COLLEGE OF EDUCATION

Module Title Modyul sa Ugnayan ng Wika, Kultura at Lipunan

Course Title Ugnayan ng Wika, Kultura at Lipunan

Course Number Filipino 104

Course Sumasaklaw ito sa malalim na kabatiran sa kahalagahan ng

Description ugnayan ng wika, kultura at lipunan na nagpapalakas at
nagpapatibay ng pagkaPilipino na makatutulong sa
makabuluhang pagtuturo at pagkatuto.

Total Learning 54 HOURS

Time
Prerequisites NONE

Overview

Ang pagkakaroon ng modernisadong Wikang Filipino ay magkakaloob sa

ordinaryong mamayang gumagamit ng wikang ito tulad ng mga manggagawa,
magsasaka at iba pang sector na dapat makibahagi sa proseso ng modernisasyon
ng lipunan, ―Ang kaalaman at isang mundo ng maraming posibilidad para sa pag-
unlad.‖ (Abueva,63)

Ang wika, kultura at lipunan ay nakatuon sa sosyolinggwistiko at sosyo-

kultural na dulog na naglalayong linangin ang mapanuring pag-iisip ng mga mag
–aaral sa pakikipadiskurso sa ugnayan ng wika sa kultura at lipunang Pilipino.
Ang mga babasahin ay tatalakay sa papel at bias ng wikang Filipino sa
edukasyon, pamahalaan, midya, ekonomiya at iba pang panlipunang institusyon.
Sa dulong aralin, ang mag-aaral ay inaasahang makabuo ng kritikal na sanaysay
sa pamamagitan ng pagdalumat sa ugnayan ng wika sa kultura at lipunang
Pilipino.
Learning Outcomes:
1. Matukoy ang gamit ng wika sa pagpapahayag.
2. Nakapagsagawa ng ng kaukulang tala, pananaliksik.

Indicative Content:
I. Mga Pilosopiyang Pangwika
 Benjamin Lee Whorf
 Noah Chomsky
 Allen Pace Nielsen
 Liam Hudson
 Basil Bernstain
 Russel at Fridge
 Putnam at Quine

1
II. Wika, Kultura at Pamilyang Pilipino
 Malawak na pagpapakahulugan ng kultura/kahulugan at katangian
 Mga batayang Pilosopiyang Pinoy
 Tatak tate
 Talangka mentality
 Tapat ko, linis ko
 Bayad nga
 Nagpapakatotoo lang ako,Ako ito
 White lies
III. Mga kaisipan ukol sa Wika
 Moore at Speech Act Theory
 Pragmatiks
 SPEAKING ni Dell Hymes
 Semaiotiks
 Sosyolinggwistik
 Metapora ng Wika

IV. Napapanahong Panlipunang Pilosopiya

 Ang dimensyong Panlipunan ng pag-iral ng tao
 Mga pag-aaral tungkol sa pamilya
 Ang Estrakturang Pang – ekonomiya ng lipunan: Ang Rekonstruksiyon ni
Habernas sa Materyalismong historiko
 Ang saligang Moral ng pagmamay-ari at mga Panlipunang ugnayan.
V. Isang Paghahanap sa Etikang Pangmadla
 Hinggil sa katotohanan, katarungan, at People Power II
 Ang Misteryo ng Pamilya kay Marcel at ang mga Suliranin ng
Modernisasyon sa Kontekstong Asyano
 Ang Relihiyon ang Tao sa Lipunang Sibil Mga hamon sa Bagong Milenyo
 Mga pamumuni hinggil sa Globalisasyon.
 Buhay at kuturang Filipino
 Ang Literatura ng Arting Pilipino
 Mga Instrumentong Pangwika at mga Himig Filipino
 Ang Sikolohiya ng mga Filipino

Discussion:
YUNIT I
MGA PILOSOPIYANG PANGWIKA
Ang wika ayon kay Chompsky (1957), isang prosesong mental. May
unibersal na gramatika at mataas na abstrak na antas; may magkatulad na
katangiang linggwistik.

2
 Ayon kina Andersen at Taylor (2007), ang kultura naman ay isang
kumplikadong sistema ng ugnayan na nagbibigay kahulugan sa paraan ng
pamumuhay ng isang grupong panlipunan o isang lipunan sa kabuuan.

Samantalang ang lipunan naman ay isang buhay na organismo kung saan

nagaganap ang mga pangyayari at gawain. Ito ay patuloy na kumikilos at
nagbabago (Mooney) 2011.

Sa pag-unlad ng sibilisasyon, nakabuo ang mga tao ng lipunan. Ang

lipunan ay palaging nagbabago at nahuhubog ng ibat-ibang pangyayari,
kasaysayan, pulitika, ekonomiya, pagpapahalaga, relihiyon at iba pa. Ang mga
bagay na ito ang bunga ng pagbabago ang tinuturing na kultura.
Sa pag-unlad ng sibilisasyon, nakabuo ang mga tao ng lipunan. Ang
lipunan ay palaging nagbabago at nahuhubog ng ibat-ibang pangyayari,
kasaysayan, pulitika, ekonomiya, pagpapahalaga, relihiyon at iba pa. Ang mga
bagay na ito ang bunga ng pagbabago ang tinuturing na kultura.
Ang kutura naman, sa kabilang banda, ang humuhubog sa ating kaugalian,
mga reaksyon at ang ating paningin sa mundo. Upang lumaganap at magpatuloy
ang kultura, kailangan itong maipasa mula sa isang tao tungo sa isa. Dito
pumapasok ang papel ng wika. Dahil dito, kailangang pagtuunan pansin ang
kahulugan ng mga salita, mga pinanggalingan nito ay mga palatandaan ng
pinagsasaluhang kultura. Hindi maaaring umiral ang kultura nang hindi
napapasa at ang pagpapasa nito ay nangangailangan ng wika.
Ang wika ang nagsasalamin sa kung paano pinoproseso ng isang tao ang
mga impormasyong natatanggap at tumutulong sa pagbuo ng ideya dahil sa dala
nilang kultura. Halimbawa, ang mga Pilipino ay may ibat-ibang salitang
naglalarawan sa ibat-ibang yugto ng produksyon ng bigas tulad ng ―palay‖ ―bigas‖
at ―kanin‖. Sa wikang Ingles, isa lamang ang salitang naglalarawan sa lahat ng
yugto nito at ang ilang salita ay mahirap isalin tungo sa wikang Ingles.
Sa halimbawang ito, mapagtanto ang kahalagahan ng bigas sa kulturang
Pilipino dahil sa paggamit ng ibat-ibang terminolohiya.
Sa kabilang dako, ang impluwensya ng ibang kultura ay sadyang
makapagbago sa ating identidad bilang isang lipunan. Sa pagbabagong ito,
maapektuhan din ang ating wika na isa sa mga naglalarawan ng ating identidad.
Ang pilosopiya ng wika ay nakatuon sa Apat na Pangunahing mga Suliranin:
 kalikasan ng kahulugan
 paggamit ng wika
 kognisyon ng wika,
 at ugnayan na nasa pagitan ng wika at ng katotohanan o realidad.
Ngunit, para sa mga pilosopong kontinental, ang pilosopiya ng wika ay tila
hinaharap, hindi bilang isang nakahiwalay na paksa, subalit bilang isang bahagi
ng lohika.

Una, ang mga pilosopo ng wika ay nag-uusisa sa kalikasan ng kahulugan,

at naglalayong maipaliwanag ang kahulugan ng pagkakaroon ng
3
 "kahulugan" ng isang bagay. Ang mga paksang nag-uugat ay
kinabibilangan ng kalikasan ng sinonimiya (pagiging
magkasingkahulugan), ang pinagmulan mismo ng kahulugan, at kung
paano talagang malalaman ang anumang kahulugan. Ang isa pang
proyekto sa ilalim ng pamagat na ito ng natatanging pagtutuon ng mga
pilosopong analitiko ng wika ay ang pag-iimbistiga sa gawi kung paano
binubuo o nabubuo ang mga pangungusap upang maging isang
makahulugang kabuuan magmula sa kahulugan ng mga bahagi nito.
Pangalawa, nais nilang maunawaan kung ano ang ginagawa ng mga
tagapagsalita at mga takapakinig sa loob ng komunikasyon, at kung paano
ito ginagamit sa pakikipagkapwa. Ang partikular na mga pagtutuon ay
maaaring kabilangan ng mga paksang pagkatuto ng wika, paglikha ng
wika, at mga akto ng pananalita.
Pangatlo, nais nilang malaman kung paano umuugnay ang wika sa mga
isipan ng kapwa tagapagsalita at ng tagapagpaunawa. Isa sa
pinagtutuunan ng pansin ay ang pamantayan ng matagumpay na
pagsasaling wika ng mga salita papunta sa iba pang mga salita.

Bilang panghuli, sinisiyasat nila kung paano ang wika at ang kahulugan
ay umuugnay sa katotohanan at sa mundo.
Ang mga pilosopo ay may gawi na mas hindi nagtutuon sa kung ano ang mga
pangungusap ang talagang tunay, at mas marami ang sa anong mga uri ng mga
kahulugan ang maaaring hindi tunay o mali. Ang isang pilosopo ng wika na
makapangkatotohanan ay maaaring mag-isip kung ang isang pangungusap na
walang kahulugan o walang saysay ay maaari bang maging makatotohanan o
hindi, o kung ang mga pangungusap ay maaari o hindi ba maaaring
makapagpahayag ng mga mungkahi hinggil sa mga bagay na hindi naman
umiiral, sa halip na sa paraan ng paggamit sa mga pangungusap.
Mga Pilosopiyang Pangwika (Austero, 2008)

1. Benjamin Lee Whorf (1996). ―Ang wika ay nakabatay sa pagpapakahulugan ng

tao sa kanyang kapaligiran‖
2. Noah Chomsky (1968). ―Ang wika ay nakabatay sa kakayahan at kagalingan
sa pakikinig‖ (Performance and Compete
3. Allan Pace Nielsen (1990). ―Ang wika ay nakabatay sa kasarian (Language
Sexism)‖.
4. Hudson, Liam , ―Ang wika ay nakabatay sa karaniwang karanasan‖.
5. Basil Bernstein (1971). ―Ang wika ay nakabatay sa gamit ng lipunan‖.
6. Quine ―ang radikal na pagsasalin bilang bahagi ng isang pangunahing
epistemolohikal na pagtatanong‖

A. Noam Chomsky

Ang lingguwistika ng Estados Unidos na ang teorya ng generative grammar

ay muling tinukoy ang larangan ng lingguwistika (isinilang noong 1928). Avram
Noam Chomsky (ipinanganak Disyembre 7, 1928) ay isang Amerikanong
lingguwista, pilosopo, pangkaisipang siyentipiko, istoryador, at kritiko sa lipunan.
4
Minsan ay inilarawan bilang "ang ama ng modernong lingguwistika", si Chomsky
ay isang pangunahing figure sa analytic na pilosopiya at isa sa mga tagapagtatag
ng larangan ng cognitive science. May hawak siyang appointment bilang Institute
Professor Emeritus sa Massachusetts Institute of Technology (MIT) at magaling na
propesor sa Unibersidad ng Arizona. Sa edad na 16, nagsasagawa ng mga kurso
sa lingguwistika, matematika, at pilosopiya.
Si Chomsky ay kredito bilang tagalikha o co-lumikha ng unibersal na teorya ng
grammar, ang nakakalikom na teorya ng gramatika, ang Chomsky hierarchy, at
ang minimalist na programa.

Isa sa mga binanggit na iskolar sa kasaysayan, naimpluwensyahan ni

Chomsky ang isang malawak na hanay ng mga akademikong larangan. Malawak
siyang kinikilala bilang isang paradigm shifter na tumulong sa spark sa isang
malaking rebolusyon sa mga agham ng tao, na nag-aambag sa pag-unlad ng isang
bagong cognitivistic framework para sa pag-aaral ng wika at isip. Bilang
karagdagan sa kanyang patuloy na pag-aaral sa siyensiya, siya ay nananatiling
pangunahing kritiko ng patakarang panlabas ng US.Ang impluwensya nito ay
malawak na umaabot sa sikoagham sa kompyuter, atbp. Ito ay tinatawag ding
"ang ama ng mga modernong lingguwistika".

Competence and Performance na ayon kay (Noam Chomsky 1968). Ang wika ay
nakabatay sa kakayahan at kagalingan sa pakikinig. Kapag marunong makinig sa
kausap, mabilis na makabubuo ng mga salitang sasabihin ang tao. Mas naitala ng
utak ang anumang napakinggan kaysa nabasa.

Sa mga transpormasyonal na pananaw, nanguna si Chomsky sa paniniwalang

'ang wika bilang isang sistema ay may kaugnayan sa kahulugan at kabuluhan'.
Dagdag pa niya, ang wika ay isang penomenang mental kung saan ito ay likas
sa tao at dahil sa kalikasan nito, may kakayahan siyang matuto ng wika.

Sa iba pang pananaw sa wika, ang wika ay isang paraan ng pananagisag o

pagbibigay kahulugan sa mga tunog sa tulong ng mga bahagi ng katawan sa
pagsasalita upang makamit ang layuning makaunawa at maunawaan ng iba
(Tumangan, 1997).

Sa pangkalahatan, anumang punto de vista ng mga dalubwika sa wika, may

mga mahahalagang punto na maaaring magkakatulad ang pananaw mula sa iba‘t
ibang depinisyon. Kasama rito ang:

 Ang wika gamit sa pakikipagkomunikasyon. Ang wika ay pantao. Ang

wika bilang naisasaayos na sinasalita o binibigkas na mga simbolo,
ang mga simbolong ito ay may taglay na kahulugan masistema ang
wika. Nabubuo o nagagamit ang wika sa isang lipunan.

5
B. Allen Pace Nielsen
Si Allen Pace Nielsen ay isang American Literary
Scholar, Linggwista at isa sa mga namumuno sa Humor
Studies and Children‘s Literature Studies. Siya ay isang
Propesora na nagtuturo ng asignaturang Ingles sa Arizona
State University.
Nagsimulang mag-aral si Allen Pace Nielsen ng Sexism
in American English matapos ang kaniyang pagbabalik
mula sa Afghanistan. Naging katuwang rin niya ang
kaniyang asawa sa patuloy na pag-aaral ng Language
Sexism (Wikang Nakabatay sa Kasarian) na sa kalaunan
ay naging daan upang mas lalo siyang nakilala at
makatanggap ng iba‘t ibang mga parangal.

“LANGUAGE SEXISM”
(Ang wika ay nakabatay sa kasarian)

Terminong pang Hayop na inihahalintulad sa Tao

Kung titingnan sa isang semantikong bahagi ng Ingles, naihalintulad na ang

mga terminong ginagamit sa hayop sa pagtakda ng tao. Kadalasan ang mga
kaparehong Hayop ay palaging mayroong negatibong kahulugan kapag
inihahalintulad sa kasarian ng babae.

Halimbawa:
 Shrew – babaeng palaaway
 Lucky Dog/Gay Dog/ Dog – babaeng kaladkarin
 Vixen (Female Fox) – mayamutin, may masamang hangarin

Noong ako ay nasa bansang Afghanistan, ako ay nagulat sa hindi pantay na

paningin ng mga tao pagdating sa mga babae. Tulad na lang ng isang kasabihan
sa kanila na ―When you see an old man, sit down and take a lesson; When you see
and old woman, throw a stone‖. Kung pagbabasehan ang kanilang kultura,
pinaniniwalaan nilang ang mga batang babae ay isang regalo ngunit ang mga
mamatandang babae ay isang Grotesque (katawa-tawa) at Villainous (tampalasan).
Ito ay sa kadahilanang ang babae ay pinapahalagahan dahil sa kanilang katawan
ngunit ang lalaki ay kinikila dahil sa kaniyang mga narating o natapos, kung saan
ang katawan ay kayang baguhin ng edad ngunit ang talino at mga narating ay
maari pang magbunga ng higit pa sa inaasahan.

Paanong Mas Binigyan Ng Halaga Ng Mga Ingles Ang Kalalakihan

Halos dekanang binigyang pansin at halaga ang kalakasan o lakas

sapagkat ito ang karaniwang ginagamit sa halos lahat ng gawain.
Dahil sa kinaugaliang lalaki ang nagtataglay ng higit na lakas kung
kaya‘t nangibabaw sila ikumpara sa mga babae. Kalimitan din na
naririnig na sinasabihan ang mga lalaki na ―be a Man‖ kung saan

6
 nangangahulugan itong maging matapang, malakas at iba pa. Ngunit
kalimitan o halos hindi naririnig ng marami na sinasabihan ang mga
babae ng ―be a Woman‖, sa kabilang banda, mas madalas pang
marinig na sabihan ang mga kababaihan ng ―be a Lady‖ kung saan
mas hinihimok silang gumalaw bilang babae.

Sang-ayon din sa Child Psychologist ang pagkakaroon ng anak na

babae ay hindi pinagbabawalang pakihalubilo sa kapwa babae o kahit
sa lalaki, hindi rin isang malaking bagay ang makita nilang sumusuot
ng panglalaking damit ang kanilang mga anak. Hindi tulad sa mga
kalalakihan kung saan mas inaasahan ng mga magulang na lalaki
ang magiging kasamahan ng kanilang anak na lalaki.

Karamihan sa mga invention na kinikilala sa ngayong panahon ay

gawa o likha ng mga kalalakihan at sa gayunding sitwasyon sa kanila
rin ito ipinangalan.

Words Labelling Women as Things

Dahil sa inaasahang pagsawalang kibo ng karamihan, naikabit na sa anino

ng mga kababaihan bilang sila ay gamit para magpaligaya ng mga lalaki.

Naihahalintulad din ang mga babae sa isang pagkain.

Halimbawa:
 Pulutan
 Honey
 Sweetie

7
C. Liam Hudson

“Ang Wika Ay Nakabatay Sa Karaniwang Karanasan”

Liam Hudson (1933–2005) ay isang British social psychologist at
manunulat. Ayon kay Richard Webster na ang mga gawa ni Liam Hudson ang
nagbigay ng magandang panimula sa "the general question of the psychological
correlates of intellectual specialization", at pinuri ang kanyang imahinasyon at
talas ng pag-iisip bilang "rich storehouses of evidence, insight and careful
inference‖.
Pilosopiya
 Ang wika ay nakabatay sa karaniwang karanasan Dahil sa mga
karanasang malimit maranasan ng tao, nakabubuo siya ng salita.
Dahil doon ay nabuo niya ang pilosopiyang ―convergent and
divergent‖, kung saan gumamit siya ng mga mag-aaral upang isagawa
ang kaniyang mga datos o eksperimento gamit ang pagsagot ng
katanungang ― How many uses can you think for a Brick?‖.
 Ang kaalamang ‗convergent‘ ay nagsasabing lahat ng suliranin ay may
tama at maling sagot.Isang koneksyon sa pagitan ng abstraktong
konseptwalisasyon at aktibong eksperimentasyon .Ang
kaalamang‗divergent‘ ay nakapokus sa kreeytiviti.Ang paglikha sa
maraming expiryens para sa pagkatuto. Sa kaniyang isinagawang
eksperimento sa mga mag-aaral ay natuklasan niya na ang mga
istudyanteng Divergent ay nagkaroon ng higit sa limang mga
kasagutan ikukumpara sa mga istudyanteng convergent kung saan
nakapagbigay lamang ang mga ito nga tatlo hanggang apat na mga
kasagutan. Nangangahulugan lamang ito na mas malaki ang
kakayahan ng isang tao na matuto kung maraming itong napagdaan/
expirsyens sa buhay, mas malaki rin ang posibilidad na makakagawa
ito ng matalinong pagpapasya.
D. Basil Berstein

―Ang lipunan ang nagsisilbing batayan ng wika

sa tulong ng mga kodang binuo ukol dito‖

Ayon kay Basil Berstien, ang wika bilang sistema

ng mga tuntunin, ay nagrerepresenta ng code. Ang mga
code na ginamit ay ngayon sa kinabibilangan sa
lipunan. Naniniwala siyang magkaiba ang ginamit sa
pagkakaiba ng antas ng mga taong nabibilang sa isang
lipunan. Ang pampublikong wika o wikang pangmasa
ay tinatawag niyang ―restricted to code‖ dahil limitado
lamang ito sa mga ekspresyong panglingwistika.
Tinatawag niyang ―elaborated code‖ ang pormal na wika o ang wikang ginagamit
sa mga komplikado at ekspresyon ng organisasyong panglingwistika. Dahil dito
ang iba‘t ibang estilo sa pagsasalita at paggamit ng mga tao ng wika ay nagmula
sa iba‘t ibang pangkaugalian at panlipunang karanasan.

8
 E. Bertrand Russell

Si Bertrand Russell, (Mayo 18, 1872–Pebrero 2,

1970), ay isang pilosopo, dalubhasa sa kasaysayan,
eksperto sa matematikal na lohika, tagataguyod ng
repormang panlipunan at pasipista. Bagaman kadalasang
tinuturing bilang isang Ingles, ipinanganak siya sa Wales.
Isang mabungang manununulat, ginawa niyang tanyag ang
pilosopiya at naging isang komentarista sa isang malawak
na iba't ibang mga paksa. Pinagpapatuloy ang isang
tradisyon ng pamilya sa mga bagay pampulitika,
namamayani siya bilang isang aktibistang laban sa
digmaan, pinagtatanggol ang malayang kalakalan sa
pagitan ng mga bansa at kontra-imperyalismo. sinulat niya
ang sanaysay na On Denoting at kasamang may-akda
(kasama si Alfred North Whitehead) ng Principia Mathematica, isang pagsubok na
ipako ang matematika sa mga batas ng lohika. May malaking impluwensiya sa
lohika, teoriyang tangka (set theory), linggwistika at pilosopiyang nagsusuri
(analytic philosophy).
―Language serves not only to express thought but to make possible thoughts
which could not exist without it.‖

Tirahan United Kingdom

Nasyonalidad British

Panahon 20th Century Philosopy

Rehiyon Western Philosopy

Eskwela ng Pilosopiya Analytic Philosopy

Metaphysics,
epistemology,
logic,
Mga pangunahing interes mathematics,
philosophy of language,
philosophy of mathematics,
philosophy of science,
ethics,
philosophy of religion,
history of philosophy

9
 F. Gottlob Frege
Si Gottlob Frege (Nobyembre 1848 – 26 Hulyo
1925) ang isang Alemang matematiko, lohiko at pilosopo.
Siya ay itinuturing na isa sa mga tagapagtatag ng
modernong lohika at nakagawa ng mga pangunahing
ambag sa mga pundasyon ng matematika.
Siya ay pangkalahatang itinuturing na ama ng
pilosopiyang analitiko dahil sa kanyang mga kasulatan
tungkol sssa pilosopiya ng wika at matematika. Bagaman
siya ay pangunahing hindi pinansin sa daigdig na
intelektuwal nang kanyang ilimbag ang kanyang mga
kasulatan, pinakilala nina Giuseppe Peano (1858–1932) at Bertrand Russell
(1872–1970) ang kanyang mga akda sa mga kalaunang henerasyon ng mga lohiko
at pilosopo.

University of Göttingen (PhD)

Edukasyon University of Jena (Dr. phil. hab.)
19th-century philosophy
Panahon 20th-century philosophy
Western philosophy
Rehiyon
Analytic philosophy
Pangunahing Interes Logical objectivism
Logicism
Transcendental idealism (before 1891)
Realism (after 1891)

G. Hilary Putnam
Si Hilary Whitehall Putnam ay ipinanganak noong
Hulyo 31, 1926 sa Chicago, Illinois U.S at namatay
noong Marso 13, 2016 sa Arlington, Massachusetts
U.S sa edad na 89. Siya ay isang Amerikanong
pilosopo, at siyentipiko ng kopyuter, at isang
pangunahing figure sa analytic philosophy sa
ikalawang kalahati ng ika-20 siglo. Gumawa siya ng
malaking kontribusyon sa pilosopiya ng pag-iisip,
pilosopiya ng wika, pilosopiya ng matematika at
pilosopiya ng agham. Sa oras ng kaniyang kamatayan,
si Putnam ay propesor ng Emperitus ng Cogan University sa Harvard university.
Sa pilosopiya ng matematika, siya at ang kaniyang tagapagturo na si WVO
Quine ay nagtaguyod ng ―Quine-Putnam tesis na hindi maaaring mawala sa
kakulangan‖, isang argumento para sa katotohanan ng mga jentidad ng
matematika, sa kalaunan ay nanalo sa pananaw na ang matematika ay hindi
lohikal ll, kundi ―quasi-empirical‖. Sa larangan ng epistemology, siya ay kilala sa
kaniyang kritika ng mahusay na kilalang ―utak sa isang tangke‖ na pag-iisip na

10
eksperimento. Lumilitaw ang eksperimentong pag-iisip na ito upang magbigay ng
isang malakas na argumento para sa pag-aalinlangan ng epistemolohikal, ngunit
hinamon ni Putnam ang pagkakaugnay nito. Sa mga metapisika, siya ay orihinal
na nagtataguyod ng isang posisyon na tinatawag na metapisikal na pagiging totoo,
ngunit sa kalaunan ay isa sa mga pinakasinungaling na kritiko nito, unang
tinatanggap ang pananaw na tinawag niya na ―panloob na pagiging totoo‖, na sa
kalaunan ay inabandona. Sa kabila ng mga pagbabagong ito, sa kaniyang karera
siya nanatiling nakatuon sa pang agham na realismo, halos ang pagtingin na ang
mga mature na teorya sa agham ay humigit –kumulang sa tunay na mga
paglalarawan ng mga paraan ng mga bagay. Sa pilosopiya ng pang-unawa, ang
Putnam ay nag-endorso ng direktang pagiging totoo, ayon sa kung anong mga
karanasan sa perceptual ang direktang nagpapakita ng isa sa panlabas na
mundo.
Sa nakaraan, higit pang pinaninindigan niya na walang mga representasyon
ng kaisipan, datos ng kamalayan, o iba pang mga tagapamagitan na nakatayo sa
pagitan ng isip at ng mundo.sa pamamagitan ng 2012, gayumpaman, tinanggihan
niya ang karagdagang pangakong ito, sa pabor sa ―transactionlism‖, isang
pananaw na tumatanggap sa parehong mga pag-unawa sa karanasan ay mga
transaksyon na may kinalaman sa mundo,at ang mga transaksyong ito ay
madaling maipaliwanag (kung ang mga bagay na makamundong bagay at mga
intensiyong sibil ay maaaring tinukoy sa pagtutukoy ng function). Ang ganitong
mga transaksyon ay maaaring higit sa pang kasangkot sa qualia. Sa kaniyang
trabaho sa ibang pagkakataon, nag ng mas interesado si Putnam sa amerikanong
pragmatismo, pilosopiya ng Hudyo at etika kaya nakikipagtulungan sa mas
malawak na hanay ng mga pilosopikong tradisyon. Nagpakita rin siya ng interes
sa metaphilosophy, na naghahanap upang ―I renew ang pilosopiya‖ mula sa kung
ano ang kaniyang kinikilala bilang makitid at napalaki na mga alalahanin.
H. Willard Van Orman Quine
Ipinanganak noong Hunyo 25, 1908 sa Akron,
Ohio. Namatay siya noong December 25, 2000 sa edad
na 92 sa Boston Massachusetts. Nakapagtapos siya sa
Oberlin College noong 1930 sa Harvard University ay
isang Amerikanong pilosopo at lohiko sa analytic
tradisyon, na kinikilala bilang ―isa sa mga
pinakamaimpluwensyang philosophers ng
ikadalawampung siglo‖. Mula 1930 hanggsng sa
kaniyang kamatayan 70 taon mamaya, Quine ay patuloy
na kaanib sa Harvard University sa isang paraan o sa iba
pa, una bilang isang mag-aaral, pagkatapos bilang isang propesor ng pilosopiya at
isang guro ng logic at itakda ang teorya, at sa wakas bilang isang propesor
emeritus na nai-publish o binagong ilang mga libro sa pagreretiro. Pinuno niya
ang Edgar Pierce Chair of Philosophy sa Harvard mula 1956 hanggang 1978.
Isang 2009 poll na isinasagawa sa mga analytic philosophers na nagngangalang
Quine bilang ikalimang pinakamahalagang pilosopo sa nakalipas na dalawang
siglo. Nanalo siya sa unang Schock prize sa pilosopiya noong 1993 para sa
―kaniyang sistematiko at matalim na talakayan kung paano ang pag-aaral ng wika
at komunikasyon ay batay sa magagamit na katibayan ng lipunan at ng mga

11
kahihinatnan nito para sa mga teorya sa kaalaman at lingguwistika. ―Noong 1996
siya ay iginawad sa Kyoto Prize sa sining at pilosopiya para sa kaniyang‖
natitirang mga kontribusyon sa pag unlad ng pilosopiya sa ika-20 siglo sa
pamamagitan ng pagpapanukala ng maraming teorya batay sa masigasig na
pananaw sa lohiko, epistemolohiya, pilosopiya ng agham at pilosopiya ng wika.‖
Si Quine ay bumaba sa tradisyon ng pilosopiya ng analytic habang ang
pangunahing tagapagtaguyod ng pananaw na ang mga pilosopiya ay hindi
konseptwal na pagtatasa kundi ang abstrak na sangay ng mga siyentipikong
empirical. Kabilang sa kaniyang mga pangunahing akda ang‘Two Dogmas of
Empiricism‖ (1941). Tinutuligsa ang pagkakaiba sa pagitan ng analytic at
sentipikong oposisyon at itinaguyod ang isang anyo ng semantiko na holism, at
word and object (1960), na higit pang nakabuo ng mga posisyon na ito at
ipinakilala ang sikat na kawalang katapatan ng Quine tesis ng pagsasalin, na
nagtataguyod ng teorya ng pag-uugali ng kahulugan.
Siya ay nakabuo rin ng isang maimpluwensiyang naturalized epistemology
na sinubukan na magbigay ng ―isang mabuting pang-agham na maipaliwanag
kung paano naming ibinuo ng mga empleyadong mga teorya ng sihensiya batay sa
manipis na pandama input. ―mahalaga rin siya sa pilosopiya ng agham para sa
kanyang‖ sestimatikong pagtatangka upang munawaan ang agham nila sa loob ng
mga mapagkukunan ng agham mismo‖ at para sa kanyang pananaw ng pilosopiya
bilang tuloy-tuloy sa agham. Ito ang humantong sa kanyang sikat quip na
―pilosopiya ng agham ay sapat na pilosopiya. ―Sa pilosopiya ng matematika siya at
ang kaniyang kasamahan sa Harvard na si Hilary Putnam ay nagtaguyod
ng,‖Quine Putnam tesis na walang kakayahan,‖ sa argumento para sa
katotohanan ng mga sa entidad ng matematika.
Additional Reading:
 Unang Bahagi: Mga Konsepto sa Kasaysayan ng Wikang Filipino ni Almario,
Virgilio S. (1997). ―Filipino ang Filipino, nasa Tradisyon at Wikang Filipino.‖
Sistemang UP.
 Arao, Danilo. (2014). ―Bagong Medya at Responsabling Paggamit ng
Teknolohiya. ―Nasa Media at Lungsod Quezon: UP Press
 Video: Cheche Lazaro Presents. (2013). ―Ang Wika Ko.‖
(http://www.youtube.com/watch?v=1615Myppe90)

12
 Midterm na mga Gawain

Pangalan____________________________________ ___Kurso/Seksyon___________
Propesor_______________________________________ Petsa /Iskor__________________

YUNIT-I

A.Exercises/ Drills:
Pananaliksik sa sariling pamayanan para gumawa ng imbentaryong mga
salita, sagisag konsepto mula sa pamayanan sa ibat-ibang kategorya ng kultura
(halimbawa pagkain, sining, kasaysayan at iba pa.)

