Ćamil Čengić

Skripta za učenike prvih razreda

Praktična nastava za I razred

Srednja tehnička škola grafičkih tehnologija , dizajna i multimedije

Skripta je za internu upotrebu

 Praktična nastava za I razred

1.Pojam i podjela grafičke industrije

Grafičku industriju možemo promatrati kao :

- Tradicionalnu.
- Kao procesnu i
- Kao dio globalnog informacionog sistema.

Tradicionalna grafička industrija

Istorija štamparstva

Crteži na zidovima špilja u sjeveroistočnoj Španiji, jugozapadnoj Francuskoj i istočnom

Sredozemlju svojim smislom možda nam i nisu potpuno jasne. Jedino što u vezi s njima
možemo sa sigurnošću reći jest to da su ti crteži, pronađeni u nastambama prvih ljudi, najčvršći
dokaz da je čovjek oduvijek težio svoju misao zabilježiti i tako zabilježenu je sačuvati od
zaborava.

MATERIJALI ZA PISANJE

Papirus je biljka s Nila iz koje se dobivao papiru sličan materijal za pisanje.

Papir je prvi put bio proizveden u Kini. Godine 105. Tsai Lun smrvio je koru drveta, stari
konop, krpe i ribarske mreže, sprešao ih, osušio i na taj način dobio čvrst i tanak list papira.

3
 Praktična nastava za I razred

Egipćani su svoje pismo ( hijeroglife ), sastavili oko 3200.god.prije Krista i svoje knjige, svitke
papirusa, dugačke ispisane trake široke do 30 cm, a dugačke i više metara ispisivali su odozgo
prema dolje, slijeva udesno.

Ni rukopisna, a ni ksilografska knjiga nisu riješila problem sve veće potrebe za knjigama.

Johann Gutenberg

Pomoć je stigla u obliku pomičnih olovnih slova, jednom od najvećih čovjekovih otkrića. Osoba
koju u današnje vrijeme slavimo kao izumitelja tiskarstva jest Johann Gutenberg On je
izumio tehnologiju izrade pomičnih slova i usavršio je štamparsku presu. Biblija je otisnuta na
latinskom jeziku. Izašla je 1455 godine.. Knjiga ima dva sveska velikoga formata, s tekstom
otisnutim u dva stupca i 42 retka i pravo je remek-djelo štamparskog umijeća.

4
 Praktična nastava za I razred

Prednosti otkrića su:

- Jednostavan postupak izrade tiskovne forme ili matrice koja nam služi za izradu kopija
- Mogućnost izrade velikog broja kopija
- Mogućnost ponovne upotrebe tiskovne forme za tisak ako se sačuva.
- Mogućnost razlaganja pomičnih slova i njihova ponovna upotreba za neku drugu knjigu.

Karakteristike pisma

Svako tipografsko pismo okarakterisano je sa tri elemenata:

- Veličina pisma
- Vrsta pisma – font
- Pismovni rez

. Veličina slova – pismovna veličina

Pismovna veličina (veličina stošca) je raspon između prednje(signaturne) i stražnje ( hrptene) plohe
trupa slova.

Veličine slova koje se danas koriste na računarima slijede veličine olovnih slova. Tek se u 18 st.
uveli su Didot i Furnier tipografski mjerni sistem koji je omogućio normiranje veličina slova.

Didotov sistem danas je na evropskom kontinentu prihvaćen kao normalan sistem kojemu je
osnovna jedinica tipografska tačka.(pt, tt, tp) 1pt =0,376 mm

Pismovna visina iznosi 23.6 mm

5
 Praktična nastava za I razred

Pismovne veličine nastaju zbrajanjem tipografskih točki i imaju svoje ime.

Non plus ultra 2pt

Briliant 3pt

Diamant 4pt

Perl 5pt

Ove pismovne veličine nemaju praktičnu primjenu jer su premale i nečitljive.

Nonparel 6pt Cicero 12pt

Kolonel 7pt Mitl ili Srednjak 14pt

Petit 8pt Tercia 16pt

Borgis 9pt Tekst 20pt

Garmond 10pt

6
 Praktična nastava za I razred

Izrada grafičkog proizvoda

Slijepi materijal nam služi za dobivanje slobodnih površina (razmak između riječi, redova,…)

Proces slaganja se sastoji od ručnog slaganja redova na određenu dužinu. Redovi se

dobivaju tako da se slovni znakovi i određeni slijepi materijal ubacuje u slagaljku.

Slijepi materijal nam služi za dobivanje slobodnih površina (razmak između riječi, redova,…)

Proces slaganja se sastoji od ručnog slaganja redova na određenu dužinu. Redovi se

dobivaju tako da se slovni znakovi i određeni slijepi materijal ubacuje u slagaljku.

7
 Praktična nastava za I razred

Prostorija za slaganje olovnih slova ( slagara )

Izgled izlivenih redaka olovnog sloga na mašini zalijevanje olovnih slova ( redaka )

Izgled složenog teksta ( štamparska forma – obrnuta slika )

8
 Praktična nastava za I razred

Grafička industrija kao procesna industrija

Proces izrade grafičkog proizvoda prolazi kroz tri faze:

1. Grafička priprema

2. Štampa

3. Grafička dorada

1. Grafička priprema

U grafičkoj pripremi se oblikuje sadržaj informacije prema definsanom predlošku layoutu.

Pod oblikovanjem podrazumijevamo definisanje veličinu pisma, vrstu pisma, format proizvoda,
boju teksta... Kroz istoriju grafičku pripremu možemo podijeliti na :

- Olovni slog Fotoslog

- DeskTop Publishing – ( stolno izdavaštvo – računarskii slog )

Olovni slog i fotoslog pripadaju prošlosti,a danas je aktualni Desk Top Publishing. DeskTop
Publishing - Stolno izdavaštvo ( Računarski slog )

Desk Top Publishing se na Bosanskom jeziku prevodi kao stolno izdavaštvo. Desk Top Publishing
ili stolno izdavaštvo je proces oblikovanja sadržaja informacije za tisak na računaru, uz
pomoć odgovarajućih programa. Kako se proces slaganja odvija na računaru u literaturi i praksi
se često susreće i termin računarski slog.

Projektovanje i oblikovanje grafičkog proizvoda jesu postupci kojima se oređuju sve konponente
grafičkog proizvoda.

--layout(oblik,dimenzija,likovno-grafička oprema,vrijeme,materijal i troškovi izrade).

Paralelno sa projektovanjem i oblikovanjem planiraju se sve faze kontrole kvaliteta izrađuje se

proizvodna dokumentacija, koja služi za sprovođenje i upravljanje proizvodnim procesima.

Priprema grafičke proizvodnje obuhvata:

- Slaganje, to je unos teksta, paginacija i oblikovanje texta.

-Reprodukcija slika,grafika a posebno odvajanje boja za kolor štampu.

-Montaža i izrada stereotipne ploče, npr.montaža texta i slike i grafičkih elementa u kompletne
starnice (raspored stranica/prelom)

9
 Praktična nastava za I razred

*Slaganje

Gutenbergov izum je vjekovna dominirao tehnikom slaganja što se radilo na mašinama sa

pokretnim slovima. Ovaj proces je ostao nepormjenjen od 15 do kraja 19 vijeka.

