ALMAN FOLKLOR ÇALIŞMALARININ
ÖZELLİKLERİ*
Archer TAYLOR
Çeviren; Özkul ÇOBANOĞLU
Folklor Çalışmaları, göreli olarak da­
ha oturmuş disiplinlerle, mesela, Tarih
yahut Tabiî Bilimlerle mukayese edildi­
ğinde, Folklor Çalışmalarının kendine
has bir karakter taşıdığı görülür. Folk­
lor Çalışmalarının söz konusu edilen ka-
rekteri, ülkeden ülkeye değişen bir özel­
liğe sahip olmalarıdır. Bu özelliğin bir
nedeni, Folklor çalışmalarının pek çok
değişik türde mahalli yahut millî seviye­
de çeşitlilik arz eden mahsullerle uğraş-
malarındandır. Buna ilaveten, Folklor
çalışmalarının gelişmeleri ve akademik
bir disiplin olarak kabul görmesinin de,
milletlere göre değişmesi, Folklor çalış­
malarının yukarıda zikredilen Özelliği­
nin bir başka nedenidir. Öncelikle, Fin­
landiya’yı düşünelim ve örnekleyelim.
Çünkü, Finlandiya’yı pek çok açıdan,
özellikle folklor bilginliğinin comertçe^ve
büyük bir hoş görüyle kabul görmesi ne­
deniyle, Folklor çalışmalarının anavata­
nı olarak kabul edebeliriz. Üstelik, Folk­
lor çalışmalarının önemi, Finlandiya’da
Elias Lönnrot’un halk türkülerine da­
yandığı Kalevala DeBtam’nın Fin edebî
çalışmalarının merkezi ve Fin Edebiya­
tının başlangıcı sayılmasıyla, şeksiz süp-
hesiz bir şekilde ispatlanmıştır. E. Lönn-
rot’tan bu yana Folklor çalışmaları, Fin
Millî Edebiyatı’nın ve kültürünün koru­
yucu zarfı kabul edilmiştir. Üstelik, Fin
* Journal Of American Folklore Cilt:74 Sayı
293, S.302-312
14
Folklor çalışmaları tarihi, sürekli olarak
folklorun önemini vurgulamanın ötesin­
de, daimi bir Folklor metotları tarihi ol­
muştur.
İngiliz Folklor çalışmaları tarih, Ric­
hard M. Dorson tarafından başlangıcı
ihmâl edilmek suretiyle de olsa yarısın­
dan itibaren açıklanıp gün ışığına ka­
vuşturulmuştur.1 Dorson’un açıkladığı
safhalardan daha önce, İngiliz Folklor
araştırmacılığı uluslararası bir bağlam
ve ilişki olmaksızın eski halk eserleri
toplayıcısı (antiquarian, eski antik bilgi
ve eşya toplama merakının mensupları)
safhasına sahiptir. Söz konusu eski halk
eserleri araştırıcılığı (antiquarian) safla
ile William Camden’in Remaines Con-
cerning Britanie (Londra 1605) den,
John Aubrey’in yüzyılın sonundaki yazı­
larına kadar, bütün bir yüzyılı dolduran
emsalsiz çalışmalarından behsediyorum.
Bu adamlar ve diğerlerinin topladığı ge­
lenekler aynı ruhla toplanmıştır ve Folk­
loru da kabul edilmiş ve disiplin haline
getiren ruh budur. Peki, bu eski halk
eserlerini araştıranlar niçin bir bir me­
tot ve gayeye ulaşamadılar denilebilir,
Lâkin o yüzyılda fen bilimleri çalışmala­
rının da aynı olduğunu hatırlamalıyız. O
zamamn fen bilimcileri de, nerede bulur­
larsa bulsunlar, buldukları bitkilere,
hayvanlara ait her ne varsa onları toplu­
yor, tasnif edip, düzenliyorlardı. Aynı şe­
kilde 17. yüzyıl folklorcuları da, malze­
Millî Folklor
melerini aynı modaya uygun olarak top- çalışmaları gücünü koruyamayıp parça­
luyorlardı. lara ayrıldı. İngiliz Folklor çalışmaları
18. yüzyılın ortasından Romantizmin"Folklore" dergisinde yer alan çalışma­
yükseleşine kadar, İngiliz Folklor çalış­ ların ispatladığmca uyumlu bir derleyici
maları ikinci gelişme safhasındaydı. Za­ ve araştırıcı kadrosunun yokluğu sebe­
manın edebi ağırlıklı bakış açısının göze biyle daha önce işaret edilmiş olan eski
çarptığı çalışmalar, Başpapaz Perc/nin halk eserleri araştırıcılığı (antiquarian)
Reliliques’i ve Alman Tesiriyle diğişen bakış açısına geri dönmüş gibi gözükü­
ve gelişen Sir Walter Scott’un çalışmala­ yor.
rıdır. Sir Walter Scott’u izleyen ve Dor­ Avrupa’nın diğer ülkelerinde Folklor
son’un ilgilendiği safha, İngiliz Folklor çalışmaları, önde gelen ikisi haricinde
çalışmalanmn üçüncü safhasıdır. tamamen değişik manzaralar arz eder.
Ingiliz Folklor çalışmalanmn üçüncü İtalya hariç Avrupa’nın güneyinde göreli
safhası tarihî, mahalli tarihi ve eski olarak çok az folklor araştırma faaliyeti
halk eserleri araştırıcılığı (antiquarian) ortaya kondu. Geçmişin Ispanyol Folklor
özellikler damgalanmış olmasına karşın, Mecmualan mesela, "El Folklore anda-
mühimce bir oranda Alman Folklor ça­ luz," çok kısa ömürlü oldular. Halihazır­
lışmalarının ve zikredilecek kadar da da yaşamakta olan Revista de Dialecfo-
Danimarka ve İskandinav folklor çalış- logia y Tradiciones populares, ağız çalış­
malanndan mülhemdir. Derlenen ma­ maları üzerine yoğunlaşmıştır. Porte­
teryaller, halk türkülerinin ötesine geçe­ kiz’deki folklor çalışmaları Revista Lu-
rek, gelenekleri, batıl inanç ve hurafeleri sifana isimli neredeyse tamamen edebi­
geçmişin kalıntılanm içine alarak geniş­ yat tarihi araştırmalanna hasredilmiş
lemiştir.2 19. yüzyılın ikinci yansında, mecmuayla süregelmektedir. Kuzey’de
İngiltere’nin uluslararası sömürgeci bir İskandinav Folklor çalışmaları, halk
güç olarak kendini kabul ettirmesiyle kültürünün tamamım kapsayacak şekil­
birlikte, araştırma ve derleme konusu de gelişmiştir. Şaşırtıcı bir şekilde, Fin
daha da genişleyerek ilkel kültürleri de bakış açısından çok farklı olarak gelişen,
ihtiva etmişti. Ingiliz folklor çalışmalan- antropolojik ve sosyolojk karekterden
mn bu dördüncü safhası ayrıca, mahalli uzak olan İskandinav ülkelerindeki
tarihe gösterilen ilgi ve derleyicilerin Folklor çalışmaları Stocholm’deki Nor-
neşrettiği elkitapları, ve neredeyse her diska Museet ve Skansen’deki açık hava
ilçe de "Notes and Queries" adıyla çık­ müzesi gibi dikkat çekici halk müzele­
mağa başlayan dergiler ile ayn bir ka- rinde şekillenmiştir.