B.Evaluation:
Quiz: Kopyahin ang tsart sa ibaba, ipaliwanag ang kahalagahan ng wika, kultura
at lipunan. Magbigay ng sampung paliwanag sa bawat isa.
s

WIKA KULTURA LIPUNAN

1. 1. 1.
2. 2. 2.
3. 3. 3.
4. 4. 4.
5. 5. 5.
6. 6. 6.
7. 7. 7.
8. 8. 8.
9. 9. 9.
10. 10. 10.

13
References:
 Atienza, Monico M. (1992). Kilusang Pambansa- Demokratiko sa Wika.
Lungsod Quezon: Sentro ng Wikang Filipino, Unibersidad ng Pilipinas –
Sistem
 Canilao, Narcisa Paredes. (1996). ―Wika, Kultura at Katutubong Kaalaman.
―Daluyan Journal. VII:3, mp.7584. Lungsod Quezon: SWF – Sistem ng UP
 Garcia, Elizabeth M.Pilosopiya at kulturang Pilipino (2015)
 https://www.allbestessays.com/essay/ugnayan ng wika,kultura at lipunan
.Identidad.et al/4732.html
 https://upd.edu.ph2
 https://www.scribd.com/document/369769250/Pilosopiyang-Pangwika
 https://www.answers.com/Q/Ano_ang_mga_pilosopiyang_pangwika?fbclid=
IwAR1If6xFNTISgtflqUjQZpP1t3FmNxkf0zH6BrywTkZO6De4SURrOHYFSG4
 https://www.coursehero.com/file/13385252/PAGBASA-AT-PAGSULAT/
 https://mimirbook.com/tl/28b2942153c
 http://www.mpsaz.org/rmhs/staff/dmsokol/101/files/allen_pace_nilsen.pd
f

14
 YUNIT II
WIKA, KULTURA AT PAMILYANG PILIPINO

A. Malawak na pagpapakahulugan ng kultura /kahulugan at katangian

Ano ang Kultura?
- ang kultura ng isang bansa ay binubuo ng kanyang mga katutubo at
katangi-tanging kaugalian, paniniwala at mga batas.
Dalawang Uri ng Kultura
1. Materyal na Kultura
 Kasangkapan- inukit, hinasa, pinakinis at nililok nila ang mga ito ayon sa
kagamitang nais nilang mabuo.
 Kasuotan- nagkakaiba-iba sila ayon sa kanilang pinagmulan at pag-aangkop
sa klima ng kapaligiran.
Uri ng Kasuotan
1.Putong- kapirasong tela na iniikot sa ulo.
2. Kangan- pang-itaas na damit na walang kuwelyo o manggas.
3. Bahag- kapirasong tela na ginagamit pang ibaba.
4. Baro- pang itaas na mahabang manggas na parang jacket.
5. Saya- kapirasong tela o tapis na iniikot sa baywang. Patadyong naman ang
tawag ng mga Bisaya rito.
 Pagkain- niluluto nila ang kanilang pagkain sa palayok o sa bumbong ng
kawayan.
 nakakamay sila kung kumain sa dahon o sa bao ng niyog. Umiinom sila sa
pinakinis na bao o biyas ng kawayan.
 Tirahan
2. Di- Materyal
 Edukasyon
 Kaugalian
 Gobyerno
 Paniniwala
 Relihiyon
 Sining/ Siyensya
 Pananalita
Katangian ng Kultura
Ito ay batay sa mga simbolo - sali-salimuot na mga pamamaraan ng pagtukoy
at pag-unawa sa mga kaisipan, mga bagay, mga damdamin, o mga kaugalian at

15
ang kakayahan na makipagtalastasan sa pamamagitan ng mga simbolo sa
paggamit ng wika.
B. Mga Batayan sa Pilosopiyang Pinoy
Sa PILOSOPIYA nagsimula ang lahat ng pag-unlad ng sangkatauhan. Dito
isinilang ang siyensya, politika, sosyolohiya, relihiyon, basta lahat ng sistema ng
pag-araw-araw nating pamumuhay. Kung hindi naimbento ang pilosopiya,
malamang sa malamang na batong-palakol pa rin ang hawak mo ngayon at hindi
ang nagliliwanag mong mouse. Sobrang halaga ng pilosopiya dahil binibiyayaan
nito ang tao ng dalawang importanteng katangian – ang curiosity at doubt.
Ang isang bansa ay maihahalintulad sa isang kompyuter. Kung gaano
kaganda ang bawat piyesa; hard disk, processor at transistors; ay siya ring ganda
ng takbo ng buong CPU. Ang Pilipinas ay parang ganito rin. Ang mga piyesa ay
ang mga Pilipino at ang Pilipinas ang buong CPU. Kung ang bawat Pilipino (lahat-
lahat kabilang ang mga politiko, dukha, mayaman, empleyado, basta lahat) ay
mag-a-upgrade, ang buong Pilipinas ay kusang mag-a-upgrade din.
Hindi nalulutas ang problema sa kaaasa, pagproprotesta at pagpapabagsak
sa gobyerno. Ang tunay na pagbabago ay makakamit lamang kung ang ang bawat
isa ay mapapaunlad ang kaisipan sa tulong ng pagmamahal sa karunungan. Ang
tunay na rebolusyon ay nagsisimula sa sarili.
Ang Pilipinas ay isang third world country. Marami sa Pinoy ang nagsasabi
na bulok na ito at wala ng pag-asa. Kumbaga sa kumpyuter, abacus pa. Kung
sang-ayon ka dito, panahon na para manguna kang mag-upgrade.

Ayon kay Timbreza

 Kung ang pilosopiya ay napapaloob sa kultura kagaya ng natuklasan ng
mga sosyologo at antropologo, tiyak na mayroong pilosopiyang Pilipino
sapagkat mayroong kulturang umiiral sa mga Pilipino na kasing yaman ng
kultura ng ibang lahi.
 Ang wika daw at pag-iisip ay magkakabit; wika ang tagapagdala ng pag-iisip
na siyang iginigiit ng mga dalubwika, kung gayon ay hindi maipagkakailang
mayroong kaisipang Pilipino sapagkat ang wikang Filipino ay kasing ganda
rin ng wika ng mga ibang tao sa daigdig.
 Dalawa ang uri ng kultura, una, yaon daw kinagisnan natin at ang ikalawa
ay yaong kasalukuyang pang isinasagawa natin.
 Ang kulturang minana mula sa ating mga ninuno ay hindi lamang
pamantayan ng pamumuhay sa kasalukuyan, kundi hulmahan din ng
pagkatao at tayo raw ay nagiging bunga ng kulturang minana natin.
 Ang tao at kultura ay magkabigkis hindi lamang sa pamamagitan ng
kultura kundi dahil sa katotohanan na ang tao ay tagapagdala ng kultura at
ang tao ay mistulang bilanggo ng kultura.

Ayon kay Rodrigo

 Nababakas ang kaunlaran at kabihasnan ng bayan sa pamamagitan ng
wika na ginagamit ng mamamayan kasabay ng tao sa pag-unlad ang wika.
 Ito ang sagisag ng kanyang isip, gawa at aral sa panahon ng kanyang
kinalalagyan na tatak ng kanyang kultura.
 Ang wika at kultura ay hindi maaaring paghiwalayin dahil ito ay tatak ng
bawat isa.

16
  Ang kapahayagan ng kaisipan, damdamin, mga pangarap, adhikain o
anumang ninanais na tagumpay ay bahagi ng wika at kultura.
Ayon kay Pe Pua
 Kakaunti na lamang o halos wala na ang mga Filipinong nag-aalinlangan sa
sariling wika at kultura.
 Marahil namulat sa katotohanang ang wika at kultura ay magkasamang
itinadhana sa buhay ng tao.
 Bukod sa ikaw ang kultura, ikaw rin ang tagapagdala nito at ang wika rin
ang iyong daigdig.

C. Tatak Tate
Ang gawi, kaugalian, pamumuhay at
edukasyon ay nagiging bahagi ng pilosopiyang
taglay ng tao, bitbit ang pagmamalaki na dahil sa
pilosopiyang Pilipino, magpapatuloy ang pag-ikot ng
mundo ng mga Pilipino.
Ang kultura ay nagiging sandigan ng bawat bansa
upang mabigyang buhay ang pagkakakilanlan sa
pamamagitan ng gawi at kinaugaliang nag-uugnay sa
ating pagkatao.
Nararapat bigyang halaga ang tama at iwaksi
ang mali kahit pa sa maliit na bagay.
Ang kaasalan at kaugalian ay bahagi ng pilosopiya ng buhay ng tao na ibig
mabuhay ng maayos at kapakipakinabang sa lipunang ginagalawan.

D. Talangka Mentality

Crab Mentality o Talangka Mentality - ay isang ugali raw nating mga Pinoy na
hinihila ang kapwa natin pababa imbis na tulungan ito sa pag-angat.

Mahahalintulad ito sa mga alimango na kapag inilagay sa isang timba

ay nag-uunahang umakyat sa timba upang makalabas. Sa pag-akyat nito,
hinahatak ng ibang alimango ang kanilang kapwa upang hindi ito makalabas sa
timba.

 Isang halimbawa ay kung may isang dating karaniwang tao ang biglang uunlad
o mararating ang tagumpay, asahan natin na bukod sa mga pupuri ay nandun
din ang sangkatutak na kung anu-ano ang sasabihing hindi maganda sa
kanya.
 Malimit din ang ganitong tagpo sa mga lugar ng trabaho. Sangkatutak na
apakan at siraan ang nangyayari para maiangat lang ang sarili sa kanilang
mga employer.

E. Tapat ko, Linis ko

Ano ang ibig sabihin ng Tapat ko, Linis ko?

 Kanya- kaniyang linis sa kani-kanilang lugar, ngunit naging iba ang dating
ng mensahe. Tila isa itong pamamaraan ng pagiging makasarili at walang
pakialam sa iba.

17
  Maraming nagsasabi na tayo raw na mga Pilipino ay mapanlamang, pero di
naman lahat sapagkat marami sa mgaPilipino ang mayroong magagandang
kalooban at mapagbigay.
 Sa Bibliya, mayroong sinabi ang Panginoong Hesus, ―mahalin ninyo ang
inyong kapwa tulad ng inyong sarili‖.
 Pagpapatunay na tayong tao ay marapat na maging mapagbigay at hindi
maging mapanlamang sa kapwa.
 Ang pagiging mapagbigay ay isang katangian na ipinagmamalaki ng mga
Pilipino.
 Marahil ang pag- uugaling ito ay naging kaugalian na, at nauwi na ring
maging kultura.

KARATULA: TAPAT KO, LINIS KO

Ni: Kate Fruelda

Marami sa atin na gustong maging malinis ang ating kapaligiran. Pero may iba na
walang pakialam kung marumi ang kapaligiran. May mga taong gumagawa ng
karatula para maging malinis ang kapaligiran at sundin ng mga tao upang
malaman na hindi lahat iasa sa iba at lahat ng basurahan ay may tamang
lagayan.
Katulad ng karatulang ―Tapat ko Linis ko‖ masasabi ko na meron itong
magandang naidudulot para manatiling malinis ang kapaligiran. Pero di
maiwasang sabihin na ito ay makasariling hangarin. Sa Corcuera Romblon sa
brgy. Mabini base sa aking karanasan marami ako nakitang karatula na nakikita
pero sa aking opinyon na ang ibig sabihin nun na kung ano ang tapat ng yong
bahay y on lang ang lilinisin mo hindi na yong iba. Hindi masabi na nagkakaroon
na pagkakaisa para mapanatiling malinis ang kapaligiran kasi parang naturuan
ang mga taong maging makasarili at walang pakialam sa iba. Hindi lahat ay
merong magagandang naidudulot. May karatula man o wala iilan lang ang
sumusunod at nagpapahalaga sa kapaligiran. Maraming paraan para maging
malinis ang kapaligiran hindi lahat ng bagay ay isaalang alang sa karatula. Kung
ikaw ay tunay na may malasakit sa iyong kapaligiran di mo na kailangan ng
karatulang ―Tapat ko Linis ko‖.
Ang pagmamahal sa Kapaligiran ay tunay na may malasakit sa Kalikasan.

MGA BATAS UKOL SA PANGANGALAGA NG PINAGKUKUNANG YAMAN

 REPUBLIC ACT 7586 – NATIONAL INTEGRATED PROTECTED AREAS

SYSTEM ACT OF 19 – ang batas na ito ay kumikilala sa kritika na
kahalagahan ng pangangalaga at pagpapanatili sa mga likas na biyolohikal
at pisikal na pagkaka-iba-iba (natural and physical diversities) sa
kapaligiran.
 REPUBLIC ACT 7942 – o R.A. 7942 PHILIPPINE MINING ACT OF 1995
 REPUBLIC ACT 9003 – ECOLOGICAL SOLID WASTE MANAGEMENT ACT OF
2000 – ang mga kinauukulan ay nagtatakda ng iba‘t ibang mga
pamamaraan upang makolekta at mapagbuklod-buklod (segregate) ang mga
solid waste sa bawat barangay
 REPUBLIC ACT 8749 – PHILIPPINE CLEAN AIR ACT OF 1999
–Itinataguyod ng estado ang isang patakaran upang makamit ang
balanse sa pagitan ng kaunlaran at pangangalaga ng kalikasan.

18
  PRESIDENTIAL DECREE 1067 – WATER CODE OF THE PHILIPPINES-
pangunahing layunin ng batas na maitatag ang batayan ng konserbasyon
ng tubig.
 REPUBLIC ACT 9147 – WILDFIRE RESOURCES CONSERVATION AND
PROTECTION ACT – ang batas na ito ay naglalaan para sa konserbasyon at
proteksyon ng maiilap na hayop at ng kanilang tirahan.
 BATAS PAMBANSA 7638 – DEPARTMENT OF ENERGY ACT OF 1992

HALIMBAWA NG ORDINANSA NA TUNGKOL SA TAPAT KO, LINIS KO

DITO SA PILIPINAS

ORDINANCE NO. 2010-009

Introduced by: Councilor Sofia Schuck-Velasco
AN ORDINANCE REQUIRING ALL RESIDENTIAL AND COMMERCIAL
ESTABLISHMENTS WITHIN THE MUNICIPALITY OF CAINTA TO CLEAN THE
SIDEWALKS FRONTING THEIR HOMES AND/OR ESTABLISHMENTS
OTHERWISE KNOWN AS “TAPAT KO, LINIS KO ORDINANCE” OF THE
MUNICIPALITY OF CAINTA.
WHEREAS, the Municipality of Cainta‘s advocacy in ―Clean and Green
Campaign‖ must be fully implemented and enforced;
WHEREAS, the efforts of the LGU alone is not sufficient enough in providing and
maintaining clean streets and sidewalks in the municipality without the help of
the residents and dwellers;
WHEREAS, the dwellers and resident‘s cooperation are needed to discourage and
stop the dumping of garbage outside their residences and establishments
premises;
WHEREAS, the cleanliness of a municipality not only should encourage and
attract local or foreign businesses and investors but promote healthy sanitation
within the municipality;

WHEREAS, in compliance with the Local Government Code Section 447 a;

4ii) Require that buildings and the premises thereof and any land within the
municipality be kept and

maintained in a sanitary condition; impose penalties for any violation thereof, or

upon failure to comply with said requirement, have the work done and require the
owner, administrator or tenant concerned to pay the expenses of the same; or
require the filling up of any land or premises to a grade necessary for proper
sanitation; NOW THEREFORE, BE IT ORDAINED AS IT IS HEREBY ORDAINED
BY THE SANGGUNIANG BAYAN OF CAINTA, RIZAL THAT:

Section 1. It shall be the responsibility of the owner and/or dweller, lessee,

occupant of a residential or commercial establishment to maintain the cleanliness
of the sidewalk and streets fronting their residence or establishment.

Page 2 Ordinance No. 2010-009

Section 2. It shall be the duty of the above-mentioned persons to dispose of their

garbage and litters in a sanitary manner and kept inside the residence premises or
establishment premises until the garbage collector collects them.

19
Section 3. All persons violating this Ordinance shall be penalized as follows:
First Offense – Warning
Second and Subsequent Offense – Fine of Php 2,000.00

Section 4. The Municipality of Cainta Waste Management Office (WMO) shall

strictly implement this Ordinance and provide for other Implementing Rules and
Regulation it deems necessary for the full implementation of this Ordinance.
Section 5. This Ordinance shall take effect sixty (60) days after posting at
conspicuous places and disseminating of information in various barangays,
subdivisions and communities within the municipality.
ENACTED: November 22, 2010

F. Bayad Nga
 Sa pag sakay sa pampasaherong sasakyan lalo na sa jeepney, dito makikita
ang maling kaugalian ng Pilipino na naging kaugaliang itinuturing na gawi,
isang gawing hindi maganda.
Kapag papasok sa loob ng jeepney, tiyak na pipiliin ang upuan sa bandang
dulo sa my pintuan pababa at papasok.
 Isa sa hindi magandang gawi ay ang pagpapaabot ang pasahe o bayad.
Gamit ang wika na tila nawala na ang kagandahang asal sa pakikisuyo sa
pag- abot sa bayad.
Kapag may sukli at iaabot sa sinuklian, madalang pa sa patak na ulan ang
maririnig na ―pasalamat‖ sa mga nagkusang kumuha at umabot ng bayad
para ibigay sa kanya.
Ang pagbibigay halaga sa kultura, lalo na kung ito ay mabuti, kailangan
itong patatagin at ipagpapatuloy upang mahalin ng susunod na henerasyon.
 Dapat tandaan na hindi maaaring mabuhay ang tao kung walang
pagpapahalaga sa lahat ng mga bagay sa kanyang kapaligiran.
 Habang lumalaki ang bata ay hinuhubog siya sa kultura o gawi na mga
taong nagpapalaki sa kanya. Kaya napakalaki ng responsibilida ng mga
tagadala at taga lipat ng gawi at mga pagpapahalaga.
Ang mahusay na paglipat ng mga pagpapahalaga sa pamamagitan ng
mabuting halimbawa ng mga magulang, mga nakakatanda at mga guro.
 Ang gawi kaugalian, pamumuhay at edukasyon ay naging bahagi ng
pilosopiyang taglay ng tao, bitbit ang pagmamalaki na dahil sa pilosopiyang
pilipino, magpapatuloy ang pag-ikot ng mundo ng mga Pilipino.
 Ang kultura ay naging sandigan ng bawat bansa upang mabigyan ng buhay
ang pagkakakilanlan sa pamamagitan ng gawi at kinaugaliang nag -uugnay
sa ating pagkatao. Nararapat na bigyang halaga at iwaksi ang mali kahit pa
sa maliliit ng bagay.
Ang kaasalan at kaugalian ay bahagi ng pilosopiya ng buhay ng tao na ibig
mabuhay ng maayos at kapaki-pakinabang sa lipunang kanyang
ginagalawan.
G. Nagpapakatotoo lang ako, ako ito (Ramdam Kita)
BANTAYAN AT PAMAHALAAN ang inyong emosyon. It could make or break your
relationships.

20
 Young people are emotional sinasadya man nila o hindi. Nagmumula ito sa
kanilang nagbabagong katawan. May parte ng kanilang utak na kailangan pang
magmature-ang prefrontal cortex na siyang responsable sa pagkontrol ng emosyon
at tamang pagdedesisyon. Huwag na kayong magtaka kung bakit moody sila at
padalosdalos kung magdesisyon. May mga bago din silang karanasan kaya hindi
nila alam kung paano mag-react sa mga sitwasyon.
I have been teaching Lovestruck seminars for more than a decade. Ito ang
lagi kong sinasabi sa marami hindi lahat ng masarap sa feelings tama. Nawawala
ang moralidad ng marami dahil mas nakatuon sa kung ano lang ang masarap sa
feeling (i.e. adultery). Hindi dapat maging sandigan ang nagbabagong emosyon sa
pagsasabi kung ano ang tama o mali. Huwag tayong matuon sa feelings. Matuon
tayo sa kung ano ang tama. Hindi lahat ng nararamdaman pinapatulan. Ang
hyped na emosyon, hindi nag-iisip. Mapapansin ninyo na ang mga matampuhin,
kung matinik ay malalim. Nabibiktima ng sarili nilang damdamin.
Ganundin, hindi lahat ng masakit sa feelings ay mali. Kailangang
disiplinahin ang emosyon upang huwag malinang ang maling habits of the heart.
Kapag hindi tayo marunong magtimpi. bibigay tayo sa lahat ng tukso ng buhay.
Ito ang madalas kong madinig: "Nagpapakatotoo lang ako!" lngat ka sa pagsasabi
niyan. Ayos lang mag tapat sa sarili at huwag magpanggap. Pero ibang usapan
ang ibulalas ang mga negatibong ugali at pagpapahalaga sa ngalan ng
pagpapakatotoo. Kung taga-sunod ka ni kristo. Kailangang patayin mo ang luma
mong pagkatao at isuot ang damit ng katuwiran.
INCREASE YOUR EMOTIONAL INTELLIGENCE (El) Maraming matalinong
tao ang nalulubog sa kalungkutan kapag dumadaan sa matinding pressure at
stress ng buhay. Isang high school salutatorian ang nagpakamatay nang matalo
sa chess game. Isang cum laude graduate ang na-depress nang pagalitan ng boss
niya. Isang senior manager ang natanggal sa trabaho at tumalon mula sa ikaapat
na palapag ng building. Ano na ang nangyari sa mataas na IQ ng mga taong ito?
Mas higit sa IQ, mas kailangang matatag ang El (emotional intelligence) ng bawat
isa. Basically, may apat na elemento ang EL ayon sa pinakasikat at most-widely
used na EQ (Emotional Quotient) measurement ang MSCEIT (Mayer, Salovey and
Caruso Emotional Intelligence Test). Ang test ay binuo ng mga propesor mula sa
Yale University at University of New Hampshire.
1. Percieving Emotions (pagkilala sa emosyung ipinapakita mo at ng iba)
2. Facilitating Thought (abilidad na tumugon sa pamamagitan ng emosyon at
gamitin ito nang tama sa iba't ibang sitwasyon)
3. Understanding emotions (pag-unawa sa mga sanga-sanga o halu-halong
emosyon ng isang tao at malaman kung bakit sila nagkakaganoon)
4. Managing emotions (pangunguna o pagri-regulate sa emosyon tulad ng galit
upang maging maayos ang pakikitungo sa iba)

21
Here are some Ideas on how can we develop our emotional management skills.
Watch your thoughts. GlGO Garbage in garbage out. Salain ang pumapasok sa
utak. The heart is Deceitful kaya dapat binabantayan ng matinong isipan. Kung
ano ang ating iniisip ay kanya na ring mararamdaman.
Never attempt to please all people. Hindi mo trabahong pasayahin ang lahat ng
tao kasi hindi mo naman talaga kaya. Kapag nakasandig sa pagtanggap ng iba
ang kaligayahan mo, mapapariwala ka. Kapag nagbago sila at ang mundo,
maaring magbago rin ang pagtingin nila sa iyo.
Know your limits. Tandaan ang tatlong ito: ang magagawa mo, ang magagawa ng
ibang tao at ang magagawa ng Diyos. Huwag mong problemahin ang mga bagay
na hindi mo dapat pinoproblema (i.e. reaksyon ng iba sa Sitwasyon). Huwag mo
ring tangkaing gawin ang mga bagay na Diyos lang ang makagagawa (i.e. baguhin
ang kapwa mo). Stick to your responsibility and domain. Huwag kontrolin ang
hindi mo kayang kontrolin.
No emotional dependency. Ito ang yugtong umaasa ka na sa iba upang
mapunuan ang iyong emotional needs. Mahirap isandal sa tao ang iyong buhay
dahil lahat tayo ay nagkakamali and people may fail you. Kapag emotionaly-
dependent ka, prone ka sa pang-aabuso ng iba dahil darating ang pagkakataon na
mas pipiliin mong masaktan kaysa iwan ka nila.
Get rid of toxic relationships. Hindi lahat ng kasama mo sa buhay maganda ang
idudulot sa iyo. May mga taong uubos ng energies mo dahil malulusaw nila ang
inyong dignidad. Inaabuso ang iyong kabaitan dahil take lang sila nang take
samantalang ikaw ay give lang nang give. Isang paraan ng Panginoon na maayos
ang buhay mo ay ilayo ka sa kanila. Huwag mo silang panghinayangan. Sa
maraming pagkakataon, hindi sila kawalan kundi mga emotional baggages mo
lang na dapat mo nang bitiwan.
HUWAG MAKATI ANG DILA
May dalawang elemento ang tsismis. First, gossip is talking about other people
behind their backs. Kapag wala ang taong pinag-uusapan, tsismis iyun. Hindi mo
masasabi ang isang tsismis kapag kaharap mo ang taong inyong pinag-uusapan.
Second. It usually involves negative or private details that put the individual in a
bad light. Maaring totoo ang mga bagay na pinag-uusapan ngunit hindi na dapat
pinagkakalat dahil sumisira sa reputasyon ng taong inyong pinag-uusapan.
Gossips ―demonizes‖ the person.
COOL KA LANG
Mahirap ang maraming kaaway. Lumalalim ang mundo mo. Choose your battles.
May mga taong kahit napakaganda ng iyong ginagawa at sinasabi ay hahanapan
ka ng butas para atakihin ang iyong pagkatao. Learn to deal with them. Hindi
lahat ng alitan dapat pinapatulan. Habang tumatanda ka, dapat mas lumalawak
ang iyong pang-unawa, nagiging mas mabait sa iyong kapwa. Kasi mas
nagagalugad mo ang bawat anggulo ng buhay na nagbibigay sa iyo ng kaalaman
kung bakit nangyayari ang bagay-bagay. Parte ng maturity iyan.

