1.2.

1 MAYOZ BÖLÜNME
Eşeyli üreyen canlıların üreme organlarındaki eşey ana
hücrelerinden (2n), üreme hücrelerini (n) oluşturan bölünmeye mayoz
bölünme denir.
Mayoz sonucunda diploit bir hücreden haploit kromozomlu dört
hücre meydana gelir. Mayozla meydana gelen haploit(n) hücrelere
gamet (üreme hücresi) denir. Erkek üreme hücresine sperm, dişi
üreme hücresine ise yumurta denir.
Bu bölünme eşeyli üreyen canlılarda kromozom sayısının
nesilden nesile sabit kalmasını sağlar.
Gametler tekrar mayoz bölünme geçiremezler. Ancak gamet
hücrelerinin birleşmesi sonucunda oluşan zigot ilerleyen bölümlerde
de görebileceğimiz gibi bölünme yeteneğine sahiptir ve mitoz
bölünmeler sonucunda gelişerek bireyi oluşturur.
1
 Homolog kromozom-haploit-diploit [ Hatırlayalım ]
Biri anneden diğeri babadan gelen karşılıklı bölgelerde aynı
karaktere ait genler taşıyan, büyüklükleri ve şekilleri aynı olan
kromozom çiftlerine homolog kromozom denir. Bir genin
kromozom üzerinde bulunduğu yere lokus adı verilir.
n sayıda kromozom taşıyan hücrelere haploit (monoploit)
hücre adı verilir. Gametlerin birleşmesiyle oluşan zigotun
kromozom sayısı 2n’dir. Zigotun mitoz bölünmelerle oluşturduğu
vücut hücreleri de 2n kromozomludur.
2n sayıda kromozom taşıyan hücrelere diploit hücre adı verilir.
İnsanda zigot ve tüm vücut hücreleri 46 kromozom (2n) taşır. Bu
kromozomların 23 tanesi sperm aracılığı ile babadan 23 tanesi de
yumurta aracılığı ile anneden gelir.
2
 Gonot-testis-ovaryum
Eşey organlarına gonad denir. Genel olarak erkek eşey
organına erbezi (testis), dişi eşey organına ise yumurtalık (ovaryum)
denir. Eşey organlarında mayoz bölünmenin başlayabilmesi için
canlının belirli bir olgunluğa ulaşması gerekir. Sadece eşey ana
hücreleri (2n) mayoz bölünme geçirir.
Eşey ana hücreleri eşey organlarında bulunur ve mayoz
bölünme sonucunda oluşturdukları hücre çeşitlerine göre
adlandırılır.
Örneğin, spermleri oluşturan hücreler sperm eşey ana hücresi
adını alırken yumurtayı oluşturan hücreler ise yumurta eşey ana
hücresi adını alır.

3
 Mayoz bölünmenin evreleri

4
 1.2.1.1 İnterfaz
Üreme ana hücresinin büyüdüğü ve bölünmeye hazırlandığı evredir.
Özellikleri mitoz öncesi interfazla aynıdır.
➢Organellerin sayıları artar.
➢DNA kendisini eşler. İki katına çıkar.
➢Hücrede büyüme, solunum, protein sentezi ve ATP sentezi gibi olaylar
gerçekleşir.
➢Hayvan hücrelerinde sentrozomlar eşlenir.
İnterfaz evresinin sonunda bütün kromozomlar iki kromatitlidir.

2n=2
5 (Şekiller çizilecek)
 İnterfazdan sonra mayoz, mayoz I ve mayoz II olarak iki
bölümde meydana gelir.
1.2.1.2 MAYOZ 1
İnterfaz aşamasından hemen sonra hücre mayozla başlar.
Mayozun evrelerinin çoğu bazı önemli farklılıklarla birlikte mitozun
evrelerine benzerlik göstermektedir.
Profaz 1, Metafaz 1, Anafaz 1 ve Telofaz 1 evrelerinden oluşur.