Montaža je postala mehanizovana tek pred kraj 19 vijeka.Otmar Mergenthalerm je razvio linijsku
mašinu za lijevanje slova „Linotipa“. Ona je omogućila da se slažu čitavi redovi matrica
posredstvom tastature i da se ispunim livenim olovom.

Mašina za slaganje redaka olovnih slova

Za unos teksta određena je normalna tastatura pisaće mašine.Tastatura se sastoji iz slovnih

znakova, brojeva i komandnih tipki za određene funkcije.Isporuka teksta izdavaću ili štampariji
može biti preko mreže podataka (npr. Kao I-meil).

10
 Praktična nastava za I razred

ELEMENTI ŠTAMPANOG PROIZVODA

Osnovni elementi štampanog proizvoda su:

-Text,

-Slika(ilustracija),

-Ostali znakovi i likovni elemneti (brojevi,tabele,linije,okviri,sjene,plohe,...).

Osnovna sirovina koju prerađuje grafička industrija je informacija.Svaki element štampanog

proizvoda predstavlja zapravo jedan oblik informacije, što znači da se informacija može prenositi u
različitim oblicima,kao što je text, slika, ili drugi likovi elemeti, ili kao kombinacija svih tih oblika
zajedno.Informacija može biti i u drugim oblicima kao što je zvuk,film,animacija i slično, ali ti
oblici informacija nisu elementi štampanog proizvoda.

Obrada različitih informacija, kao i procesi dobivanja tiskovne forme, vrše se u nekoliko faza
tehničke pripreme grafičkog proizvoda, a to su: štamparski slog, reprofotografija, integracija, ispis,
montaža, hemigrafija.

11
 Praktična nastava za I razred

Jedna od osnovnih razlika nekadašnjeg fotosloga i računarskog sloga je što kod računalnog sloga
na ekrana monitora vidimo „tačno ono“ što će se kasnije otisnuti. Takav sistem slaganja zove se
WYSIWYGs (what you see is what you get – ono što vidiš to ćeš dobiti). Također računarski slog
dozvoljava jednostavno ubacivanje i obradu ilustracija ili slika i njihovu integraciju s tekstom,
jednostavniji postupak oblikovanja tipografskih karakteristika teksta i još mnogo toga.

Osnovna hardverska konfiguracija računarskog sloga sastoji se od:

o računara

o skenera (različite vrste)

o digitalnog fotoaparata

o pisača (printer) o razni nosioci podataka (pomični hard disk, usb)

12
 Praktična nastava za I razred

Grafički proizvodni proces

13
 Praktična nastava za I razred

Grafička industrija kao dio globalnog informisanja

Mediji
Podjela medija:

- Štampani mediji
- Elektronski mediji
- Multimediji

Štampani mediji
Period u kome živimo je period informacija u kome su ton,tekst i slika spojeni širom svijeta
komunikacijskim sistemima.Posebno su bežicna radiotelegrafija, televizija,digitalna tehnika i
satalitske veze povezane sa mrežom računara,tako da se u svako doba informacije mogu poslati u
bilo koje mjesto na svijetu preko interneta www(word wide web).S obzirom da i grafička industrija
koristi modernu računarsku tehniku, ona prihvata preko globalnog informacionog sistema
digitalozovanu sliku i text,a onda savremenim i brzim štamparskim mašinama može da proizvede
velike količine kvalitetnih grafičkih proizvoda.

Time Magazine priznao sociokulturni značaj izuma i upotrebe štampanja knjiga i izabrao djelo
Johana Gutenberga kao najvažnijeg događaj milenija.Istina da je počelo doba elektronski medija,
međutim štampana informacija ostat će i dalje svuda prisutna.Grafička industrijasa svojim
proizvodima-knjige, novine, časopisi, formulari,prospekti,plakati, sredstva za pakovanje i drugo,
dio globalnog informacionog sistema, jer bez ovih proizvoda ne može da se zamisli svakodnevni
život.

14
 Praktična nastava za I razred

Štampane informacije imaju prednost u odnosu na druge informacione sisteme jer su fleksibilne,
koriste se bez posebnih uređaja, podesne su za rukovanje i transportovanje, mogu se upotrebljavati
na svakom mjestu u bilo koje vrijeme, i prikladno su oblikovane.Štampani proizvodi će i u
budućnosti imati značajnu ulogu u informacionom sistemu.

Znači ako se dobiju digitalizovani text,ton ili video-zapis,oni se mogu ne samo digitalno štampati
nego i putem ostalih medija i dalje reprodukovati.

15
 Praktična nastava za I razred

Elektronski mediji
Elektronski mediji su mediji koji koriste elektronsku ili elektromehaničku energiju usmjereni
krajnjem potrošaču (audijenciji) koji neometano pristupaju sadržaju istog tog medija. Ovi mediji
stoje kao suprotnost statičnim medijima (uglavnom printanim medijima) koji jesu stvarani
elektronski međutim njihova štampana forma ne zahtijeva elektronske uređaje kada krajnji
potrošač-korisnik želi da im pristupi. Prvobitno su mediji elektronskog porijekla poznati široj
javnosti više kao video snimci, audio snimci, multimedijalne prezentacije, prezentacije slajdova,
u CD-ROM formi kao i on-line sadržaj. Novi mediji su uglavnom u formi digitalnih medija. Ipak
elektronski mediji mogu biti i u analognom i digitalnom formatu.
Pod elektronskim medijima se također podrazumjeva bilo koji tip opreme koja se koristi u procesu
elektronske komunikacije
naprimjer: televizija, radio, telefon, desktop računar, igraća konzola, razni džepni računari itd.)

Multimediji
Multimedija je pojam koji se sastoji od dvije riječi: multi = mnogo; medija = sis prijem prenosa i
predstavljanja poruke. Dakle, predstavljanje korisniku sadržaja koje može istovremeno percipirati
koristeći raspoloživa osjetila i mogućnosti (vid, sluh, njuh, opip, okus; pokret, radnja). Može se
utvrditi da začeci ovakve percepcije sadržaja datiraju još iz doma nijemog filma, kod kojeg se kao
zvučna kulisa koristio običan klavir, u svrhu stvaranja što zanimljivije, privlačnije i stvarnije poruke
koja se prenosi. Kako je riječ o ugođaju prilikom poimanja ovakvih sadržaja, jasno je da je svrha
multimedijskih sadržaja da se zaokupi što više ljudskih osjetila, najviše u pogledu zabave, mada
mogu poslužiti i u naučne, umjetničke, edukacije, reklamne ili neke druge svrhe. Običan koncert
nekog 'benda', s mnoštvom šarenih reflektora i isprepletenih i 'veselih' laserski zraka, također je
multimedijski doživljaj. Pa i protestni skup s raznolikim transparentima, uz uporabu megafona,
svojevrstan je multimedijski događaj.Prema navedenom, osnovni elementi multimedijskih sadržaja
su:

16
 Praktična nastava za I razred

 Tekst - Skup šarenih slova koja smišljeno upotrebljena odašilju nekakvu poruku, ali je
statičan i pravocrtan (linearan); i mora se čitati :-). Moderne računarske tehnologije, kao što
ih koristii web, koristi hipertekst; dio teksta može se aktivirati (npr. klikom miša) da bi se
izvršila neka radnja

 Zvuk - Jedan od temeljnih elemenata multimedije, bilo da se radi o glasovnom ili

instrumentalnom zapisu. Dinamički sadržaji, kao muzika, mogu biti vrlo impresivni.