22
FORGIVE-FORGIVE DIN KAHIT WALANG TIME
Kung hindi ka marunong magpatawad, para kang nagdadagan ng isang malaking
bato sa iyong dibdib. Nakaka-stress iyan. Holding on to your grudge will do you
more harm than good. Sabi nga ni Elsa ng Frozen: "Let it go!" Lason sa buhay ang
hindi nagpapatawad. hindi ang kaaway mo ang uber-affected sa ganyang scenario.
Ikaw ang nalalason ng puso mong galit at magulo.

Lumiliit ang iyong mundo. Habang may galit ka sa iyong puso parang may lubid
na nagdudugtong sa iyo sa taong hate na hate mo. Forgive so that you can be
freed!
SPEAK TRUTH IN LOVE
May mga pagkakataon na bagamat mahal mo ang isang tao ay kailangang sabihin
mo sa kanya ang masakit na katotohanan. Pero may rule diyan: We must always
speak truth with love and compassion. lka nga ng Christian author na Si Warren
Wiersbe: truth without love is brutality. Love without truth is hypocrisy."
Sinuportahan din ito ni kumpareng Ravi Zacharias: "if truth is no under girded by
love, it makes the possessor of that truth obnoxious and the truth repulsive." A
friendly rebuke is crucial in strengthening friendships. Pero dapat private muna
iyan at hindi binobroadcast sa social media.
People don't care how much you know until they know how much you can.
Nakikinig lang tayo sa mga taong minamahal natin. You have to earn the trust of
people so that you can access their mind and heart. Kahit totoo ang ating sinasabi
ngunit hindi nila nararamdaman ang iyong love, everything would fall on deaf
ears. Kahit masakit ang katotohanan na kailangan nilang malaman, hindi nila
iyon mamasamain dahil alam nila na sinasabi mo iyon out of concern at hindi out
of condemnation.
H.WHITE LIES
1. Ano nga ba ang white lies?"

2. Narinig mo na ba ang katagang white lies?

3.Natanong mo na ba ang sarili mo kung bakit madami sa tao'y

nagsisinungaling?

‘‘Some of the most common examples of lying occur when people tell a lie in
order to be nice or to spare someone's feelings. These are called "white lies,"
because the lies are told out of kindness rather than to deceive or to be malicious.‖
―White Lies‖
- Ito ay isang uri ng pagsisinungaling na may mas malalim na kahulugan.
- Isang pagsisinungaling kung saan mas iniisip ng tao ang kabutihan ng
marami at kapakanan niya mismo.
- Madalas gamitin upang mapangalagaan ang isang bagay at mag-tago ng
isang lihim.

23
  Tinuturuan tayo na ang pagsasabi ng katotohanan ay mabuti. Ngunit
tuwing magsasabi tayo ng totoo, lahat na o-offend. Dito na pumapasok ang
tinatawag na white lie.
 Halimbawa: Kapag tinatanong ka ng kaibigan mo, "ayaw mo ba sa ugali
ko?" dahil sa ayaw mo siyang masaktan, sasabihin mong, "hindi naman."
pero ang totoo ay ayaw na ayaw mo talaga sa ugali niya.
 Dahilan ng paggamit dito ay pangangalaga sa damdamin ng iba.
 Ngunit, huwag mamihasa sa paggamit ng white lies.

Additional Readings:
―The Effects of Texting on Your
Language,‖http:www.educatorstechnology.com/,naakses

24
 Midterm na mga Gawain

Pangalan _________________________________Kurso/Seksyon___________________
Propesor___________________________________Petsa/Iskor________________________

Yunit II
A.Exercises/Drills:
Panuto: Gumawa ng isang ―collage‖ na binubuo ng mga larawang hinggil sa
kultura ng pamilyang Pilipino o di kaya ang iyong sariling pamilya. Bigyan ng
masining na pagpapaliwanag ang nabuong collage sa pamamagitan ng isang
maikling talata.

B. Evaluation:
Panuto: Sumulat ng isang maikling kwento na ang tauhan ay nagpapakita ng
alinman sa mga nabanggit na kaugalian ng mga Pilipino. Magbigay nang
implikasyon sa ipinakitang kaugalian ng tauhang nabanggit sa kwento.

25
References;

https://www.slideshare.net/ChierelynChavez/batayan-sa-pilosopiyang-pinoy

https://books.google.com.ph/books?id=jymLCgAAQBAJ&pg=PT19&lpg=PT19&dq=

nagpapakatotoo+lang+ako&source=bl&ots=6MLNJ4FQsg&sig=ACfU3U2RjDWzU6

UZ5M4OgtyNcr0xFYZ20A&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjt3eeXj6zkAhXBPXAKHYW

mCfEQ6AEwEnoECAMQAQ#v=onepage&q=nagpapakatotoo%20lang%20ako&f=fal

se

26
 YUNIT III
MGA KAISIPAN UKOL SA WIKA
A. Moore at Speech Act Theory
A speech act is an utterance considered as an action, particularly with
regard to its intention, purpose, or effect.

Ang speech act theory ay isang teoryang batay sa aklat na How to Do (Things
with Words ni J.L. Austin 1975).

Pinapaniwalaan sa teoryang ito na ang yunit ng komunikasyong linggwistik

ay hindi ang simbolo, salita o ang pangungusap mismo, kundi ang produksyon o
paglikha ng mga simbolo, salita o pangungusap sa pagganap ng kanilang
tinatawag na speech acts.

Speech Act Theory (SAT) is a well-known theory in the field of the philosophy of
language that involves the study of the performative function of language and
communication. SAT proposes that any form of expression, either verbal or
textual, represents acts to be performed, and there are some actions that need to
be performed by the receiver. In other words, SAT tries to understand how an
utterance can be used to achieve actions. Austin [described three characteristics,
or acts, of human speech: locutionary acts, illocutionary acts, and perlocutionary
acts. Locutionary acts refer to the uttering of a sentence. Illocutionary acts denote
the action of expressing the speaker‘s intention. Perlocutionary acts refer to what
is achieved by saying something.

The meaning of utterance has been defined by many disciplines such as

philosophy, linguistics, social sciences, and artificial intelligence. Theories that
study the meaning of utterances are called theories of meaning. Lemaître and
Fallah-Seghrouchni present three categories of theories of meaning that influence
multi-agent communication formalisms.

1. Classical Formal Semantics-which studies the conditions used to estimate

the truth/falsehood of the proposition uttered. The focus of this theory is on
linguistic expression and not the relationship between the sender and the
receiver or the communication situation.

2. Intentionalistic Semantics- which focuses on what the speaker meant to say

in his/her speech. The meaning is conveyed by the speaker‘s intention.

3. The Use-Theory Meaning- which defines the meaning of language as based

on how it is used in the communicative situation.

27
 The main idea of SAT is that during communication, people do not just utter
propositions to be answered with acceptance or rejection. Instead, every
exchanged sentence in a communication situation includes the intention of the
speaker to accomplish something such as requesting, advising, and so on. Austin
described three characteristics of statements, or acts, that begin with the building
blocks of words and end with the effects those words have on an audience.

Tatlong Komponent

 Locutionary acts- the physical act of uttering the sentence.

 Illocutionary acts- the action of conveying the speaker‘s intention, such as
informing, ordering, warning, and undertaking.
 Perlocutionary acts- what we achieve by saying something, such as persuading,
convincing, and requesting. The perlocutionary effect of an utterance is what is
actually achieved by the locution. The perlocutionary effect could be informing
of a possible next step, informing of accomplishing a task, persuading someone
of my point of view, etc.

There are different speech act taxonomies for classifying the literal and pragmatic
meaning of utterances, such as Verbal Response Modes (VRM) and Searle‘s
taxonomy. Searle‘s taxonomy is more commonly used as his classification covers a
wider variety of intentions of utterances. Searle has set up the following
classification of illocutionary speech acts:
 Commissives—speech acts that commit a speaker in performing an action, e.g.,
promises.
 Declarations—speech acts that bring something about in the world, e.g.,
pronouncing something.
 Directives—speech acts that influence the listener to take a particular action,
e.g., requests, commands, and advice.
 Expressive—speech acts that express the speaker‘s psychological state or
attitudes towards a proposition and which have an impact on the listener, e.g.
congratulations, excuses, and thanking.
 Representatives—speech acts that express the state of the speaker.

An important assumption of speech act theory is that effective

communication requires the accurate recognition of speech acts that are
exchanged between players

B. Pragmatiks
Ang Pragmatiks o pragmatika ay isang bahaging larangan ng linggwistika na
nag -aaral ng mga paraan kung paano nakapag-aambag ang konteksto sa

28
pagbibigay ng kahulugan sa wika o salita. Isa itong sangay ng semiotika o
semantika ito ay ang pagaaral mismo ng kahulugan ng wika.
Ang semantika ang tumatalakay sa ugnayan ng mga pinapakitang senyales
o paraan ng pagpapahayag at pati ng mga taong gumagamit nito.
Kung ang isang tao ay may kakayahang pragmatic natutukoy nito ang kahulugan
ng mensaheng sinabi at di sinasabi , batay sa ikinikilos ng taong kausap.
Natutukoy din nito ang kaugnay ng mga salita sa kanilang kahulugan batay sa
paggamit at sa konteksto.
Ang progmatiks ay ang pag -aaral kung papaano iniimpluwensyahan ng
konteksto ang paraan ng paghahatid ng impormasyon ng mga sentens o
pangungusap. Samakatuwid , ito ay pag -aaral ng aktwal na pagsasalita.
Sa pakikipagtalastasan, mahalagang maunawan ang intension ng nagsasalita
dahil mahuhulaan ang mensahe nito nang tagapakinig. Mahalaga ang
kakayahang pragmatiko bilang daan sa pagiging epektibo nang
pakikipagtalastasan , sapagkat nililinaw nito ang relasyon sa pagitan ng intension
ng nagsasalita o nagpapahatid ng mensahe at ang kahulugan nito.
Hindi lamang kaalaman sa bokabularyo at sa pagbuo ng mga pangungusap batay
sa itinakda ng gramatika ang mahalaga para sa iisang mag -aaral ng wika.
Mahalaga ring matutunan ang kasanayan sa pagtukoy sa mga pakiusap ,
magalang na pagtugon sa mga papuri o paumanhin , pagkilala sa mga biro at
pagpapadaloy ng mga usapan. Samakatuwid kailangang matukoy ng isang tao
ang maraming kahulugan na maaring dalhin ng isang pahayag batay sa ibat ibang
sitwasyon.
Ang ganitong kakayahang kumunikatibo ang nais nating itampok sa araling ito sa
pamamagitan ng pag- unawa sa kakayahang pragmatiko. Ang kakayahang
pragmatiko ay mabisang nagagamit ang yaman ng wika upang
makapagpapahayag ng intension at kahulugang naayon sa konteksto ng usapan
at gayundin natutukoy ang ipinahihiwatig ng sinasabi di-sinasabi at ikinikilos ng
kausap.
PRAGMATIK
Kadikit ng paglinang sa kakayahang pragmatiko ang ‗konsepto ng speech act. Ito
ay ang paggawa ng mga bagay gamit ang salita. Hal. Nito ang pakikiusap,
pagtanggi, pangangako , at iba pa.
TATLONG SANGKAP NG SPEECH ACT
1. ILLOCUTIONARY FORCE- sadya o intensyonal na papel (pakiusap, utos,
LOCUTION- anyong linggwistikong (patanong at pasalaysay)

2. PERLOCUTION-epekto ng tagapakinig (pagtugon sa hiling, pagbibigay

atnsyon)

29
 SPEAKING ni Dell Hymes
- Isang modelo sa pagsusuri ng diskurso bilang isang serye ng sitwasyon at
akto pagsasalita at akto ng pagsasalita sa loob ng isang kontekstong kultural.
- Binuo ni Dell Hathaway Hymes
- Isang paraan upang maging mabisa ang pakikipagkomunikasyon ay
kailangan tukuyin o isaalang-alang ang paggamit ng wika.

S E T T I N G (Saan nag-uusap?)
• Pook ng pag-uusap o ugnayan at kung kalian ito nangyari.
• Kailangang malaman kung nasaan ang tagapagsalita para maiyon niya ang
kanyang pananalita at paggamit ng wika sa kanyang kausap.

P A R T I C I P A N T S (Sino ang kausap?)

• Mga kalahok ng pag-uusap o mga ―audience‖.
• Dito binabatay ng tagapagsalita ang kanyang tono ng pananalita at salita
dahil ikinukunsidera nito ang panlipunan katayuan ng kanyang mga
tagapakinig.

E N D S (patutunguhan)
• Binabatay dito ang patutunguhan ng gustong ihayag ng tagapagsalita sa
kanyang mga tagapakinig.
• Pakay, layunin at inaasahang bunga ng pag-uusap

A C T S E Q U E N C E ( Paano ang takbo ng usapan?)

• Dito tinutukoy ang takbo o daloy ng pag-uusap

K E Y (Pormal o di-pormal na usapan)

• Tono ng pag-uusap kung seryoso o pabiro ba ito.
• Ito ay dumidepende sa gamit ng salita, ayos ng pananamit ng tao at sa
kanilang galaw. Dito rin malalaman kung anong salita ang dapat na
gagamitin.

I N S T R U M E N T A L I T I E S (Midyum ng usapan)
• Anyo at estilo ng pananalita
• Kailangan alamin kung anong midyum (pasulat o pasalita) ang gagamitin sa
pakikipag-komunikasyon, kung ito ba‘y bumabagay sa sitwasyon.

NORMS
• Umiiral na panuntunan o alintuntunin na sinusunod sa isang lipunan sa
pag-uusap at kung ano ang reaksiyon ng mga kalahok.
• Dito inalam kung tugma o alam ng tagapagsalita ang mga paksang kanyang
ginagamit at kung ito‘y binabatay sa sosyal na panuntunan at pamamahala
ng mga aksyon at reaksyon.
30
GENRE
• Paksa o uri ng impormasyon o sangkap na ginamit
• Isinasaalang-alang ang uri ng pagsasalita, gawa o kaganapan para sa mga
halimbawa at ang uri ng kwento na ginamit.

Ayon kay hymes sa kanyang acronym na SPEAKING, mapapansing tatlo sa

mgaito ay participant, setting at norm na binibigyan din ng konsiderasyon
ng isang taong may kakayahang sosyolingguwistik. Kaya‘t mahalagang ito‘y
mapag-aralan dahil dito malalaman kung mahusay magsalita ang isang tao.
Dito rin natin matutunan kung paano maki-angkop ang taong may
kakayahang sosyolingguwistiko.
―Hindi lamang dapat sinasaklaw ng kasanayan ang pagiging tama ng
pagkakabuo ng mga pangungusap, kundi ang pagiging angkop ng mga ito,
depende sa sitwasyon.‖-Hymes
C. Semaiotiks

Ang mga semiotika ay ang pag-aaral ng mga palatandaan at mga

simbolo, lalo na habang nakikipag-usap ang mga bagay na sinasalita at
hindi sinasalita. Kabilang sa mga karaniwang halimbawa ng mga
semiotika ang mga palatandaan ng trapiko, mga emoyo at mga emoticon
na ginagamit sa electronic na komunikasyon, at mga logo at tatak na
ginagamit ng mga internasyonal na kumpanya upang ibenta sa amin ang
mga bagay - "katapatan ng tatak," tinawag nila ito.

Semiotics Kung gayon, ang teorya at pag-aaral ng mga palatandaan at

simbolo, lalo na bilang mga elemento ng wika o iba pang mga sistema ng
komunikasyon.

Ang isang taong nag-aaral o nagsasagawa ng semiotics ay kilala bilang

isang semiotician. Marami sa mga tuntunin at konsepto na ginamit ng
mga kontemporaryong semioticians ay ipinakilala ng Swiss lingguwista
na si Ferdinand de Saussure (1857-1913).

Tinukoy ni Saussure ang isang pag-sign bilang anumang paggalaw, kilos,

larawan, pattern, o kaganapan na nagbibigay ng
kahulugan. Langue tinukoy niya ang istraktura o balarila ng isang wika,
at parole tinukoy niya ang mga aktwal na pagpipilian na ginawa ng
tagapagsalita upang maipabatid ang impormasyong iyon.
Ang mga semiotika ay isang mahalagang pag-aaral sa pag-iisip tungkol
sa ebolusyon ng kamalayan ng tao.
Ang Ingles na pilosopo na si John Locke (1632-1704) ay nakatali sa
pagsulong ng katalinuhan sa tatlong hakbang: pag-unawa sa likas na
katangian ng mga bagay, pag-unawa kung ano ang gagawin upang
makamit ang anumang nais mong makamit, at ang kakayahang
maibahagi ang mga bagay na ito sa iba.

31
 Nagsimula ang wika gamit ang mga palatandaan. Sa terminong Locke,
ang mga palatandaan ay dyadic-samakatuwid, ang isang senyas ay
nakatali sa isang tiyak na kahulugan.
Itinuro ni Charles Sanders Peirce (1839-1914) na ang mga palatandaan
ay gagana lamang kung may katalinuhan na may kakayahang matuto
mula sa karanasan.

Isipin kung ano ang nakikipag-usap sa iyo ng isang sirena ng

ambulansya kapag nagmamaneho ka: "Ang isang tao ay naminsala at
kami ay nagmadali upang makarating doon. Pumunta sa gilid ng daan at
hayaang magmaneho o susubaybayan ka namin at pagmultahin ka . "
Ang konsepto ng mga semiotics ng Peirce ay triadic: sign, kahulugan,
interpreter. Tinitingnan ng mga modernong semiotic ang buong network
ng mga palatandaan sa palibot natin, mga palatandaan o simbolo na
nangangahulugang iba't ibang mga bagay sa iba't ibang konteksto, kahit
na mga palatandaan o simbolo na tunog.
Isipin kung ano ang nakikipag-usap sa iyo ng isang sirena ng
ambulansya kapag nagmamaneho ka: "Ang isang tao ay naminsala at
kami ay nagmadali upang makarating doon. Pumunta sa gilid ng daan at
hayaang magmaneho o susubaybayan ka namin at pagmultahin ka . "
Mga Halimbawa ng Semiotika: Mga Palatandaan ng Teksto
Intertextuality ay isang uri ng banayad na komunikasyon, sa kung ano
ang aming isulat o sinasabi madalas ay recollecting isang bagay na
ibinahagi sa pagitan namin. Halimbawa, kung gumanap mo ang malalim
na baritone ni James Earl Jones sa pagsasabing "Lucas ...," ang isang
buong balakang ng mga larawan at mga tunog ng Star Wars at mga
kahulugan ay maaaring maipadala sa iyong tagapakinig.
"Alam mo ang mga semiotika, Grasshopper," ay isang sanggunian kapwa
kay Master Yoda at kay Master Po noong 1970's "Kung Fu" na palabas sa
telebisyon: sa katunayan, maaari kang magtaltalan na si Yoda mismo ay
isang semiotic na sanggunian kay Master Po.
Semiotics Takeaways
Ang mga semiotika ay ang pag-aaral ng mga palatandaan at mga
simbolo, lalo na habang nakikipag-usap ang mga bagay na sinasalita at
hindi sinasalita.
Ang mga karaniwang palatandaan na naiintindihan globally isama ang
mga palatandaan ng trapiko, emojis, at mga logo ng korporasyon.
Ang nakasulat at pasalitang wika ay puno ng intertextuality, puns,
metaphors, at mga sanggunian sa pangkomunidad na pagkakapareho.

D. Sosyolinggwistik
Pinagmulan na salita ng sosyolinggwistik

 Binuo lamang sa loob ng nakaraang limampung taon. Ang sosyolinggwistik

32
 Ay nilikha noong 1939 ni Thomas C. Hudson, sa pamagat ng kanyang
article na "Sociolingusitics in India".
 1960's naging sikat ang pag-aaral ng sociolinguistics at nagkaroon ito ng
dalawang pamagat: sociolinguistic at sosyolohiya ng wika. Sa katapusan
nagkaroon ng kaibahan ang dalawa, ang sosyolohiya ng wika ay
humahawak sa mga paliwanag at hula sa mga ganap ng wika sa iba't ibang
antas ng grupo.
 Teoryang sosyolinggwistik- pamamalagay (assumption) na ang wika ay isang
panlipunang phenomenon.
 Nagiging makabuluhan ang anumang pahayag, aksyon, salita ng isang
indibidwal kung ito ay nakakonstekto sa loob ng lipunan at sinasabi sa
ibang indibidwal o grupo.

 At dahil dito, nakabubuo ng iba't ibang konstekto ang paggamit ang wika
dahil sa iba't ibang gawain, papel, interes, saloobin, ang kasangkot sa
komunikasyon.
 Ayon Kay ( Constantino 2000 ) sa aklat ni Santos, et. al 2010 ang
sosyolinggwistikong ay ideya ng paggamit ng heterogeneous ng wika dahil sa
magkakaibang mga indibidwal at grupo na may magkakaibang lugar na
tinitirahan, interes, gawain, pinag-aralan at iba pa.
 Pinaniniwalaan dito na ang wika ay hindi isang simpleng instrumento ng
komunikasyon na ginagamit ng indibidwal ayon sa isang sistemang mga
alituntunin kundi isang kolektibong pwersa, isang pagsama-sama ng mga
anyo sa isang nagkakaibang cultural at sosyal na mga gawain at grupo.
 Ayon naman sa pagtatalakay sa dtomal na inilathala ng Shiffield Academy
sa United Kingdom, ang sosyolinggwistik ay ang pinagsamang pag-aaral ng
sosyolohikal at linggwistika na kung saan pinag-uugnay ang wika at ang
lipunan batay sa iba't ibang konteksto.
 Ayon kay Sapir (1949), ang wika ay maituturing na gamit o kasangkapan sa
sosyolisasyon, na ang ugnayang sosyal ay hindi magiging ganap o buo kung
wala ang wika.
 Paliwanang ni Hymes (1967) ukol sa kakayahang komunikatibo,
mahalagang malaman kung kailan tayo magsasalita o hindi magsasalita,
ano ang pag-uusapan, sino ang kakausapin, saan at sa anong paraan.

Kakayahang Sosyolinggwistiko


sinasaalang-alang ang salik gaya ng estado ng kausap, layunin ng
interaksyon, at itinakdang kumbensyon ng interaksyon
 Ito ay kakayahang gamitin ang wika ng may naaangkop na panlipunang
pagkakahulugan para sa isang tiyak na sitwasyong pangkomunikasyon.
Halimbawa:
Magandang araw po! Kamusta po kayo? (Pormal na pamamaraan)
Uy! Kamusta ka naman? (Di-pormal na pamamaraan)

 Ito rin ay tumutukoy sa masteri ng Sociocultural code ng isang wika.

 Ang sociocultural code naman at ang batayan ng tagapagsalita kung
paano nila dapat gamitin ang isang wika.
 Nakapailalim sa araling ito ang modelong speaking.

33
 Ang Etnograpiya ng Komunikasyon
S- getting at scene (lugar at oras ng usapan)
P- articipant ( mga taong sangkot sa usapan)
E- nds (layunin at mithiin ng usapan)
A- ct Sequence (pagkasunod-sunod ng mga pangyayari)
K- eys (pangkalahatang tono o paraan ng pagsasalita)
I- nstrumentalities (anyo obestilong ginamit sa pag-uusap)
N- orms (kaangkupan at kaalaman ng usapan ng isang sitwasyon)
G- enre (uri ng pananalita na nakalahad mula sa isang sitwasyon)
Uri o Barayti ng Wika
Sosyolek- isang partikular na pangkat
Idyolek-pansariling gamit ng wika
Etnolek- isang etnolingguwistikong pangkat
Pidgin-impormal na wikang nabubuo bunsod ng pangangailangan ng gumamit
nito.
Creole-pormal na pidin gaya ng chavacano
Diyalektal-_naayon sa lugar o rehiyon ng taga pagsalita
Rehistro- wikang may kinalaman sa isang espisipikong larangan o prepesyon.

E. Ang Metapora Sa Wikang Filipino

Isang Descriptive na Pag-aaral sa Metaporang

Ginagamit sa Pang-araw-araw na Diskurso
Mary Ann Gaitan- Bacolod
Ang papel na ito ay isang preliminaryong pag-aaral hinggil sa paggamit ng
metapora sa wikang Filipino. Layunin nito na makapaglahad ng isang descriptive
na analisis tungkol sa mga metaporikal na ekspresyong common na naririnig at
ginagamit sa pang-araw-araw na diskurso sa pamamagitan ng pagsuri sa
kahulugan, dahilan, implikasyon at paraan ng paggamit nito sa wikang Filipino.
Layunin ng papel na ito na makapaglahad ng isang linguistic analisis hinggil sa
mga metapora sa wikang Filipino sa pamamagitan ng pagsuri sa semantic na
aspeto, paraan ng pagbibigay kahulugan at paglarawan sa mga forms at
istruktura ng paggamit ng mga naturang metapora. Ang lahat ng analisis na
inilahad sa papel na ito ay ibinatay lamang sa mga data na nakalap sa
pamamagitan ng informant work sa mga well-informed informants na taal na
mananalita ng wikang Filipino.
Ang mga data na ito ay kinategorya ayon sa (1) paraan ng pagpapahayag ng
metaporikal na kahulugan, at (2) form at istruktura ng mga metapora. Sa
pagkategorya sa mga metapora ayon sa paraan ng pagpapahayag ng kahulugan

34
tumutok ang papel na ito sa pagclassify ng mga metapora ayon sa mga
metaporang gumagamit ng hayop, at mga metaporang gumagamit ng body parts o
body metaphor sa pagpapahayag ng metaporikal na kahulugan. Samantala, sa
pagclassify naman ng mga metapora ayon sa forms at istruktura nito, inilahad
ang mga uri ng metaporang maaring mabilang sa one-word metaphor, compound
metaphor, at phrasal metaphors.
Sa paglalahad ng mga ito ay makikita ang mga uri ng lexical category ng
mga salitang bumubuo sa mga metaporang inilahad, affixation, porma at
paggamit ng mga ito. Sinubukan ring maglahad ng mga metaporang ginagamit ng
mga informant galing sa mga hiram na salita (borrowed metaphors) ngunit
nabibigyang panibagong kahulugan ayon sa konteksto ng paggamit nila ng mga
ito.
Matang lawin "malinaw ang mata"
Halimbawa: "Matang lawin" ang gamitin mo sa paghahanap.
Inihahambing sa metaporang ito ang pisikal na katangian ng isang lawing
may matalas o malinaw na paningin sa talas ng paningin ng isang tao. Kapag
sinabing matang lawin ang isang tao, nangangahulugan na malinaw ang paningin
nito,madaling makakita at makatukoy ng mga tao o bagay kahit sa malayuan, na
isang positibong katangian para sa mga informants.
Mga Metaporang Gumagamit ng Bahagi ng Katawan sa pagpapahayag ng
Kahulugan o Body Metaphor
Metaporang Gumagamit ng Parehong Hayop at bahagi ng katawan sa
pagpapahayag ng kahulugan:
Tigre "mataray,masungit,strikta"
Halimbawa: "Tigre" yang si Ms.Tapia.
Ang katangian ng tigre na nangangalmot,mailap sa tao,at mabangis ay
inihahalintulad sa isang taong mataray,palaaway at 'unapproachable'.Malimit na
maririnig ito sa mga estudyante kapag pinag-uusapan o inilalarawan ang kanilang
mga guro sa kapwa nila estudyante.
Mayroong dalawang uri mh metapora ayon sa pag-aaral na isinagawa ni
Barayuga(1995).
Ito ay ang poetic metaphors at metaphorical idioms. Ang metaphorical idioms
ay binigyang kahulugan niya bilang mga metaporang may iisang tamang reading
at interpretasyon.
Samantala, ang poetic metaphors naman ay mga metaporang walang fixed
forms kung saan interpretasyon nito ay maaaring mag-iba ayon sa nagbabasa at
gumagamit.
Sa pag-aaral na ito,minabuting tumutok lamang sa metaphorical idioms sa
paniniwalang ito ang uri ng mga metaporang common sa lahat.Maliban dito, ito
rin ang uri ng metapora ayon kay Barayuga (1995),kung saan hindi nagiging
problema ang pagbibigay ng kahulugan.

35
Kategorisasyon Ayon sa Paraan ng Pagpapahayag ng Kahulugan ng Metapora

Bukas-palad"handang tumulong"
Halimbawa: "Bukas-palad"lagi si Cora sa mga mahihirap.
Sa halimbawang ito ang literal na pagbubukas ng palad ay ginamit upang
pahayag ang kahulugan na pagiging matulungin o pag_-abot ng tulong sa mga
nangangailangan
Depinisyon ng Metapora
Itinuturing na walang literal na kahulugan ang ilan sa mga figurative
speech tulad ng idiom,sarcasm,irony at metaphor.Mula sa salitang meta
'pagbabago' at phora 'mosyon' na tumutukoy sa ''semantic motion''(Wheelwright
,1964,p.69),ang metaphor,na binibigyang kahulugan nina Wingfield at Titone
bilang ''formally defined statement na maituturing na hindi totoo sa literal na
aspeto ngunit nagpapahiwatig ng isang maliwanag na kahulugan".(Wingfield and
Titone,1998,p.257).
Ito ay maituturing na isa sa pinakaraniwan at may mahalagang
kontribusyon hindi lamang sa larangan ng literatura kundi maging sa larangan ng
linggwistiko.

