İktisada Giriş I (02)

Doç.Dr. Pelin Öge Güney

3. Ders notu:
Bu derste ilk olarak piyasa dengesinde değişme ve piyasa
dengesinin matematiksel olarak gösterimi anlatılmaktadır. Daha
sonra tüketici ve üretici artığı kavramları açıklanmakta ve taban ve
tavan fiyat uygulamaları anlatılmaktadır.

Yararlanılan Kaynaklar:
-Karl E. Case and Ray C. Fair, Principles of Economics, Pearson
International Edition, Eighth edition, 2007.
-Yalta, A.Y ve Yalta, A.T. Modern Mikroekonomiye Giriş, Adres
Yayınları, 2019.
 Piyasa dengesinde değişme

Arz ve talep eğrilerinde kaymaya yol açan bir faktör söz konusu olduğunda
piyasa dengesi değişir.
Örneğin aşağıdaki grafikte arz ve talep eğrileri gösterilen malın ikamesi olan
bir malın fiyatında artış olması durumunda bu mala olan talep artacağı için
talep eğrisi sağa kayar. Denge fiyatı ve denge miktarı artar.
Üretim maliyetlerinde azalma olduğunu varsayalım. Bu durumda malın arzı
artar. Arz eğrisi sağa kayar. Denge fiyatı düşerken denge miktarı artar.
Talep arz ve piyasa dengesini matematiksel olarak da gösterebiliriz:

Doğrusal bir talep fonksiyonu şu şekilde gösterilebilir:

𝑄𝐷 = 𝑎 − 𝑏𝑃

P: Fiyat
𝑄𝐷 : Talep edilen miktar
a : Ürünün fiyatı sıfır olduğu zaman ne kadar talep edileceğini gösterir.
b : Fiyattaki bir birim değişimin talep edilen miktarı ne kadar etkileyeceğini
gösteren katsayısıdır. Fiyat ile talep edilen miktar ters yönde ilişkili olduğu için b
katsayısı negatiftir.
Doğrusal bir arz fonksiyonu şöyle olabilir:

𝑄𝑆 = 𝑐 + 𝑑𝑃

P : Fiyat düzeyi
𝑄𝑆 : Arz edilen miktar.
c : Fiyat sıfır olduğunda arz edilen miktarı gösterir.
d : Fiyat bir birim değiştiğinde arz edilen miktarın ne kadar değişeceğini
gösterir. Fiyat ile arz edilen miktar pozitif yönde ilişkili olduğu için bu
katsayı pozitif değer alır.
 Ekonomik Etkinlik ve Devletin Rolü

Ekonomik etkinlik Kıt kaynaklarla hangi ürünlerin nasıl ve kimler için

üretileceğine toplumsal refahı maksimum yapacak şekilde karar verilmesidir.

Üretimde etkinlik Mal ve hizmetlerin minimum maliyetle üretilmesidir.

Dağıtımda etkinlik Mal ve hizmetlerin tüketici tercih ve taleplerine göre

üretilmesidir.

Bir ürünün üretim miktarı azaltılmadan başka bir ürün daha fazla
üretilebiliyorsa kaynaklar tam kullanılmadığı için üretimde etkinlik söz konusu
değildir. Ayrıca üretilen ürün tüketicilerin arzu ettiği düzeyden fazla ya da az
ise dağıtımda etkinlik söz konusu değildir.
Serbest piyasa sistemi tam rekabet koşulları altında üretimde ve
dağıtımda etkinliği sağlayabilmektedir. Serbest piyasa sisteminde
ekonomideki birey ve firmaların merkezi bir düzenleme olmaksızın
verdikleri kararlar ile bir malın ne kadar üretileceği, nasıl üretileceği
belirlenir.

Piyasalar iyi işlediğinde hem tüketicilere hem de üreticilere yarar sağlar.

