Professional Documents
Culture Documents
Seyi̇r Ki̇tabi
Seyi̇r Ki̇tabi
Seyir; Bir vasıtayı bir mevkiden diğer bir mevkiye emniyet ve selametle,
Uluslararası Denizde Çatışmayı Önleme Tüzüğü kurallarına uygun olarak götürmek
ve geminin herhangi bir zamandaki mevkiini doğru olarak tayin etmek, geminin
emniyetle seferini tamamlaması için bilinmesi gereken metot ve kurallardan
bahseden bir ilimdir.
2. SEYĐRĐN AMACI :
Đstenen her an için yer yüzeyi üzerinde mevkiinin, yönün ve bir mevkiden diğer bir
mevkiye olan mesafenin hesaplanmasıdır. Seyrin amacını kapsayan aşağıdaki üç
eleman, seyrin elamanları olarak tanımlanır. Bunlar sırasıyla;
1. MEVKĐ
2. YÖN
3. MESAFE ‘dir.
3. SEYRĐN TARĐHÇESĐ :
Đnsanların suya karşı ilgisi cisimlerin suda yüzdüğünün görülmesi ile başlamıştır.
Bu cisimlere binmeyi denemiş ve batmadığını öğrenmiş cisimleri yönlendirmeyi
başarmasıyla birlikte seyir başlamıştır. Yaklaşık olarak 6000 yıl öncesine dayanır. Bir
sanat olan seyri bilim haline getirmişler ve kısmen başarılı olmuşlardır. Bu gün seyir
bütünüyle bilim değilse de bilimden ayırt edilemez duruma gelmiştir. Bu gün
kullanılan güneş sistemi teorisi kabul edilen ilk deniz almanağı bundan 100 yıl önce
Đngiliz Kaptan James COOK tarafından bulundu ve Astronomlar tarafından bu günkü
hale getirildi. Bu gün ise birçok elektronik seyir yardımcılarının ilavesiyle uydu seyir
sistemleri ve computerler devreye girmiş durumdadır.
4. SEYĐR ÇEŞĐTLERĐ :
Adını seyrin ana amacını oluşturan mevkii elamanını bulmaktan alan beş seyir
yöntemi vardır.
1. Kılavuz seyri : Dünya üzerinde yeri kesinlikle bilinen kara maddelerinden, seyir
yardımcılarından veya iskandillerden yararlanılarak yapılan seyir türüdür.
5. Modern Sistemlerle seyir : Uydu sistemleri ile birlikte çalışan modern seyir
cihazlarıyla yapılan çağdaş seyir türüdür.
1. Volta seyri
2. Boylam seyri
3. Enlem seyri
4. Orta enlem seyri
5. Markator seyri
6. Büyük daire seyri
7. Bileşik seyir
1. Kara seyri
2. Deniz seyri
3. Hava seyri
4. Nehir seyri
5. Sualtı seyri
6. Kutup seyri
7. Çöl/Göl seyri
8. Uzay seyri
5. SEYĐRĐN ELEMANLARI :
A. Mevki (Station) : Bir geminin seyir kurallarını uygulamak suretiyle haritaya tatbik
edilip gösterilen yerdir.
B. Mesafe(Distance): Geminin belirli noktadan diğer belirli noktaya kadar kat ettiği
ölçüdür.(Deniz mili olarak ölçülür)
C. Đstikamet(Direction): Ufuktaki bir maddeden gemiye çizilen bir hat olup gemiden
geçtiği kabul edilen coğrafi meridyen ile yaptığı açı değeri olarak ölçülür. Bu açı saat
yelkovanı istikametinde 0000-3600 arasında ölçülür. Bu aynı zamanda bir pusula
gülünün tamamı demektir.
6. YÖNLER :
Yönler ara ve ana yönler olmak üzere ikiye ayrılır. Ayrıca derece ve estiği rüzgar
ismi ile adlandırılır.
ARA YÖNLER:
Yönler kerte olarak değerlendirilirse 360 derece 32 Kerte eder. 1 Kerte ise 11.25
derece olarak değerlendirilir.
Dünya yuvarlak olmakla beraber bir küre şeklinde değildir. Kutup noktaları basık ve
ekvator kısımları biraz şişkindir. Bu şekle küçük ekseni etrafında dönen ELĐPSOĐT
denir.
Seyir hesaplarında yerin bir küre olduğu kabul edilir. Fakat haritaların yapılışında
yerin basıklığı hesaba katılır. 1866 yılında Astronomi bilginlerinden CLARKA
tarafından tayin edilen kıymetlere göre
11. ALT MERĐDYEN : Dünya ekseninin karşı tarafında kalan yarım büyük
daireye ALT MERĐDYEN denir. Yalnız, boylam deyimi üst boylam anlamını taşır.
12. KERTE HATTI : Đki mevkiyi birleştiren doğru veya çizgiye KERTE HATTI
denir. Yer yüzeyi üzerinde bütün meridyenlerle eşit açı yaparlar. Kerte hattının
meridyen ile yaptığı açıya ROTA veya ROTA AÇISI denir.
Kerte hattı boylam daireleri ile 090oderecelik bir açı yaptığında bir enlem dairesi
veya ekvator olur.
Kerte hattı boylam daireleri ile 000 derecelik bir açı yaptığında bir boylam dairesi
olur.
Kerte hattı bu özel açılar dışında, boylamları eşit bir açı ile kestiğinde kutuplara
ulaşan spiral ( ELĐPSOĐD ) oluşur.
Kerte hattının boyu gemimizin yapmış olduğu mesafedir.
Varılacak mevkiinin enlemi ile seyre başlangıç mevkiinin enlemi aynı yani seyir bir
enlem paraleli üzerinde , rota doğu-batı gidilen mesafe departure'a eşit olur.
Bütün hesaplar P= d.Long X Cos Lat veya, d.Long= P X Sec Lat formülü ile bulunur.
ÖRNEK 2 : Kalkılan mevki koordinatları 40 o 00'N- 029 o 00' E Rota 0900 derece,
gidilen mesafe 75 deniz mili olduğuna göre;
LONG 1: 29000' E
d Long : 01 o 37 . 9 ‘
1. MEVKĐ (STATION): Bir geminin seyir kurallarını uygulamak suretiyle haritaya tatbik
edilip gösterilen yerdir. Mevki belirtme metotları şu şekilde sıralanır:
B) Kerteriz mesafe olarak: Dünya üzerindeki herhangi bir mevki, belirli başka bir
mevkiden kerteriz ve mesafesi ile tanımlanabilir
2. ĐSTĐKAMET (DIRECTION): Dünya üzerinde yön, belli bir mevkiinin bizden olan ve
daima kuzeyden itibaren saat yönünde ölçülen 000o ile 360o derece arasında değişen
açısal değerdir. Yön ölçerken yön ölçenin bulunduğu mevkideki boylam referans
alınır. Şekil : 3-1'de görülen A mevkiinin B'den olan yönü 240o derecedir. Aynı şekilde
B mevkiinin A'dan olan yönü ise 060o derece olur.
(B) ROTA AÇISI: Harekete başlanan mevki ile varılacak mevkiyi birleştiren kerte
hattının kalkış noktasından geçen boylam ile yaptığı açıya rota açısı denir. Yani
kısaca kalkış mevkinden geçen boylam referans alınarak kuzeyden veya güneyden,
doğuya veya batıya doğru azami 180 o dereceye kadar ölçülür. Ölçülen değerin
başına N veya S sonuna E veya W işaretleri getirilir. Örnek: C= N 120 E
(D) NĐSPĐ KERTERĐZ : Belirli bir maddenin gemi pruvası esas alınarak gemi
pruvasından itibaren 360 o ye kadar ölçülen yönüdür. Yalnız okunan değerin başına
NĐSPĐ kelimesinin eklenmesi gerekir. Bazı durumlarda geminin pruvasından itibaren
180 o sancak tarafa, 180o iskele tarafa ölçülür ki bu durumlarda taraf belirtmek
gerekir.
Örneğin: Nispi Sancak 134 o veya Nispi Đskele 170 o gibi. Nispi kerterizin kısaltması
RB/NB (Relative Bearing) ile gösterilir. Nispi kerteriz hakikiye, Hakiki kerteriz nispi
kerterize çevrilebilir.
3) MESAFE (DISTANCE): Đki mevki arasındaki uzaklıktır. Birimi deniz mili olup M
kısaltması ile gösterilir. Dünya üzerinde herhangi bir meridyenin bir dakikalık yay
boyuna bir deniz mili denir. Dünyanın basıklığı nedeni ile meridyenlerin tam bir daire
yerine elips şeklinde bulunması sonucu bu tanımlamada olduğu gibi 1 dakikalık
meridyen yayı boyu ekvator ile kutuplarda farklılık gösterir. Bu fark ekvatordan
kutuplara 61,4 ( Ft ) Kademe ulaşır. Ekvatorda 6046.4 (Ft) olan 1 dakikalık meridyen
yayının boyu kutuplarda 6107.8 Ft olur. Tespit edilen bu fark, deniz milini mesafe
birimi olarak kullanmakta güçlükler yaratacağı nedeni ile değişmez bir birim olarak
ortalama bir değer olan 48 o derece enlemindeki bir dakikalık meridyen yayının boyu
olan 6080 Ft bir deniz mili değeri olarak kabul edilmiştir.
1 Deniz mili= 1852 Metre, 6080 Feet, 2000 Yarda, 10 Gomina, 1000 Kulaç .
1. Mesafe nedir?
2. 1 deniz mili .........metre,.........feet'tir.
3. 1 deniz mili...........gomina ........yardadır.
4. 1 ınch ..........cm dir?
5. Rota nedir yazınız?
6. Rota açısı nedir yazınız?
7. Rota 098 derece olursa rota açısı ne olur?
a. N098 oE b. S098 oE c. N262 oE d. S262 oE e. N098 oW
a. TABĐĐ ÖLÇEK : Bir bayağı kesir ile gösterilir. Örneğin 1/300 000 alan ölçeği
gibi. Bir haritanın tabii ölçeğinin paydasındaki rakkam büyüdükçe ölçeği küçülür.
Genellikle bütün haritalar da bu ölçek tipi kullanılır. Tabii ölçekteki pay rakamı
haritadaki mesafeyi payda da bulunan rakam değeri ise gerçek mesafe değerini verir.
Tabii ölçekli bir haritada cetvel ile mesafe tespit ederken harita üzerinden cetvel ile
ölçülen mesafe değeri harita ölçeği ile çarpılıp 100' e bölünürse gerçek mesafe metre
olarak bulunur.
b. ADEDĐ ÖLÇEK : 1 cm= 1 km gibi haritanın altına yazılır. Bir haritanın adedi
ölçeği 1 cm = 1 km ise tabii ölçeği 1/100.000 olur.
1. Açık deniz haritaları: 1/600.000 ve daha küçük ölçekli haritalardır. Çok geniş
alanı kapsadığı için seyir maksatlarıyla kullanılmazlar. Üzerlerinde sadece seyir
planlaması yapılabilir.Akdeniz ve okyanusları gösteren haritalar bunlara örnek
verilebilir.
4. Portolon Haritalar : 1/50.000 ve daha büyük ölçekli haritalar dır. Bir limanı veya
liman ile birlikte girişini daha ziyade bir plan şeklinde gösterir. Bu haritalarda seyirciye
yararlı bütün bilgiler eksiksiz olarak harita üzerinde mevcuttur. Bu haritalar liman giriş
ve çıkışlarında ve demirlemede kullanılır.
Haritanın Kitabesi :
Bir deniz haritasını önümüze açtığımızda, ilk gözümüze çarpan kısım haritanın
kitabesidir. Bu kısmı incelediğimizde haritanın ait olduğu bölge, bölgenin hangi
kısmına ait ve kapsadığı saha ile hangi seyir hidrografi dairesince basıldığını
belirleyen ayrıntılı bilgileri kapsar. Bunları sırasıyla incelediğimizde;
1. Haritayı basan seyir hidrografi dairesinin amblemi.
2. Haritanın ait olduğu genel coğrafi saha, ve hangi sahili kapsadığı.
3. Derinliklerin ölçülmesinde kullanılan birim.
4. Haritanın ölçeği ve referans enlemi.
5. Gösterilen derinliklerin hangi harita düzeyine uygun olduğu.
6. Yüksekliklerin belirtildiği su düzeyi.
7. Haritada kullanılan izdüşüm sistemi.
8. Hangi temel haritadan faydalanıldığı.
Bu bilgilerden başka ilgililer için önemli uyarılarda kitabenin altında dikkati çekecek
bir renkte yazılmıştır. Bir deniz haritasının içerdiği seyir ile ilgili bilgilerden başka
haritayı çevreleyen ana çizgilerin dışında haritayla ilgili bir çok bilgiler mevcuttur. Bu
bilgiler genellikle haritaların belirli yerlerinde bulunur. Bu nedenle harita
çerçevesindeki mevkilere göre bu bilgileri açıklamak gereklidir. Haritanın sağ alt
köşesin de haritanın numarası, haritanın iş çizgileri arasındaki boyutları bulunur. Sol
alt köşesinde küçük düzeltmelerin kayıtları vardır. Bu kayıtlar haritanın güncel
kullanma doğruluğunu sağlar. Haritanın alt kenar ortasında bu haritanın ilk baskı
tarihi bulunmaktadır.
a. Gnomonik projeksiyon : Küre merkezinde yakılan bir ışık ile kürenin herhangi
bir noktasına teğet olarak tutulan bir düzleme yapılan projeksiyondur.
3. Opligue Marcator :Dünya üzerinde iki önemli noktayı veya yeri birleştiren bir
büyük daire boyunca sahanın haritası doğru olarak yapılmak istenirse bu yöntem
kullanılır.
1. Basit (Tek) Konik : Konik küre üzerine yer ekseni ile koni ekseni çakışacak
şekilde geçirilmiştir.
3. Lambert : Koni küreye teğet olmayıp, küreyi iki ayrı referans enlem
boyunca keser. Eksenler çakışmaz, elektronik seyirde kullanılır.
1. Projeksiyon nedir?
2. Işık kaynağının mevkine göre projeksiyon çeşitleri nelerdir?
a.
b.
c.
Numaraları iki rakamdan oluşan haritalar, Kara Deniz genel 10- 10A- 10B,
Marmara Genel 29, Ege Genel 20- 21, Akdeniz Genel 30 gibi haritalar genel haritalar
olup, Ölçekleri 1/300.000 ve daha küçük ölçekli haritalardır.
Numaraları üç rakamdan oluşan haritalar, Kara Deniz 111, Marmara Denizi 291,
Ege Denizi 211, Akdeniz 312 gibi haritalar parça haritalar olup, Ölçekleri 1/150.000
ile 1/50.000 arasında değişen haritalardır.
Numaraları dört rakamdan oluşan haritalar, Kara Deniz 1211, Marmara Denizi
2921, Ege Denizi 2121, Akdeniz 3211 gibi haritalar portolon haritalar olup ölçekleri
1/50.000 ve daha büyük ölçeklidir.
1. Folyo nedir?
2. Türk harita yayın kataloğundaki haritalar kaç folyodan meydana gelmiştir, folyolar
hangi denizlere ait haritaları kapsar?
3. Yabancı harita yayın kataloğundaki folyoları yazınız?
4. Amerikan haritaları .......... Đngiliz haritaları ........ kısaltması ile gösterilir?
5. 29 nolu harita hangi denize ait ve nasıl bir haritadır?
a. Karadeniz genel harita. b. Karadeniz parça harita. c. Marmara genel
harita.
d. Marmara parça harita. e. Ege denizi genel harita.
Harita üzerinde bir mevkinin enlemini bulmak için paralelimizi enlemini bulacağımız
noktanın yakınındaki bir enlem paralel doğrusuna teğet olacak şekilde ayarlarız.
Paralelimizin ayarını bozmadan diğer kenarını enlemi bulunacak noktaya teğet
getiririz. Bu kaydırma işleminden sonra haritanın sağ veya sol uygun olan enlem
ölçeğinden aradığımız noktanın enlemini derece, dakika ve saniye olarak saptarız.
Veya pergelin bir ucu noktaya konarak diğer ucu en yakın enlem çizgisine kadar
açılır. Pergelin açıklığı bozulmadan enlem ölçeğinden değer okunur. ÖRNEK : Lat :
41 o 09' 30" N
Harita üzerinde iki mevki arasındaki mesafenin kısa olması halinde pergelimizin bir
ayağını birinci mevkiye, diğer ayağını ikinci mevkiye koyarak pergelin iki ayağı
arasındaki açıklığı bozmadan bu iki mevkiye yakın olan, haritanın sağ veya sol
tarafındaki enlem ölçeğinden mesafeyi ölçeriz. Bilindiği gibi markator haritalarında
Enlemler arsındaki mesafeler enlemin secant'ı oranında büyüdüğünden, doğru ölçüm
yapabilmek için iki mevki enleminin orta enlemine yakın mevkiden mesafe ölçümü
yapmalıyız.
Đki mevki arasındaki mesafe pergelin ayak açıklığından fazla olduğu durumlarda,
ölçüm iki mevkinin Enlemler ortalaması yönünde haritanın sağ veya sol tarafındaki
enlem ölçeği üzerinden, mesafenin büyüklüğüne göre 5, 10, 15 ve 20 Millik mesafe
birimlerinden birini seçerek, pergelin ayaklarını bu birim kadar açıp ayarlarız.
Pergelimizin ayağını birinci mevkiden başlamak üzere, ilerleme yönüne doğru ikinci
mevkiye kadar bu birimi katlayarak mesafe ölçülür.
Bu işlemin yapılabilmesi için, her iki haritada coğrafi mevki belli olan bir madde
seçilir. Bu madde, bir baca, bir fener, bir bina vs. olabilir. Seçtiğimiz maddeden diğer
heritaya geçirilecek mevkiin, kerteriz ve mesafesi saptanarak, bu kerteriz ve mesafe
diğer haritadaki aynı maddeden çizilerek mevki ikinci haritaya geçirilmiş olur. Yapılan
işlemin doğruluğunu sağlamak için, ayrıca nakledilen mevkinin enlem ve boylamı
çıkartılarak diğer harita üzerinde kontrol edilir.
Arasında seyredilecek iki mevki saptanıp geminin bu iki mevki arasında takip
edeceği ROTA'yı çizerken dikkat edilecek kurallar ve hususlar şunlardır.
2. Çizilen rotayı pusula gülü üzerinden okurken hareket yönünde okunan rotanın
doğruluğunu sağlamak maksadıyla karşı kenardanda okunan değerin 180 derece
farkı okunarak kontrol edilmelidir.
8. Açık denizden sahile yaklaşırken, rotanızı haritada belirli bir madde veya fenere
doğru onu görebilecek şekilde tertip ediniz.
Yaklaştığınız sahil belirli maddelerden yoksun ve tek düze bir görüntüde ise
yaklaştığınızda ulaşacağınız mevkii tanımakta zorluk çekeceksiniz. Rotanızı ulaşmak
istediğiniz mevkiin bir miktar sancak veya iskelesine doğru veriniz. Bu suretle sahile
ulaştığınızda varacağınız mevkiin ne tarafta kaldığı hakkında kesin bir yargınız
olabilir.
2. BÜYÜK DÜZELTMELER :
b) Genel olarak haritaya yeniden dahil edilecek bilgiler orada daha önce var olan
bilgiler ile uyum sağlamalıdır. Haritadaki şekiller, semboller ve kısaltmalar kitabı veya
1 nolu haritada belirtildiği gibi olmalıdır.
c) Büyük ölçekli haritalara düzeltmeler bütün ayrıntıları ile geçirilmelidir.
d) Orta ölçekli haritalarda (Kıyı parça haritaları) sadece açık denizden gelen
gemilerin karayı bulmalarında yararlı olabilecek fener, sis v.s. işaretlerinin işlenmesi
e) Orta ölçekli haritalarda, sis işaretleri, yeterli yer var ise işlenmelidir.
g) küçük ölçekli haritalara sadece 15 mil veya daha fazla mesafeden görülebilir
fenerler işlenir. Bunlarında ışık karakterlerini ve rengini işlemek yeterli olur.
h) Düzdeltmesi yapılan madde deniz üzerinde değil ise, yazılar hiç bir zaman
deniz gösterilen yere işlenmemelidir. Yapılmakta olan düzeltme yazıları haritada
önceden yazılı bulunan bilgilerin okunması ve görünmesinse mani
olmamalıdır.Uyarılar başka bilgileri kapatmayacak uygun bir yere yazılmalıdır. (
Harita kitabesinin altına )
ı) Harita üzerindeki herhangi bir bilgi iptal edileceği zaman, kurşun kalem ile
olanların dışındakiler hiç bir zaman silinmemelidir, sadece üzeri mor mürekkepli
kalem ile çizilmelidir.
g. Her seyirden sonra harita üzerindeki gerekli bilgileri alarak seyir anında
yapılmış çizimleri silmeden haritanızı yerine kaldırmayınız. Seyirde kullanılan harita
üzerindeki bilgiler seyir sonunda tatbikat kayıtları için gerekli olacaktır.
j. Haritalar bir yerden diğer bir yere ( Uzak mesafe ) harita çantaları içinde
nakledilmelidir.
5. DENĐZCĐLERE ĐLANLAR.
ÇALIŞMA SORULARI :
1. Harita ve Notik yayınlara yapılması gerekli olan düzeltmeler nasıl ve kim tarafından
bildirilir?
2. Harita ve Notik yayınlara yapılması gerekli olan düzeltmeler yapıldıktan sonra
haritaların neresine kaydedilir?
3. Denizcilere ilanlar kaç günde bir yayınlanır?
a.15 b.2 c.3 d.5 e.7
Denizde seyreden gemilere mevki bulmada yardımcı olmak için insanlar tarafından
karaya veya denize yerleştirilmiş fenerler, şamandıralar, beaconlar, radio beaconlar,
fener gemileri ve sis işaretleri veren cihazlar seyir yardımcıları olarak tanınırlar.
Seyir yardımcıları iki şekilde sınıflandırılır.
Ayrıca seyir yardımcısı bünyesinde taşıdığı çeşitli özelliklerle bir kaç seyir
yardımcısı görevinide yapar. Örneğin bir fener binası gündüz için bir beacondur, gece
fenerdir. Gündüz ve gece sis işareti veren istasyon olabilir. Aynı bünyede bir radio
beacon istasyonu olarak hizmet gösterecek bir telsiz vericiside bulunabilir
Şamandıralar bir beacon değildir. Kara üzerinde monte edilmemiştir. Salması bulunur
yani gezinebilir. Şamandıralar ancak kanal ve tehlike markalamada ve bazı özel
hizmetlerde kullanılabilir.
FENERLER :
FENER TERĐMLERĐ :
IŞIK ŞĐDDETĐ : Işık şiddeti değişmeye müsait ise veya farklı ise, iki veya fazla
olarak dördüncü sütunda verilir. Normal menzilin kullanıldığı ülkelerde fenerler için
ışık şiddeti verilmez.
ANA FENER : Aynı veya bitişik destek üzerinde bulunan iki Fenerden büyük
olanıdır.
YARDIMCI FENER : Ana fener yanında veya üstünde bulunan ve seyirde özel
olarak kullanılan fener.
REHBER FENERLER : Rehber hattında iki veya daha fazla fenerin birlikte
kullanılmasıdır. Fenerler hattı "Lights in line" diye adlandırılan fenerler özel durumlar
için sahaların sınırlarını, demirleme yerlerini, vs. hizasını markalar, takip edilecek
istikameti işaretlemez.
Yedek fenerlerle acil fenerler arasında bir ayırım yapılmıştır. Birincisi normal olarak
ana fenerin karakterini yansıtır fakat menzili daha az olup, genellikle büyük gardiyanlı
istasyonlara yerleştirilir.
YAPILARIN AÇIKLANMASI : Bir yapının renkli bölümü yatay ise "band" terimi
düşey ise "çizgili" terimi kullanılır. Markalama spiral şeklinde ise "diyagonal çizgili"
terimi kullanılır. Tepelik ve gündüz markalamaları diyagram halinde de
kullanılabilir.Diyagram halinde kullanıldığında hiç bir zaman kesitini gösteremez.
SĐS ĐŞARETLERĐ :
Sedanın atmosfer içinde değişik şekillerde hareket etmesi sebebi ile Sis
Đşaretlerinde aşağıdaki hususların dikkate alınması gerekir:
DĐYAFON (Diaphone) : Sıkıştırılmış hava ile çalınır. Alçak tonda bir seda ile başlar ve
birden keskin bir iniş ile zayıflayarak gırlama ile son bulur. Sesin gırlama ile son
ermediği bilinirse "Gırlama yok" denir
SĐS DÜDÜĞÜ (Horn) : Sıkıştırılmış hava ile veya diyagram titreşimi için elektrikle
çalışır. Bazı tiplerinin sesi ve gücü farklıdır; bazı büyük sis istasyonları ayın anda
farklı tonda sesler veren vericiler kullanır, bunlar genellikle kuvvetli olurlar.Bir kısmı
ota tonda ses çıkarır.
SĐREN (Siren) : Sıkıştırılmış hava ile çalışır, sesi ve kuvveti farklı çeşitli tipleri
vardır.
KAMIŞ DÜDÜĞÜ (Reed): Sıkıştırılmış hava ile çalışır, kuvveti gittikçe azalır yüksek
seda verirler. Elle çalışanları zayıftır.
MORS KODLU SĐS ĐŞARETLERĐ (Morse code fog signals): Fenerlerde olduğu gibi
Mors kodunun kısaltılmışı "Mo" ile gösterilir ve bir veya daha fazla harf ve rakam
karakterler şeklinde ses verirler. Horn Mo (AR), Horn Mo (4), Siren (2+3).
Fenerler tanınabilmeleri için çeşitli karakteristiklerde yapılırlar. Rengi belirtilmemiş
bir fener daima beyaz gösterir. Fener karakteristikleri genel olarak dört grupta
toplanır.
1. Devamlı ışık gösteren fenerlerki biz bunlara sabit fenerler diyoruz. Haritalarda ve
fener kitaplarında F ile gösterilirler.
2. Işık süresi karanlık süresinden az olan fenerler şimşekli fenerler olup Fl
(Flashıng-Çakarlı) ile gösterilirler.
3. Işık süresi karanlık süresinden fazla olan fenerler husuflu fenerler olup, Occ ile
gösterilirler.
4. Işık süresi karanlık süresine eşit olan fenerler isofaz fenerler olup Đso ile
gösterilirler.
PERĐYOD (Işık Süresi) : Fenerin ilk çakma anından ikinci çakma anına kadar geçen
zamandır. Fenerler genellikle üç renkte gösterilmiştir.
UFUK MESAFESĐ : Dünya üzerindeki bir noktadan ufuk hattına kadar mil cinsinden
mesafedir. (Örnek: 15 Feet=4.4 mil gibi)
COĞRAFĐK MESAFE : Dünyanın yuvarlaklağı, meteorolojik şartlar, ışık kuvveti,
fener ve seyirci yüksekliğine göre bir fenerin görülebileceği mesafeye denir.
220 Ft = 17.0-X
15 Ft = 4.4-Y
C. G. M. = 21.4-L
220 Ft = 17.0-X
49 Ft = 8.0-N
C. G. M. = 25.0-Z
Fener bina ve yüksekliklerinin göz yüksekliği için ufuk mesafesinin ne kadar olduğu;
ZAYIF FENER : Bir fenerin coğrafik görünüş mesafesi harita mesafesinden büyük
ise o fener zayıf fenerdir.
Sütun 8 : AÇIKLAMALAR : Bu sütunda fener ile ilgili faz, sektörler, küçük fenerler ve
diğer bilgiler verilir.
3. Işık süresi karanlık süresinden az olan fenerler hangi kısaltma ile gösterilir?
a. FL b. F c. Occ d. ISO e. QK
Sistem (B): Yalnız Lateral sistem işaretleri. Kırmızı renk kanalların sancak tarafını
markalar (sancakta kırmızı).
2. Kardinal Đşaretler
3,6,9 kolaylıkla hatırlanır. Uzun çakar, 2 saniyeden az olmamak üzere devem eder.
3 veya 9 çok hızlı veya hızlı çakarlar 6'dan ayırt edebilmek için düşünülmüştür. Bu
markalama sisteminde kullanılan diğer iki işarette de beyaz ışık kullanılmaktadır
ancak, herbirinin Kardinal işaretlerin hızlı veya çok hızlı çakarlarıyla karışmayacak
farklı bir sistemi vardır.
3. Tecrit Edilmiş Tehlike Đşaretleri Tecrit tehlike işareti, etrafında seyredilebilir suyun
olduğu küçük bir sahanın tehlikesi üzerinde yer alır. Çift küresel tepelik ve grup (2)
çakarlı beyaz feneri, Kardinal işaretlerle Tecritli Tehlike işaretlerinin farkını belirler.
ÇALIŞMA SORULARI :
1. Şamandıranın tanımını yapınız?
2. Şamandıralar hangi amaçlar için konulmuştur?
1.
2.
3.
4.
5.
5. Şamandıra üzerindeki tepelik üçgenlerin uçları yukarı doğru ise ifade ettiği anlam
aşağıdakilerden hangisidir?
a. Tehlikenin Kuzeyini markalar.
b. Tehlikenin Doğusunu markalar.
c. Tehlikenin Güneyini markalar.
d. Tehlikenin Batısını markalar.
e. Tehlikenin Olduğu yeri markalar.
1. Magnetik Pusula yön gösterme özelliği dünyanın ........... tabii olan, aynı isimli
kutuplara sahip olan mıknatısların birbirini ..... ............ ve aykırı isimli kutupların
birbirini ............ prensibine dayanır.
1.Yerin magnetik alanı içinde magnetik Pusulanın kuzey magnetik kutbu gösterdiği,
bu kutbun yer küresinin hakiki kutbu ile aynı olmadığından magnetik meridyenler ile
hakiki meridyenler arasında kalan açıya Doğal Sapma (VARIATION) denir. Hakiki
kutupları birleştiren dairelerin "Boylam Daireleri " diye anılmasından esinlenerek,
sanki magnetik kutuplar içinde "Magnetik Boylam Daireleri" varmış gibi bazen
"Magnetik boylam" deyimi kullanılır. Bu deyimi bizde kullanırsak diyebiliriz ki,
magnetik boylam dairesi ile (Hakiki meridyen) arasındaki açıya "Doğal Sapma
(Varıatıon)" denilir. Herhangi bir yerde magnetik kutup, hakiki kutbun batısında
görülüyorsa Doğal sapmaBATIDIR ve W işeretini alır. Şekilde yarım okla gösterilen
magnetik boylam,yıldızla gösterilen hakiki boylamın batısında kaldığından"Doğal
Sapma" BATIDIR ve W işaretini alır. Bunun tersine magnetik kutup hakiki kutbun
doğunsunda ise doğal sapma DOĞUDUR ve E işaretini alır.
2. Magnetik kutupların yer küresi üzerindeki mevkileri sabit değildir, zamanla yön
değiştirirler. 1975 yılında kuzey magnetik kutbun mevkii Lat=76 N Long=100 W ve
güney magnetik kutbun mevkii Lat=65 S Long=139 E idi. Bu mevki çok yavaş bir
şekilde değişmektedir. ( Batıya yılda 0.3 o) 3.Enlemi ve boylamı verilen bu
mevkilerden anlaşılacağı gibi kuzey ve güney kutuplar birbirine tam 180 derece tersi
yönde değildirler. Buna ek olarak yer küresi üzerindeki kuvvet hatları
güneyden kuzeye doğru düz gün bir şekilde bulunmazlar. Yer küresi üzerinde yerin
magnetik kuvvet hatlarını değişik yönlere saptırıcı magnetik etkiler vardır. Başka bir
deyişle, yerin magnetik alanı düzgün değildir. Đşte bu sebeple haritalarda her bölgeye
ait DOĞAL SAPMA ve yıllık değişme miktarları PUSULA GÜLLERĐ üzerinde
gösterilir.