rekter kazanmıştır. Söz konusu dergile­ Almanya’ya döndüğümüz zaman,
rin ilk ve orjinal alanı, "Notes and Que- Folklor çalışmalanmn bir daha çok deği­
ries" adıyla, "Folk-Lore" kelimesini ya­ şik bir manzara arz ettiğim görürüz. Bu­
ratan W.J. Thoms tarafından yayına na sebepte, gerçekten tam anlamıyla
başlatılmıştır. Thoms’un söz konusu der­ folklor çalışmalanmn M.S. 100. yılda Al­
gisi yaklaşık olarak 1900’e kadar sahaya manya’da başlamış olmasıdır. Tactus’un
ilgi gösterip ağırlığını korudu. Diğer ve Germania’sından bahsediyorum. Taci-
daha küçük dergiler ise Thoms’un dergi­ tus’un Germania'sı, Roma şehri ve dev­
sini örnek alıp, onun liderliğini takip et­ letinin lüks ve sefahetin yolunu göster­
tiler. Bir kuşaktan sonra İngiliz Folklor diği yıkılış öncesi, bir Romalı’mn yurt-

Millî Folklor 15
daşlan için kaleme aldığı Almanya'nın mukayese edildiğinde Alman eski eser
anlatımıdır. Tacitus etnoğrafik olduğu toplayıcılarının özellikle 17. yüzyılda po­
kadar sosyo-politik olan eserinde ilkel ve püler hale geldiği ve zamanın kırkambar
basit hayat tarzı ve onun güzelliklerini türü eserlerinin özellikle çok geniş folk­
açıklamayı deneyerek böylece Roma ha- lor muhsulleri içerdiği görülür. Bu eser­
yatanın içinde bulunuğu açmaz şartları­ ler önceleri binbir türlü konuda tasnif
na güzel ve arzu edilebilir bir alternatif edilmemiş notlar içeriyorlardı. Bununla
ortaya koyarak daha doğru düzgün bir beraber, bu tür eserlerin daha sonralara
hayat düzeni için gerekli fikirlerin oluş- ait olanları gayet güzel indekslerle dona­
ma zeminini oluşturmayı hedefledi.3 Ta- tılmışlardır ve bugün folklor alimleri ta­
citus’un kitabı asırlarca saklı kaldıktan rafından kullanılabilirler.6 17. yüzyılın
sonra 15. yüzyılda reformlar öncesinde sonundan itibaren tarihi coğrafi ve eski
ve Alman hümanistlerinin onu gerekli halk eserlerini toplama gelenekleri Al­
iştiyak ile alacakları zaman ve zeminde manlar için tatmin edici bir gelişme gös­
keşfedildi. Kitap çok geniş kitleler tara­ tererek folklor malzemelerinin toplan­
fından okundu ve defalarca basıldı. Ben ması tatmin edici bir gelişme göstererek,
şahsen Alman Folklor çalışmalarının Folklor, malzeme toplamanın ötesinde
izahedeci, tarihsel ve etnoğrafik karek- çalışmağa değer bir saha olarak kabul
terinin, gerçek yönlendiriliş sebeb ve so­ edildi. Almanya dışında tesadüfen yayıl­
rumlusunun, Tacifus’un eseri ve onun mış erken Ortaçağ’a kadar inen eskilik­
tesirleri olduğuna inanıyorum. Söz ko­ teki derleme koleksiyonlarının varlığı­
nusu akımın iki örneği, Johannes Boer- na rağmen, zannederim biz 17. yüzyılın
nus’un Omnium Gentium, Mores, Leges sonunda yapılan çalışmaları ve Alman
et Ritus (1520) ki, uluslararası etnogra- tarihinin buna denk düşen periyoduna,
fık bir çerçeveyi hedeflemiştir ve yine folklorun daha ciddi biçimde derlenip ça­
aynı yüzyılın mahsulü Sebestian lışılmasının başlangıcı olarak kabul ede­
Frank’ın yazdıklarından mesela ağırlıklı biliriz.
olarak Almanya ile ilgilenen Wiltbuch Bu yol ve çığır açıcı periyotta, Alman
(1534) tur. Bu eserler, onların daha millî öğrenciler, Alman Üniversitelerinde hu­
ve milletlerarası benzerleri gibi, oldukça rafeler veya hayaletler gibi kesinlikle ve
sınırlı izahları, önemli oranda bugün bi­ açıkça folklora ait olan konularda dokto­
zim folklor kubul ettiğimiz meteryali ra tezleri yazıyorlardı. Böyle pek çok
muhtevidirler. Mesela, o zamanın özel eser vardı. Mesela, Erasmus Francis-
ve gözde bir edebi türü olan şehir şiirleri ci’nin, Der Höllische Proteus (1695). Fa­
(şehrengiz) ki, şehri öven, onun yeri, ta­ kat aynı zamanda yükselmekte olan, Av­
rihi ve nüfusundan bahsederler, çokça rupa akılcılılığımn da dikkat çekici eser­
folklorik malzeme ihtiva ederler.4 leri vardı. Avrupa akılcılığı 18. yüzyılda
16. ve 17. yüzyıllarda Almanlar ara­pek çok folklor malzemesine, kendilerine
sında da Alman eski halk eserlerini top­ gösterilen özel bir ilginin ötesinde, onla­
lama (antiguarıan) geleneği mevcuttu rı açıklanabilir veya reddedilebilir ilginç
ve bu gelenek kendisini çeşitli yazarla­ olgular olarak ele alma neticesini veren
rın türlü konulardaki kolleksiyonlannı çalışmaları doğurmuştur. Bu çeşit çalış­
yayınlamasıyla ortaya koymuştu, İngiliz maların erken örneklerinden biri olarak,
eski halk eserlerini toplama geleneği ile bir Alman ilâhiyatçısının On Emir’le il­

16 Millî Folklor
gili batıl inanış ve hurafelerin listesini
içeren reddiye mahiyetendeki risalesi
verilebilir.6 Söz konusu hurafe ve batıl
itikadların listesi bu risaleyi folklorik
bir doküman yapmasına rağmen müelli­
fi asla o hurafelerin akademik bir çalış­
maya değer şeyler olduğunu kabullen-
memiştir.