Additional Readings:
https://journals.upd.edu.ph/index.php/pssr/article/view/2033/1938
Hernandez,Jesus Federico.‖Descent to the sariling mundo: Untangling the
complexitiesof the language of mental health and illness in filipinp, para sa 2nd
International Conference on Filipino as a Global Language.Naakses mula sa
http://larc sdsu.edu/files/2010/03/Hernandez-Descent-to-the-sariling –
mundo.pdf

36
 Midterm na mga Gawain

Pangalan_________________________________________kurso/Seksyon__________
Propesor_________________________________________Petsa/Iskor______________
Yunit III

A.Exercises/Drill:
I. Panuto: Paghambingin ang mga sumusunod na konsepto. Magbigay ng
halimbawa.
Tatlong Sangkap ng Speech act
ILLOCUTIONARY LOCUTION PERLOCUTION

II. Ipaliwanag ang SPEAKING ni Dell Hymes at magbigay ng halimbawa.

B.Evaluation:
Magsaliksik ng mga pag-aaral tungkol sa kaisipan ng wika. Ibigay ang pamagat at
implikasyon o pakinabang sa iyong klase bilang mag-aaral ng Fil. 104.

References:
https://prezi.com/5kpillj1hhpy/ang-metapora-sa-wikang-
filipino/https://www.mdpi.com/1999 4893/12/4/79/htm

https://www.tagaloglang.com/speech-act/

37
 YUNIT 1V
NAPAPANAHONG PANLIPUNANG PILOSOPIYA
A. Ang Dimensyong Panlipunan ng pag-iral ng tao
Ang Panlipunang Dimensyon ng Paggawa
Ang paggawa ay mayroon ding panlipunang dimensyon. Ang gawain ng tao
ay likas na nakaugnay sa gawain ng kaniyang kapwa. Higit na nararapat na
maging paniniwala ng lahat na ―ang paggawa ay paggawa para sa kapwa at
kasama ang kapwa‖. Ito ay paggawa ng isang bagay para sa iba. Ang bunga ng
paggawa ng tao ang nagbubukas para sa pagpapalitan, ugnayan at pakikisangkot
sa ating kapwa.
Ang panlipunang kalikasan ng paggawa ang tunay na tataya sa paggawa. Ito
ay dahil hindi magbubunga ang pagsisikap ng tao kung wala ang kaniyang kapwa,
kung walang mga pamantayang pangkaayusan ng lipunan na naglalagay ng
limitasyon sa paggawa at sa manggagawa, kung hindi magkaugnay ang mga
hanapbuhay, na umaasa sa isa‘t isa (interdependent) at hindi nagtutulungan ang
lahat upang gawing ganap ang bawat isa at ang pinakamahalaga, hangga‘t hindi
magkakaisa ang isip, materyal na bagay at paggawa upang sila ay maging buo.
Mahalagang parang iisang taong kumikilos ang lahat. Mahalagang
naibabahagi ang pag-asa, paghihirap, pangarap at kaligayahan at napagbubuklod
ang loob, isip at puso ng lahat ng tao habang gumagawa. Sa pagkakataong ganito
makakamit ang tunay na pagkakapatiran – ang tunay na panlipunang layunin ng
paggawa.
Ang tunay na halaga ng tao ay nakabatay sa kung paano niya
pinagsisikapang hubugin ang kaniyang mabuting pagkatao. Hindi ito nakabatay
sa anumang pag-aari o yaman. Mahalagang iyong tandaan na ang paggawa ay
higit pa sa pagkita lamang ng salapi; ang tunay na pinakamataas na layunin ng
paggawa ay ang pagkamit ng kaganapan bilang tao.
―Nananatiling buhay ang mga taong umuukopa sa ating mundo sa
pamamagitan ng pakikilahok sa produksiyon sa pamamagitan ng panlipunang
paggawa. Sa pabrika at sa larangan ng serbisyo, ang panlipunang paggawang ito
ay ang pinagsama-samang lakas-paggawa ng bawat manggagawa at empleyadong
panserbisyo na nagbebenta ng lakas-paggawa kapalit ng tiyak na halaga ng sahod
mula sa nagmamay-ari ng mga kasangkapan ng produksiyon.‖
Pagpapatuloy pa ni Raymundo, “Sa ating panahon, may dalawang uri ng
paggawa.
1. Produktibong paggawa - tumutukoy sa aktuwal na paglikha ng produkto.
2. Immaterial labor- tumutukoy sa uri ng paggawa na walang resultang
produkto kundi ang isa pang uri. Kung saan apektado ang puhunan.‖

Makikita na mahalaga sa kapitalismo ang uri ng serbisyo sa produksiyon at

paggawa dahil ito ang nagpapatakbo sa kapitalista. Kaya naman mababakas mula
rito na may mga napagsasamantalahan, may naiikot at naloloko, may sabwatan at
anomalya, at may naisasantabi sa likod nito.

38
 Ang Lipunan sa Pananaw ni Habermas: Rekonstruksiyon sa Materyalismong
Historiko
Ayon kay Marx, ―Naipag-iiba ang tao sa hayop sa pamamagitan ng kaniyang
kamalayan, relihiyon, o anupamang ibig ninyong tukuyin. Nag-uumpisang
maipag-iba niya ang sarili sa hayop sa sandaling simulan niyang likhain ang
kaniyang mga ikabubuhay, isang hakbang na hinihingi ng kaniyang pisikal na
kaayusan. Sa paglikha ng pagkain, di-tuwirang nalilikha ng tao ang mismong
materyal na buhay niya.‖
Para kay Marx, kailangan sa isang organisadong lipunan ang panlipunang
kooperasyon ng iba‘t ibang indibiduwal. Mula rito, matutukoy na dapat pag-aralan
ang tao na nagtatakda ng kalikasan ng lipunan at ang kasaysayan ng
sangkatauhan na may kaugnayan sa kasaysayan ng industriya at pagpapalitan
(Dy, 2014) Sa pagtalakay ni Dy, nilinaw ni Hanermas ang organisadong
panlipunang paggawa ni Marx sa pamamagitan ng tatlong uri ng panuntunan:
1.) Ang pagbabagong-hugis ng materyal alinsunod sa mga panuntunan ng
instrumental na aksiyon o rasyonal na aksiyong-layon,
2.) Ang instrumental na aktibidad ng iba‘t ibang indibiduwal na inorganisa
alang-alang sa mga layon ng produksyon alinsunod sa mga patakaran ng
estratehikong aksiyon, at
3.) Ang pamamahagi ng mga produktong binuo ng lipunan sa pamamagitan
ng sistematikong ugnayan ng mga nagtutumbasang inaasahan ng mga
kapakanan alinsunod sa mga panuntunan ng komunikatibong aksiyon o mga
panlipunang pamantayan.
Mabubuod mula rito ang apat na punto ayon kay Habermas:
(1) Batayan o pundamental ang konsepto ng panlipunang paggawa.
Nagbibigay-daan ang panlipunang paraan ng paggawa at pamamahagi sa paglikha
ng komunikasyong pasalita, na siya namang nagbigay-daan sa pagkakatatag ng
mga sistemang panlipunan,
(2) Ang espesipikong paraan ng pamumuhay ng tao ay nasa paglahok ng
panlipunang paggawa sa kaayusan umaayon sa pagiging magkakamag-anak,
(3) Tanda ng isang bagong ebolusyonarong simula ang mga estruktura ng
pag-uugali o pananaw ayon sa tungkulin. Hindi maibababa sa pagiging
instrumental na esratehikong aksiyon ang mga panuntunan ng komunikatibong
aksiyon,
(4) May timbang na halaga ang produksiyon at sosyalisasyon, panlipunang
paggawa at pag-aalaga ng bata sa reproduksiyon ng buhay ng tao. Pundamental
sa integrasyon ng panlabas at panloob na kalikasan ang estruktungmpamilya at
panlipunan.
Ang Paggawa bilang paglilingkod at Pagtataguyod ng dignidad ng tao
Ano ba ang kahulugan ng paggawa? Bakit ba ito mahalaga para sa isang
tao? Karapat-dapat bang maunawaan ng lahat ang tunay na esensya ng paggawa?

39
Ang araling ito ay makatutulong sa iyo upang lubos mong maunawaan ang
malalim na kahulugan ng paggawa.
Bilang kabataan, nagsisimula na marahil mabuo sa iyo ang pananaw sa
paggawa bilang realidad ng buhay: isang bagay na hindi na matatakasan at
kailangang harapin sa bawat araw. Sa paglipas ng panahon, matututuhan mo
kung bakit mahalagang kilalanin ang paggawa bilang malaking bahagi ng iyong
pag-iral bilang tao. Ito ay itinuturing na isang tungkuling kailangang isagawa
nang may pananagutan (Esteban, S. J. 2009).
Ayon sa aklat na ―Work: The Channel of Values Education‖, ang paggawa ay
isang aktibidad ng tao. Maaari itong mano-mano, katulad ng paggawa ng bahay.
Maaari rin itong nasa larangan ng ideya, katulad ng mga nag-iisip ng patalastas
para sa mga produkto.
Ito ay resulta ng pagkilos ng tao na may layuning makatugon sa
pangangailangan ng kapwa. Kung tayo ay gumagawa, hindi tayo gumagalaw o
kumikilos lamang katulad ng hayop o makina. Tao lamang ang may kakayahan sa
paggawa. Ang paggawa ay para sa tao at nilikha ang tao para sa paggawa
(Institute for Development Education, 1991).
Ang paggawa ay isang gawain ng tao na nangangailangan ng orihinalidad,
pagkukusa at pagkamalikhain; at ang produkto nito, materyal man o hindi ay
magbubunga ng pagbabago sa anomang bagay.
Hindi maaaring ihalintulad sa iba pang mga nilikha ng Diyos ang tao. Hindi
matatawag na paggawa ang ginagawa ng mga hayop upang matugunan ang
kanilang mga pangangailangan. Samakatwid, tao lamang ang may kakayahan sa
paggawa; sa kaniyang pag-iral, siya ay gumagawa. At sa pamamagitan ng
paggawa, napatutunayan ang isa pang dahilan ng pag-iral ng tao… ang pagiging
bahagi ng isang komunindad, ang gumawa hindi lamang para sa kaniyang sarili
kundi para sa kaniyang kapwa at sa paglago nito.
Mga Mahahalagang Layunin ng Paggawa
1. Ang tao ay gumagawa upang kitain niya ang salapi na kaniyang kailangan
upang matugunan ang kaniyang mga pangunahing pangangailangan.
Hindi mabubuhay nang maginhawa ang tao kung hindi siya magtatrabaho.
Kailangan ng taong gumawa para mabuhay. Hindi maaaring maging katulad siya
ng isang parasite na laging iniaasa sa iba ang kaniyang ikabubuhay. Napatunayan
na ng tao na sa pamamagitan ng paggawa, napagyayaman ang kaniyang dangal.
Ngunit kailangang laging isaisip at isapuso na hindi tayo dapat na
magpaalipin sa paggawa. May mga taong ang paggawa na lamang ang saysay ng
kaniyang pag-iral. Sa pagkakataong ganito, hindi nila makikita ang tunay at
malalim na kahulugan ng buhay.
2. Makapag-ambag sa patuloy na pag-angat at pagbabago ng agham at
teknolohiya.
Pinagkalooban ng Diyos ang tao ng talento upang gamitin ito sa pag-unlad
niya at ng komunidad. Mahalagang taglayin ng lahat ng tao ang malalim na
pagnanais na maibahagi ang kaniyang kakayahan para sa ikauunlad ng lipunan.

40
Dahil sa natatanging talino ng tao na ibinahagi ng Diyos, napagyayaman ang
agham at teknolohiya
3. Maiangat ang kultura at moralidad ng lipunanang kinabibilangan.
Hinaharap natin sa kasalukuyan ang realidad na maraming tao ang
natutuon na lamang ang pansin sa paggawa upang kumita ng salapi. Nakatuon
na lamang ang layunin sa pagsisikap sa paggawa para sa pansariling pag-unlad.
Mahalagang maunawaan na ang paggawa ay mayroong panlipunang aspekto at
hindi kailangang ihiwalay ang pananagutan natin para sa pag-angat ng kultura at
moralidad ng lipunang ating kinabibilangan.
4. May kakayahin rin ang tao na gamitin ang paggawa sa pagtulong sa mga
nangangailangan.
Ang paggawa ay isang obligasyon, isang tungkulin ng isang tao. Kailangan
ng taong gumawa upang tumugon sa ninanais ng Diyos at sa pangangailangan na
panatilihin at pagyamanin o paunlarin ang sangkatauhan. Ang paggawa ay isang
moral na obligasyon para sa kapwa, sa kaniyang pamilya, sa lipunan na kaniyang
kinabibilangan, at sa bansa. Ang lahat ng ito ang malinaw na nagpapaliwanag sa
ating moral na obligasyon na tumulong sa ating kapwa na nangangailangan.
5. Ang paggawa ay nagbibigay ng dahilan sa pag-iral ng tao.
Ang buhay na walang patutunguhan ay walang katuturan at ang paggawa
ang nagbibigay ng katuturan dito. Sa pamamagitan ng paggawa nakakamit niya
ang mga sumusunod:
Ang buhay na walang patutunguhan ay walang katuturan at ang paggawa
ang nagbibigay ng katuturan dito.
1. Nakakayanan niyang suportahan ang kaniyang mga pangangailangan;
2. Napagyayaman ang kaniyang pagkamalikhain;
3. Napatataas ang tiwala sa kaniyang sarili;
4. Bibigyang-dangal ang kaniyang pagkatao;
5. Nagkakaroon siya ng pagkakataon na makasama at makasalamuha ang
kaniyang kapwa at ang mapaglingkuran ang mga ito;
6. Nagkakaroon siya ng pagkakataon na isabuhay ang tunay na pagbibigay;
7. Nabibigyan siya ng pagkakataon bilang indibidwal at kasapi ng lipunan na
maipagpatuloy ang kaniyang bokasyon at bigyang katuparan ito;
8. Nagiging kabahagi siya sa paggawa tungo sa kaganapan ng sarili at ng kapwa;
9. Nagagampanan niya ang kaniyang tungkulin sa Diyos.
Ang Subheto at Obheto ng Paggawa
Ang obheto ng paggawa ay ang kalipunan ng mga gawain, resources,
instrumento, at teknolohiya na ginagamit ng tao upang makalikha ng mga
produkto. Ang nakagisnan ng tao na uri ng paggawang ginagamitan ng kamay,
pagod, at pawis ay unti-unti nang nagbabago dahil sa pagtulong ng mga
makabagong makinarya, na tao rin naman ang nagdisenyo at gumawa. Hindi
maipagkakait na ito ang nagdulot ng malaking pagbabago sa sibilisasyon. Hindi
rin natin maipagkakait ang napakalaking tulong na naibibigay ng teknolohiya:
napadadali nito ang trabaho ng tao at naitataas ang kaniyang produksiyon.

41
 Nilikha ang teknolohiya upang gawing perpekto ang gawain ng tao. Ito ang
dahilan kung bakit patuloy ang tao sa paglikha ng mga teknolohiya na patuloy na
makatutulong upang mas maging madali ang paggawa para sa tao. Ang
teknolohiya ay kakampi ng tao. Ngunit dahil din sa mga pangyayaring ito, unti-
unti ng nagiging ―kaaway‖ ng tao ang teknolohiya, nawawalan na ng malawak na
kontribusyon ang tao sa paggawa, hindi na niya nararamdaman ang kasiyahan at
hindi na nahahasa ang kaniyang pagiging malikhain
Tunay na ang pag-unlad ng teknolohiya ang isa sa palatandaan ng pag-
unlad ng ekonomiya ng isang bansa ngunit sa wari ay nakaliligtaan na unti-
unting nailalayo sa tao ang kaniyang tunay na esensya sa mundo – ang paggawa
na daan tungo sa:
(1) Pagbuo ng tao ng kaniyang pagkakakilanlan at kakaniyahan
(2) Pagkamit ng kaganapang pansarili at
(3) Pagtulong sa kapwa upang makamit ang kaniyang kaganapan.
Dahil sa kaniyang taglay na natatanging kakayahan bilang tao, ang tao ay
binigyan ng Diyos ng karapatan at tungkulin na mamahala sa mundo at sa iba
pang nilikha.
Ang tao ay nabubuhay sa mundo upang gumawa, ngunit binibigyang-diin
na ang paggawa ay para sa tao at hindi ang tao para sa paggawa. Hindi maaaring
ituring ang tao bilang isang kasangkapan nakinakailangan para mapagyaman ang
paggawa; bagkus, kailangan niya ang paggawa upang makamit niya ang kaniyang
kaganapan.
Ang sinumang magtuturing sa tao bilang kasangkapan sa paggawa o
kumikilala sa kaniya bilang isang simpleng manggagawa na maihahalintulad
lamang ang halaga sa materyal na bagay ay sumisira sa tunay na esensya ng
paggawa at naglalayo sa landas patungo sa tunay na hantungan ng tao… ang
kaniyang kaganapan. Ang paggawa ay para sa tao at hindi ang tao para sa
paggawa.
Ang halaga ng paggawa ay hindi nakikita sa proseso ng paggawa o sa
produktong bunga nito kundi ang katotohanan na ang gumagawa nito ay tao.
Nagiging malalim na pagpapahalaga sa bunga ng paggawa ng tao hindi lamang
dahil sa gamit at ganda nito kundi dahil nakikita rito ang kaligayahan at
pagmamahal na inilaan ng tao habang ito ay nililikha. Ang dignidad na
dumadaloy sa paggawa ay nakikita sa taong gumagawa nito. Mas kailangang
manaig ang subheto kaysa sa obheto ng paggawa.
B. Mga Pag-aaral Tungkol sa Pamilya

Mga Kaugnay na Literatura at Pag-aaral

Ang pamilya ang pinakamaliit na yunit ng lipunan. Ang mga magulang ay
dapat na minamahal at pinapahalagahan ang kanyang anak. Ngunit sa
panahon ngayon, ang mga materyal na bagay ay nakakaapekto sa samahan ng
isang pamilya. Ito ay nagiging dahilan para tuluyang masira
ang pinakamatibay na yunit na binuo ng ating mga ninuno. Ang mga bata

42
kabilang ang mga binata at dalaga ay umaasa ng isang mabuting relasyon sa
kanilang mga magulang. Sila ay naglalaan ng mas maraming oras kasama ang
pamilya sa pagbuo ng isang pampamilyang koneksyon. Ang epektibong koneksyon
ay may positibong epekto sa buhay ng magulang at mga anak. Ito ay sa
kadahilanang ang epektibong komunikasyon ay pundasyon sa isang magandang
relasyon ng magulang sa anak at anak sa magulang, sila ay nangangailangan ng
sapat na oras at atensyon. Walang relasyon sa mundo na mas hihigit at
mas importante sa magulang-anak. Ang dugong nanalaytay sa magulang at anak
ang nag-uugnay sa kanila sa panghabambuhay.
Ang pundasyon ng pag-uugali ng isang bata ay nagsisimula sa kanilang
tahanan. Sila ay naiimpluwensyahan ng kaugalian ng kanilang pamilya, lalo na
ng kanilang nanay. (Pascual 1997)
Ang isang bukas na komunikasyon sa pagitan ng estudyante at magulang
ay isang mahalagang elemento sa pagtuturo at sa kanilang grading system.
(Woolfolk 1990)
Ang komunikasyon ay isang mahalagang problema sa tipikal na pamilyang
Pilipino. Hindi laging nabibigyan ng kalayaan ang mga anak na maipahayag ang
kanilang nararamdaman sa mga magulang, sa halip, ibinibahagi nila ito sa
kanilang pinsan, tito, o di kaya ay sa kanilang mga kaibigan may mga estratehiya
para mas maging epektibo ang komunikasyon ng pamilya. Kabilang dito ang
pagiging masaya, pagturing sa anak nang may katapatan at pagtitiwala,
walang pagbabago at madalas na pagsabi sa anak kung gaano mo sila kamahal.
Ilan sa mga magandang paaran para mapatibay o mapanatili ang koneksyon ng
magulang sa anak at makabuo ng positibong ugnayan ay ang paggawa ng mg
aktibidad ng magkasama, hayaang makipagkaibigan ang anak at bigyan
ng kalayaan. (Herman M.R; 1997)
Ang pamilya ay isang komunidad na may importaneng gampanin, kabilang
ang kaalaman at kaligiran ng edukasyon na magbibigay linaw sa mga kabataan sa
kasalukuyang henerasyon na may tamang proseso ng sosyalisayon. (Sarwano
Kusumaatmad)
Ang relasyong magulang-anak ay dapat na laging matatag. Dapat laging
siguraduhin ng mga magulang na bukas ang kanilang komunikasyon sa
kanilang anak. Ang relasyong magulang-anak ay dinamiko, walang relasyong
magulang-anak na perpekto. Isa sa mga aspeto sa pagpapalaki ng anak ay
ang pag-alam at paggabay sa lahat ng mga pagbabagong nagaganap sa anak,
simula pagkabata hanggang pagtanda upang hindi lumaki ang anak na may
masamang ugali. Ang magulang ay nagiging isang mabuting magulang kapag sa
umpisa palang ay alam na niya ang mga pagsubok, responsibilidad at problemang
kakaharapin niya bilang magulang.
Ayon sa pag-aaral na ginawa ni Jonathan Louis Herbolario na may pamagat
na The Relationship of Single Parent Familyhood and two Parent familyhood on
School discipline and Academic Performance, lumalabas na mas disiplinado ang
mga batang lumaki sa tahanang buo ang pamilya kaysa sa mga batang lumaki sa
mga sirang tahanan.

43
 Ang Kasaysayan ng Pamilya at ang Pamilya sa Kasaysayan
Francis A. Gealogo, Ph.D.
Ateneo de Manila University

Ang papel ay pagpapakilala sa umuusbong na paksain sa pag-aaral ng

kasaysayang panlipunan ng Pilipinas na tumutukoy sa mag-anak at pamilya
bilang pangunahing paksa. Ipinapakilala ng papel ang pagbabagong hubog ng
oryentasyon, kaayusan, pagpapakahulugan at kalagayan ng pamilyang Pilipino sa
pagdaraan ng panahon. May pagsusuri ding ipinapakilala sa mga batis
pangkasaysayan na maaaring gamitin sa pag-aaral ng kasaysayan ng pamilya. Sa
panghuli, ang papel ay pagsusuri ng potensyal ng pagbubuo ng historyograpiya ng
pamilya bilang bagong espasyo ng pag-aaral. Dalawang larangan ang
tatantiyahing talakayin ng papel – ang pag-aaral ng pamilya sa kasaysayang
Pilipino, at ang kasaysayan ng pamilyang Pilipino sa pagdaraan ng panahon. Ang
pag-aaral ng pamilya sa kasaysayang Pilipino ay pag-aaral nang kasaysayan na
bumabanggit ng kalagayan ng pamilyang Pilipino sa kabuuan ng kontekstong
panlipunan. Sa iba‘t ibang yugto ng pag-unlad ng lipunan, binabanggit dito ang
mga pagtukoy sa mga larawan o mga imahen ng pamilya sa kanilang
pagkakabanggit ng mga historyador o kaya ay ng mga batis pangkasaysayan na
ginagamit. Sa ikalawang larangan, nakatuon ang pag-aaral ng kasayayan ng
pamilyang Pilipino sa kasaysayan ng ebolusyon, pagbabago at pinagdaanang
karanasan ng lipunang Pilipino. Tinatantiyang ang dalawang larangang ito ay
maaaring tahakin at pasimulan sa pamamagitan ng mga talakayang inihahain ng
pananaliksik.
Pamilya, Pag-aaral, Pangarap: Isang Pagsilip sa Papel ng Pamilya sa Pagbubuo ng
Hangarin ng mga Mag-Aaral sa Hayskul
Nestor T. Castro, M.A. Unibersidad ng Pilipinas, Diliman

Mahalaga, kung di man pinakamahalaga, ang papel ng pamilya sa

sosyalisasyon ng mga bata at ng mga kabataan. Nagsisilbi bilang huwaran ng mga
bata ang kanilang mga magulang at malaki ang impluwensya nila sa paghubog sa
identidad ng kanilang mga anak. Kabilang na rito ang papel na ginagampanan ng
pamilya sa pagbubuo sa mga ambisyon at pangarap ng mga kabataan para sa
kanilang sariling hinaharap. Layunin ng papel na ito na ipakita ang papel ng
pamilya sa pagbubuo sa hangarin ng mga kabataang magsisipagtapos na ng
hayskul. Para ipakita ang ugnayan sa pagitan ng pamilya, pag-aaral, at pagbubuo
sa mga pangarap, gagamitin ang kaso ng mga mag-aaral sa apat na hayskul batay
sa resulta ng pag-aaral na Filipino Youth in Transition na kinomisyon ng UNESCO
at Philippine Social Science Council. Mga mag-aaral sa apat na hayskul sa Metro
Manila at Pampanga ang sinarbey para naturang pag -aaral. Ang Iba‘t Ibang
mukha ng P amilyang Pilipino sa Nagbabagong Panahon Nobyembre 27-29, 2003
Pamantasang de la salle, Manila.
Ang mga magulang ba ng mga mag-aaral ang nagtatakda kung magtutuloy
sa kolehiyo ang kanilang mga anak o kung sila‘y magtatrabaho na? Sino ang
pumipili ng kursong kukunin ng mga mag-aaral sa kolehiyo at ano ang batayan
ng kanilang pagpili? Ano ang balak ng mga istudyante para sa kanilang pamilya o
sa sariling pagpapamilya? Paano nila tinitingnan ang kanilang katayuan o ang
katayuan ng kanilang pamilya limang taon mula ngayon? Ano ang nakikita nilang

44
kalagayan ng bansa sa hinaharap? Ilan lamang ito sa mga katanungang gustong
masagot sa pag-aaral na ito.
Makikita sa resulta ng pag-aaral na mabilis na nagbabago ang katangian ng
pamilyang Pilipino lalung-lalo na sa panahon ng globalisasyon. Dahil sa mga
pagbabagong ito, nagkakaroon rin ng pagbabago sa mga pananaw at mithiin ng
mga kabataang nasa antas ng hayskul. Makakatulong ang pag-aaral na ito sa
pag-unawa sa kasalukuyang mentalidad ng mga kabataan ng bagong henerasyon.
Teknolohiya at Pamilyang Pilipino
Jose Ma. Bartolome GMA Network, Inc. Cherrie Joy Billedo Unibersidad ng Pilipinas,
Diliman

Ang papel na ito ay tatalakay sa epekto ng teknolohiya, partikular na ang

cellphone at Internet, sa pamilyang Pilipino. Susuriin ang mga kaganapan sa
teknolohiya sa nakaraang mga taon at ang pangkasalukuyang estado nito.
Magiging batayan ito ng pagtasa sa epekto ng teknohiya sa relasyon, interaksyon
at ugnayan ng mga miyembro ng pamilya. Titingnan din kung paano tumutugon
ang pamilyang Pilipino sa harap ng mga pagbabagong ito. Bibigyang-diin ang mga
implikasyon ng teknolohiya sa pagbubuklod at pagkabuwag ng pamilya.