Aşağıda belirtilen metodlar Pusula Düzeltme konusunda geniş olarak tekrar ele
alınacak olup bunları;
1. Gök cisimlerinin semti ile (Astronomi ile ilgili konular görüldüğü bahsedilecektir.)
2. Hatasız veya hatası bilinen Cayro ile,
3. Sahilde Transitler yardımıyla
4. Sahile çıkarılan bir magnetik Pusula yardımıyla,
5. Uzaktaki bir cismin yardımıyla,
6. Demirli iken konulan Fix mevki kerterizleri yardımıyla, (Maddeler yaklaşık 6 mil
uzakta iken)
Yukarıdaki metotlar ile DEVĐATĐON bulunurken bizlere yardımcı olabilecek pratik son
derece sağlıklı formül olan CDMVT' kullanılır Akılda kalabilmesi için aşağıdaki
tekerleme ezberlenmelidir.
CDMVT kuralında biz daima Hakikik Rotayı (T) Pusula rotası (C) yi biliyoruz. Biz
Hakiki Rotaya DOĞRU, Pusula rotasına YANLIŞ diyoruz.
Kural 3 :
a. C ve M'yi bilirseniz D'yi,
b. C,T ve V'yi bilirseniz D'yi,
c. D ve M'yi bilirseniz C'yi,
d. Mve V'yi bilirseniz T'yi bulursunuz.
Kural 4 : Toplam Pusula hatası ( CE ) tespit edilirken Tabi sapma değeri ile Arizi
sapma değerleri cebirsel işleme tabi tutularak mutlak değeri büyük olan değerin
işareti verilir.
ÇÖZÜM : Hakiki rotayı yani T'yi bulmak istiyoruz. Alt taraftaki sıralamada
bilinmeyen T en sağdadır. Soldaki bilinenlerden sağdaki bilinmeyenlere doğru bir
hareket vardır. Bunun gibi soldaki bilinenlerden sağdaki bilinmeyenlere doğru bir
hareket var ise işareti E olanlar toplanır, W olanlar çıkarılır. O halde;
C D M V T
ÇÖZÜM : Pusula rotanızı yani C'yi bulmak istiyoruz. Alt taraftaki sırılamada
bilinmeyen en soldadır. Sağdaki bilinenlerden soldaki bilinmeyenlere doğru bir
hareket vardır. Bunun gibi sağdaki bilinenlerden soldaki bilinmeyenlere doğru bir
hareket var ise işareti E olanlar çıkarılır. W olanlar toplanır.
C D M
V T
ÇALIŞMA SORULARI :
5. Admiraltı haritasında Var = 10o30'W (1936) Decreasıng about 7' annually ibaresi
yazılıdır. 1996 yılı ile bu bölgede varatıon kıymeti ne olmalıdır.
a. 5oW b. 10o30'W c. 5oE d. 10o30'E e. 16oW
6. Geminiz ile 240o rotasına seyretmektesiniz. Bölgede doğal sapma 5o10'E dir.
Magnetik pusulanın bu rotadaki arızi sapması 2o30'W dir. Magnetik pusula ile rotanız
kaç olmalıdır?
CAYROSKOP
Basit bir cayroskop Şek=14-1'de görüldüğü gibi;sürtünmesi yok denecek kadar az
bir eksen etrafında dönen ağırlığı olan bir rotor (Disk) ve yalpa çemberlerinden
oluşmuştur. Yalpa çemberleri;
Yatay ekseni ufuk düzlemine paralel olan bir cayroskopa, hareket düzleminden
farklı bir meyil verdiğimizde cayroskopun dönüş ekseni kuzey/güney yönünü
muhafaza ettiği gibi yer çekimi etkisi ile yatay düzlemi/yatay ekseni ufuk düzlemine
paralelliğini muhafaza eder.
CAYRO KANUNLARI :
Cayro Pusulalar, elektrikli ve mekanik karmaşık bir sistemde fakat uzun süre
çalışacak tarzda imal edilmişlerdir. Yapılarında en önemli husus mekanik
kısımlarda sürtünmenin en aza indirilmesi ile büyük bir doğruluk derecesine
ulaşılmasıdır. Cayro Pusulalar genellikle 4 ana elemandan oluşmuşlardır.
1. Pusulanın üzerine kurulduğu örümcek (spider) elemanı
2. Serbest asılmış cayronun dikey eksenine asılmış olan diğer yatay eksen
parçalarını taşıyan, rötörun hareketlerini Pusula kartına ulaştıran parçaların
bulunduğu Tayf (Phantom) elemanı.
3. Kuzeyi arayan rotor dönme ekseni hareketini Pusula kartına ileten askı teli.
4. Cayronun yatay eksenine monte edilmiş bu eksenin kuzey yönü etrafındaki
salınımları önleyici balistik sistem.
Bu gün modern gemilerde bilgisayar ile çalışan cayrolar mevcuttur. Bunlar enlem
boylam tatbik edilerek çalışırlar. Ancak aşağıda belirtilen enlem, sürat ve sabit
hatalarının düzeltmeleri mekanik elektriki sistemle çalışan cayrolara uygulanır.
1. Enlem Düzeltmesi: Enlem düzeltmesi göstergesine bulunduğunuz Enlem kıymeti
doğru olarak uygulanmalı ve her 3 derece enlem değişmesinde yeni enlem cayroya
uygulanmalıdır. a = r. X tan L.
3. Sabit Hatanın Düzeltilmesi: Cayronun bilinen sabit bir hatası olduğu takdirde
pruva kaydırılmak suretiyle hata düzeltilebilir
Bir cayro Pusula ne denli iyi yapılmış olursa olsun bazen yapı hatası bazen
sonradan çıkan hataları olabilir. Pusulamızın bu hatalarını değişik yöntemlerle
saptama olanağımız vardır. Cayro Pusula hatasının; Hakiki meridyenin doğu veya
batısında olduğuna göre GE Pusula hatası E veya W olarak değerlendirilir. Bunun
için iki basit kural vardır.
2. Cayro Pusuladaki değeri haritaya geçmede ise Pusula hatası değeri aynı
işaretle uygulanır.
Örnek: Bir cayro repiterinden iki maddenin alınan transit kerterizi 136,5 derecedir.
Bu maddenin haritadan alınan transit kerteriz değeri ise 138 derecedir.
2. Geminizin Demirli veya aborda iken mevkiimizin Fix olması halinde bir
maddeden tek kerteriz ile hata bulmak:
Örnek: Sahildeki bir fenerin cayro repiterinden alınan kerterizi 310 derecedir.
Geminin hakiki mevkiinden bu fenerin haritadan ölçülen kerterizi ise 308.5 derecedir.
4. Sia ve gök cisimlerinin semti ile cayro hatasının bulunması; Astronomi dersinde
görülecek.
ÇALIŞMA SORULARI :
1. Cayro pusulanın tanımını yapınız?
2. Cayro kanunu uyarınca serbest dönen bir cayroskop cayro ........... yönünü
muhafaza eder.
3. Dampıng sistemi nedir?
4. Cayro kaç ana elemandan oluşur?
a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 5
Çeşitli rotalarda güneşin kerterizi alınır ve hata miktarları tesbit edilir. Bu metod
ile Deviation tesbiti en hassas yöntemdir. Bu yöntem ile yapılan tesbitlerde özel
hazırlanmış cetvellerden (HO 214-HO 229-HO 249) yararlanılır.Bu yöntem
Astronomi seyri bölümünde incelenecektir
3. Gemi üzerinde yol varken saldırma yapılıyorsa her kerteriz ölçme anındaki
gemi mevkileri arasındaki mesafe 160 yardadan fazla olmamalıdır.Varsayalımki bu
usul uygulanarak ana ve ara yönlerdeki aşağıdaki Pusula kerterizleri bulunmuş olsun;
Bu kerterizleri ve o alandaki doğal sapma ile uzak maddenin hakiki kerterizini de
bildiğimize göre bütün bunları CDMVT kaidesine tatbik ederek arizi sapmamızı tesbit
etmiş oluruz.
Yukarıda verilen değerlerde Pusula ibresinin kırmızı ucu (S kutbu) esas kabul
edilmiştir.
Gemi büyesinde yukarda açıklanan daimi mıknatısıyetten başka yumuşak
demirlerin manyetik özellikleri dolayısıyla indüksiv manyetik etkiler yaratan puruva-
pupa, kemere, dikey yönlerde etkilerini gösteren yumuşak demirlerin her yön için
farazi bir çubuk düşünülerek bunlar birer harfle isimlendirilmişlerdir.
1. Baş kıç yönündeki yumuşak demirler (a) çubuğu
2. Kemere yönündeki yumuşak demirler (e) çubuğu
3. Dikey yöndeki yumuşak demirler (c ve k) çubuğu
Bu daimi ve indüksiv magnetik etkilerin düzeltilebilmesi ve arızi sapmanın değerini
minimum veya sıfır yapmak için gemi bünyesindeki magnetik Pusula üzerinde bazı
düzeltici tertibatlar alınır. Bu düzelticiler ile yapılan işleme Pusula tashihi denir.
Pusula Tashihinin (Düzeltmesinin) esası : Pusulanın etkisi altında kaldığı daimi
mıktanıs etkilerin daimi maknatıs çubuklar yardımıyla yumuşak demir ve indüksiv
maknatısıyet etkilerininde yumuşak demirlerle düzeltilmesinden ibarettir.
A = N + NE + E + SE + S + SW + W + NW
8
B=E-W
2
B (+) ise düzeltmek için omurga istikametindeki düzeltme gözlerine daimi mıknatıs
çubukların S (Kırmızı ucu) kutbu puruvaya bakacak şekilde konulmalıdır.
B (-) ise düzeltmek için omurga istikametindeki düzeltme gözlerine daimi mıknatıs
çubukların N (Mavi ucu) kutbu puruvaya bakacak şekilde konulmalıdır.
C=N-S
2
C (+) ise Pusula sehpası içindeki kemere yönündeki düzeltme gözlerine konacak
daimi mıknatısların S (Kırmızı ucu) kutbu sancağa bakacak şekilde konmalıdır.
C (-) ise Pusula sehpası içindeki kemere yönündeki düzeltme gözlerine konacak
daimi mıknatısların N (Mavi ucu) kutbu sancağa bakacak şekilde konmalıdır.
D KATSAYISI : Bu katsayı (a,e) yumuşak yatay çubukların sebep olduğu 1/4
dairevi arızı sapmadır. NE,SE, SW,NW yönlerinde azami N,S,E,W yönlerinde sıfırdır.
D'nin değeri azami olan yönlerde tesbit edilen arızi sapmaların aşağıda verilen
denkleme uygulanması ile bulunur.
D = NE - SE + SW + NW
4
D katsayısı yumuşak demir düzeltme küreleri ile düzeltilir. Eğer yukardaki denklemde
cebirsel değer (+) ise küreler Pusula tasına doğru yaklaştırılır. (-) değer bulunursa
aksi işlem yapılır.
E KATSAYISI : Bu katsayı ana yönlerde azami olan bir katsayıdır. Buna göre
ana yönlerde tesbit edilen arızı sapmalar aşağıdaki denkleme uygulanarak bir değer
bulunur.
E=N-E+S-W
4
ÇALIŞMA SORULARI :
1. Şayet bir seyirci magnetik Pusulalarındaki arızi sapmayı .....nın altına düşüremez
ise ................... lığından ............ etmek zorundadır.
2. Hatası bilinen veya hatasız cayrodan yararlanarak magnetik Pusulamızın arızi
sapmasını tayin ediyoruz. Cayro rotası 000odır. Bölgedeki varıation 3oE dir. Magnetik
Pusulamızdan aldığımız değer 349o dir. Magnetik Pusulamızdaki Deviatıon
aşağıdakilerden hangisidir?
a. 8oE b. 8oW c. 8oN d. 8oS e. 11oE
3. Bir magnetik Pusulayı sahile çıkartıp karşılıklı kerteriz almak suretiyle magnetik
Pusulamızın arızi sapmasını tayin ediyoruz; gemiden sahili 033o kerteriz ediyoruz,
sahil ise gemimizi 218okerteriz ediyor magnetik Pusulamız ile 315o rotasına
seyrettiğimize göre bu rotadaki arızi sapma aşağıdakilerden hangisidir?
a. 1oE b. 3oE c. 5oW d. 5oE e.3oW
4. Uzak bir maddenin kerterizi yöntemi ile arızi sapmamızı tesbit ederken, gemiyi
muhtelif rotalara saldırırken aşağıdaki kurallara uyarız. Boşlukları doldurun.
a. Eğer şamandıra üzerinde saldırma yapılıyorsa maddenin uzaklığı en az
................ olmalıdır.
b. Eğer demir üzerinde saldırma yapılıyorsa maddenin uzaklığı en az .....................
olmalıdır.
c. .................. iken saldırma yapılıyorsa, her kerteriz ölçme anındaki gemi mevkileri
arasındaki mesafe ............ dan fazla olmamalıdır.
5. Haritada mevkii belli iki sabit maddenin gemiden bir doğru üzerinde görülmesi
durumuna ne denir? Aşağıdakilerden doğru olanı işaretleyiniz.
a. Kerte hattı b. Rota açısı c. Transit d. Kerteriz e. Rota
ÖRNEK : Bir geminin pruvasından pupasına kadar olan mesafe 367.5 feet olduğuna
göre pruvadan bırakılan yüzer bir cisimin 14 saniye sonra pupadan geçtiği
saptanmışttır.
f. G.E.K (DOPPLER VEYA ĐSKANDĐL TĐPĐ) PARAKETE : Şimdiye kadar izah edilen
paraketeler deniz suyuna göre sürat ölçerler. Halbuki arzu edilen deniz dibine göre
sürat ölçmektir. Bu amaçla yapılan en modern parakete G.E.K dır. G.E.K oşinografi
hizmetinde çalışangemilerde bulunur. Özellikle akıntı süratini hesaplar. Bu konu
içerisinde bahsedilen paraketelerden başka gemideki makina telgrafından, torna
telgrafından, makina devir göstergesinden veya şafta bağlı takometrelerden ve yere
göre coğrafi mevkilerden geminin süratini hesaplamak mümkündür.
A. SAVLOLU ĐSKANDĐLLER
2. El Đskandili : 20-25 kulaca kadar derinlik ölçer. Kurşun ağırlığı 5-7 Kg.dır.
Kurşunun altı oyuktur buraya deniz dibi tabiatını öğrenmek için don yağı sürülür.
Đskandil savloları umumiyetle aşağıdaki şekilde işaretlenir.
3. Derin su iskandili (Makineli Đskandil) : 100 kulaca kadar veya daha derin
suların derinliklerini ölçmede kullanılan, kurşun ağırlığı 30-100 libre arasında olan, bir
matafora ile denize sarkıtılan el incesi yerine tel halatla donatılmış özel bir vinçle telin
vira ve mayna edildiği, montesi yapıldığı yer ile deniz dibi arasındaki mayna ettiği tel
miktarını bir takometre üzerinde gösteren iskandildir. 1 libre = 0.5 Kg.
SENKRONĐZE ALĐDAT : Alidatın daha moderni olup, cayro repiteri üzerine konur.
Takip edilmek istenilen hedefe yöneltilip hedef takip durumuna alındığında hedefin
hareketini otomatik olarak izler Böylece dürbünden her baktığımızda aynı hedefi el ile
ayarlamadan kerterizini almak mümkün olur.
Ortalama Günlük Hata = Songün rasat edilen hata-ilkgün tespit edilen hata
Son rasat tarihi - ilk rasat tarihi (gün sayısı)
Bu formül 31 günden daha az müddetler için dahi kullanılır. Aşağıda örnek olarak
gösterilen hesaptaki hata, rasatlar ayın 1 ve 31 tarihinde yapıldığına göredir.
Örneğin; 1. günü hata +9 dakika 3.0 saniye ve 31.günü +9 dakika 53.5 saniye ise bu
takdirde ortalama günlük hata :
Örnek: 1 Mart 1995 günü Long 138o36.6' W olan bir mevkide bulunan seyirci
doğrudan doğruya kronometresini mukayese etmek suretiyle kronometre hatasını
bulmak istemektedir. GMT = 12 00 da saat ayarı aldığı anda kronometre işarı 11 46
27 dir.
Đstenen: CE nedir.
GMT - C = CE
GMT = 12 00 - 11 46 27 = 13 33 S ( Geri)
ÇALIŞMA SORULARI :
1. Parakete nedir çeşitlerini yazınız?
2. Aşağıdakilerden hangisi adi pareketenin parçalarından DEĞĐLDĐR?
a. Pervane b. Parakete Savlosu c. Play whel d. Parakete saati e. Parakete kılıcı
3. Stadimetre nedir?
4. El iskandili kurşun ağırlığı kaç kilogramdır?
a. 3-4 kg. b. 4-5 kg. c. 5-7kg. d. 10-12kg. e. 8-9 kg.
SEXTANT'IN OPTĐK PRENSĐBĐ : Temel prensibi, bir ışının iki düzlem ayna yardımı
ile aynalar arasında iki kez yansıtalırak gelen ışının ilk ve son yönleri arasındaki acı,
aynalar arasındaki açının iki katına eşit olması prensibine dayanır.
SEXTANT'IN PARÇALARI : Sextant yapı itibarıyla, adını aldığı bir daire nin 1/6 sı
olan ölçme yayı ve bunun üzerinde optik kurallara göre kullanılan aynalar ve
teleskoptan oluşur. Bir sextant Şekil = 17-1'de görüldüğü gibi şu parçalardan oluşur.
1. ĐSKELET : Üzerinde sextantın diğer parçaları bulunur. Madeni olan iskelet hangi
düzlemde açı ölçülecek ise o düzlemeparalel olarak tutulmalıdır.
2. YAY KISMI : Pirinçten yapılmış bir daire çerçevesinin 1/6 sı kadar, üzerinde
120oderecelik taksimat bulunan alt tarafında dişlisi bulunan parçasıdır. Đskeletin
üzerindeki bir noktayı merkez kabul eden bu yay iskeletin çerçevesini oluşturur.
4. BÜYÜK AYNA : (ĐNDEX MIRROR) Sextant düzlemine dik olarak uzade kolu
üzerinde monte edilmiş bir düzlem aynadır. Bu ayna yardımı ile açısal yüksekliğini
ölçeceğimiz gök cisminin ışınını küçük aynaya yansıtırız.
SEXTANT HATALARI :
a. Merkezi Hata : Yayın merkezi ile uzade kolunun etrafında dönmekte olduğu
milin merkezi tam mille çakışık olmadığı zaman meydana gelen hatadır.
b. Prizmatik Hata : Ayna yüzeylerinin düz olmamasından doğan hatadır.
c. Taksimat Hatası : Yay mikrometre dramı ve verniyer üzerindeki derece, dakika,
saniyeleri gösteren çizgiler arasının eşit olmaması halidir. Netice olarak bu üç
hatanın toplam olarak Sextantın fabrikadan çıkış fenni kontrolunda tesbit edilerek
sextant kutusunun iç kısmı na ölçülen açılara karşılık. + veya - kıymetler olarak
yazılır.
2. Seyirci Tarafından Düzeltilebilen Hatalar:
a. Büyük Aynanın Alet Düzlemine Dik Olmaması Hali : Bu hatayı bulmak için
yayın merkezi bize doğru gelecek şekilde sextant sol elle tutulur ve uzada kolu 30o-
40o derece arasına getirilir. Yayın büyük aynadan akseden görüntüsü kesiksiz olarak
birbirlerini izliyorsa büyük ayna alet düzlemine diktir. Aksi durumda ise dik değildir.
Hatayı Düzeltmek Đçin : Büyük ayna arkasındaki vida vira, laçka edilerek giderilir.
b. Küçük Aynanın Alet Düzlemine Dik Olmaması : Uzada kolu 0o dereceye
getirilir. Ufka bakılır. Ufkun hakiki görüntüsü ile zahiri görüntü sü kesintisiz olarak
birbirlerini takip ediyorsa ayna alet düzlemine diktir. Aksi durumda ise dik değildir.
Hatayı Düzeltmek Đçin küçük ayna arkasındaki vida vira, laçka edilmek suretiyle
kesintisiz görüntü elde edilene kadar oynanır.
c. Büyük Ayna ile Küçük Aynanın Birbirlerine Paralel Olmaması : Uzade kolu
tam sıfıra getirilir. Ufka bakılır. Ufuk görüntüsü (Zahiri ve hakiki) düz bir hat değilse
küçük aynanın yan tarafındaki ayar vidasi ile düzeltilir.
Önemli Not : Aynaların paralellik hatası ile küçük aynanın diklik hatası birbirine ilişkili
olduğundan birinin bozulması diğerini etkileyecek tir.Hata düzeltilirken aynanın diklik
durumu sıksık kontrol edilecektir +3'nın altına indirilen hata INDEX ERROR (IE) kabul
edilecek, hatasına göre ölçülen yüksekliğe ilave edilir veya çıkarılır.
Yukarıdaki Şekil 17-4'de mikrometre dıramı ile verniyerin sıfır göstergesinin iki
durumu gösterilmektedir. Birinci durumda ok sıfırın sağında ise hatanın işareti (+)
yani sextant az ölçüyor demektir. Ok sıfırın solunda ise hata (-) olur ve bu durumda
da sextant fazla ölçüyor demek tir. Her iki durumda da bulunan hata miktarı ölçülen
sextantın yüksekli ğine (hata işaretine bağlı olarak) tatbik edilir. Değerler okunurken
bir noktayı unutmamak gerekir. Bu nokta şudur; sextant mikrometre dıramının dizayn
şekli sıfırdan sola doğru değerler artacak şekillerdir. Đşte bunun için artı hatalar için
Alet Hatası (IC) = (Indek Error+Fabrikasyon Hata) Bir gök cisminin açısal yüksekliğini
ölçtükten sonra alet hatası (IC) işaretine göre uygulanır.Elde ettiğimiz yüksekliğe Hs
kısaltması ile gösteririz. Index Correctıon (IC) hatası; alet hatasına, sextantın
kutusunun kapağında yazılı fabrikasyon hatasının işaretine göre tatbik edilmiş
şeklidir.
ÖRNEK
ÖRNEK : Güneşin almanak dan alınan yarıçap değeri 15,8 dir. Güneşin rasat ile
ölçüm sonunda sextant asli yay kısmında okunan değer 31,1' Artı yay kısmında
okunan değer 32,1' dir.
ĐSTENEN : IE nedir.
ÇÖZÜM :
Yarı çap = 15,8 X 4= 63,2' dır. Artı yay değeri : 32,1'
Asli yay değeri = 31,1 Asli yay değeri : 31,1'
Artı yay değeri = 32,1 Fark : 1.0'
Toplam değer = 63,2 (Ölçüm doğru) IE = 1.0': 2 = 0.5'
SEXTANT'IN OKUNMASI :
Bir rasad yapıldığı zaman uzade kolu yay üzerinde takribi bir mevkiye hareket
ettirilir ve rasad gök cisminin görüntüsü doğrudan doğruya ufuk ile çakışıncaya kadar
mikrometre vidasının döndürülmesiyle tamamlanır.
Mikrometre dramı üzerinde, bir devri 1 dereceyi göstermek üzere 60 taksimat
vardırki, her taksimat 1 dakikadır. Uzade kolu üzerinde 9 taksimat alınarak 10'a
bölünmek suretiyle yapılmış bir verniyer vardır. Bu suretle verniyer üzerindeki herbir
taksimat 0.1 dakikayı göstermektedir. Sextantı okumak için önce uzade kolunun yay
üzerinde mevkiye bakılır Şekil 17-6'ya bakarsak uzade kolu müşirinin 58o ile
59o arasında olduğu görülür. Buna nazaran işaret 58o+mikrometre dramı + verniyer
üzerinde okunan miktardır. Mikrometre dramının müşiri verniyerin sıfırıdır. Şekil 17-
6'da verniyerin sıfırı dramın 16 ve 17 dakikaları arasındadır. Bu sebep Đle işaret 58o +
16' + verniyer üzerinde okunacak miktardır. Verniyeri okumak için de verniyer
ÇALIŞMA SORULARI :
1. Sextant ne işe yarar açıklayınız?
2. Sextantın parçalarını sayınız ve bunların sextant üzerindeki konumlarını izah
ediniz?
3. Sextantın uzade kolu ne işe yarar ve bu kol üzerindeki diğer parçalar hangi amaca
hizmet eder?
4. Küçük ayna uzade kolu üzerine monte edilmiş olup bu kola dik tir.
( ) DOĞRU ( ) YANLIŞ
5. Verniyer taksimatı ............ ölçülen yüksekliğini ........ ..............cinsinden ölçmeye
yarar.
6. Seyirci tarafından düzeltilemeyen hatalar hangileridir?
7. Seyirci tarafından düzeltilemeyen hataları nereden saptanır?
8. Seyirci tarafından düzeltilemeyen hataları kim tesbit eder?
9. Büyük aynanın alet düzlemine dik olup olmadığını nasıl kontrol edersiniz?
10. Küçük aynanın alet düzlemine dik olup olmadığını nasıl kontrol edersiniz?
11. Büyük ayna ile küçük aynanın bir birine dik olup olmadığını nasıl kontrol
edersiniz?
12. Soru 9,10,11'deki hataları nasıl giderirsiniz?
13. Sextantın nihai hatasını nasıl tesbit edersiniz?
14. Mikrometre dıramı verniyer sıfırının sağında ise hatanın işareti nedir?
15. Mikrometre dramı sıfırı verniyer sıfırının solunda ise hatanın işareti nedir?
16. Index error + ise sextant az ölçüyor demektir.
( ) DOĞRU ( ) YANLIŞ
17. Index eror - ise sextant fazla ölçüyor demektir.
( ) DOĞRU ( ) YANLIŞ
18. Fabrikasyon hata : - 1'.8 Sex.Alt : 43o57'.8
IE : + 0'.3 IC : ?
IC : ? Hs : ?
a. Günlük Med-Cezir (Dıurnal Tide): Bir ayda iki defa med-cezir olur. Bir ay günü
içerisinde bir yüksek bir alçak su olayı görülür. Atlantik ve Akdenizin bazı kısımlarında
oluşur.
b. Yarım Günlük Med-Cezir(Semidıurnal Tide) : Bir ay günü içerisinde iki yüksek iki
alçak su olayı görülür. Atlantik ve Akdenizin bazı kısımlarında oluşur.
c. Karışık Med-Cezir (Mıxed Tıde) : Düzensiz bir Med-Cezir olayıdır. Kuzey avrupa
ve pasifiğin bazı kısımlarında görülür.
Belirli bir liman için herhangi bir gün için hesaplamak gayesi ile;
MED-CEZĐR TERĐMLERĐ
e. Amerikan med-cezir cetvelleri her sene 4 cilt halinde yayınlanır. Her seneye
göre Ana ve Tali limanların günlük medcezir olaylarını bize verir. Her cilt 5 cetvelden
oluşmuştur. Bu cetvellerde;
(1) Cetvel-1:Ana limanların her gün için alçak ve yüksek su değerleri verilmiştir.
(2) Cetvel-2:Tali limanların her gün için enlem ve boylamına en yakın dikikaya
kadar ana limandan zaman ve yüksekilk farkları verilmiştir.
(3) Cetvel-3:Đstenilen bir andaki med-cezir yüksekliğini bulmada kullanılır.
(4) Cetvel-4:Güneşin doğuş ve batışı LMT değerine göre verilmiştir.
(5) Cetvel-5:Ay ve güneşin her ayın günündeki durumları verilmiştir.
b. Seçilen cildin sonundaki indexten limanın adı bulunur. Limanın adı karşısındaki
numara saptanır. Đkinci cetvele bu numara ile girilir Cetvel-2'de ana liman adları
büyük harfle tali liman adları ise küçük harfle yazılmıştır.
e. Cetvel-2'deki tali liman için verilen fark değeri cetvel-1 deki değerlere (Zaman
farkı ile zaman, yükseklik farkları ile menzil farkı) uygulanarak istenilen tali limana ait
med-cezir değerleri bulunur.
1. Med-Cezir nedir?
2. Med-Cezir peryodunda suların en fazla yükseldiği seviyeye ne denir?
a. Menzil b. Đstikrar c. Stand d. Cezir e. Med
3. Yüksek su ile alçak su arasındaki yükseklik farkına .......... denir.
4. American Tıde tablesler ......... cilt .......... cetvelden oluşur.
5. Harita derinlikleri neye göre verilir?
a. HW b. LW c.MHW d. MLW e. Rance
6.Med-Cezir peryodunda suların en fazla alçaldığı seviyeye ne denir?
a. Menzil b. Đstikrar c. Stand d. Cezir e. Med
7. Yüksek su ile alçak su arasındaki yükseklik farkına ne denir?
a. Med b. Đstikrar c. Stand d. Cezir e. Menzil
DR (Parekete Mevki)
EP (Tahmini Mevki)
FĐX (Kesin Mevki)
R.FĐX (Kaydırılmış Mevki)
MPP (En Muhtemel Mevki)
RADFĐX (Radar Kesin Mevki)
değişebilir. Bazen FĐX'e çok yakın bir hatta FĐX'le aynı olabildiği gibi bazen de
DR'dan daha hatalı da olabilir.
ÇALIŞMA SORULARI :
1. Parakete seyri tanımını yapınız.
2. Parakete seyri için gerekli olan değerler nelerdir? Yazınız.
a.
b.
c.
3. Parakete seyrinde mevkilerin doğruluğu hangi etkenlere bağlıdır?
a.
b.
c.
4. Parakete mevki ne zaman plotlanmalıdır? Sayınız.
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
h.
5. Aşağıda verilen tanımların sembol ve kısaltmalarını yanlarına yazınız/çiziniz.
a. Parakete mevki b. Fix mevki c. Running Fıx mevki d. Tahmini mevki
Dünya üzerindeki belli bir mevkiden eşit uzaklıktaki noktaların geometrik yeridir.
Mevki dairesi seyirde mesafe olarak da adlandırılmaktadır. Tespit ettiğimiz bir
maddeden herhangi bir mesafe ölçen aletle mesafe ölçüp, mesafesini ölçtüğümüz
madde merkez ve ölçülen mesafe yarıçap olacak şekilde çizilen bu daire
mevki dairesidir. Bir mevki dairesi elde edildiğinde, gemi bu dairenin üzerindeki bir
noktadadır.FĐX MEVKĐĐ ELDE ETMEK ĐÇĐN BĐRDEN FAZLA MEVKĐĐ DAĐRESĐNE
ĐHTĐYAÇ VARDIR. Mevkii dairesinin içine dörtlü rakam grubuyla zaman
dışına ise mil cinsinden ölçülen mesafe (yarıçap) yazılır.
Dünya üzerindeki belli iki mevkiden geçen ve yönü sabit olan kerte hattına transit
mevki hattı denir. Transit mevki hattı kısaca transit kelimesi ile de ifade edilebilir.
Bilinen iki maddenin aynı hizada görülmesine transit denilmektedir. Bir gemi iki ayrı
maddeyi aynı hizada gördüğü anda bu iki maddeden geçen transit hattının üzerindeki
bir mevkidedir. Transit mevki hattının üzerine sadece zaman yazılır.
4. FĐX MEVKĐĐ :
Dünya üzerinde kesin olarak belirlenmiş bir mevkidir. Fix mevki gerçeğe en
yakın, en doğru mevkidir. Kılavuz seyri yöntemleri ile ulaşılmak istenen sonuç Fix
mevkiin elde edilmesidir.