Biz, bildiğimiz, günümüz, modern
Folklor ilminin temellerini, Jacob
Grimm’in 19. yüzyılın ilk yanlarındaki
çalışmalarına borçluyuz. Jacob
Grimm’in Folklor disiplinine verdiği yön
ve yönlendirmeler hâlâ, Alman Folklor
disiplininin karekteristiğini teşkil et­
mektedir. Grimm üzerinde çalıştığı mal­
zemenin bir kısmını kendinden önce ya­
pılan derlemelerden topladı. Grimm ay-
nca çok geniş ve değişik türde kolleksi-
yonlar vücuda getiren derlemeler yaptı.
Grimm millî gelenekleri kayıt eden ve
bu hususta çalışanlara örnek oldu ve on-
lan etkiledi. Grimm’in yaşadığı zamanın
romantik atmosferinin de tesiriyle, Al­
man olma özelliğine sahip her şeyin sak­
lanıp korunması, hissiyle hareket etti.
Bunda özellikle, Napolyon döneminin
emperyalizmi ve milletler arası kozmo-
politizmin, Alman kültürünü oluşturan
unsurları tehtidi etkilidir. Grimm’in Al­
man olan şeylere ilgisi kendinden önce
başlamış olan etnoğrafik malzeme gele­
neği ile birlikte düşünüldüğünde yerli
yerine oturmuştu. Grimm onu daha da
genişletti ve yabancı bir din olan Hristi-
yanlığın, Alman vatandaşlar üzerindeki
olumsuz kültürel tesirleri sebebiyle onu
redde kadar gitti. Bu sebeple Grimm
Hristiyanlık öncesi tipik, millî yerli ve
tamamen Alman olanları yapmak için
gerekli çalışma zeminini hazırladı. Bü­
tün bu gelişmeler Almanya’nın hemen
yanıbaşmdaki Fransa’nın tamamen zıd­
dı istikamettedir.
Millî Folklor
En azından, kesin olarak Fransa’nın
bazı bölgelerindeki, Fransız gelenekleri­
nin Keltik (Celtic) bir orijin taşıdığı bili­
nen bir gerçektir ve güzel bir araştırma­
nın da konusu olmuştur.7 Bununla be­
raber söz konusu kaynak meselesi işaret
edilen geleneklerin tamamen ve emsal­
siz bir şekilde Fransız olamaması sebe­
biyle asla «ıevzu bahis edilmemişlerdir.
Bunun açıklaması şudur, Fansızlar ken­
dilerinin Hristiyanlık öncesi gelenekleri­
ni, tarihi bir ilginin ve araştırmanın ko­
nusu olarak kabul etmemeyi tercih eder­
ler. Üstelik, söz konusu kültürel mirası,
birbirleriyle düşman sayılabilen kültür­
lerin göçler yoluyla kaynaşması sebebiy­
le kaybetmişlerdir. Buna karşılık, Al­
manlar, Hristiyanlık öncesi geçmişlerine
çok büyük bir önem vermiş ve bu sebep­
le de, Folklor’un sahasım olabildiğince
genişletmeşlerdir. Grimm, pagan mitolo­
ji, gelenekler, batıl inançlar ve hukukî
uygulamalara önem verip, onların değe­
rini vurguladı. Grimm aynca, söz konu­
su hususlarda kullanılan kelimelerin
etimolojisiyle uğraşılarak daha fazla bil­
gi elde edileceğini bildiği için, Dilbilim
(Lingustik) dillerinin kullanımını kabul
ettirdi. Grimm modem Aman Folklor ça-
lışmalannın, temel yapısını oluşturdu.
Grimm’in oluşturduğu yapı üzerinde Al­
man folklorcuları etkin bir biçimde çalı­
şarak, yapıyı geliştirip, korudular.
Almanya’da geçmişte ve halihazırda
devam edegelen çok kuvvetli mahalli bir
gelenek vardır. Yukarıda da bu gelene­
ğin, Hümanizm çağındaki varlığına işa­
ret etmiştik. 19. yüzyılın muhteşem ge­
lişme çizgisinde, bu gelenek pek çok ma­
halli dergilerin doğup, gelişmesini sağla­
dı. Bu dergiler mahalli gururun hizme-
tindeydiler ve bunlardan yüzlercesi, pek
çok küçük Alman devletçiğinin, Alman­
ya'nın birliğinden sonra ortadan kalma­
17
sına rağmen yayınlarına devam etmek­
tedirler. Bu dergiler bizim, Amerikan-
mahalli tarih dergilerinden çok daha
fazla miktarda geleneksel malzemeyi ih­
tiva ederek, folklor ve edebiyata önem ve
yer verirler. Ben Mark Twain üzerine
yazılmış bir makaleye yer veren bir Mis-
souri-Amerikan mahalli tarih dergisinin
varlığını, Mark Twain’in söz konusu
eyaletin Hannibal kasabasında yaşama­
sına rağmen, güçlükle hayal edebiliyo­
rum. Böyle bir derginin yayıncısı nere­
deyse kesinlikle Mark Twain’in eserle­
riyle mahalli folklorun ilişkisine dair bir
araştırmaya ilgi göstermeyecek ve hele
hele Mark Twain’in eserlerinde mahalli
atasözleri gibi daha dar kapsamlı ve özel
bir çalışmanın yayınlanma şansı çok da­
ha zor olacaktır. Fakat Alman mahalli
tarih dergileri ise memnuniyetle mahalli
yazarlar ve özellikle onlardan mahalli
folklor materyallerinden Hristiyanlık
öncesine ait, mitolojiye, tarihî etnoğrafik
ve eski halk eserleri toplamacılığı (anti-
quarian) bakış açısına yakın ve yatkın
olanlara dair makaleleri kesinlikle ve
zevkle yayınlayacaklardır.
