c¸c mÆt sau.
- Liªn kÕt toµn bé c¸c phÇn tö cèt thµnh mét khèi compozit thèng nhÊt.
- T¹o kh¶ n¨ng ®Ó tiÕn hµnh c¸c ph­¬ng ph¸p gia c«ng compozit thµnh c¸c
 331

chi tiÕt theo thiÕt kÕ.

- Che phñ, b¶o vÖ cèt tr¸nh c¸c h­ háng do c¸c t¸c ®éng hãa häc, c¬ häc vµ
cña m«i tr­êng.
Yªu cÇu chñ yÕu ®èi víi nÒn lµ ph¶i nhÑ vµ cã ®é dÎo cao. Phô thuéc vµo
tÝnh chÊt cña compozit cÇn chÕ t¹o, ng­êi ta chän lo¹i nÒn phï hîp trong bèn
nhãm: kim lo¹i, ceramic, polyme vµ hçn hîp.
c. Liªn kÕt nÒn - cèt
Liªn kÕt tèt gi÷a nÒn vµ cèt t¹i vïng ranh giíi pha lµ yÕu tè quan träng
nhÊt b¶o ®¶m cho sù kÕt hîp c¸c ®Æc tÝnh tèt cña hai pha trªn. §Ó t¨ng c­êng ®é
g¾n ch¾c nÒn - cèt, ng­êi ta cã thÓ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p sau.
- Liªn kÕt c¬ häc, ®­îc thùc hiÖn nhê khíp nèi th«ng qua ®é mÊp m« trªn
bÒ mÆt do lùc ma s¸t nh­ kiÓu bªt«ng cèt thÐp cã g©n (®èt).
- Liªn kÕt nhê thÊm ­ít do n¨ng l­îng søc c¨ng bÒ mÆt v× pha nÒn bÞ nung
ch¶y vµ dÝnh ­ít víi cèt nªn cã sù khuÕch t¸n tuy rÊt nhá, t¹o nªn søc c¨ng bÒ
mÆt.
- Liªn kÕt ph¶n øng, xuÊt hiÖn khi trªn ranh giíi pha x¶y ra ph¶n øng t¹o
hîp chÊt hãa häc, nã nh­ líp keo dÝnh chÆt cèt víi nÒn. §©y lµ lo¹i liªn kÕt tèt
nhÊt.
- Liªn kÕt «xyt, lo¹i liªn kÕt ph¶n øng ®Æc tr­ng cho nÒn kim lo¹i víi cèt lµ
«xyt cña chÝnh kim lo¹i ®ã.
Sau ®©y tr×nh bµy ®Æc tÝnh cña tõng lo¹i compozit h¹t, sîi vµ cÊu tróc.

9.2. Compozit h¹t

Compozit h¹t lµ lo¹i cã cèt lµ c¸c h¹t ®¼ng trôc, cøng, bÒn («xyt, nitrit,
cacbit, borit) (®«i khi lµ c¸c h¹t mÒm nh­ grafit, mica thuéc lo¹i chèng ma s¸t,
kh«ng thuéc lo¹i (compozit) kÕt cÊu, träng t©m cña ch­¬ng nµy).
Trong lo¹i nµy nh­ ®∙ ph©n lo¹i (h×nh 9.1) l¹i cã h¹t th« vµ h¹t mÞn.
9.2.1. Compozit h¹t th«
Compozit h¹t th« rÊt ®a d¹ng vµ ®­îc sö dông phæ biÕn trong c¸c lÜnh vùc
c«ng nghiÖp, x©y dùng.
a. §Æc ®iÓm
Kh¸i niÖm "th«" ®­îc dïng ®Ó chØ t­¬ng t¸c gi÷a nÒn vµ cèt kh«ng x¶y ra
ë møc ®é nguyªn tö, ph©n tö, lóc nµy sù hãa bÒn cã ®­îc lµ nhê sù c¶n trë biÕn
d¹ng cña nÒn ë vïng l©n cËn víi h¹t cèt do sù chÌn Ðp theo quan ®iÓm cña c¬ häc
m«i tr­êng liªn tôc.
Tïy theo ®Æc tÝnh ph©n bè cña h¹t trong nÒn mµ quy t¾c kÕt hîp (hçn hîp)
cho m«®un ®µn håi Ec cña compozit phô thuéc vµo tû lÖ thÓ tÝch, m«®un ®µn håi
cña nÒn (matrice): Vm, Em vµ cña cèt h¹t (particle): Vp, Ep n»m trong ph¹m vi gi÷a
hai ®­êng biÓu thÞ ë h×nh 9.2 bëi hai biÓu thøc to¸n häc sau:
(®­êng th¼ng trªn) E c = E m .Vm + E p .Vp (9.1)
E m .E p
(®­êng cong d­íi) Ec = (9.2)
Vm .E p + Vp .E m
 332

H×nh 9.2. Sù phô

thuéc cña m«®un
®µn håi vµo hµm
l­îng cèt trong
compozit nÒn Cu cèt
h¹t W

Sù hãa bÒn tèt nhÊt (giíi h¹n trªn) thÓ hiÖn ë ph­¬ng h¹t bè trÝ dµy ®Æc
h¬n, cßn kÐm nhÊt (giíi h¹n d­íi) ë ph­¬ng h¹t s¾p xÕp th­a h¬n c¶. VËy
compozit lo¹i nµy cã tÝnh chÊt phô thuéc thµnh phÇn (hµm l­îng cèt) n»m trong
kho¶ng gi÷a hai ®­êng giíi h¹n trªn vµ d­íi nµy.
b. C¸c compozit h¹t th« th«ng dông.
Hîp kim cøng ®∙ tr×nh bµy ë ch­¬ng 6 (môc 6.4.2a) t¹o ra b»ng ph­¬ng
ph¸p luyÖn kim bét còng cã thÓ coi lµ compozit h¹t th«, trong ®ã c¸c phÇn tö cøng
lµ cacbit: WC, TiC, TaC ®­îc liªn kÕt b»ng Co (nÒn). Hîp kim cøng lµ vËt liÖu c¾t
rÊt th«ng dông víi hiÖu qu¶ kinh tÕ cao.
C¸c hîp kim lµm tiÕp ®iÓm cã sù kÕt hîp tèt cña c¸c kim lo¹i khã ch¶y
(W, Mo) víi c¸c kim lo¹i cã tÝnh dÉn nhiÖt cao (Cu, Ag) còng lµ lo¹i compozit h¹t
th« nÒn kim lo¹i, trong ®ã mét tÝnh chÊt (E) cña lo¹i nÒn Cu cèt W ®∙ ®­îc tr×nh
bµy ë h×nh 9.2.
Bªt«ng lµ compozit h¹t th« nÒn ceramic ®­îc dïng réng r∙i nhÊt. Trong
bªt«ng, cèt chÝnh lµ c¸c h¹t r¾n kh¸ lín (®¸, sái) hay nhá (c¸t vµng) ®­îc liªn kÕt
víi nhau bëi nÒn cøng lµ xim¨ng. TÝnh chÊt cña bªt«ng ®∙ ®­îc tr×nh bµy ë
ch­¬ng 7 (môc 7.4.3).
Ng­êi ta cã thÓ ®­a c¸c h¹t víi vai trß chÊt ®én vµo polyme ®Ó c¶i thiÖn ®é
bÒn, tÝnh chèng mµi mßn, æn ®Þnh kÝch th­íc, chÞu nhiÖt, lóc ®ã s¶n phÈm polyme
thu ®­îc nh­ lµ compozit h¹t th« nÒn polyme [hay chÊt dÎo t¨ng c­êng (®é bÒn)].
C¸c h¹t ®én th­êng lµ th¹ch anh, thñy tinh, «xyt nh«m, ®Êt sÐt, ®¸ v«i.
9.2.2. Compozit h¹t mÞn (hãa bÒn ph©n t¸n)
Compozit h¹t mÞn lµ lo¹i cã tÝnh n¨ng ®Æc biÖt: bÒn nãng vµ æn ®Þnh nãng.
a. §Æc ®iÓm
NÒn c¸c compozit nµy th­êng lµ kim lo¹i vµ hîp kim. C¸c phÇn tö cèt cã
kÝch th­íc nhá ®Õn møc d­íi 0,1µm, th­êng lµ lo¹i bÒn, cøng vµ cã tÝnh æn ®Þnh
nhiÖt cao: «xyt, cacbit, borit, nitrit. T­¬ng t¸c nÒn - cèt ë ®©y x¶y ra ë møc ®é vi
m« øng víi kÝch th­íc nguyªn tö, ph©n tö. C¬ chÕ hãa bÒn t­¬ng tù nh­ c¬ chÕ tiÕt
 333