Parekete (DR) mevkiinden daha hassas, fix mevkiye göre daha az hassas
(hatalı) bir mevkidir. Özel metodlarla saptanır. Birden fazla seyir yardımcısı aynı anda
tespit edilemiyorsa fix konulamayacağı için RUNNĐNG FĐX yöntemlerine başvurulur.
1. KURTARMA HATLARIYLA
2. REHBER HATLARIYLA
3. TEHLĐKE AÇILARIYLA
a.Yatay Tehlike Açıları
b.Dikey Tehlike Açıları}
1. KURTARMA HATLARIYLA:
Rota yakınındaki bir Tehlike Sahasından (Leş, görülmeyen/ örtülü kaya, sığlık
vb.) nete olarak seyredebilmek amacıyla kullanılır. Rotamıza yakın olan seyir
tehlikeleri haritada belirtilmiş olmasına rağmen gözle görülemiyorsa bu metod tercih
edilir. Bu metodun uygulanabilmesi için tehlike sahasının sınırları belirlenmeli, sahilde
aşağıdaki özelliklere sahip bir seyir yardımcısı seçilmeli ve tehlike kerterizi, sahildeki
madde ile tehlike sahasının dış limitinden geçecek şekilde oluşturulmalıdır. Seçilen
seyir yardımcısı/sahil maddesi,
a. Gözle görülmelidir.
b. Haritada belirtilmelidir.
c. Maddenin tehlike sahasından kerterizi, tehlikeli bölgeden geçecek geminin
genel ilerleme yönünde olmalıdır.
Kılavuz seyri uygulanırken fix mevki elde edebilmek için aynı anda aynı/farklı seyir
yardımcılarından birden kerteriz/mesafe bilgisine ihtiyaç olduğunu belirtmiştik. Ancak
gerçekte fix elde edebilmek için her zaman yeterli seyir yardıcısını aynı anda tespit
edebilmek mümkün olmamaktadır. Böyle durumlarda FARKLI ZAMANLARDA elde
edilebilecek iki mevki hattı/transit mevki hattı/mevki dairesi veya bunların ikili
kombinasyonu ile mevki koyabilmek mümkün olur. Bu şekilde saptanan mevki
(Running fix/kaydırılmış mevki) DR mevkiden daha doğru fix mevkiye göre daha
hatalı olacaktır. Running fix bulma yöntemleri genel olarak; ÇĐZĐMLE ve HESAPLA
olmak üzere iki ayrı şekilde incelenebilir.
ÖRNEK : 012oRotasına 12 Kts. süratle ilerleyen bir gemi, bir E fenerini saat 15:00'da
245o de kerteriz etmiştir. Daha sonra saat 15:20'de bir "F" maddesini 340o de kerteriz
etmiştir.
c. Farklı iki maddeden farklı zamanlarda alınan bir kerteriz ve bir mesafe
ile(mesafe kaydırılarak) R.FĐX:
ÖRNEK : Bir gemi 075orotasına 15 Kts. süratle seyrederken saat 14:40'da bir fener
gemisinden "J" mesafe ölçerek 4.7 mil bulmuştur. Sis nedeniyle fener gemisini gözle
tespit edememiştir. Gemi sisten çıkınca bir "H" fenerini saat 15:08 de 040o de kerteriz
etmiştir.
ÇALIŞMA SORULARI
1. Kılavuz seyrinin tanımını yazınız.
2. Kılavuz seyri kuralları ile tespit edilen fix mevkinin doğruluğu hangi faktörlere
bağlıdır, yazınız.
3. Kılavuz seyri uygulanırken dikkat edilecek hususları yazınız.
4. Kılavuz seyrinde mevki doğrulunda kabuledilebilr hata ne kadardır?
5. Mevki hattı nedir, tanımını yapınız.
6. Fix mevki bulma yöntemlerini yazınız.
7. Çapraz iki kerteriz ile fix mevki bulurken kerterizler arasındaki açı ............ küçük
......... büyük olmamalıdır.
8. Fix'siz emniyetli seyir yöntemlerini yazınız.
9. 30-60 metodunda bulunmak istenen ana hedef nedir?
a. Đlk hadef kerteriz anındaki mesafeyi buluruz.
b. Son kerteriz anındaki mesafeyi buluruz.
c. Đki kerteriz arasındaki mesafeyi buluruz.
d. Mevkimizi buluruz.
e. Maddeye olan borda mesafesini önceden tespit ederiz.
10. Çapraz iç kerteriz ile Fix mevki bulma yöntemlerinde alınan kerterizlerin kesişimi
bir üçgen oluşturuyorsa bunun ismi nedir, Fix mevki bulmak için ne gibi işlem
uygulanır yazınız.
11. Bir seyirci seyrettiği bir bölgedeki bir adanın yanından geçerken adanın boyunu 3
mil, adanın iki ucu arasındaki açıyı ise Sextant ile 9o ölçmüştür. Adanın gemiden
uzaklığını bulunuz.
Emniyetli bir seyir ancak detaylı bir hazırlık ve planlama ile olur. Prensip olarak her
seyircinin titizlikle uygulaması gereken bir kuraldır. Yapılacak plan bir sıra dahilinde
olursa seyirciye büyük kolaylıklar sağlar. Geminin belirli bir hedefe intikali için seyre
kalkacağı hususunda ilk emir alınır alınmaz, seyir subayı/ seyir personeli seyir planını
hazırlamak amacı ile gerekli bilgileri, harita ve dökümanları derlemelidir.
Diğer faktörler sınırlamadığı taktirde herhangi bir limana giriş veya hareket etme
zamanlarının med-cezirin durgun su safhasına rastlatılmasında yarar vardır. Küçük
gemiler için limana giriş ve çıkış, akıntının en az olduğu zamanlara
rastlatılmalıdır. Geminin çektiği su ile harita derinliği arasında az fark olduğu durumda
med cezir cetvelleri kullanılarak su derinliği hesap edilmiş olsa bile çok dikkatli olmak
gerekir. Çünkü med-cezir cetvelleri tahminlerden ibaret olup cetvellerde verilmiş
değerlerden farklı değerlerle karşılaşmak mümkündür. Deniz tesislerinin fazla
olduğu bir çok limanlarda haftanın belirli günleri için gemilerin limanlara giriş ve çıkış
saatlerini gösteren rehberler yerel otoriteler tarafından yayınlanmaktadır.
4.SEYĐR PLANLAMASI
i.Bütün köprüüstü personelinin istifade etmesi için limanla ilgili özel notlar:
Bu notta şu hususlar bulunmalıdır,
(1) Liman hakkında genel bilgiler
(2) Đklim
(3) Limana yaklaşırken belirli noktalar
(4) Limana girişte belirli noktalar ve rehberleme
(a) Kılavuz hizmeti
(b) Trafik kaideleri
(c) Trafik işaretleri
a. 24 saat önce:
(1) Kullanılacak bütün seyir alet ve cihazlarının kontrolu yapılır
(2) Kronometrenin günlük hatası hesaplanır.
(3) Elektronik seyir cihazları kontrol edilir.
(4) Kılavuz kitabından gidilecek limanın özellikleri ve talimatlar kısmı okunarak özet
çıkarılır.
(5) Tahmini kalkış saati hesaplanır.
(6) Kullanılacak haritaların son düzeltmelerinin yapılıp yapılmadığı kontrol edilir.
(7) Limandan ayrılış ana rotası ve dönüş kerterizleri haritaya plotlanır.
(8) Haritaya kurtarma ve tehlike açıları işlenir.
(9) Limandaki akıntı hesaplanır (med-cezir)
(10) Seyir fenerleri kontrol edilir.
(11) Komutanın seyir direktifleri öğrenilir.
(12) Dümen donanımı kontrol edilir.
b. 4 saat önce:
Ana cayro çalıştırılır. (Cayro tipine göre)
c. 30 dakika önce :
(1) Seyir timi manevra yerlerini alır.
(2)Đskandil,Radarlar,Haberleşme cihazları çalıştırılarak kontrol edilir
(3) Gemi manyetik pusulası kontrol edilerek ana rotadaki hata miktarı saptanır.
(4) Geminin başta, vasatta ve kıçta çektiği su kaydedilir.
(5) Seyirde mevki koymak için kullanılan bütün malzeme ve aletler (paraleller, sürat
zaman ve mesafe bulucu, haritalar, manevra kağıtları, pergeller, kurşun kalemler,
silgiler, stop wach, kerteriz kayıt defteri, dürbünler vs.) kontrol edilir.
(6) Seyirde kullanılan dokümanlar kontrol edilir (Uluslararası işaret kod kitabı,
denizde çatışmayı önleme tüzüğü, Notik almanak vs.)
(7) Cayro arızası sırasında kullanılacak olan kerteriz diskleri kontrol edilir.
(8) Cayro pusula hatası kontrol edilir. Cayro ripiterleri ana cayroya göre düzeltilir.
(9) Seyir fenerleri kontrol edilir.
(10) Dümen motorları devreye alınarak kablo kontrolu ve dümen kontrolu yapılır.
(11) Düdük ve makina telgrafları kontrolu yapılır.
Yukarıdaki kontroller yapıldıktan sonra seyir branşı eksiksiz olarak seyire hazırdır.
Gemi personeli gerekli gördüğü hususları yukarıdaki maddelere ekleyebilir.
ÇALIŞMA SORULARI
1. Seyir planlamasının önemini açıklayınız.
2. Seyre hazırlık çek listesine göre köprüüstü seyir hazırlığını sırası ile yazınız.
3.Seyir hazırlığında cayro pusula kaç saat önce çalıştırılmalıdır?
a. 1 saat önce. b. 2 saat önce. c. 4 saat önce. d. 12 saat önce. e. 30 dakika önce.
4. Seyir hazırlığında seyir fenerleri ve gazlı seyir fenerleri kaç saat önce kontrol
edilmelidir?
a.1 saat önce b.24 saat önce c. 12 saat önce d. 4 saat önce. e. Yakılmadan önce.
BÖLÜM I
KURAL 1: Bu kurallar açık denizlerde ve açık denizlerle bağlantılı olan ve açık deniz
gemilerinin seyredebileceği sularda bulunan gemilerin tümüne uygulanacaktır. Tüm
ülke hükümetleri kendisine bağlı gemilerde kullanılan tüm ışıklı ve ses işaretlerinin bu
kurallara uygun olarak bir karışıklığa meydan vermeyecek şekilde olmasını
sağlayacaktır
KURAL 2: "SORUMLULUK": Bu kurallardaki hükümlerden hiçbiri, herhangi bir tekneyi
veya sahibini, kaptanı veya gemi adamlarını bu kurallara uyma veya gemicilerin her
zamanki görevlerinin veya özel durum ve koşullarının gerektirdiği herhangi bir tedbirin
alın ması hususundaki ihmallerinin sonuçlarından kurtaramaz. Bu kuralları
yorumlarken ve uygularken ilgili teknelerin sınırlı oluşları hususu da dahil ani bir
tehlikeden kaçınırken bu kuralların hükümlerinden ayrılmayı gerektirebilecek olan
hususlar dahil ani seyir çatışmasının ve herhangi bir özel şartın tüm tehlikeleri
gözönünde tutulacaktır.
KURAL 3: "GENEL TANIMLAR": Denizde Çatışmayı Önleme Tüzüğü kurallarını tam
olarak yorumlayabilmek için kural üç'teki tanımların çok iyi bilinmesi gerekir.
Seyirci gemisini varış limanına emniyetle ulaştırmak için tüm bilgilerini kullanarak
hareket etmeyen tehlikeleri göz önünde bulundururken Seyir esnasında üzerinde yol
bulunan diğer gemiler gibi hareketli tehlikelerle de karşılaşmaktadır. Bu hareketli
cisimlerin görünen hareketleri ile ilgili olan bir hareket meydana geliyor. Biz buna
nisbi hareket diyoruz. Üzerinde yol bulunan bir geminin diğer bir tekneye göre ve yere
göre olan hareketini bulmak için kerteriz ve mesafe çoğunlukla radardan
alınmaktadır. Geminin gerçek hareketinin ne olduğunu bir bakışta radardan
anlayabilmek güçtür. Hareketler gözlenir ve Manevra levhası üzerinde plotlanarak
nisbi Hareket yardımıyla gerçek hareket elde edilir. Nisbi Hareket problemleri günlük
hayatta da yarı bilinçli olarak çözülmektedir. Yolda karşıdan karşıya geçmek isteyen
bir yaya bir otonun geldiğini gördüğünde bilinçli olmıyarak otonun yaklaşık olarak
süratini hesaplar ve kendine göre Nisbi Sürate çevirir. Bunun sonucunda otonun
önünden veya arkasından geçer. Hareketli iki cismin birbirinden bağımsız olarak
hareket ettikleri sırada birinin diğerine nazaran yapmış olduğu harekete NĐSBĐ
HAREKET denir. Bu hareket esnasında iki cismin birbirinden olan mesafesi belirli bir
oranla değişirki bunada MESAFENĐN DEĞĐŞME HIZI veya NĐSBĐ SÜRAT denir. Nisbi
hareket yöne ve sürate sahip VEKTÖRYEL bir kavramdır.
NĐSBĐ HAREKETE ÖRNEK I : Şekil-I'de aynı noktadan hareket eden iki geminin
Nisbi hareket tarzlarını inceyelelim. Her iki gemide 20 mil süratle 15 dakika içinde 5
mil katetmiştir.Fakat bu anda iki geminin birbirine olan NĐSBĐ MESAFESĐ 7 Mildir. Bu
mesafenin belirlenmesinde iki geminin birbirine olan NĐSBĐ MESAFESĐ 7 mildir
şeklinde bir ifade kullanılır. Doğuya doğru seyreden gemi bu anda diğer geminin
güney doğusunda kalacaktır. Đşte bu iki gemi arasında çıkan bu hareket gemilerin
birbirinin COĞRAFĐK olarak yaptığı hareketten çok farklı bir hereket tarzıdır.
Gemilerin Coğrafik hareket tarzlarının birbirine göre ölçülme işlemi NĐSBĐ HAREKET
olarak ortaya çıkar.Gemiler hareketlerine devam ettiklerinde, hareket noktasından 10
ar mil mesafede olduklarında birbirlerine olan mesafesi 14 Mil olacaktır. 45 dakika
sonunda birbirlerinden 21 Mil açılmış olacaktır. Fakat bu anda başlama noktasına
nazaran her iki gemi sadece ve sadece 15 mil seyretmişlerdir.
Nisbi Hareket işleminde referans olarak kendi gemimiz veya diğer gemi alınır. Biri
kuzeye diğeri doğuya seyreden bu iki gemi güneydoğu veya kuzeybatı istikametinde
birbirlerine nazaran NĐSBĐ bir HAREKET yapmışlardır. Đşte bu iki geminin birbirleri ile
alakalı olarak yapmış olduğu hareket tarzı nisbi hareket olarak kabul edilir.Nisbi
hareket kavramında hem nisbi mesafe ve nisbi sürat olayları kabul edilmelidir.
MANEVRA LEVHASI :
Kutbi koordinatlı form olup Nispi Hareket problemini çözmede kullanılacak şekilde
düzenlenmiştir. (910-A)
c. Orantı skalaları: Levhanın sol tarafında bulunur. Güvenli bir şekilde uygun miktar
azaltmalarında kullanılır. Her skalanın numerik değerleri mesafe daireleri ile
orantılıdır. Bu sakalalardan herhangi birini seçtiğiniz zaman kullanılan mesafe dairesi
daha büyük miktarları temsil etmek üzere kullanılır.
Radarda geminin daima merkezde olacağı daha önce belirtilmişti, aynı şekilde
Nispi plotta şu kaide vardır. "Nispi Hareketler kendisine göre yapılacak olan gemi
plotta sabit olarak gösterilir." Bu gemiye miyar gemi denir ki diyağramın merkezine
konur, ve işlemlerin çoğunda basit olarak rota ve sürati bilinen gemi miyar gemi rota
ve sürati tayin edilecek gemide manevra gemisi diye isimlendirilir. Radarda kendi
gemimizin umumiyetle miyar gemi olarak alınması tercih edilir. Miyar gemiden başka
herhangi bir gemiye manevra gemisi denir ve Mı harfiyle işaretlenir. Böylece geminin
mevkii manevranın başlangıcında Mı ve manevranın nihayetinde M2
olarak işaretlenir. Şekil-3'deki Mı-M2 hattına Nispi Hareket Hattı denir ve şöyle
açıklanır.
a. Miyar gemiye nazaran manevra gemisini nispi hareket yönü; bu doğrudan
doğruya seyir plotundaki gibi aynı tarzda ölçülerek tayin edilir.
Manevra levhasında Denizde Çatışmayı Önleme ile ilğili problemlerde (Rota sürat
ve AYN bulunması) kendi gemimiz daima merkezde alınır ve hedef geminin
gemimize göre olan hareketi ve mevkileri poblemin esasıdır. Takdik deniz
manevralarında ise rehber gemi genellikle merkeze alınır ve diğer gemilerin rehber
gemiye göre hareketleri ve mevkileri önem taşır. Ortak merkez noktesı her
zaman manevra levhasının merkezinde plotlanır.
ÇÖZÜM :
1. Sürat için 2/1 ve mesafe için 2/1 skalasını kullan.
2. Kendi geminizin rota sürat vektörünü (e-r) çiziniz. (185o-15 KTS)
3. Temasın bilinen kerteriz ve mesafe bilgilerini markala. Birinci olarak M1 (150o-
21.000 yd.), ikinci olarak M2 (140o-18000 yarda) olarak plotla.
4. M1-M2 noktalarını birleştirerek Manevra levhasının merkezine kaydırarak Nispi
Hareket Hattının (NHH) yönünü belirle. (013o)
5. M1 - M2 hattını kayış yönü istikametinde rota sürat vektörünün "r" ucuna
kaydırınız.
6. M1 - M2 arasındaki mesafeyi ölçerek katedilen zamanla orantılayarak logaritmik
skaladan nispi sürati bulunuz. (Mesafe 4500 yarda, Zaman 7 dakika = Nispi sürat
19.2 Mil)
7. Pergelinizi bulduğunuz sürat değeri kadar açarak "r" noktasından (NHH) Nispi
Hareket Hattını kesen yay çiziniz. Bu nokta "m" noktasıdır. "m" noktasını merkezle
birleştirirsek "e - m"yi yani temasın rota ve süratini bulmuş oluruz.
8. AYN'yi bulmak için daha önce bulduğun Nispi Hareket hattı istikametine 90o ilave
ederek (013o + 90o = 103o) AYN kerterizini bul. Bu kerterizi merkezden itibaren "M1 -
M2" NHH uzantısını kestir. Kestiği nokta AYN olacaktır. AYN mesafesi ise
merkezden çıkılan dikin "M1 - M2" NHH istikameti uzantısını kestiği nokta
arasındaki mesafedir.
CEVAPLAR :
a. Temasın rotası 040o
b. Temasın sürati 5 KTS
c. Temasın AYN kerterizi 103o mesafesi 14 400 yarda.
2. Rotanız 220o süratiniz 12 KTS dir. Saat 1200 da radarınızda 290o kerterizinde ve
8000 yarda mesafede bir temas tespit ettiniz. Aynı teması saat 1203' de 285o
kerterizinde 7000 yarda mesafede gördünüz,
iSTENENLER:
a. Temasın NHH nedir? b. Temasın rotası sürati nedir?
c. Temasın AYNK ve AYNM nedir? d. Temasın AYNZ nedir?
Mevki alma problemleri çözülürken uyulması gerekli kurallar sırası ile şunlardır.
ÇÖZÜM :
1. Manevra levhasının merkezine rehber gemiyi plotla.
2. Rehber rota sürat vektörünü (e - r) çiziniz. (000o-15 KTS)
3. M1 - M2 mevkilerini plotlayınız ve birleştiriniz. (M1 : 000o6000 yarda, M2 : 270o-
5500 yarda)
4. NHH'nı paralel olarak vektörün "r" ucuna kaydırınız ve kayış yönünde uzatınız.
5. Manevrayı tamamlamak için kullanılan sürat kadar pergelinizi açınız. Bir ucunu
merkeze (e noktasına) batırıp NHH'nı kesen bir yay çiziniz. (260o) Yayın kesim
noktası "m" noktasıdır. Yani "em" bulunmuş olur. Mevki alma rotası 260odir.
6. Mevki alma zamanını bulmak için nisbi sürat (24.5 KTS) ile nisbi mesafeyi (8150
yd) logaritmik skaladan orantılayınız. Çıkan süreyi başlangıç zamanına ilave ediniz.
CEVAPLAR :
a. 260o
b. 10 dakika (saat 1310'da)
ÇÖZÜM :
1. Manevra levhasının merkezine rehber gemiyi plotla.
2. Rehberin rota sürat vektörünü (e - r) çiziniz. (300o - 15 KTS)
3. M1 - M2 mevkilerini plotlayınız ve birleştiriniz. (M1 : 080o 4000 yarda. M2 : 175o -
2000 yarda)
4. M1 - M2 Nisbi mesafesini (4700 yarda) zamanla 1814 - 1800 = 14 dakika ile
logaritmik skaladan orantılayarak nisbi sürati buluruz. (10 KTS)
5. NHH'nı paralel olarak vektörün "r" ucuna kaydırınız ve kayış yönünde uzatınız.
Pergelinizi nisbi sürat kadar açarak bir ayağını "r" noktasına koy ve NHH'nı kestir.
Kesen nokta "m" dir. "m" yi merkezle birleştir. "e - m" 275o - 21 KTS dir.
6. AYN'yi bulmak için NHH'nı merkeze kaydır. Kayış yönündeki değeri oku. (235o)
Okuduğun değerden 90o çıkartarak (145o) AYN kerterizini bul. Bu kerterizi merkez ile
birleştirerek NHH'nı kestir. Kestiği nıkta AYN olacaktır. AYN mesafesi ise merkezden
çıkan dikin "M1 - M2" nisbi mesafe hattını kestiği nokta arasındaki mesafedir. (1650
yarda) "M1 - AYN" arasındaki nisbi mesafe ile (3600 yarda) nisbi sürat (10 KTS)
orantılanarak AYN zamanı bulunur.
CEVAPLAR : a. 275o b. 21 KTS c. 145o-1650 yd -11 dk.(Saat1811)
ÇÖZÜM :
1. Manevra levhasının merkezine rehber gemiyi plotla.
2. Rehberin rota sürat vektörünü (e - r) çiziniz. (000o - 15 KTS)
3. M1 - M2 mevkilerini plotlayınız ve birleştiriniz. (M1 : 000o 6000 yarda, M2 : 270o -
5500 yarda)
4. NHH'nı paralel olarak vektörün "r" ucuna kaydırınız ve kayış yönünde uzatınız.
5. Manevrayı tamamlamak için kullanılan rotayı (315o) merkezden uzatın NHH'nı bir
noktada kesecektir. Kesen nokta "m" noktası dır. Yani "e - m" manevra gemisinin
rota sürat vektörüdür. (315o - 10.7 KTS)
6. Mevki alma zamanını bulmak için nisbi sürat (10.7 KTS) ile nisbi mesafeyi (8150
yarda) logaritmik skaladan orantılayınız. Çıkan süreyi başlangıç zamanına ilave
ediniz.
ALIŞTIRMALAR :
1. Rehberin rotası 125o derece sürati 14 KTS.'dir. Saat 1500'da rehberin geminizden
kerterizi 320o mesafesi 9400 Yd.dır. Yeni mevkide rehberin geminizden kerterizi 185
derece nesafesi 6700 yd.dır. 050o rotasını kullanarak mevkinizi alınız.
a. Mevki alma süratiniz nedir?
b. Mevki alma zamanınız nedir?
c. Yeni mevkiye geldiğinizde rehberin nisbi kerterizi nedir?
d. Mevkinizi aldığınızda rehberden nisbi kerteriziniz nedir?
ÇALIŞMA SORULARI
1.Nispi hareket nedir açıklayınız?
2. A.Y.N. Kısaltmasının açık anlamı nedir yazınız?
3. Manevra problemlerinde nisbi sürat vektör olarak hangi harflar ile gösterilen
vetördür?
a. e-r vektörü b. e-m vektörü c. w-r vektörü d. r-m vektörü e. m-m
vektörü
4. Rehberin rotası 350o sürati 15 KTS'dir. Saat 2000'da rehberin geminizden kerterizi
190o mesafesi 4000 yd.dır. Yeni mevkide rehberin geminizden kerterizi 240o
mesafesi 2000 yardadır. 2014'de mevki alacak şekilde hareket ediniz.
a. Mevki alma rotanız nedir?
b. Mevki alma süratiniz nedir?
c. Rehberin AYN kerteriz, mesafesi ve zamanı nedir?
CEVAPLAR a. 357o b. 8.5 KTS. c. 250o -1950 Yd. - 15.5 dakika (Gemimiz mevki
alma esnasında AYN mevkisine gelmez.)
AKINTI SEYRĐ :
Denizde seyreden bir geminin amacı dilediği her mevkiye emniyetle gidebilmesidir.
Bunun için de denizde her an bulunan mevkiyi yani fix mevkiyi saptamak gerekir.
Bunun tatbikatta elde edilmesi çok güçtür. Çoğu kez Fix mevki saptamak için gerekli
bilgiler ve yeterli sahil maddeleri bulunmadığı durumlarda seyirci parakete mevkiini
bazı düzeltmelerle MPP mevkiine çevirir. Yani DR'dan daha doğru veya fix mevkiine
daha yakın bir mevkii saptanır. Bu suretle parakete mevkiinden uzaklaşan geminin
rota ve sürat düzeltmeleri yapılarak istenilen mevkiye gidilmesi sağlanmış olur. Đşte
parakete mevkiini bu tür düzeltmeye tabii tutarak yapılan seyre AKINTI SEYRĐ
diyoruz. Akıntı seyrinde problem çözmeye etkili olan faktörlerin tümüne de akıntı ismi
verilir. Akıntı nedir? Akıntı kelimesi iki anlamda kullanılır.
1. Akıntının yönü (SET) : Akıntının aktığı yöndür. Akıntı vektörünün üst kısmına
SET 075o şeklinde yazılarak gösterilir.
Akıntı seyrinde baş vuracağımız referans kendimiz tarafından çizilecek olan akıntı
üçgenidir. Akıntı daima merkezden çevreye doğrudur (Rüzgarın tersine). Akıntı
üçgeni Şekil 24-1'de gösterilmiştir.
2. Akıntının Şiddeti (Drift) : Bir akıntının saatteki sürükleme miktarıdır. Başka bir
deyişle akıntının süratidir ve deniz mili olarak ifade edilir. Akıntıyı gösteren vektörün
altına yani SET kelimesinin altına gelecek şekilde DRĐFT 2 Knts. şeklinde yazılır.
Vektörel olarak bulacağımız SET ve DRĐFT değerleri bize hakiki akıntının SET ve
DRĐFT değerlerini veriyor ise sonuçta bulacağımız mevkii Fix mevkii olur.
2. ACTUALTRACK (Hakiki Đz) : Kalkış mevkii ile varış mevkiinin gerçek yönüdür.
a. COG (Toprağa Nazaran Rota) : Hakiki izin 000o den 360oye kadar saat
yelkovanı yönünde ölçülen yöndür (COURSE OVER GROUND).
4. SET : Bir akıntının etki yaptığı, yani gemiyi sürüklediği yöne denir ve hakiki
yön ile belirtilir.
5. DRĐFT : Bir akıntının knot veya saatte deniz mili olarak sürüklenme süratine
denir.DRĐFT veya D harfi ile gösterilir.
Sabit bir mevkiden itibaren, DR mevkiilerini koyarak ilerleyen bir gemi kısa bir
zaman aralığından sonra bir fix mevki elde ettiği zaman, en son elde edilen Fix mevki
ile bu Fix mevkinin elde edildiği andaki DR mevki arasında bir fark varsa oluşan
akıntının SET ve DRĐFT'i şu şekilde bulunur.
1. DR ile Fix'i birleştiren hattın, DR mevkiinden itibaren yönü akıntının SET'ini,
2. DR ile Fix mevkiyi birleştiren hattın mil cinsinden uzunluğu ölçülüp, ilk Fix
zamanı ile son Fix zamanı farkına böldüğümüzde elde edeceğimiz değer o bölgedeki
akıntının DRĐFT'i olacaktır.
Normal R fix mevki buluştan farkı geçen zaman süreci içerisinde akıntının
sürükleme miktarı kadar mevkii hattını akıntı yönünde ilerletmektedir. Önce akıntı
yokmuş gibi mevki hattı kaydırılır. Sonra bulunan mevkii hattı kaydırılır.
ÖRNEK : 012 rotasına 12 KTS ile seyretmekte olan bir gemi bir A fenerini saat
15.00'da 311 derecede 15.20'de 245o'de kerteriz etmiştir. Sahadaki bilinen akıntının
SET'i 030o DRĐFT'i 3 mil'dir.
1. Ortalama akıntının SET ve DRĐFT'i bilinirken belirli bir süratle veya istenilen bir
süratle gemi hangi rotaya seyretmelidir ki sonuçta kalkış noktasına göre istenen
istikamette bulunsun.
2. Ortalama akıntının SET ve DRĐFT'i belli iken aralarındaki mesafe ve yön bilinen
iki nokta arasında verilen zaman içerisinde seyretmemiz için emredilen rota ve sürat
ne olmalıdır?
3. Ortalama akıntının SET ve DRĐFT'i belli olan bir sahada belirli bir rota ve süratle
seyredersek TR ve SOA değerleri ne olur?
ÖRNEK - 1 : TCG AB-33 Güney Deniz Saha K.lığı emrinde Ege'de keşif ve
karakol görevi yapmaktadır. Bölgede ortalama toplam akıntı SET 075o, DRĐFT 3 KTS
olup, gemi aldığı emirde Midilli güneyinden 195oyönündeki bir hat üzerinde kalacak
şekilde iktisadi sürati olan 12 KTS'ile karakol yapma emri almıştır.
3. Akıntı vektörünün ucundan (C), emredilen sürat değeri kadar (12 mil) açmış
olduğumuz pergel ile iz (TR) hattını kestiririz ve bu bulacağımız noktayı (D) olarak
işaretleriz.
AKINTI SEYRĐ :
ÇALIŞMA SORULARI
Đşte burada elde edeceğimiz değerler yardımıyla nisbi rüzgar problemi ile hakiki
rüzgarı elde edeceğiz. Gemilerde rüzgarın esiş yönü bizim için daima önemlidir. Seyir
esnasında rüzgarın hakiki yön ve şiddetinin bizim için önemi kadar nisbi yön ve
şiddetini bilmek de önemlidir. Top atışları, baca tomarı, helikopter uçurma v.s.
zamanlarda anılan bilgilere ihtiyaç duyarız.
1. HAKĐKĐ RÜZGAR : Arz üzerinde sabit bir noktadan ölçülen rüzgarın hakiki
istikametidir. "e - w" Vektörü ile gösterilir.
2. NĐSBĐ RÜZGAR :
3. ZAHĐRĐ RÜZGAR :
Arz üzerinde hareket eden bir noktadan ölçülen rüzgarın hakiki istikametidir.
Nisbi rüzgarın hareketli cismin pruvası istikametine ilave edilmesi ile tesbit edilir.
Sürati ise Nisbi rüzgar ile aynıdır. "e-w" Vektörü ile gösterilir.
DURUM : Gemimizin rotası 090o sürati, 15 Knots'dur. Zahiri rüzgarın istikameti 135,
sürati 20 Knots dur.
ÇÖZÜM :
(3) Zahiri rüzgarın estiği istikamette "r" den bir hat çiz.