Bütün bahsettiklerimiz Alman Folk­
lor çalışmalarının ana yapısı ve mahalli
folklor geleneklerine dairdir. Tabii, Al­
man Folklor derleme ve değerlendirme
çalışmalarında bir parçalanmanın varlı­
ğı da yadsınmayacak büyüklükte mev­
cut bir gerçektir. Bu gerçek, Alman­
ya’nın mahalli edebiyat tarihi ve mahalli
tarih dergilerinin, büyük bir geçmişe sa­
hip, folklor malzemelerini yayın tarihin­
de kendini açığa vurur. 1855 yılında en
erken olarak yayın hayatına atılan bir
Alman folklor dergisi ancak dört yıl ya-
şayabilmiştir.0 Bu derginin yayıncısı,
muhtelif düşünce okullarından ve onla­
rın kabul gören yorumlarından etkilene­
rek, ilk iki yıldan sonra derginin yayın
18
politikasında, önceki yayınlara ters dü­
şüp, yabancılaşan değişikliklere gitmiş­
tir. Sonuç olarak, yirminci yüzyılda Al­
man Folklor çalışmaları ile antropoloji
çalışmaları arasında samimi işbirliğinin
yokluğu zikredilen parçalanmayı oluştu­
ran gerilimleri daha da artırmıştır. Al­
man Folklor araştırmacılığı, 19. yüzyılın
yansında9 yaptığını daha fazla devam
ettirmeyerek antropoloji yerine edebiyat
tarihi, mahalli tarihçiler ve müzeciler­
den yeni kavramlar ve metodolojik Özel­
likleri ödünç almıştır. Almanya’da bu­
gün Folklor kongrelerine katılan insan­
lar bunlardır.
Çünkü, Almanya’da, Amerika’dan
çok daha geniş miktar ve mahiyette ma­
halli folklor dernekleri, tarih dernekleri
vardır. Bütün bunların semeresi olarak
merkezi bir kurumlaşma gerçekleştiril­
miştir. Bu merkezi teşkilat, Alman Folk­
lor Dernekleri Birliği, Verband Deust-
cher Vereine Für Volkskunde’dir. Alman
Folklor Dernekleri birliği, mahalli folk­
lor derneklerinin faaliyetlerine herhangi
bir şekilde karışamaz ve onları yonlerdi-
remez. Alman Folklor Dernekleri Birliği,
çok nadir olarak mahalli folklor dernek­
lerinin temsilcilerinin katıldığı yıllık
toplantılar düzenlerler. Diğer, İlmî Al­
man derneklerinin bilimsel toplantıları
gibi, Alman Folklor Dernekleri Birliği­
nin toplantıları da, benzeri Amerikan
Derneklerinin toplantılarından, yapıları
gereği, doğal olarak farklılıklar vardır.
Mesala, toplantılara katılanlar, isimleri
toplantının programına basılmış davetli­
lerdir. Davetliler, Folklor üzerinde yo­
ğunlaşmış 50-60 kişilik küçük gruplar­
dır ve toplantı onlara hastır. Toplantıya
katılanlarm daha Önceki ilgi ve yetişme
sahaları tarih, edebiyat, müzecilik, hu­
kuk, eczacılık veya müzik profesörlüğü
olabilir. Onların çalıştıkları alanın gele­
Millî Folklor
neksellik cephesine ilgi göstermeleri ka­
fidir. Bu toplantılar, mahalli organizas­
yonlardaki muhtemel, ayrılıklara sebe­
biyet veren gerilimli havamn yumuşatıl­
masına karşı bir fonksiyonu da yerine
getirmiş olurlar.10
Folklor Dernekleri ve çalışanları ara­
larındaki parçalanmalara sebebiyet ve­
ren gerilimlerin yumuşatılmasında bir
başka fonksiyonel unsur da, Almanların
Handbücher (Elkitabı) olarak isimlen­
dirdikleri elkitaplardır. Almanlar bu
tür, genel tarih ve folklora giriş kitapları
yazmak açısından nesiller boyuncu diğer
milletlerden daima fazla bilgin yetiştir­
mişlerdir.11 Bunların en erkenlerinden
birisi Elard Hugo Meyer ve onun, Deuts­
che Volkskunde’ (Strasburg:1898) dir.
Bu kitap, köylerin ve evlerin geleneksel
biçimlerine dair bilgiler içerir ve oldukça
yalın olarak köylü giyim-kuşancnm tartı­
şır. Bununla beraber, masallara, şarkı­
lara, atasözlerine, bilmecelere ve benzer­
lerine, İngiliz ve Amerikan folklorcula­
rın ilgilerinden çok daha fazla yer ver­
miştir. Bu türdeki eserler arasında daha
sonra yayınlananlardan Erich
Schmidt’in Deutsche Volkskunde im Zei-
falter des Humanismus and der Refor-
matıon (1904); John Meier’in Deufsche
Volkskunde (Berlin:1926) Wilhelm Pess-
ler’in Handuch der Deufschen Volkskun­
de (3 cilt. Berlin:t.y.). ve Adolp Spa-
mer’inDie Deutsche Volkskunde (2 cilt.
Leipzing:1934) zikredilebilir. Bu çalış­
malar arasında en iyisi Meier’inkidir.
