Σχολή Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ

Εργαστήριο Ανόργανης και Αναλυτικής Χημείας

Εργαστηριακές Ασκήσεις Ανόργανης Χημείας

Δρ. Λαμπρινή-Αρετή Τσακανίκα ΕΔΙΠ, Δρ. Αλεξάνδρα Καραμπέρη ΕΔΙΠ,

Ολγιάνα Πανίτσα ΥΔ
 ΧΛΩΡΙΟΥΧΟ ΝΑΤΡΙΟ

• Το χλωριούχο νάτριο, γνωστό με την κοινή ονομασία «αλάτι»,

βρίσκεται άφθονο στη φύση ως ορυκτό αλάτι και ως αλάτι
της θάλασσας
• Αποτελεί το κύριο συστατικό της αλατότητας του θαλασσινού
νερού
• Το αλάτι είναι απαραίτητο συστατικό κάθε ζωντανού
οργανισμού επηρεάζοντας τα βιολογικά φαινόμενα
• Ο ρόλος του αλατιού στην κυτταρική ισορροπία των
μεμβρανών των ζωντανών οργανισμών είναι πολύ σημαντικός.
Έχει τη σημαντικότερη συμμετοχή στην αλατότητα του
εξωκυττάριου υγρού πολλών πολυκύτταρων οργανισμών
ΧΛΩΡΙΟΥΧΟ ΝΑΤΡΙΟ
 Είναι ιοντική ένωση με χημικό τύπο NaCl
 Είναι κρυσταλλικό λευκό στερεό

https://www.qsstudy.com/chemistry/crystalline-structure-nacl

http://195.134.76.37/chemicals/c
hem_NaCl.htm

Ο κρύσταλλος NaCl αποτελείται από ένα δίκτυο ιόντων διατεταγμένο από σε

αναλογία 1: 1. Κάθε Na+ περιβάλλεται από έξι Cl- και κάθε Cl- από έξι Na+
δημιουργώντας οκτάεδρα.
ΟΡΥΚΤΟ ΑΛΑΤΙ
 Το ορυκτό αλάτι είναι γνωστό με το όνομα Αλίτης (Halite)
 Υπάρχουν τεράστια κοιτάσματά του παγκοσμίως (Πολωνία,
Λιβύη, Αυστρία, Γερμανία)
 Το ορυκτό αλάτι λαμβάνεται από τα αλατορυχεία, εκτάσεις
καλυμμένες με αλάτι μετά την απόσυρση των ωκεανών και
την εξάτμιση του νερού
 Το 70% της παγκόσμιας κατανάλωσης αλατιού καλύπτεται
από το ορυκτό αλάτι
http://195.134.76.37/chemicals/chem_NaCl.htm
ΘΑΛΑΣΣΙΝΟ ΑΛΑΤΙ
 Κύριο συστατικό του
θαλασσινού νερού
 Η περιεκτικότητα σε άλατα
κυμαίνεται μεταξύ 2.7-3.8%
(ανάλογα με τη θερμοκρασία)
με κύριο άλας το χλωριούχο
νάτριο
 Το αλάτι, που λαμβάνεται από
τη θάλασσα ονομάζεται και Μέση σύσταση ενός kg θαλασσινού νερού
http://195.134.76.37/chemicals/chem_NaCl.htm
ηλιακό αλάτι γιατί παράγεται
με την επίδραση του ήλιου και
του ανέμου στην επιφάνειά της
Θαλασσινό αλάτι αλυκών

 Το νερό εξατμίζεται σε διαδοχικές ρηχές ορθογώνιες

λεκάνες, γνωστές ως «αλοπήγια» ή τηγάνια
 Tα «αλοπήγια» στραγγίζονται και το αλάτι (κυρίως NaCl
αλλά και προσμίξεις αλάτων αλκαλίων) συλλέγεται
 Συλλογή αλατιού σε σωρούς (αλατοσωροί)

http://195.134.76.37/chemicals/chem_NaCl.htm
ΕΙΔΗ & ΧΡΗΣΕΙΣ «ΑΛΑΤΙΟΥ»
Υπάρχουν πολλά και διαφορετικά είδη αλατιού. Οι διαφορές μεταξύ
τους έγκειται στην περιεκτικότητά τους σε προσμίξεις, την προέλευση
και το μέγεθος των κόκκων του. Είτε φέρουν το όνομα της περιοχής
προέλευσης είτε της χρήσης για την οποία προορίζονται.
 Επιτραπέζιο ή μαγειρικό αλάτι
 Αλάτι για αλιπάστωση (πάστωμα)
 Αλάτι Χαβάης
 Αλάτι Ιμαλαΐων κ.ά.
Το αλάτι έχει πληθώρα χρήσεων:
 Παραγωγή ανόργανων χημικών ενώσεων (χημική βιομηχανία)
 Χρήση στη διατροφή και τη συντήρηση τροφών
 Αποπαγοποίηση & αντιπαγοποίηση των δρόμων
 Επεξεργασία υδάτων
 Πυρόσβεση
 Καθαριστικό
 Οπτική χρήση (παράθυρα στη φασματομετρία υπερύθρου) κ.ά.
Περιεκτικότητα σε προσμίξεις
 Οι προσμίξεις προέρχονται είτε από τα πετρώματα, με τα οποία
βρίσκεται σε επαφή είτε από άλλα άλατα (κυρίως μαγνησίου,
ασβεστίου), που συνυπάρχουν στο θαλασσινό νερό
 Η επιτρεπτή περιεκτικότητα σε προσμίξεις εξαρτάται από τη χρήση
για την οποία προορίζεται
Ορυκτό Θαλασσινό Αλάτι
Προσμίξεις Άλμη
αλάτι αλάτι λίμνης
 Ο καθαρισμός από τις
CaSO4 0.5 - 2% 0.5 - 1% 0.5 - 2% Saturated
προσμίξεις περιλαμβάνει
MgSO4 Traces 0.2 - 0.6% Traces Traces
αρχικά την απομάκρυνση
MgCl2 0.3 - 1% Traces
των γαιωδών και
αδιάλυτων προσμίξεων CaCl2 Traces