(4) Zahiri rüzgarın süratini uygun sürat skalası kullanarak pergel ile ölç. Bu rürati
"r" den çizilen hat üzerinde markala. Bu noktayı "w" olarak makrala. Merkez ile
birleştir.
(5) "e-w"vektörünün aksi istikametini oku. Böylece hakiki rüzgar değerleri elde
edilmiş olur.
DEVĐR DAĐRESĐ
Gemilerin rota değiştirmelerinde,geminin sürati, kullanılan dümen açısı ve geminin
büyüklüğü oranında, geminin devir merkezi bir daire yayı üzerinde hareket eder. Bu
daireye geminin devir dairesi adı verilir. Parakete seyrindeki dönüşlerde, veya dar
kanal/geçitlerde ve bu yerlerin girişlerindeki rota değiştirmelerde devir dairesini
dikkate almak gerekir. Devir dairesinde kullanılan ve Şekil-1'de gösterilen tanımlar
şunlardır.
1. Devir Dairesi: 360o veya daha fazla dönüş yapan bir geminin pivot noktasının
izlediği yoldur. Normal olarak geminin baş tarafı bu dairenin içinde kıç tarafı ise
dışında kalacaktır.
2. Đlerleme : Dümene basıldığı noktadan itibaren ilk rota yönünde kat edilen
mesafedir. Đlerleme gemi 90o döndüğünde en fazla olacaktır.
3. Yanlama : ilk rota yönünü gösteren hat ile dönüşün tamamlandığı nokta
arasında ölçülen ilk rotaya dik olarak katedilen mesafedir. Yanlama en fazla 180o rota
değişiminde meydana gelir.
4. Taktik Çap : 180olik bir dönüş tamamlandığında ilk rotanın sağına veya soluna
doğru katedilen mesafedir. Başka bir deyişle 180olik dönüşün yanlamasına değeridir.
5. Nihai Çap : 180o-360olik dönüşlerin tamamlandığı noktalarda çizilen teğet
arasında kalan ilk rotaya dik mesafedir. Gemi aynı dümen açısı ve süratle dönmeye
devam ederse bu çaptaki dairede dönüş devam eder. Bu çap her zaman taktik
çaptan küçüktür.
6. Standart Taktik Çap: Nizamdaki gemiler tarafından kullanılması gerekli olan,
belirlenmiş mesafedir.
7. Standart Dümen Açısı : Gemiyi standart taktik çap üzerinde döndürmek için
gerekli dümen açısıdır.
8. Dönüş Açısı : Geminin ilk rotası ile son rotası arasında derece cinsinden ölçülen
yaydır.
9. Yeni rotaya mesafe : Đlk rota ile son rotanın kesiştiği noktadır.
Döndürmek:
Bir gemi seyrettiği rotasından belirli bir açı kadar farklı, yeni bir rotaya girmek
isterse eski rota ile yeni rotanın kesiştiği noktada dönebilmek için bu noktadan belirli
bir mesafe kadar evvel dümenine kumanda etmelidir. Şekil-2 tetkik edildiğinde
geminin CB rotasına girmesi için rotaların kesiştiği C noktasından geriye (Yeni rotaya
mesafe) kadar bir mesafe ölçüp A noktası tesbit edilir. Biz A noktasında dümene
kumanda edersek gemimiz AB yayı üzerinde dönerek B noktasında istediğimiz yeni
rotaya girer. Yeni rotaya mesafe her gemi için belirli sürat ve dümen açılarına göre
daha evvelden cetveller halinde hazırlanır. Bu cetvellerden alınan değerlere göre
geminin dönüşü ve yeni rotaya girişi doğru olarak sağlanır.
ÖRNEK : Şekil-3'de Kanalda 000o rotasına ilerleyen bir gemi rotasını 075o ye
değiştirerek dönmesi gerekir.
ĐSTENENLER : B noktasına ulaşıldığında 075olik yanlama (Örnek için 513 yd)
değerine eşit olan bir paralel çiz.Bu hattın son rota olan 075o hakiki ile kesiştiği nokta
dönüşün tamamlanması gereken B noktası olacaktır. Bu noktadan geriye doğru
ilerleme mesafesi (Örnek için 100yd) kadar ölç. ve X noktasının işaretle X
noktasından ilk rota hattına bir dik çiz. Elde edilen nokta dümenin basılması gereken
noktadır. Bu noktadan M feneri 038o dönüş kerterizidir. M feneri 038 de görülüp
dümene basıldığı an gemi yeni rotaya B noktasında girmiş olacaktır.
Bunlara ek olarak haritalarda her limana ait demirlemeye elverişli mevkiiler bir çıpa
şeklinde gösterilmiştir. Demir yerine inilirken daima büyük ölçekli haritalar
(portolonlar) kullanılır. Bu haritalarda dikkat edilmesi gereken husus sağ ve solunda
bulunan iki mesafe ölçeğinden birinin METRE diğerinin YARDA cinsinden verilmiş
olmasıdır. Yine haritaların alt kısmında GOMĐNA olarak bir ölçek verilmiştir. Haritada
seçilen demir yeri yaklaşma şekline göre aşağıdaki kurallara göre demirlemek için
kullanılır.
DEMĐR YERĐNE ĐNĐŞTE DĐKKAT EDĐLECEK HUSUSLAR
1. Mümkünse demir yerine inerken tam pruvanızda sabit bir sahil maddesi
bulundurunuz.
3. Demir yeriniz ile iniş rotanız üzerinde başüstü demir loçasıKöprüüstü repiteriniz
arasındaki mesafe kadar yarıçaplı bir daireyi, (Muhrip sınıfı gemilerde ortalama 75
yardadır.) demir yeri merkez olmak üzere çiziniz. Bu dairenin rotayla kesim
noktası BĐSMĐLLAH FUNDA diyeceğiniz noktadır.
4. Bu kesim noktasına O noktası deyip geriye doğru 100 yarda aralıklarla merkezi O
noktası olan daireleri çiziniz. Bu işlemi 2000 yardaya kadar ancak 1000 yardadan
sonra sadece 1200, 1500 ve 2000 yarda daireleri çiziniz.
5. Demir yerine inerken eğer dönüş yapılacak ise dönüşü 500 yarda daha geriden
yapıp yeni rotaya dönüş mevkiinizi yukarıda öğrendiğiniz yöntemle bulunuz.
6. Çizilen bu dairelerin rota ile kesim noktalarını bir yan kerteriz ile kontrol edebilmek
için sahildeki sabit maddeden yararlanılır.
7. Şekil : 27-4'de görüldüğü gibi bir yan maddeye göre her mesafe dairesinin demir
yerine inerken kontrol kerterizleri saptanır.
8. Demir yerine inerken kaç gomina kaldığını bu yan kerterizle kontrol edip pruvadaki
sabit maddede pruvadan kaçırılmamalıdır.
9. Derinlik değişimi sık sık iskandil ile kontrol edilip, kerteriz yolu ile bağdaştırmaya
çalışılır.
10. Bismillah funda kumandası verilmeden önce şartlara uygun aralıklarla süratinizi
düşürünüz. Demir yerine iniş sürati gemi tipine bağlı olmakla beraber muhripler için
10 knots ( demir yerine 7 gomina kalıncaya kadar) dır. Gemi sürati demir yerine 7
gomina kalınca 5 knots'a, 3 gomina kalınca makinalar stop'a alınır. Demir yerine 75
yarda kala tam demir yerine varılmıştır ve bu anda makinalar ağır yol tornistan
çalıştırılarak gemiye geri yol alması sağlanır ve demirlenir, makinalar stop'a alınır.
Döşenecek kilit miktarına göre manevra yapılır.
11. Bismillah Funda dendiği anda mümkünse sextant ve station Pointer ile buna
olanak yoksa bu taktirde kılavuz seyri kurallarına göre üç kerteriz yöntemi ile mevkii
koymak gerekir. Alınan demir yeri kerteriz değerleri ve maddelerin isimleri ile o
noktanın arz ve tul değerleri Gemi Jurnaline kaydedilir.Bu durumun üç yönden değeri
vardır.
a. Fırtına çıktığı takdirde geminin aksi yöne demir tarayıp taramadığını kontrol için
gereklidir.
b. Demir zinciri herhengi bir nedenle koptuğunda demiri ve zinciri bulmak için
gerekli olur.
c.Birkaç gün limanda kalınacaksa arya sancak zamanını bulmak için kolaylık
sağlar.
ÇALIŞMA SORULARI :
3. 180o lik bir dönüş tamamlandığında ilk rotanın sağına ve soluna doğru katedilen
mesafeye ne denir?
a. Dönüş açısı b. Yanlama. c. Taktik çap. d. Nisbi çap. e. Đlerleme.
4. Standart taktik çap nedir?
5. Dönüş açısı nedir?
6. Demir yeri seçiminde dikkat edilecek hususlar nelerdir?
SEYĐRDE ZAMAN
Yerin kendi ekseni etrafında bir turunu tamamlaması için geçen zamana gün denir.
Bu kullanışlı bir terimdir. Ancak zaman peryodu gök cisimlerine nazaran esas
başlangıç noktası ile değiştiğinden değişik zaman tanımlarına gereksinim vardır.
Yerin dönüşü zaman olarak kullanıldığından gök küresi üzerindeki cisimlerin
dünyadan görüldükleri zaman ve tarihe bağlıdır.
ZAMAN ÇEŞĐTLERĐ
1.GÜNEŞ ZAMANI : Dünyanın güneşe göre devrini esas alır. Đki çeşit güneş
zamanı vardır.
a. Zahiri zaman (Apperent time):Zaman hesabı için en uygun gök cismi Güneştir.
Zamanımızı güneşin zahiri hareketleriyle ölçersek güneşe göre zamanımızı saptamış
oluruz. Güneş tam boylamımızın üzerinde bulunduğunda semti kuzey veya güney
olabilir. Bu zamana Zeval zamanı ve güneş boylam bakımından 180o farklı mevkiide
bulunduğu zaman ise Gece Yarısı denir. Zamanımızı bu şekilde ölçersek ki biz buna
ZAHĐRĐ zaman diyoruz. Ancak bu şekilde ölçülen günlerin süreleri birbirine
eşit değildir. Güneşe göre yer küresinin ekseni etrafındaki dönüşü gün boyunca iki
cismin birbirine göre olan mevkilerine bağlıdır. Dünyanın güneş etrafındaki yörüngesi
dönüş hızı değişik olduğundan güneşe göre yerin etrafındaki bir dönüşüne dayanan
günün boyunda da değişiklik olacağı açıkça bellidir. Eğer dünyanın
yörüngesi üzerindeki hızı sabit dahi olsa günün boyu yine değişik olacaktır. Çünkü
güneş yıllık zahiri hareketini gök ekvatoruna 23o 27.5' dakika meyilli olan EKLĐPTĐK
üzerinde yapmaktadır.
c. AY ZAMANI : Dünyanın Ay'a göre devrini esas alır. Bir ay günü 24 saat 50
dakika uzunluğundadır.
d. YILDIZ ZAMANI (SĐDERAL) : Dünyanın yıldızlara göre devrini esas alır. Bir
yıldız günü takriben 23 saat 56 dakikadır.
ZAMAN DĐYAGRAMI
Zaman problemlerini çözerken bir kroki halinde çizilecek zaman DĐYAGRAMI bize
yardımcı olur. Boylam ve saat dairelerinin birbirine olan nisbi durumlarının
ZAMAN VE BOYLAM :
Ortalama güneş dünya etrafındaki zahiri devrini doğudan batıya doğru 24 saatte
yaptığına göre,güneş saatte 360olik boylam geçiyor demektir. Bu nedenle boylamlar
zaman yönünden değerlendirilebilir.
Yayı zamana çevirebilmek için Yay değerinin Derece, dakika ve saniyeleri 15'e
bölerek kalanları 4 ile çarpılır.
Zamanı yay değerine çevirmek için, Zaman değerinin saatlerini 15 ile çarpıp, dakika
ve saniyeleri 4'e bölerek geriye kalanı 15 ile çarpılır..
15 x 7 = 105 o
b. Yerel Ortalama Zamanı (Local Mean Time)(LMT): Ortalama güneşin rasıtın üst
meridyeninden geçiş anını 12 00 00 alt meridyenini 24 00 00 alarak kabul eden
zamana Yerel Ortalama Zaman (LMT) denir. Almanakta gök cisimlerinin DOĞUŞ -
BATIŞ, ALACA KARANLIK ve MERĐDYEN GEÇĐŞ zamanları LMT zamanına göre
veril miştir.
c. Bölge Zamanı (Zone Tıme)(ZT) :Kolumuzdaki saatin gösterdiği zaman sistemidir.
Hakikatte ve pratikte kullanılan zamandır. Bu zaman sistemi memleket veya
bölge zamanı olarak kullanılır.Dünya üzerinde her meridyenin Ortalama Vakitleri
birbirinden farklı olduğundan GMT ve LMT ZAMANLARI AYNI ANDA dünyanın her
yerinde kullanılmaz.
Yer küresi 24 zaman bölgesine bölünmüş (Şekil-2) ve her bir zaman bölgesi bir
kutuptan diğer kutba kadar 15 o boylam sahasını kapsamaktadır. Ortalama güneşin
coğrafi mevkii bir saate 15 o boylam değiştirdiğinden güneş her saate bir zaman
bölgesini geçiyor demektir. Bu bölgeler harf ve rakkam sistemi ile numaralanmıştır.
Greenwıch'te 0o (Z) bölgesidir. 15oW boylamının her iki tarafındaki 7o.5 lik saha (+1
"N") 15o.E boylamının her iki tarafındaki 7o05 lik haha (-1 "A") bölgesidir. Biz bu
sahalara bölge veya ZONE diyoruz.
Orta Boylam = ZD x 15
ÇÖZÜM : 156 o19'.5 : 15 = 10 kalan 7o.5 den küçük. o halde ZD = -10 bundan
sonra işleme devam edilir. GMT = ZT - ZD formülünden,
GMT : 06 36 14 olur. - - - -
Gün : 26 Nisan - -
- -
ÖRNEK-3 : Seyir durumundaki bir gemi 12 Eylül günü 36o00 N' 42o15 E DR
mevkiinde iken GMT 18 30 00 da aydan rasat yapmıştır.
ÇÖZÜM : ZT değerini bulabilmek için ZD değerine ihtiyaç vardır. Bunun için 42o 00':
15 = 2 kalan 7o.5 den büyük olduğundan.
ZD = 2 + 1 = -3 olur.
Gök cismi : Ay
Gün : 12 Eylül
GMT : 18 30 00
ZD : +3
ZT : 21 30 00
GÜN : 12 EYLÜL
ÇÖZÜM :
Gün : 26 Ekim
LMT : 06 58 00
d.long : - 10 42
ZT 06 47 18
Gün : 26 Ekim
NOT : MERKEZ BOYLAMLARDA DAĐMA LMT = ZT OLUR.
ÇÖZÜM :
a. Merkez boylam hesaplanır. 42o 30'5 : 15 = 2 kalan 7o5 den büyük olduğuna göre
ZD = -3 olur. Merkez boylam 3 x 15 = 45oE.
b. Merkez boylam ile bulunduğumuz boylam arasındaki fark saptanır.
d. long = 45o 00' - 42o30'.5 = 02o 29'.5.
Gün : 12 Kasım
ZT : 12 45 00
d.lo : - 9 58
LMT : 12 35 02
Gün : 13 Kasım
ÇÖZÜM :
Gün : 15 Mayıs
GMT : 20 30 00
d.long :+ 4 50 00
LMT 25 20 00
-24 00 00
LMT 01 20 00
Gün 16 Mayıs
ÖRNEK-2 : 12 Haziran günü 16o15'N 33o16'E mevkiinde ayın batışı Almanaktan
LMT 13 45 30 olarak bulunduğuna göre,
Çözüm :
d.long : 33o16'E = 2 13 04
Gün : 12 Haziran
LMT : 13 45 30
d.long :- 2 13 04
GMT : 11 32 26
Gün : 12 Haziran
ÇALIŞMA SORULARI
1. Dünyanın ortalama güneşe göre devrini esas alan zaman sistemi ne .................
denir.
2. Dünyanın ay'a göre devrini esas alan zaman sisteminde bir gün uzunluğu ne
kadardır?
3. Dünyanın yıldızlara göre devrini esas alan zaman sisteminde bir gün uzunluğu ne
kadardır?
NOTĐK ALMANAK :
Đlk olarak Danimarkalı astronomi bilgini TYCHO BRAHE 16.yüzyılın ikinci yarısında,
yirmi seneyi aşkın bir zaman gök cisimlerini incelemiş ve KEPLER'in hareket
üzerindeki üzerindeki bütün kanunlarını modern astronomiye uygulamıştır. Denizciler
tarafından ilk almanak 1767 yılında kullanılmaya başlamıştır. Bu ilk
almanak BRITIS NAUTICAL ALMANAC adı ile yayınlanmıştır. Bugün kullandığımız
almanak ise Her Mayesty's Nautical Almanak Offıce ve U. S. Nautıcal Almanak
Offıce tarafından ortaklaşa hazırlanarak yayınlanmıştır. Türkiye de 1961 yılına kadar
ingilizce olarak yayınlanan bu döküman kullanılmıştır. 1961 yılından sonra orijinal
kısımları aynen kalmak üzere metin kısımları Türkçeleştirilmek suretiyle
yayınlanmaya başlanmıştır.
GÜNLÜK SAYFALAR
a. GMT olarak Tarih/Zaman : Birinci kolon tarihleri ve saat başı olarak GMT
zamanlarını verir.
b. Aries (&) : Đkinci kolon Aries'in GMT zamanına göre GHA'sını verir. Aynı kolonun
en altında orta günde GMT zamanına göre Aries'in Greenwich boylamından geçiş
zamanını verir "v" ve "d" düzeltmesi sıfırdır.
c. Gezegenler : 3,4,5,6. kolonlar da soldan sağa doğru sırası ile Venüs, Mars,
Jüpiter ve Saturn gezegenlerinin GMT zamanına göre GHA ve Dec değerleri
verilmiştir. Her gezegenin parlaklığı ile Yıldızların parlaklığı Kadir = Magnitude
denilen bir birimle ölçülür. Buna göre en parlak yıldızlar 1. Kadirden, ondan
sonrakiler parlaklık sırasına göre 63.kadire kadar sıralanır. Buna göre 1. kadirden bir
yıldız 6. kadirden bir yıldızdan 100 defa daha parlaktır. Bu birime göre GÜNEŞ'in
kadiri - 26.7 DOLUNAY'ın - 12.5 gezegenlerden VENÜS'ün = 3.3 ile - 3.7 arası
değişir. MARS - 0.2 jupiter - 2.2 SATÜRN + 0.6 ile +1.4 arasındadır. Đsmi yanında
d. Yıldızlar : 7. kolondaki bilgiler alfabetik sıraya göre 57 adet seçme yıldızın SHA
ve Dec değerlerini kapsar altında ise 4 gezegenin SHA ları ile Greenwıch
boylamından geçiş zamanları verilmiştir. 267. ve 273. sayfalarda ise 57 adet
yıldızında dahil olduğu 173 yıldızın SHA ve Dec değerleri aylık çizelgeler
halinde verilmiştir. Enterpolasyon gerekmediği için verilen ana bilgiler günlük
sayfalardaki 57 seçme yıldız gibi kullanılır. Yıldızlar SHA değerlerine göre
dizilmişlerdir.
(2) II.Kolon : Güneşin GMT zamanına göre GHA ve Dec'ini verir. Sutunlarda "d"
düzeltmeleri saate karşılık olarak, saat yanlarında verilmiştir. Yarıçapları ise sütunun
altına yazılmıştır.
4. EK DÜZELTMELER :
Bir gözlemin yapıldığı zamanı biz GMT'nin gün, saat ve bunları izleyen dakika ve
saniyeleri ile belirtiriz. GHA ve Dec'in çizelge değerleri ve gerekli yerlerde "v" ve "d"
ye ait değerler doğrudan doğruya GMT'nin gün ve saatine ait günlük sayfalardan elde
edilir. Seçme yıldızların SHA ve Dec değerleride gene günlük sayfalardan elde edilir.
GMT nin dakikalar için artma ve düzelmeleri sarı sayfalardaki artmalar ve düzeltmeler
cetvelinden alınır. Sarı sayfaların sağ ve sol üst başlarında dakikalar bulunur.
Saniyeler ise bu sayfalardaki cetvellerin birinci kolonunda verilmiştir. "v" ve "d"
düzeltmeleri aynı çizelgelerin ikinci bölümünde verilmiştir.
Not: Almanaktaki diğer düzeltme cetvelleri ile Polaristen Arz Tayini çizelgeleri daha
sonraki konularda işlenecektir.
ÇALIŞMA SORULARI
1. Notik almanak nedir ne işe yarar?
2. Notik almanak ilk olarak hangi tarihte yayınlanmıştır?
a. 1767. b. 1967. c. 1867. d. 1786. e. 1876.
3. Notik almanak Türkçe olarak hangi tarihte yayınlanmıştır?
a. 1975. b. 1871. c. 1961. d. 1971. e. 1900.
4. Notik almanakta bulunan gök cisimlerinin koordinatları hangi zaman sistemine
göre verilmiştir?
a. GMT. b. LMT. c. ZT. d. ZD. e. GHA.
5. Notik almanakta güneş doğuş/batış ve alacakaranlık vakitleri hangi zaman
sistemine göre verilmiştir?
a. GMT. b. LMT. c. ZT. d. ZD. e. GHA.
6. Notik almanağın günlük sayfalarında yıldızlar kaçıncı sütunda bulunur?
a. 1 b. 5 c. 3 d. 6 e. 7
Cetvele girilen enlemimize en yakın iki enlem arasındaki farka enterpole aralığı
denir. Bu örnekte enterpole aralığı 5odir. Almanağın sonundaki sarı renkli sayfada
"Çizelge-I" Enlem Đçin" isimli Güneşin doğuş ve batışını enterpole etme cetveli vardır.
Bu cetvel kullanılarak gerçek enlem için ara değerler bulunur. Bu çizelgeye, gerçek
enlem ile çizelgede bu enleme en yakın enlem arasındaki fark ile soldaki uygun
kolondan ve enterpole aralığındaki zaman farkına en yakın olan değer ile üstten
GÜNEŞĐN DOĞUŞU
O
40 LMT 05 03
00 O 51’3 FARK 2
40 O 51’ 3 LMT = 05 01 olarak bulunur.
Aynı düzeltme değerlerini orantı kurmak suretiyle daha hassas olarak bulabiliriz.
Bunun için aşağıdaki denklemi kurarız;
h m s
o
Long = 29 38'E------- 1 58 32 dır. Buradan;
GÜNEŞĐN DOĞUŞU
LMT = 05h 01m 00s
D.log = -1 58 32
GMT = 03 02 28
ZD =+ 2
ZT = 05 02 28 olur.
Bulduğumuz bu değerler orta güne, yani 29 Nisan 1995 gününe aittir. 30 Nisan'a ait
doğru değerleri bulmak için bir gün sonraki sayfadaki değerler alınır. Aradaki farkın
günlük ortalaması alınır ve bu değerler 29 Nisan'a uygulanarak 30 Nisan'a ait gerçek
zaman değerleri elde edilir.
ZET : Ay'ın doğuş batış hesaplarında Enlem (Lat) düzeltmesi Çizelgede aynen
güneş'de yapılan düzeltme gibidir. Boylam (Long) düzeltmesi için yapılması gerekli
işlem;
1. (W) BOYLAMLAR ĐÇĐN ĐSTENĐLEN GÜN ĐLE BĐR SONRAKĐ GÜN,
2. (E) BOYLAMLAR ĐÇĐN ĐSTENĐLEN GÜN ĐLE BĐR EVVELKĐ
GÜN ARASINDAKĐ FARK ile ÜSTTEN, MEVKĐ BOYLAMI ile YAN sütundan girilerek
(Çizelge ikiden) DÜZELTME MĐKTARLARI bulunur.
3. (W) Boylamlarda TOPLANIR
4. (E) Boylamlarda ÇIKARILIR
28 53 54
- 24 00 00
Tan vakti seyirciler için çok önem taşıyan bir zamandır. Tan vakitlerinde yıldız ve
gezegenler ile AY'dan rasatlar yapmak suretiyle Astronomik seyir kurallarına göre,Fix
mevki bulma imkanı elde edebiliriz. Tan vaktinde hem ufuk görülebilir hemde gök
cisimlerini görme imkanımız vardır. Eğer suni ufuk veya Babıl sextantımız yok ise
ancak Sabah Akşam tan vakitlerinde gök cisimlerinden rasat yaparak mevki
koyabiliriz.
Örnek : 26 Mayıs 1995 günü DR 46o45' N 39o30' W mevkiinde sabah notik ve sivil
tan vakitlerini ZT olarak hesaplayınız.
Not : Problemde verilen tarih orta gün olduğu için gün düzeltmesi yapılmamıştır.
Đki aşamada yapılır, birinci aşamaya ilk yaklaşım ve ikinci aşamaya son yaklaşım
denir ve sırası şu şekildedir:
a. Bahse konu saatte bulunduğumuz parakete enlemine en yakın tam değerle notik
almanağa girilir ve sabah rasadı yapılacaksa Notik, akşam rasadı yapılacaksa Sivil
alacakaranlık zamanı kaydedilir. Bulunan bu LMT değeri ZT olarak kabul edilir.
Bulunduğumuz DR mevkiinden itibaren seyredilen rota ve gemi süratine bağlı
olarak bulmuş olduğumuz ZT zamanına göre DR1 mevkii bulunur ve koordinatları
hassas olarak kaydedilir. Bulduğumuz bu DR1 mevkiin enlem ve boylamına göre
yeniden alacakaranlık zamanı ZT olarak hesaplanır.
b. Bulduğumuz ZT değerine göre yeniden parekete hesabı yaparak ikinci bir DR2
mevkii bulunur. Bu mevkiin koordinatları kaydedilir. Bu koordinatlara göre rasat
zamanı hesaplanırsa bulunan değer ñ1 dakikaya kadar doğrudur.
ÖRNEK : 20 Nisan 1995 günü 330o rotasına 25 knots süratle seyretmekte olan
geminin ZT : 08 00 00 da ki DR mevki 32o18!3 N 42o36' W olarak okunmuştur.
ĐSTENEN : Seyir personeli akşam rasadı için köprü üstüne saat kaçta çıkacaktır?
ÇÖZÜM : 1. Almanakda en yakın enlem değeri Lat 30o için sivil alacakaranlık 19 55
00 LMT bulunur.
2. LMT = ZT = 19 55 00
3. Bulunan ZT değerine göre bulunduğumuz parakete mevkii hesaplanarak
yeniden plotlanır. (DR = 36o20'N - 45o20'E)
LMT = 19 04 24
d.long =+ 1 20
ZT = 19 05 44 olarak bulunur.
5O 09 00
X=115 x 9 : (5x60)=3.4
LMT = 19 05 24
d.long = 1 20
ZT = 19 07 44 olarak rasat zamanı bulunur.
GĐRĐŞ :
Bu ödev kağıdı güneşin ayın doğuş batış hesabı konusunda sınıfta verilen bilgileri
pekiştirmek maksadıyla öğrencilere rehber ola rak hazırlanmıştır. Bu ödev kağıdı aynı
zamanda sınavlara hazırlanmada yeterli bir kaynak teşkil edecektir.
ÇALIŞMA ÖDEVĐ :
ÇALIŞMA SORULARI :
1. 30 Mart 1995 günü 42o30'N- 32o30'E mevkiine göre güneşin doğuş zamanını ZT
olarak hesaplayınız?
2. 15 Nisan 1995 günü 38o40'N- 28o30'W mevkiine göre güneşin batış zamanını ZT
olarak hesaplayınız?
3. 30 Mart 1995 günü 41o45'S- 30o15'E mevkiine göre Ay'ın doğuş zamanını ZT
olarak hesaplayınız?
4. 23 Mart 1995 günü 43o45'N- 33o20'W mevkiine göre Ay'ın batış zamanını ZT
olarak hesaplayınız?
GĐRĐŞ :
ĐLGĐLER :
Dutton's
BĐLGĐ :
Sextant ile Deniz ufkuna bakarak bir gök cisminden yaptığımız rasatta bulduğumuz
açısal yükseklik hakikatte o gök cisminin bizim ufkumuzdan olan hakiki açısal
yüksekliği değildir. Sextant ile ölçtüğümüz açısal yükseklik Gök cisimlerinin
dünyamıza olan uzaklığı, Atmosferik etkiler, Gök cisminin görünen çapı, rasat
yaptığımız mevkiin göz yüksekliği nedenleri ile,hakiki ufuktan aldığımız açısal
yükseklikten farklıdır. Yukarıda açıkalanan nedenlerle sextantımız ile görünan
ufuktan aldığımız açısal yüksekliklere bazı düzeltmeler uygulamak suretiyle gök
cisminin hakiki ufuktan olan açısal yüksekliğini buluruz. Buna göre bir sextant
yüksekliğine uygulanması gereken düzeltmeler sırası ile;
a. ĐNDEX (INDEX CORRECTION) DÜZELTMESĐ
b. UFUK ALÇALMASI (DĐP) DÜZELTMESĐ
c. KIRILMA (REFRACTION) DÜZELTMESĐ
d. YARIÇAP (SEMĐ DĐAMETER) DÜZELTMESĐ
e. PARALAKS (PARALLAX) DÜZELTMESĐ
Yukarda açıklanan düzeltmelerden sonra biz bir gök cisminin hakiki ufukumuzdan
olan açısal yüksekliği'ni (Ho) bulabiliriz. Bu düzeltmeleri sırası ile açıkladıktan sonra
Ho'nun bulunuşunu besaplıyabiliriz.
Hs = 35 O 45.6’ olur.
Görünen ufuk rasıtın göz yüksekilğine göre değişmektedir. Buna göre hakiki gök
ufku veya ona paralel bir ufuk düzlemi olduğuna göre biz bir gök cisminin görünen
ufku (deniz ufku)'na göre açısal yükselimini aldığımızda Şekil-1 de görünen Dip açısı
kadar fazla bir açı ölçmüş oluruz.Ufuk alçalması rasat yapan rasıdın göz yüksekliğine
bağlı bir değişken olduğundan yapılan rasatlarda göz yüksekliği muhakkak
bilinmelidir. Bu düzeltme açısal değer olarak Almanakların iç kapak sayfalarındaki
karton cetvelde "ÇEVREN ALÇALIMI" başlığı altındaki kısımda bulunur. Şekil-1 de
Sextantla ölçtüğümüz açı XOD açısıdır. HOD ise Deniz ufku veya görünen
ufkun hakiki ufuk ile yaptığı açıdır. Siz bu açıyı bulup XOD den çıkardığımız zaman
Hakiki ufka göre açısal yüksekliği (Ha) bulmuş oluruz.
Hs = 49 O 18.0’
Dip = - 6.1’
Ha = 49 O 11.9’
Şekil 32-1
NOT : Kırılma değeri Sextant yükseklik değeri büyüdükçe azalır, alçak değerlerde
kırılma etkisi fazla olur. Bu nedenle mecbur kalmadıkça 25oden AZ AÇISAL
YÜKSELĐMLERĐ OLAN GÖK CĐSĐMLERĐNDEN RASAT YAPMAYINIZ.