Meier’in kitabı Nazizmin yönetime gel­
diği ilk günlerde yazılmış bir öğretmen
elkitabıdır ve Hitler’in fikirlerinden hiç
etkilenmemiştir. Pessler ve Spamer’in
çalışmaları ise ansiklopedik, tenkidi,
tarihî ve yorumsaldır. Bu çalışmalar ay­
rıca, Folklor çalışmalarının bir tarihini
ve değişik folklor araştırma alanlarının
Millî Folklor
izahım çok geniş bir bibliyografya ile ve­
rirler. Spamer tarafından hazırlanan ge­
niş hacimli ciltlerden bir tanesinin sade­
ce resimlere ayrıldığını vurgulamak iste­
rim. Alman Folklorunun resimle ilgili
cephesindeki çalışmalara her zaman ge­
reken ihtimam gösterilmiştir.12
Eğer biz folkor olarak kabul ettiğimiz
sahalara dönersek, Almanya’da yapılan
bir folklor kolleksiyonu emsalsiz bir şe­
kilde, Folklor disiplinin erken bir dev­
rinde hazırlanmış olmasına rağmen et­
kisini sürdürmeğe devamediyor. Bu ça­
lışma, Achim Von Arnim ve Clemens
Brentano’nun 1808’de yayınladıkları
Des Knaben Wundehorn isimli çalışma­
dır ve Grimm kardeşlerin Berlin’de
1812’de yayınlanan Kinder und Haus-
marchen’in masallar konusunda yaptığı
ve yapmakta olduğu tesir ve teşviklerin
aynısını halk şarkıları için yapmağa de­
vam etmektedir. Söz konusu çalışmala­
rın folklorun ihmal edilip, zayıflayan sa­
halarının işlenmesinde teşvik edici rolle­
ri olmuştur. Yahut, İngiltere’ye dönecek
olursak orada da çocuk ninnileri üzerine
kolayca bulunur ve kabul edilmiş kollek-
siyonların olmadığını görürüz.13 Jacob
Grimm’in Dutsche Rechtsaltertümer
(1828.2 cilt) isimli kitabımn Alman folk­
lorcuları, İngiliz ve Amerikan folklorcu­
larının asla eğitmediği bir konuya nasıl
standart kabul edilmiş bir çalışma ola­
rak yönettiğini görmek eğiticidir. Bu ki­
tap, Grimm’in Alman Hukuk tarihi de­
rinliklerindeki ceza çeşitleri ve cezalan­
dırdıkları suçlar ve sözleşmelerdeki "ye­
di yıl", "bir yıl" ve "bir gün" gibi zaman
limitlerini içeren tarihi kaynaklar üze­
rindeki derleme ve tasnifleri içerir. Kita­
bı yazan, Jacob Grimm olduğu için o za­
mandan beri folklorcular bu konu üze­
rinde yoğunlaşmışlardır. Grimm’in kita­
bı zaman bakımından gerekli tenkit ve
19
düzeltmelerle yenileştirilmemiş olması­
na rağmen, başlangıcından günümüze
kadar, hemen her küçük Alman devletçi­
ğinde pek çok benzer ciltler dolusu çalış­
manın yapılmasını teşvik edegelmiştir.14
Grimm’in kitabı bu yönüyle, aynca İn­
giltere dahil hiç bir yerde böylesi köklü
eski halk eseri (antika) meraklıları dev­
rine dek inen sağlam bir ilim geleneğini
vücuda getiriyor ki, İngiltere’deki eski
eser meraklıları devrinde yapılan çalış­
maların arz ettiği birbirinden kopuk, da­
ğınık durum ile ne kadar çarpıcı bir te­
nakuz teşkil ediyor. Üstelik, İngiltere ve
Amerika’da tarihi hukuk eserleriyle ilgi­
lenmek sadece hukuk tarihçileriyle sı­
nırlandırılmıştır.
Alman Folklor çalışmalarının bir
özelliği de, birbirine paralel olanların
derlenip, not ve dipnotlarla haşiyelendi-
rilmesidir. Almanya’daki bu usul, göre­
celi» olarak, Finlandiya ve Amerika’da
belli bir şarkı veya masalın monografisi­
ni hazırlamada oldukça ehemmiyet ka­
zanmıştır.15 Benzeşmeleri toplayıp onla­
rı notlar ve dipnotlarla zenginleştirip
göstermek Alman folklorcuların devam
edegeldikleri bir usuldur. Bu usulu kul­
lanarak yaptıkları çalışmalar bakımın­
dan, Almanlarla boy ölçüşecek bir başka
millet daha yoktur. Mesela, Boccac-
cio’nunDecameronunu en iyi aydınlatıp
izah edici notlar bir Alman tarafından
yazılmıştır, bir İtalyan tarafından değil.
Tabiatıyla, Almanlar en çok kendi kitap­
larım başiyelendirme ile uğraşmayı yeğ­
lerler. Çünkü bu kitaplar özellikle onlar
arasındaki eski masal şarkı ve fıkra
kitapları16 doğal olarak uluslararası hu­
susları içerir ki, Alman folklorcuların
not ve haşiyeleriyle, söz konusu kitapla­
rın bütün milletlerin folkloruna doğru
adeta bir rehber vazifesi görmesi bakı­
mından önemlidir.17
20
Almanlar her tür metin, çeşitlenme­
lerini (varyant) toplayıp onları notlarla
ve haşiyelerle işlemelerine rağmen, tek
masal veya şarkımn monografisini ha­
zırlamada büyük istek göstermediler.