Tanging Yaman, Tanging Ina: Ang Pinakatatanging Imahe ng Pamilya sa Pelikula

Ang Pag-ayon at Paghamon sa Representasyon ng Pamilya sa Kulturang Popular
Alwin C. Aguirre Unibersidad ng Pilipinas, Diliman

Ang papel ay isang pagsusuri sa pagtunggali at pagpapatibay ng kinahiratihang

pag-imahe sa pamilya sa kulturang popular. Dalawang pelikula ang gagawing
lunsaran ng pagsusuri – ang Tanging Yaman at Tanging Ina – dalawang textong
kontemporanyo na ating gagalugarin at hahalungkatin upang maiangat ang mga
representasyon sa pamilya at ang pulitikang kaakibat ng ganitong uri ng
representasyon na ipinararating sa atin sa pamamagitan ng kapangyarihan ng
popular na midyum. Kasangkot sa dalumat ng pag-aaral ang pagtingin sa
kulturang popular bilang larangan ng tunggalian. Hindi maitatatwa ang lakas ng
impluwensiya ng kulturang popular sa ating pang araw-araw na buhay, at sa
ayaw at gusto natin ay lagi‘t lagi nitong kakantiin ang pinakamaliliit na aspekto ng
ating pagkatao. Ang pagtangkilik sa kulturang popular ay tila pagsuong sa isang
peligrosong baybayin sapagkat kung hindi ka mananatiling mulat sa tuwina ay
maaari kang tuluyang matangay ng alon. Kita pa rin ang pangunahing
nagpapatakbo sa kulturang popular.
Ang Paghahanap ng Mapagkalingang Pamilya: Ang Batas sa Pag-aampon
Prop. Elizabeth Aguiling-Pangalangan, Ll.B., Ll.M Unibersidad ng Pilipinas, Diliman

Naitatag ang institusyon ng pag-aampon noong magsimulang mamuhay ang

tao bilang isang pangkat o pamilya. Subalit, ang kalikasan at katangian nito ay
unti-unting nagbago sa paglipas ng panahon. Sa kasalukuyan, ang pag-aampon
ay isang legal na kathang-isip kung saan nililikha ang lehitimong ugnayan ng
magulang at anak. Sa partikular, ito ay ipinapakahulugang: Ang Iba‘t Ibang

45
Mukha ng Pamilyang Pilipino sa Nagbabagong Panahon Nobyembre 27-29, 2003
Pamantasang de la salle, Manila ―isang legal na proseso alinsunod sa nakatatanda
ng pagtutulungan sa pagitan ng tahanan at paaralan upang mapagbuti pa ang
pag-unlad ng mga bata.

Pag-iibigan, Pagmamahalan at Pagpapamilya ng mga Lesbiyanang Filipina

Jennifer C. Josef Unibersidad ng Pilipinas, Baguio
Isang tipo o anyo ng pamilya kungdi yaong heterosekswal at nukleyar na pamilya.
Ang pagtatwa sa mga same-sex families ay natunghayan sa mga debate sa United
Nations‘ Conference on Population and Development sa Cairo noong 1994; sa
Beijing Plus 5 Conference sa New York noong 2000; at sa katatapos na Fourth
World Meeting of Families sa Maynila noong Enerong 2003. Sa kabilang banda, sa
pangunguna ng delegasyon ng Brazil sa United Nations Commission on Human
Rights (UNCHR) noong Abril 2003, ang paghain ng di-inaasahan ngunit
makasaysayang resolusyon na nagbabawal ng diskriminasyon batay sa sekswal
na oryentasyon. Inaasahang makakaharap ito ng masidhing pagtutol mula sa iba‘t
ibang Kristiyano, Islamic at mga pundamentalistang mga grupo.
Ang Kabataan at ang Nagbabagong Pamilyang Pilipino
Maria Theresa D. Ujano- Batangan, Ph.D. Unibersidad ng Pilipinas, Diliman

Layunin ng pananaliksik na alamin ang mga pagbabago sa pamilyang

Pilipino, tukoy sa ugnayang magulang-anak, at ang kaugnayan nito sa pag-unlad
ng kabataan. Ang pagtatalakay ay batay sa mga pag-aaral na naisagawa sa
natukoy na larangan mula 1990 hanggang sa kasalukuyan. Sa usaping ugnayang
magulang- anak, nakita sa mga pananaliksik ang kahalagahan ng iba‘t ibang salik
o dimension ng relasyong nabanggit sa pag-unlad ng kabataang o adolescent.
Ang katangian ng pagbabago at tugon sa pagbabago ay pinapaalwahan ng
ng mga uri ng interaksyong namamayani sa magulang at anak. Ang ilang salik
tulad ng pagbibigay suporta, pagmamahal, bukas na komunikasyon, at
pagkakataong magdesisyon ay ilan lamang sa mahahalagang bagay na nakakdulot
ng positibong epekto sa pag- unlad.
Sa kabilang panig, ang malakas na pagtutunggali, pagkontrola, pagkaranas
ng krisis, at pag-aabuso ay nakaugnay sa pagkaranas ng suliraning sosyal at
sikolohikal. Ang katangian ng ugnayang magulang- anak ay nakaugat sa
katangian ng tahanan. Naisaad ng ilang pag-aaral ang pagkakaiba sa antas ng
pakikilahok, ng pagbubuo ng desisyon, ng pagkatuto ng pagkilos, at ng katangian
ng suporta; sa mga tahanan ng may isang magulang at dalawang magulang.
Mayaman din ang mga tinuturong direksyon sa pananaliksik ng mga panimulang
pag-aaral sa mga homosekswal na ama at mga magulang na nangibang bayan, sa
konteksto ng relasyong pinapanday sa kanilang mga anak na kabataan.
Masasabing sa panahon ng pag-unlad ng nagbibinata at nagdadalaga nagiging
masidhi ang impluwensiya sa indibidwal ang mga pampamilyang salik. Ang mga
pampamilyang salik na nakapaloob sa ugnayang magulang-anak, ay nakakadulot
ng mga pagtatanggi ng daloy ng pagbabagong dadaanan ng magulang at anak sa
panahon ng kabataan o adolescent.

46
 Ang Sikolohiyang Pilipino at Terapiyang Pampamilya sa Pilipinas
Violeta Villaroman-Bautista, Ph.D., M.F.T.
Unibersidad ng Pilipinas at Life Transformation Institute

Ang papel ay isang paglalahad ng kapangyarihan ng pamilyang Pilipino na

magdulot ng sakit at pahirap sa pagkatao at buhay ng miyembro nito, at ng
kakayahan rin naman nito na maglapat ng lunas at magpatibay ng pagkatao. Mga
aktwal na kaso sa terapi ang ibibigay na halimbawa. Nililinaw rin sa papel ang
mga katangian ng teraping pampamilya na angkop para sa pamilyang Pilipino.
Ibinabahagi rin sa papel ang katangian ng Life Transformation Approach to Family
Ang Iba‘t Ibang Mukha ng Pamilyang Pilipino sa Nagbabagong Panahon
Nobyembre 27-29, 2003 Pamantasang de la salle, Manila Therapy, ang lapit sa
pagtulong sa pamilya na binuo ng may-akda, bilang resulta ng kanyang
mahabang panahon ng pagtulong sa mga indibidwal at pamilyang may mga
dalang pasanin sa buhay.
Ang Kabataang Pilipino sa Nagbabagong Kaayusan ng Pamilya
Dr. Madelene Sta. Maria, Ph.D. Pamantasang De La Salle

Unti-unti nang nagiging laganap ang nuklear na kaayusan sa pamilya sa lipunang

Pilipino, lalung lalo na sa mga sentrong urban, bagama‘t makikitang malakas pa
rin ang kooperasyon sa loob ng pamilya na karaniwang nangyayari sa isang
extended na porma. Ang ganitong porma ay nananatili dahil sa pagbigay
kahalagahan sa pagkakaisa sa pamilya at sa mga praktis ng sosyalisasyon na
nagfofokus sa kapasidad ng kabataang makipag-ugnay ng mahusay sa iba at sa
kanilang pagbibigay malasakit sa mga taong malimit nilang nakakasalamuha.
Kasama ng pagbibigay halaga sa materyal na prosperidad at ng nababawasang
pagkakataong makamit ito sa loob ng pampamilyang sistema ng produksyon,
hinihikayat ng mga magulang ang kabataang humanap ng ibang oportunidad sa
mga sentrong urban o sa ibang bayan. Ang dumadaming pagkakataong
makahanap ng trabaho sa mga siyudad, ang lumalaking pangangailangang
makapagtrabaho sa murang edad, at ang pangangailangang makapagtapos ng
mas mataas na antas ng pag-aaral ang siyang nag-aambag sa mga pagbabago sa
buhay ng ating kabataan. Ang mga pagbabagong ito ay makikita sa paglaganap ng
mobility ng mga kabataan at sa kanilang desisyon na ipagliban ang kanilang pag-
asawa at pagtatatag ng pamilya. Ang mga pagbabagong ito ay nagdudulot ng
malaking impluwensya sa kasalukuyang organisasyon ng pamilya at sa mga
ugnayan sa loob nito.
Ang partisipasyon ng kabataan sa pamilya ay nababawasan, bagama‘t
malakas pa rin ang kanilang ugnayan dito. Pinapakita ng mga nagawang
pananaliksik na nababawasan ang oras na nabibigay nila sa kanilang magulang
at pamilya. Mas marami sa kanilang aktibong oras ay nadadanas nila hiwalay sa
kanilang mga pamilya. Dahil dito, hindi nila nakokonsulta ang pamilya sa
karamihan ng kanilang mga desisyon. Ang ganitong kaayusan ay nadadanasan ng
karamihan ng mga babaeng kabataan na nangangailangang magtrabaho upang
matustusan ang pangangailangan ng pamilya at magbigay ng suporta para
maibsan ang stress na nangyayari sa pamilya. Sa ganitong dahilan, mas
nakakadanas ngayon ang babae ng kalayaan, autonomiya, at higit na autoridad

47
sa pamilya. Subalit ang kalayaang nakamtan ay para lamang makapagpatuloy
siya at mapahusay pa niya ang kanyang tungkuling mag-alaga sa pamilya.
C. Ang Estrukturang Pang ekonomiya ng Lipunan: Ang Rekonstruksiyon ni
Habernas

Ang Istrukturang Panlipunan at Kultura Ipagpalagay na ang lipunan ay

tulad ng isang barya na may dalawang mukha: ang isang mukha ay tumutukoy sa
mga istruktura ng lipunan at ang isa naman ay tumutukoy sa kultura.
Bagama‘t ang dalawang mukha ay magkaiba at may kani-kaniyang
katangian, mahalaga ang mga ito at hindi maaaring paghiwalayin tulad na lamang
kapag pinag-uusapan ang lipunan.
Mga Elemento ng Istrukturang Panlipunan Ang mga elemento ng
istrukturang panlipunan ay ang institusyon, social groups, status (social status),
at gampanin (roles). Ang lipunan ay binubuo ng mga institusyon
Ang institusyon ay organisadong sistema ng ugnayan sa isang lipunan.
(Mooney, 2011). Isipin halimbawa ang isang pangkaraniwang araw.
Magsisimula ito sa paghahanda ng mga miyembro ng pamilya para sa kani-
kaniyang mga gawain. Ang pamilya Charles Cooley ―Ang lipunan ay binubuo ng
tao na may magkakawing na ugnayan at tungkulin.
Nauunawaan at higit na nakikilala ng tao ang kaniyang sarili sa
pamamagitan ng pakikisalamuha sa iba pang miyembro ng lipunan. Makakamit
ang kaayusang panlipunan sa pamamagitan ng maayos na interaksiyon ng mga
mamamayan.‖ (Mooney, 2011) -Charles_Cooley.png

15 ay isa sa mga institusyong panlipunan, dito unang nahuhubog ang pagkatao

ng isang nilalang. Mula sa tahanan, maaaring ang ibang miyembro ng pamilya ay
magtungo sa paaralan samantalang ang iba naman sa kanila ay magtatrabaho o
kaya ay mamimili ng kanilang pangangailangan.
Tulad ng pamilya, ang paaralan ay nagdudulot ng karunungan,
nagpapaunlad ng kakayahan at patuloy na naghuhubog sa isang tao upang
maging kapaki-pakinabang na mamamayan, isa rin itong institusyong
panlipunan. Samantala, ang mga taong nagtatrabaho at kumokonsumo ng
produkto ay bahagi ng isa pang instituyong panlipunan –ang ekonomiya.
Mahalaga ang ekonomiya sa lipunan dahil pinag-aaralan dito kung paano
matutugunan ang mga pangangailangan ng mga mamamayan.
Mula sa tahanan hanggang sa mga lugar na patutunguhan maaaring
may makasalubong kang traffic aide, may madaanang mga tulay o kaya ay mainip
dahil sa abala na dulot ng ginagawang kalsada. Maaaring may makita ka ring mga
anunsyo ng mga programang pangkalusugan at pangkalinisan. Ang mga nabanggit
ay ilan lamang sa mga tungkulin ng pamahalaan na isa ring institusyong
panlipunan. Sa pagtupad mo sa iyong pang-araw-araw na tungkulin,
naghahangad ka ng kaligtasan, nagdarasal ka na maging tagumpay ang iyong
mga gawain, at maging ligtas ang iyong mga mahal sa buhay. Lahat ng ito ay
ginagawa natin dahil sa ating pananampalataya. Ang usapin ng pananampalataya
ay bahagi ng relihiyon na isa rin sa mga institusyong panlipunan. Ang pamilya,
relihiyon, edukasyon, ekonomiya, at pamahalaan ang itinuturing na mga
institusyong panlipunan.

48
D. Ang saligang Moral ng Pagmamay-ari at mga Panlipunang-ugnayan

Ano ang Karapatan?

 Ito ang kapangyarihang moral na gawin, hawakan, pakinabangan at
angkinin ang mga bagay na kailangan ng tao sa estado sa buhay.
 Kaakibat sa Karapatan ng isang tao ang obligasyon ng kaniyang kapwa na
igalang ito. Kapag nilabag ang karapatang io, magkakaroon siya ng
damdamin ng pagsisisi.
Karapatan bilang Kapangyarihang Moral
 Moral ito dahil hindi maaaring pwersahin ng tao ang kaniyang kapwa ng
ibigay sa kaniya ng sapilitan ang mga bagay na kailangan sa buhay.
 Bilang kapangyarihang moral, ang Karapatan ay pakinabangan ng lamang
dahil tao lamang ang makakagawa ng moral na kilos. Dahil sa Karapatang
ito, may obligasyon ang tao na akuin at tuparin ang kaniyang mga
tungkulin.
Mga Uri ng Karapatang Hindi Maalis (inalienable)
1. Karapatan sa buhay- ito ang pinakamataas na antas ng Karapatan. Dapat
itong mangibabaw sa ibang Karapatan kung sakaling ito ay malagay sa
panganib.
2. Karapatan sa Pribadong Pagmamay-ari- Kailangan ng tao ang mga ari-arian
upang mabuhay ng maayos at maging prudoktibong mamamayan.
3. Karapatang mag Pakasal- May Karapatan ang tao na bumuo ng pamilya sa
pamamagitan ng kasal.
4. Karapatang pumunta sa ibang lugar- kasama sa karapatang ito ang lumapit
sa ibang lugar na may oportunidad tulad ng trabaho o kaligtaan sa
panganib.
5. Karapatan sa Pananampalataya- bawat tao ay malayang pumili ng relihiyon
na makakatulong sa kanya upang mapaunlad ang kanyang pagkatao.
6. Karapatang Maghanapbuhay- ang tao ay may Karapatan sa disenting
hanapbuhay upang mapakinabangan nila ang karapatang mabuhay.
10 Karapatan ng Batang Pilipino
1. Maisilang at magkaroon ng pangalan at nasyonalidad.
2. Magkaroon ng tahanan at pamilyang mag-aaruga sa akin.
3. Manirahan sa paya at tahimik na lugar.
4. Magkaroon ng sapat na pagkain, malusog at aktibong katawan.
5. Magbigay ng sapat na edukasyon.
6. Mapaunlad ang aking kakayahan.
7. Mabigyan ng pagkakataong makapaglaro at maglibang.
8. Mabigyan ng proteksyon laban sa pang aabuso, panganib at kaharasan.
9. Maipaggtangol at matulongan ng pamahalaan.
10.Makapangpahayag ng sariling pananaw.
Ano ang Tungkulin?
 Ito ay obligasyong moral na gawin o hindi gawin ang isang gawain.

49
  Kailangang gawin ang mga tungkulin sapagkat ito ay nararapat o
nakabubuti.
Tungkulin bilang Obligasyong Moral
 Kasama sa pagiging moral ng tao ang pagtupad sa tungkulin. Moral na
gawain ito dahil ang moral ang siyang nagpapanatili ng ating buhay-
pamayanan.
 Samakatuwid ang paglingkod o hindi pagtupad sa mga tungkulin ay
pagsalungat sa buhay-pamayanan na may malaking epekto sa sarili ay sa
mga ugnayan.
Tungkulin sa bawat Karapatan
KARAPATAN TUNGKULIN
Karapatan sa Buhay Pangalagaan ang kanyang kalusugan
at sarili laban sa panganib.

Karapatan sa pribadong pagmamay-ari Pangalagaan at palaguin ang k anyang

mga ari-aarian at gamitin ito sa tama.

Karapatang mapakasal Suportahan at gabayan ang pamilya

upang maging mabuting tao.

Karapatang pumunta sa ibang lugar Kilalanin ang limitasyon ng sariling

Karapatan sa pananampalataya
Karapatang maghanapbuhay
Kalayaan. Pagsunod sa batas ng
linipatang lugar.
Igalang ang relihiyon at paraan ng
pagsamba ng ilan.
Magpunyagi sa trabaho at magpakita
ng kahusayan sa gawain.

Additional Readings:
Khalid,Haleema.Chapter 7:Language ,Culture,and Society.Nasa
http://www.academia.edu/6482677/Chapter 7 Language Culture and Society.

50
 Pinal na mga Gawain

Pangalan_____________________________________Kurso/Seksyon_________________
Propesor______________________________________________Petsa/Iskor___________

A.Drills/Exercises
Panuto: Sagutin ng buong husay ang hinihingi ng bawat bilang.
1.Ipaliwanag ang mga mahahalagang layunin ng paggawa.
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________

2.Paghambingin ang Subheto at Obheto ng Paggawa

_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
________________________________________________
3.Ano ang epekto ng Teknolohiya sa pamilyang Pilipino?
_____________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
4.Ano ang kaugnayan ng literatura at pag-aaral.
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
5.Isalaysay ang kasaysayan ng pag-aaral.
B.Evaluation:
Ipaliwanag: Bilang isag mag-aaral ng makabagong panahon, ano- anung mga
katangian ang dapat taglayin upang maging produktibong mamayan sa lipunan,
pamilya at ekonomiya. Magbigay ng paliwanag sa bawat katangian
Panuto: Sumulat ng isang maikling kwento na ang tauhan ay nagpapakita ng
alinman sa mga nabanggit na kaugalian ng mga Pilipino. Magbigay nang
implikasyon sa ipinakitang kaugalian ng tauhang nabanggit sa kwento.

51
 YUNIT - V
ISANG PAGHAHANAP SA ETIKANG PANGMADLA

A. Hinggil sa katotohanan, katarungan, at People Power II

EDSA Dos: Isang Dekada

MANILA, Philippines- Isang dekada na ang lumipas nang mapatalsik
ang dating Pangulong Joseph Estrada sa pamamagitan ng ikalawang
Rebolusyon sa EDSA o ang EDSA II. Matapos bumaba sa puwesto si ERAP,
nahirang bilang ika-14 na Pangulo ng Pilipinas si Gloria Macapagal-Arroyo.
Pero ang inaakala nating matapat na pamamahala sa kanyang
panunungkulan ay isang panaginip lamang. Tayo ba‘y nagkamali?
Bago pa man nagkaroon ng mga malawakang protesta, ang ilang
Pangulo ng ating bansa ay nahaharap na sa katiwalian. Katulad nina
Roxas, Quirino, Macapagal, at si Marcos.
Noong EDSA I, napatalsik natin ang diktador na si Ferdinand Marcos.
Halos nawala ang mga tinik sa mga puso ng bawat Pilipino nung mangyari
iyon.
Inakusahan si ERAP ni Chavit Singson na sinasayang ang pera ng
bayan sa sugal o jueteng.
Nahuli sa isang CCTV camera ang paglalaro ng mga sugarol kasama
si ERAP.
Dahil sa mga malalakas na ebidensya, kinasuhan si ERAP ng
impeachment.
Sa impeachment trial, nabunyag lahat ng mga transaksyon na may
koneksyon sa katiwalian at pagnanakaw sa pera ng bayan.

DAY 1 (January 17, 2001)- Nagkaroon ng botohan sa Senado kung

bubuksan o hindi ang isang envelope na naglalaman ng mga matitibay na
ebidensya na si Estrada ay tiwaling opisyal.

VOTED TO EXAMINE:
1. Rodolfo Biazon
2. Renato Cayetano
3. Franklin Drilon
4. Juan Flavier
5. Teofisto Guingona, Jr.
6. Loren Legarda
7. Ramon Magsaysay, Jr.
8. Sergio Osmeña III
9. Aquilino Pimentel, Jr.
10. Raul Roco

VOTED AGAINST EXAMINING:

1. Robert Jaworski, Sr.
2. Blas Ople

52
 3. Juan Ponce-Enrile
4. Vicente ―Tito‖ Sotto III
5. Anna Dominique ―Nikki‖ Coseteng
6. John Henry Osmeña
7. Gregorio ―Gringo‖ Honasan
8. Teresa ―Tessie‖ Aquino-Oreta
9. Ramon Revilla, Sr.
10. Francisco ―Kit‖ Tatad
11. Miriam Defensor-Santiago

Nag-resign bilang Senate President na si Aquilino Pimentel, Jr. at nag-walkout

kasama ng 9 oposisyong senador at 11 na prosecutor sa Impeachment Trial.
Ang mga senador na bumoto ng ‗YES‘ para hindi mabuksan ang envelope ay
nanatili sa Session Hall ng Senado.
Subalit noong February 2001, nabuksan ang envelope at sinasabing si
Jaime Dichavez ang nagmamay-ari ng ‗Jose Velarde Account’at hindi si Estrada.
Sen. Tessie Aquino-Oreta, isa sa mga senador na bumoto laban sa
pagbukas ng envelope ay nakita sa telebisyon na ‗sumasayaw‘ nang mag-walkout
ang mga taga-oposisyon.

DAY 2 (January 18, 2001) - Nagsisimula nang dumami ang mga taong maka-
oposisyon sa EDSA Shrine upang ipinawagan kay ERAP na mag-resign na siya sa
pwesto.

DAY 3 (January 19, 2001)- Ang Philippine National Police at Armed Forces of the
Philippines ay nakiisa na sa mga taong maka-oposisyon sa EDSA Shrine.

2:00PM - Lumabas sa telebisyon si Estrada na sinasabi na hindi siya bababa sa

pwesto hangga‘t hindi pa siya binibigyan ng hatol sa impeachment trial.

6:15PM - Lumabas uli sa telebisyon si Estrada at nagpapatawag ng dagliang

pambansang halalan na gaganapin sa ika-14 ng Mayo, 2001. Idinagdag pa niya na
hindi siya tatakbo sa halalan.

DAY 4 (January 20, 2001)- Bandang tanghali ay nanumpa na bilang Pangulo ng

Pilipinas si Gloria Macapagal-Arroyo na nasa EDSA Shrine.

2:00PM- Nagpalabas si Estrada ng isang liham na nagsasaad na illegal ang

paghirang kay Arroyo bilang Pangulo ng bansa.

 Pagkatapos ipalabas ang liham, ang pamilya Estrada ay lumabas sa

Palasyo, nakangiti at nagpapaalam sa mga reporters at kinakamayan ang
kanyang gabinete.
 ―Ang mga pangyayari sa ating kasaysayan ay maaaring makasama sa
kinabukasan. Katulad ng EDSA II na hinirang natin ay mas malala pa kay

53
 Marcos at Estrada. Sana‘y wag na natin ito ulitin at bigyan-pansin ang mga
mahahalagang bagay na makatutulong sa pagsulong ng bansa.‖

B. Ang Misteryo ng Pamilya kay Marcel at ang mga Suliranin ng Modernisasyon sa

Kontekstong Asyano

 Antas ng Pamumuhay ng mga Bansang Asyano

Yamang Tao at Teknolohiya

Ito ay tumutukoy sa makabagong pamamaraang ginagamit ng makina. Sa
pamamagitan nito ay napabilis ang gawain. Halimbawa, kailangan ang tubig sa
larangan ng agrikultura. Sa halip na umasa sa ulan, may malaulang papatak sa
mga tanim. Sa halip na kamay ang gagawa, makina ang paandarin. Ang mga
papaunlad naman ay nanghihiram ng mga teknolohiya. At dahil may mga
ugnayang pang-ekonomiko ang mga bansang Asyano, nagaganap ang technology
transfer.
May kasamaang dulot ang teknolohiya sa populasyon ng isang bansa
Una. Dahil mas marami ang makinarya, marami rin ang nawawalan ng
hanapbuhay.
Ikalawa. Dahil sa artipisyal na mga fertrilizer, ang sakahan ay maaring nang
taniman ng tatlong beses (triple harvest) nang walang pahinga ang lupa.
Ikatlo. Dahil sa maunlad na teknolohiya, lumiliit ang mga sakahan, ginagawa
itong mga pagawaan, sentro ng industriya at mga panahanan.
Ikaapat. Dahil sa antas ng teknolohiya, mabilis na nagagawa ang mga hilaw na
produksyon kaya mabilis na nauubos ang mga ito. Halimbawa, ang paggawa ng
mga lawanit, plywood at kasangkapan.
Populasyon at mga pagpapahalaga
Kaalinsabay ng modernasyon, apektado ang mga pagpapahalagang moral sa
Asya. Isang bagay na maaring magdulot ng hindi magandang bunga sa
makabagong henerasyon. Naging komplikado ang buhay.
Sa kasalukuyan ang mga Asyano ay kumikilos bilang isang mamamayan.
Sila ay may hangarin na umunlad at makilala bilang lider katulad ng Hapon,
Singapore at Tsina. Totong iba-iba ang kanilang ideolohiya subalit lahat sila ay
pawang mga Asyano. Habang lumalaki ang populasyon ay lumalaki rin ang
pangangailangan sa mga paglilingkod at panlipunan tulad ng mga ospital, doctor
at nars, gamot, palaruan, day care, nurseries, sentro ng pagplaplano ng pamilya
at iba pa.
Dala ng mga kahirapang pangkabuhayan, maraming tao sa mga bansa sa
Asya ang nawawalan ng hanapbuhay at patuloy na lumalaki ang bilang ng mga
walang hanapbuhay taon-taon. Patuloy ang pandarayuhan ng mga
manggagawang Asyano sa mga bansang mayaman sa langis sa timog-kanluranng

54
Asya, Hilangang Aprika, at sa mga bansang Kanluranin na nangangailangan ng
mga manggagawa. Ang mga bansang mabilis ang paglaki ng populasyon ay
karaniwan ng nagkakaroon ng mga suliraning pang-edukasyon Kabilang sa mga
suliranin ang kakulangan sa mga silid-aralan, guro, at salaping gagamiting
pambayad sa mga pangangailangan.
C. Ang Relihiyon Ang Tao Sa Lipunang Sibil Mga Hamon Sa Bagong Melinyo
Balik-Aral
• Ang lipunang pang ekonomiya ay nagsisikap na pangasiwaan ang
mga yaman ng bayan ayon sa kaangkapan nito, sa mga
pangangailangan ng tao.
• Sa lipunang pang ekonomiya, ginagawa ng mga tao na malaking
tahanag ang bansa-isang tunay na tahanan (huminto, manahimik,
pumanatag) ang bawat isa sa pagsikap nilang maharap ang kanilang
mga buhay.
Panimula
• Ang pamahalaan ay gumagawa at nagpapatupad ng mga batas upang
matiyak nito na matutugunan ang mga pangangailangan sa lipunan.
• Magkagayon mn sa maraming pagkakataon ay nagkukulang ang
pamahalaan sa layuning ito.

Lipunang Sibil
• Ang kusang pag-oorganisa ng ating mga sarili tungo sa sama-samang
pagtuwang sa isa‘t-isa.
• Hindi ito isinusulong ng mga pulitiko ang mga negosyante na may
pansariling interes.
• Ito ay binubunsod ng pagnanais ng mga mamamayan na matugunan
ang kanilang mga pangangailangan na bigong tugunan ng
pamahalaan at kalakalan. (business)
Halimbawa:
• 1994- Peace Advocate Zomboanga- adbokasiyang palakasin ang
ugnayan ng mga kristiano at Muslim.
• 1984- Gabriela Movement- isinulong at naisabatas ang Anti-Sexual
Harrassment Act (1995), Anti Violence Againsts Women and their
Children act of 2004 (VAWC), iba pa.

Katangian ng Iba‘t Ibang Anyo ng Lipunang Sibil

• Pagkukusang-Loob. Walang pumilit, nanakot, o nanggipit sa mga kasapi
nito upang makisangkot.
• Bukas nga pagtatalastasan. Walang pinipigilan o dinidiktahan sa
pagpapahayag sa saloobin.
• Walang pang-uuri. Hindi isinasaalang-alang ang kalagayang panlipunan
nga mga kasapi.
• Pagiging Organisado. Sapagkat nagbabago ang kalagayan ayun sa mga
katutugunang pangangailangan, nagbabago rin ang kaayusan ng
organisasyon upang tumugma sa kasalukuyang kalagyan.

55
 • May isinusulong na pagpapahalaga. Ang isinusulong nito ay hindi
pansariling interes kundi kabutihang panlahat-katotohanan at
espiritwalidad.