 Slika - Kao crtež ili fotografija, ima značajnu ulogu u multimediji. Spada u statičke
sadržaje, ali dobar crtež ili fotografija može prezentirati poruku korisnije nego stotine riječi.

 Video - Niz slika načinjen i prezentiran posebnim uređajima, uz dodatak zvučnih sadržaja;

kao film, najinteresantniji je dinamički multimedijski sadržaj. Osjećaj realnosti prikazanih
sadržaja vrlo je velik. Naravno i najkorisniji u pogledu prenošenja poruke korisniku kao
dinamičkih sadržaja. Uz stereoskopski video, koji zahtijeva dva kanala za prenos sadržaja,
ili dva preklapajuća video sloja, uz posebne naočale može se dobiti i osjećaj prostornosti
prikaza.

17
 Praktična nastava za I razred

 Animacija - Niza crteža (10-25 slika u sekundi) koji se brzo izmjenjuju, te ako se

izmjenjuju dovoljno brzo (preko 50 slika u sekundi uz ponavljanje pojedinih), dolazi do
kvalitetne optičke iluzije kretanja zahvaljujući tromosti našega oka. Ono što se ne može
prikazati na filmu ili je praktički u životu neizvodivo, u animaciji je moguće. Zato djeca
obožavaju ovaj dinamički vid prezentiranja poruka, jer je to praktično svijet mašte.

 Interaktivnost - Ako je nova poruka povezana samo s prethodnom porukom, radi se o

reakciji. Ali ako se radi o više poruka i među njima postoji međusobna povezanost i dopušta
korisniku kontrolisati način na koji se prikazuju onda je riječ o interakciji. Korisnik može
upravljati dolaskom i odlaskom potrebnih poruka; dinamički ugođaj.

U današnjem svijetu prepunom računarske tehnologije multimedijski sadržaji prezentiraju se na vrlo

različite načine. Od prvobitnih različitih tekstualnih i slikovnih sadržaja koji su se naizmjenično
izmjenjivali, kao 'Power Point' prezentacija slično izmjeni slajdova na dijaprojektoru, moderna
multimedija uključuje kombinaciju teksta, govora, muzike, slike, animacije, videa i interaktivnost
korisnika. Navedeni sadržaji mogu se na primjer na računaru nalaziti kao skup zasebnih datoteka
koje se mogu razmatrati kao namjenski dizajnirana programskom podrška, koja se korisniku
prezentira putem:

18
 Praktična nastava za I razred



 Specijalizirane programske podrške na računaru.
 Uređajima koji su u stanju prenijeti, obraditi i prikazati multimedijske sadržaje.

19
 Praktična nastava za I razred

Programi za pravljenje multimedijalnih sadržaja

 Sony Sound Forge

 Microsoft PowerPoint
 Macromedia Flash
 Adobe Photoshop

20
 Praktična nastava za I razred

2.Razvoj grafičke industrije

Razvoj grafičke industirije može se podjeliti u nekoliko razdoblja:

*Razdoblje prije Gutenberga

*Gutenbergvo razdoblje.

*Razdoblje mehanizacije,

*Razdoblje automatizacije, i

*Razdoblje elektronike i računara

Zajedno sa ostalim industrijskim granama i grafička industrija je pretrpljela znatno ubrzanu

transformaciju svoje tehnologije zahvaljujući eri elektronike,računara i lasera.Skoro da nema
procesa u grafičkoj industriji u kojoj nije uključen neki savremeni elektronski uređaj.

*Razdoblje prije Gutenberga, (do 1445 godine.) Najstariji materijali na kojima se pisalo i
štampalo su papirus i pergament. U ovom periodu knjige su pisane rukom, zatim su štampane sa
drvenih ploča.

*Gutenbergovo razdoblje,(1445-1812 godina.) Pronalazak štampe sa olovnim pokretnim slovima

doveo je do veće potrošnje papira. Prve otiske Gutenber je uradio 1445 godine.

U tom periodu nastala je knjiga Biblija od 42 stranice, imala je dva stupca po 42 reda.

21
 Praktična nastava za I razred

* Razdoblje mehanizacije, (1812-1900 godine.) kao sirovina za proizvodnju papira se pocelo

upotrebljavati drvo.Ručno pokretanje štamparski mašina zamjenjeno je parnom mašinom.

Sa pojavom rastera 1881 godine. Dolazi do reprodukovanja višetonskih ilustracija, što je

omogućeno pronalaskom fotografije 1839 godine.

22
 Praktična nastava za I razred

*Razdoblje automatizacije,(1900-1950 godina.) Karakteristika ovog razdoblja je zvanično

uvođenje standardnih formata papira. Na mašinama se uvode automati za ulaganje i izlaganje araka.

23
 Praktična nastava za I razred

Gramatura papira

Gramatura papira je masa papira izražena u gramima na površinu od 1 m2

. S obzirom na gramaturu papiri se mogu podijeliti na:

• papir do 150 g/ m2

• polukarton od 150 g/ m2 - 200 g/ m

• karton od 200 g/ m2 - 450 g/ m

• ljepenka od 450 g/ m

24
 Praktična nastava za I razred

Formati papira

STANDARDNI FORMATI PAPIRA – A, B i C

Papiri koje koristimo za tisak i izradu grafičkih proizvoda a po projektu grafičkih dizajnera,
određeni su međunarodnim standardom ISO216. Temelj standarda je odnos širine i visine stranica
arka papira a koji je uvijek 1:√2. Odnosno kao stranica bilo kojeg kvadrata prema dijagonali tog
istog kvadrata.

Obzirom da je 1:√2 = √2:2 to jest da se uvjek manja stranica minor (m) odnosi prema većoj stranici
major (M) kao veća prema dvostruko manjoj stranici ili m:M = M:2m. U praksi to znaći ako
raspolovimo jedan ili sastavim dva arka standardnog formata dobi ćemo opet format istih
proporcija.

Standardni formati obuhvačaju takozvani glavni red A i dopunske redove B, C i D.

Svaki od redova papira podjeljen je na razrede od 0 do 12, a svaki razred dobije se tako da se veča
stranica predhodnog formara svije na pola. Stoga se površine dviju susjednih razreda arka papira
odnose kao 2 : 1. Za odabir i označavanje bilo kojeg formata dovoljno je navest red i razred
željenog arka papira A4, B1, C3,...)

Nije potrebno pamtiti sve redove papira. U mnogim priručnicima, rokovnicima... možemo naći
teblice redova papira. No, ako znamo samo jedan razre u određenom redu lako možemo doći do
bilo kojeih dimenzija u tom redu papira. Naprimjer, većina ljudi zna red i razred papira A4 210 x
297 za red A3 manj stranicu (širinu) pomnožimo sa 2 i dobijemo dimenzije formata A3 290 x 420,

25
 Praktična nastava za I razred

ist stvar je ako trebamo niži format veću stranicu A4 podjelimo sa 2 i dobijemo format A5 148 x
210.