(άργιλος) με πλύση και Na2SO4 Traces

ακολούθως τη χημική KCl Traces

απομάκρυνση των NaBr Traces

άλλων προσμίξεων Αδιάλυτα 1 - 10% 0.1 - 1% 1 - 10%

https://journal.gnest.org/sites/default/files/Journal%20Pa
pers/41-48_567_Sedivy.pdf
ΚΑΤΑΒΥΘΙΣΗ

ΚΑΤΑΒΥΘΙΣΗ χημική διεργασία

Βασίζεται στη μετατροπή μίας διαλυμένης ουσίας σε κάποιο
διάλυμα σε αδιάλυτη μέσω μίας χημικής αντίδρασης

 Η καταβύθιση είναι μία μέθοδος χρήσιμη για τον καθαρισμό

ουσιών με εκλεκτική καταβύθιση ή την απομόνωση προϊόντων
μίας αντίδρασης όταν η ουσία, που παράγεται είναι αδιάλυτη
στο διαλύτη
 Οι αντιδράσεις καταβύθισης μπορούν να χρησιμοποιηθούν
στον ποιοτικό έλεγχο στην ανόργανη ανάλυση
 ΚΑΤΑΒΥΘΙΣΗ

Χημική ισορροπία μίας ουσίας και των ιόντων της σε κορεσμένο διάλυμα
ΑxΒy xΑy+ +yΒx-

• Σταθερά γινομένου διαλυτότητας Ksp:

Κsp = [Ay+]x [BX-]Y

• Γινόμενο συγκεντρώσεων των ιόντων

Qc = [Ay+]ix [BX-]iY , όπου i αρχικές συγκεντρώσεις

Αν: Qc > Ksp καταβύθιση της ουσίας ή υπέρκορο διάλυμα

Qc = Κsp το διάλυμα είναι κορεσμένο χωρίς καταβύθιση
Qc < Κsp το διάλυμα είναι ακόρεστο
Σκοπός της άσκησης

 Εξοικείωση με τη μέθοδο της καταβύθισης

 Εφαρμογή στον καθαρισμό του χλωριούχου νατρίου με

δύο τρόπους:

 Διαλυτοποίηση ακάθαρτου NaCl. Καταβύθιση NaCl και

παραμονή προσμίξεων στο διάλυμα

 Διαλυτοποίηση ακάθαρτου NaCl. Καταβύθιση προσμίξεων

και παραλαβή καθαρού NaCl στο διάλυμα
Ι. Καθαρισμός ΝaCl με καταβύθιση του
ΝaCl
 Διαδικασία δύο σταδίων:
1. Παραγωγή αερίου HCl υπό θέρμανση
2 NaCl + H2SO4 Na2SO4 + 2 HCl
2. Διοχέτευση σε κορεσμένο διάλυμα ΝaCl & καταβύθιση NaCl

HCl (g) HCl (g)

1
2
Καταβύθιση χλωριούχου νατρίου
Λευκό ίζημα
με επίδραση κοινού ιόντος
ΝaCl

 Οι προσμίξεις παραμένουν διαλελυμένες στο διάλυμα

 To καθαρό ΝaCl παραλαμβάνεται ως ίζημα
Διάταξη καθαρισμού

Συναρμολόγηση διάταξης καθαρισμου NaCl & τοποθέτηση αντιδραστηρίων

καθαρού NaCl & H2SO4
 Πειραματική διαδικασία (I)

Λειτουργία διάταξης καθαρισμού NaCl Σχηματισμός κρυστάλλων &

Παρασκευή κορεσμένου δ/τος NaCl
(παραγωγή αερίου υδροχλωρίου & καταβύθιση NaCl με επίδραση
διοχέτευση στο κορεσμένο δ/μα NaCl κοινού ιόντος

Διήθηση
Έκπλυση ιζήματος με αιθανόλη για
(αφού ολοκληρωθεί η διαδικασία & δεν
απομάκρυνση προσροφημένων
παρατηρείται επιπλέον καταβύθιση)
προσμίξεων
Πειραματική διαδικασία (IΙ)