Almaya’da özellikle Folklor çalışmaları­
nın en önde gelen türü durumundaki
halk şarkıları başta olmak üzere folklor
mahsûlleri derlemek ve indekslemek en
büyük vazife addedilmektedir. Güney­
batı Almanya’daki Deutsches Volksliend
Archiv at Freiburg Breusgaus bu tür ça­
lışmaların merkezidir. Freiburg Arşivi,
kapsadığı yüz binlerce fevkalade şekilde
indekslenmiş şarkı metniyle halk şarkı­
ları konusunda dünyanın en büyük arşi­
vidir. John Meier ve Erich Seemann ta­
rafından 50 yıl önce başlatılan muhte­
şem Deutsche Volksliender (Berlin: 1935)
isimli kolleksiyonun dördüncü cildi ya­
kınlarda Ihasım hazırlığı bitirilerek ge­
nişlemeğe devam ediyor. Bu seri ulus­
lararası bir öneme sahiptir. Bu serinin
halihazırdaki basılmış kısmı Avrupa’nın
her yerinde bilinen halk şarkılarım içe­
rir. Buna ilâve olarak, mahalli halk şar­
kıları da yayımlanmıştır. Almanlar,
Amerika’nın muhtelif eyaletlerinden
toplanmış halk şarkıları koleksiyonla­
rıyla, mukayese edilebilir şekilde, pek
çok değişik yörelerden derlenmiş fevka­
lade kolleksiyonlara sahiptirler.18 Halk
şarkılarının ilk popüler hale getirilmesi
bizim tahmin edeceğimizin aksine, İngil­
tere veya Amerika’dan 60 yıl önce Al­
man halk şarkıcılarının bastığı dergisiy­
le bir AvusturyalI tarafından yapılmış­
tır.19
Deufsche Volkslieder gibi Kurt Ran-
ke’nin Schleswig-Holsteinische Volk-
smarchen (Kiel:1955-58) isimli, halk ma­
salları kollesyonu da uluslararası bir
önem ve şöhrete sahiptir. Bugüne kadar
iki cildi yayınlanmış olup, arkası da ge­
Millî Folklor
lecektir. Kitabın gerek ismi ve gerekse
muhtevasını teşkil eden masalların Al­
manya’nın en kuzey iki yöresinden der­
lenmiş olmasına rağmen, kitabın içerdi­
ği yoğun notlar sebebiyle, kitap ulus­
lararası Folklor çalışmalarının vazgeçil­
mez temellerinden birini teşkil eder. Biz
bu noktada tekrar daha önce işaret etti­
ğimiz gibi, standart kabul ettiğimiz der­
lenmiş kollekaiyonlann önemi bahsine
geri dönebiliriz. Grimm kardeşlerin, Ev
Masalları (The Household Tales) isimdi
çalışmaları böyle bir Standard kabul
edilme noktasını yakalamıştır. Grimm
kardeşlerin kitabı da, tıpkı Ranke’nin
kitabı gibi, ehemniyetini büyük ölçüde
sahip bulunduğu notlara borçludur. Bu
notlar, 1856 yılında çok daha genişletile­
rek 3 cilt olarak yayınlanmıştır. Johen-
nes Botke 1912 yılında bu notları beş
cilt olarak yayma başlamış ve bu işi Ge-
org Polivka ile birlikte 1932 yılında ta­
mamlamıştır. Anmerkungen Zu den
Kinder-und Hausmarchen der Brüder
Grimm (Leipzing:1913-32. 5 cilt.) isimli
bu eser masalların ansiklopedisidir. An­
siklopedi kelimesini teşbihi olarak kulla­
nıyorum, bu arada Kurt Ranke’nin
Encyclopadie des Marchens, isminde
gerçek bir 8 veya 10 ciltlik ansiklopedi
hazırlamakta olduğunu eklemeliyim.
Grimmlerin masalları bazı sebeplerle
Almanların masal (marchen) derlemele­
rini itici rol oynamıştır.20 Bu sebeple
başka bir tür masal olan, efsâne, (Sage)
Almanya’da ziyadesiyle ilgi toplamıştır.
Efsâne kolleksiyonları geçen bir buçuk
asırlık süre içinde21 çok büyük bir yekûn
tutmasına reğmen, Alman folklorcuları
bu tür asra uygun, kabul görür sistema­
tik bir biçimde değerlendirilmemişlerdir.
Buna rağmen, onlar, şeytanlar, hayalet­
ler, su perilerine ait hikayeler toplama­
ğa devam ediyorlar. Bu derleme faaliyet­
Millî Folklor
lerinden hedefleri, milletlerinin Hristi-
yanlık öncesi kültürel geçmişlerine dair
bilgi toplamak olmasına rağmen bu bi­
lim adamlanmn beklediklerince başanlı
olduklarım söyleyemeyiz. Buna rağmen
bu tür masallar üzerine ilginin daha da
yoğunlaşmasını bekleyebiliriz. Çünkü,
Will-Erich Peuckert, Ranke’nin Marchen
Ansiklopedisi kadar genişlikte Hand-
ıvürterbuch der Sage isimli bir eser ha­
zırlıyor. Halihazırda, Sage türünün ye­
gane ansiklopedik çalışma, Waldemar
Liungman’ın Sveriges Silgner i Ord Och
Bili (Stocholm: 1957-59. 3 cilt.) isimli İs­
veççe çalışmasıdır.
Alman atasözlerinin derlenmesi ümit
verici bir şekilde 16. yüzyılda başladı ve
takip eden yüzyıllarda bazı çok büyük
kolleksiyonlar ortaya çıktı.22 Fakat, Al­
manya’da o zamandan beri atasözleri bi­
raz ihmal edilmiştir. Emin olunuz,
A.F.W.Wander beş ciltlik bir koleksiyon
yayınlamıştır. Gelgelelim, K.F.W. Wan-
der’in atasözü çalışmalarına bulaştırdığı
bir hastalık hâlâ atasözü çalışanlarına
bulaşabiliyor. K.F.W. Wander, atasözle­
rini yaratabileceğine inandı. Bu sebeple
onun, Deufsches Spirchwörterlexion
(1863-80) isimli eseri büyük bir şâibe al­
tındadır ve ancak Wander’in verdiği bil­
ginin teferruatlıca kaynaklan verilmişse
söz konusu bilgi kabul görmektedir.
Wander’in kitabı bu açıdan daha iyi, gü­
zel kolleksiyonlarm ortaya konulması
için bir engel teşkil etmiştir. Bununla
beraber, atasözleri çalışmalan hakkında
Almanların daha sonraki zamanlarda
ortaya koyduğu daha dikkate değer ça­
lışmalar var. Mesela, Friedrich Seiler’in
Deutsche Sprich Wörterkunde’si çok gü­
zel ve ilginç bir kitaptır. Atasözleri saha­
sındaki en genel ve en güzel kitap ise
Georg Büchmann’ın Geflügette WortJsi­
dir. Bu kitap 1846 yılında yayınlandığın­
21
dan bugüne inanılmaz bir başarı grafiği
çizmiştir. Örneğin, 1925 yılına kadar 27
baskı yapmıştır ve bunlara ilâve olarak
daha pek çok baskılar yaptı. En azından,
1925 yılındaki baskısına kadar kitabın
genişleyip, geliştirildiğini görüyoruz,
1945 yılından sonraki baskılarda ise
onun değerini düşürcü nitelikteki popü-
lerleştirmeler söz konusudur. Büch-
mann’ın not ve haşiyelerle düzenlenmiş
kolleksiyonu ataBözü ile vecize arasında­
ki meşhur sözleri de içermektedir. Mese­
la, "Ekmek yoksa, pasta yesinler" sözü
kolayca ve doğruca Mark Antoinette’ye
ait olduğu anlaşılabilir. Büchmann ben­
zer sözlerin mümkün olan her türlü kay­
nağını vererek, folklorculara, uluslara­
rası referans kıymetini haiz bir eser ka-
zmdırmıştır. İngilizcedeki bizim kitapla-
nmız ile mukayese edildiğinde, bunların
çoğu zaman övgü dolu, hissi, içi boş söz
kargaşası olduğu görülür.23
Alman Folklorunun diğer sahalarına
dair iki genel kaynak kitabı vardır. Bun­
lardan birincisi, Handıvörlerbuch der
Deutscen Aberglaubens’ (Berlin: 1927-42.