pha ph©n t¸n, biÕn cøng khi ph©n hãa dung dÞch r¾n qu¸ b∙o hßa. Khi lùc t¸c dông
lªn compozit, nÒn sÏ høng chÞu hÇu nh­ toµn bé t¶i, c¸c phÇn tö cèt nhá mÞn ph©n
t¸n ®ãng vai trß h∙m lÖch, lµm t¨ng ®é bÒn ®é cøng cña vËt liÖu.
b. C¸c compozit h¹t mÞn
SAP, SAAP (CAΠ, CAC) ®∙ nghiªn cøu ë ch­¬ng 6 (môc 6.4.3a), víi c¸c
tû lÖ 5 - 20%Al2O3 trªn nÒn nh«m, hîp kim nh«m (gi÷a nÒn - cèt cã liªn kÕt «xyt
kh¸ bÒn) ®∙ ®­îc s¶n xuÊt ë quy m« c«ng nghiÖp, cung cÊp d­íi d¹ng b¸n thµnh
phÈm tÊm, èng, d©y... ®Ó lµm c¸c chi tiÕt cã ®é bÒn riªng lín, lµm viÖc ë 300 ÷
500oC vµ chÞu t¸c dông cña m«i tr­êng ¨n mßn.
T - D Nickel (Thoria Dispersed Nickel) lµ lo¹i compozit nÒn lµ niken (Ni),
cèt lµ c¸c phÇn tö «xyt t«ri ThO2. ChØ víi 2%ThO2 song ë d¹ng rÊt nhá mÞn, n»m
ph©n t¸n vµ æn ®Þnh nhiÖt, cã ®é bÒn vµ kh¶ n¨ng lµm viÖc l©u dµi ë 1000 ÷
1100oC, kh«ng bÞ ¨n mßn tinh giíi nh­ thÐp kh«ng gØ nªn lµ vËt liÖu quý trong
hµng kh«ng, vò trô, chÕ t¹o tuabin, èng dÉn, b×nh ¸p lùc lµm viÖc ë nhiÖt ®é cao
d­íi t¸c dông cña m«i tr­êng ¨n mßn.

9.3. Compozit cèt sîi

Compozit cèt sîi lµ lo¹i compozit kÕt cÊu quan träng nhÊt v× nã cã ®é bÒn
riªng vµ m«®un ®µn håi riªng cao. ChÝnh v× ®Ó ®¹t ®­îc yªu cÇu nµy mµ c¶ nÒn lÉn
cèt sîi ®Òu ph¶i cã khèi l­îng riªng nhá. TÝnh chÊt cña compozit cèt sîi phô thuéc
vµo b¶n chÊt vËt liÖu cèt vµ nÒn, ®é bÒn liªn kÕt trªn ranh giíi pha, sù ph©n bè vµ
®Þnh h­íng sîi còng nh­ kÝch th­íc vµ h×nh d¹ng cña nã... ë ®©y víi quy ­íc r»ng
liªn kÕt trªn ranh giíi pha nÒn - cèt ®­îc coi lµ hoµn h¶o nªn sÏ lÇn l­ît kh¶o s¸t
c¸c yÕu tè cßn l¹i.

9.3.1. ¶nh h­ëng cña yÕu tè h×nh häc sîi

a. Sù ph©n bè vµ ®Þnh h­íng sîi

H×nh 9.3. S¬ ®å ph©n bè vµ ®Þnh h­íng cèt sîi:

a. mét chiÒu,
b. dÖt hai chiÒu vu«ng gãc trong mét mÆt,
c. rèi ngÉu nhiªn trong mét mÆt,
d. ®an quÊn ba chiÒu vu«ng gãc.
 334

Cã nhiÒu kiÓu ph©n bè vµ ®Þnh h­íng sîi nh­ biÓu thÞ ë h×nh 9.3. ë ®©y sîi
®­îc coi nh­ thí trong kim lo¹i, lµm cho vËt liÖu cã tÝnh dÞ h­íng râ rÖt. Do vËt
liÖu lµm cèt bao giê còng bÒn, cøng h¬n nÒn, nªn theo ph­¬ng cèt sîi compozit
thÓ hiÖn ®é bÒn cao h¬n c¸c ph­¬ng kh¸c.
- Khi c¸c sîi ph©n bè song song víi nhau theo mét ph­¬ng nµo ®ã nh­
biÓu thÞ ë h×nh a, ®é bÒn theo ph­¬ng däc sîi sÏ cao h¬n h¼n ph­¬ng vu«ng gãc
víi nã. KiÓu nµy ®­îc gäi lµ mét chiÒu.
- Khi còng ph©n bè trªn mét mÆt song theo hai ph­¬ng vu«ng gãc víi nhau
nh­ v¶i (c¸c sîi ®an vu«ng gãc víi nhau) biÓu thÞ ë h×nh b, th× khi thö theo hai
ph­¬ng däc theo trôc sîi ®é bÒn nhËn ®­îc lµ cao h¬n c¶. KiÓu nµy ®­îc gäi lµ
kiÓu dÖt.
- Khi sîi ph©n bè tr¶i trªn mét mÆt nh­ng kh«ng ®Þnh h­íng, nhiÒu
ph­¬ng (rèi), cã tÝnh ngÉu nhiªn nh­ ë h×nh c sÏ lµm cho compozit cã tÝnh ®¼ng
h­íng (theo tÊt c¶ c¸c ph­¬ng trªn mÆt c¸c tÝnh chÊt ®Òu nh­ nhau). KiÓu nµy
®­îc gäi lµ rèi ngÉu nhiªn trong mét mÆt (nh­ cÊu tróc cña d¹, nØ).
- Cuèi cïng khi sîi ®­îc ph©n bè (®an, quÊn) vµ ®Þnh h­íng theo ba
ph­¬ng vu«ng gãc víi nhau nh­ ë h×nh d th× compozit cã ®é bÒn lín nhÊt theo c¶
ba ph­¬ng t­¬ng øng. Tuy nhiªn ®iÒu ®­îc ng­êi ta quan t©m h¬n c¶ cã ¶nh
h­ëng ®Õn c¬ tÝnh cña compozit cèt sîi lµ yÕu tè h×nh häc cña sîi: chiÒu dµi vµ
®­êng kÝnh hay tû lÖ gi÷a chóng.
b. ¶nh h­ëng cña chiÒu dµi sîi
§iÒu quan träng nhÊt ®èi víi compozit kÕt cÊu cèt sîi ph¶i cã cÊu tróc sao
cho t¶i träng ®Æt vµo ph¶i ®­îc dån vµo sîi lµ pha cã ®é bÒn cao, nÕu chØ tËp
trung vµo nÒn lµ pha kÐm bÒn h¬n sÏ dÉn ®Õn ph¸ hñy pha nµy mét c¸ch nhanh
chãng, nãi kh¸c ®i c¬ tÝnh phô thuéc vµo møc ®é truyÒn t¶i träng tõ nÒn vµo sîi.

H×nh 9.4. S¬ ®å biÕn d¹ng nÒn

khi ®Æt t¶i vµo compozit cèt sîi
ng¾n, biÕn d¹ng ë phÇn nÒn bao
quanh sîi chÞu kÐo.

§èi víi lo¹i cèt sîi ng¾n, d­íi t¸c dông cña øng suÊt ®Æt vµo sù biÕn d¹ng
cña nÒn dõng l¹i ë (®Çu) mót sîi, mét phÇn nÒn bÞ ch¶y nh­ thÊy râ ë h×nh 9.4.
Nh­ vËy kh«ng cã sù truyÒn t¶i tõ nÒn vµo mót sîi. Tuy nhiªn t×nh h×nh sÏ ®­îc
c¶i thiÖn mét khi chiÒu dµi sîi t¨ng lªn.
Ng­êi ta ®∙ tÝnh ®­îc r»ng khi sîi dµi b»ng hay dµi h¬n mét chiÒu dµi tíi
h¹n lc míi lµm t¨ng mét c¸ch cã hiÖu qu¶ ®é bÒn vµ ®é cøng v÷ng cña
compozit. ChiÒu dµi tíi h¹n lc nµy phô thuéc ®­êng kÝnh d cña sîi, giíi h¹n bÒn
(σb)f cña sîi (fiber) vµ søc bÒn liªn kÕt gi÷a sîi vµ nÒn (hay giíi h¹n ch¶y c¾t cña
nÒn τm) theo biÓu thøc:
 335