Şekil 32 - 2
Güneş ve Ay gibi dairesel görüntü veren gök cisimlerinden rasat yaparken tam
merkezinden yükseklik ölçmek mümkün olmayacağı için bu gök cisimlerinin ya alt
kenarından veya üst kenarından ölçme yapılır. Bu düzeltme Notik almanaktaki A2, A3
sayfalarında verilmiş cetveller aracılığı ile yapılır. Şekil - 3 de görüldüğü gibi bu
şekilde yapılan ölçmede eğer ölçüm alt kenardan yapıldıysa hakiki açısal
yükseklikten o cismin görünen yarı çapı kadar eksik ölçme yapılmış olur. Çap
gösteren gök cisimlerinin rasat yapılan güne ait yarı çap değerleri Almanakların
günlük sayfalarının alt kısmında verilmiştir. Ay ve güneşde rasadın Alt veya Üst
kenardan yapılması zorunludur. Bu bakımdan bu gök cisimlerinin görünüşüne göre
ALT veya ÜST kenardan rasada karar verilir.
Şekil 32-3
Şekil 32-4
Bir gök cisminin sextant yüksekliğine (Alt.) index düzeltmesi (IC) uygulandıktan
sonra Dip düzeltmesi yapılarak, gök ufkuna göre olan yükseklik Apr.Alt. (Ha) bulunur.
Yapılması gerekli diğer düzeltmeler (Kırılma-Yarıçap-Paralaks) Almanakta Toplam
Düzeltme adı altında (Main Corr) cetvel şeklinde verilmiştir.
Şekil 32-5
Bu düzeltmeler yapıldıktan sonra ısı ve basınçta normalin dışında bir değişiklik var
ise ilave kırılma düzeltmesi (Đ.K.D.) A-4 sayfasındaki cetvelden uygulanır. Bu
düzeltmenin sonunda gök cisminden yaptığımız gerçek değer olan (Ho) Rasadi
yüksekliği elde etmiş oluruz. Toplam düzeltme cetvelinden de görülecegi üzere
Güneş için her üç düzeltmeyi içerir. Ay için kırılma yarıçap beraber,
paralaks düzeltmesi için farklı özellik göstermesi nedeniyle ayrı uygulanır.
Gezegenler için yalnız kırılma düzeltmesi olmakla beraber VENÜS ve MARS
gezegeni için ayrıca paralaks düzeltmesi uygulanır. Yıldızlar için sadece kırılma
düzeltmesini içerir.
ho = ...............
ĐSTENEN : Yapılan rasat güneşin alt kenarından olduğuna göre gerçek rasadi
yüksekliği (Ho) bulunuz.
hs = 41 O 19’42’’ IC = - 1.3 ’
Dip = - 4’ 06’’
ha = 41 O 15’ 36’’
Top Düz = + 15’ 12’’
ho = 41 O 30’ 48’’
ĐKD = - 06’’
A4
GĐRĐŞ :
ÇALIŞMA ÖDEVĐ
ÇALIŞMA SORULARI
1. Sextant ile ölçülen yüksekliğe yapılması gerekli düzeltmeleri sırası ile yazınız.
7. 3 MART 1995 günü 18 feet göz yüksekliğinde bulunan bir rasıt IC = + 2' hatası
olan bir Sextant ile Venüs gezegeninden yaptığı rasatta Sex.Alt = 50o19.9' olarak
ölçmüştür. Gerçek rasadi irtifa değeri nedir?
GĐRĐŞ :
ĐLGĐLER :
Dutton's
BĐLGĐ :
ASTRONOMĐ SEYRĐ
Astronomi seyri bir çok gök cisminden yararlanılarak yapılan seyir şeklinde
tanımlanır. Kılavuz seyrinin tersine bu seyir türü bir açık deniz veya derin su seyri
olmakla beraber klavuz seyrinde kullanılan sahil maddelerinin bulunmadığı
durumlarda yapılır.Kılavuz seyrinde yani tehlikeli sahaların yakınında bulunulduğu
durumlarda seyirci mevkiini çoğu zaman +- 50 yarda hata ile saptamak ister. Halbuki
astronomi seyrinde bu hata +- 2-3 mil olabilir.Tehlikenin bu hataya oranla çok uzak ta
bulunması bu seyir tipinin amaca uygunluğunu sağlar.
Bir seyircinin mesleki bilgisi astronomi seyri bilgisine yatkınlığı ile ölçülür. Zira bu
seyri bilen bir kimse açık denizlerde hiç gitmediği ve görmediği sularda emniyetle
seyir yapabilir ve arzu ettiği limana varabilir.
Dünya koordinat sistemi enlem ve boylam olarak tanımlanır. Dünya üzerindeki bir
noktayı enlem ve boylam değerlerini kullanarak tanımlayabiliriz. Gök küresi
üzerindeki cisimler içinde durum aynıdır. Bu cisimlerin bulundukları noktaları
belirtmek için de küre üzerinde bir referans düzlem kabul edilir ve bu düzlemin kürede
oluşturduğu hatta gök ekvatoru, düzleme ise gök ekvatoru düzlemi denir. Gök küresi
üzerinde enlemin eşidi DECLINATION'dır. Gök ekvatorundan itibaren kuzeye ve
güneye doğru açısal mesafe olarak tanımlanır. Dünyadaki bir konumun boylam
değerinin karşıtı olan göksel koordinat ise GHA (Greenvich Houre Angle) Grinwiç
saat açısıdır.
a. GÖK KÜRESĐ (Semavi Küre) (Celestial Sphere) : Yıldızlı bir gecede gök yüzüne
baktığımız zaman çevremizin üzerinde büyük bir kubbe şeklinde ve üzerinde bir çok
yıldızlar, gezegenler ve Ay görünen küreye Gök küresi ismi verilmiştir. Bu kürenin
merkezi dünyanın merkezinde ve yarıçapı sonsuz olarak düşünülebilir. Astronomi
seyrinin temeli bu gök küresi koordinatlarını iyi anlamak ve bu küre üzerindeki gök
cisimlerinin hareketlerini bilmektir.
(3) Her 25.800 yılda bir ekliptik ekseni etrafında processi on yapar.
c. GÖK KUTUPLARI : Dünya ekseni uzantısının gök küresinin deldiğii iki noktaya
gök kutupları denir. Dünya üzerindeki eşidi kutuplara uymak üzere kuzey (N) güney
(S) olarak adlandırılır.
Şekil-1
d. GÖK EKVATORU (Celestıan Eğuator) : Her noktası gök kutbundan 90o açısal
uzaklıkta bulunan gök küresi üzerindeki büyük daireye Gök Ekvatoru denir. Başka bir
deyimle dünya ekvatorunun gök küresi üzerindeki iz düşümüdür.
e. SAAT DAĐRESĐ (Hour Circle) : Gök kutuplarından ve gök cisminden geçen büyük
daireye saat dairesi denir. Saat dairesi gök cisminden geçtiğinden bu cismin dünya
çevresindeki günlük nisbi hareketi ile beraber daima doğudan batıya doğru hareket
eder.
f. BÜYÜK DAĐRELER : Dünyanın merkezinden geçen düzlemlerin gök küresi
üzerindeki kesitlerinde oluşan dairelere Büyük Daireler denir. Gök küresini daima iki
eşit parçaya bölerler.
h. MEYĐL ( Declinatıon) : Gök cisminin saat dairesi üzerinde gök ekvatorundan olan
açısal mesafesine Meyil (Declinatıon) denir. Seyirde Dec veya d kısaltması ile
gösterilir. Sıfır derece ile 90 dereceye kadar kuzey veya güneye droğru derece,
dakika ve saniye cinsinden ölçülür. Gök cisminin gök ekvatorunun kuzey veya
güneyinde olması durumuna göre sonuna N veya S işaretlerinden birini alır. Meyil
(Dec) dünya üzerindeki enlem değerinin eşididir.
i. MEYĐL DAĐRESĐ ( Diurnal Circle) : Gök cisminin günlük zahiri olan izi bir küçük
dairedir.Bunun üzerinde olan her noktanın ekvatordan olan uzaklığı gök cisminin
meyline eşittir. Dünya üzerindeki enlem paralelinin aynısıdır.
k. YILDIZ SAAT AÇISI ( Sideral Hour Angle) (SHA) : Aries saat dairesi ile gök
cisminden geçen saat dairesi arasında gök kutbunda oluşan açı veya bu saat dairleri
arasında kalan gök ekvatoru yayına o gök cisminin Yıldız Saat Açısı denir ve SHA
Şekil 33-1
GHA = 055 O 34 !3
GHA = 313 O 00 !7
ASTRONOMĐ SEYRĐ :
GĐRĐŞ :
ÇALIŞMA ÖDEVĐ
ÇALIŞMA SORULARI
4. Aries saat dairesi ile gök cisminden geçen saat dairesi arasında kalan gök
ekvatoru yayının boyuna veya gök kutbunda meydana gelen açıya ne denir?
a. GHA b. LHA c. SHA d. HA e. GMT
8. Gök cisminin saat dairesi üzerinde gök ekvatorundan olan açısal mesafesine
................ denir.
UFUK SĐSTEMĐ KOORDĐNATLARI :
GĐRĐŞ :
ĐLGĐLER :
Dutton's
BĐLGĐ :
Gök koordinatları bir rasıta göre gök küresindeki bir cismin mevkiini bulmaya ve her
türlü problemi çözmeye (zaman problemleri dışında) yeterli değildir. Bu nedenle aynı
koordinatlar gök ufku düzlemine göre çözümlenerek eksik kalan bağlantı
tamamlanmış olur. Bu durum astronomik problemin çözümünde kolaylık sağlar.
c. UFUK (Horizon) :
(1) Görünen Ufuk : Deniz ile gök yüzünün birleşir gibi göründüğü ufka denir.
d. DĐKEY DAĐRE : Başucu ve ayakucundan geçen, gök ufkuna dik olan büyük
dairelere denir. (Şekil-1)
e. SEMT AÇISI (AZĐMUTH ANGLE) (Az) : Gök boylamı ile gök cisminden geçen dik
daire arasında başucunda oluşan açıya Semt açısı denir. Az kısaltması ile gösterilir.
(Şekil-2 ye bakınız.) Kuzey ve güneyden itibaren saat yelkovanı veya tersine 180o ye
kadar ölçülür. Ölçülen değerin önüne N veya S, sonuna E veya W işaretleri konur.
f. SEMT (AZĐMUTH) (Zn) : Ufkun kuzey noktası ile gök cisminden geçen dikey
daireler arasında başucunda oluşan açıya semt açısı denir ve Zn kısaltması ile
gösterilir. Hakiki kuzeyden itibaren daima saat yelkovanı istikametinde 360oye kadar
ölçülür. Kerteriz gibi 3 rakamlı okunur.
g. ĐRTĐFA (ALTĐTUDE) (YÜKSEKLĐK) (ALT) (Ho) : Gök cisminin gök ufkundan olan
açısal mesafesine denir. Alt veya Ho kısaltması ile gösterilir. DĐKEY DAĐRE
BOYUNCA 90o YE KADAR ÖLÇÜLÜR. (Şekil-1)
ı. SIA : Gök cisminin doğuş vebatış noktaları ile esas semt dairesi arasındaki ufuk
yayına sia denir. Gök cisminin esas semt dairesinden olan yönüne bağlı olarak önüne
Ev veya W sonuna N veya S işaretlerini alır. Seyirde A harfi ile gösterilir.
Örneğin : Güneşin doğuşu anındaki semti Zn = 075o ise SĐA (A) = E 15oN olur.
Şekil 34-1
Şekil 34-2
Şekil 34-3
UFUK SĐSTEMĐ KOORDĐNATLARI :
GĐRĐŞ :
ÇALIŞMA ÖDEVĐ
ÇALIŞMA SORULARI
7. Rasıd güney yarım kürede saat açısı HA (E), gök cisminin semti Zn = 135o ise Az
nedir?
a. S 135oE b. S 135oW c. S 045oE d. S 045oW e. S 315oW
ASTRONOMĐ SEYĐR ÜÇGENĐ :
GĐRĐŞ :
ĐLGĐLER :
Dutton's
BĐLGĐ :
2. Co-Dec (Kutup Mesafesi) (Polar Dıstance) : Gök cisminin saat dairesi üzerinde,
seyircinin bulunduğu yarım küredeki kutup noktasından (yüksek kutuptan)olan açısal
mesafesine Co-dec denir. Gök cisminin gök ekvatorundan olan açısal mesafesi Dec,
gök kutbu ile gök ekvatoru arasındaki acı 90o olduğuna göre kutup mesafesi;
Seyircinin Enlemi ile gök cisminin Dec işareti aynı işaretli ise, Co-Dec = 90 - Dec,
seyircinin enlemi ile gök cisminin Dec işareti aykırı işaretli ise Co-Dec = 90 + Dec
olur.
3. Co-Altitude (Başucu Mesafesi) (Zenith Distance) : Bir gök cisminin gök ufkundan
olan açısal yüksekliğine irtifa denir. Kısaca Alt veya HO ile gösterilir. Başucu ile gök
cismi arasındaki mesafeye Co-Alt. denir. Başucu noktası ile gök ufku arasındaki
açısal mesafe 90o olduğuna göre gök cismi ile başucu arasında kalan açısal
mesafede 90o-Alt olur ve CoAlt ile gösterilir.
Şekil 35-1
DR Lat North ve HA(T) Batı Olduğuna göre meydana gelen Astronomik Seyir
Üçgeni ve kenarları.
Bu bilinen değerler yardımı ile üçgenin bizim için gerekli olan fakat bilinmeyen
elemanlarını hesapla çözümleriz. Astronomik Seyir Üçgeninin; Rasat anında tesbit
ettiğimiz Kronometre değeri ile LHA ve dolayısıyla (t) (HA) saat açısını, DR veya AP
mevkiinin Lat'ının bilinmesi ile de diğer bir kenarı olan Colat'ı, Gök cisminin rasat
anındaki GMT değerine göre Declinatıon (Meyil)ni Almanaktan alarak üçgenin diğer
kenarını yani CoDec'i elde ederiz. Bilinen elemanlar küresel trigonometri kurallarına
göre iki kenarı ve arasındaki açısı bilinen bir üçgenin bilinmeyen bir açısınsınıda 1/2
HAVERSĐNE formülü ile çözerek Astronomik Seyir Üçgeninde bize lüzumlu olan;
HESABĐ BAŞUCU (ZENĐTH DĐSTANCE) ile AZĐMUTH açısını buluruz. Astronomik
Seyir Üçgenini küresel trigonometrik fonksiyonlar yardımı ile çözebildiğimiz gibi bu
maksatla hazırlanmış özel cetveller (HO -214, HO -229, HO-249) yardımı ile daha
süratli olarak çözmek imkanını elde edebiliriz. Astronomik Seyir ile Fix mevki elde
edebilmek ve kurallarını daha iyi anlayabilmek için Mevki Dairesi veya eşit irtifa
Dairesini öğrenmemiz gerekir.
Bir gök cisminin ufuktan olan yüksekliğini sextant ile tesbit edip bu sextant
yüksekliğine gerekli düzeltmeleri yaptığımız zaman elde edilen açısal yükseklik, bizim
rasat yaptığımız hakiki mevkide, gök cisminin Başucu noktasına olan açısal
mesafesinin 90oye tamamıdır. Buna göre (Bak Şekil-2) biz gök cisminin (Ho) ile
gösterilen ufuktan olan açısal yüksekilğini 90oden çıkardığımız zaman başucu
measfesini buluruz. Gök cisminden ve dünyamızın merkezinden geçen doğrunun
Dünya yüzeyini deldiği nokta. GP (Geographical Position) Gök cisminin coğrafi
mevkiidir. Bu mevki bir koninin taban merkezi, gök cisminide koninin tepesi olarak
düşünürsek, biz kendimizi koninin taban çevsinde herhangi bir noktada kabul
ettiğimiz zaman, koninin tepesine, taban çevresi olan dairenin her noktasından eşit
açısal yüksekliklerde görürüz.
Şekil 35-2
Şekil 35 3-4
Şekil 35-5
ŞEKĐL 35-6
GĐRĐŞ :
ÇALIŞMA ÖDEVĐ
ÇALIŞMA SORULARI
6. Başucu noktasından itibaren kuzeye veya güneye doğru ölçülen açısal mesafeye
ne denir?
a. CO-Latitude b. CO-Dec c. CO-Altitude d. Polar Distance e. Hiç
biri
GĐRĐŞ :
ĐLGĐLER :
Dutton's
BĐLGĐ :
Seyir üçgeninin çözümü için, seyircinin rasat yapmış olduğu gö cismine ait
Almanaktan bulduğu GHA ve Dec değerlerine ihtiyaç vardır. Bu iki değeri bulabilmek
içinde Gök cisminin tarafımızdan tanınmasına gerek vardır. Gök cisimlerini esas
olarak altı ayrı yöntemle tanıyabiliriz. Bu yöntemlerin tümü yıldızlar ve gezegenler için
yaklaşık semt ve yüksekliklerini bulmamızı sağlar. Yıldız ve gezegenleri tanımayı
sağlayan bu yöntem ve araçlara Yıldız Bulucu denir. Bunlar sırasıyla;
4. Parakete DR enlemine enyakın şeffaf plastik levha Mat levhanın uygun yüzeyine
yerleştirilir.
5. Mat plastik diskin bulunduğumuz enlemin işareti ile aynı isimli kısmı üste gelecek
şekilde tutulduktan sonra seffaf plastik disk bunun üzerine konur.
6. Şeffaf plastik levha ucundaki ok mat beyaz levha üzerindeki LHA ARĐES'i
gösterdiği zaman yıldız bulucu okumaya hazırdır.
7. Şeffaf levha üzerindeki mavi çizgiler altında kalan mat beyaz levha üzerindeki
yazılı yıldızlar ufkumuzun üzerinde kalan yıldızlardır.
Yukardaki liste ile rasat yapmada kolaylık sağlamak bakımından semtler değerlerin
artmasına göre sıralanmıştır. Bazı yıldızlar parlak olmakla beraber ufka çok yakın
veya 75o den fazla açaısal yükseklikleri olması bakımından rasada uygun değildir.
GMT = 01 48
Bu değere göre (LHA Aries = 299o 40'.1) yıldız bulucu ayarlandıktan sonra ufuk
dairemiz içinde kalan rasat yapacağımız yıldızları seçer yukarıdaki gibi bir liste
yaptıktan sonra sextantımıza yıldızın yaklaşık açısal yüksekliğini uygulayıp yaklaşık
Bilinmeyen bir yıldızdan rasat yaptığımız zaman bu yıldızın hangi yıldız olduğunu
anlamak için sextant yüksekliği ve yıldızın rasat anındaki kerterizi Azimuth açısına
çevrilerek HO-214 cetvellerinin her enlem bölümü sonundaki"Star Đndentification"
cetveline üstten, sextant ALT ile yan sütunlardan da Azimut Açısı ile girilerek yıldızın
yaklaşık olarak DEC ve HA (t) açısı bulunur.
HO-214'e girerken Semt yani kerteriz değerini(Zn) Azimut açısına (Az) çevirmeyi
unutmayınız. Ayrıca cetvele girdikten sonra Dec'in işaretini vermek için rakamlar
norm rakam ise işareti Rasıtın Arzının işareti ile aynıdır ve aynısı verilir. Şayet Dec'in
rakamlaarı italik (eğimli) ise rasıtın arzının işaretinin tersi verilir. Saat açısı (HA) (t)
işaretine göre LHA yıldıza çevrilerek boylam uygulaması ile GHA yıldız bulunmuş
olur. Rasat anındaki ZT dan ZD uygulaması veya LMT dan d.Long uygulaması ile
GMT bulunarak ALMANAK'tan bulunan bu GMT karşılığı GHA Aries değeri alınıp
GHA* ile arasındaki farkı bulacak olursak, bulunan bu değer bize SHA * değerini
verir. GHA yıldız = GHA Aries + SHA yıldız.
Bilinmeyen yıldızın elde edilen DEC ve SHA değeri ile Almanağın o günkü
sayfasında yıldızlar sütununa girilerek 57 seçme yıldız içinde bu DEC ve SHA
değerine en yakın değerdeki yıldız bizim aradığımız yani rasat yaptığımız yıldız olur.
Az = S 76 O E
h
03 GHA = 288 O 13 ’ . 2
Alt = 32 O 15’
21 45 s
m
GHA = 5 O 27 ’ . 1
HA (t) = 71O
h m s
03 21 45 GHA = 293 O 40 ’ . 3 Dec
= 29O S
Rasat edilen yıldızın bulunan değerleri ile Notik almanağın 26 Mayıs 1995 günkü
sayfasına girilirse "FOMALHAUT" olduğu bulunur
3. GÖK KÜRESĐ YARDIMI ĐLE YILDIZ TANIMA :
c. Yıldız bulucu okumaya hazırdır. Kral tacını tekrar üzerine tak ve yerleştir. Ucu
sivri göstergeleri taç üzerindeki yükseklik çemberi üzerine koy, kutunun çevresindeki
dairedende yıldızın semtine göre ayarla.
d. Ucu sivri göstergenin altındaki yıldız aradığınız yıldız olurki küre üzerinden ismi
okunarak tesbit edilir.
Yıldız tanımada en son baş vurulacak bir referanstır. Yıldız haritaları bize gök
cisminin yüksekiğini ve semtini vermez. Ancak yıldızların burçları içinde birbirlerine
göre nisbi mevkileriyle tanınmalarını sağlar. Yıldız haritalarının Kullanılışı : Rasat
zamanı için LHA Aries hesaplanır. Yıldız haritası üzerindeki 0o (Aries) den doğuya
LHA Ariese kadar gidildiğinde o noktadan geçen boylam bizim boylamımız olur.
Bulunan bu boylam ile haritanın kuzeyini, bulunduğum mevkiin boylamı ve mevkiin
kuzeyi üzerine gelecek şekilde çakıştırmek üzere başımızın üstüne doğru kaldırırsak
o rasat zamanında gök küresinde görünecek yıldızların birbirlerine göre nisbi şekilleri
ile gök küresi üzerindeki mevkileri tanınmış olur.
TAKIM YILDIZLAR : 2000 yıldan fazla bir zaman evvel Yunanlılar, gökyüzünde
gördükleri yıldızları muhtelif şekillerde hayvanlara, kuşlara benzetmek suretiyle rüyet
edilen karakterlerine dayanarak adlandırılmışlardır. Yıldızlarla uğraşan bu eski
alimler bunları birtakım guruplara ayırmışlar ve bu guruplara Takım yıldızlar (Star
constellations) demişlerdir ki; gök küresinde 48 takım yıldız teşhis etmişlerdir. O
zamanların hesaplarına dahil bulunmayan Güney Kutup bölgelerinin göklerindeki
yıldızları ve sonradan bulunan diğerlerini de ilave edersek bu miktar bugün 88' e
çıkmış bulunmaktadır. Bu 88 takım yıldız bugün bütün gök küresini kaplamakta olup
uluslararası tesbit edilen delillerle sınırları kararlaştırılmıştır.
YILDIZLARIN ĐSĐMLERĐ :
a. Halk arasında kullanılan isimleri: En iyi bilinen yıldızları eski çobanlar, öğrenciler
gemiciler, göçebeler tarafından isimlendirilmişler ve bunların birçoklarının adları
bugüne kadar da gelmiştir.Bu isimlerin umumiyetle yıldızların, takımlarının arasındaki
mevkilerine veya yıldızın diğer bazı karakteristiğine göre bir manası vardır.
b. Bayer'in harfleri : Aşağı yukarı 350 yıl kadar evvel Bayer, yıldızları Yunan
harfleriyle (yahut kafi gelmediği zaman Romen harfleriyle) isimlendermiş ve
takımların yıldızlarını Latin harfleriyle göstermiştir. Bu metotda her takımın en parklak
yıldızı, Yunan alfebesinin başından alınan à ve takım yıldızının adı ile, ikinci
derecede parlak olan yıldız alfabenin ikinci harfi olan á ve ...... ile gösterilmişlerdir.
Bundan başka bir ikinci metot, da yıldızların aşağı yukarı aynı kadirde oldukları pek
az hallerde harfler takımın bir ucundan başlar ve devam ederek mukabil
ucunda nihayet bulur. Bu metoda Ursa Major bir misaldir.
Genel olarak Sapan diye adlandırılan Büyükayı; (Dübbü ekber Ursa Major) 7
yıldızdan meydana gelmiş bir kepçe şeklindedir. Kepçenin açık tarafı kuzey gök
kutbuna doğrudur. Büyükayının bir çok yıldızları Birleşik Amerika daki rasıtlar
tarafından bütün sene için de çok görülür.Bu takımın seyirciler tarafından çoklukla
kullanılan yıldızları; Dubhe, Alioth ve Mizar'dır. Kepçenin dış kenarında bulunan
Dubhe ve Merak yıldızlarına (müşir) veya (rehber) denir. Bu iki yıldızdan geçirilen bir
çizgi (buna müş'irin hattı denir) kuzeye doğru uzatılırsa kuzey gök kutbundan 1
dereceden az uzaklıkta bulunan Kutup Yıldızının (Polaris) çok yakınından geçer. Bu
yıldızlar Nisan ortaların da akşamleyin doğru olarak Kutup Yıldızının altına rastlarlar
ve Temmuz ortalarında ise Kutup Yıldızının solundadırlar. Ekim ortalarında doğrudan
doğruya kutbun altında ve üç ay sonrada yani ocak ortalarında da kutup yıldızının
sağındadırlar. Diğer yıldızlar, bu takım yıldızın yardımıyle tanınırlar. Küçükayı (Ursa
Minor): Kutup Yıldızı küçük ayı takım yıldızının bir yıldızıdır. Ortalık tamamıyle
kararıncaya kadar gökyüzünde pek meydanda görünmez. Bu takımdaki yıldızların
çoğu seyir hususlarında kullanılabilmeleri için çok zayıftırlar. Yalnız bir
ucundaki Kutup Yıldızı ve diğer ucundaki Kochab yıldızları ikinci
kadirden olduklarından seyirde kulanılırlar. Küçükayı takriben
Büyükayıya paraleldir.Fakat büyükayıya nazaran altüst edilmiş şekilde
dir. Sonbaharda Büyükayı Küçükayının altındadır. Đki kepçenin sapları kepçelerine
nazaran mukabil yönlerde eğrilirler. Cassiopeia-Kıraliçe : Amerikalılar buna
(Kraliçe) derler. Kutbun Büyükayıya ters olan tarafında bulunur ve Polaris'ten
takriben aynı mesafededir. Bir iskemleye benzemektedir. Bu takımın yıldızları kutba
nazaran yıldızların mevkilerine göre (W) ve (M) harfi şeklini alır. Takımın şekli (W)
olarak göründüğü zaman sağdaki 2. kadirden olan Caph (á Cassiopeia) yıldızı bazan
seyir işlerinde kullanılır. Üçüncü kadirden olan diğer Ruchbah yıldızı da kullanılır.
(2) Sol sütundan GMT olarak verilen gün ve saatle gir. Saat başı değerini yaz.
(GHA ve Dec)
(3) Almanağın sarı sayfalarından dakika olarak değeri bul ve saniye değerinin
karşısındaki değeri kayıt et. Bulunan bu değeri saat başı değerine ilave et, (GHA için
dakika ve saniye değerleri ilave edilir. Dec için ilave edilmez.)
(A) Almanakta verilen her geçegen için "v" ve "d" değerlerini kaydet.
(B) Bulunduğunuz saatin dakika değeri ile sarı sayfalara ait "v" ve "d"
değerlerinin düzeltme miktarlarını bul.
(C) "v" değerini GHA ya ilave et (Venüsün işareti bazen (-) olabilir.)
(D) "d" nin işareti Dec değerinin günlük sayfalardaki durumuna göre ilave edilir
veya çıkarılır.
Yıldızların GHA yıldız değerini bulmak için önce GHA değeri bulunur daha sonra
günlük sayfalardaki yıldızın o günkü SHA değeri ilave edilir.Dec değeri aynen alınır.
Güneş :0
Ay :C
Venüs :
Mars :
Jüpiter :
Satürn :
Yıldız :*
Aries :
GHA = 055 O 34 !3
GHA = 313 O 00 !1
GÖK CĐSĐMLERĐNĐN TANINMASI :
GĐRĐŞ :
ÇALIŞMA ÖDEVĐ :
GĐRĐŞ :
Bu bilgi kağıdı H.C hesabi irtifa değerinin bulunması konusunda sınıfda verilen
bilgilerin pekiştirilmesi maksadıyla dizayn edilmiştir. Bu bilgi kağıdı aynı zamanda
sınavlara hazırlık için bir kaynak teşkil edecektir.
ĐLGĐLER :
Dutton's
BĐLGĐ :
Bir gök cisminden yararlanılarak mevki koyabilmek için bazı değerlere gereksinim
vardır. Bu değerler sırasıyla şunlardır; Rasad anındaki gök cisminin semt değeri, AP
veya DR mevkii ile intersept değeridir. Đntersepti bulabilmek için iki değeri bilmemiz
gerekir. Bu değerler rasadi yükseklik (Ho) ve hesabi yükseklik (Hc)'dir.Biz bu
bölümde hesabi yüksekliğin ve semtin bulunuşunu inceleyeceğiz. Hesabi yükseklik
küresel seyir üçgeninin çözümü ile bulunabilir.
1. HO 214
2. HO 249
3. HO 229
4. HO 211
HO 214 cetvelleri AGETON formülleri yardımı ile çeşitli enlem, Dec ve HA değerleri
için hesabi yükseklik ve hesabi Az(Semt açısı) veren ciltlerden oluşmuştur. HO 214
Ekvatordan kutba kadar 10 ar derecelik enlem kuşakları halinde 9 ayrı ciltten
oluşmuş olup bütün dünyayı kapsayan bir neşriyattır. Her cilt içerisinde her
tam derece için on ayrı bölüm vardır. Her bölümün son sayfasında ise o enlem
derecesinde yıldız bulmaya yarayan ( Star identification) yıldız tanıma cetvelleri
bulunur. Ayrıca kitabın sonunda cetvellerden bulduğumuz yüksekliğe yapılacak
düzeltmelerde kullanılan yükseklik düzeltme cetveli ve çarpım tablosu bulunur.
Cetvellere girebilmek için üç değere gereksinim vardır. Bunlar: Lat, Gök cisminin Dec
değeri ve HA değeridir. Enlem değeri DR veya AP mevkinin Enlem değeridir. Dec
rasat yapılan zamana bağlı olarak Almanaktan elde edilir. HA değeri ise kullanılan
yönteme bağlı olarak bazen DR ve bazende AP mevkinin boylam değeri ile gök
cismine ait almanaktan bulunan GHA değerinin karşılaştırılması ile elde edilir.
a. Rasat yaptığımız mevkiin DR veya AP Lat. değerinin tam sayısı ile o enlem
sayfası açılır.
b. Sayfalar üzerinde Lat ve Dec aynı isimde ve aykırı isimde diye yazılıdır.
Bulduğunuz Dec ile Lat aynı veya aykırı olduğuna göre giriş sayfası tesbit edilir.
Genellikle aynı isimdeki değerler için sol sayfaya aykırı isimdeki değerler için sağ
sayfaya bakmak gerekir. (HA) veya (t) Saat Açısı 90o den büyük olduğu zaman
değerler aykırı isimdeki değer sayfasının alt kısmında ayrı blok halinde verilmiştir.
Aykırı isimdeki değerlerde DEC değeri küçük iken tam sayfadır. Dec değeri
büyüdükçe aykırı isimdeki cetvellere giriş azalır. Bu nedenle aykırı isimdeki
cetvellerin alt kısmına 90o den büyük (t) için aynı isimli değerler verilmiştir.
Bulunan Saat Açısı (t) ise (HA) şeklinde sayfanın sağ ve sol kenarında 1o lik
kademeler halinde 90o ye kadar verilmiştir. 90o den büyük aynı isimli değerler için
(HA) değeri sol sayfada aykırı isim değerleri altındadır.