Ang Media

• Anumang bagay na ―nasa pagitan‖ o namamagitan sa pagpadala at

pinapadalhan ay tinatawag sa latin na Medium (o Media kung marami).
• Kung maramihan at sabay-sabay ang paghahatid ng gingawa natin,
tinatawag natin itong Mass Media: diyaryo, radyo, telebisyon, pelikula, o
internet.
• Sa pagpapalutang ng mahahalagang impormasyon ay napapanatili mo
ang ikakabubuti ng iba pang kasapi ng lipunang.
• Ang pangunahing layunin ng media ay magsulong ng ikabubuti ng bawat
kasapi ng lipunan. Ito ang dahilan kung bakit tungkulin ng media ang
pagsasabi ng buong katotohanan, at kagyat na pagtutuwid sakali mang
may ipahatid na maling impormasyon na maaring maging batayan ng iba
sa pagpapasya ng ikikilos.
• Ang media ay pinaglalagakan lamang ng mga katotohanan kailangan ng
lipunan para sa ikabubuti ng bawat kasapi nito. Hindi ikabubuti
ninuman ang kasinungalingang bunga ng pagdadagdag-bawas
katotohanan.

Ang Simbahan
• Gaano man karami ang iyong matamo sa sarili, makakaramdam ka pa rin
ng kawalan ng katuturan.
• Sa pagiging mananampalataya mo ay hindi mawawala ang iyong
pagkamamamayan. Sa katunayan, ang iyong pananampalataya ay
naisasabuhay mo sa pamamagitan ng pag tuwang sa lipunan, at pagtugon
sa panawagan ng lahat na, ―Paki lang‖.
• Papa Juan Pablo II: ―ang kapangyarihan ng media ay hindi isang lakas ng
nanalasa kundi isang pag -ibig na lumikha.‖
• San Ignacio: ―kapag naglihim tayo, doon magtatrabaho ang demonyo.‖
• Malala Yousafzai: walang taong gulang na magsimulang magsulat ng blog
na naglalarawan kung bakit delikado ang mag-aaral sa gitna ng pangigipit
ng mga taliban. Ngayon kapag may nagagawing taliban sa kanilang bayan,
hinaharap ito ng mga kabataang babae at buong tapang nilang
idinedeklarang ―ako si malala.‖

56
D. Mga Pagmumuni hinggil sa Globalisasyon
―Ang globalisasyon ang pinakamalaking pangyayari sa ekonomiya sa
ating kapanahunan. Nagbibigay ito ngayon ng walang kaparis na mga
oportunidad sa bilyun-bilyong tao sa buong mundo.‖ —MARTIN WOLF,
KOLUMNISTA SA PINANSIYAL.
―Kami, ang mga tao sa Lupa, ay isang malaking pamilya. Ang bagong
kapanahunan ay naghaharap ng bagong mga hamon at bagong mga
problema sa daigdig, gaya ng mga kasakunaan sa kapaligiran, pagkaubos
ng mga kayamanan, madugong mga labanan at karukhaan.‖ —EDUARD
SHEVARDNADZE, PRESIDENTE NG GEORGIA.
NOONG Disyembre 1999, ang pulong ng World Trade Organization na
ginanap sa Seattle, E.U.A., ay ginambala ng isang kaguluhan. Gumamit ang
mga pulis ng tear gas, gomang bala, at pepper spray upang maisauli ang
kapayapaan. Sa wakas, naaresto nila ang daan-daang nagprotesta.
Ano ang nag-udyok sa kaguluhang ito sa Seattle? Ang buong talaan
ng mga problema tungkol sa kasiguruhan sa trabaho, kapaligiran, at
kawalang-katarungan sa lipunan. Gayunman, sa simpleng pananalita,
ipinangangamba ng mga nagprotesta ang globalisasyon—ang epekto nito sa
mga tao at sa planeta.
Hindi humupa ang kanilang mga pinangangambahan. Sapol noong
1999, ang mga protesta laban sa globalisasyon ay lalong lumaki at naging
matindi. Sa ilang kaso, sinisikap ngayon ng mga lider sa daigdig na ganapin
ang kanilang mga pulong sa liblib na mga lugar kung saan mahihirapang
guluhin ng mga nagpoprotesta ang mga kapulungan.
Mangyari pa, hindi naman itinuturing ng lahat na isang banta ang
globalisasyon. Samantalang hinahatulan ito ng ilan bilang ugat ng mga
problema sa daigdig, ipinagbubunyi naman ito ng iba bilang lunas sa
karamihan ng mga problema sa daigdig. Totoo, ang patuloy na debateng ito
ay waring walang epekto para sa karamihan sa sangkatauhan, na marami
sa kanila ay may malabong ideya tungkol sa globalisasyon. Subalit anuman
ang iyong pangmalas, nakaaapekto na sa iyo ang globalisasyon, at
malamang na makaapekto pa nga ito sa iyo nang higit sa hinaharap.
Ano ba Talaga ang Globalisasyon?
Ang ―globalisasyon‖ ay katagang ginamit ng ilan upang ilarawan ang
lumalawak na pandaigdig na pagkaumaasa ng mga tao at mga bansa sa
isa‘t isa. Gayon na lamang kabilis ang takbo ng prosesong ito sa nakalipas
na dekada o higit pa, pangunahin nang dahil sa malalaking pagsulong sa
teknolohiya. (Tingnan ang kahon sa pahina 5.) Sa panahong ito, ang
nagkakasalungatang mga bansa noong Cold War ay halos naglaho na,
nabuwag ang mga hadlang sa kalakalan, nagsama-sama ang pangunahing
mga stock market (pamilihan ng sapi) sa daigdig, at naging mas mura at
madali ang paglalakbay.

57
 Ang lumalawak na pandaigdig na pagsasama-samang ito ay nagdulot
ng panlahatan at kawing-kawing na mga resulta ng pagbabago sa
ekonomiya, pulitika, kultura, at kapaligiran. Nakalulungkot, ang ilan sa
mga resultang ito ay maaaring di-kaayaaya. Ipinaliwanag ng publikasyon ng
United Nations na Human Development Report 1999 ang ganito: ―Lalong
lumalim ang ugnayan sa buhay ng mga tao sa palibot ng daigdig, mas punô
ng buhay, mas malapít higit kailanman. Nagbukas ito ng maraming
oportunidad, anupat nagbibigay ng bagong pagkakataon para sa kapaki-
pakinabang at nakasasamang mga pagbabago.‖ Tulad ng maraming
tagumpay na naisagawa ng tao, ang globalisasyon ay may mabubuti at
masasamang aspekto.
Mga Inaasam Para sa Mas Maunlad na Daigdig
―Pinagyaman ng globalisasyon ang daigdig sa larangan ng siyensiya at
kultura at nagbigay rin ng pakinabang sa maraming tao ukol sa
kabuhayan,‖ ang sabi ng nagwagi ng Nobel Prize sa ekonomiks na si
Amartya Sen. Sinabi rin ng Human Development Report 1999 na ang
globalisasyon ay ―naghaharap ng pagkalalaking posibilidad na maalis ang
karukhaan sa ika-21 siglo.‖ Ang dahilan sa optimismo na ito ay ang
nakagugulat na pag-unlad na idinulot ng globalisasyon. Tatlong ulit na mas
malaki ang kinikita ng pangkaraniwang pamilya sa ngayon kaysa noong
nakalipas na 50 taon. *
Nakikita ng ilang analista ang isa pang bentaha ng pagsasama-sama
ng ekonomiya. Ipinalalagay nila na gagawin nitong mas bantulot ang mga
bansa na makipagdigma. Iginigiit ni Thomas L. Friedman, sa kaniyang aklat
na The Lexus and the Olive Tree, na ―higit na hinihimok [ng globalisasyon]
na huwag makipagdigma at pinatataas nito ang gastusin sa pakikipagdigma
sa mas maraming paraan kaysa sa anumang naunang kapanahunan sa
makabagong kasaysayan.‖
Isang potensiyal din ang higit na pagtutulungan ng mga tao para sa
pagsulong ng pagkakaisa sa mundo. Napakinabangan ng ilang organisasyon
para sa karapatang pantao ang ilang mapagkukunan ng impormasyon sa
Internet upang palaganapin nang mas mabisa ang kanilang mga adhikain.
Halimbawa, ang internasyonal na tratado noong 1997 na nagbabawal sa
nakatanim na mga bomba ay bahagyang naisakatuparan dahil sa paggamit
ng electronic mail upang pakilusin ang iba‘t ibang grupong sumusuporta sa
buong mundo. Ang pamamaraang ito na nagsasangkot ng pangkaraniwang
mga tao ay pinapurihan bilang ―isang bagong paraan ng pagsasagawa ng
internasyonal na diplomasya, kung saan magkasamang nagtutulungan ang
mga gobyerno at pangkaraniwang mga mamamayan upang lutasin ang mga
krisis ng mga tao sa mundo.‖
Sa kabila ng ganitong magagandang resulta, pinangangambahan pa
rin ng maraming tao ang bagay na madaraig ng nakapipinsalang mga
epekto ng globalisasyon ang mga bentaha nito.

58
Pinangangambahan ang mas nagkakabaha-bahaging daigdig
Marahil ang pinakamalaking ikinababahala tungkol sa globalisasyon
ay ang ginawa nitong pagpapalawak sa agwat ng mayayaman at mahihirap.
Bagaman ang kayamanan sa daigdig ay walang-alinlangang dumami,
natipon naman ito sa iilang tao lamang at sa iilang bansa. Ang neto na
halaga ng mga ari-arian ng 200 pinakamayayamang tao sa lupa ngayon ay
nakahihigit nang 40 porsiyento kaysa sa pinagsama-samang kita ng mga
taong nabubuhay sa planeta humigit-kumulang 2.4 bilyon katao. At habang
patuloy na tumataas ang mga kita sa mayayamang bansa, nasaksihan
mismo ng 80 naghihikahos na mga bansa ang pagbaba ng katamtamang
kita sa nakalipas na sampung taon.
Ang isa pang pangunahing ikinababahala ay ang kapaligiran. Ang
globalisasyon sa ekonomiya ay pinasigla ng mga impluwensiya ng pamilihan
na mas interesado sa kita kaysa sa pangangalaga sa planeta. Ipinaliwanag
ni Agus Purnomo, pinuno ng World Wide Fund for Nature sa Indonesia, ang
hinggil sa problema: ―Tayo‘y patuloy na nagkukumahog sa pagsulong. Nag-
aalala ako na sa loob ng isang dekada, tayong lahat ay magiging palaisip sa
kapaligiran, subalit wala nang matitira pa para pangalagaan.‖
Ikinababalisa rin ng mga tao ang tungkol sa kanilang mga trabaho.
Kapuwa ang mga trabaho at kinikita ay lalong nagiging di-tiyak, yamang
ginigipit ng pagsasama-sama ng mga kompanya sa daigdig at matinding
kompetisyon ang mga kompanya na gawing mas simple ang kanilang mga
palakad. Ang pag-upa at pagsisante ng mga manggagawa ayon sa
kasalukuyang pangangailangan sa pamilihan ay waring makatuwiran para
sa isang kompanya na nababahala sa paglaki ng kita nito, subalit
nagdudulot ito ng labis na kaligaligan sa buhay ng mga tao.
Ang globalisasyon sa internasyonal na pangangapital at dayuhang
pautang ay nagharap ng isa pang salik para sa kawalang katatagan.
Maaaring magpautang sa papaunlad na mga bansa ang mga pandaigdigang
namumuhunan subalit sa dakong huli ay biglang kukunin ang kanilang
salapi kapag lumalala ang situwasyon sa ekonomiya. Ang gayong
malakihang paglalabas ng salapi ay makapagpapabulusok sa maraming
bansa sa krisis sa ekonomiya. Ang krisis sa pananalapi sa Silangang Asia
noong 1998 ang nagpangyari na mawalan ng trabaho ang 13 milyong tao.
Sa Indonesia, nabatid mismo ng mga manggagawang hindi natanggal sa
trabaho na nabawasan nang kalahati ang halaga ng kanilang kinikita.
Kung gayon, mauunawaan na ang globalisasyon ay naghaharap ng
mga pangamba at gayundin ng mga pag-asa. May dahilan ka ba para
pangambahan ang globalisasyon? O inaasahan mo bang mas mapauunlad
nito ang iyong buhay? Nabigyan ba tayo ng dahilan para maging optimistiko
hinggil sa hinaharap dahil sa globalisasyon? Sasagutin ng ating susunod na
artikulo ang mga katanungang iyan.
Gayunman, ang pagiging katamtaman, lalo na sa pandaigdig na antas
ng pagiging katamtaman, ay maaaring nakalilito. Sa maraming lugar, hindi

59
 man lamang tumaas ang kita ng mga pamilya sa nakalipas na 50 taon,
samantalang ang kita ng iba ay ilang ulit nang lumaki.
Ang neto na halaga ng mga ari-arian ng 200 pinakamayayamang tao
sa lupa ay nakahihigit nang 40 porsiyento kaysa sa pinagsama-samang kita
ng mga tao sa daigdig
ANG TEKNOLOHIYA SA LIKOD NG GLOBALISASYON
Lubusang binago ng teknolohiya ang komunikasyon sa nakalipas na
dekada. Ang pakikipag-ugnayan ng tao at pagkuha ng impormasyon kahit
saanmang lugar sa daigdig ay naging mas mabilis, mas mura, at mas
madali.
TELEBISYON Ang karamihan ng mga tao sa daigdig sa ngayon ay
nakapanonood sa telebisyon, kahit na wala sila nito. Noong 1995, mayroong
235 TV set sa bawat 1,000 katao sa buong daigdig, halos doble ng dami
noong 1980. Maaaring maghatid ng balita mula sa buong daigdig ang isang
maliit lamang na satellite dish sa mga taong nakatira sa liblib na mga lugar.
―Sa ngayon, walang bansa ang talagang makabubukod ng sarili nito mula
sa pangglobong media,‖ ang sabi ni Francis Fukuyama, isang propesor sa
pampulitikang ekonomiya.

INTERNET Mga 300,000 ang bagong gumagamit na nakapapasok sa

Internet linggu-linggo. Noong 1999 tinataya na 700 milyon katao ang
gagamit ng Internet sa taóng 2001. ―Ang resulta,‖ paliwanag ng awtor na si
Thomas L. Friedman, ―ay hindi pa kailanman nangyari sa kasaysayan ng
daigdig na ang gayon karaming tao ay nakaaalam tungkol sa buhay ng
maraming iba pang tao, mga produkto at mga ideya.‖
TELEPONO Ang mga kableng fiber optic at satellite network ang
nakabawas sa gastos sa telepono. Ang halaga ng tatlong-minutong tawag
mula New York patungo sa London ay bumaba mula $245 noong 1930
tungo sa 35 sentimo noong 1999. Ang mga network na walang kawad ang
nagpangyari na maging pangkaraniwan ang mobile phone (nabibitbit na
telepono) na tulad ng computer. Sa pagtatapos ng taóng 2002, tinataya na
isang bilyon katao ang gagamit ng mobile phone, at marami sa mga
gumagamit nito ang makagagamit ng kanilang telepono upang makapasok
sa Internet.
MICROCHIP Ang lahat ng produkto ng teknolohiya sa itaas, na
patuloy na pinasusulong, ay nakadepende sa mga microchip. Sa nakalipas
na 30 taon, ang kakayahan ng mga microchip sa mga computer ay
nadodoble sa bawat 18 buwan. Hindi pa kailanman nangyari na gayon
karaming impormasyon ang naimbak sa gayon kaliit na espasyo.
E. Buhay at Kulturang Pilipino
May kuwento tungkol sa misyonero na nahilingang isulat ang
kaniyang opinyon hinggil sa mga Filipino at binigyan ng malalaking
blangkong aklat para pagsulatan niya. Tinanggap ng naturang misyonero

60
ang hamon. Sa kaniyang pagpanaw, walang sinayang na panahon at
pagsisikap upang malaman kung ano ang naisulat ng nabanggit na
misyonero. Natagpuan ang mga aklat.
Ang tanging nakasulat ay: ―Narito ang aking natuklasan hinggil sa
mga Filipino.‖ Sa pagpapatuloy ng kuwento, lubhang nahirapan ang
misyonerong Espanyol na maunawaan ang mga Filipino, na tila mga
blangkong aklat para sa kaniya.
KAILANGANG MAUNAWAAN ANG MGA FILIPINO

Sa aking palagay, ang kahirapang makilala ang Filipino ay sanhi ng

pagkakaiba sa paraan ng pag-iisip at pagkilos ng mga taga Kanluran at
Silangan na pinaiigting pa ng katotohanan na kadalasan, kailangan nating
ipahayag ang ating mga kaisipan at damdamin sa wikang hindi atin at
kailangang iakma sa nasabing wika ang paraan ng ating pag-iisip at
pananalita. Ang tinutukoy ko siyempre ay ang nakararaming Filipino at
hindi ang ilang mula sa bagong henerasyon na handang umangkin sa mga
kaisipan at gawi ng mga Amerikano.

RELIHIYON AT MGA PAMANTAYANG MORAL

Ang likas na pagiging relihiyoso ay bahagi ng katauhan ng Filipino at

namana sa mga ninunong mula sa India at Sumatra. Ang dalawang daloy
ng migrasyon ang nagdala sa kapuluan ng mga idea at ritwal na
Brahmaniko na isinabuhay at napanatili hanggang sa kasalukuyan sa ilang
relihiyong hindi Kristiyano sa Luzon, Mindanaw, at Palawan. Nagkaroon ng
malaking pagbabago ang mga idea at seremonyang kaugnay ng relihiyon
dahil na rin sa kawalan ng komunikasyon, sa loob ng maraming siglo, sa
pagitan ng India at ng mga lumikas mula doon; at dahil na rin sa
impluwensiya ng kaisipang Hudyo, na mahihinuha sa ilang mitolohikong
datos na aking ilalahad.
ANG PANINIWALA NG MGA FILIPINO AT ANG LUMANG TIPÁN

Ang alamat ni Manubo Ango sa Lambak ng Agusan sa Mindanaw, na

naging bato kasama ang kaniyang mag-anak dahil nais niyang patahimikin
ang mga palakang kumokokak sa Bundok Binaoy, ay maiuugnay sa
nakasaad sa Bibliya hinggil sa asawa ni Lot na naging asin dahil sa
paglingon sa nagaapoy na Sodoma (Henesis XIX, 26). Sa Silangang Leyte,
may paniniwala na ang sinumang may kakayahang makipag-usap sa hayop
o nakikipagtalik sa malapit na kamag-anak ay tatamaan ng kidlat at
magiging bato.
Noong ika-14 na siglo at pagkaraan nito, nag-umpisa ang
Mohammedanismo sa Mindanaw ngunit nahadlangan ang paglaganap nito
nang sakupin ng Espanya ang buong kapuluan. Nang dumating sa
kapuluan ang Katolikong Espanya, natagpuan nila ang isang liping tigmak

61
sa mga ideang tila mula sa Lumang Tipan. Ito marahil ang dahilan kung
bakit madali para sa kanila ang magbago mula alamat tungong
katotohanan, mula Paganismo tungong Kristiyanismo, na nagkaugat at
lumago sa bahaging ito ng Silangan at itinuturing na kaunaunahang
bansang Kristiyano sa Malayong Silangan.

EKONOMIYA
Iilan lamang ang pangangailangan ng mga Filipino at mayroon silang
mayaman na lupaing nagbibigay ng masaganang ani. Bago dumating ang
mga Espanyol, ang agrikultura ay ang pagtatanim ng palay lamang, na
pangunahing pangangailangan ng mga Filipino. Kalabaw ang hayop na
gamit sa pagsasaka. Paghahabi at pangingisda lamang ang industriya noon.
Ang pakikipag-ugnayang pangkalakalan sa mga dayuhan ay kalimitang sa
mga mangangalakal na Tsino, at marami sa kanila ang nanirahan na sa
bansa, dala ang kanilang kaalaman sa karpenteriya, agrikultura,
pagpapanday, at maging ang kanilang mga pamahiin. Kaya naman
maraming salitang Tsino ang naisama na sa ating wika.
Ang salitang uysit (masuwerte) at buysit (malas) ay mga salitang
Tsino na madalas gamitin sa wikang Tagalog. Ang buysit ay ginagamit din
minsan upang ipakahulugang magulo, mapaminsala, o maligalig. Ang
salitang Tsino na sinké (bago), tampowá o tampo (sobra ng isang bagay) ay
malimit ding gamitin sa Bisaya ng mga taga Leyte. Ang ilang pangalang
Tagalog para sa pagkakamag-anak tulad ng koya, ditse, at iba pa ay mga
purong salitang Tsino. Ang tighoy (lampara) at pothaw (palakol) ay pawang
Tsino rin.
PANITIKANG FILIPINO

Kailangang pansinin na ang kasalukuyang kultura ng mga Filipino ay

bunga ng dalawang pangunahing elemento. Una, ang katutubong kultura sa
loob ng maraming siglo ay hindi gaanong umunlad sa Filipinas gaya sa
India na pinagmulan nito dahil ang mga lumikas na Malay ay nawalay sa
kanilang sentro, sa kanilang tunay na lupang sinilangan. Gayunman,
umunlad sila sa sarili nilang pagsisikap kahit pa kakaiba ang kalagayang
kinasadlakan. Ang pangalawang elemento ng ating kultura ay ang
impluwensiya ng Kanluran na dala ng mga mananakop na Espanyol at
kalaunan, ng mga Amerikano.
Sa pagtalakay sa panitikang Filipino, marapat lamang na simulan ito sa
konsepto at estilo ang diwa ng panitikan. Kung kaya tatalakayin ko ang
paraan ng pag-iisip at pagpapahayag ng idea ng mga Filipino na halaw sa
mga taga Silangan at iba sa mga taga-Kanluran.
ANG MAYAMANG IMAHINASYON NG TAGA-SILANGAN
Ang pinakamahusay na halimbawa ng panitikang Silanganin para sa
akin ay ang Bibliya—hitik sa mga simbolo at parabola. Taglay ng mga wika
sa ilipinas ang mga nasabing katangian ng Silanganin na walang dudang
sanhi ng katotohanang ang sibilisasyon sa malapit na Silangan, gayundin

62
sa malayong Silangan, ay kapuwa sanga ng mga sinaunang kulturang
Silanganin na nag-ugat sa sentro ng Asya na siya namang pinagmulan ng
malawakang paglikas ng sangkatauhan tungo sa iba‘t ibang panig. Para sa
kanluraning babasa ng Bibliya sa unang pagkakataon, maaaring ituring
nitong malaya ang estilo ng aklat. At kung relihiyoso ang mambabasa,
maaaring isipin nito na dulot iyon ng katototohanang ang Bibliya ay
sinaunang aklat na mula sa Diyos. (Ang wikang Hebreo, ang orihinal
na wika ng Bibliya, ay Silanganin.)
Karaniwang halimbawa ng ganitong pagkakaiba sa pag-iisip at
damdamin ng mga Europeo at Filipino ang sumusunod: Sa Espanyol,
sinasabi nilang ―Buenos dias,‖ sa Ingles ―Good morning,‖ sa Pranses
―Bonjour,‖ sa Aleman ―Guten tag‖ o ―Guten morgen,‖ ngunit sa Tagalog,
sinasabi nating, ―Magandang araw po‖ (beautiful day, sir/madam). Pansinin
natin na sa Espanyol, Ingles, at Pranses, sinasabi nilang ―magandang araw.‖
Ibig sabihin, mas hangad nila ang kapakinabangan at kabutihan
samantalang mas nais ng mga Tagalog ang kagandahan at sinasabing
―magandang araw‖ (beautiful day) at sa halip na ―mabuting araw‖ (good
day).

ANG MGA WIKA SA FILIPINAS

Sinasabing napakaraming wika sa Filipinas. Subalit kung susuriin ang mga

wikang ito sa paraang siyentipiko, matutuklasang iisa lamang ang
pinagmulan ng mga ito. Hindi kailangang ng mahabang panahon para
matutong magsalita ng Bikol o Bisaya ang Ilokano, o ng Kapampangan ang
isang Bagobo. Hindi rin nahirapang magtagalog ang mga Bisaya, Bikolano,
Kapampangan, Pangasinan, Iloko, at taga-Cagayan na naninirahan na sa
Maynila. Ito ay dahil sa iisa lamang ang pinagmulan ng mga wikang ito.

Siyempre pa, may ilang hindi inaasahan at mababaw na pagkakaiba

na sa aking palagay ay dulot ng dalawang bagay. Una ay dulot ito ng
katotohananan na ang populasyon ng kapuluan ay dulot ng tiyak at
sunodsunod na migrasyon. Kahit pa mula sa iisang yugto ng migrasyon,
mayroong iba‘t ibang pangkat; bukod sa nagkaniya-kaniyang pangkat ang
mga barangay sa bawat sasakyang pandagat. Ikalawa, dulot ito ng
pagkakahatihati ng bansa sa iba‘t ibang pulo na may mga balakid tulad ng
bundok at dagat.

IISANG PINAGMULAN NG ATING MGA WIKA

Sa gramatika, iisa ang batayang prinsipyo ng lahat ng wika sa
Filipinas. Wala sa mga ito ang mayroong espesyal na pandiwa na
maitutumbas sa to be ng Ingles. Magkakatulad din ang etimolohiya
pagdating sa pagbubuo, paglalapi, at mga gramatikal na katangian ng mga
salita, ang lahat ng mga wikang ito‘y tendensiya sa paglalapi. Sa
bokabularyo, gaya ng nabanggit na, mayroong ilang hindi maiiwasang

63
pagkakaiba, pangunahin na sa pagbigkas at sa ilan, pagbabago sa gamit o
kahulugan ng mga salita.
Ang pangunahing pagkakaiba sa pagbigkas sa Tagalog, Bisaya, at
Kapampangan ay makikita sa pagbigkas ng matandang Filipino na u, na
ang orihinal na tunog nito ay makikita pa sa malalayong rehiyon ng
kapuluan. Kahawig ito ng u ng mga Pranses o ng u ng mga Olandes sa dulo
ng mga salita. Ang tunog na ito ay may iba-ibang paraan ng pagbigkas
ngayon sa mga Tagalog, Bisaya, at Kapampangan, at higit pang napaigting
ang pagkakaiba sa bigkas dahil sa impluwensiya ng ponetikong Kanluranin.
Kung kaya, ang mga salitang Tagalog na amin, atin, atíp, ay binibigkas sa
Bisaya bilang amon, aton, at atóp.
Ang salitang Tagalog na lalim (depth) ay lalam sa Kapampangan; ang
Kapampangang maslam (acid) ay maaslum sa Bisaya. Isa sa kaibhan ng
Kapampangan sa iba pang wika sa Filipinas, ay ang pagbigkas sa ay na
gaya ng Ingles na a sa paper at binabaybay na e sa Ingles. Kung kaya ang
salitang Tagalog na palay (rice) ay pale sa Kapampangan, at ang Bisaya na
balay, ay balé sa Kapampangan. Hindi rin binibigkas sa Kapampangan ang
h. Ang salitang Tagalog na halaga ay alaga sa Kapampangan. Isang
kakaibang katangian ng Ilokano ang pananatili nitong wikang aglutinatibo.
Kung kaya, kung sa Bisaya ay sinasabing si ako (I), sa Ilokano, isang salita
amang ito—siak. Ang parirala sa Bisaya na nasurat ako (I am writing) ay
isang salita lamang sa Ilokano—agsuratik. Sa kabuuan, ang mga titik sa
mga wikang katutubo ay may tiyak na tunog. Ngunit makikita sa
palatunugan ng Filipino ang impluwensiya ng Espanyol at Ingles.
PAGLILIMBAG
Ayon sa mapagkakatiwalaang impormasyon, ang sining ng pagtatatak
ng mga pigura, larawan, titik, salita, linya, at buong pahina sa ibang mga
bagay ay matagal nang umiiral bago pa ang ika-15 siglo. Matagal nang
ginagawa sa Tsina at Japan ang pag-iimprenta gamit ang bloke at
pagiimprenta gamit ang mga naigagalaw na tipo bago pa man ito lumaganap
sa Europa. Malamang na isinagawa ang sining na ito sa Sinaunang India,
ang pinagmulan ng mga kulturang Tsino at Hapon at pinagmulan rin ng
kulturang dinala sa Filipinas ng mga Indones at Maláy.
Ayon sa mga datos mula sa ilang awtor, gaya ng mga bibliograpo,
gaya nina Medina (taga Chile), Retana (Espanyol), at Artigas (Filipino)
walang anumang palimbagan o imprenta sa Filipinas bago ang taong 1593.
Naniniwala si Medina na ang unang palimbagan ay dinala sa Pilipinas ng
mga Heswitang pari mula sa Macao. Tinitiyak naman ni Retana na ito‘y
mula sa Espanya . Nagsimula ang operasyon ng imprenta noong 1602 at
kauna-unahang aklat na inilimbag ay ang Las Excelencias del Rosario.
MGA TEATRO
Wala ring mapagkakatiwalaang impormasyon hinggil sa
pagkakaroonng teatro sa Pilipinas sa panahong pre-historiko. Subalit
maaari nang ipagpalagay na sa mga panahong iyon, mayroon nang simulain
ang teatro at umusbong ito hanggang naging tulad ng drama ng mga

64
 Griyego ang anyo, na buhat sa mga itinatanghal sa mga popular na
pagdiriwang kung saan nakapalibot sa altar ng bathala o diyos ang mga
umaawit at sumasayaw na mga sumasamba. Itinatag ni Aeschylus ang
sining ng drama limang siglo bago ang panahon ni Kristo.
Sa Pilipinas, ang mga seremonya na kasunod at kaakibat ng mga
pagdiriwang ng kasal ay may katangiang panlipunan at pampubliko. Ayon
sa mga manunulat, taimitim at marangya ang mga nasabing seremonya. Sa
mga kasalang tumatagal nang ilang araw, may dagliang pagpapahayag ng
mga talumpati, pagsayaw, at pag-awit sa saliw ng mga katutubong
instrumentong pangmusika. Malimit na sa mga liwasan o plasa idinaraos
ang mga popular na pagdiriwang at sa mga gayong pista, itinatanghal ang
sayaw na Suluan, lalo na sa mga rehiyon sa Visayas. Tinatawag na Sinulog
ang sayaw na halaw sa mga taga-Sulu, na tinatawag na Sulóg at
nangangahulugang agos dahil sa malakas na agos na madalas maranasan
sa naturang pulo.
Noong panahon ng mga Espanyol, kapag may mga lokal na
pagdiriwang sa mga bayan, nagtatayo ng teatro at ang mga pagtatanghal ay
bukas sa publiko. Komedya ang malimit itanghal sa mga teatrong ito.
FINE ARTS O MGA PINONG SINING
Mulang panitikan, dumako naman tayo sa mga pinong sining, gaya ng
pagpipinta, eskultura, arkitektura, at musika—pawang bahagi ng malawak na
malawak na usapin ng sining. Nalaman din natin na umiiral at malaki ang
potensiyal ng sining sa mentalidad ng mga Filipino. Gaya ng nabanggit ko na, ang
mga tao na kapag nagpapahayag ng kanilang kaisipan at damdamin ay mas
pinahahalagahan ang kagandahan kaysa praktikal na kapakinabangan, ay likas
na mahilig sa sining. Kapag sinasabi nating sining, tinutukoy ko ang ekspresiyon
o pagpapahayag ng kagandahan, hindi lamang batay sa pamantayan o panlasa ng
Kanluran, kundi ayon na rin sa konsepto ng Silangan.
Sa kasalukuyan, ang ating sining ay nakapadron sa mga anyong
Kanluranin, ngunit hindi naman ganap na nawawawala ang mga bakas ng ating
kaakuhan na sadyang mahirap isantabi at kailangang linangin, alagaan, at
pinuhin.
PAGPIPINTA
Katulad ng binanggit ko, hindi nabigyan ng pagkakataón ang mga
Filipino na linangin ang sariling sining ng pagpipinta. Gayunman, umiiral
sa Filipinas ang sining ng pagpipinta sa anyong Kanluranin, at maraming
Filipino ang lumilinang nito. Sina Juan Luna, F. Ressurecion Hidalgo,
Lorenzo Guererro, Zaragoza, Fabian dela Rosa, Fernando Amorsolo, Jose
Asunción, Jorge Pineda, at marami pang iba ay ilan lamang sa mahabang
talaan ng Filipinong tumangkilik at patuloy na nagpapaunlad sa ganitong
sining sa Kanluranin nitong anyo.