(σ b )f
lc = .d
τm
(σ b )f
nÕu ®Æt S = th× l c = S.d
τm
§èi víi compozit sîi thñy tinh hay sîi cacbon, chiÒu dµi tíi h¹n nµy
kho¶ng 1mm vµ gÊp 20 ®Õn 150 lÇn ®­êng kÝnh sîi.
B©y giê xÐt tr­êng hîp øng suÊt kÐo t¸c dông lªn compozit b»ng giíi h¹n
bÒn kÐo cña sîi cho c¸c tr­êng hîp chiÒu dµi sîi kh¸c nhau (h×nh 9.5).
Khi chiÒu dµi sîi võa ®óng lc, biÓu ®å ph©n bè øng suÊt trªn chiÒu dµi dµi
sîi cã d¹ng nh­ ë h×nh a: t¶i träng lín nhÊt trªn sîi ®¹t gi¸ trÞ (σb)f ë chÝnh gi÷a
trôc sîi. Khi chiÒu dµi sîi t¨ng lªn, t¸c dông gia c­êng cña sîi trë nªn hiÖu qu¶
h¬n nh­ biÓu thÞ ë h×nh b, tøc trªn phÇn lín chiÒu dµi sîi chÞu t¸c dông cña møc
øng suÊt ®Æt vµo (σb)f. Cßn khi l < lc t¸c dông gia c­êng kh«ng cã nh­ biÓu thÞ ë
h×nh c, øng suÊt lín nhÊt t¸c dông trªn sîi kh«ng ®¹t ®Õn øng suÊt ®Æt vµo (σb)f.
Ng­êi ta quy ­íc:
- khi l > 15lc, compozit lµ lµ lo¹i cèt liªn tôc hay dµi,
- khi l < 15lc, compozit lµ lo¹i cèt sîi kh«ng liªn tôc hay ng¾n; trong ®ã khi
l < lc nÒn bao quanh sîi bÞ biÕn d¹ng ®Õn møc kh«ng cã sù truyÒn t¶i, t¸c dông gia
c­êng cña sîi kh«ng cã, ®­îc coi nh­ compozit h¹t.

H×nh 9.5. BiÓu ®å ph©n bè øng suÊt

trªn chiÒu dµi sîi khi:
a. l = lc,
b. l >>lc,
c. l < lc
(víi compozit cèt sîi chÞu øng suÊt
kÐo b»ng giíi h¹n bÒn kÐo cña sîi).
 336

Trªn h×nh 9.6 tr×nh bµy s¬ ®å cÊu tróc cña lo¹i compozit cèt sîi trong ®ã
lo¹i cèt sîi liªn tôc th¼ng hµng (th­êng chØ gäi ng¾n gän lµ liªn tôc) nh­ ë h×nh a
lµ lo¹i quan träng h¬n c¶ sÏ ®­îc kh¶o s¸t d­íi ®©y.

H×nh 9.6. S¬ ®å cÊu tróc

cña compozit cèt sîi:
a. liªn tôc (liªn tôc th¼ng
hµng),
b. gi¸n ®o¹n th¼ng hµng,
c. gi¸n ®o¹n hçn ®én

9.3.2. Compozit cèt sîi liªn tôc th¼ng hµng

a. Khi kÐo däc
ë ®©y sîi dµi s¾p xÕp song song, th¼ng hµng lµ lo¹i cã ®é bÒn cao nh­ng
gißn, cã tû lÖ thÓ tÝch Vf ®­îc ph©n bè trong nÒn cã tû lÖ thÓ tÝch lµ Vm = 1 - Vf.
Mét compozit bÞ kÐo theo ph­¬ng däc trôc sîi nh­ biÓu thÞ ë h×nh 9.7, do liªn kÕt
nÒn - cèt hoµn h¶o, sù truyÒn t¶i tèt nªn ®é biÕn d¹ng cña nÒn vµ cèt nh­ nhau:

H×nh 9.7. S¬ ®å kÐo mÉu

compozit cèt sîi liªn tôc th¼ng
hµng theo ph­¬ng däc trôc sîi

εc = εf = εm (9.3)
Trong c¸c ®iÒu kiÖn nµy t¶i träng tæng t¸c dông lªn compozit Fc b»ng tæng
c¸c t¶i träng t¸c dông lªn nÒn Fm vµ sîi Ff:
F c = Ff + Fm (9.4)
Tõ ®iÒu kiÖn F = σ. A (trong ®ã A lµ tiÕt diÖn ngang), biÓu thøc (9.4) cã
thÓ ®­îc viÕt thµnh
σc. Ac = σf. Af + σm. Am (9.5)
nÕu chia c¶ hai vÕ cho Ac cã:
A A
σc = σf . f + σ m . m (9.6)
Ac Ac
trong ®ã Af/Ac vµ Am/Ac lµ tû lÖ tiÕt diÖn cña pha sîi vµ pha nÒn. V× chiÒu dµi cña
c¸c pha nµy nh­ nhau (do sîi lµ dµi vµ liªn tôc) nªn Af/Ac = Vf vµ Am/Ac = Vm,
biÓu thøc (9.6) trë thµnh
 337

σc = Vf. σf + (1 - Vf) σm
(9.7) Nh­ ®∙ nãi ë trªn compozit bÞ ph¸ hñy lµ do t¶i träng tËp trung vµo cèt,
øng suÊt t¸c dông lªn cèt ®¹t ®Õn giíi h¹n bÒn (σb)f cña nã nªn giíi h¹n bÒn (σb)c
cña compozit ®­îc tÝnh theo biÓu thøc
(σb)c = Vf.( σb)f + (1 - Vf) σm (9.8)

trong ®ã σm lµ øng suÊt trong nÒn t¹i thêi ®iÓm cèt sîi bÞ ®øt (cã thÓ thÊy gi¸ trÞ
t­¬ng ®èi víi nhau cña ba øng suÊt trªn ë h×nh 9.9). Nh­ vËy giíi h¹n bÒn cña
compozit tû lÖ bËc nhÊt víi thÓ tÝch cèt sîi Vf ®­îc biÓu diÔn b»ng ®­êng th¼ng
dèc lªn trªn h×nh 9.8.

H×nh 9.8. Sù phô thuéc cña ®é bÒn

compozit cèt sîi liªn tôc vµo hµm l­îng cèt

Nh­ trªn ®∙ nãi, compozit bÞ ph¸ hñy do øng suÊt trªn cèt sîi ®¹t ®Õn gi¸
trÞ (σb)f øng víi ®é biÕn d¹ng δf khi ®øt cña sîi, t¹i ®ã ta cã
εc = εf = εm = δf
§∙ biÕt ε = σ / E, cèt lµ vËt lÖu bÒn nh­ng gißn, hÇu nh­ kh«ng cã biÕn
d¹ng dÎo nªn bÞ ®øt trong vïng ®µn håi (h×nh 9.9 vµ 9.10) nªn
(σ )
δf = b f
Ef
(σ )
Thay ε m = δ f = b f vµo biÓu thøc σm = εm. Em ta cã
Ef
(σ )
σ m = b f .E m = δ f .E m (9.9)
Ef
T­¬ng tù, ta cã biÓu thøc vÒ ®é cøng v÷ng hay m«®un ®µn håi cña
compozit Ec khi biÕt m«®un ®µn håi Ef cña sîi lµ
dσ
E c = Vf .E f + (1 − Vf ) m (9.10)
dε m
trong ®ã dσm / dεm lµ ®é dèc cña ®­êng cong trªn biÓu ®å kÐo cña nÒn t¹i gi¸ trÞ
øng suÊt σm t¸c dông lªn nÒn; riªng khi gi¸ trÞ cña øng suÊt nµy ë trong vïng ®µn
håi, tû sè dσm / dεm chÝnh lµ Em - m«®un ®µn håi cña nÒn. VËy trong vïng thuÇn
tóy ®µn håi cña nÒn biÓu thøc (9.10) trªn cã d¹ng
E c = Vf .E f + Vm .E m (9.11)
 338

BiÓu thøc nµy chÝnh lµ biÓu thøc (9.1), ®ã chÝnh lµ giíi h¹n trªn cña m«®un ®µn
håi cña c¸c compozit h¹t mÞn.
Nh­ vËy trong compozit cèt sîi liªn tôc (th¼ng hµng) lùc t¸c dông trªn nÒn
vµ cèt sîi nh­ sau:
V
Ff = A f .(σ b )f = f .E f .ε c
Vc
V
Fm = A m .σ m = m .E m .ε c
Vc
Ff V .E
nªn = f f (9.12)
Fm Vm .E m

b. Khi kÐo ngang

Khi compozit bÞ kÐo ngang tøc theo ph­¬ng vu«ng gãc víi trôc sîi th× øng
suÊt t¸c dông lªn c¸c pha lµ nh­ nhau vµ b»ng øng suÊt t¸c dông lªn compozit
σc = σf = σm = σ
nªn ®é biÕn d¹ng cña toµn thÓ thanh compozit b»ng tæng biÕn d¹ng cña c¸c pha
εc = εf. Vf + εm. Vm
σ
v× ε = nªn
E