Tablice redova papira

ABC

A0 841 x 1189 B0 1000 x 1414 C0 917 x 1297

A1 594 x 841 B1 707 x 1000 C1 648 x 917

A2 420 x 594 B2 500 x 707 C2 458 x 648

A3 290 x 420 B3 353 x 500 C3 324 x 458

A4 210 x 297 B4 250 x 353 C4 229 x 324

A5 148 x 210 B5 176 x 250 C5 162 x 229

A6 105 x 125 B6 125 x 176 C6 114 x 162

A7 74 x 105 B7 88 x 125 C7 81 x 114

26
 Praktična nastava za I razred

A8 52 x 74 B8 62 x 88 C8 57 x 81

A9 37 x 52 B9 44 x 62 C9 40 x 57

A10 26 x 37 B10 31 x 44 C10 28 x 40

A11 18 x 26 B11 22 x 31 C11 20 x 28

A12 10 x 18 B12 15 x 22 C12 24 x 20

27
 Praktična nastava za I razred

Najčešće korišteni formati papira u praksi su : A1 – 61 X 86 cm i B1- 70 x 100 cm

Polovljenjem duže strane arka papira dobijemo slijedeći manji formt.

28
 Praktična nastava za I razred

*Razdoblje elektronike i računara. (od 1950 godine) Ovo razdoblje karakteriše uvođenje
elektronike i računara čime su unapređeni tehničko tehnološki postupci.

Cjelokupni
napredak informatičke
tehnologije omogućava
bržu obradu veće količine
podataka (radnog
materijala) u grafičkoj
industriji čime se skraćuju
rokovi proizvodnje i
povećava kvalitet gotovih
proizvoda.Na taj način se proizvodnja racionalizira.Primjena IT-a u štampi podrazumjeva
isključivo upotrebu DIGITALIZOVANIH GRAFIČKIH INFORMACIJA (slika,tekst,animacija...) a
sve to uslovljava adekvatne medije za njihovo pohranjivanje i za manipulaciju sa njima
(diskete,cd,dvd....)

Multikolorni printer

3. Podjela grafičkih proizvoda

Grafička industrijaje skup svih ljudskih djelatnosti koje su okrenute procesu izrade grafičkog
proizvoda, tj. procesu umnažanja informacijena odgovarajućem materijalu koji je najčešće papir.

29
 Praktična nastava za I razred

Grafička industrija je prerađivačka industrija, a osnovna sirovina koju prerađuje jeinformacija.

Kada kupujemo npr. novinu ne kupujemo papir i boju već informaciju.

Grafički proizvodi
Procesom umnažanja informacije dobiva se grafički proizvod. Pojam grafički proizvod
podrazumijeva sve štampane proizvode, otisnute odgovarajućom štamparskom tehnikom, na
određenu štamparsku podlogu. Obično, štampani proizvodi su kategorisani u komercijalnu štampu i
periodičnu štampu Ovo klasifikacija razlikuje štamparske (grafičke proizvode nastale procesom
štampe) s obzirom na frekvenciju objave.

Komercijalna štampa odnosi se na štampane proizvode koji se rade uz ekonomsku opravdanost

(npr., katalozi, brošure, letci, posjetnice, itd.). Periodični roizvodi su oni koji se pojavljuju
povremeno (npr. novine, časopisi). Drugi način kategorizacije štampanih proizvoda je dijeleći ih u
posebne grupe proizvoda.

1. Prva grupa:

• novine

• revije

• časopisi.

Prva grupa novine, revije, časopisi i ostali povremeni listovi, predstavljaju periodične publikacije i
svrstavamo ih u masovne medije. Zapravo, to su dnevna, sedmična, ili mjesečna štampana izdanja,
različito dizajnerski i grafički obrađena i uvezana. Ova izdanja donose informacije iz vrlo različitih
područja ljudske djelatnosti, kao što su: politika, privreda, umjetnost, književnost, privreda, religija,
znanost, nauka, prosvjeta,kultura, umjetnost i sport te ostale dnevne i druge obavijesti.

2. Druga grupa:

• knjige • plakati i letci • kalendari • akcidencije • rokovnici •

30
 Praktična nastava za I razred

• brošure • katalozi • razglednice

Za razliku od prve grupe ovo nisu periodične publikacije. Također su različito dizajnerski i grafički
obrađena i oblikovana. Donose informacije iz vrlo različitih područja ljudske djelatnosti.

3. Treća grupa :

31
 Praktična nastava za I razred

• ambalaža konfekcija papira • plastične i aluminijske folije • zidne tapete • ostali

proizvodi

Pod pojmom ambalaža podrazumijeva se sve ono u što je neki proizvod smješten. Taj primarni
proizvod uglavnom se smješta u posebno dizajniran grafički proizvod koji zovemo prodajna ili
skupna ambalaža. Svaka kreacija grafičkog dizajnera koji radi na oblikovanju grafičkog proizvoda u
ovom slučaju ambalaže, mora zadovoljiti potrebu kupca da bude potpuno i pravilno informisan. o
kvaliteti i drugim svojstvima robe upakovane u ambalažu. Jedna od važnih funkcija dizajna je
pridodati proizvodu takav vanjski izgled koji će u što većoj mjeri zadovoljiti ukus kupca i potaknuti
ga na kupovinu robe.

32
 Praktična nastava za I razred

U preradu papira spada i izrada različitih proizvoda od papira, kartona iljepenke. Prerada papira
obuhvata uglavnom proizvodnju štampane fleksibilne ambalaže, izradu koverata,
kesa,kancelarijskog materijala od papira,zidnih tapeta i higijenskih artikala od papira.

Najkarakterističnija sredstva za pakovanje su kutije. One mogu biti od jednog ili više djelova
različitog oblika i od različitih materijala. Kutije se koriste kao ambalaža za pojedinačna pakovanja,
zbirna, transportna, prodajna pakovanja, pakovanja za nošenje i pakovanja za različite svrhe.

Prema obliku u kome se isporučuju kutije se djele na složive i nesložive

33
 Praktična nastava za I razred

4.Grafička montaža.
Montaža teksta i slike i grafičkih elemenata u kompletnestranice,(raspored stranica/prelom)

Fotomontaža se pocečela razvijati 1940 g. U početku kao analogni proces, u kome je tekst slovo po
slovo slagan na letreset.Prodor fotomontaže dolazi 1970 sa pojavom digitalnih sismeta.Ovo
uključuje prenos redova texta na film, koji se unose preko tastature u procesor kompjutera
posrestvom cijevi za katodni snop a kasnije laserom.

-Reprodukcija slika, i grafika i posebno odvajanje boja za kolor štampu.Slike i grafike su bile
integrisane u forme ruborozea u drvetu,bakarnim željenim gravurama (bakrorezima).

Tehnlogija reprodukcije u modernom smislu nije nastupila prije kraja 19 vijeka, sve dok fotografske
procedure nisu omogućile da se sačuvaju slike na film i da se ekraniziraju tj, da se razbiju male
tačke.

Grafička montaža je sastavljanje kopirnih predložaka u montažnu formu radi izrade štamparske
forme i ona je adekvatna prelomu u visokoj štampi. Danas se grafička montaža radi elektronski na
računarima sa odgovarajućim programima za prelom stranica i tabaka uz upotrebu digitalnih
predložaka.
U grafičkoj montaži radi se:
- montaža detalja,
- montaža stranice i
- montaža arka

Montaža detalja je sastavni dio stranične montaže, a stranična montaža je sjedinjavanje teksta i
ilustracije u stranicu. Montaža araka je sjedinjavanje više takvih stranica na jednom arku.
Pored ručne montaže prema načinu izvođenja postoji i elektronska montaža. Razlikuju se i
sljedeće vrste montaže:
- jednobojna i višebojna montaža,
- negativa i pozitiva montaža.