NOT : Aykırı isimde gök cisimlerinin (HA) açıları hiç bir zaman 90o den büyük
olmaz.
d. Her Dec (Meyil) sütununun altında Alt vd vt Az olmak üzere 4 grup halinde
rakkamlar mevcutur. Bunlar;
(1) Alt : Rasat yapılan mevki ve zamandaki Lat, Dec, (HA) değerlerine karşılık
bulunun (Hc) değeridir.
Multiplication Tables sayfalarının sağ ve sol kenar sütunların dan emsal değeri ile,
ve üst kenardan artık dakika değeri ile girilip bunların karşılığında bulunan değer Dec
veya HA farkı için Alt. düzeltme miktarı olur.
ÖRNEK :
Dec:22o 34'.3 N olsa biz cetvelden 22o 30' Dec için Alt. değerini bulabiliriz. Arada
kalan 4'.3 lık fark için 22o30' Dec için bulduğumuz vd. emsalini alır, Multiplication
cetvelinden bu emsalle girerek dakika sütununndan 4' için ondalık sütunundan da
0.3' için değeri alıp bunların toplamını eğer 22o30' lık Dec karşılığı Alt.23o lik Dec
ÖRNEK : Dec = 22o30' karşılığı bulunan Alt= 46o03'.4 olsa 22o34'3 için Alt ne olur?
vd emsalinin 86 olduğunu kabul edelim. Bu emsal ile düzeltme cetvelinden : 4' için
3'.4 0'.3 için =0'.3 bulunduğuna göre Alt.düzeltmesi : 3,4 + 0.3 = 3'.7 olur. Alt.değeri
Dec büyüdükçe arttığına göre Dec 22o 30' Alt değerine bulunan düzeltme ilave edilir.
1. Eğer Az açısı 90o den büyük ise: DR lat işlem için cetvelden seçilen enlemden
büyük ise vL düzeltmesi (-)dir. DR Lat işlem için cetvelde seçilen enlemden küçük
ise vL düzeltmesi (+) dır.
2. Eğer Az açısı 90o den küçük ise : DR Lat işlem için cetvelden seçilen enlemden
büyük ise vL düzeltmesi (+) dır. DR Lat işlem için cetvelde seçilen enlemden küçük
ise vL düzeltmesinin işareti (-) dir. HO 214 ile çözümde üç metod kullanılır. Birinci
metod vd vt vL düzeltmelerinin hepsi, ikinci metod'da ise sadece vd ve vt
düzeltmeleri, üçüncü metod'da yalnız vd düzeltmesi uygulanarak Hc değeri bulunur.
Her üç düzeltmeyi birlikte uygulamak suretiyle bir rasatın çözüm şekli HO.214
cetvellerinin kullanılması konusunda açıklanmıştır. Buna göre rasadımızı kabul
edilmiş bir AP mevkiine göre değilde doğrudan doğruya DR mevkiimize göre
çözümlemiş oluruz.
ÖRNEK : 26 Mayıs 1995 günü 38o 15'N, 25o 15'.5 W DR mevkiinde LMT = 08 49
14 iken güneşin Alt kenarından rasat yapılmış olup ve Sextant yüksekliği = 46o 00'.3
olarak okunmuştur. Rasat anında IC = +3'.3 Göz yüksekliği = 12 Ft.dir Isı = +40oC,
Basınç = 970 Mb.dır.
LMT = 08 49 14
d. long = 1 41 02
GMT = 10 30 16
26 Mayıs 1995
10 GHAO : 330 O 45’ . 7 Dec
O
: N 21 04’ . 6
30 16 için GHAO : 7 O 34’ . 0 d(+0.4) : + 0’ . 2
DÜZELTME CETVELĐ
O O
Lat HA DEC 21 d t Az DEC 21 30’ + -
38O 46O 47O 01’ .6 d 2’ .6
47O 46O 15’ .0 55 78 99. 46O 31’.5 t 3’ .3 2’ .3
1 L
+ 5’ .9 - 2’ .3
Düzeltme : 5’ .9-2’ .3 = + 3’ .6
SONUÇ :
Alt : 46O 15’ . 0 Az = N 99O . 1 E
Düz : + 3’ . 6 Az = Zn
HC : 46O 18’ . 6 Zn = 099 O . 1
HO : 46O 15’ . 5
ÖRNEK : 27 Mayıs 1995 günü 38o 08'N, 05o56'E mevkiinde hatası CE = 1 05 (F)
olan Kronometre ile 03 30 05 de HAMAL yıldızından rasat yapılmış ve Sextant
Yüksekliği 15o43'.8 olarak bulunmuştur. IC =-1' Göz Yüksekliği = 66 Ft. Atmosfer
koşulları standarttır.
GMT = 03 29 00
DÜZELTME CETVELĐ
O O
Lat HA DEC 23 DEC 23 vd vt Az + -
30’
38O vd 2’ . 1
vt 14’ . 3
88 O 15O 25’ .1 15O 42’ .4 58 75 - 16’ . 4
72O.2
89O 14 O 57’ .5 58 75 71
.6
Az = N 71 O .6 E Düzeltme : - 16 . 3
Az = Zn SONUÇ :
Zn = 071 O . 6 Alt : 15 O 42’ . 4
Düz : - 16’ . 4
HO : 15 O 31’ . 5
ÇÖZÜM :
GMT = 09 14 00
27 Mayıs 1995
DÜZELTME CETVELĐ
O O
Lat HA DEC 20 DEC 21 vd Az + -
30
38O
12O 69 39’ .0 70O 05’ .4 88 145O .3 vd 11 . 1
Az = N 145 O .3 E Düzeltme : + 11 . 1
Az = Zn = 145 O .3 SONUÇ :
Alt : 70 O 05’ . 4
Düz : + 11’ . 1
HC : 70 O 16’ . 5
HO : 70 O 18’ . 4
Sight Reduction Tables For Marines Navigation "HO-229" isimli döküman ile
denizde süratli ve pratik olarak Astronomik fix mevki koymak mümkündür. Küresel
üçgenin çözümünü çok basit ve kolay bir duruma getirmiştir. HO-229 her biri 15o
enlem farklarını kapsayan (0-15,15-30,30-45.45-60.60-75.75-90 derece) olmak üzere
bir seri 6 cilt kitaptan oluşmuştur.
2. Lat ve Dec işaretlerini karşılaştırarak, Lat Contary Name To Dec şeklinde veya
tersi olarak tanımlanan sayfalardan uygun olanını seçmektir. Cetvellerin
köşelerinde LHA değerleri verilmiştir, fakat bu değerlerden üçü LHA = Po kabul
edersek, Po, 360o-po olmak üzere çift değerler halindedir. Diğeri ise 180o-P ve 180o+p
şeklindedir.Yine HO 214 gibi sağ taraftaki sayfa Lat contary name to Dec
olarak tanımlanmıştır. Ancak burada sağ taraftaki sayfanın alt tarafında basamaklı
olarak bir çizgi ile sıralanmış kısımda Dec Same Name as Lat ibaresi bulunmaktadır.
Yukarıda belirtildiği gibi bu kısımda LHA değere 180-P ve 180+P şeklinde verilmiştir.
Problem çözümü için uygun sayfanın bulunmasından sonra yapılacak işlem Lat ve
Dec değerleri ile girerek Hc, d, z değerlerini bulmak ve bir yere kaydetmektir.
Enterpolation cetvelleri ile yapılacak düzeltmelerden sonra problem çözümü bitmiş ve
çizim yapılacak duruma gelmiştir. Enterpolation cetvelinde Dec değerinin artık
değerleri ile girilir ve buna birinci fark düzeltmesi denir.
ÇÖZÜM : Verilen değerlerle HO 229 ile 3. cilde girildiğinde önümüze gelecek cetvel
aşağıya çıkarılmıştır.
DEC 34 O 35 O 36 O
0 HC d z
25 44.3
28 78 18.6 36.6 123.7
29 78 55.2 33.00 119.7
30 79 28.2 29.01 115.3
Verilen değerlerle Lat işareti ile Dec işareti aynı olduğundan Same Name, LHA
349osayfasından, Lat 35o, Dec 29o kıymeti ile cetvele girilip bulunan değerler bir yere
yazılırsa Hc = 78o 55'.2 d: + 33'.0, Z= 119o.7 değerleri bulunur. Burada dikkat
edilecek husus d değerinin yanındaki noktadır. Bu durumda ikinci fark
düzelmesi yapılır.Birinci ve ikinci fark düzeltmeleri Hc'ye uygulanır.Birinci fark
düzeltmesi cetveldeki d'nin işareti ile aynı işareti alır, buna karşın ikinci fark
düzeltmesi daima Hc'ye ilave edilir.
Örnekte d değerinin işareti (+) olduğundan yapılan birinci fark düzelmesi Hc'ye ilave
edilir. Aşağıdaki tabloda görüleceği üzere, birinci fark düzeltmesi Dec'in dakika
cinsinden artık değeri olan 47'.4 ve d=33.0 için yapılmıştır. Yalnız burada dikkat
edilecek başka bir husus, cetvelden Dec=47'.4 kıymetinin tam olarak bulunmasına
karşılık d = 33.0 değeri 30've 03'olarak iki ayrı yerde verilmiştir. Bu durumda birinci
fark düzeltmesinde, tabloda görüldüğü gibi önce Dec'in dakika cinsinden artık değeri
ile girilir.(47'.4) yukarıdanda ilk olarak 30'ile girilerek ikisinin kesim noktasındaki değer
alınarak (23'.7) bir yere yazılır. Sonradan d değerinin ondalık kısmı (03') ile diğer
değer bulunarak önceki değerle toplanır.
Birinci Düzeltme :
Yalnız yukarda önceden bahsedildiği gibi d kıymetinin yanında nokta vardır, bunun
içinde ikinci fark düzeltmesi gerekmektedir. Bu işlem için cetvelde verilen d değerinin
hemen bir alt ve bir üstündeki değerler arasındaki fark hesaplanarak interpolation
cetvelinin birinci fark düzeltmesi için kullanılan kısımda (Double Second Diff. And.
Caorr) sütununa girilir. Yukarıdaki tablodan daha açık görüleceği üzere d kıymetleri
arasındaki farkın tekabül ettiği iki değerin hemen sağında ve ortalarında bulunan
değer ikinci fark düzeltmesidir. Đkinci fark düzeltmesi : 47'.4 D.S.D = 7.6
Düzeltme=0'.3 Şu halde netice olarak:
Zn değerini bulmak için, ana tablodan alınan (Z) ile bir alttaki kıymetin farkları
bulunur. 119.7-115.3=4.4 bu değer ile declinatıon kıymetinin dakika cinsinden artık
değer olan 47.4 ile normal enterpolasyon yapılırsa:
Düzeltme : -3o.5
Burada çok önemli bir hususun göz önünde bulundurulması gerekir. Eğer cetvelde
girdiğimiz LHA ve Lat değerleri bizi sağ tarafta bulunan sayfalardan ve basamak
şeklinde ayrılmış olan kısımdan değer okumamızı gerektiriyorsa, bu takdirde çizginin
alt kısmından girdiğimiz zaman Hc, d ve Z değerleri Dec değeri dolayısıyla
çizginin üstünde okunuyorsa Hc ve Dec değerlerinin işaretleri akseder. Diğer taraftan
aynı durum çizginin üst tarafından girildiğinde alt taraftaki değerlerin okunması
zorunluluğu geçerlidir.
Zn : 203° . 4 111° . 1
089° . 7
HO 249'un birinci cildi seçme yıldızlar içindir. Diğer iki cilt ise HO 214 e
benzemektedir. Yalnız bir farkla ayrılır. HO 249 un ikinci cildinde Lat değeri 0o- 39o ye
kadar, üçüncü ciltde ise 40o- 89oye kadardır. Cilt iki ve üçte Dec limiti 0o- 29o
olarak sınırlanmıştır. Başka bir değişiklik ise cetvellere LHA değerleri ile giriştir. HO
249 cetvellerine giriş değerleri saptanırken daima tam kıymetlere ihtiyaç vardır. Arz
ve tul kıymetleri alınırken AP mevkinin kıymetleri alınır. Bizim burada
inceleyeceğimiz kısım sadece birinci cilt olacaktır. HO 249 Cilt-I kuzey ve güney
arzları için ayrı ayrı olmak üzere iki kısımdan meydana gelmiştir. Cetvellere AP
mevki Lat değeri ve seçme yıldızların LHA Aries değeri ile girilir. Bu iki
kıymetle girilerek seçme yıldızların HC ve Zn leri doğrudan doğruya bulunur. HO 249
Cilt-I in ön ve arka kapakları içerisinde hava seyrinde kullanılan düzeltme tabloları
verilmiştir.
DENEP ALTAıR
GMT : 22 48 30 22 52 00
22 GHA : 271o10'.1 22 GHA : 271o10'.1
48 30 GHA : 12o09'.5 52 00 o
GHA : 13 02'.1
GHA : 283o19'.6 GHA : 284o12'.2
Tul(W) : - 37o19'.6 o
37 12'.2
LHA : 246o00'.0 LHA : 247o00'.0
olarak bulunmuş olur. Cetvellere girmek için tam enlem derecesine ihtiyaç vardır;
Lat : 38o00 N LAT : 38o00 N
NO 249 Cilt-I in 38o N sayfası açılır ve bulduğumuz LHA Aries değeri ile tabloya
girdiğimizde:
DENEB : ALTAĐR :
HC : 42o47' 36o15'
HO : 42o48' 36o36'
A = HO>HC 1 Mil Yakın HO>HC 21 Mil Yakın
Zn = 060o 109obulunur.
ZT :
ZD :
GMT :
DATE(G) :
ARTMA :
GHA :
DR LONG :
LHA :
DEC :
d :
DEC :
Toplam Düzeltme..................:
Cetvel Z.................................:
Düzeltilmiş Z.........................:
Zn =.......................................:
GB=.......................................:
GE=.......................................:
HC HESABĐ ĐRTĐFA DEĞERĐNĐN BULUNMASI :
GĐRĐŞ :
ÇALIŞMA ÖDEVĐ :
ÇALIŞMA SORULARI
a. 1 b. 3 c. 5 d. 7 e. 9
4. 19 NĐSAN 1995 tarihinde 38o00'N 29o17.7'E mevkiinde saat 09.30 Z'de güneşin alt
kenarından rasad yapılmış ve Sex.Alt = 62o10' olarak ölçülmüştür. Rasad anında göz
yüksekliği 30 feet Sextant hatası IC = 1.2' olduğuna göre intersept değeri nedir?
GĐRĐŞ :
Bu bilgi kağıdı meridyen geçişte arz tul tayini konusunda sınıfda verilen bilgilerin
pekiştirilmesi maksadıyla dizayn edilmiştir. Bu bilgi kağıdı aynı zamanda sınavlara
hazırlık için bir kaynak teşkil edecektir.
ĐLGĐLER :
Dutton's
BĐLGĐ :
Boylam geçişte arz tayini küresel seyir üçgeninin özel bir çözümüdür. Gök
cisimlerinin boylamımızdan geçerlerken yapılan rasatta elde edilen açısal
yükselimleri ile, elde edilen başucu mesafesi ve rasat yapıldığı andaki meyilleri
(Dec) arasındaki ilişki yardımıyla, rasat yapılan mevkiin enlemini doğru olarak
bulmak mümkündür. Enlemini bulacak olan seyirci gök cisminin boylamdan geçiş
zamanını o günkü tarih ile hassas olarak hesap eder ve bulduğu zamadan bir süre
önce hatası istenen seviyeye düşürülmüş bir sextant ile köprüüstünde gök cisminin
yüksekliğini almaya başlar ve kısa zaman aralıkları ile yükseklikleri saptar. Yükseklik
değeri gök cisminin boylamımıza yaklaşırken yavaş yavaş büyüdüğü ve tam
boylamımızdan geçerken maksimum olduğu görülür. Đşte bu anda ZAMAN saptanır,
ve üçgen çözülürse arzımızı bulmuş oluruz. Bu ilişkilerde belirtilen, rasıtın DR
lat'ı,rasat anındaki Dec, ve Başucu (ZX) değerlerine göre 4 durum ile karşılaşırız. Bu
durumlara göre uygulanacak kurallarla problem çözülür.
ÖRNEK : 18 Mayıs 1995 günü DR 74o 01'N , 29o30'E mevkiinde iken güneşin
boylamımızdan geçiş anında Enlem nedir?
ÇÖZÜM : a. Notik Almanağın 18 Mayıs 1995 tarihli sayfası açılır ve sağ alt köşede
LMT olarak verilmiş olan meridyenden geçiş saatinin değeri alınır.18 Mayıs 1995 de
meridyen geçiş zamanı LMT=11 56 dır
b. Bulduğumuz bu zamandan 2-3 dakika önceden güneşin sextant ile irtifası
alınmaya başlanır, maximum irtifa alındığında güneş meridyenimizden geçiyor
demektir.
Sex.Yük = 35° 17 33
Sex.Yük = 35° 18 40
Sex.Yük = 35° 18 44
c. Bulduğumuz Sextant yüksekliğine (IC,DĐP,MAĐN COR.ĐKD) düzeltme
uygulanarak HO hesaplanır. Bu örnekte HO'nun 35o 31' 00'' olarak hesaplandığını
kabul edelim. Bundan sonra başucu mesafesi hesaplanır. BAŞUCU(ZX) = 90o - HO
90o - 35o 31 = 54o 29'dır.
d. Meridyen geçiş zamanı GMT ye çevrilerek DEC hesaplanır.
LMT = 11 56
d.lot = - 1 58
GMT = 09 58 bu değerden elde edilen DEC = N 19° 28'.8 (Düz 0.6)
ENLEM = BAŞUCU(ZX) + DEC.DĐR N 19° 29'.4
ENLEM = 54° 29' + 19° 29'.4 = 73° 58'.4 N
LAT= ZX - DEC'dir.
LAT= 69° 00' .1 - 27° 12' .1
LAT= 41° 48' N
Güneşin boylam geçişinde elde edilen bir zaman denklemi var ise boylamın
bulunması olasıdır.Bilindiği üzere zaman denklemi (Tadili Zaman LMT1200 ile hakiki
güneşin boylamdan geçişi arasındaki farktır. Aşağıdaki cetvelde zaman denkleminin
işaretleri hakiki güneşin boylam geçişinden Ortalama güneşin boylam geçişi yani
LMT 1200' bulmak üzere işlem yapıldığına göre;
ÖRNEK : 22 Şubat 1995 günü bir gemi güneşin boylam geçiş anında kronometresini
10 18 16 olarak saptamış olup aynı anda güneşin alt kenarından yapılan rasatta
Sextant Alt = 36 14.3 olarak ölçmüştür. Kronometre 24 dakika 30 saniye ileri olup
kullanılan sextantın hatası IC= -1.7 dakikadır. Rasat anında göz yüksekliği 36 feettir.
POLARĐS (kutup yıldızı) Gök küresinde Kuzey kutbuna çok yakın bulunan ikinci
sınıf bir yıldızdır. Eğer Polaris tam kuzey gök kutbunda bulunmuş olsaydı herhangi
bir mevkide bu yıldızın düzeltilmiş açısal yüksekliği o mevkiin enlemine eşit
olurdu.Gök ufkundan baş ucuna olan açısal mesafe 90odir. Aynı şekilde kuzey kutup
noktasından gök ekvatoruna olan açısal mesafe de 90odir. Şekilde görüldüğü gibi
baş ucu ve Kuzey kutup noktası arasındaki açısal mesafe hem CoAlt hem de CoLAT
birbirine eşit olduğu için LAT= Alt olur. Polaris gök küresinde Kuzey kutup noktasına
çok yakın, meyli 89o06'.6N olan bir yıldız olduğu için hakiki kutup etrafında küçük bir
daire çizerek hareket edip alt ve üst boylamdan geçmektedir. Bu nedenle kutup
ÖRNEK PROBLEM : 15 Mayıs 1995 günü DR: 38o30'N, 33o15'E mevkiinde ZT=20 15
de polaris yıldızından yapılan rasatta Sex Alt=38o01'.3 semti (Kerterizi) 357o olarak
ölçülmüştür. Rasat anında göz yüksek liği 39 feet IC = -1'.3 dır.
ĐSTENEN : Bulunulan mevkinin Enlem değeri ve Cayro Hatası nedir?
ÇÖZÜM :
1. GMT bulunur.
ZT = 20 15
ZD = -2
GMT = 18 15
4. Bulunan LHA ile yatay olarak üstten 10°lik kıymetle (180-189 arası) girilir.
a0 = 1° 35' . 1
a1 = 0' . 6
a2 = 1'. 0
G GE T
ÇÖZÜM :
GMT : 08 15 18 dir.
X = + 15
X = + 36
.5
G GE T
SĐA bir gök cisminin doğuş ve batışında esas semt dairesinden kuzeye veya
güneye doğru yaptığı açıdır. Güneşin merkezinin tam ufuk hattında olduğu an SĐA
zamanıdır. Güneşin DEC değeri her zaman 0o olsa idi doğuşta saat açışı 06 00,
batışı ise 18 00 olacak, semti ise doğuşta 090o batışta 270o olacaktı. Fakat bu durum
senede ancak iki gün için geçerlidir. Gerçekte güneş ekliptik üzerinde kuzey ve
güneye 23o 30' lık DEC'ini değiştirir. Bu nedenle güneş doğuş ve batışta hakiki doğu
batı yönlerinden farklı mevkilerde doğar ve batar. Kısaca yukarıki tanımdan güneşin
hakiki doğu ve batı mevkiinden farklı mevkilerden doğup batması sonucu arada
bir açı meydana gelecektir. Bu yöntemle cayro Pusula hatası bulunurken Bowditch'in
27 ve 28. cetvelleriyle Cedavili Riaziye sayfa 140, Nories tables sayfa 557 de
verilmiş cetveller kullanılır.
Bowditch'in 27.inci cetveline üst kısımdan DEC, yan kısmından LAT değeriyle
girilerek SĐA bulunur. Yalnız bu cetvel kullanıldığında güneşin alt çevresi yaklaşık bir
yarı çap kadar ufkun üzerinde olması halinde doğru sonuç verir. Güneşin merkezi
tam ufuk üstünde olduğu zaman ölçüm yapıldığında ise 28.inci cetveldeki düzeltme
uygulanır. Güneşin Dec değeri N işaretli iken güneşin E noktasının kuzeyinden
doğacağı ve W noktasının kuzeyinden batacağı bilinir.
ÖRNEK: Bir geminin DR mevkii LAT. 51 24.6N iken güneş batış anında güneşin
kerterizi 305o olarak ölçülmüştür.Batış anında güneşin DEC değeri 19o40.4'N olarak
bulunmuştur. Cayro hatası nedir?
ÇÖZÜM : Bowditch'in 28.inci cetveline üst kısımdan DEC, yan kısımdan LAT değeri
ile girilerek SĐA değeri W 33.7o N olarak bulunur. Güneşin batışı olduğundan bulunan
SĐA değeri 270o'ye eklenerek güneşin semti 303.7o bulunur. (Güneşin doğuşu olsaydı
090o'den çıkarılacaktı.)
GE = Semt-ZN
GE = 305o-303.7o
GE = 1.3o olarak bulunur.
GĐRĐŞ :
Bu ödev kağıdı meridyen geçişte arz tul tayini konusunda sınıfta verilen bilgileri
pekiştirmek maksadıyla öğrencilere rehber olarak hazırlanmıştır. Bu ödev kağıdı aynı
zamanda sınavlara hazırlanmada yeterli bir kaynak teşkil edecektir.
ÇALIŞMA ÖDEVĐ :
ÇALIŞMA SORULARI :
2. 22 ŞUBAT 1995 günü seyir halinde bulunan bir gemide güneşin boylam geçiş
anında alt kenarından saat 09.54.46 Z'de yapılan rasadda Sex.Alt = 36o14.3' olarak
ölçülmüştür. Rasad anında göz yüksekliği 36 feet, Sextant hatası IC = -1'.7, sıcaklık
20oC basınç 1010 mb. olduğuna göre enlem ve boylam değerleri nedir?
GĐRĐŞ :
Bu bilgi kağıdı astronomi seyrinde fix mevki konusunda sınıfda verilen bilgilerin
pekiştirilmesi maksadıyla dizayn edilmiştir. Bu bilgi kağıdı aynı zamanda sınavlara
hazırlık için bir kaynak teşkil edecektir.
ĐLGĐLER :
Dutton's
BĐLGĐ :
Yer yüzeyi üzerinde kabul edilen bir mevkiye (AP) göre kurulan astronomik üçgenin
çözümü ile gök cisminin hesabi yüksekliği (Hc) bulunabilir.Hesabi yükseklik 90oden
çıkarılarak (90-Hc) hesabi baş ucu mesafesi bulunur ve dolayısıyla hesabi mevki
dairesi çizilebilir. Hesabın yapıldığı anda gök cisminin yüksekliği sextant ile doğru
olarak ölçülürse aynı şekilde rasadi başucu mesafesi bulunur ve yine aynı yöntemle
rasadi mevki dairesi çizilebilir. Eğer ölçülen yükseklik, hesap sonucu bulunan
yükseklikten büyük ise rasıdın mevkii coğrafi mevkiye (GP) daha yakın, küçük ise
coğrafi mevkiden daha uzaktır.Bu durumda AP noktasından gök cisminin semt hattını
ve hesabi mevki dairesinin yarı çapının bir kısmını çizebiliriz.
1. Rasat edilen yükseklik (Ho), hesabi yükseklik (Hc)'den büyük ise coğrafi mevkiye
doğru çizilir. Bu duruma intersept yakın (TOWARD) denir ve "T" ile gösterilir.
2. Rasat edilen yükseklik (Ho), hesabi yükseklik (Hc)'den küçük ise coğrafi
mevkiden uzağa doğru çizilir. Bu duruma intersept uzak (AWAY) denir ve"A" ile
gösterilir. Ölçülen semt hattı üzerinde intersept ölçülerek rasadi mevki dairesi üzerine
bir nokta konulur. Bu noktadan semt hattına dik olarak kısa bir hat çizilecek
olursa rasadi mevki dairesine teğet bir doğru elde edilmiş olur. Bu hatta rasadi mevki
hattı adı verilir.
Şekil 39-1
Yararlı olmayacağından mevki hattının büyük bir kısmını çizmeye gerek yoktur.Bir
küçük doğru çizgi ile gösterilen rasadi mevki dairesinin yalnız küçük bir parçası yeterli
olacağından rasadi mevki dairesini de çizmeye gerek yoktur. Aynı nedenle coğrafi
mevkiinde plotlanmasında yarar yoktur. Bu nedenle her hangi bir mevki hattının
çiziminde aşağıdaki üç hususa gereksinim vardır.
1. Kabul edilen mevkii (AP) veya parakete mevkii (DR) doğru olarak plotlanmalıdır.
2. AP/DR noktasından semt hattı, interseptin yakın veya uzak olmasına göre, yakın
ise coğrafi mevki yönünde, uzak ise coğrafi mevkinin aksi yönünde çizilmelidir.
Şekil 39-2
3. Semt hattı üzerinde doğru yönde olmasına dikkat ederek interseptin mil cinsinden
değeri ölçülmelidir.
4. Bu şekilde bulunan noktadan çizilen dik doğru hattı mevki.
5. Mevki hattının üst kısmına en yakın tam dakikaya kadar rasadın yapıldığı zaman,
alt kısmına ise rasad edilen gök cisminin adı yazılmalıdır.
ÖRNEK : 27 Mayıs 1995 günü AP mevkiinin koordinatları Lat 38o00'N Long 28o46.7'
E olup rasad yapılan gök cisminin semti Zn'si 145o intersepti ise a = 5.4 mil UZAK (A)
bulunduğuna göre mevki hattını çiziniz.
ŞEKĐL-39-3
2. AP mevkiinden gök cisminin ölçülen semt hattı çizilir. Bu hattın ucuna gök cisminin
sembolü çizilir.
3. Đntersept 4.5 mil uzak olduğu için AP mevkiinden gök cisminden uzağa doğru semt
hattı üzerinde 5.4 mil mesafede bulunan noktadan bu hatta dik çizilirse mevkii hattı
çizilmiş olur. Bu hattın üzerine rasad zamanı ve gök cisminin adı yazılır.
Aynı anda aralarında yeterli derecede açı bulunan iki gök cisminden rasad
yapılacak olursa bu rasadlardan elde edilecek mevki hatlarının kesişme noktası
geminin veya seyircinin fix mevkii olur Aynı şekilde bir gök cisminin rasad edilmesiyle
elde edilen mevki hattı aynı anda bir kara maddesinden veya her hangi bir
bilinen seyir yardımcısından elde edilecek mevki hattıyla kesiştirilirse bu kesişme
noktası geminin veya seyircinin fix mevkii olur.
ĐSTENEN : Bu iki gök cismine ait mevki hatlarını çizerek 2T:04 11 00'daki fix
mevkiinizi işaretleyiniz.
ÇÖZÜM :
ŞEKĐL - 39-4
Eğer rasad yaptığımız anda rasada elverişli bir gök cismi varsa bu durumda zaman
aralığı ile gök cisminin en az 30olik bir kerteriz değiştirmesi beklenip aynı gök
cisminden yapılan ikinci bir rasad ile ikinci bir mevki hattı elde edilerek, birinci mevki
hattı ikinci rasad zamanına kadar geminin rotası yönünde kat ettiği mesafe kadar
kendisine paralel olarak kaydırılarak aynen RUNNING Fix Kuralı gibi birinci mevki
hattı ile ikinci mevki hattının kesim noktaları bir Fix mevkii verir.
ÖRNEK : Saat 10 15'te Güneşten yapılan rasadda intersept 2 mil yakın semt 120odir.
Saat 11 45'te yapılan ikinci bir rasadda ise intersept 3 mil yakın semt 175o olarak
bulunmuş olup, geminin rotası 100o sürati 10 kts'dir.
Genellikle gündüz astronomik seyir için rasad yapılabilen tek gök cismi güneştir. Bu
nedenle güneşten rasad yaparak fix mevkii elde edebilmek için güneşin semt
değiştirmesi beklenerek zaman aralıklı iki kerteriz alarak ikinci kerterizi rota yönünde,
ikinci kerteriz olma zaman aralığında geminin ilerlediği mesafe kadar kendisine
parelel kaydırılarak elde edilen mevkii hattına kaydırılan birinci mevki hattı daima çift
ok ile markalanmalıdır.
ÇÖZÜM :
3. AP1 ve AP2 noktalarından 176o rotasına paralel olarak rasadın yapıldığı zaman
farkları kadar AP1 ve AP2 noktalarını yürütünüz
GĐRĐŞ :
Bu ödev kağıdı astronomi seyri fix mevki konusunda sınıfta verilen bilgileri
pekiştirmek maksadıyla öğrencilere rehber olarak hazırlanmıştır. Bu ödev kağıdı aynı
zamanda sınavlara hazırlanmada yeterli bir kaynak teşkil edecektir.
ÇALIŞMA ÖDEVĐ :
ÇALIŞMA SORULARI :
1. Astronomi seyrinde fix mevki için gerekli olan üç elamanı yazı nız.
2. Fix mevki için mevki hattının çiziminde dikkat edilecek hususları yazınız.
3. Astronomi seyrinde aynı anda yapılamayan rasatlarda fix mevki bulmayı yazınız.
4. 18 Mayıs 1995 tarihinde 48o30'N 38o15'E DR mevkiinde ZT= 06.18 de iki gök
cisminden rasat yapılmış ve aşağıda belirtilen değerler bulunmuştur. Fix mevkii
çizerek gösteriniz.