σ σ σ
= .Vf + .Vm
Ec Ef Em

Chia c¶ hai vÕ cho σ, cã

1 V V
= f + m
Ec Ef Em

hay

E m .E f E m .E f
Ec = = (9.13)
Vm .E f + Vf .E m (1 − Vf ).E f + Vf .E m

biÓu thøc nµy gièng (9.2), ®ã lµ giíi h¹n d­íi cña m«®un ®µn håi cña
compozit h¹t th«.
c. ¶nh h­ëng cña hµm l­îng sîi
Trong thùc tÕ nÕu tû lÖ thÓ tÝch Vf (hay cßn gäi lµ hµm l­îng) cña sîi qu¸
nhá, sîi kh«ng cã t¸c dông gia c­êng cho compozit. §èi víi compozit th«ng
th­êng víi nÒn dÎo h¬n cèt bao giê còng tån t¹i mét gi¸ trÞ Vfmin mµ øng víi c¸c
gi¸ trÞ Vf < Vfmin sù ph¸ hñy c¸c sîi cèt ch­a dÉn tíi sù ph¸ hñy tøc kh¾c compozit.
Khi cèt qu¸ Ýt nh­ vËy, toµn bé t¶i sÏ t¸c dông lªn nÒn vµ lµm mÉu biÕn d¹ng. Qu¸
tr×nh biÕn d¹ng ®ång thêi cña cèt sîi vµ nÒn x¶y ra cho tËn ®Õn khi ®é gi∙n dµi cña
mÉu b»ng ®é gi∙n dµi khi ph¸ hñy δf cña sîi. Lóc nµy nÕu lùc vÉn tiÕp tôc t¸c dông
th× toµn bé sè cèt sîi Ýt ái sÏ bÞ ®øt hÕt. Ngay c¶ ®Õn lóc nµy mÉu vÉn tiÕp tôc biÕn
 339

d¹ng vµ sù ph¸ hñy cuèi cïng x¶y ra khi ®é biÕn d¹ng mÉu ®¹t ®Õn ®é gi∙n dµi khi
ph¸ hñy δm cña nÒn. Nh­ vËy giíi h¹n bÒn cña compozit øng víi Vf < Vfmin b»ng
giíi h¹n bÒn kÐo (σb)m cña nÒn nh©n víi tû lÖ thÓ tÝch Vm cña nã chiÕm, tøc lµ

(σb)c = Vm. (σb)m = (1 - Vf) (σb)m (9.14)

biÓu thøc nµy ®­îc biÓu diÔn b»ng ®­êng th¼ng dèc xuèng trªn h×nh 9.8.
X¸c ®Þnh gi¸ trÞ vña Vfmin øng víi giao ®iÓm cña hai ®­êng th¼ng biÓu diÔn
b»ng c¸c biÓu thøc (9.8) vµ (9.14), nªn ta cã
Vf. (σb)f + (1 - Vf). σm = (1 - Vf) (σb)m
gi¸ trÞ Vf t×m ®­îc chÝnh Vfmin, sau khi biÕn ®æi ta cã
(σ b )m − σ m
Vfmin =
(σ b )f + (σ b )m − σ m

H×nh 9.9. §­êng cong biÕn d¹ng H×nh 9.10. §­êng cong biÕn d¹ng
kÐo cña compozit cèt sîi liªn tôc nÒn kÐo cña compozit cèt sîi liªn tôc nÒn
dÎo víi Vf > Vf*. gißn víi Vf > Vf*.
NÕu hiÖu sè (σb)m - σm qu¸ nhá so víi (σb)f (tr­êng hîp nÒn lµ polyme cã
®é bÒn thÊp) th×
(σ b )m − σ m
Vfmin =
(σ b )f
Song ngay c¶ víi hµm l­îng cèt cã gi¸ trÞ Vfmin nh­ vËy giíi h¹n bÒn cña
compozit vÉn thÊp h¬n giíi h¹n bÒn cña pha thÊp nhÊt lµ pha nÒn. T¸c dông gia
c­êng cña cèt chØ thùc sù b¾t ®Çu khi Vf ≥ Vf* v× lóc ®ã giíi h¹n bÒn cña compozit
míi cao h¬n giíi h¹n bÒn cña nÒn. Cã thÓ dÔ dµng tÝnh ®­îc gi¸ trÞ Vf*
khi (σb)c = (σb)m nªn
Vf. (σb)f + (1 - Vf). σm = (σb)m
gi¸ trÞ Vf t×m ®­îc chÝnh lµ Vf*, sau khi biÕn ®æi ta cã
(σ ) − σ m
Vf* = b m
(σ b )f − σ m
 340

Trªn h×nh 9.8 ®­êng gÉy khóc ®­îc t« ®Ëm chÝnh lµ ®­êng biÓu diÔn sù
phô thuéc cña giíi h¹n bÒn cña compozit vµo hµm l­îng thÓ tÝch cèt sîi liªn tôc
th¼ng hµng nÒn dÎo. Nh­ vËy compozit cèt sîi liªn tôc ph¶i tháa m∙n hai ®iÒu
kiÖn: sîi dµi l > 15lc vµ l­îng sîi ph¶i ®ñ lín Vf > Vf*.
Sù phô thuéc vµo hµm l­îng thÓ tÝch sîi cña giíi h¹n bÒn kÐo cña compozit
cèt sîi liªn tôc khi nÒn lµ vËt liÖu dÎo ®­îc tr×nh bµy ë h×nh 9.9; cßn khi nÒn lµ vËt
liÖu gißn (chØ bÞ biÕn d¹ng ®µn håi) ®­îc tr×nh bµy ë h×nh 9.10.

9.3.3. Compozit cèt sîi gi¸n ®o¹n th¼ng hµng

S¬ ®å cÊu tróc cña compozit cèt sîi gi¸n ®o¹n th¼ng hµng ®­îc tr×nh bµy ë
h×nh 9.6b. TÊt nhiªn lµ do chiÒu dµi sîi ng¾n (l < 15lc) hiÖu qu¶ gia c­êng cña sîi
compozit kh«ng thÓ cao nh­ lo¹i cèt sîi liªn tôc th¼ng hµng. Víi lo¹i sîi ng¾n nh­
vËy m«®un ®µn håi vµ giíi h¹n bÒn chØ t­¬ng øng b»ng kho¶ng 90 vµ 50% so víi
lo¹i cèt sîi liªn tôc (dµi). Tuy nhiªn lo¹i compozit gi¸n ®o¹n th¼ng hµng nµy còng
ngµy cµng cã vÞ trÝ quan träng h¬n trªn thÞ tr­êng. C¬ tÝnh cña lo¹i nµy, ngoµi hµm
l­îng thÓ tÝch cña sîi ra cßn phô thuéc vµo chiÒu dµi hay yÕu tè h×nh häc cña sîi S
= l / d, ®­îc tÝnh to¸n riªng rÏ cho hai tr­êng hîp sau.

- Khi l > lc (nh­ng nhá h¬n 15lc), giíi h¹n bÒn kÐo (σb)c theo ph­¬ng däc
sîi cña compozit ®­îc tÝnh b»ng biÓu thøc
(σ b )c = (σ b )f .Vf 1 − l c  + σ m (1 − Vf )
 2l 
- Khi l < lc
(σ b )c = 1 τ c .Vf + σ m (1 − Vm )
d
trong ®ã: ¬m - øng suÊt t¸c dông vµo nÒn khi compozit bÞ ph¸ háng,
τc - giíi h¹n ch¶y c¾t cña nÒn,
l, d - chiÒu dµi, ®­êng kÝnh sîi.
9.3.4. Compozit cèt sîi gi¸n ®o¹n hçn ®én

B¶ng 9.1. Gi¸ trÞ cña th«ng sè k øng víi ®Þnh h­íng
kh¸c nhau gi÷a sîi vµ øng suÊt
§Þnh h­íng sîi Ph­¬ng øng suÊt k
TÊt c¶ c¸c sîi song song däc theo trôc sîi 1

ngang víi trôc sîi 0

Ph©n bè sîi ngÉu nhiªn, ®ång nhÊt theo ph­¬ng bÊt kú trong mÆt 3
trong mÆt chøa sîi 8
Ph©n bè sîi ngÉu nhiªn, ®ång nhÊt theo ph­¬ng bÊt kú 1
theo ba chiÒu kh«ng gian 8
 341

S¬ ®å cÊu tróc cña compozit cèt sîi gi¸n ®o¹n hçn ®én ®­îc tr×nh bµy ë
h×nh 9.6c. Lóc nµy biÓu thøc cña quy t¾c kÕt hîp ®èi víi m«®un ®µn håi ®­îc biÓu
thÞ nh­ sau
Ec = k. Ef. Vf + Em. Vm
trong ®ã k - th«ng sè biÓu thÞ hiÖu qu¶ hãa bÒn mµ ®é lín phô thuéc vµo hµm
l­îng thÓ tÝch Vf cña sîi vµ tû lÖ Ef/Em, k dao ®éng trong kho¶ng 0,1 ÷ 0,6. B¶ng
9.1 tr×nh bµy gi¸ trÞ cña th«ng sè k cña compozit sîi gi¸n ®o¹n cho c¸c tr­êng hîp
®Þnh h­íng kh¸c nhau gi÷a sîi vµ øng suÊt.
9.3.5. KÝch th­íc vµ vËt liÖu lµm cèt sîi
a. KÝch th­íc sîi
B¶ng 9.2. TÝnh chÊt cña mét sè lo¹i cèt sîi