Kod višebojne montaže teksta i ilustracije posebno se montira tekst a posebno ilustracija (žuta,
mangeta, cijan i crna).

Ručna montaža

Odjeljenje grafičke montaže opremljeno je montažnim stolom sa metalnim linijarima, uređajima za

sječenje papira i filma, aparatima za nanošenje ljepila, aparatima za kopiranje na filmu, pultovima
za odlaganje kopirnih predložaka itd. Kao osnova za tačno poziciranje dijelova teksta i ilustracija ili
strana služi montažni (pozicioni) arak. Montažni pozicioni arak je crtež rasporeda stranica
štamparske forme i izcrtava se na papiru sa specijalnom mrežicom u milimetrima, cicerima, na
osnovu unaprijed pripremljene skice.

34
 Praktična nastava za I razred

Slika Montažni sto Slika Specijalni papiri sa mrežicom

Na montažnom (pozicioni) arku izcrtava se: površina pod štampom (veličina sloga na jednoj
stranici), međuprostori (bjeline koje uokviruju slog) i oznake (paginacija, signature, norme,
kontrolni znak, tehnički ugao, linija za sječenje, linija za savijanje, oznaka za poravnjavanje i
oznaka za pasovanje boja).

Slika a) Izgled montažnog pozicionog arka b) Izgled montažne forme

35
 Praktična nastava za I razred

Montaža u boji radi se pomoću specijalnog uređaja i lupe a detalji su povećani 6 do 8 puta radi
preciznog pasovanja boja. Montažna forma izrađuje se za svaku boju posebno.
Da bi se nacrtao montažni (pozicioni ar) poktrebni su:

1. Veličina arka papira na kome se štampa je standardne veličine iz reda A ili B),

2. Veličina površine na arku predviđena za hvataljku tj. grajfere (u zavisnosti od tipa mašine
za hvataljke se ostavlja površina od 8-12 mm),

3. Raspored i broj strana – model araka (način savijanja tabaka unakrsno, kombinovano ili
paralelno, način sakupljanja arak na arak ili arak u arak),

Slika Način savijanja tabaka od 16 strana

4. Veličine bjeline u hrptu, u glavi, prednje bjeline i

bjeline nogu (bjeline koje se nalaze oko površine
štampane stranice, po pravilu progresivno rastu npr.
2:3:4:6 od hrpta preko bjeline glave, prednje bjeline i
bjeline nogu).

36
 Praktična nastava za I razred

Slika Raspored bjeline na stranici

5.Veličina obrezane i neobrezane stranice (krajnja veličina grafičkog proizvoda je unaprijed

određena veličina obrezane stranice, a u proizvodnom procesu grafički proizvod ima veće
dimenzije od unaprijed određenih veličina neobrezane stranice)

Slika Prikaz sloga i bjelina oko sloga ne obrezane stranice

Preko montažnog arka postavlja se podloga (folija). Folije za montažu su nosioci kopirnih
predložaka i čine montažnu formu.

37
 Praktična nastava za I razred

Margo
Kad se kaže margo ili rub stranice misli se na bjeline koje obrubljuju otisnutu pismovnu plohu na
stranicama knjige. Širina rubova progresivno raste redom od unutrašnjeg, gornjeg, vanjskog i
donjeg ruba. Ova pravila potječu od srednjovjekovnih prepisivača knjiga. Gornji rub morao je biti u
skladu s unutarnjim ali s obzirom na mogućnost ponovnog obrezivanja prilikom ponovnog
uvezivanja ostavljen je nešto većim nego unutrašnji. Vanjski a naročito donji rub bili su veći jer je
pisar, a kasnije i vlasnik knjige bio naviknut da na njima zapisuje svoje pribilješke – marginalije.

Slika Pozicioniranje teksta na dvije stranice

38
 Praktična nastava za I razred

Elektronska montaža

Montaža (prelom) danas se najčešće obavlja na kompjuterima, naodgovarajućim programima za

prelom stranice i arka. Elektronska montaža je formiranje digitalizovanog i memorisanog teksta i
ilustracije u stranice ili arke odgovarajućeg grafičkog proizvoda

Elektronska montaža stranice

Takva montaža stranice na kompjuteru obuhjvata sljedeće procese:
- Unošenje skiciranog nacrta (layout) u neki program za loyout, npr. Quark Xpress.
Unošenje nefomatiziranog teksta u tekućoj formi.
Formatizovanje teksta sa konačnom vrstom i veličinom slova tako da bude optimalno čitljiv. Pod
formatiziranjem podrazumijeva se izrada naslova, potpisa ispod slika, također sa krajnjom
veličinom i vrstom slova, vrsta sloga po izgledu (lijevi blok, središnji blok, desni blok itd.).
Unošenje i poziciranje ilustracije na predviđena mjesta.
Formatiziranje i naknadna obrada ilustracije. Sve ilustracije se svode na konačnu veličinu usklađuju
se sa tekstom a moguća je i korektura kontrasta i boja.
Memorisanje i kontrolu stranica na monitoru.
Izdavanje stranica na laserskom štampaću u cilju korekture.
Elektronskom montažom cjelokupan montažni arak se dobija na filmu koji služi kao
kopirni predložak za osvjetljavanje offset ploče. Pošto ovakav kopirni predložak nema nalijepljene
filmove na foliji pogodan je za modularno i frekfentno rastriranje. Ploča se direktno osvjetljava bez
upotrebe filma tj. direktna izrada štamparske forme.

Prelom strane u programu QuarkXPress Prikaz elektronski izvršene montaže araka

39
 Praktična nastava za I razred

5. Izrada kopirnog predloška i štamparske forme

Izrade štamparske forme je faza grafičke proizvodnje čiji produkt omogućava da se posredstvom
boje i odgovarajućeg pritiska kod svih tehnika štampe dobije slika originala (otisak) na podlozi za
štampanje.

Danas se za štamparsku formu sve više koristi naziv memorisane informacije slike i teksta.
Štamparska forma se izrađuje od metala, plastičnih masa, gume, drveta, stakla, kamena i sl. Na
štamparskoj formi razlikuju se elementi sa kojima se štampa (štampajući elementi) i neštampajući
elementi koji se zovu slobodne površine. Poslije obrade teksta i slike uglavnom potpuno digitalno
preovladavaju dva načina za izradu štamparske forme:
- konvencionalni ( ručna montaža araka ),
- elektronski (montaža digitalnih predložaka na ekranu).
Kopirni predložak je sjedinjavanje teksta i slike u jednu formu radi izrade štamparske forme i on je
ujedno nosilac štamparske forme.

Dijaozitiv na filmu nakon osvjetljavanja ( Potiče od Grčke riječi dija – dalje )

Postupci izrade štamparske forme

U procesu izrade štamparske forme želimo prenijeti sliku sa fotografskog predloška na
metalnu podlogu. Prenesena slika graditi će tiskovne površine na koje će u procesu štampe doći
boja. Postupci prenošenja slike na metalnu podlogu su:
 kopiranje i
 razvijanje.