MARKAP VEGA
a : 6 Mil (A) a : 10 Mil (T)
o
Zn : 135 Zn : 240o
ELEKTRONĐK SEYĐR :
GĐRĐŞ :
ĐLGĐLER :
Dutton's
Elektronik seyir
BĐLGĐ :
Elektronik bilimdeki uygulamaların etkisi her uygulamalı bilim dalında olduğu gibi
seyir konusunda da etkili olmuş ve büyük değişmelere yol açmıştır. Yirminci yüzyıl
başlarında elektromanyetik dalga uygulamalarının başlaması ile birlikte bu yenilikler
seyir emniyeti için kullanılmaya başlanmıştır. Bu gelişmelerin yanında iki büyük
savaşın getirdiğ askeri istekler günümüzün sistemlerini meydana getirmiştir.
Doğrudan doğruya konum tayin eden sistemlerden önce kerteriz bulucuların ve
radarın gelişmeleri fena hava şartlarında seyir imkanlarını desteklemiştir. Hiperbolik
sistemlerle başlayan gelişmeler ikinci dünya harbi boyunca başarı ile kullanılmış harp
içinde veya sonundaki çalışmalar yeni hiperbolik sistemler meydana getirmiş ve
paralel olarak "eylemsel" sistemler gelişmeye başlanmıştır. Uzay çalışmalarındaki
ilerlemeler uyduların bu maksatlarda kullanılmasına yönelmiştir. Bu çalışmaların
yanında sistemlerdeki çeşitli ve farklı hata kaynakları bu sistemlerin birbiri ile
bütünleşmesine yol açmıştır.Elektronik seyir vasıtaları ile bugün seyir sadece görüş
şartlarına bağlı olmaktan çıkmış ve her türlü hava şartlarında mevki bulma olanakları
sağlamıştır.
Bugün çeşitli maksatlarla kullanılan çok sayıda elektronik seyir sistemi mevcuttur.
Tüm bu sistemleri, sistem özelliklei ve çalışma şekillerine göre sınıflandırabiliriz.
Buna göre öncelikle elektronik seyir sistemlerini genel olarak üçe ayırabiliriz.
Seyir durumunda bulunan bir geminin açık denizde mevki bulması için kullanılan
elektronik sistemlerin en basitidir. SOLAS 74 gereğince 1600 ton ve daha büyük
gemilerde bulundurulması zorunludur. D/F cihazı basit bir alıcıdan ibarettir. Özelliği
kapalı olup antene ihtiyaç göstermesidir. Sahildeki bir istasyondan
yapılan transmisyon bir hoparlör veya kulak ile duyularak veya bir voltmetre ibresinin
hareketini izleyerekve de bir katod şua lambasının ışık çizgilere şeklindeki işaretlerini
alarak kerteriz saptanır. Dünyada 1600 den fazla DF istasyonu, gemilerden D/F
cihazı ile kerteriz alınması amacı ile çalıştırılmaktadır. Bu istasyonlarla ilgili bilgiler
çeşitli yayınlardan belirtilmiştir. Bunlar içinde The Admiralty Lıgh of Radıo Sıgnals
Vol.2 ve The US Radio Navigational Aide başlıcalarını oluşturmuştur. Đstasyon
tanıtıcılarının bulunduğu Admiralty yayınınıda birinci kolon istasyon grubunun içindeki
sırasını belirtir. Đkinci kolonda istasyonun adı, üçüncü kolonda tanıtma kod işareti,
dördüncü kolonda ise deniz mili olarak yayılma mesafesi bulunur.
3. Bu değerler;
a. NORIE'S TABLES sayfa 503 deki cetvele girilir ve çifte enter polasyon ile
düzeltme miktarı bulunur.
b. Cov=1/2D.logX Sin (m.lat) formülü ile elde edilir.
LORAN
Long Range Navigation kelimelerinin ilk harflerinin oluşturduğu kelime olup uzun
menzilli seyir anlamındadır. Loran bir tip hiperbolik seyir sistemidir. Orta frekanstaki
uzun radıo dalgalarının palslar halinde transmisyonu ve alınması esasına dayanır.
Loran iki noktada bulunan vericilerden yayılan pals modüleli ve sinkronizeli sinyallerin
bir alıcı ile alınıp aralarındaki zaman aralığının ölçümü ile sahildeki iki sabit noktadan
mesafe farkının elde edilmesi esası üzerine çalışan bir seyir sistemidir.
1. LORAN A 2. LORAN C
LORAN A
Đkinci dünya savaşı yıllarında geliştirilmiştir. Standart loran diye bilinir. Gündüz
menzili 800 mil, gece süresindeki menzili ise 1400 mil dolayındadır. Karadeniz ve
doğu akdeniz kapsamı dışındadır.
LORAN C
Standart loranın tersine çok palslı yayın kullanan aygıttır. Standart loran sisteminde
tek palslı yayın kullanılırken, loran-C çok palslı yayın kullanılır. LORAN C tam anlamı
ile 1957 de faaliyete geçmiş K.Atlantik Akdeniz Norveç denizi Amerika doğusu pasifik
Güney doğu asyayı kapsamaktadır. Frekans böylesi dalgaların dengeli oluşundan
dolayı sistemde uygulanan Loran C otomatik olarak mevki saptar. Loran alıcısı
istasyon çiftlerinden gelen dalgaları otomatik olarak arar ve izler. Otomatik izleme
1000 millik menzil içinde yapılır. Çünkü yer dalgaları 1000 millik alan içinde işlevlerini
sağlıklı biçimde görürler. Gök dalgalarında ise otomatik izleme pek yapılmamaktadır.
Çünkü gök dalgalarında doğruluk azalır. LORAN C alıcısı AN/UPN olup an/upn Loran
A alıcısının modifikiye görmüş şeklidir.
Latince cetvelleri hiperbolik mevki hatlarının düz doğru parçalarının eldesi için gerekli
koordinatları sağlar. Loran C kullanıcısı bir vericinin 20 deniz mili içinde olmadığında
Pup 221 loran-C Table cetvelinden elde edilen iki komşu noktanın birleştirilmesi ile
elde edilen düz doğru mevki hattı olarak kullanılır.
Şekil 40-1
VLF radyo bandında çalışan dünya çapında bir radyo seyir sistemi olup sadece
stratejik olarak mevkilendirilmiş 8 adet yer verici istasyonun vasıtası ile tüm dünyaya
her türlü hava şartlarında seyir ve sualtı hizmeti temin edebilecek kapasitede bir
sistemdir. Sistem gemiler uçaklar ve kara vasıtalarının genel seyir maksatları için
mevcuttur. Diğer sistemlerden en büyük farkı kapsam sahasının çok geniş olmasıdır.
Temel çalışma frekanslarındaki (10,2,11 3, ve 13,6 KHz) düşük sinyal kaybından
dolayı her verici için güvenilir servis sahası 5000 deniz milini aşmaktadır. Bütün
omega hiperbolik harita ve cetvellerin oluşturulduğu standartlarda nazaran farklı
yayım şartlarından etkilenen yayım düzeltmeleri daima gereklidir.(PUP NO 224)
Đkinci dünya harbi sonlarına doğru Đngilizler tarafından geliştirilmiş bir seyir
sistemidir. Yüksek doğruluk dereceli fixler temin etmek için alçak frekanslı (70-130
KHz.) modülsüz daimi dalga (CW) transmisyonları kullanan kısa orta menzilli bir
hiperbolik radyo seyir sistemidir. DECCA zincirleri kuzey denizi Baltık denizi,
Baskonya Körfezi, Đran körfezi, Bengal körfezi,Japon sahilleri Singapur, Avustralyanın
kuzey batı sahilleri Güney Afrika sahilleri ve Doğu Amerika sahillerinin trafik
yoğunluğunun yüksek olduğu yerlerde kurulmuştur.
1. NAVSAT : Kısa ismi ile bilinen suni peyk seyir sistemi yüksek bir doğruluk
sağlayan pasif sistemidir. Yeryüzünden muayyen biryükseklikte ve yörüngesinde
seyir eden suni peyk, yeryüzündeki alıcı istasyona yaklaştığında veya bu istasyonu
geçip uzaklaştığında, yayınladığı radyo dalgalarının frekansı zahiren
değişir.Bu değişme miktarı tamamen alıcı istasyonun mevki ile suni peykin o andaki
mevkine ve rotasına bağlıdır. Eğer suni peykin alıcı (resiver) tarafından suni peykin
yayınladığı radyo dalgalarının frekans daki dopler değişmesi çok doğru olarak
hesaplanabilir.
Burada meydana gelen dopler olayına arzın dönüşünde tesir eder. Fix elde edilirken
computer bu tesir için gerekli tashihi uygular. Bu sistemde esas unsur olarak dopler
değişmesi kullanıldığından mümkün olan doğruluk sağlanır, ölçülen değerler frekans
ve zaman olup bunların ölçülmesi milyarda bir hata ile mümkün olur. Sistemin
kısımları Navsat sistemi bir veya daha fazla suni peyk yer kontrol merkezi, yer hesap
merkezi, takip istasyonu, deniz gözlem merkezi zaman sinyali ve gemideki (resıver)
alıcı ve elektronik beyinden meydana gelir. Her bir suni peyk normal olarak 600
deniz mili civarındaki bir irtifada ve bir kutup etrafında döner. Takriben dünya
etrafında bir devri 105 dakikadır. Herhangi bir zamanda mevki elde etmede yalnız bir
suni peyk kullanılır.Yaklaşık her oniki saatte bir yer istasyonundan suni peyke bilgi
depolanır ve suni peyk her iki dakikada aşağıdaki bilgileri yayımlar.
Bir suni peyke nazaran fix mevki o suni peyk gözlemciye nazaran azami yükseklikte
iken elde edilir. Bu yükseklik açısal yükseklik olup üzeri de 10onin üstünde ve 70onin
altında bir değer olmalıdır Genel kural olarak her suni peykten bir günde 4 fix mevki
elde edi lebilir. Bu mevkiler birbirine takip eden iki yörünge dönüşü sırasındadır. Suni
peyk ufkun üzerinde iken gözlemciye nazaran çok suni peyk numaraları arttıkça daha
fazla frekanslarla daha fazla fix elde etme olanağının da artacağı görülmektedir.
Seyirci tarafından kullanılan tipik bir navsat gemi cihazı bir alıcı, bir
operatör tarafından elle tatbik edilir. Gemi (Intertial Navigation System) atalet seyir
sistemi ile techiz edildiği takdirde suni peykden alınan iki dakikalık sinkranizasyon
sinyali (SINS) atalet seyir sistemine gönderilir. Bu sinyal sıns'in bazı devrelerinde iki
dakika dopler sayımın eşdeğerliği bilgili ile geminin mevkiini yazılı olarak verir. Eğer
(Intertical) atalet cihazı yoksa veya gemi hareketi ile ilgili bilgileri otomatik olarak
kompütüre göndermiyorsa, rota ve sürat kompütüre cayro Pusula ve elektromagnetik
parakete tarafından gönderilir, ancak bu halde sistemde meydana gelecek hatanın
menşeini teşkil eder. Yüksek derecede doğruluk için geminin doğru süratinin
komputere girmesi gerekir, fakat akıntı ve diğer etkenlerle tam doğru sürat girmesi
gerekir fakat akıntı ve diğer etkenlerle tam doğru sürat sağlanamaz. Sürat
hatalarından dolayı her bir mil sürat için navsat sisteminde 0.25 mil hata vardır.
Kuzey ve Güney yöndeki rotaları, Doğu/Batı rotalarına nazaran daha büyük hata
tevlit eder. Kompütür ilave olarak verilen zaman içinde rota ve sürate nazaran
muhtemel mevki verir. Komputere verilen bilgiler içinde yaklaşık mevkiin doğruluk
hayati önem taşımaz fakat süratte azami doğruluk gereklidir.
1973 Yılından itibaren her türlü aracın navigasyonu için askeri amaçlarla
uyğulamaya konan GPS,günümüzde hedeflenen kullanım alanlarının çok ötesine
taşmış, sivil amaçlarla da yoğun biçimde kullanılmaya başlamıştır. Yakın gelecekte
tüm ulaşım araçlarının seyrüseferlerinin yanısıra avuç içi büyüklüğündeki kişisel
alıcılarla günlük yaşamımıza gireceği kuşkusuz olan GPS'in genel
hatlarıyla tanımlanmasında yarar görülmektedir.
GPS projesi, ABD Deniz Kuvvetlerinin yer yakını 6 adet uydudan alçak hızdaki
araçlara iki boyutta sınırlı doğrulukla navigasyon ve zaman belirleme olanığı veren
TRANSĐT sistemi programı ile ABD Hava Kuvvetlerinin yüksek dinamikte araçlarına
Uzay Bölümü:
Yerden yaklaşık 20200 km. uzaklıkta 24 aktif (21 esas 3 yedek) uydudan oluşur.
Uydular, herbirinde dört adet olmak üzere, ekvatorla 55 derece eğimi bulunan 6 farklı
yörünge düzlemine dağıtılmış durumda ve 12 saatte bir devir yapacak biçimde
yerleştirilmiştir. Bu dağılımdan amaç tüm Dünya yüzeyinde her an en az 4
uydunun görülebilmesidir. GPS uydularının yararlı ömürleri 10 yıl civarında olup belirli
bir programa göre yenilenmektedir. 1989 yılından bu yana yörüngeye yerleştirilmeye
başlanan yeni tip (Blok II) uyduları, birçok teknik gelişmenin yanısıra ABD ve
NATO'nun politikaları geregi farklı sınıf kullanıcılara farklı doğruluklarla navigasyon
imkanı veren kriptolama (SA) ve aldatmaya karşı koyma (A-S) olanaklarına sahiptir.
Kontrol Bölümü:
GPS uyduları, Dünya üzerine yayılmış ve koordinatları çok iyi bilinen 5 adet
istasyondan (Colorado Sprıngs, Hawaii, Ascension, Diego Garcia, Kwajalein) sürekli
olarak duyarlı atomik saatlerle donatılmış alıcılar ile izlenir. Toplanan veriler Colorado
Sprıngs 'te bulunan ana kontrol istasyonuna (MCS) aktarılır. Burada tüm uyduların
bir sonraki gün için zamana bağlı koordinatları hesaplanır ve Ascension, Dieğo
Garcia ve Kqajalein'deki istasyonlardan ( S-band üzerinden günde iki kez ) uydulara
gönderilir. Her gün periyodik olarak uyduların belleğine yüklenen bu bilgiler
(zamana bağlı uydu koordinatları, uydu saat stabilite katsayıları, atmosferik bilgiler)
ait olduğu zaman içinde (sürekli) L-band üzerinden yayınlanır.
Kullanıcı Bölümü :
- Sinyalin uydudan çıkış anından alıcıya ulaşıncaya kadar geçen süre (uydu ve
alıcı saatlerı yardımıyla) hesaplanıp ışık hızı ile çarpılarak uydu ile alıcı arasındaki
mesafe (pseudorange,p) hesaplanır.
(cc) Randevu
Yakın hava desteğinde ileri hava gözetleyicisi, arama ve kurtarma, uçuş
halinde yakıt ikmali gibi görevlerde senkronize edilmiş zaman ve ortak bir referans
sisteminde hassas konum belirleme GPS kullanılarak kolayca yapılabilir.
(dd) Gizli Randevu Çeşitli birimlerin gece ve uygun olmayan hava koşullarında
harekatı GPS ile olanaklı hale gelir.
(ee) Mayın Harekatı
Mayın harekatı çok dikkatli ve doğru olarak planlanmalı ve icra edilmelidir.
Mayın döşeme, nayınlı sahadan geçiş ve mayın tarama faaliyetleri haritalar ve GPS
kullanımı ile yüksek dorulukla (5 metre den az hata ile) yapılmalıdır. Bu amaçla özel
bir GPS uygulaması Diferansiyel GPS (DGPS) büyük kolaylık sağlamaktadır.
GPS'i çok yakın bir gelecekte kol saatinden zaman okuma sıklığında
kullanacağımızı düşünebiliriz. Günlük yaşamın hemen her adımında kullanıma
girmesi kaçınılmaz gözüken GPS'in sivil kullanım alanları aşağıdaki gibi özetlenebilir.
Mühendislik ölçmeleri:
Her ölçekte harita yapımında gerekli olan jeolojik ağların tesis ve iyileştirilmesinde
hava fotoğraflarının çekimi sırasında kamera konumunun belirlenmesinde baraj,
tünel, köprü gibi yapıların inşa ve deformasyon analizlerinde yerkabuğu hareketlerinin
ve etkilerinin belirlenmesinde coğrafi bilgi sistemleri (GIS) için veri toplamada
tapukadastro çalışmaları ve kentlerin imar düzenlemelerinde
Ulaşım :
Tüm sivil havacılık araçlarının seyrüseferlerinde, sahil güvenlik, deniz trafiği, boğaz
(kanal) geçişleri, yat turizminde; kara taşımacılık araçlarının ticari ve güvenlik
nedenleriyle tek merkezden izlenmesi ve gerek duyulduğunda kendilerine acil
yardım edilmesinde; şehir içi ulaşımında monitördeki sayısal haritalar ve GPS
kullanımıyla istenen yere en kısa yol ve uyğun trafik koşullarında erişme amacıyla.
Tarım ve Ormancılık :
Tarım alanlarının, ilaçlama sahalarını cins ve yüzölçümleri ile rekoltenin
belirlenmesinde; orman alanlarının belirlenmesi ve ormancılık hizmetlerinde.
Kültür Hizmetleri :
Arkeolojik değeri olan bölge sınırlarının ve içinde bulunan eserlerin yerlerinin
belirlenmesi ve tarihi eserlerin korunmasında.
Asayiş Hizmetleri :
Tüm asayiş ekiplerinin tek merkezden sürekli izlenmesi ve yönetiminde Çevre
koruma, kirlenen bölgelerin tespiti, petrol arama, madencilik, spor çalışmalarında.
Şekil 40-2
Şekil 40-3
Şekil 40-4
Hızlı güçlü ve hassas bir beş kanallı alıcı olarak NAV 5200 DX kullanımı çok kolay
bir cihazdır. NAV 5200 DX eşanlı çalışan beş kanal kullanarak GPS uydularının
yerlerini belirler ve bunlardan veri toplar Galyim Arsenid devreleri sayesinde
uydulardan aldığı dataları hızla işler ve bir dakikadan az bir sürede cari konum
( Lat/Long ) Đrtifa , Hız ve Seyre ait verileri hesaplar. Cihaz aynı zamanda DGPS (
Difransiyel GPS ) düzeltmelerini kabul etme kabiliyetindedir ve düzeltmeler pozisyon
değerlerine uygulanarak ekrana yansıtılır. Bu işlem kullanıcıya pozisyon değerlerinde
hataya neden olabilen Selective Availability ( Seçmeli Mevcudiyet ) etkilerini bertaraf
etme imkanı tanır. Tüm seyir ekranları kullanıcının seçimine bağlı olarak beş dilde
görüntülenir: Đngilizce, Fransızca, Almanca, Đtalyanca ve ispanyolca. NAV 5200 DX
iki tür olan pozisyon hesaplama modlarından biri seçilerek buna göre kullanılmaya
ayarlanabilir. Đki boyutlu ( 2D ) veya üç boyutlu ( 3D ). 2D de cihaz, yükseklik
kullanıcı tarafından girilmek üzere, Enlem ve Boylamı üç uydu kullanarak
hesaplar. 3D de ise cihaz dört uydu kullanarak Enlem, Boylam ve Yüksekliği kendisi
hesaplar . NAV 5200 DX'e bir başlangıç noktası ve 500 adede kadar kullanıcı
tarafından yaratılabilen nokta ve işaret noktası isimleri kaydedilebilir. Bu noktalar rota
yapmada, uzak bir noktaya ait koordinat ve istikametini belirlemede ve üçüncü NAV
ekranında ( Plot ekranı ) ilgili yerleri işaretlemede kullanılabilir. Buna ilave olarak NAV
5200DX kendisine bir kaza anında mevkiyi belirleme ve bulunan noktadan
kazamahalline otomatik bir rota yapmada kullanılan "man overboard" ( denize adam
düştü ) fonksiyonuna sahiptir.
NAV 5200 DX harici bir takat kaynağı ile çalışır , (Gemi takatı) Bellek ise cihaz
içinde bulunan bir lityum pil ile korunur. NAV 5200 DX temelde denizcilik kullanımı
için geliştirilmiştir. NMEA (National Marine Electronic Association) standart 0180 veya
0183 ü sağlayarak bir çok cihazı destekler. Bunlar otopilot, ploter, radar ve sonar gibi
cihazlar dahil edilebilir. NAV 5200 DX aynı zamanda pozisyon bilgilerinin
hassasiyetini arttırmak amacıyla ABD Sahil Güvenlik DGPS vericileri aracılığı ile
yayınlanan difransiyel olarak düzeltilmiş pozisyon değerlerini de hesaplar ve gösterir.
(Bu özelliğin avantajlarından yararlanabilmek için NAV 5200DX bir Differantial Radio
Beacon Receiver'a bağlanmalıdır.) Kısaca,NAV 5200DX kullanımı çok kolay olan
güçlü bir navigasyon cihazıdır. Datalar hem hızlı hem de kolaylıkla anlaşılabilen
şekil li olarak gösterilebilir. Đlave datalar girilebilir veya bunlara en az tuş kullanımı ile
ulaşılabilir. Çoğu fonksiyona, açıkça belirlenmiş tek bir tuşa basarak ulaşılabilir.
NMEA kontrolü ve Sat Statüs (Uydu Durumu) gibi diğer bazı fonksiyonlara
yardımcı(AUX) tuşu ile erişilir.
TEKNĐK ÖZELLĐKLER
FĐZĐKSEL KARAKTERĐSTĐKLER
VERĐ KARAKTERĐSTĐKLERĐ
ELEKTRĐK KARAKTERĐSTĐKLERĐ
TUŞLAR
NAV 5200 DX cihazında üç tip tuş vardır: Fonksiyon tuşları, Kullanım tuşları ve
Alfanümerik tuşlar. Fonksiyon tuşları ekranın sağ alt köşesindeki dört adet tuş ile
buna ilave olarak klavyenin sağ altındaki AUX ve MOB tuşlarıdır. Bu tuşlar cihaz
fonksiyonlarına erişimi ve sabit (kendiliğinden) olmayan parametreleri seçmeye
sağlar. Kullanım tuşları ekranın sol alt köşesindeki iki tuştur, ok tuşları ise tuş
takımının(klavye) sağ altındadır ve ENTER ve CLEAR tuşları da alfanümerik
klavyenin dibindedirler. Bunlar cihazı ve aydınlatmayı açıp kapamayı, bilgi veren
ekranlar üzerinde hareket etmeyi ve bilgileri kaydetmeyi veya silmeyi
sağlarlar. Alfanümerik tuşlar bilgi girmeye ve AUX tuşu ile kullanıldıklarında, yardımcı
fonksiyonlara erişimi temin ederler.
MESAJ GÖRÜNTÜLERĐ
NAV 5200DX, kullanım anında değişen bir çok mesaj verir. Bunların çoğu normal
kullanım süresince ekranın ilk satırında bir özel şekil (ikon) olarak görünürler. Bunlar
kullanıcıyı mevcut şartlarla ilgili olarak uyarmak niyetini taşırlar. Ekranın ilk iki
satırında görülen az sayıdaki mesajlar, alıcının aktivitesini veya cihazın seçilen
fonksiyonu yerine getiremediğini gösterir. Aşağıda ikon ve mesajlar, normal kullanım
süresince ekranın ilk satırında görülebilirler.
Geometrik Kalite -Bir pozisyonun Geometrik Kalitesi (GQ) 3 veya daha aza
düştüğünde tüm pozisyon ekranlarında görünür. Pozisyon değeri navigasyon için
yeterince hassas olmayabilir.
Sinyal Kalitesi -Bir pozisyonun sinyal kalitesi (SQ) 3 veya daha aza
düştüğünde tüm pozisyon ekranlarında görünür. Bir veya daha çok uydunun sinyal
şiddetleri zayıftır ve alıcı ile olan kilitlenmesi kaydedilebilir. Bunun hassiyet üzerindeki
etkisi azdır ve sadece kullanıcıyı sinyalin kaybolabileceği hakkında uyarmak içindir.
Difransiyel Düzeltmeler -Gösterilen pozisyon değerine difransiyel bir düzeltme
uygulandığını gösterir. Eğer difransiyel düzeltmeli pozisyon düşük SQ'ya sahipse, "D"
yerine "SQ" ikonu gösterilecektir. Bir pozisyon nokta olarak kaydedilecekse bu ikon
kaydedilmez.
Eski Data -Cihaz son 10 saniye süresince pozisyon yenilemesi
hesaplayamıyor ve gösteremiyorsa görülür. Bu durum bir veya daha çok uydudan
gelen sinyalin kaybolması ve cihazın sinyalleri yeniden yakalayamaması halinde
ortaya çıkar. Bu işaret varken görüntülenen değer 10 saniye eskidir ve navigasyon
için kullanılmamalıdır.
DEMĐR ALARMI AÇIK - Demir alarmı açık ve cihaz pozisyon alıyorken tüm
ekranların ilk satırında görülür.
VARIŞ / XTE ALARMI AÇIK - Varış ve/veya XTE (Cross Track Error - Düşme
Hatası-) alarmı açıkken, CDI (Course Devation Indicator Rota Sapma Göstergesi-)
aitında (0.0 da) Nav1 ve Nav2 ve "POS" ve "CURSOR" arasında görünür.
Sağa Ok - Bir rota belirleme veya nokta projeksiyonu kullanma gibi, başka bir
fonksiyonda işlem yaparken, kayıtlı nokta kataloğu üzerinden geçebilme seçeneğiniz
olduğunda görüntüye gelir.
SKY SEARCH (GÖK TARAMA) - Cihaz almanak toplamak için uyduları ararken
ekranın ilk satırında bu mesaj görülür.
BELLEK KAYBI
Cihaz, tüm belleği silmek için AUX 13 kullanıldığında belleğini kaybeder. Bellek
kaybı olduğunda cihaz, başlangıç pozisyonu, almanak, kendiliğinden olmayan
parametreler (SETUP' tan seçilmiş) ve tüm kayıtlı rota ve noktaları kaybeder.
Kullanılmadan önce cihaza yeniden başlangıç yaptırmak gereklidir. Cihaza yeniden
başlangıç vermek için üç yol vardır. Biri, Bölüm 2 Başlangıç Yapma (Intialization)' da
açıklananların uygulanması ve sonra da AUX 11 ile almanak toplanmasıdır.
Cihaza ayrıca AUX 11 (Sky search) ile kendi kendine başlangıç yaptırabilirsiniz.
Şayet AUX 11 seçildiğinde cihazda başlangıç pozisyonu yoksa, cihazın başlangıç
pozisyonu olarak ilk üç uydu ile arayıp belirlediği hesaplanmış pozisyon kabul
edilecektir. Bu metod el ile yapılan işlemden daha uzun sürer.Almanak yok
iken, cihaz açıldığında veya POS, MOB veya NAV'a basıldığında cihaz otomatik
olarak Sky Search (gök Tarama) durumuna girer; eğer hiç başlangıç noktası yoksa
cihaz yine kendi kendine başlangıç yapar. Almanak Toplama ve başlangıç yapma
tamamlanınca, POS, MOB veya NAV bilgileri görüntülenir. (Eğer noktalar ve rotalar
hali hazırda girilmişse, NAV'a basıldığında da kendi kendine başlama
yapmak mümkündür.)
DATA GĐRĐŞĐ
Başlangıç pozisyonunun giriş, bir noktayı el ile girmek veya bir noktayı
isimlendirmek veya çekmek için gerekli olan bilgiler alfanümerik klavyeden
girilmelidir. Klayeye bakın. Klavye telefon tuşları gibi dizayn edilmiştir (geriye 10-tuş).
Her tuş rakam ve iki veya üç harf almak üzere yapılanmıştır. Pozisyon
koordinatlarını girmek için, enlem girilene kadar alfanümerik tuşlara, yarı küreyi
değiştirmek için SAĞA OK' a ve sonrada ENTER'e basın. Sondaki(kalan) sıfırlar,
sondaki ilk sıfırdan önceki tüm dijitlerin yazılmasından sonra ENTER'e basılırsa
otomatik olarak yazılır. Boşluk olarak kalan yerler sıfırlarla dolar. (Bu işlem sıfırlar
koordinatların başında veya ortasındaysa yapılamaz) ENTER'i takiben boylam
tuşlanır ve ardından yine ENTER'e basılır. 3D modu kullanılıyorsa, ENTER'i takiben
şimdi yükseklik de girilebilir veya son pozisyon değerinin yüksekliği kullanılmak için
sadece tekrar ENTER'e basılır. (2D kulanımda yükseklik, başlangıç noktası için
kullanılan değer olarak varsayılır.)Eğer yanlış bir tuşa basılırsa (ve henüz ENTER'e
LIGHT tuşu mesaj görüntülerini aydınlatır. Açıp kapamak için bu tuşa basın. Cihaz
kapatıldığında aydınlatma da kendiliğinden kapanır. Parlaklık ve netlik aydınlatma
açıkken AUX 1'den modifiye edilebilir.
MOB fonksiyonu, cari pozisyonun acil bir durumda derhal kaydedilmesi için
yapılmıştır. MOB genellikle seyir halinde iken kullanılmasından dolayı, fonksiyonun
orjinal olay yerine geri dönüş için bir navigasyon ekranı yaratır.
MOB'a basış, o anki cari pozisyonu ifade eden bir mob noktası yaratır ve bulunan
nokta ile olayın cereyan ettiği mob noktası arasında bir rota kurar. (Eğer bu cari rota
üzeriğnde iken MOB'a basılırsa, bu rota yerine mob rotası geçer.) Đlaveten, cihaz
pozisyonunuzu sabit bir biçimde yenilemeyi sürdürür. Tüm MOB rotaları, ekran
özellikleri Navigasyon bölümünde anlatılan üç navigasyon ekranında da
görülebilir.Tek farkla ki, aşağıdaki ekranda gösterildiği gibi mob noktası koordinatları
CDI'ın üzerinde gösterilir.
Eylemsel seyrin temel prensipleri: Eylemsel seyrin temel prensibi hareket halindeki
aracın dünyanın hareketinden bağımsız olarak ivmenin ölçülmesi ve bu ivmenin
bilinen istikametteki çift katlı integrali ile başlangıç noktasına nazaran toplam yer
değiştirme miktarının bulunmasıdır. Eğer ivme sabit olarak değişiyorsa hız ve mesafe
aşağıdaki denklemlerle bulunabilir.
v=at S=1/2 atı
Eşitliğinde a ivme, v hız, s yol ve t taman parametreleridir. Calculus notasyonları ile
denklemler
V= S adt S = SS adt olarak gösterilebilir. dt küçük zaman artımıdır.
Sistemin hassasiyeti elemanların hassasiyetinin bir fonksiyonudur. Hassasiyeti en
çok kontrol eden parametre zamandır. Bu dezavantajları gidermek için eylemsel
sistemlerin maliyeti yüksek ve karmaşık olmaktıdır. Sistem bilgisayar yardımı ile yeni
komunum enlem ve boylamını verdiği gibi gemi rotası, sürüat, yalpa ve başkıç
değerini verir. Bu işlemlir için bilgi sayarın gerekli olması bazı seyir hesaplarının
kullanılmasında imkan yaratır.
Gemide kullanılabilecek pratik bir antenin büyüklüğü tahtidli olup buda alınacak
dalga boylarını tahdit etmektedir. Bu sebepten gemide kullanılabilecek bir sistem için
2 cm. ve 9 cm. dalga boyları seçilmiştir. 2cm. yağmur sırasında en az zayıflamaya
uğramaktadır. Đlk çalışmalar atmosfere girişte kırılmalar ve atmosfer kesirleri üzerine
olmuş ve düzeltme imkanları araştırılmıştır.