VËt liÖu Khèi l­îng Giíi h¹n bÒn, M«®un ®µn NhiÖt ®é
riªng, g/cm3 MPa håi, GPa lµm viÖc,
max, 0C
R©u ®¬n tinh thÓ

Grafit 2,20 20000 690 2500

SiC 3,20 20000 480 1600
Si3Ni4 3,20 14000 380 -
Al2O3 3,90 14000-18000 415-550 -
Sîi

Kelva 49 1,40 3500 124 200

Kelva 29 1,40 3700 60 200
Thñy tinh E 2,54 3500 72 550
Thñy tinh R 2,50 4400 80 650
Thñy tinh S 2,48 4800 84 650
Cacbon 1,80 1500-5500 150-500 2000-2500
Al2O3 3,20 2100 170 800
SiC 3,00 3900 425 900
B (bo) 2,65 3700 300-420 500-700
D©y (kim lo¹i)

ThÐp cacbon cao 7,80 4100 210 -

Mo 10,2 1400 360 -
W 19,3 4300 400 -
 342

Tr­íc khi nãi vÒ vÊn ®Ò nµy cÇn nhÊn m¹nh r»ng ®é bÒn cña sîi cèt kh«ng
nh÷ng chØ phô thuéc vµo b¶n chÊt cña vËt liÖu lµm sîi mµ cßn phô thuéc rÊt m¹nh
vµo kÝch th­íc h×nh häc mµ cô thÓ lµ ®­êng kÝnh cña nã. Víi cïng vËt liÖu, do x¸c
suÊt cã mÆt c¸c khuyÕt tËt (vÝ dô c¸c vÕt nøt nhá) trªn bÒ mÆt sîi nhá sÏ thÊp h¬n ë
sîi to, v× vËy sîi cµng nhá cã ®é bÒn cµng cao. §©y lµ ®Æc ®iÓm rÊt quan träng ®Ó
c¸c nhµ c«ng nghÖ quan t©m tr­íc hÕt khi lùa chän sîi cèt. Dùa vµo ®­êng kÝnh vµ
®Æc tÝnh ng­êi ta ph©n cèt sîi thµnh ba lo¹i: r©u, sîi vµ d©y nhá.
R©u (r©u ®¬n tinh thÓ)
R©u (whiskers) lµ s¶n phÈm cã ®­êng kÝnh rÊt nhá (cì 1 ÷ 2µm), tû lÖ
chiÒu dµi trªn ®­êng kÝnh rÊt lín (kho¶ng trªn ngh×n lÇn), nhËn ®­îc b»ng kü thuËt
nu«i ®¬n tinh thÓ. Do kÝch th­íc nhá, c¸c ®¬n tinh thÓ (r©u) nµy cã møc ®é hoµn
thiÖn tinh thÓ rÊt cao (hÇu nh­ chØ cã mét lÖch xo¾n) vµ kh«ng cã nøt, rçng nªn cã
®é bÒn rÊt cao (gÇn b»ng ®é bÒn lý thuyÕt). Tuy nhiªn r©u vÉn ch­a ®­îc dïng
réng r∙i v× qu¸ ®¾t vµ rÊt khã g¾n kÕt vµo nÒn. VËt liÖu ®Ó chÕ t¹o r©u cã thÓ lµ
grafit, SiC, Si3N, Al2O3.. (b¶ng 9.2)
Sîi
Sîi ®­îc s¶n xuÊt b»ng c«ng nghÖ kÐo, chuèt. Chóng cã thÓ lµ ®a tinh thÓ
hoÆc v« ®Þnh h×nh víi ®­êng kÝnh t­¬ng ®èi nhá (kho¶ng vµi chôc ®Õn vµi tr¨m
µm) vµ tû lÖ chiÒu dµi/®­êng kÝnh rÊt kh¸c nhau. VËt liÖu chÕ t¹o cèt sîi cã thÓ lµ
polyme nh­ polyamit, lµ ceramic nh­ thñy tinh, «xyt nh«m, cacbit silic hoÆc bo,
cacbon (b¶ng 9.2).
D©y
D©y lµ lo¹i cã ®­êng kÝnh nhá, th­êng lµ b»ng kim lo¹i: thÐp cacbon cao,
vonfram, m«lip®en, berili, titan. Lo¹i cèt nµy ®­îc dïng ®Ó gia bÒn lèp «t«, khung
tªn löa, èng dÉn cao ¸p...
b. VËt liÖu lµm sîi
Trong lo¹i kÝch th­íc kÓ trªn lo¹i ®îc dïng phæ biÕn nhÊt lµ sîi, nªn ë ®©y
chØ kh¶o s¸t lo¹i nµy, kh«ng ®Ò cËp ®Õn d¹ng nhá h¬n (r©u) vµ lín h¬n (d©y). Cã
c¸c nhãm vËt liÖu ®Ó lµm sîi cho compozit lµ thñy tinh, cacbon, polyme, bo vµ
ceramic.
Thñy tinh
Thµnh phÇn hãa häc cña thñy tinh ®∙ ®­îc nghiªn cøu ë ch­¬ng 7 (môc
7.3.2 vµ 7.3.3), chóng gåm c¸c «xyt SiO2, Al2O3, BO3. CaO, MgO... Së dÜ sîi thñy
tinh ®­îc sö dông réng r∙i lµm cèt v× dÔ chÕ t¹o nã tõ tr¹ng th¸i mÒm láng vµ cã
®é bÒn cao. Trong qu¸ tr×nh kÐo, bÒ mÆt sîi bÞ cä s¸t víi bÒ mÆt cøng kh¸c nhê ®ã
lµm mÊt ®i c¸c vÕt nøt vµ nh­ lµ ®­îc bäc bëi líp ¸o míi, b¸m dÝnh tèt víi nÒn.
Cacbon
CÊu tróc c¬ b¶n cña sîi cacbon ®∙ ®­îc tr×nh bµy ë h×nh 1.12c. ChÝnh nhê
sù ®Þnh h­íng chñ yÕu cña c¸c mÆt ®¸y lôc gi¸c (chØ víi liªn kÕt ®ång hãa trÞ)
song song víi trôc sîi nªn cã ®é bÒn rÊt cao. Trong qu¸ tr×nh chÕ t¹o sîi cacbon
(®∙ ®­îc tr×nh bµy ë môc 7.5.1), sù grafit hãa cã thÓ x¶y ra kh«ng hoµn toµn nªn
vÉn cßn c¸c vïng v« ®Þnh h×nh (chØ trong r©u grafit míi ®¹t møc ®é tinh thÓ hoµn
toµn) nªn ®é bÒn cã thÓ thay ®æi trong giíi h¹n (b¶ng 9.2) tïy thuéc vµo tû kÖ nµy.
 343

NÕu nh­ sîi thñy tinh chØ sö dông ®­îc tíi 500 ÷ 700oC th× sîi cacbon tíi trªn
2000oC.
Polyme
Nãi chung c¸c polyme cã m«®un ®µn håi nhá. HiÖn chØ dïng lo¹i polyamit th¬m
cã c«ng thøc tæng qu¸t nh­ sau