Kopiranje

40
 Praktična nastava za I razred

Da bismo mogli prenijeti sliku na metalnu podlogu, na metalnoj podlozi u tankom sloju nalazi se
kopirni sloj koji je osjetljiv na svjetlo.
Kopiranje je osvjetljavanje kopirnog sloja štamparske forme kroz odgovarajući fotografski
predložak. Osvijetli se samo dio kopirnog sloja koji se nalazi ispod prozirnog dijela fotografskog
predloška.

Za vrijeme osvjetljavanja u osvijetljenom kopirnom sloju odvija se kemijska reakcija pri čemu se
mijenja topivost kopirnog sloja i to na dva načina:
1. Netopivi kopirni sloj osvjetljavanjem postaje Topivi kopirni sloj
2. Topivi kopirni sloj osvjetljavanjem postaje Netopivi kopirni sloj

Većinom se provodi kontaktno kopiranje što znači da se fotografski predložak i tiskovna forma
međusobno dodiruju.
Prilikom postavljanja fotografskog predloška na tiskovnu formu treba paziti da je fotografski
predložak svojim fotografskim slojem postavljen na kopirni sloj tiskovne forme (šihta na šihtu).

Za kopiranje se koriste posebni kopirni okviri i svjetiljke, a sam uređaj u grafičkom žargonu naziva
se „kopir- rama “.

41
 Praktična nastava za I razred

Kopir ram

Razvijanje

Razvijanje je uklanjanje samo topivog kopirnog sloja. Tiskovna forma uroni se u otopinu
koja se zove razvijač i dolazi do uklanjanja topivog kopirnog sloja. Na metalnoj podlozi ostaje
netopivi kopirni sloj koji gradi štamparske površine.

Nakon završenog procesa oblikovanja sadržaja informacije na računaru tehnološki postoje tri
mogućnosti:

Oblikovani podaci s računala ispisuju se na filmu ili foto-papiru (film ima prozirnu podlogu,
fotopapir neprozirnu podlogu) na način da slika nastaje pod utjecajem svjetla koji pada na
osjetljive srebrohalogenide. Nakon osvjetljavanja potrebno je izvršiti obradu fotografskog
materijala.(razvijanje filma). Rezolucije ispisa ovih uređaja su preko 2540dpi

42
 Praktična nastava za I razred

*Iz računara u film

Ovo je danas najčešće oblik i najrazvijeni dio C.T. tehnologija.Priprema se u potpunosti obavlja u
računaru, potom se vrši separacija boja (izdvajanje), na kraju se svi podatci o budućem izgledu
štamparske forme šalju na uređaj za osvjetljavanje. Izrada filma tj. fotografskog predloška (eng.
computer to film) - računar je povezano s uređajem koji se zove fotoosjetljivač i koji nam ispisuje
podatke na filmu.

Izlazni uređaji za grafičku pripremu imajuispis u jednoj boji (crna) i u jednom tonu

*Iz računara na štamparsku formu

Priprema se u potpunosti obavlja na računaru. Zatim se vrši separacija boja (izdvajanje).Ovako

pripremljeni podatci o budućem izgledu štamparske forme šalju se na uređaj za
izradu( osvjetljavanje) štamparske forme.

Vidimo da se ovdje vrši izrada štamparske forme direktno iz računara . Ovo je sofisticirana C.T.
metoda pri kojoj se prilikom izrade štamparske forme izbjegava film i kompletan proces montaže,
kopiranja štampraske ploče.Za ovaj postupak potrebni su visoko razvijeni i skupocjeni strojevi za
automatsku obradu štamparske forme.

43
 Praktična nastava za I razred

Ova tehnologija se može upotrijebiti za različite tehnike štampe , pri čemu se za svaku tehniku
zahtjeva različit uređaj za izradu šamparske forme.

Izrada štamparske forme (eng. computer to plate) - računar je povezan sa uređajem koji
zovemo CTP (eng. Computer To Plate) i koji nam ispisuje podatke na ploči tj. štamparskoj formi.

CTP uređaji za izradu štamparskih formi.

44
 Praktična nastava za I razred

6. Štamparstvo

Osnovne tehnike štampe su:

- Visoka štampa
- Duboka štampa
- Ravna štmpa

Visoka štampa
Štamparska forma za visoku štampu je kliše i polimer. Kliše je štamparski elemenat namjenjen za
reprodukciju crteža i slike. Može biti ravan ili policilindričan izrađen iz jednog djela ili iz više
djelova. Koristi se kod tipoštampe. Kliše se dobija hemijskim putem (nagrizanjem metala) i
graviranjem. Polimeri se dobijaju od plastičnih masa, fleksibilni su, koriste se u fleksoštampi.
Principi rada kod visoko štampe su: poloča o ploču, valjak o ploču i valjak o valjak. Boja se nanosi
valjkom i sistemom valjaka. Karakteristika ove tehnike je da ima veliki druk (pritisak) što pokazuje
tragove otiska na poleđini arka.
Na tri načina pritiskom možemo prenijeti boju na papir i to:

Pritisak štamparske ploče o ploču Pritisak štamparskog valjka o temeljnu ploču

Pritisak štamparskog valjka o temeljni valjak

Kod tehnike visoke štampe tiskovni elementi su uzdignuti u odnosu na slobodne površine.

Duboka štampa

Kod tehnike duboke štampe štamparski elementi su udubljeni u odnosu na slobodne površine.

Duboka štampa koristi metalni valjak (temeljni valjak) u kojem su urezani štamparski elementi.

45
 Praktična nastava za I razred

Osnovni princip dobijanja otiska u dubokoj štampi

Otisak slova u dubokoj štampi

Slika Primjer dobijanja otiska u dubokoj štampi na principu valjak o ploču

46
 Praktična nastava za I razred

Duboka štampa je tehnika štampe kojom dobijamo visokokvalitetne otiske, jer je je ovo jedina
tehnika štampe koja nanosi različite nanose boje na štamparsku podlogu, papir.

Štamparska forma je u obliku cilindra ili ploče. Izrađuje se od metala ili fotopolimera. Otisak u
dubokoj štampi poznaje se po tome što su slova na ivicama neravna. Boja se nanosi tako što se
temeljni cilinder sa štamparskom formom djelimično uranja u posudu sa specijalnom bojom, sa
slobodnih površina (ispupčenih) boja se skida metalnim rakel nožem, pri čemu se boja direktno
prenosi na podlogu. Smatra se da je najkvalitetnija tehnika za umnožavanje jednobojnih i višebojnih
orginala.
Principi dobijanja otiska su: valjak o ploču i valjak o valjak.

Podtehnike duboke štampe su:

1. bakro štampa
2. čeliko štampa
3. gravirna štampa

Bakroštampa
Glavni predstavnik duboke štampe zove se bakroštampa, jer se štamparska forma izrađuje
isključivo od bakra. Štamparska forma za duboku štampa mora se presvući tankim slojem hroma,
koji štiti relativno mekanu površinu bakra od manjih mehaničkih oštećenja koja može izazvati
papir, boja ili rakel nož za skidanje boje sa slobodnih površina.

Princip štampe: Štamparska forma uronjena je u posudu sa bojom. Okretanjem štamparska forma
hvata boju na štamparski udubljene i na slobodne površine. Rakel nož skida boju samo sa slobodnih
površina, tako boja ostaje samo u udubljenim površinama. Pritiskom temeljnog i štampraskog
valjka boja se prenosi sa udubljenih štamparskih površina na papir. Postupak se ponavlja za svaki
otisak.