65
ESKULTURA

Noong bago dumating ang Espanyol, nilililok ng mga Filipino ang

kanilang mga idolo. Siyempre pa, primitibo ang anyo sapagkat sa maraming
pagkakataón, ito‘y isinasagawa nang daglian. Nilililok ng mga Filipino ang
pigura ng kanilang mga imahen mula sa alaala, o ginagaya ang pigura ng
mga imaheng binili nila mula sa mga Tsino o Hapon. Kung kaya may
pagkakahawig ang mga prehistorikong imaheng Filipino sa mga imahen ng
sinaunang bansa sa Silangan.Hindi lamang arkitekturang panlupa o
pantubig ang mayroon tayo sa Filipinas dahil binubuo ng mga isla ang ating
archipelago. Pangkalahatang tuntunin na ang arkitektura ng bansa ay
halaw, pinakapangunahin, sa lokal na pangangailangan at kalagayan. Kung
kaya kahit ipagpalagay na dinala ng mga Indones at Malay na imigrante ang
kanilang mga likas na idea hinggil sa arkitektura, mga idea na higit na
maunlad, walang malawak na gamit sa bagong teritoryong kanilang
kinaroroonan ang mga nasabing idea. Kung kaya hindi nakapagtatakang
inabandona ng mga unang nanirahan dito, ang mga ideang dapat sana‘y
Buhay at Kulturang Filipino at Ibang mga Sanaysay.
KLIMA ANG NAGDIDIKTA SA ISTILO NG ARKITEKTURA
Hindi akma ang mga estrukturang gaya ng mga gusaling kongkreto o
yari sa bato sa bansang tropiko gaya ng Filipinas, na wala namang winter o
taglamig at kung saan ang taglamig at tag-init ay kapuwa nangangailangan
ng higit na bentilasyon. Kaya naman ang bahay ng nakararaming Filipino
ay gawa sa mas angkop na materyales gaya ng kahoy, kawayan, at nipa.
Sagana ang mga materyales na ito mula sa kalikasan.

Sanhi ng klimang tropiko at para na rin sa sanitasyon, sa simula‘t

simula pa ay pinipili ng mga Filipino na manirahan sa mga lugar o bayang
malapit sa pampang ng mga ilog o baybayin ng dagat. Ito ang dahilan,
dagdag pa sa espesyal na tendensiya ng mga sinaunang mamamayan na
manirahan sa mga pampang ng mga ilog o sa mga balsa o iba pang
sasakyang pantubig, kaya ang mga mamamayan sa nagsabing rehiyon ay
tinawag na Tagalog. Kalimitang itinatayo ang mga bahay nang malayo sa
kalsada at may espasyo para sa bakuran, hardin, o taniman ng mga
punongkahoy at halamang gamot.
MAHUHUSAY NA MANGGAGAWANG FILIPINO

Hinggil naman sa arkitekturang pantubig, madaling maintindihan na

kinakailangan ng mga tao sa Filipinas, lalo na ang mga nakatira sa mga
pook na malapit sa lawas ng tubig, na gumawa ng mga bangka para sa
kanilang paglalakbay at pangingisda. Tunay na eskperto sa paggawa ng
bangka, mula sa paggawa ng simpleng bangkang pangingisda hanggang sa
paggawa ng mga paraw, na ginagamit sa paglalakbay sa mga iba‘t ibang isla
at malimit makita sa mga bayan sa may baybayin ng dagat.

66
 MGA KASUOTAN

Ang kasuotang Filipino, gaya ng kasuotan ng ibang mga lahi, ay

nagbabago at nagkakaroon ng modipikasyon sa paglipas ng panahon. Noong
una, maraming anyo ang mga kasuotang panlalaki at pambabae, ngunit
dalawa sa mga ito, na nauso nabago pa man dumating agn mga Espanyol,
ang masikip at maluwang na estilo.
Maaaring ang mga masisikip na kasuotan ay likha ng mga Indones o Malay,
samantalang ang mga maluluwang ay inangkat ng mga Tsino. Kung kaya,
mula pa noong sinaunang panahon hanggang ngayon, ang masikip na
kasuotan ang ginagamit ng mga katutubo sa mga rehiyon sa Mindanaw at
sa mga kalapit isla kung saan ang impluwensiya ng mga Tsino ay hindi
gaanong naramdaman—hindi tulad ng sa ibang bahagi ng kapuluan.

E. ANG LITERATURA NG ARTENG PILIPINO

Kababaihan at mga Maginoo:

Una sa lahat, ay tulutan ninyong makahingi ako ng pagpapaumanhin sa
aking ingles na siyang gagamitin sa panayam na ito. Ang akin wikang katutubo
ay Bisaya; nag-aral ako ng wikang kastila; at sa aking paghahanapbuhay, ay
gumagamit ako ng Kastila, at manakanaka ay ingles. Ikalawa, ang paksang
iniukol sa akin ay totoong mahalaga, nguni‘t napakabigat na ilahad, sapagkat
ang naaabot ay totoong malawak. Upang suriing mabuti ang paksa, sa ganang
akin ay totoong mahirap na magawa. Nangangailangan ng isang mabuting
paghahanda kay sa aking taglay. Dahil dito, ay magkakasiya na lamang ako ng
pagtukoy na pahapyaw nang di ko pangangahasang isalaysay ng tiyakan ang
kaliitliitang bagay na nauukol sa literatura at arteng Pilipino, at ang kanilang
ipinagkakaiba sa literatura at arte ng ibang bansa.

Ang una kong tutukuyin ay ang literaturang Pilipino. Gaya ng sukat na

ninyong mahinuha, sa literatura, ang ibig kong sabihi‘y ang kalipunan ng mga
akda. Sa pagtukoy ko sa literaturang Pilipino, ay lubhang wastó, sa aking
palagay ang magsimula sa paraan ng pagsulat ng matatandang Pilipino,
sapagka‘t ang pagsulat ng isang bayan ay siyang tanging saligang panghabang
panahon ng bawa‘t literatura. (a) ABAKADANG PILIPINO Ang mga tao dito nang
unang panahon ay hindi palagian sa kanilang paninirahan.

Ang kapuluan ay binubuo ng maraming pulo. Ang unang-unang

mamamayan dito, ang mga Malayo, ay di nagtayo ng malalaking kaharian dito,
at ang mga tao at ang mga lipi ay namihasa na sa pagpapalipatlipat sa iba‘t
ibang pook, sa iba‘t ibang pulo, at hindi gumawa ng anomang pagsisikap
upang magiwan sa kanilang mga inapó ng anomang bantayog na panghabang
panahon ng karunungan. Ang totoo, ay naging ugali na nila na isama sa
libingan ng kanilang mga bangkay ang lahat ng mahahalagang bagay na pag-
aari ng namatay katulad ng aklat, hiyas, at ibp.

Hindi ginagamit sa paggawa ng bahay ang bató sapagka‘t mga bahay na

pawid lamang ang angkop sa singaw ng lupa. Buhay at Kulturang Filipino at

67
Ibang mga Sanaysay. Ang lahat ng ito ang siyang sanhi kung bakit walang
monument sa wikang makikita sa bayang ito. Marahil ang matatandang
Pilipino ay nagsisulat sa kahoy at kawayan sa kanilang mga tahanan, at
marahil pa rin ay sa mga kahoy na buháy, nguni‘t ang kahoy, kawayan ay
hindi maibibilang na palagiang bagay sa baying ito na ang sunog, bagyo, lindol
at pagputok ng bulkan, ay malimit at lumilikha ng malaking kasiraan. Nguni‘t
sa pamamagitan ng kasipagan ng ilang misionerong kastila at iba pang
manunulat sa simbahan na ang mga akda ay nangapalathala noong siglong
ikalabingpito, ikalabingwalo at ikalabingsiyam ay nabatid natin ngayon ang
matatandang abakada ng mga Pilipino.

Ang mga manunulat na ito, sa pamamagitan ng tiyaga, ay nakapagtipon

ng ating matatandang abakada at nailayo nila sa ganap na pagkawala, na siya
sanang nangyari, una‘y sanhi sa pagpasok dito ng Abakada ng Arabia na taglay
ng mga Malayo na nagparito sa Pilipinas, pagkatapos na maipasok ang ang
paniniwalang Islam sa Malaka nang siglo XIII, na hangga ngayon ay
natatagpuan pa sa Mindanaw. Ang ilang tao na di nakababatid ng lubusan ng
kasaysayan ng Pilipinas, ay nagpapalagay na ang Abakadang ito, ang sa mga
arabé na ginagamit sa Mindanaw, ay siyang matandang Abakadang Pilipino,
bagay na hindi tama. Ang matandang Abakadang Pilipino ay ganap din sanang
nalingid sa atin, kung hindi lamang sa masisipag na manunulat, sanhi sa
pagpapasok ng Pamahalaan ng Kastila ng Abakadang Romano, na siyang
kinikilala ngayun sa boong kapuluan.

Ang tanging pook sa Pilipinas na kakikitaan ng Matandang

Abakadang Malayo, na tinatawag kong matandang Abakadang Pilipino, ay
sa mga Mangyan sa Mindoro, at sa mga Tagbanwa sa Palawan. Hindi ko na
pangangahasang gumawa ng isang masusing pagaaral ng mga Abakadang
ito ngayon, sapagka‘t iyan ang tunay kong layunin. Nguni‘t ilalarawan ko sa
inyo upang mabigyan kayo ng kahi‘t gabahid na kaalaman kung ano ang
abakadang iyan. May walong iba‘t ibang ayos na kilala sa atin na aking
babanggitin nang alinsunod sa kanilang pagkapasok ditong taglay ng mga
mamamayang Malayo: Ang Tagbanwa, ang Bisaya, ang Mangyan, ang
Tagalog, ang Kapampangan, ang Samal, ang Pangasinan, at ang Ilokano.
Nguni‘t ang walong iba‘t ibang uring ito, kung pagaaralan ng isang masusi
at matalinong pagaaral, ay mapagkikilalang ang lahat ng ito‘y 22 Filipino
Life and Culture and Other Essays nabubuo sa mga sumusunod na saligan:

Mga Bokal: a e-i o-u

Semi-bokal: w-a
Mga Konsonante
(Sa labi: malambot, katamtaman, matigas.)
pa ba ma
(Sa ngipin: malambot, katamtaman, matigas.)
ta na
(Sa lalamunan: malambot, katamtaman, sa ilong.)
ka ga
(Sa dila) la

68
(Sa ngala-ngala) ya
(Papaswit) sa
(Pahinga) na

Iyan ang labingpitong titik ng matandang sulat ng Pilipino. Gaya ng

nakikita natin, tatatlo lamang ang bokal, sapagka‘t sa wikang Pilipino ay
tatatlong bokal lamang ang kinakailangan. Marahil, sa gayong pangyayari
ang tudlik ay inilalagay sa unahan ng konsonante, at kung ang tunog ng
bokal ay isang gaya ng a ang tudlik ay inilalagay sa kalagitnaan at sa
unahan ng konsonante, kaya nga‘t kung isusulat ko sa matatandang titik
ang mga pangungusap na ―AMERICAN CHAMBER OF COMMERCE ―, ay
gagawin ko sa ganitong paraan:
A - me - ri – can cham – ber of Com - merce
Nang siglo XIX, ay marami pang ibang kathang bumubuo ng
literaturang pilipino ang nasulat, ng mga mangangathang kastila at pilipino.
Mayroon kaming kilalang aklat na magpahangga ngayon ay binabasa at
inaawit kung kurisma, at tinatawag na ―Pasion‖, na sinulat ng isang paring
pilipino, ni Fr, Pilapil; ang ―Maikling Kasaysayan‖ ni Padre Modesto de
Castro; ―Mga Sariling Wikang Mag-isa‖ ni Padre Florentino Ramirez; ang
―Awit ni San Alejo‖, ni Alejo del Pilar, isang amain ni Marcelo H. del Pilar,
ang tanyag na makabayang Pilipino na namatay sa Barselona noong 1896,
na ang mga buto, ay nagkaroon ako ng karangalang makuha sa Barselona
at madala sa Maynila nang Disiembre ng 1920, sa tagubilin ng Lehislatura
Pilipina; at maraming iba pang katha.

Nguni‘t nakagagawa ako ng isang pagkakasala sa literatura ng bayang

ito kung aking kaliligtaan, at hindi babanggitin, ang lalong laganap na
kathang tula ng tagarito, na sinulat ni Francisco Balagtas, na inihayag nang
taong 1838, at pinamagatang ―FLORANTE‖. Nagbibigay ako ng isang
pahalaw na kasaysayan ng makatang iyang tagarito, na ang kanyang
kathang ―Florante‖, ay pinag-ukulan ni Rizal ng Buhay at Kulturang Filipino
at Ibang mga Sanaysay. Si Francisco Balagtas, ay ipinanganak sa nayon ng
Panginay, munisipio ng Bigaa, lalawigan ng Bulakan, nang ika 2 ng Abril ng
1788. Ang kaniyang mga magulang ay si Juan Balagtas at Juana de la Cruz
( halos dukha nguni‘t mararangal ). Pagkaraan ng ilang taon ang batang
Balagtas ay nagaral ng kanones sa paaralang San Jose.

Sa kaniyang kabataan ay kilala siyang totoo ng kaniyang mga

kasamahan sa paaralan at ipinalalagay na mahusay na manunula. Nang
mga panahon iyon ay may isang makatang tagarito ring tanyag sa Maynila,
na nagngangalang JOSENG SISIW, na malimit lapitan ng maraming tao
upang hilingang sumulat ng tula na bibigkasin sa kasalan, sa binyagan at
sa paglilibing, at ginawa naman niyang madalian, sa pamamagitan ng
pagbabayad ng isang sisiw sa bawa‘t tula. Si Balagtas ay tinuruan niya sa
pagtula, nguni‘t sa dahilan sa gayon o ganitong sanhi, ang guro at
tinuturuan ay nagka-alit at nagkahiwalay.

69
 Ilinathala ni Balagtas ang kaniyang ―Florante‖ nang 1838. Mayroon
siyang asawa at labing isang anak, at namatay ng ika 20 ng Pebrero ng
1862. Sumulat din siya ng maraming komedia, kumintang, kundiman at
maraming maiikling tula; nguni‘t ang kaniyang ―Florante‖ ay siyang
ipinalalagay na pinakamahusay sa kaniyang katha. Nguni‘t ano ang
―Florante‖? Isang tula na mayroong ilang kakilakilabot na pangyayari, ang
Florante na siyang pangalan ng isang binatang ipinakilala sa simula na
nakatali sa isang malaking punong kahoy sa kalagitnaang ng isang madilim
na gubat; samantalang siya‘y naroroon ay nagdamdam siya ng lumbay
dahilan ang kaniyang pagkakahiwalay sa kaniyang ama at sa kay Laurang
kaniyang iniibig.

―Ang Buhay ni Florante‖ na ilinathala sa ―The Philippine Review‖ (Blg.

7, Bol. 1, Hulio, 1916) na ―ang mga musa ni Florante ay buhat sa lawa ng
Bae, at ang kaniyang mga nimpa ay buhat sa Beata at Hilom, Pandakan‖.
Ang dalubhasang mapanuring ito na si G. Santos ay nagpangalan sa
kathang ito na ―Siyang lalong dakilang tula sa Pilipinas‖. Si G. Hermenegildo
Cruz ay naglathala noong 1906 ng isang kaakit-akit na akda tungkol sa
―Florante‖, na mayroong pamagat na ―Kung sino ang kumatha ng Florante‖,
at gaya ng nasabi na, si G. Epifanio de los Santos ay sumulat hinggil sa
Florante ng isang ganap at mahusay na ―kabuhayan ni Florante at Laura‖,
na binanggit na sa unahan.

Mayroon ding ilang kasaysayan ng pag-ibig, gaya ng bantog na Lam-

ang, na alinsunod kay G. Epifanio de los Santos, ay isang alamat na may
uring pagkamakabayan, na ang bayani ay sa liping Panganiban, at nilimbag
nang siglo 19, nguni‘t ang mga ilinahad na pangyayari ay noong pang siglo
16, at nadala sa atin sa pamamagitan ng pasalinsaling paglalahad. Mayroon
kaming mahuhusay na manunulat sa tuluyan, gaya ng mga manunulat na
nagkukubli noong araw, at diyan ay kabilang si Bucaneg, na tumulong kay
P. Lopez sa paghahanda ng kaniyang ―Cararag quen Santa Maria‖, at sa
mga makabagong mangangatha ay nararapat banggitin sina Dacanay,
Melaño, Lazo, Claudio, Abaya, Crisologo, De los Reyes, Tongson, Fonacier at
marami pang iba.

Ang Literaturang Pilipino ay isang malawak at iba‘t ibang larangan na

hindi mangyayaring masaklawan ng panayam ng tao. Kung sa pagtukoy sa
literature ay babalingan natin ang arte, gaya ng pintura, eskultura,
arkitektura at musika na pawang nasasaklawan ng malawak na paksang
iniukol sa akin, ay matatagpuan din natin ang katalinuhan ng mga pilipino
ay nagbigay at nagbibigay pa rin ng mabuting tanda ng kaniyang kalakhan
at buhay. Nariyan ang mga ipininta nina Luna, Resurreccion, De la Rosa,
Amorsolo, Asuncion, at maraming iba pa. Sa mga napatangi sa arteng ito, si
Juan Luna at Novicio, na ang mga ipininta ay tumanggap ng papuri sa iba‘t
ibang bansa. Ang kanyang iginuhit na ―Spoliarium‖, na ang sipi ay makikita
natin sa Salong Marmol, ay na sa Barselona, at nagkaroon ako ng katangian
na mahangaan sa bulwagang pinatagubiling gumawa ng
pakikipagtalastasan sa pagbili ng ―Spoliarium‖. Si Mr. Robb, kalihim ng

70
kapulungan ng mga Mangangalakal na Amerikano, ay naghanda ng isang
pagsusuri sa ―Spoliarium‖ sa isang mahusay na pagkasulat na panglathala,
na nagbibigay ng isang ganap na ulat ng larawang ito. Tungkol sa pintura,
ang bakas ay natutunton pa sa matandang panahon, at ang unang pintura
ay nagpapakilala sa atin nang pangyayaring ang ating kanunuan ay
mayroong kanilang sariling kurokuro sa arte, gaya rin naman ng mga insik
at hapon, at patuloy ang bagay na iyan, nguni‘t dahilan sa kadalubhasaan
ng kanluran na ating tinularan sa lahat ng kanyang ayos, ang ating
kakaniyahang pintura ay hindi na umunlad at napapawi‘t naglalaho.

Dahilan diyan, upang maging potograpo, ay hindi kinakailangan na

maging isang tunay na pintor. Gayun man, sa mabuti at nababagay na
paggamit ng lente at ng mga kasangkapan sa pagkuha ng larawan, ang
lalong tumpak na paglalarawan ng bagay na kinukunan ay napagkikilala sa
mahusay na gawain ng taong gumaganap. Ngayon, ang siping ito na nakuha
sa pamamagitan lamang ng paglalarawan ng isang tao, at hindi
tinutulungan ng taong siya rin sa kanyang mga kamay ang sumisipi, sa
ganang aking palagay, ay siyang nararapat na tanggapin na tunay na arte
ng paglalarawan.

Kaya maaari nating masabi na ang lalong malapit sa kalikasang arte,

ay ang potographia, na siyang lalong ganap na larawan. At ang arte ng
pintura sa Europa ay nagtatagumpay sanhi rito, na siya ring arteng
pinauunlad ng mga pilipinong pintor ngayon. Sa eskultura, ay sapat nang
gunitain ang mga pangalan nina Tampingco, Flameño, Garcia, Llarena,
Tolentino, Vicente at maraming iba pa. Hindi mabilang na mga inukit sa
kahoy, busto at larawan ng maraming monumento sa mga liwasang bayan
sa Pilipinas ang yari ng kanilang arte. Ang mga bakas ng ating mga unang
eskultor ay matatagpuan sa puluhan ng espada, gulok at iba pang
sandatang patalim, gayun din sa mga panig ng mga pinta ng mga pilipino sa
Timog.

Ang arkitektura ay mayroon ding kanyang magandang larangan sa

Pilipinas, maging sa lupa at maging sa dagat. Pasukin lamang ang
simbahan ng San Ignacio at matatagpuan ninyo riyan ang kasanayan ng
mga Pilipino sa pagsusugpong ng kahoy. Sa arkitektura sa dagat, ay madali
ninyong mapagkukuro na ang mga naninirahan sa Pilipinas, lalonglalo na
ang nasa purok ng karagatan, ay napipilit ng pangangailangan na harapin
nila ang pagyari ng mga bote at mga sasakyan sa tubig upang gamitin sa
pangingisda. Ang mga tunay na bihasa sa paggawa ng mga bote, mula sa
isang boteng pangisda hanggang sa isang paraw (malaking sasakyan
karaniwang gamitin ng mga moro) na maaaring makabagtas sa malalawak
na dagat. At sa mga sasakyang malalaki, ang Sorsogon ay isa sa mga purok
na siyang napapatanyag sa paggawa ng mga lortsa at kasko.

Nalalabi pa sa aking sabihin sa inyo ang musika. Ang musika ay

kilala na sa kapuluan nang bago pa dumating ang mga kastila. Ang mga
Malayo, na sa kapuluan na siyang kaunaunahang nagsisipanirahan sa

71
bayang ito, ay mayroong kanilang sariling musika, gaya rin ng kanilang
sariling pagsulat. Nguni‘t iilang kasaysayang matanda ang nag-ukol ng
dahon sa musika rito at kanilang pinakasusuring mabuti ang kalagayan ng
lupain at ang kapamayanan. Si Pigafetta, ang kasama ni Magallanes, ay
siyang unang bumanggit sa kanluran ng pagkakilala ng mga pilipino sa
musika, sa pamamagitan ng kanyang ilinathalang akda na ―Primo Viaggio in
torno al globo terracqueo‖, at diyan ay kanyang sinasabing nakakita siya sa
Cebu ng apat na dalaga na tumutugtog: ang una, ng isang tambol na may
hugis na gaya ng ginagamit sa Europa: ang ikalawa, ng isang maliit na
tambol na ang bakate ay palma: ang ikatlo ay timbal ( makakatulad din ng
maliit na tambol ), at ang huli ng ilang wari‘y pinggan na kung
magkabanggabangga ay nagbibigay ng masayang tunog: at sila‘y
nagpakilala ng kaalaman sa musika. Gumagamit din sila ng plauta na
tinatawag na subing. Ang pingganpingganan na binabanggit ni Pigafetta, ay
walang salang ang tinatawag sa Maynilang Pompiyang. Sa mga taga rito ay
mababanggit si G. Isabelo de los Reyes, at gayon din si G. Epifanio de los
Santos, na tangi sa pagka-tanyag na manunulat ng kasaysayan, ay
mayroong hindi pangkaraniwang kaalaman sa musika. Si G. Santos ay
naglathala sa ―El Debate‖ sa Maynila, sa kanyang bilang noong ika -28 ng
Nobiembre ng 1920 ng isang makisig na lathala tungkol sa ―Folk-Lore
Musical‖ sa Pilipinas, at diyan ay kaniyang ilinalahad ang ilang kagamitan
sa pagtugtog dito ng musika na ginagamit ng mga Pilipino. Ang musikong
pilipino ay nagpapasok din ng mga pagbabago.

Nguni‘t hanggang sa katapusan ng magdaang siglo ay hindi

katakatakang marinig ang isang pananapatan ng binatang nangingibig
samantalang nagbabayo ng palay o pinipig: o kaya‘y makarinig ng
magsasakang nakasakay sa kanyang kalabaw na umaawit ng balitaw o
kundiman sa umagang-umaga ng paglabas niya sa bukid; o kaya‘y sa isang
inuman ng tuba na umaawit ng ilang tulang sadyang niyari, at ang umaawit
ay na sa itaas ng isang puno ng niyog samantalang nangunguha na ng
tuba; at magpahanggang sa mga araw na ito ay nakaririnig tayo ng mga
batang babaing sanay sa doyog na inaawit samantalang nagpapatulog ng
sanggol na kapatid; o kaya‘y ilang manglalayag na sumusutsot saloma
samantalang sumasagwan, o samantalang tumatawid sa ilog o kaya‘y ilang
mandaragat samantalang, nag-aahon ng kanilang bangka sa pamamagitan
ng paghila ng lubid. Nguni‘t ang mga pilipino at totoong maibigin sa musika
at gayon na lamang ang pagkaunlad ng kanilang pagkapihikan sa pangdinig
na mahirap iyang ilahad, kung hindi sadyang hindi magagawa, upang
maisalaysay ang mga pagkakabagobago ng aming mga tugtugin.

Sa bisayong Leyte at Samar, ang salitang balitaw ay nawalan ng

kaniyang dating pakahulugan, at ngayon ay ginagamit lamang sa isang
pagpapahayag ng paghanga at nangangahulugan ng ―nagsasalita ng walang
halong biro‖ ―o katotohanan‖ o ―siyang tunay‖ kung ginagamit ng patanong.
Ang balitaw ay kilala sa kapuluang bisayo at umabot sa bikolano, at sa
katagalugan.