Ekonomik etkinlik kavramını açıklamak için tüketici fazlası (artığı)

(consumer surpus) ve üretici fazlası (artığı) (producer surplus)
kavramlarını kullanırız.
 Tüketici fazlası (Consumer surplus)

Tüketici fazlası Bir mal için tüketicinin ödemeye razı olduğu fiyat ile o malın piyasa fiyatı
arasındaki farka tüketici artı denir.
Bir piyasadaki toplam tüketici fazlası, piyasa fiyatının üstünde, talep eğrisinin altında
kalan üçgenin alanına eşittir.
9 of 22
 Üretici fazlası (Producer Surplus)

Üretici fazlası Üreticilerin bir ürünü piyasaya sunmaya razı oldukları fiyat ile o
ürünün piyasadaki daha yüksek olan fiyatı arasındaki farktır.
Üretici artığı, arz eğrisinin üstünde ve piyasa fiyatının altında kalan üçgenin
alanına eşittir.

10 of 22
 Arz, Talep ve Piyasa Etkinliği
Toplam ekonomik fazla tüketici fazlası ve üretici fazlasının toplamına eşittir. Bu toplam
en yüksek düzeyde olduğunda üretim ve dağıtım anlamında etkinlik sağlanmıştır. Piyasa
dengede olduğunda üretici fazlası ve tüketici fazlası toplamı en yüksek düzeydedir.

11 of 22
 Arz, Talep ve Piyasa Etkinliği

Dara kaybı (Deadweight loss) Piyasada ekonomik etkinliği sağlayan düzeye göre daha az ya da daha fazla üretim
yapılması sonucunda üretici ve tüketici artığıı toplamında meydana gelen azalmadır.

Şekil a’da 7 milyon yerine 4 milyon hamburger üretilmesi sonucunda ABC alanı kadar dara kaybı söz konusudur.

Şekil b’de ise 7 milyon yerine 10 milyon hamburger üretilmesi sonucunda hamburger üretiminin maliyeti
tüketicilerin ödemek istedikleri tutarın üzerine çıkmıştır. ABC alanı kadar dara kaybı vardır
12 of 22
 Tavan Fiyat

Tavan fiyat Devlet tarafından belli bir mal için koyulabilecek en yüksek
fiyatın belirlenmesi

Tavan fiyatın yarattığı talep fazlası (kıtlık)

Devlet petrolün varil fiyatını denge fiyatı

olan 1,50 $’ın altında, 0.57$ olarak
belirlerse piyasada talep fazlası ortaya
çıkar.

13 of 22
Tavan fiyat uygulamasının sonuçları

-Sıra bekleme:
Fiyat mekanizması yerine ilk gelenin malı satın alması

-Kayırılan tüketiciler:
Tanıdıklara öncelik verilmesi

-Karne ile mal satımı:

Her tüketici belirli miktarda mal satın alabilecek

-Kara borsa:
Alışverişlerin devletin bilgi ve denetimi dışında gerçekleşmesi
 Taban fiyat
Devlet tarafından bir malın satılabileceği en düşük fiyatın belirlenmesidir.
Örn: Devletin fındık, buğday, çay gibi tarım ürünleri için belirlediği fiyatlar
veya asgari ücret uygulanması.

Devlet fındığın fiyatını piyasa fiyatı olan 8 TL’nin üzerinde 10 TL olarak

belirlerse piyasada arz fazlası oluşur. Taban fiyatın etkili olması için piyasa
denge fiyatının üzerinde bir düzeyde belirlenmelidir.

15 of 22
Taban fiyat uygulamasının sonuçları

-Sigortasız çalışma ve işsizlikte artış olabilir:

Serbest piyasada ücret 2000 TL iken devlet asgari ücreti 2500 TL olarak belirlerse
daha çok kişi çalışmak isteyecek, ancak firmalar daha az işçi çalıştırmak
isteyeceklerdir. Bu da işsizliğe neden olur.

-Gereğinden fazla üretim olur:

Arz fazlasını devlet üreticiden satın alırsa bütçeye yük gelecektir. Ayrıca bu arz
fazlasının nasıl eritileceği ya da stoklanacağı sorunu da söz konusudur.

-Bu ürünü girdi olarak kullanan firmaların da maliyeti artar.

-Tüketicilerin alım gücü düşer.