Pošto je izrada štamparske forme veoma skupa

pogodna je samo za velike tiraže u štampanju preko milijonskih primjeraka.

47
 Praktična nastava za I razred

Ravna štampa

Podtehnike ravne štampe su:

- Litografija,
- Offsetna,
- Svjetlosna

Štamparska forma kod ravne štampe je ravna ploča. Štamparski elementi i slobodne površine su
gotovo u istoj ravni. Boja se nanosi valjkom ili sistemom valjaka u jednakoj debljini. Valjak sa
bojom prelazi preko štamparske forme i to preko slobodnih i štampraskih površina.

U ravnoj štampi
imamo problem
kako nanijeti boju
samo na
štamparske
površine. Problem
se rješava tako što
se na štamparsku formu osim boje nanosi vodena ili alkoholna otopina. Štamparske površine i
slobodne površine imaju različita fizičko-hemijska svojstva.
Slobodne površine prihvataju vodenu ili alkoholnu otopinu (HIDROFILNOST) odbijaju boju
(OLEOFOBNOST).
Štamparskke površine odbijaju vodenu ili alkoholnu otopinu (HIDROFOBNOST) prihvataju boju
(OLEOFILNOST).
Na štamparsku formu se istovremeno nanosi vodena ili alkoholna otopina i boja. Zbog različitih
hemijskih-fizičkih osobina boja se hvata na štamparske površine, a vodena ili alkoholna otopina na
slobodne površine.

Princip direktnog dobivanja otiska u ravnoj štampi na principu valjak u ploči

48
 Praktična nastava za I razred

Jednobojna offset mašina

Istovremeno na štamparsku formu nanosi se boja i vodena ili alkoholna otopina. Boja se hvata na
štamparske površine, a vodena ili alkoholna otopina na slobodne površine. Pritiskom temeljnog i
offsetnog valjka boja se prenosi na offsetni gumeni valjak. Pritiskom štamparskog i offsetnog valjka
boja se prenosi na papir koji se nalazi na štamparskom valjku. Postupak se ponavlja za svaki otisak.

Karakteristike offset štampe su:

- Jednostavna izrada štamparske forme
- Brzo podešavanje mašine
- Mogućnost štampanja u dvije i više boja u jednom prolazu

Mašine u offset štampi su: jednobojne, dvobojne, četverobojne, višebojne i rotacione mašine. U
posljednje vrijeme koriste se mašine sa elektronskim upravljanjem, offset mašine i specijalne offset
mašine.

Jednobojne mašine su mašine koje u jednom prolazu štampaju jednu boju, a dvobojne mašine u
jednom prolazu štampaju dvije boje. Četverobojne mašine u jednom prolazu štampaju dvije i više
boja. Važno je naglasiti da svaka boja ima štamparsku formu, tako npr. 4/2 = 6 ploča i 2 prolaza.
Ovo se odnosi na četverobojnu štampu.

Jednobojna štampa

Jedna boja, bilo koja boja na štamparskom materijalu predstavlja jednobojnu štampu. Jednobojna
štampa može biti:

Jednotonska
U ravnoj, propusnoj i visokoj štampi na štamparske forme nanosi se samo jednoličan nanos boje.
To znači da možemo reproducirati na papiru samo jedan ton – jednotonska slika

49
 Praktična nastava za I razred

Višetonska

Višetonske slike reproduciramo pomoću rastera, tj. slika je sastavljena od sitnih tačkica koje nam
stvaraju iluziju (privid) tonova. Tačkice najčešće prostim okom ne vidimo (povećalom).
Na mjestima gdje su rasterke tačkice površinom manje imamo doživljaj svjetlijeg tona. Na
mjestima gdje su rasterke tačkice površinom veće imamo doživljaj tamnijeg tona.Na taj način smo
iz jednotonske slike dobili doživljaj višetonske slike.
Veličina rasterskih točkica definira se kao raster tonska vrijednost (RTV). Raster tonska
vrijednost je postotak pokrivenosti zamišljenog kvadrata čiji se vrhovi nalaze u središtu rasterskih
točkica

Štamparske forme
Kopirni predložak je sjedinjavanje teksta i slike u jednu formu radi izrade štamparske forme i on je
ujedno nosilac štamparske forme. Štamparska forma je nosilac kopirnih predložaka koji služe za
izradu štamparske forme.

Štamparska forma za visoku štampu može da bude ravna i zakrivljena. Ravna štamparska forma
sastoji se iz više dijelova (klišej, linija i olovni redovi) ili iz jednog dijela fotopolimerna ploča i
ravni stereo. Zakrivljena štamparska forma najčešće je iz jednog dijela (stereotipna ploča,
fotopolimerna ploča).

Izrada tiskovne forme za visoku štampu

Kod izrade tiskovne forme od fotopolimera potrebno je izraditi stranično ispravan negativ
fotografski predložak koji se postavlja na fotopolimernu ploču .

Fotopolimerna ploča

50
 Praktična nastava za I razred

Kopiranje

Svjetlo osvjetljava topivi kopirni sloj ispod prozirnih mjesta na negativ fotografskom
predlošku. Na osvijetljenim mjestima kopirni sloj(topivi monomer) postaje netopiv polimer.

Razvijanje

Razvijanjem uklanjamo samo topivi polimer. Ostaje netopivi polimer.

Gotova štamparska forma

Netopivi polimer gradi izdignute tiskovne elemente na koji dolazi boja. Dobili smo iz ispravnog
negativ fotografskog predloška neispravnu tiskovnu formu . Direktnim otiskivanjem dobivamo
ispravan otisak na papiru.

51
 Praktična nastava za I razred

Na štamparskoj formi za visoku štampu štamparski elementi su ispupčeni a slobodne površine su

udubljene. Boja se nanosi na štamparske elemente u jednakoj debljini.

Štamparska forma za ravnu štampu je iz jednog dijela u obliku ploče, koja može biti izrađena od
litografskog kamena, cinka, aluminija ili od više metala kao što su polimetanske ploče, plstične
folije i papirne folije. Sadrži štampajuće elemente i slobodne površine koje su gotovo u istoj ravni.
Boja se nanosi na elemente u jednakoj debljini. Štampararse forme se izrađuju direktno i indirektno.
Direktno (litografija) a indirektno se štamparska forma izrađuje upotrebom negativa i pozitiva i
kopiranjem na polimetalne ploče.

Kod izrade štamparske forme za ravnu štampu koristimo aluminijske ploče na kojima se u vrlo
tankom sloju nalazi kopirni sloj. Najčešće koristimo pozitiv kopirni postupak. Za ovaj
postupak moramo izraditi stranično neispravan fotografski predložak.

Offsetna ploča

Kopiranje

52
 Praktična nastava za I razred

Svjetlo osvjetljava netopivi kopirni sloj ispod prozirnih mjesta na pozitiv fotografskom
predlošku. Na osvijetljenim mjestima kopirni sloj postaje topiv.

Razvijanje

Razvijanjem uklanjamo samo topivi kopirni sloj. Ostaje netopivi kopirni sloj.