10 cilt.) tir. Bu kitap, 19. asrın ilk yarı­
sında yazılmış bir hurafeler kitabının24
genişletilmesi olarak başlar, fakat bu­
nun çok ötesine taşarak, ilk haliyle alfa­
betik ve haşiyelendirilmiş malzemenin
listesini içerirken, Hand Wörterbuch
son haliyle, sadece hurafeleri değil, her
çeşit masala dair, çok geniş hacimli bir
kamus halini almıştır. Kitabın isminin
aksine, Alman kaynaklarının çok ötesin­
de uluslararası kaynaklar kullanılmış­
tır. Uluslararası bir çerçevede bu on cilt­
te sayısız miktarda klasik malzeme, do­
ğuya ait ve İngilizce kaynaklar yer al­
mıştır.
Bu tür genel referans kitaplanmn so­
nuncusu, Paul Sartori’nin Sitte und
Brauch (Leipzing: 1910-14.3 cilt.) isimli
22
çalışmasıdır. Bu davranışlar ve gelenek­
ler ansiklopedisi neredeyse tamamen Al­
man birikimine ait olan çok zengin kay­
nakları içerir. Kitabın birinci cildi insan
hayatına ve onunla ilgili davranış ve ge­
leneklerin tarifine aitken, ikinci cilt,
mukayeseli olarak yılın mevsimlerle ilgi­
li geleneklerine ayrılmıştır. Üçüncü cilt
ise, Alman takvimiyle ilgili gelenekler
üzerine yoğunlaşmıştır.
Bu çalışma, Almanların folklora ba­
kış açılan ve bu bakış açısının diğer mil­
letlerin bakış açılanndan farklılıkları
hakkında genel olarak fikir vermektedir.
Şunu da eklemekte yarar var ki, Folklor
çalışmalan bir ülkede bile, mesela tarih
çalışmalarında olduğu gibi tek bir birlik
halinde, tamamen kabul edilmiş bir kav­
ram değildir. Ve netice olarak, Alman
folklorunu daha detaylı olarak çalışmak
isteyenlere mükemmel referans kitapla-
nm tavsiye edelim.26
NOTLAR
1. "The Great Team o f English Folklorist,”
(İngiliz Folklorcularının Muhteşem Ekibi)
Journal of American Folklore, LXIV
(1951), 1-10; "The First Group o f British
Folklorist," (Birinci Grup İngiliz Folklocu-
ları) Journal of American Folklore, LXVIII
(1955),393-416.
2. Bakınız, örneğin, Beryamin Thorpe, Nort­
hern Mythology, comprising the principal
Popular Traditions and Superstitions of
scandinavia, North Germany. and the Ne-
derlands. (İskandinavya Kuzey Almanya
ve Hollanda’nın Temel Geleneklerini ve
Hurafelerini kapsayan, Kuzey Mitolojisi,(3
cilt).
3. Bu Klâsik Edebiyatı çalışanlar tarafından,
Germania’mn doğru bir yorumu olarak
kabul edilmeyebilir de, fakat her halükar­
da, eserin en erken ve ana sosyo-politik
kaynaklardan biri ve açıkça etnoğrafik ve
Millî Folklor
 tasvir edici bir karakterde olduğu konu­
sunda herkes hemfikir olmalıdır.
4. Conrad Celtis, (Seltiklerin Gelenekleri),
Situs et Mores Germanie,(Tarihsiz).
5. Maleesef, çoğunun kopyalarını yerleştir­
mek zordur.
6. Nikolaus von Dinkelsbühi, De Preceptis
Decalogi (Strasburg,1516)
7. Fransızlar, erken Seltik (Celtic) geçmişleri­
ne dair ve genel olarak, Seltik çalışmaları­
na ayrılmış dergilere sahiptirler. Bunlar­
dan üçü; Annales de Bretagne; Etudes cel-
tiques; and Memories da la SociûU
d'Archûlogie de Bretagne.
8. Zeitschrift für deufsche Mytologie und Sit-
tenkunde.(4 cilt.,1853-59).
9. Şüphesiz Folklor ve Antropoloji, Fransa ve
Amerika Birleşik Devletleri gibi diğer ül­
kelerde de gittikçe birbirinden uzaklaşıp
ayrılmaktadır.
10. Fransa’da bu mahalli geleneğe az bir
alâka mevcuttur. Fransız bölgelerinde pek
çok bilimsel yeterliliğe sahip demek olma­
sına rağmen, genel olarak onlar, özellikle
mahalliliklerine dair folklor mahsullerini
derlemez ve yayınlamazlar. Mesela, Ame-
ens Mahalli Tarih ve Eski Halk Eserleri
Demeği "rebus" hakkında mükemmel bir
makale yayınladı, çünkü bu gelenek, o böl­
genin garip ve açıklanmamış bir gelene­
ğiydi. Ayrıca, onlar bu geleneği "par tout"
kültürünün bir âbidesi olarak kabul edi­
yorlardı. (Oct.(Ekim?),Thorel, "Les Rebus
de Picardie," Memories de la soctâtt des
Antiquaries de Picardie, 4. seri, IV
[1903],499-700). Hiç şüphesiz, aynı dernek
ve benzeri bir Amerikan derneği, mahalli
bir atasözleri yahut halk şarkıları kollek-
siyonunu yayınlamazlardı.
11. Uluslararası kabul gören birkaç Umumi
Folklor Tarihi'nden en mükemmeli, ilginç­
tir bir İtalyan tarafından yazılmıştır. Bu
kitap yakınlarda yayınlanan, Guisepe
Cocchiara’nın Storiadel Folklore in Euro-
pa "Avrupada Folklor Çalışmaları Tarihi"
Millî Folklor
(Turin, I952)dir. Her yerde folklorcuların
ilgisini hak eden, bu kitabın lehine bizim
değerlendirme yazımız için bakınız; Jour­
nal of American Folklore, LXVII (1955),
407.