Kullanılan sistemler bir yıldız takip edici, takip donanımı ve bilgi işlem merkezinden
meydana gelmiştir. Moderm sistemler bir eylemsel seyir üniti ile tümleşdir. Sistem
gemide mevcut en iyi konumla gerekli küresel işlemleri yaparak seçilen gök
cisminin koordinatları ve küresel işlemler kullanılarak devamlı konum tespiti yapılır
elde edilen değerlerle mevcut eylemsel değerler düzeltilir. Sistemin ana ölçme
elemanları cayroskoplar ve ivme ölçerlerdir. Cayroskop açısal eylemsizlik momenti
yüksek elemanlar olup ilk aldıkları istikameti bir fark tatbik edilmedikçe değiştirmezler
ve teknenin açısal hareketini hissederler. Bu şekilde uygun aygıtmar kullanılarak
hareket eden ortamda değişmeyen boyutlar elde edilebilir. Đkinci yapılacak iş bu
boyutlar üzerinde doğrusal ivmenin ölçülmesidir ki bu da ivme ölçerler vasıtası
ile sağlanır.
ELEKTRONĐK SEYĐR :
GĐRĐŞ :
ÇALIŞMA ÖDEVĐ :
ÇALIŞMA SORULARI :
2. Elektronik seyir sistemlerinden harici bir verici istasyona ihtiyaç gösteren sistemleri
yazınız.
GĐRĐŞ :
ĐLGĐLER :
Dutton's
BĐLGĐ :
VOLTA CETVELĐ
düzenlenmiştir. Burada çok dikkat edilecek konu istenen veya seyredilen rota
sahifenin üst kısmından alındığında, seyredilen mesafe karşılığı bulunacak departure
ve enlem farkı değerlerinin de sahifenin üst kısmında sütun başlığında
"d.lat"ve"Dep" yazılı dikey sütunlardan alınması, istenen veya seyredilen
rota sahifenin alt kısmından alındığında seyredilen mesafe karşılığı bulunacak
departure ve enlem farkı değerlerinin ise sahifenin alt kısmındaki sütun başlığı olarak
yazılan "dep" ve "d.lat" sütunlarından alınmasıdır.
Verilen herhangi bir değer cetvellerin sınırı dışına çıkarsa bu değer tam olarak iki
veya üçe bölünerek cetvellere girilir. Bulunan değer cetvele girilirken bölünen değerle
çarpılarak esas değerin karşılığı bulunur.
Bu cetvelle sürate göre tam ve yarım değişik dakika zamanına göre mesafeler
verilmiştir.
Bu cetveller Enterpolasyona gerek bırakmadan bir milin yüzde kesirine kadar bir
doğrulukla sürati veren "Kritik cetvel" olarak düzenlenmiştir. Zaman değeri tam olarak
saptanırsa üst kısmından hız hemen bulunabilir.
Bu cetveller, yüksekliği belli gözlenen bir maddeden, bilinen görüş açısına karşın
uzaklığı verir. Uzaklıklar 1 gominodan 5 mile kadar yükseklikler 40 ft. (12.2m) den
2000 ft. (609.6 m) kadar ölçülür. Yalnız 5 mil uzaklığa kadar, gözlenen madde
tabandan tepe noktasına kadar (dp) tümüyle gözüktüğünde gözlemcinin
göz yüksekliği 25 ft. Civarında ise alçalımı uygulamaya gerek yoktur. Gözlemcinin
mevkiinden verilen uzaklık, tepe noktasının yer düzlemindeki izdüşümü olan tabanın
noktasındadır ve ölçülen açı bu iki noktadır. Bulunan mevkide büyük med-cezir
hareketi çok önemlidir ve yükseklikler daima en yüksek su düzeyine göre
verildiğinden (MED CEZĐR) gel git hareketinin durumu saptanmalıdır.
A = 1".963xCosLxCosD
Sin (L-D)
Burada A= Herhangi bir gök cisminin meridyenden geçişi için bir dakikadaki
yükseklik değişimidir.
L = Enlem
D = (Meyil-Yücelim) ec. "Üst Transit" de enlem le aynı isimde ise (+) ve enlemle
aykırı isimde ise (-) : "Alt Transit" de ayrı isimde ise (-) olur. A değerinin dışında
olup kullanılacak değerlere (Interpolasyon) orantı yapılır.
Orta enlem seyiri ile bir mevkiden diğerine seyirde mesafe ve rota bulunuyorsa,
ortalama enlemi orta enleme dönüştüren düzeltme bu cetvelden kullanılır.
ORTALAMA KIRILMA
Bu cetvel; gözüken yüksekliğe karşın, atmosferin durumuna göre sayısal dakika
değerleri olarak gök cisminin kırılma değerini içerir. Bu düzeltme daima gök cisminin
görünen yüksekliğinden çıkarılır.
LOGARĐTMALAR
Bu cetvelde genel olarak logaritma sayıları 5 mantis rakam olarak düzenlenmiştir.
Böylece işlemi yapan, logaritmanın tam veya bütün sayı kısmını normal sayı ve virgül
ile düzenler, logaritmanın tam kısmı bir diçi gibidir. Fakat bütün logaritma 10
tabanına göre istenen; dizi sayıların artma esasına göre düzenlenmesidir. Cetveller
dizi olarak tanımlanarak çok uygun olan karakteristik sözcüğü ile isimlendirilmiştir.
Ogura yöntemi değişen zamanla belirtilen diğer hesabi yükseklik kısa yöntemlerine
benzer. PZX astronomik üçgenin kenarları iki dik açı oluşturanadek kesişebilir, bazı
durumlarda bu X'den PZ'ye dikey çizerek (PZ de oluşan dik açı), bir değeri Ogura
yönteminin içerdiği Z'den PX'e olan dikey (PX'de oluşan dik açı) ile yapılır. Birçok
seyirci Norie'nin "Kısa Yöntem" cetvellerini kullanır. Yaygın olarak faydalılığı kabul
edilmiş ve A-K cetvelleri olarak bilinir. Bu yükseklik semt cetveli genişletilip
dezavantajları çıkartılarak eski form ile birleştirilip, yeniden düzenlenen
Ogura cetvelidir.
HAVERSINE
Daha önce düzenlenmiş olan "NORĐE" cetvelleri almanaktaki GHA değerlerine göre
15 lik açısal aralıklarla (Natural) olağan Haversine Log Haversine cetvelleri şeklinde
düzenlenmiştir. Sonradan her biri 0.5 lik haversine değerini vermek üzere yeniden
düzenlenlenmiştir. Bu değişme değerleri arasında orantı yapmanını
gereğini kaldırmıştır. Sık sık yanlışlardan kaçınmak için özellikle verilmiş olan log
haversine karşılığı (Natural) olağan haversine değerini bulmada orantı gerekibilir. Bu
dezavantajları önlemek ve bundan başka seyrek olarak gerekli olmayan durumlar
dışında orantı yapmak üzere "NORĐE" haversine cetvelleri şimdi tamamen
yeni biçimde yeniden düzenlenmiştir.
PRATĐK BĐLGĐLER
- Stadimetre klasik usulle kullanıldığında (Direk başı yüksekliği tatbik edilere) 200-
10000 yarda arasındaki mesafelerde çok doğru mesafe ölçümü sağlamaktadır.
Ancak bazen suüstünde yüzen bir cisim veya direkbaşı yüksekliği bilinmeyen bir
gemiye yaklaşma gerekebilir. Bu gibi durumlarda STADĐMETRE değişik bir usülde
kullanılırsa mesafe ölçümü yapılabilir. Değiştirilmiş usulde; direkbaşı yüksekliği yerine
köprü üstü göz yüksekliğiniz tatbik edilir ve hayali ufuk cismin su kesimi hizasına
indirilir. Ancak tatbik edilebilecek yükseklik en küçük 50 feet olduğu halde tatbik
edilecek yüksekliğin iki katı tatbik edilirse okunan mesafede ikiye bölünerek doğru
ölçüm yapılır.
- Haritada Mesafe Bulma : Cetvelle haritadan mesafe ölmede ise mesafe= Harita
ölçeği x cm( metre olarak mesafe bulunur.)
100
- Mesafe Bulma: Milyem ile mesafe = Gemiboyu x 100 mt
Açı(milyen)
Bilinen gemi boyu bin ile çarpılıp geminin görünen (baş-kıç) açısal değerine
bölünürse mesafe metre ile bulunur. 1o=17 milyem
- Rota tedbili: Puruvadaki tehlikeden belirli mesafe açık geçmek için ne rotanın ne
kadar değiştirilmesini şu formül ile bulabiliriz. Ao=(60/temas mesafesi)x G (açık
geçilecek mesafe mil.)
- Üç dakika metodu: Üç dakika metodunda gemi süratinin sonuna iki sıfır eklenirse üç
dakikada kadedilen mesafe yarda olarak bulunur.Üç dakikada yarda olarak kadedilen
mesafe yüze bölünürse gemi sürati KTS (Knots) olarak bulunur. Gemi sürati ikiye
bölünürse bir saniyede kadedilen mesafe metre olarak bulunur.
- %10 metodu : Mesafe birimlerini birbirine çevirmede %10 metodu ile yarda olarak
bilinen mesafenin %10eksiği metre, metrenin %10 fazlası yarda olarak mesafeyi
verir.
- Reamür = C x 4
5
GĐRĐŞ :
ÇALIŞMA ÖDEVĐ :
ÇALIŞMA SORULARI :
a. Doğru ( ) b. Yanlış ( )
a. Doğru ( ) b. Yanlış ( )
a. Doğru ( ) b. Yanlış ( )
a. Doğru ( ) b. Yanlış ( )
SEYĐR ÇEŞĐTLERĐ :
GĐRĐŞ :
ĐLGĐLER :
Dutton's
BĐLGĐ :
DÜZLEM SEYĐR
Denizde kısa mesafeli seyirler için dünyanın yuvarlaklığı dikkate alınmaz ve dünya
alanı düz farzedilir. Bu tarzdaki bütün seyir konularında düzlem trigonometri formülleri
tatbik edilir.Bu düşünce doğru olmakla beraber;
c. Seyir alanının alçak enlemlerde bulunması, gibi hususi hallerde, Düzlem Seyir
(Palen Sailing) sisteminde yapılan seyirlerin verdiği sonuçlar, pek büyük hata
meydana getirmez. Mesela, Volta seyiri (Traverse Sailing), Akıntı seyri (Current
Sailing) Düzlem Seyirler arasındadır.
ŞEKĐL 42-1
Şekil-42-1'de görüldüğü üzere; ABC bir düzlem üçgendir. Belli olduğu veçhile A
dan B ye giden bir geminin, AB=mesafe (Distance "Dist") dir. CAB = 0 Rotasıdır. AC
= Enlem Farkı (r.lat) dır. CB= Deperture (Dep) dir. Görüldüğü üzere, bu üçgende iki
unsur belli olduğuna göre, diğer ikisi daima bulunur. O halde aşağıdaki formüller
düzenlenir. d.lat = m X Cos0
Yukarıdaki formüllerin hepsi NORĐES TABLE'ın 2-93 'üncü sayfaları arasında yer
alan VOLTA CETVELĐ yardımıyla ve logaritma cetvellerine baş vurmaksızın çok
çabuk çözülür. Volta cetveli dikey açılı düzlem üçgenin çözümü için tanzim edilmiş
olduğundan, yukarıdaki üç formülde bu sistem üçgenden yapıldığından bu üçgende
iki unsur belli oldukça, üçüncü unsur daima adı geçen cetvel ile bulunur. 112o
rotasında 84 mil seyir eden bir geminin oluşturduğu d.lat (ve Deparçerin bulunması
(Rota açısı S 68 E olur) Cetvellerin alt kısmında yazılı olan 112 rota değerini içeren
46.sahife bulunur. (68 Rota açısı karşılığı) Aynı sahifede mesafe sütununda 84 mil
karşılığı olan d.lt 31.5 Dep.77.9 dur.
ÖRNEK :
Bir geminin 431 mil S enlem farkı 132'W Departure oluşturması için seyretmesi
gereken rotanın bulunması.
ÇÖZÜM :
431 ve 132 değerleri tam ve karşılıklı bulunmamaktadır. Fakat sayfa 37'deki cetvelde
uygulama farklılığı önemli olmayacak ve istenen değerlere en yaklaşık olan 431 3 ve
131.9 değerleri yeterli değer olarak alınır. Şuna da dikkat etmek yerinde olurki, rota
açısı 45oden küçük oldukça d.lat>Dep'den ve keza rota açısı 45oden büyük oldukça
Dep>d.lat'tan olur. Seyirci bu önemli hususa çok dikkat etmeli ve aşağıdan
alacağıyerde katiyen yukarıdan almamalıdır.
Dep ve d.lat'ın çabuk bulunmasına yarayan VOLTA CETVELLERĐ'inde mesafe 600
mile kadardır. Eğer mesafe 600 milden büyük olursa,istenildiği kadar küçük miktara
bölünerek işlem yapılır.
ÖRNEK : 1340 mil mesafede ve 10°rota açısına karşı gelen d.lat ile Dep.
istenmiş olsun.
ÖRNEK-1= Bir gemi 36o06'.7 N ve 5o20'W den kalkarak S 70oW ve 125 mil gittikten
sonra ulaştığı yerin Lat ve Dep'i bulunacaktır.
Hesapla Çözüm = Yukarıdaki formüller hatırlanarak ve belli olanlara göre şekil
çizilerek Bak Şekil 39-2
CA = MxCosCAB
d.lat = MxCos0 dir.
log.M = log125 = 2 .09691
log.Cos0 = log.70° = 9 .53405
log.d.lat = 1 .63096
dl.lat = 42 .75 olur.
o halde kalkış Lat' = 36° 06´ 70" N
Bulanan d.lat = - 42´ 75" S
Varış Lat'ı = 35° 23´ 95" N olur.
Not : Rota açısı güneyli olduğundan yani seyir esnasında geminin pruvası güneye
dönük olduğundan d.lat'ın işareti S olması icap eder.
BC = ABXSinCAB dir.
Dep = M x Sin0 dır.
log M = log 125' =2.09691
log Sin0 =log 70° =9.97299
log Dep =2.06990
Dep =117.5 olur. ŞEKĐL 42-2
ÖRNEK -2= bir gemi demir yerinden kalkarak N ile W arasında 35 mil giderek 30ïd.lat
oluştuğuna göre, rota açısı ve Dep bulunacaktır.
35 Mil mesafe ve 30'd.lat ile cetvele girerek yukarıdan aşağıya en yakın olan
değerleri bulur. Kolonların çakıştığı sayfadaki rota açısı değere 31ove Dep.18 dir. Bu
miktarların her ikiside formül ile bulunan sonuçların aynısıdır.
ÖRNEK 3= bir gemi 45o N ve 60oW mevkiinden kalkarak 033o rotasına 119 mil
gittikten sonra ulaşılan yerin Lat ve Dep'i bulunacaktır.
Hesapla Çözüm :
Cetvelden 119 mil mesafesine ve 33o rota açısına göre alınan d.lat 99ï.8 ve Dep 64.8
dir ki formülle bulunanın aynıdır.
BOYLAM SEYRĐ
Boylam deireleri üzerinde yapılan seyirdir. Yani bu tip seyirde boylam farkı
D.lo=0odir. Dolayısıyla rota 000o veya 180o den biridir. Rotanın hangisi olduğuna
karar verirken Enlem farkının işaretine bakılır. Enlem farkının işareti N ise rota 00,
Enlem farkının işareti S ise rota 180o dir. Enlem farkının dakika cinsinden değeri ise
bize MĐL olarak mesafeyi verir.
ENLEM SEYRĐ
Enlem seyri bir geminin hergangi bir paralel daire üzerinde 0 rotasının asla
değiştirmeksizin doğu'ya veya batıya doğru yaptığı seyre denir.
Düzlem seyrindeki bütün formüllerde boylamdan bahsedilmedi. Bu seyirdeki bütün
formüller, hep mesafe, Rota, Dep ve d.lat'den teşekkül etmiştir. Dep.herhangi bir
paralel daire üzerinde ölçülen ve deniz mili olarak kabul edilen mesafedir. Yani aynı
paralel daire üzerindeki iki noktadan geçen meridyenler arasındaki mesafedir. Deniz
mili yönünden ifade olunur.
Aynı paralel daire üzerindeki bu iki noktadan geçen meridyenler arasındaki boylam
farkını (d.long) verir. Kısacası ; Aynı paralel daire üzerinde iki nokta arasındaki
paralel daire yayının deniz mili yönünden uzunluğu, o iki noktanın d.long'udur.
Dep.ile d.long arasında böyle sıkı ilgi mevcut olduğuna göre, bu iki unsur arasındaki
bağı bir formül ile gösterebiliriz. Şekil= 39-3'de Q'Q Ekvator, T'T herhangi paralel
daire, O dünya küresini merkezi, O'paralel daire merkezi, R dünya yarı çapı, r paralel
daire yapırçapı, A-B paralel daire üzerindeki iki nokta, A-B noktalarından geçen PaA,
PbB meridyenlerinin Ekvatordaki kesit noktaları, boB açısı paralel dairenin enlemi, ab
paralel daire yayı, ve AB de tarif olunduğu üzere bu yaya ait d.long'dur.
OO' merkezli iki daireye, ortak merkezli daireler gözü ile de bakılabilir. O halde ab
ve AB daire yayları arasındaki oran;
AB = R dir.
Ab r
AB = R sec 0' 0 b dir,
ab r
Dep = Cos.Latitude
d.long
O halde bu konunun formüllerini aşağıdaki şekilde ve üç halde yazabiliriz.
a. Cos.Lat = Dep.
d.long
b. Dep. = d.longxCos. Lat
c. d.long = DepxSec. Lat dır.
ŞEKĐL 42-3
Örnek : Bir gemi 45oW den East'e doğru 186'.8 giderek 48o48'W'e vardığına göre,
hangi paralel daire üzerinde seyrettiği bulunacaktır.
Örnek : Bir gemi 41o30'S ve 18o30'E mevkiinden kalkarak aynı paralel daire üzerinde
2o10'W boylamına varıncaya kadar seyrettiğine göre katettiği mesafe ne olur?
Dep = d.long x Cos Lat olduğundan
Kalkış boylamı = 18o30'E log Cos Lat 41o30' 9.87446
Örnek : 49o35'N 22o30'W mevkiinden kalkan bir gemi 65'güneye 120' doğuya
seyrettikten sonra intikal ettiği mevkiin enlem ve boylamı bulunacaktır.
MERĐDYEN PARÇALARI
Markator seyrindede bir seyir üçgeni kurularak aynen düzlem seyir kurallarında
uygulandığı gibi düzlem trigonometri yardımı ile çözüm yapılır. 600 milden fazla olan
seyirlernde markator seyir kurallarının kullanılması zorunluluğu hesaplarımızın doğru
olması bakımından kaçınılmaz bir gerçektir. Bu nedenle biz markator seyrinde iki
durumla karşılaşırız.
Yandaki şekilde ABC markator seyir
üçgeni, AB'C' ise düzlem seyir üçgenidir.
Bu iki üçgende sadece a (Rota Açısı( ortaktır.)
B'C'yani Departure, Lat Secant'ı oranında
büyüyerek BC'ye yani D.long'a eşit olmaktadır.
Yine AB'yani D.lat, Lat secant'ı oranında
büyüyerek AB'ye daha doğrusu (Difference
Of Meridional Parts)(Meridyen Parçaları Farkı)
D.M.P.olmaktadır. Bu genel bilgilerden sonra
düzlem trigonometrik fonksiyonlar yardımı ile
Markator seyrinde kullanılan bütün formüller
çıkarılabilir.
ŞEKĐL 42-4
ABC üçgeninden :
AB'C' üçgeninden :
AC' = AB' X SEC B' AC' Mesafe = d.lAT X Sec Rota olmaktadır.
ÖRNEK : A kalkış mevkii Lat 16o00'S,Long 5o55'W olan bir limandan hareket eden bir
gemi B varış mevkii Lat 40o28'N Long 74o00'W olan bir limana gitmesi için rotası ne
olmalıdır? Kat edeceği mesafe nedir?
ÇÖZÜM : Tan Rota : d.Long dir.
D.M.P (L)
Lat A = 16o00'S MP A = 966.28 Long A = 5o55'W
Lat B = 40 28'N MP B =2644.17 Long B = 74o00'W
o
Örnek : A lat 51o26'N Lon 9o29'W mevkiinde hareket eden bir gemi 039o 22'.5
rotasına 950 mil seyretmiştir. Vardığı mevkiin koordinatlarını bulunuz.
Çözüm : d. Lat = Mesafe x Cos Rota olduğundan
Log Mes 950 = 2.97772
Log Cos 39o22'.5 = 9.88819
Log d.lat = 2.86591
d.lat = 743.4/60 = 12o14'N olur.
o
A Lat = 51 24'N
d.Lat = 12o14'N
B Lat = 63o38'N olur
A Long = 9o29'W
d.long =18o49'E
B.long =9o20'E olur.
Büyük daire seyrine hazırlık olarak seyredeceğimiz limanlar arasındaki büyük daire
ĐZĐNĐ Mercator haritasına geçirmek en önemli olan husustur. Bu işlemi yapabilmek
için: Büyük daire izi üzerinde belirli d.long aralıklar ile bir çok noktaların
Koordinatlarını buluruz ve bu noktalara arasını birleştirmek suretiyle de üzerinde
seyredeceğimiz, Büyük daire izini markator haritasına çizmek gerektir.
BÜYÜK DAĐRE ĐZĐ'NĐ MERCATOR HARĐTASINA GEÇĐRMEK
Yukarda açıkladığımız gibi Büyük daire izi'ni mercator'a geçirmek için şu usuller
kullanılır.
1. Matematiksel yolla Büyük daire izi üzerindeki noktalarnı koordinatlarını bulmak.
2. GNOMONĐK haritalar kullanarak bu haritalar üzerinde kalkılacak ve varılacak
noktalar arasındaki büyük daire izi bir doğru halinde görüldüğünden, iki liman
arasında bir doğru çizerek bu doğru üzerinde belirli d.long lar ile büyük daire izi
üzerindeki noktaların koordinatlarını, tespit edip bu noktalar Markator haritasına
koyup aralarını birleştirmek suretiyle, takip edilecek büyük daire izini elde etmek.
3. HO 214 cetvelleri yardımı ile küresel üçgeni çözmek suretiyle büyük daire
seyrine ait bilgileri elde etmek.
4. Bu işlem için hazırlanmış özel cetvelleri kullanmak suretiyle büyük daire izini
merkatora geçirmek.
Şekil üzerinde etüt edildiğinde büyük daire seyrinde bize lüzumlu olan elemanlar
sırası ile :
ŞEKĐL 42-5
ĐLK ROTA : Kalkılan mevkiden büyük dairenin ilk rotası veya hareket edilen
mevkiden, büyük daireye çizilen teğetin Hareket noktası meridyeni ile yaptığı açıdır.
SON ROTA : Varış noktası meridyeni ile bu noktadan büyük daireye çizilen teğet
arasında kalan ve saat yelkovanı yönünde ölçülen açıdır. Kalkış ve varış noktaları
aynı yarım kürede olmadıkları zaman bu iki mevki arasındaki büyük daire izi ekvatoru
keser. Bu kesiş noktasının bilinmesi seyir için önemlidir. (Bu noktadan
geçerken denizciler arasında tören yapmak ve eğlenceler tertip etmek geleneksel bir
adettir.) Bu noktanın mevkiini şöyle tespit ederiz: küre üzerinde büyük daireler
birbirlerini yarıya böldükleri için, seyredeceğimiz büyük daire de EKVATOR
tarafından ikiye bölünür. Đki yarı küredeki tepe (VERTEX) noktaları mutlaka ekvator
kesiş noktasından 90olik bir d.long kadar farklıdır. Bu nokta kolayca tespit edilir.
Kutup noktasından büyük daire üzerine indirilen dikeyin bu daire yayını kestiği
noktaya TEPE NOKTASI (VERTEX) denir. Vertex büyük daire seyrinde seyredilen
izin kutba en yakın noktasıdır. Bu nokta bazı zamanlar seyredilen büyük daire yayının
dışında kalabilir. Bu pek önemli noktanın bilinmesi, Büyük daire seyrinde
azami yükselebileceğimiz enlemin seyre uygun olmayan bir sahaya ulaşması nedeni
ile bir enleme kadar büyük daire seyri ondan sonra enlem seyri ve tekrar büyük daire
seyri yapmak durumu doğabilir. Tepe noktası Buzlu sahalara isabet eder veya bir
adanın üzerinde bulunabilir veya sığlık sahalara olmazsa aldığımız
meteoroloji raporuna göre bir fırtına sahasında olabilir.
Tepe noktasının seyredilen daire yayı üzerinde olup olmadığını şu şekilde
anlayabiliriz: Eğer büyük daire seyrinde meydana gelen küresel seyir üçgenin ilk rota
ve son rota açıları 90o den küçük ise tepe noktası muhakkak seyredilen büyük daire
yayı üzerinde bulunur. Eğer üçgenin rota açılarından birisi 90o den büyük olursa
bu durumda tepe noktası seyredilen daire yayının üzerinde olmayıp büyük açı
tarafında büyük daire yayının uzantısı üzerinde bir noktadadır.
Đki nokta arasındaki büyük daire yayının boyu kerte hattından daima kısa olmakla
beraber, bu iki seyir izi arasındaki fark her zaman büyük daire seyri hesaplarını
yapmaya değer olacak derecede değildir. Bu nedenle aşağıdaki durumlarda büyük
daire seyri yapmaya lüzum yoktur.
1. 60o den aşağı enlemlerde ve 600 mil den kısa mesafelerde markator ve büyük
daire izleri arasındaki mesafe farkı %1 hata ilebirbirlerine eşittir.
2. North ve South'a yakın rotalarda yani meridyen seyrine yakın seyirlerde veya
ekvatora yakın mevkilerde markator ve büyük dairemesafesi arasındaki fark fazla olur
eğer VERTEX seyir edilen büyük daire mesafeleri arasında fazla bir fark yoktur.
3. Tepe noktası (VERTEX) kalkılan ve varılan mevkiler arasında ise, Markator
mesafesi ile büyük daire mesafesi arasındaki fark fazla olur eğer VERTEX seyredilen
büyük daire yayının uzantısı üzerinde ise yani rota açılarından biri 90o den büyük ise
fark az olur.
4. Markator ve büyük daire mesafeleri arasındaki en büyük fark kalkılan ve varılan
mevkiler arasındaki d.lat değeri çok küçük ve bu mevkiler yüksek enlemlerde olduğu
zaman görülür.
Fakat yüksek enlemlerde büyük dairenin vertex'i buzlu bölgelere rastladığından
birleşik seyir yapılması zorunluğu vardır.
SEYĐR ÇEŞĐTLERĐ :
GĐRĐŞ :
ÇALIŞMA ÖDEVĐ :
Bilgi kağıdı 1.1.42'i oku, dikkatlice çalış ve aşağıdaki soruları cevaplandır.
Cevapları ayrılmış yerlere yaz.
ÇALIŞMA SORULARI :
4. 19o00 N 42o00 E Mevkinden hareket ile 09o00'N 42o00'E mevkine gidebilmek için
rota ve mesafe ne olmalıdır?
a. Rota 000o Mesafe 600 Mil.
b. Rota 000o Mesafe 300 Mil.
c. Rota 180o Mesafe 360 Mil.
d. Rota 180o Mesafe 600 Mil.
e. Rota 000o Mesafe 630 Mil.
CANSALI SEYRĐ :
GĐRĐŞ :
ĐLGĐLER :
Dutton's
BĐLGĐ :
CANSALI SEYRĐ
Her ne kadar güneşten meridyen geçişte arz tayini her geçen gün demode olmakta
ise de teçhizatın ve dökümanların mahdut olduğu durumda çok faydalı bir usuldür.
Zira vaktin sıhhatli olarak bilinmesine lüzum yoktur, ayrıca güneşin meyli çizim ile
hakikate çok yakın bulunabilir. Aşağıda bu usul anlatılmıştır. Bu maksatla bir
manevara levhası veya kağıt üzerine çizilecek bir daire kullanılabilir. Daire
AÇI TASHĐH
0° 1.0°
4° 0.9
30 0.8
KUZEY GÖK KUTBU * KUTUP YILDIZI 40 0.7
48 0.6
56 0.5
62 0.4
69 0.3
75 0.2
81 0.1
87 0.0
90
Tashih işareti yukarı mevkide olan yıldız grubuna göre tayin edilir. CASSIOPIA
kutup yıldızına göre yukarıda görülüyorsa tashihin işareti (-) buyük ayı yıldız grubu
yukarıda görülüyorsa (+) dır. Örnekte tashih -0o.8 dir.
ĐRTĐFA TASHĐHLERĐ :
Elde almanak mevcut olmadığı hallerde okunan irtifaya aşağıda belirtilen tashihlerin
yapılması lüzumludur.
Kırılma :
Đptidai bir sexstantla irtifa ölçümü yapıldığı taktirde kırılma dolayısıyla tatbik
edilecek tashihler aşağıdaki cetvelde verilmiştir. Bu tashih daima (-) dır.
ĐRTĐFA ° 5 6 7 8 10 12 15 21 33 65
90
TASHĐH / 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Yarı Çap :
Güneşin günlük yarı çapı 16/ dır. Bu miktar alt çevresinden yapıldığında artı (+) üst
çevresinden yapıldığında (-) dir.
Göz Yüksekliği (DĐP) :
Göz yüksekliği için tatbik edilecek tashih can filikalarında göz yüksekliğinin kare
kökü alınarak dakika cinsinden bulunabilir, dima eksidir.
PARALAX :
Can filikalarında nazari dikkate alınmaz.
Cetvelde verilen kıymetler takribi olup her dört senede bir aynı olmak üzere
değişmektedir.
10 Tem. -5 h 08 m 1 h 02 m: 2 = 31
m
20 Tem. -6 10
1 02
15 Temmuz tadili zaman 5 08 + 31= 5 39. buna göre hakiki güneş LMT ile 12 00 00
+ 5 39 = 13 05 39 da meridyenden geçmektedir. Hakiki güneşin meridyenden geçişi
ZT 11 43 53 olarak tesbit edildiğine göre d bulunabilir. 12 05 39 - 11 43 53 = 21 46
zaman zonu orta meridyenine d'nin derecesinden kıymeti tatbik edildiği takdirde tul
bulunabilir.
21 46 = 5o 26' orta meridyen 9 X 151 = 135 olduğunu göre 135o5o 26'= 129o 34' W
olarak tul bulunmuş olur.
ÖRNEK : Đrtifa ölçümü esnasında AC kenarı 18.7 cm. ve BC kenarı 12.1 cam. olarak
tesbit edilmiştir. Đrtifa ne kadardır?
AC 18.7 FARK
FARK
= = 1.5454 30 o 1.732
1.545
BC 12.1 35 o 1.428
1.428
5o
0.304 1.117
GĐRĐŞ :
Bu ödev kağıdı can salı seyri konusunda sınıfta verilen bilgileri pekiştirmek
maksadıyla Ögrencilere rehber olarak hazırlanmıştır. Bu ödev kağıdı aynı zamanda
sınavlara hazırlanmada yeterli bir kaynak teşkil edecektir.
ÇALIŞMA ÖDEVĐ :
ÇALIŞMA SORULARI :
a. 15 b. 14 c. 16 d. 17 e. 18