O O
 
[ N   N  C   C  ]n
 
H H
ë d¹ng th­¬ng phÈm vËt liÖu nµy cã hai lo¹i kelva 49 vµ kelva 29. Nh­îc
®iÓm cña chÊt nµy lµ nhiÖt ®é lµm viÖc thÊp (< 200oC).
B, SiC, Al2O3
B¶n chÊt vµ c¸ch chÕ t¹o c¸c sîi nµy ®∙ ®­îc tr×nh bµy ë môc 7.5.2.
9.3.6. VËt liÖu lµm nÒn
VËt liÖu lµm nÒn cho compozit cèt sîi th­êng lµ polyme vµ kim lo¹i v×
chóng cã tÝnh dÎo tèt. Kim lo¹i dïng lµm pha nÒn th­êng lµ nh«m vµ ®ång. Tuy
nhiªn polyme lµ pha nÒn ®­îc dïng phæ biÕn h¬n víi ®ñ chñng lo¹i c¶ nhiÖt r¾n
lÉn nhiÖt dÎo: polyeste, nylon, epoxy, nhùa fenol, polyamit, melamin. HiÖn cßn Ýt
dïng nÒn lµ ceramic trõ bªt«ng cèt thÐp lµ lo¹i phæ biÕn nhÊt hiÖn nay.
9.3.7. C¸c lo¹i compozit cèt sîi phæ biÕn
a. Compozit polyme - sîi thñy tinh
Lµ lo¹i ®­îc s¶n xuÊt víi khèi l­îng nhiÒu nhÊt v× chóng kh¸ rÎ, nhÑ, cã
®é bÒn riªng cao vµ sù g¾n kÕt tèt gi÷a hai pha nÒn - cèt, víi c¶ hai lo¹i cèt sîi liªn
tôc còng nh­ gi¸n ®o¹n. Lo¹i phæ biÕn nhÊt lµ polyeste - sîi thñy tinh, tiÕp ®Õn lµ
nylon - sîi thñy tinh. Tuy nhiªn lo¹i nµy cã nh­îc ®iÓm lµ kh«ng ®ñ ®é cøng
v÷ng trong mét sè tr­êng hîp yªu cÇu (nh­ khi lµm kÕt cÊu cña m¸y bay, cÇu...),
nhiÖt ®é lµm viÖc thÊp, d­íi 200oC (trªn ®ã polyme bÞ ch¶y vµ hñy ho¹i).
HiÖn compozit polyme - sîi thñy tinh ®­îc dïng ngµy cµng nhiÒu trong
c¸c ph­¬ng tiÖn vËn t¶i ®Æc biÖt lµ vá (th©n) xe h¬i, tµu biÓn, èng dÉn, container
chøa hµng, tÊm l¸t sµn c«ng nghiÖp. §Æc biÖt trong c«ng nghiÖp «t« nã cã søc
c¹nh tranh cao nhê gi¶m ®­îc khèi l­îng vµ do ®ã lµ tiªu hao nhiªn liÖu.
b. Compozit polyme - sîi kh¸c
Compozit polyme - sîi cacbon cã m«®un ®µn håi riªng cao h¬n, tÝnh chÞu
nhiÖt ®é vµ bÒn hãa häc cao h¬n nh­ng ®¾t h¬n vµ chØ cã lo¹i sîi gi¸n ®o¹n. Lo¹i
compozit nµy cã søc c¹nh tranh lín trong m¸y bay do gi¶m nhÑ ®­îc khèi l­îng
(gi¶m 20 ÷ 30% so víi dïng kim lo¹i).
Compozit epoxy - sîi bo ®­îc dïng trong m¸y bay lªn th¼ng (lµm c¸nh
r«to), cßn lo¹i polyme - sîi aramit b¾t ®Çu ®­îc dïng trong hµng kh«ng, tµu biÓn
vµ ®å dïng thÓ thao.
c. Compozit kim lo¹i - sîi
Trong lo¹i nµy nÒn kim lo¹i cã thÓ lµ: nh«m, ®ång (phæ biÕn nhÊt), magiª,
titan víi cèt sîi: cacbon, bo, cacbit silic, d©y kim lo¹i. Tû lÖ thÓ tÝch sîi kho¶ng 20
 344

÷ 50%. Mét trong c¸c compozit cã triÓn väng nhÊt lµ lo¹i nÒn nh«m - sîi bo cã
phñ cacbit silic ®Ó lµm chËm ph¶n øng kh«ng mong muèn gi÷a nh«m vµ bo.
Compozit nÒn kim lo¹i cã nhiÖt ®é lµm viÖc cao h¬n nÒn polyme. ChÞu nhiÖt ®é
cao h¬n c¶ lµ lo¹i nÒn hîp kim trªn c¬ së Ni hoÆc Co víi cèt sîi lµ d©y vonfram
dïng trong tuabin.
d. Compozit cacbon - cacbon
Trong lo¹i nµy tÊt c¶ ®Òu b»ng cacbon: cèt lµ sîi cacbon cßn nÒn bao
quanh lµ c¸c h¹t (tinh thÓ) cacbon nhiÖt ph©n ®­îc ph©n hãa vµ t¹o thµnh ë tr¹ng
th¸i nãng trªn sîi cacbon. NÒn cacbon ®­îc t¹o thµnh còng trªn nguyªn lý nh­
dïng ®Ó chÕ t¹o sîi cacbon: cacbon hãa mét chÊt h÷u c¬ ë nhiÖt ®é cao (trong chÊt
láng ë ¸p suÊt trung b×nh vµ cao, cßn trong chÊt khÝ ë ¸p suÊt nhá h¬n ¸p suÊt khÝ
quyÓn), trong c¸c ®iÒu kiÖn nh­ thÕ c¸c tinh thÓ grafit sÏ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn.
e. Compozit cèt sîi pha
§©y lµ lo¹i compozit trong ®ã ng­êi ta dïng hai (hay nhiÒu h¬n) lo¹i sîi
trong cïng mét nÒn, cã sù kÕt hîp c¸c tÝnh chÊt tèt h¬n lo¹i chØ cã mét lo¹i cèt sîi.
Trong lo¹i nµy hiÖn nay phæ biÕn h¬n c¶ lµ dïng hai lo¹i cèt sîi cacbon vµ thñy
tinh trong nÒn polyme (trong ®ã sîi cacbon bÒn, cøng v÷ng, nhÑ h¬n song ®¾t h¬n
sîi thñy tinh). Khi compozit sîi pha bÞ øng suÊt kÐo, sù ph¸ hñy x¶y ra kh«ng tøc
thêi: sîi cacbon bÞ ®øt tr­íc sau ®ã t¶i träng ®­îc truyÒn sang sîi thñy tinh, råi
cuèi cïng compozit bÞ ph¸ hñy hoµn toµn khi nÒn bÞ háng do t¶i träng t¸c dông
vµo.

9.4. Compozit cÊu tróc

Compozit cÊu tróc lµ lo¹i b¸n thµnh phÈm d¹ng tÊm nhiÒu (≥ 3) líp ®­îc
t¹o thµnh b»ng c¸ch kÕt hîp c¸c vËt liÖu ®ång nhÊt víi compozit theo nh÷ng
ph­¬ng ¸n cÊu tróc kh¸c nhau. Do ®ã tÝnh chÊt kh«ng nh÷ng phô thuéc vµo tÝnh
chÊt c¸c vËt liÖu thµnh phÇn mµ cßn c¶ vµo thiÕt kÕ h×nh häc cña chóng trong kÕt
cÊu. Th­êng dïng hai lo¹i: d¹ng líp vµ panel sandwich.
9.4.1. Compozit cÊu tróc d¹ng líp

H×nh 9.11. S¬ ®å t¹o compozit

cÊu tróc d¹ng líp
 345

Cã thÓ dÔ dµng h×nh dung d¹ng compozit nµy qua gç d¸n, cãt Ðp. Chóng
gåm bëi c¸c líp (tÊm) cã ®é bÒn dÞ h­íng cao (nh­ gç, compozit cèt sîi liªn tôc
th¼ng hµng), ®­îc s¾p xÕp sao cho c¸c ph­¬ng ®é bÒn cao nhÊt cña c¸c líp, tÊm kÒ
nhau ®­îc ®æi h­íng liªn tôc (trªn h×nh 9.11 lµ tÊm gåm n¨m líp vu«ng gãc víi
nhau) vµ ®­îc Ðp kÕt dÝnh víi nhau. Nhê ®ã lo¹i nµy cã ®é bÒn cao theo c¸c
ph­¬ng song song víi mÆt tÊm, nh­ng rÊt kÐm theo ph­¬ng vu«ng gãc víi tÊm.
9.4.2. Panel sandwich

H×nh 9.12. S¬ ®å cña panel sandwich

Lo¹i nµy gåm ba líp (h×nh 9.12) trong ®ã hai líp mÆt ®­îc chÕ t¹o tõ vËt
liÖu cã ®é bÒn hay ®é cøng v÷ng cao (nh­ hîp kim nh«m, titan, thÐp vµ compozit
d¹ng líp) cã chøc n¨ng chÞu toµn bé t¶i träng t¸c dông theo c¸c ph­¬ng song song
víi mÆt tÊm. Líp gi÷a (lâi) cã hai chøc n¨ng: ng¨n c¸ch hai líp trªn, chèng biÕn
d¹ng theo ph­¬ng vu«ng gãc vµ t¹o ®é cøng v÷ng tr¸nh cong vªnh. VËt liÖu lµm
lâi cã thÓ lµ polyme xèp, caosu nh©n t¹o, chÊt dÝnh v« c¬, gç nhÑ hoÆc cã cÊu tróc
tæ ong, trong ®ã v¸ch máng liªn kÕt ®Þnh h­íng c¸c « lôc gi¸c vu«ng gãc víi mÆt
nh­ biÓu diÔn ë h×nh vÏ (v¸ch nµy th­êng ®­îc lµm b»ng cïng vËt liÖu nh­ hai líp
mÆt). CÊu tróc nµy hao hao gièng sandwich - b¸nh mú kÑp (thÞt, d¨mb«ng...), kh¸c
víi lo¹i trªn ë gi÷a kh«ng ph¶i lµ tÊm song song.
 346

Tµi liÖu tham kh¶o

1. Lª c«ng D­ìng (chñ biªn). VËt liÖu häc. Nhµ xb KH&KT, 1997

2. Nghiªm Hïng. Kim lo¹i häc vµ nhiÖt luyÖn. Nhµ xb §¹i häc & THCN, 1979

3. Nghiªm Hïng. S¸ch tra cøu thÐp, gang th«ng dông. Tr­êng §¹i häc B¸ch Khoa Hµ
Néi, 1997

4. Nghiªm Hïng. NhiÖt luyÖn phô tïng «t« - m¸y kÐo. Nhµ xb KH&KT, 1985

5. William D. Callister, Jr. Materials Science and Engineering An Introduction. John

Wiley & Sons, Inc (second edition)