12. Leopoid Schmidt tarafından yazılmış bir
Avusturya Folklor Çalışmaları Tarihi bile
vardır. Bu, Geschichte der Österreichiac-
hen Vokskunde (Wien, 1951)dir. Bütün,
Kuzey Avrupa'yı kapsayan bir folklor tari­
hi için, Inger M. Boberg'in Folkemindo-
forsningens Historie i Mellem og Nordeu-
ropa (Copenhagen, 1953) isimli, Danca
mükemmel eserine müracaat edebilirsiniz.
Boberg yorumsal yahut eleştirel bir tarih­
ten ziyade bilimsel çalışmaların genel bir
özetini vermektedir.
13. "Ana kaz" (Mother Goose) ne bir popüler
bilimsel derleme ne de sınırlanmış bir
malzeme toplamıdır.
14. Bakınız, Johannes Bolte ve Gorg Polivka,
Anmerkungenzu den Kinder-und Haus-
marchen der Briider Grimm (Leipzing,
1932), C, 1-24, Daha eski yayınlar için; ba­
kınız Kurt Ranke, Schesıving-Holsteinisc-
he Volkmarchen (Kiel, 1955-58), yeni ya­
yınlar içinse, 1 ,11-14,7.
15. Şüphesiz, Almanya'da böylesi monografık
çalışmalar doktora tezi olarak kabul edili­
yor. Ancak, doktor derecesini alan bir Al­
man öğrenci genellikle böyle bir araştır­
mayı devam ettirmez.
16. Mesela, bakınız, Johannes Pauli. Schimpf
und Ernst (2 cilt, Berlin, 1924) ve Bolte ile
Polivka.
17. Amerikan türkü (ballad) koleksiyonların­
da olmadığı gibi, Almanya haricinde kol-
leksiyonlar, Almanlannkiler gibi güzel ve
muntazam bir biçimde notlar ve dipnotlar­
la donatılıp işlenmemişlerdir.
18. Almanların ve Amerikalıların bölgesel
halk şarkıları mukayese edilebilir halde
iken, aynı şey, Fransız, Italyan ve îspan-
yollarınkiler için söylenemez. Bu Latin
milletlerin kolleksiyonları çok az teorik
çerçeveleniş içerirler. Ayrıca mukayeseli
23
 kaynaklardan ve kaynak kişilere dair ma­
lumattan mahrum bir biçimdedirler.
19. Das deutsche Volkslied, Josef Pommer ta­
rafından edit edilmiştir. Cilt I, 1988'de Le-
ipzing'de yayınlanmıştır.
20. Bu masalların basılışının Almanya dışın­
da da benzer bir etkisinin olduğu kabul
ediliyordu. Fakat biz bugün bu masalların
diğer dillere tercüme edildiği yerlerde bile
bozucu bir tesirinin olmadığının farkında­
yız. Bunu örneklemek için yıllarca önce
yapılmış Flaman ve İsveççe tercümeleri
verelim. Grimmlerin masallarından sade­
ce birkaç tanesi Avrupa sözlü geleneğine
dönmüştür. Fakat genel olarak, bu sözlü
geleneğe dönenler dahi karşılaştıkları di­
ğer hikayeleri kapsamamışlardır.
21. Mesela, bakınız, Will-Erich Peukert, De-
utsche Sagen (Berlin, 1961); Richard Be-
ilt, Wörterbuch der deustchen Volkskunde
(Stutgart, 1955; ve Hanwörterbuch des
deutschen Aberglaubens (10 cilt, Berlin,
1927-42).
22. Kaynaklarına bakınız, Friedrich Seiler,
deutsche Sprichwörterkunde (Münih,
1922); ve Archer Taylor, 'An Introductory
Bibliography for Study of the Proverb,"
(Atasözü Çalışmalarına Başlangıç tçin Bir
Bibliyografya), Modern Philology, XXX
(1932), 195-210.
23. Seiler’in halihazırda söz konusu edilen ça­
lışmasının dışında, Almanya’da yirminci
yüzyılda, ne 17. yüzyıldaki müthiş Alman
koleksiyonlarıyla ne de bugün İngilizcede
var olan çalışmalarla mukayese edilebilir
çalışma vardır. Bununla birlikte, bugün
Almanya’da bazı güzel bölgesel atasözü
MİLLİ FOLKLOR’un İkinci Cildi...
Fiyatı: 150.000 TL (Posta giderleri dahil)
Yazışma adresimizden isteyebilirsiniz.
24
kolleksiyonları vardır ve bazı bilginler Al­
man araştırıcıların bireysel çalışmalarını
biraraya getirme görevine başlayış ümidi­
ni veriyor, özellikle, 16. yüzyılda yazılan­
lar gayet önemli malzeme verecektirler.
Almanya’da bilmece türü üzerine yapılmış
hiç bir çalışma yoktur. Şunu ekleyelim ki,
Richard Wossido’nun mükemmel Kuzey
Almanya bilmeceleri kolleksiyonun (Rat-
sel," Mecklenburgische Volksuberlieferun-
gen, I [Wismar, 1987]
24. A. Wutte, Der deufsche Volksaberglauben
der Gegenwart (1860),4. baskısı E.H.Me-
yer, tarafından (1925).
25. Bachtold-Staubli, tekstil sendikaları ile
işverenler arasında aracılık yapan bu kişi
hayatının yansını harcayarak ve tabir ca­
izse kendisini öldürme pahasına bu
abidevî kaynak kitabı yirmi yıl önce bitir­
di. Alman Folklor çalışmalarının ansiklo­
pedik karakterini taşıyan bu abide eser
basıldı.
26. Bu makalede konular monografik olarak
ele alınmamıştır. Arkeolojik ve Maddi cep­
hesiyle folklora dair Almanya'da sayısız
bağımsız monografiler yayınlanmıştır. Bu
monografiler halk giyim-kuşamı,, halk mi­
marisi ve Alman köylerinin yerleşim şekil­
lerine dair unsurları içerirler. Mesela, ba­
kınız, Adoph Bach, Deutsche Volkskunde
(Heidelberg, 1960), ve Richard Beitl, Wör-
terbuch der deutschen Volkskunde (Stut­
gart, 1955).
Daha geniş kaynaklar Adoph Hauffen’in,
"Geschichte der deutschen Volkskunde”
Zeitschrift der Vereins für Volkskunde,
XX (Berlin. 1910), 1-17, 129-141, 290-306,
İBİmli çalışmasında bulunabilir.
Millî Folklor