Παραμονή του ιζήματος στο

Ζύγιση του τελικού προϊόντος
πυριατήριο μέχρι σταθερού βάρους
στον προζυγισμένο ηθμό

Ποιοτικός έλεγχος καθαρότητας τελικού

προϊόντος
(ως προς τις προσμίξεις SO42- & Ca2+)
ΙΙ. Καθαρισμός ΝaCl με βαθμιαία
καταβύθιση των προσμίξεών του
1. Καταβύθιση θειικών: Προσθήκη διαλύματος BaCl2 προς
σχηματισμό αδιάλυτου BaSO4
BaCl2

-
SO42- Cl- Αντίδραση καταβύθισης με προσθήκη Νa+ Ca2+ Cl
Νa+
Ca2+ Νa+ εκλεκτικού αντιδραστηρίου Νa+
Cl- Cl-
Ca2+
SO42- Ca2+
Ίζημα
BaSO4
2. Καταβύθιση ασβεστίου: Προσθήκη διαλύματος (NH4)2CO3 προς
σχηματισμό αδιάλυτου CaCO3
(NH4)2CO3
Αντίδραση καταβύθισης με προσθήκη Νa+ Cl-
Νa+ Ca2+ Cl-
εκλεκτικού αντιδραστηρίου Cl- Νa+
Cl- Νa+
Ca2+
Ίζημα
 Οι προσμίξεις απομακρύνονται στο ίζημα CaCO3
 To καθαρό ΝaCl παραμένει στο διάλυμα
 Πειραματική διαδικασία (Ι)

Παρασκευή κορεσμένου δ/τος NaCl

Προσθήκη σταγόνων δ. BaCl2 μέχρι να μην παρατηρείται θόλωμα
(πληρότητα καταβύθισης)

Ποιοτικός έλεγχος πληρότητας καταβύθισης SO42- Διήθηση όταν δεν παρατηρείται περαιτέρω
Αν θολώνει συνεχίζεται η προσθήκη BaCl2 θόλωμα. Τελικός επανέλεγχος σε μικρό
δείγμα διηθήματος.
Πειραματική διαδικασία (ΙΙ)

Ποιοτικός έλεγχος παρουσίας ιόντων ασβεστίου.

Προσθήκη (ΝΗ4)2CO3 μέχρι να μην παρατηρείται θόλωμα Αν θολώνει συνεχίζεται η προσθήκη σταγόνων
δ. (ΝΗ4)2CO3. Επανέλεγχος

Διήθηση όταν δεν παρατηρείται περαιτέρω

Θέρμανση μέχρι ξηρού του διηθήματος
θόλωμα
Πειραματική διαδικασία (ΙΙΙ)

Παραμονή στο πυριατήριο μέχρι σταθερού Ζύγιση του τελικού προϊόντος σε

βάρους προζυγισμένο ποτήρι ζέσεως

Ποιοτικός έλεγχος του τελικού προϊόντος

Αποτελέσματα
I. Καθαρισμός ΝaCl με καταβύθιση του ΝaCl
mηθμού : 1.07 g
mηθμού + ιζήματος : 32.05 g

ΙΙ. Καθαρισμός ΝaCl με βαθμιαία καταβύθιση των

προσμίξεών του
Με διήθηση μεταξύ
των καταβυθίσεων
mποτ. ζ. : 99.26 g
mποτ. ζ. + ιζήματος : 113.70 g
Χωρίς διήθηση μεταξύ
των καταβυθίσεων
mποτ. ζ. : 99.24 g
mποτ. ζ. + ιζήματος : 115.38 g
Απόδοση διεργασίας

Αν x η αρχική ποσότητα και y η καθαρή ποσότητα σε

γραμμάρια, η επί τοις εκατό απόδοση υπολογίζεται από την
εξίσωση:

Ανάλυση αποτελεσμάτων
 Να γραφούν οι αντιδράσεις που λαμβάνουν χώρα και στις
δύο διεργασίες.
 Δώστε το διάγραμμα ροής και των δύο τρόπων καθαρισμού.
 Υπολογίστε την απόδοση της κάθε διεργασίας.
Ερωτήσεις
 Ποιός είναι ο ρόλος της πλυντρίδας στη διάταξη;
 Γιατί δε γίνεται απευθείας προσθήκη π. HCl στο διάλυμα
ακάθαρτου NaCl;
 Ποιά πιστεύετε από τις δύο μεθόδους είναι πιο διαδεδομένη
στον καθαρισμό του χλωριούχου νατρίου;
 Μπορεί να γίνει ο καθαρισμός NaCl με ανακρυστάλλωση; Για
την απάντηση να χρησιμοποιήσετε τα δεδομένα του Πίνακα.
Διαλυτότητες χλωριούχου νατρίου και προσμίξεών του
Διαλυτότητα
Σύσταση
Χημική ένωση (g/100 mL)
ακάθαρτου NaCl (% κ.β.) ο
20 C 100οC
NaCl 95 35,5 39,1
CaSO4 1 0,3 0,2
MgSO4 1 26,9 68,3
Na2SO4 1 48,8 49,5