6
 Profaz 1
➢Mayozun en önemli ve en uzun evresidir.
➢Eşlenmiş kromatitler kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluştururlar.
➢Çekirdekçik ve çekirdek zarı erimeye başlar, sonunda kaybolur.
➢Sentrozomlar kutuplara çekilir ve aralarında iğ ipliği oluşur.
➢İğ iplikleri hayvan hücresinde sentrozomlarla, bitki hücresinde özel
proteinlerle oluşturulur.
➢Homolog kromozomlar yan yana gelir.

7 (Şekil çizilecek)
 Tetrat - Sinapsis
➢İki homolog kromozomun oluşturduğu dört kromatitli gruplara
tetrat denir. (1 tetrat=2 kromozom=4 kromatit)
➢Tetrat sayısı hücre kromozomunun “n” sayısı kadardır.
➢Tetrat haline gelmiş homolog kromozomların birbiri üstüne
kıvrılması olayına sarılma (sinapsis) denir.

8 (Şekiller çizilecek)
 Crossing-over
➢Sarılmış homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri
arasında gen alış verişi görülür, bu olaya Crossing over denir.
➢Crossing over rasgele olduğundan tür içi çeşitliliği sağlar. Aynı türün
bireylerinde farklı özellikler ortaya çıkar.

(Şekil çizilecek)

9
 Kiyazma
➢Sinapsis sırasında, kardeş olmayan kromatidler arasındaki çakışma
noktalarına kiyazma denir.
➢Uzun kromozomlarda görülen kiyazma sayıları daha çoktur.
➢Profaz 1 sonunda tetratlar, kinetokorlarından iğ ipliklerine tutunurlar.

(Şekil çizilecek)

10
 Metafaz 1
Homolog kromozomlar (Tetradlar halinde) ekvatoral düzlem
üzerinde karşılıklı dizilirler.

11 (Şekil çizilecek)
 Anafaz 1
➢Homolog kromozomlar birbirinden ayrılarak iğ iplikleri ile zıt
kutuplara doğru çekilirler.
➢Kardeş kromatitleri bir arada tutan sentromerler parçalanmamıştır.
➢Anne ve babadan gelen kromozomların kutuplara taşınması
rasgele olur buda çeşitlilik nedenidir.
➢Anafaz sonunda hücrenin her bir kutbunda haploit sayıda
kromozom toplanır.

12 (Şekil çizilecek)
 Telofaz 1
➢Kromozomlar kutuplara ulaşır.
➢Çekirdek zarı oluşur.
➢Çekirdekçik oluşturulur.
➢Kromozom, kromatin ipliklere dönüşür.
➢İğ iplikleri kaybolur.
➢Hücre iki çekirdekli hale gelir.

13 (Şekil çizilecek)
 Sitokinez 1
Hayvan hücrelerinde boğumlanma, bitki hücrelerinde ara
plak (orta lamel) oluşumu ile gerçekleşir. Sonuçta iki tane haploit
kromozomlu (n) hücre oluşur.

14 (Şekiller çizilecek)
 Mayoz 2 evreleri
Mayoz 2 öncesi interfaz evresi görülmez. Dolayısıyla DNA
kendini eşlemez. Yalnızca sentrozom eşlenmesi meydana gelir.
Mayoz 2; Profaz 2, Metafaz 2, Anafaz 2, Telofaz 2 evresi ve
sitoplazma bölünmesinden oluşur.

15
 Profaz 2 :
➢Oluşmuşsa çekirdek zarı kaybolur.
➢Çekirdekçik kaybolur.
➢Kromozomlar belirginleşir.
➢Varsa sentrozomlar zıt kutuplara gider. İğ iplikleri oluşturulur.
➢Kardeş kromatitler kinetokorlarından iğ ipliklerine tutunur.

16 (Şekiller çizilecek)
 Metafaz 2 :
➢Kardeş kromatitler hücrenin ekvatoral düzleminde karşılıklı
dizilir.
➢Krossing over olayından dolayı her kromozomun kardeş iki
kromatiti genetik olarak birbirinin aynı değildir.

17 (Şekiller çizilecek)
 Anafaz 2 :
➢Kardeş kromatitlerin sentromerleri bölünür ve birbirlerinden
ayrılarak hücrenin karşı kutuplarına çekilir.
➢Her bir kromatit artık birer kromozomdur.