6. William F Smith. Materials Science and Engineering (second edition)

7. Jean-Marie Dorlot, Jean-Paul Bailon, Jaques Masounave. Des MatÐiaux (deuxiÌme

Ðdition revue et augmentÐe). Ðdition de L'Ðcole Polytechnique de MontrÐal

8. Wilfried Kurz, Jean P. Mercier, GÐrald Zambelli. Introduction µ la science des

matÐriaux (deuxiÌme Ðdition revue et augmentÐe). Presses Polytechniques et
universitaires romandes

9. Ю·М·Лахтин‚В·П·Леонтьева МАТЕРИАЛЛОВЕДЕНИЕ‚ Москва‚

Машиностроение . 1980

10. Sö Mü §­êng (§¹i Häc C«ng NghiÖp Th­îng H¶i) chñ biªn. VËt LiÖu Kim Lo¹i vµ
NhiÖt LuyÖn. Nhµ xuÊt b¶n KH-KT Th­îng H¶i (in lÇn thø 20 n¨m 1996) (b¶n tiÕng
Trung Quèc)

11. Häc ViÖn C«ng NghiÖp §¹i Liªn. Kim Lo¹i Häc vµ NhiÖt LuyÖn. Nhµ xuÊt b¶n
Khoa Häc, 1975 (b¶n tiÕng Trung Quèc)
 347

Môc lôc
B¶ng kª c¸c ký hiÖu viÕt t¾t ®­îc dïng trong s¸ch
Lêi nãi ®Çu
Më §Çu 3
0.1. Kh¸i niÖm vÒ vËt liÖu 3
0.2. Vai trß cña vËt liÖu 4
0.3. §èi t­îng cña VËt LiÖu Häc cho ngµnh C¬ khÝ 5
0.4. C¸c tiªu chuÈn vËt liÖu 6

PhÇn I. cÊu tróc vµ c¬ tÝnh 8

Ch­¬ng 1. CÊu tróc tinh thÓ vµ sù h×nh thµnh 8

1.1. CÊu t¹o vµ liªn kÕt nguyªn tö 8
1.1.1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ cÊu t¹o nguyªn tö 8
1.1.2. C¸c d¹ng liªn kÕt nguyªn tö trong chÊt r¾n 8
1.2. S¾p xÕp nguyªn tö trong vËt chÊt 11
1.2.1. ChÊt khÝ 12
1.2.2. ChÊt r¾n tinh thÓ 12
1.2.3. ChÊt láng, chÊt r¾n v« ®Þnh h×nh vµ vi tinh thÓ 12
1.3. Kh¸i niÖm vÒ m¹ng tinh thÓ 14
1.3.1. TÝnh ®èi xøng 14
1.3.2. « c¬ së- ký hiÖu ph­¬ng, mÆt 14
1.3.3. MËt ®é nguyªn tö 18
1.4. CÊu tróc tinh thÓ ®iÓn h×nh cña chÊt r¾n 18
1.4.1. ChÊt r¾n cã liªn kÕt kim lo¹i (kim lo¹i nguyªn chÊt) 19
1.4.2. ChÊt r¾n cã liªn kÕt ®ång hãa trÞ 22
1.4.3. ChÊt r¾n cã liªn kÕt ion 24
1.4.4. CÊu tróc cña polyme 25
1.4.5. D¹ng thï h×nh 25
1.5. Sai lÖch m¹ng tinh thÓ 26
1.5.1. Sai lÖch ®iÓm 26
1.5.2. Sai lÖch ®­êng - LÖch 27
1.5.3. Sai lÖch mÆt 29
1.6. §¬n tinh thÓ vµ ®a tinh thÓ 29
1.6.1. §¬n tinh thÓ 29
1.6.2. §a tinh thÓ 29
1.6.3. Textua 31
1.7. Sù kÕt tinh vµ h×nh thµnh tæ chøc cña kim lo¹i 32
1.7.1. §iÒu kiÖn x¶y ra kÕt tinh 32
1.7.2. Hai qu¸ tr×nh cña sù kÕt tinh 33
1.7.3. Sù h×nh thµnh h¹t 35
1.7.4. C¸c ph­¬ng ph¸p t¹o h¹t nhá khi ®óc 36
1.7.5. CÊu t¹o tinh thÓ cña thái ®óc 38

Ch­¬ng 2. BiÕn d¹ng dÎo vµ C¬ tÝnh 31

2.1. BiÕn d¹ng dÎo vµ ph¸ hñy 31
2.1.1. Kh¸i niÖm 31
2.1.2. Tr­ît ®¬n tinh thÓ 42
2.1.3. Tr­ît ®a tinh thÓ 46
2.1.4. Ph¸ hñy 49
2.2. C¸c ®Æc tr­ng c¬ tÝnh th«ng th­êng vµ ý nghÜa 54
2.2.1. §é bÒn (tÜnh) 52
2.2.2. §é dÎo 55
2.2.3. §é dai va ®Ëp 58
2.2.4. §é dai ph¸ hñy biÕn d¹ng ph¼ng 61
2.2.5. §é cøng 63
 348

2.3. Nung kim lo¹i ®∙ qua biÕn d¹ng dÎo - Th¶i bÒn - BiÕn d¹ng nãng 66
2.3.1. Tr¹ng th¸i kim lo¹i ®∙ qua biÕn d¹ng dÎo 66
2.3.2. C¸c giai ®o¹n chuyÓn biÕn khi nung nãng 67
2.3.3. BiÕn d¹ng nãng 68

PhÇn II. Hîp kim vµ biÕn ®æi tæ chøc 71

Ch­¬ng 3 Hîp kim vµ Gi¶n då pha 71

3.1. CÊu tróc tinh thÓ cña hîp kim 71
3.1.1. Kh¸i niÖm vÒ hîp kim 71
3.1.2. Dung dÞch r¾n 74
3.1.3. Pha trung gian 77
3.2. Gi¶n ®å pha cña hÖ hai cÊu tö 79
3.2.1. Quy t¾c pha vµ øng dông 79
3.2.2. Gi¶n ®å pha vµ c«ng dông 80
3.2.3. Gi¶n ®å lo¹i I 82
3.2.4. Gi¶n ®å lo¹i II 84
3.2.5. Gi¶n ®å lo¹i III 86
3.2.6. Gi¶n ®å lo¹i IV 88
3.2.7. C¸c gi¶n ®å pha víi c¸c ph¶n øng kh¸c 88
3.2.8. Quan hÖ gi÷a d¹ng gi¶n ®å pha vµ tÝnh chÊt cña hîp kim 89
3.3. Gi¶n ®å pha Fe - C (Fe - Fe3C) 92
3.3.1. T­¬ng t¸c gi÷a Fe vµ C 92
3.3.2. Gi¶n ®å pha Fe -Fe3C vµ c¸c tæ chøc 93
3.3.3. Ph©n lo¹i 98

Ch­¬ng 4 NhiÖt luyÖn thÐp 102

4.1. Kh¸i niÖm vÒ nhiÖt luyÖn thÐp 102
4.1.1. S¬ l­îc vÒ nhiÖt luyÖn 102
4.1.2. T¸c dông cña nhiÖt luyÖn ®èi víi s¶n xuÊt c¬ khÝ 104
4.2. C¸c tæ chøc ®¹t ®­îc khi nung nãng vµ lµm nguéi thÐp 105
4.2.1. C¸c chuyÓn biÕn x¶y ra khi nung nãng thÐp - Sù t¹o thµnh austenit 105
4.2.2. C¸c chuyÓn biÕn x¶y ra khi gi÷ nhiÖt 109
4.2.3. C¸c chuyÓn biÕn cña austenit khi lµm nguéi chËm 110
4.2.4. ChuyÓn biÕn cña austenit khi lµm nguéi nhanh - ChuyÓn biÕn mactenxit 115
4.2.5. ChuyÓn biÕn khi nung nãng thÐp ®∙ t«i 119
4.3. ñ vµ th­êng hãa thÐp 121
4.3.1. ñ thÐp 121
4.3.2. Th­êng hãa thÐp 124
4.4. T«i thÐp 125
4.4.1. §Þnh nghÜa vµ môc ®Ých 125
4.4.2. Chän nhiÖt ®é t«i thÐp 126
4.4.3. Tèc ®é t«i tíi h¹n vµ ®é thÊm t«i 128
4.4.4. C¸c ph­¬ng ph¸p t«i thÓ tÝch vµ c«ng dông. C¸c m«i tr­êng t«i 131
4.4.5. C¬ - nhiÖt luyÖn thÐp 135
4.5. Ram thÐp 136
4.5.1. Môc ®Ých vµ ®Þnh nghÜa 136
4.5.2. C¸c ph­¬ng ph¸p ram 137
4.6. C¸c khuyÕt tËt x¶y ra khi nhiÖt luyÖn thÐp 139
4.6.1. BiÕn d¹ng vµ nøt 139
4.6.2. «xy hãa vµ tho¸t cacbon 140
4.6.3. §é cøng kh«ng ®¹t 140
4.6.4. TÝnh gißn cao 141
4.6.5. ¶nh h­ëng cña nhiÖt ®é vµ tÇm quan träng cña kiÓm nhiÖt 141
4.7. Hãa bÒn bÒ mÆt 141
4.7.1. T«i bÒ mÆt nhê nung nãng b»ng c¶m øng ®iÖn (t«i c¶m øng) 142
4.7.2. Hãa nhiÖt luyÖn 144
 349