Gotova štamparska forma

Netopivi kopirni sloj gradi tiskovne elemente na koji dolazi boja. Dobili smo iz neispravnog
pozitiv fotografskog predloška ispravnu tiskovnu formu. Indirektnim otiskivanjem dobivamo
ispravan otisak na papiru.
53
 Praktična nastava za I razred

Štamparske forme za duboku štampu sastoje se iz jednog dijela u obliku cilindra ili ploče, a
izrađuje se od metala ili fotopolimera. Štamparska forma za duboku štampu sadrži štampajuće
elemente koji su udubljeni i slobodne površine koje su ispupčene.

Postoje tri mogu mogućnosti graviranja tiskovnih elemenata u metalni valjak:

1. Iste površine tiskovnih elemenata, ali različite dubine. Tamnije tonove na otisku dobivamo
većom dubinom tiskovnih elemenata.

2. Različite površine tiskovnih elemenata, ali iste dubine. Tamnije tonove na otisku dobivamo
većom površinom tiskovnih elemenata.

3. Različite površine i različite dubine tiskovnih elemenata. Tamnije tonove na otisku

dobivamo ećom površinom i većom dubinom tiskovnih elemenata. Ovim načinom graviranja
tiskovnih površina dobivamo najkvalitetnije

Boja za duboku štampu je više razrijeđena od ostalih boja a nanosi se na štamparsku formu
uranjanjem, našpricavanjem i drugim načinima.

Štamparska forma za propusnu štampu je u obliku šablona ili mrežice (sita). Štamparska forma u
obliku šablona dobija se izrezivanjem podloge koja može da bude od kartona, papira, plastike,
54
 Praktična nastava za I razred

metala. Štamparski elementi šablona su izrezani dijelovi podloge a ne izrezane površine su slobodne
površine. Štamparska forma mrežice (sito) izrađena je od niti koje su međusobno isprepletene
(pamuk, svila, sintetika i sl.). takva mrežica zateže se na specijalnim ramovima koji su izrađeni od
drveta i metala. Štamparski elementi sito štampe su otvorena okca koja propuštaju boju, a slobodne
površine su zatvorena okca koja ne propuštaju boju. Nanos boje na podlogu se nanosi iste debljine.

Kod izrade tiskovne forme za propusnu štampu koristimo okvir sa sitom na kojem se u vrlo
tankom sloju nalazi kopirni sloj - emulzija. Za ovaj postupak moramo izraditi stranično neispravan
fotografski predložak

Kopiranje

Svjetlo osvjetljava topivi kopirni sloj ispod prozirnih mjesta na pozitiv fotografskom predlošku.
Na osvijetljenim mjestima kopirni sloj postaje netopiv.

Razvijanje

55
 Praktična nastava za I razred

Razvijanjem uklanjamo samo topivi kopirni sloj. Ostaje netopivi kopirni sloj.
Netopivi kopirni sloj gradi slobodne površine koje ne propuštaju boju. Na
mjestima gdje smo uklonili kopirni sloj dobili smo tiskovne površinei Dobili smo
iz neispravnog pozitiv fotografskog predloška ispravnu tiskovnu formu.
Direktnim otiskivanjem dobivamo ispravan otisak na papiru

7. Restauracija starih knjiga i uvezivanje novih

56
 Praktična nastava za I razred

KONZERVISANJE I RESTAURACIJA
.
Kad se govori o konzerviranju misli se na skup radnji koje se provode na
predmetu, a za cilj imaju odložiti proces propadanja u svim njegovim oblicima, i na taj naĉin
sprijeĉiti uništenje kulturnog nasleđa.
Pojam restauracije označava direktne aktivnosti na predmetu koji je oštećen, a
sluţe obnovi izvornog objekta. Pri tom se mora poštovati izvornost materijala, dodani djelovi
moraju biti usklađeni s cjelinom ali i jasno prepoznatljivi.
.
Materijali koje najĉešće koristimo pri restauraciji su sredstva za ĉišćenje,
bijeljenje, neutralizaciju, ljepila, sredstva za ojačavanje papira, papir za restauraciju, sredstva
za odvajanje slijepljenih listova papira, termoplastiĉne mase, sredstva za fiksiranje teksta,
sradstva za omekšavanje kože i pergamenta.
Svaki rastauratorski zahvat ukoliko je gradivo inficirano treba zapoĉeti dezinfekcijom. Nakon
dezinfekcije sijedi, ako je potrebno odvajanje slijepljenih listova papira, zatim ĉišćenje i bijeljenje,
neutralizacija i restauracija jednom od prikladnih metoda

PRAKTIĈNI DIO

Stanje knjige prije restauracije

57
 Praktična nastava za I razred

Oĉišćeni hrbat od tutkala te ostaci platnenih vezica

Danas se konzerviranje i restauracija sve više razvijaju, a sve se više pažnje posvećuje
arhivskom gradivu i njegovoj restauraciji. Osnovni je problem izbor materijala za restauraciju.
Materijali koji se upotrebljavaju za restauraciju nikad se ne smiju odabirat samo na temelju
svojstava, a da se ne ispitaju procesi i brzina starenja, te produkti koji u tim procesima
nastaju, jer to je osnovni kriterij za primjenu materijala za restauraciju.

Rastavljeni knjiţni blok na knjiţne slogove

Temeljni je princip da se restauratorskim zahvatom ne naruši izvornost predmeta

i da se ne naprave nova oštećenja.

58
 Praktična nastava za I razred

Šivanje knjige na vezice

Zaobljavanje knjiţnog bloka

Knjiga se fiksira u drvenoj presi te se stavlja kašmir kako bi se ojačao hrbat knjige i dobila glatka
površina hrpta. Kašmir je deblji papir koji nakon naribavanja sa savijaĉem na hrptu pokrije rebra
od knjižnih slogova. U sluĉaju da ne stavljamo kašmir postoji velika mogućnost da se nakon
napinjanja kože na hrptu naziru rebra slogova.

59
 Praktična nastava za I razred

Nanašnje lijepila na hrbat

IZRADA KORICA

Spajanje knjižnog bloka i korica

60
 Praktična nastava za I razred

Ljepljenje razčešljanih vezica na podstavni list

Izgled restaurirane knjige

61
 Praktična nastava za I razred

Literatura
Mesaroš F. Tipografski priručnik, Viša Grafička škola, Zagreb, 1985.

Konstatinović V. Osnovi Grafičke tehnike, Beograd,1988.

Kostelac R. Reprodukciona fotografija, Viša Grafička škola ,Zagreb 1975.

©Handbook of Print Media, H.Kipphan (ISBN3-540-67326) Frankfurt, 1997.

Heidelberg druckmaschinen, Heidelberg

62
 Praktična nastava za I razred

Sadržaj
Pojam i podjela grafičke industrije .......................................................... 3

Grafička indutrija kao procesna industrija .................................................. 10

Grafička industrija kao dio globalnog informisanja ..................................... 15

Multimediji ................................................................................................... 18

Razvoj grafičke industrije ........................................................................ 23

Podjela grafičkih proizvoda ...................................................................... 32

Grafička montaža .................................................................................... 36

Ručna montaža ............................................................................................ 37

Elektronska montaža ................................................................................... 42

Štamparstvo .............................................................................................. 48

Štamparske forme ........................................................................................ 55

Restauracija starih knjiga i uvezivanje novih ........................................ 62

63