18 (Şekiller çizilecek)
 Telofaz 2 :
➢Kutuplara çekilen kromozomlar, kromatin iplik haline dönüşürler.
➢İğ iplikleri kaybolur.
➢Çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşur.

(Şekiller çizilecek)
19
 Sitokinez 2 :
➢n kromozomlu dört hücre oluşur.
➢Bu hücrelerden biri gelişerek dişilerde yumurta hücresini oluşturur, diğer
üçü atılır. Erkeklerde ise dördü de sperm hücrelerine dönüşür.
➢Oluşan hücrelerdeki kalıtsal materyal hem profaz-1 de gerçekleşen
krossing-over hemde metafaz-1 deki homolog kromozomların diziliminin
rasgele olmasından dolayı farklıdır.

20 (Şekiller çizilecek)
 Mayoz özet
Eşey Ana Hücresi İnterfaz Mayoz l sonunda

Mayoz ll sonunda

21
 Mayoz bölünme süresinde hücre DNA’sının miktarında gözlenen
değişim aşağıdaki grafikte verildiği gibi gözlenir.

22
 Mayozda kromozom sayısı değişimi aşağıdaki grafikte verildiği gibi
gözlenir.

23
 Mayoz bölünme özellikleri
1-Canlıların üreme organlarında meydana gelir.
2-Canlıların üreme dönemlerinde görülür.
3-2n kromozomlu hücrelerden n kromozomlu 4 hücre oluşur.
4-iki karyokinez ve iki sitokinez görülür.
5-Kalıtsal çeşitlilik nedenidir. Oluşan hücreler kalıtsal olarak birbirinden farklıdır.
6-Eşeyli üremenin temel mekanizmasıdır.
7-Hem homolog kromozomlarda hemde kardeş kromatidlerde ayrılma görülür.
8-Sinaps, tetrat ve krossing-over olayları görülür.
9-Mayoz geçirmiş hücre tekrar mayoz geçiremez ancak mitoz geçirebilir.
10-Hayvanlarda yumurta ve sperm hücresinin oluşmasını sağlar.
11-Çiçekli bitkilerde yumurta ve polenin oluşmasını sağlar.
12-Çiçeksiz bitkilerde ve mantarlarda sporların oluşmasını sağlar.
24
 Mitoz ve Mayoz bölünme arasındaki farklar
Mitoz Bölünme : Mayoz Bölünme :
1-Vücut hücrelerinde görülür. 1-Üreme organlarındaki üreme ana
2-2n kromozomlu 1 hücreden 2n hücrelerinde görülür.
kromozomlu 2 hücre oluşur. 2-2n kromozomlu 1 hücreden n
3-Kromozom sayısı değişmez. kromozomlu 4 hücre oluşur.
4-Oluşan hücrelerin gen yapısı aynıdır. 3-Kromozom sayısı yarıya iner.
5-Bütün canlılarda görülür. 4-Oluşan hücrelerin gen yapısı farklıdır.
6-Yaşam boyu devam eder. 5-Eşeyli üreyen canlılarda görülür.
7-Eşeyli ve eşeysiz üremede görülür. 6-Üreme dönemi boyu devam eder
8-Parça değişimi görülmez. 7-Sadece eşeyli üremede görülür.
9-Tek çekirdek bölünmesi gerçekleşir. 8-Parça değişimi görülür.
10-Tek hücrelilerde çoğalmayı, çok 9-İki çekirdek bölünmesi gerçekleşir.
hücrelilerde büyümeyi, gelişmeyi, 10-Çok hücreli canlılarda üreme
yıpranan dokuların onarılmasını sağlar. hücrelerinin oluşturulmasını sağlar.
25
 Mitoz, mayoz I ve mayoz II’deki bazı olayların karşılaştırılması

26
 MAYOZ
BÖLÜNME
Hazırlayan:
Saim BALLI
Biyoloji Öğretmeni
Şehit Hasan Özüberk
Anadolu Lisesi
KİLİS

Eğitim kıvılcımla ateş yakmaktır. Boş bir kabı doldurmak değildir.

- Sokrates
***
Derslerinizde başarılar diler, can kulağı ile dinlediğiniz için teşekkür
ederim.
27