PhÇn III. VËt liÖu kim lo¹i 152

Ch­¬ng 5 ThÐp vµ gang 152

5.1. Kh¸i niÖm vÒ thÐp cacbon vµ thÐp hîp kim 152
5.1.1. ThÐp cacbon 152
5.1.2. ThÐp hîp kim 160
5.2. ThÐp x©y dùng 172
5.2.1. §Æc ®iÓm chung - ph©n lo¹i 172
5.2.2. ThÐp th«ng dông 173
5.2.3. ThÐp hîp kim thÊp ®é bÒn cao HSLA 176
5.2.4. ThÐp lµm cèt bªt«ng 178
5.2.5. C¸c thÐp kh¸c 178
5.3. ThÐp chÕ t¹o m¸y 178
5.3.1. C¸c yªu cÇu chung 179
5.3.2. ThÐp thÊm cacbon 182
5.3.3. ThÐp hãa tèt 187
5.3.4. C¸c chi tiÕt m¸y ®iÓn h×nh b»ng thÐp
5.3.5. ThÐp ®µn håi 192
5.3.6. C¸c thÐp kÕt cÊu cã c«ng dông riªng 194
5.4. ThÐp dông cô 197
5.4.1. C¸c yªu cÇu chung 197
5.4.2. ThÐp lµm dông cô c¾t 199
5.4.3. ThÐp lµm dông cô ®o 205
5.4.4. ThÐp lµm dông cô biÕn d¹ng nguéi 207
5.4.5. ThÐp lµm dông cô biÕn d¹ng nãng 210
5.5. ThÐp hîp kim ®Æc biÖt 213
5.5.1. §Æc ®iÓm chung vµ ph©n lo¹i 213
5.5.2. ThÐp kh«ng gØ 213
5.5.3. ThÐp bÒn nãng 219
5.5.4. ThÐp cã tÝnh chèng mµi mßn ®Æc biÖt cao d­íi t¶i träng va ®Ëp 221
5.5.5. ThÐp vµ hîp kim s¾t cã tõ tÝnh
5.6. Gang 222
5.6.1. §Æc ®iÓm chung cña c¸c lo¹i gang chÕ t¹o m¸y 222
5.6.2. Gang x¸m 225
5.6.3. Gang cÇu 227
5.6.4. Gang dÎo 229

Ch­¬ng 6. Hîp kim mµu vµ bét 230

6.1. Hîp kim nh«m 230
6.1.1. Nh«m nguyªn chÊt vµ ph©n lo¹i hîp kim nh«m 230
6.1.2. Hîp kim nh«m biÕn d¹ng kh«ng hãa bÒn ®­îc b»ng nhiÖt luyÖn 233
6.1.3. Hîp kim nh«m biÕn d¹ng hãa bÒn ®­îc b»ng nhiÖt luyÖn 234
6.1.4. Hîp kim nh«m ®óc 238
6.2. Hîp kim ®ång 240
6.2.1. §ång nguyªn chÊt vµ ph©n lo¹i hîp kim ®ång 240
6.2.2. Lat«ng 241
6.2.3. Br«ng 243
6.2.4. Hîp kim Cu - Ni vµ Cu - Zn - Ni. 245
6.3. Hîp kim æ tr­ît 246
6.3.1. Yªu cÇu ®èi víi hîp kim lµm æ tr­ît 246
6.3.2. Hîp kim æ tr­ît cã nhiÖt ®é ch¶y thÊp 246
6.3.3. Hîp kim nh«m 247
6.3.4. C¸c hîp kim kh¸c 248
6.4. Hîp kim titan
6.4.1. Titan nguyªn chÊt
6.4.2. Hîp kim titan
6.5. Hîp kim bét 248
 350

6.5.1. Kh¸i niÖm chung 248

6.5.2. VËt liÖu c¾t vµ mµi 249
6.5.3. VËt liÖu kÕt cÊu 252
6.5.4. Hîp kim xèp vµ thÊm 253

PhÇn IV. VËt liÖu phi kim lo¹i 255

Ch­¬ng 7 Ceramic 255

7.1. Kh¸i niÖm chung 255
7.1.1. B¶n chÊt vµ ph©n lo¹i 255
7.1.2. Liªn kÕt nguyªn tö 256
7.1.3. Tr¹ng th¸i tinh thÓ 256
7.1.4. Tr¹ng th¸i v« ®Þnh h×nh 262
7.1.5. C¬ tÝnh 263
7.2. Gèm vµ vËt liÖu chÞu löa 265
7.2.1. B¶n chÊt vµ ph©n lo¹i 265
7.2.2. Gèm silicat 266
7.2.3. Gèm «xyt 267
7.3. Thñy tinh vµ gèm thñy tinh 269
7.3.1. B¶n chÊt vµ ph©n lo¹i 269
7.3.2. Thñy tinh th«ng dông 269
7.3.3. C¸c thñy tinh kh¸c 270
7.3.4. Gèm thñy tinh 271
7.4. Xim¨ng vµ bªt«ng 271
7.4.1. B¶n chÊt 271
7.4.2. Xim¨ng 271
7.4.3. Bªt«ng 272
7.4.4. Bªt«ng cèt thÐp 273
7.5. VËt liÖu cèt sîi cho compozit 273
7.5.1. VËt liÖu cacbon vµ sîi cacbon 273
7.5.2. Sîi bo vµ c¸c sîi kh¸c 275
7.5.3. R©u ®¬n tinh thÓ 275

Ch­¬ng 8 VËt liÖu polyme 276

8.1. CÊu tróc ph©n tö polyme 276
8.1.1. Ph©n tö hy®r«cacbon 276
8.1.2. Ph©n tö polyme 278
. 8.1.3. CÊu tróc m¹ch cña polyme 280
8.1.4. CÊu tróc tinh thÓ cña polyme 284
8.2. TÝnh chÊt c¬ - lý - nhiÖt cña polyme 287
8.2.1. Quan hÖ øng suÊt - biÕn d¹ng 287
8.2.2. C¬ chÕ biÕn d¹ng 289
8.2.3. Nãng ch¶y vµ thñy tinh hãa 290
8.2.4. Tr¹ng th¸i ®µn håi - nhít 291
8.2.5. Ph¸ hñy 292
8.2.6. Hãa giµ
8.3. øng dông vµ gia c«ng polyme 292
8.3.1. Ph©n lo¹i 293
8.3.2. C¸c ph­¬ng ph¸p tæng hîp polyme 293
8.3.3. Phèi liÖu cña polyme 295
8.3.4. C¸c lo¹i vËt liÖu polyme vµ øng dông 296

Ch­¬ng 9 Compozit 301

9.1. Kh¸i niÖm vÒ compozit 301
9.1.1. Quy luËt kÕt hîp 301
9.1.2. §Æc ®iÓm vµ ph©n lo¹i 301
9.1.3. Liªn kÕt nÒn - cèt 302
9.2. Compozit h¹t 303
 351

9.2.1. Compozit h¹t th« 303

9.2.2. Compozit h¹t mÞn 304
9.3. Compozit cèt sîi 305
9.3.1. ¶nh h­ëng cña yÕu tè h×nh häc sîi 305
9.3.2. Compozit cèt sîi liªn tôc th¼ng hµng 308
9.3.3. Compozit cèt sîi gi¸n ®o¹n th¼ng hµng 311
9.3.4. Compozit cèt sîi gi¸n ®o¹n hçn ®én 311
9.3.5. KÝch th­íc vµ vËt liÖu lµm cèt sîi 312
9.3.6. VËt liÖu lµm nÒn 314
9.3.7. C¸c compozit cèt sîi phæ biÕn 314
9.4. Compozit cÊu tróc 315
9.4.1. Compozit cÊu tróc d¹ng líp 315
9.4.2. Panel sandwich 316

Tµi liÖu tham kh¶o 317

 352

Nghiªm Hïng

VËt liÖu häc

c¬ së

gi¸ o tr× nh cho c¸ c ngµ nh c¬ khÝ cñ a c¸ c tr­ ê ng §¹ i hä c

Nhµ xuÊt b¶n khoa häc vµ kü thuËt