72
 Naniniwala ako na ang ating literature at arte ay maaari at nararapat
na isalig sa kaluluwa ng bansa. Ibig kong sabihin dito na ang kakayahang
damdamin ng pilipino ay nararapat na pamalagiin sa paglangap at
pagpapahayag ng isipan ng ating mga artista. Gayon man, ay mangangahas
akong magsabi na ang tunay na kaluluwang pilipino sa literature at arte ay
namumugad at tumatagos sa kaibuturan ng puso‘t kalooban ng lahat ng
mapanuri at artistang pilipino, nguni‘t sa dahilan iyan isang bagay na hindi
nadadama ay hindi maipapaliwanag na madalian nang hindi gagawa ng
maingat at masusing pagsusuri.

Si G. Epifanio de los Santos, ang tanyag na manunulat na akin ng

binanggit sa unahan, sa halip na gumamit ng pangungusap na kastilang
―de higos a brevas‖ ay gumamit ng salitang ―de mangas o chicos‖, Sa musika
ay totoong kanaisnais na ang ating gumagawa ng mga tugtugin ay dapat
magpamalagi at magpaunlad ng mga melodia at damdamin ng musikang
pilipino. Manghawak tayo sa katutubo at katangi-tanging kayamanan ng
buhay ng ating bansa, sa ating pagmumuni at sa ating mga damdamin.
Pagsikapan nating tumungga sa panghabang panahon at hindi
matutuyuang batis ng kayamanan ng ating mga ninuno. Ang ating bayan ay
mayroong kaniyang sariling ugali, mga damdamin at mga alamat na totoong
mahalagang panatilihin; at ang ating mahuhusay at nagsasalitang arte ay
nararapt na siyang maging tagapagpakilala ng pangangalaga sa mga
katangiang iyan na hindi naman nalalaban sa mga pangangailangan ng
kabihasnan ng mga taga kanluran, at kasabay niyan, ay nagbibigay ng
tatak na kakaniyahan sa ating damdaming pambansa. Kahimanawari ang
hudyat Buhay at Kulturang Filipino. Ating diwa ay magkakaroon ng isang
katugunan sa pagpapahayag ng budhing pangbansa, at kahimanawari ang
kaluluwa ng manunulat at artista ng bayang pilipino ay maging tunay na
pilipino maging sa katuwaan at maging sa pighati; maging sa pagluha at
maging sa pagngiti.

F. MGA INSTRUMENTONG PANGWIKA AT MGA HIMIG FILIPINO

MGA KONSEPTONG PANGWIKA

Hindi maaaring kulungin sa iisang kahulugan lamang ang wika, ngunit
sinumang bihasa sa pag-aaral nito ay sasang-ayon kung sabihing isa itong
kakayahan ng tao nagagamit sa pagkalap at pagbabahagi ng kaisipan,
damdamin, at anumang naisin niya. Gamit ang mga simbolo at kaparaanang
napagkasunduan ng isang partikular na grupo, nagagawa ng mga partisipant
na makipag-unayan sa isa‘t isa upang makamit ang isang layunin. Bukod pa
rito, nagbigay rin ng kanilang pakahulugan ang mga sumusunod na eksperto
hinggil sa wika.
―Ang wika ay proseso ng malayang paglikha; ang mga batas at tuntunin
nito ay hindi natitinag, ngunit ang paraan ng paggamit sa mga tuntunin ng
paglikha ay malaya at nagkakaiba-iba. Maging ang interpretasyon at gamit ng
mga salita ay kinasasangkutan na malayang prosesong paglikha.‖ – Noam
Chomsky

73
 ―Ang wika ay kasintanda ng kamalayan, ang wika ay praktikal na
kamalayan na umiiral din para sa ibang tao...ang wika, gaya ng kamalayan, ay
lumilitaw lamang dahil kailangan, dahilan sa pangangailangan sa
pakikisalamuha sa ibang tao.‖ – Karl Marx
―...habang pinangangalagaan ng isang bayan ang kanyang wika,
pinangangalagaan niya ang marka ng kanyang kalayaan, gaya ng
pangangalaga ng tao sa kanyang kalayaan habang pinanghahawakan niya ang
sariling paraan ng pag-iisip.‖ – Jose Rizal
―Kapag kinausap mo ang tao sa wikang kanyang nauunawaan, ito‘y
patungo sa kanyang isip. Kapag kinausap mo siya sa kanyang wika, ito‘y
patungo sa kanyang puso.‖ – Nelson Mandela
Gamit ang mga depinisyong nabanggit, maaaring bigyang-kahulugan ang wika
bilang:
 Nagtataglay ng sistemang balangkas o Sinasalitang tunog o Arbitraryo o
Kabuhol ng kultura o Dinamiko. o Makapangyarihan o [Lahat ng wika ay]
pantay-pantay Politika ng Wika ng Politika ni Randolf S. David. Pikit-mata
kong tinanggap ang imbitasyong ito sapagkat naakit ako sa pamagat ng
ating kumperensiya:
 Politika ng Wika, Wika ng Politika. Akala ko alam ko na ang kahulugan ng
mga katagang ito, hanggang sa mapag-isipan kong mabuti. Ngayon,
nagsisisi ako kung bakit ako pumasok sa masalimuot na lunggang ito. Pero,
bahala na. Politika ng Wika Kailanma‘y hindi naging neutral o inosenteng
larangan ang wika... Ang politika ng wika ay isang perspektiba na sumusuri
sa mga epekto sa wika ng tagisan ng kapangyarihan. Angkop na angkop
ang ganitong perspektiba sa pag-unawa ng patakaran ng wika sa
sitwasyong kolonyal.
 Ipinakikita nito, halimbawa, ang malalalalim na motibong politikal na
nakakubli sa mga pinaka-inosenteng desisyon tungkol sa mga patakarang
pangwika. Na ang mga ito‘y hindi lamang simpleng pagsunod sa lohika ng
mabisang komunikasyon, kundi manipestasyon ng isang malawak na
estratehiya ng paglupig o dominasyon. Marami nang pag-aaral ang naisulat
ayon sa pananaw na ito. At marahil kalabisan nang ulitin ang mga ito sa
pagkakataong ito. Mas gusto kong bigyang pansin ang mga kahulugang
ipinahihiwatig ng mga salitang‖ ―Wika ng Politika‘‘, ang kabilang pisngi ng
ating tema.
 Wika ng Politika Sa aking palagay, higit pa sa kumbensiyonal na
pakahulugan sa politika bilang eleksiyon o rebolusyon ang tinutukoy dito.
Mas malawak ang kahulugan ng politika bilang isang larangan ng buhay.
 Saanman may pagpupunyagi o pagkilos na makalikha ng epekto, doon ay
may will to power‖ o pagkukusang makapangyari. Ito‘y larangan ng
politika. Sa madaling salita, hindi kailangang magkaroon ng hayagang
paniniil para masabi nating ito‘y politikal. Kadalasan, ang epekto ng
kapangyarihan ay eksklusyon o pagbaon sa limot. Hindi kailangan na laging
may tiyak na awtor na nagplano ng estratehiya ng paglupig para masabi

74
 nating ito‘y politikal. Kadalasan, ang mga pangyayari‘y hindi sinasadya, o
produkto lamang ng mahabang serye ng mga pangyayaring walang iisang
may akda.
 Sa aking palagay ang sitwasyong pangwika sa ating lipunan sa kasalukuyan
ay maaari nating tingnan mula sa ganitong punto de bista. Bagama‘t hindi
maitatanggi na nagkaroon ng sistematikong programa para mangibabaw at
palaganapin ang wikang Ingles sa ating lipunan, hindi ito ganap na
ipinaliliwanag kung bakit nabusabos nang ganyan ang ating sariling mga
wika, at kung bakit nahihirapang maigpawan ng Filipino ang mga sagka sa
pag-unlad nito.
 Larangan pa rin ito ng politika, subalit mabibigo tayo marahil kung ang
ating hahanapin ay isang indibidwal, grupo, o uri na may pakana sa lahat
ng ito.
 At marahil, kung nais nating mabago ang sitwasyon sa isang
mapagpasiyang paraan, ang hinahanap natin ay higit pa sa isang bagong
opisyal na patakarang pangwika kundi isang bagong praktis na
ginagabayan ng isang malakas na hangaring makapangyari.
 Upang ganap na maunawaan ang aking sinasabi, hayaan niyong banggitin
ko ang aking karanasan sa telebisyon. Taliwas sa inaakala ng marami, hindi
po ako pumasok sa telebisyon at nangahas na gumamit ng wikang Filipino
bilang midyum ng seryosong talastasan upang kusang tumulong sa
pagpapalaganap o pagpapayaman sa atng pambansang wika.
 Isang masuwerteng aksidente lamang po ang aking paggamit ng Filipino sa
aking programa. Wala sa aking plano o pinirmahang kontrata na maging
kampeon ng paggamit ng Filipino sa mass media. Katunayan, ang pamagat
ng aking programa, hanggang ngayon, ay sa wikang Ingles. Truth Forum
noong una, Public Forum ngayon.
 Kung alam ko lang mula sa umpisa na magiging talk show pala ito sa
wikang Filipino, hindi siguro ako pumayag maging host ng programang ito,
at wala sana ako sa harap ninyo bilang isang masugid na tagapagtaguyod
ng wikang Filipino. Totoo nga na kung minsan, ang isang maliit na hakbang
sa buhay natin ay nagbubukas para sa atin ng isang buong larangang hindi
natin inaasahan. Mahirap sabihin kung minsan kung tayo nga ba ang may
akda ng ating pagkilos, o tayo lamang ang epekto ng iba‘t ibang pagkilos o
nagkasunod-sunod, mga pagkilos na walang iisang intensiyon. Halos buong
buhay ko bilang isang estudyante at bilang propesor ay aking inilaan sa
pagbabasa, pagsusulat at pagsasalita sa wikang Ingles. Sapul sa pagkabata,
ang wika ng aming pamilya ay Kapampangan. Nakakaintindi kami ng
Tagalog, nagbabasa kami ng komiks sa Tagalog, nanonood ng pelikulang
Tagalog, at nakikinig sa programang Tagalog sa radyo.
 Subali‘t Kapampangan ang salitang gamit namin, hindi Tagalog at lalong
hindi Ingles. Ang Ingles ay pang-declamation lamang, pang-displey
kumbaga, isang bandera ng iyong pagkaedukado. At ang Tagalog ang
wikang ginagamit sa mga love letter. Kailanma‘y hindi ko pinroblema ang
alinman sa ating mga wika; ang sadyang pinroblema ko ay ang wikang

75
 Ingles–sapagkat wari‘y napakahirap i-master ito, at iilan lang ang may
talentong humawak sa wikang ito
 Lumaki ako sa paniniwala na ang Ingles ang wika ng mga edukado, ng
mayayaman, ng makapangyarihan at ng mga respetado sa mataas na
lipunan. At sino ang ayaw maging bahagi ng mga hanay na iyon? Sa
probinsiya, kung saan ako nag-elementarya at naghay-iskul, nahilig ako sa
pagbabasa ng mga komiks at mga magasing tulad ng Liwayway at Bulaklak.
Wala itong kinalaman sa pagiging makabansa o pagka-Filipino sapagkat
hindi ko natatandaan na ito‘y naging isang punto ng pagpapasiya para sa
akin.
 Bahagi lang talaga ng aking mundo sa pangaraw-araw. Ang sabi ko nga, ang
talagang pinagsadyaan ko ay ang wikang Ingles. Nagbasa ako ng maraming
libro sa Ingles upang matutunan ang lengguwaheng ito; pangalawa na
lamang siguro ang anumang kasiyahang maidudulot ng aking pagbabasa.
Pag-aaral para sa akin ang pagbabasa ng Ingles, hindi bahagi ng aliw o
pamamahinga. Sa kabilang banda, ang Kapampangan sa akin ay wikang
sinasalita lamang o midyum ng pang-araw-araw na komunikasyon; hindi
binabasa at minsan lamang ginagamit sa sulat.
 Noong ako‘y nag-aaral sa England, madalas akong sulatan ng aking ina
kalahati sa Ingles, kalahati sa wikang Kapampangan; pero lahat ng aking
mga kapatid ay pawang sa wikang Ingles nakikipag-ugnayan sa akin. Sa
palagay ko walang kinalaman ito sa anumang likas na kahinaan ng
Kapampangan.
 Bagkus, resulta ito ng unti-unting paglalaho ng mga babasahin sa wikang
ito. Bukod sa mga matatandang sarsuwelista at makata, wala nang masipag
na nagsusulat sa Kapampangan kahit noong bata pa ako. Nanatili itong
simpleng oral na lengguwahe lamang. Pero bakit hindi Tagalog? Palagay ko
ang dahilan ay una kaming tinuruan at natututong magsulat sa wikang
Ingles, hindi sa Tagalog.
 Kaiba ang naging papel ng Tagalog, na mabilis kumalat dahil sa komiks,
pelikula, magasin, at radyo. Ang mundong binuksan nito ang nagbigay ng
mga modelo sa mga Filipino sa lahat ng sulok ng kapuluan kung paano
umibig, mangarap, at mabuhay. Hindi ipagtataka kung ganoon na hindi
lamang sa Pampanga kundi sa maraming lalawigan ng bansa, ang mga love
letter ay sa Tagalog isinusulat, hindi sa Ingles o Kapampangan at marahil
hindi rin sa Cebuano o Ilokano.
 Hindi dahil sa kulang sa damdamin ang ating pangrehiyong wika, kundi
dahil Tagalog ang nagkataong naitampok ng pang masang kultura. Wala
tayong dapat ipagpasalamat sa gobyerno sa pagkakaroon ng ganitong
sitwasyon. Noong ako‘y nasa elementarya pa, nariyan na rin ang Ingles noon
– sa Reader‘s Digest, sa mga pelikula, sa mga textbuk sa eskuwelahan, at sa
mga pocketbook. Subali‘t hindi pa ito kasing laganap ng Tagalog.
 Wala ito sa karaniwang pang-abot ng Filipino, kahit , high school graduate
pa, puwera na lang kung nagtapos ka noong peace time.

76
Bukod dito, ang wikang Ingles – tulad ng wikang Filipino na pormal na itinuturo
bilang asignatura noon – ay wikang hindi natural, o bahagi ng pang-araw-araw na
mundo ng karaniwang Filipino.
Anong mga kaisipan ang nais kong halawin mula sa ganitong karanasan? At ano
ang kinalaman nito sa politika ng wika?
 Una, ating mapapansin na ang pag-usbong at paglaho, ang pamumukadkad
at pagtiklop ng isang wika, ay resulta ng isang masalimuot na proseso.
 Maraming puwersa ang naglalaro sa larangang ito, subali‘t mahirap
sabihing may iisang makapangyarihang may akda sa naging kalagayan ng
isang wika.
 Ang isang sitwasyong pangwika ay produkto lamang ng interaksiyon ng
marami at iba‘t ibang proyekto. Ang ilan dito ay sadyang tumutukoy sa
isang patakaran sa wika. Subali‘t karamihan ay bahagi lamang ng mga
maniobra sa negosyo at politika at hindi tuwirang nakatuon sa
pagpapalaganap ng alinmang wika.
 Kung sabagay, bakit natin ipagtataka ito gayong mismong mga pangulo ng
ating bansa‘y sa wikang dayuhan nag-uulat sa bayan tuwing pagbukas ng
Kongreso. Para na rin nilang sinasabing ang karaniwang mamamayan ay
hindi kasali sa bayan. Ito‘y pagpapakita lamang na ang sadyang kinakausap
ng pangulo at ng matataas na opisyal ng bayan ay yaong iilan lamang na
may kakayahang humubog sa kinabukasan ng bayan.
 Kapag ang wikang katutubo ay nagagamit lamang kaugnay ng maliliit na
bagay na pinag-uusapan, at ang wikang dayuhan ang nakakasanayang
gamitin upang ipahayag ang mas mataas na uri ng talastasan – ang wikang
katutubo ay nabubusabos habang ang dayuhang wika‘y namumukod.
 Sa kalaunan, ang karamihan ay mag-iisip na nasa wika natin ang depekto,
wala sa anupamang patakarang unang ipinairal
 Kapag ang mga iginagalang at mga sikat na intelektuwal ay naririnig at
nababasa lamang sa wikang dayuhan at walang ingklinasyon na gumamit
ng sariling wika, umaangat sa paningin ang wikang dayuhan, habang
bumababa sa estimasyon ang sariling wika.
 Kung walang magpupunyaging isalin sa katutubong wika ang
mahahalagang literatura at produktong intelektuwal ng mga banyagang
kultura, iisipin ng marami na may likas na kakapusan ang ating sariling
wika, at walang ibang lunas kundi pagsikapang pag-aralan ang wikang
dayuhan.

GAMIT NG WIKA SA LIPUNAN

Ang wika ay nagagamit sa iba‘t ibang paraan at layunin. Maaari itong
gamitin upang magtakda ng isang kautusan, magpalaganap ng kaalaman,
kumumbinse ng kapwa na gawin o paniwalaan ang isang bagay, bumuo at
sumira ng relasyon, kumalinga sa mga nahihirapan at nasisiphayo, at sa
marami pang kaparaanan. Ayon nga sa Australyanong linggwista na si
M.A.K. Halliday, may iba‘t ibang gamit ang wika. Tinalakay niya ang mga ito

77
 sa kanyang ―systemic functional linguistic model.‖ Nasa ibaba ang 7 gamit
ng wika at halimbawa ng mga ito.
Gamit ng Wika
 Ang instrumental na gamit ng wika ay nakatuon sa pagpapahayag ng
pangangailangan ng tao, tulad ng anumang kahilingan kaugnay ng pagkain,
inumin at iba pa.
Hal: ―Gusto ko ng gatas.‖
 Ang gamit na regulatori o regulatoryo naman ay nakapokus sa paggamit ng
wika sa pagbibigay ng utos o pagbibigay ng gabay sa posibleng gagawin ng
ibang tao.
Hal: ―Ilipat n‘yo ang channel ng TV.‖
 Samantala, ang interaksyonal naman na gamit ng wika ay nagbibigay-
pansin sa pagpapahayag kaugnay ng pagbuo ng ugnayan o relasyon, o
anumang gawain ng tao.
Hal: ―Share tayo sa chocolate.‖
 Ang personal na gamit ng wika ay tumutukoy naman sa pagpapahayag ng
damdamin, opinyon, at indibidwal na identidad.
HaL: ―Mabait ako.
 Sa gamit na heuristiko, ang pagpapahayag ay nakatuon sa pagkalap ng
impormasyon o kaalaman tungkol sa kapaligiran ng nagsasalita
Hal: ―Paano ginagawa ang ice cream?‖
 Ang gamit na imahinatibo naman ay may kaugnayan sa pagpapahayag ng
kwento at joke, at sa paglikha ng kapaligirang imaginary (kathang-isip).
Hal: ―Parang bulsa ni Doraemon ang wallet ni daddy.
 Ang representasyonal o representatibo naman na gamit ay tumutukoy sa
pagpapahayag ng datos at impormasyon.
Hal: ―Nagpunta sa palengke si tatay.‖
 May angkop na paraan ng pagpapahayag para sa iba‘t ibang sitwasyon at
konteksto. Sa paggamit ng wikang Filipino, iba‘t ibang paraan din ng
pagpapahayag ang ating ginagamit.
Halimbawa, magkakaiba ang paraan ng pagpapahayag na angkop at
karaniwan sa mga panayam o interbyu, balita, radyo, blog, at social media.
Ang mga sumusunod ang ilan sa mga sitwasyong pangwika na akma sa
konteksto ng mga mamamayang Pilipino.

 Makikita sa mga sumusunod na sitwasyon ang pagkakaiba-iba ng paraan

ng pagpapahayag partikular sa pormalidad (o kawalan nito) ng wika.
 Wika sa Mga Panayam
 Wika sa Balita
 Wika sa Iba Pang Programa sa Radyo
 Wika sa Iba Pang Programa sa Telebisyon
 Wika sa Social Media at Blog
 Lingguwistiko at Kultural na Pagkakaiba-iba sa Lipunang Pilipino Mula
Midya Hanggang sa mga pelikula at dula.

78
KASAYSAYAN NG WIKANG PAMBANSA
Ang kasaysayan ng wikang Filipino ay kasingkulay ng kasaysayan ng
bansang Pilipinas.Gaya ng isang buháy na organismo, sumailalim at
patuloy na sumasailalim sa pagbabago atpag-unlad ang ating wikang
pambansa mula pa man noong bago dumating ang mga Kastila hanggang sa
kasalukuyan.
Mahalagang maintindihan ang kasaysayan ng Wikang Pambansa –
kung paano ito nagsimula bilang Tagalog (kung saan umalma ang mga
Bisaya), naging Pilipino, at ngayon nga ay Filipino na. Isang arkipelago ang
Filipinas kung kaya nagkaroon ito ng maraming katutubong wika. Ang
maganda sa penomenong ito ay nagkaroon din ng kaniya-kaniyang
literatura ang bawat etnolingguwistikong grupo. Dahil dito, maraming mulat
na mga kritiko katulad ni Isagani R. Cruz ang nagsasabing ―isa sa
pinakamayamang literatura sa mundo ay ang literatura ng Filipinas."
Noon pa mang sinulat ang 1935 Konstitusyon, nabanggit na ang
pagkakaroon ng wikang pambansa. Nakasaad sa Artikulo 14 Seksiyon 3 na,
―Ang Konggreso ay gagawa ng mga hakbang tungo sa pagpapaunlad at
pagpapatibay ng isang wikang pambansa na batay sa isa sa mga umiiral na
katutubong wika." (Art. 14, Sek. 3) Noong 1936, itinatag ni Pangulong
Manuel Quezon ang Surian upang mamuno sa pag-aaral at pagpili sa
wikang pambansa.
Tungkulin ng Surian na magsagawa ng pananaliksik, gabay at
alituntunin na magiging batayan sa pagpili ng wikang pambansa ng
Filipinas. Si Jaime de Veyra ang naging tagapangulo ng komite na
nagsagawa ng pag-aaral, at napili nito ang Tagalog bilang batayan ng
―Wikang Pambansa." Ipinalabas ni Pangulong Quezon noong 1937 ang
Kautusang Tagapagpaganap Blg. 134 na nag-aatas na Tagalog ang batayan
ng wikang gagamitin sa pagbubuo ng wikang pambansa. Dahil sa
pagsusumikap ni Pangulong Quezon na magkaroon tayo ng wikang
pagkakalilanlan, hinirang siyang ―Ama ng Wikang Pambansa."
Noong 1940 ipinalabas ni Pangulong Quezon ang Kautusang
Tagapaganap Blg. 203 na nagpapahintulot sa pagpapalimbag ng
Talatinigang Tagalog-Ingles at Balarila sa Wikang Pambansa. Pinasimulan
din nito ang pagtuturo ng Wikang Pambansa sa lahat ng mga paaralan sa
buong bansa. Noong 1959 nagpalabas si Kagawaran ng Edukasyon Kalihim
Jose Romero ng Kautusang Blg. 7 na nagsasaad na Pilipino ang opisyal na
tawag sa wikang pambansa. Sa 1973 Konstitusyon noong kapanahunan ng
diktador na si Pangulong Ferdinand Marcos, nakasaad sa Artikulo 15
Seksiyon 2 at 3 na ―ang Batasang Pambansa ay magsasagawa ng mga
hakbang tungo sa pagpapaunlad at pormal na paggamit ng pambansang
wikang Pilipino.
Noong panahon naman ng Rebolusyonaryong Gobyerno sa ilalim ni
Pangulong Corazon C. Aquino muling binago ang Konstitusyon noong 1987
kung saan nakasaad sa Artikulo 14 Seksiyon 6 na: ―Ang wikang pambansa
ng Pilipinas ay Filipino. Samantalang nililinang, ito ay dapat payabungin at

79
 pagyamanin pa salig sa umiiral na wika sa Pilipinas at sa iba pang mga
wika." Mahalaga ang papel ng mga wikang katutubo sa pagpapayaman ng
Filipino, na sa ngayon ay nagbabago ang anyo. Idinagdag sa alfabetong
galing sa Tagalog ang mga letra na f, j, q, v, at z. Dahil dito, ang dapat na
maging baybay ng pangalan ng ating bansa ay Filipinas at ng pambansang
wika ay Filipino, gaya ng ipinanukala ng Pambansang Alagad ng Sining para
sa Literatura Virgilio Almario sa kaniyang librong Filipino ng mga Filipino:
Mga Problema sa Ispeling, Retorika, at Pagpapayaman ng Wikang
Pambansa.
G. Ang Sikolohiya ng mga Filipino

PAUNANG PANANALITA May kuwentong nailahad hinggil sa isang

misyonero na nahilingang isulat ang kaniyang opinyon hinggil sa mga Filipino,
at binigyan ng malalaking blangkong aklat para sa layuning ito. Tinanggap ng
misyonero ang tungkulin. Lumipas ang mga taon at pumanaw ang nasabing
misyonero. Walang sinayang na panahon at pagsisikap sa paghahanap ng
naturang mga aklat upang mabatid kung ano ang isinulat ng nasabing
misyonero. Natagpuan ang nabanggit na mga aklat. Subalit sa pagsilip sa mga
pahina, tanging isang linya lamang ang nakasulat sa unang tomo. At ganito
ang sinasabi, ―Narito ang lahat ng aking natuklasan hinggil sa mga Filipino.‖
Ang lahat ng nalalabing pahina, maging ang sumunod na mga aklat, ay
pawang blangko. Mahihiwatigan dito na marahil ay napagtanto ng misyonerong
Espanyol na imposibleng mauunawaan ang mga Filipino at para sa kaniya, isa
itong blangkong pahina, angkop na kinakatawan ng mga blangkong aklat.
Hindi ko mapapanindigan ang katotohanan ng salaysay ngunit inilhad ko ito
upang idiin ang katotohanang tunay ngang napakahirap sa isang
tagaKanluran na mauunawaan ang ating mga kaugalian.
Kinikilala ang popular na sikolohiya ng mga Filipino, bagaman hindi
ganap na nauunawaan, sa palagay ko, ng mga deputadong Espanyol, katulad
sa ipinahihiwatig ng pagsisingit sa ating Kodigo Penal ng probisyong makikita
sa akta 11 na nagsasabing; ―ang kalagayan ng nagkasala na may kinalaman sa
kaniyang pagiging katutubo, mestiso, o pagiging Tsino, ay isaalang-alang ng
mga huwes at hukuman sa kanilang pagpapasiya, subalit ang ikagagaan o
ikabibigat ng mga kaparusahan, ay alinsunod sa bigat ng intensiyon, kalikasan
ng pagkilos, at ang katayuan ng naging biktima.‖
ANG PANGANGAILANGANG MAKILALA ANG MGA FILIPINO
Ang kahirapang makilala ang mga Filipino, sa aking palagay, ay sanhi
ng pagkakaiba sa paraan ng pag-iisip at pagkilos ng mga taga-Kanluran at
taga-Silangan na pinaiigting pa ng katotohanang, kadalasan, kailangan
nating ipahayag ang ating mga iniisip at damdamin sa lengguwaheng hindi
sa atin, at kailangang iakma dito ang paraan ng ating pag-iisip at
pananalita. Tinutukoy ko, siyempre pa, ang nakararaming Filipino, at hindi
ang iilan sa henerasyon ngayon na nagsisimulang tanggapin nang maluwag
ang mga Amerikanong pag-iisip at pamamaraan.

80
PAGPAPALIWANAG SA PAKSA
Ang pamamaraang sinunod sa lekturang ito ay higit na analitiko at
sintetiko dahil ito mismo ang hinihingi ng paksa, bilang isang malawak at
mayamang larang na hindi pa ganap na nalilinang; at bilang pagsisimula,
bibigyan ko kayo ng halimbawa ng manipestasyon ng Sikolohiyang Filipino,
at ipauubaya ko sa mga nakikinig ang pagbuo ng sarili nilang kongklusyon.
Magkapatid na konsepto ang kasaysayan at panitikan, na kapuwang
naisatitik na salaysay ng mga nakaraang buhay
PANGKASAYSAYANG DATOS
(a) ANG SINAUNANG PILIPINAS AT ANG MGA PANDARAYUHAN
May magkakaibang opinyon ang mga historyador hinggil sa
palalipian ng iba‘t ibang lipi ng tao sa kapuluan ng Filipinas.
Gayunman, kung susundin ang mga itinuturing na mapananaligang
mga kongklusyon, masasabi nating bukod sa katutubong mga
Negrito, mayroong dalawang magkahiwalay na pandarayuhan. Una
ang mga Indones, at ang sumunod ay mga Maláy, na kapuwa
nangyari maraming siglo ang lumipas bago ang Panahon ni Kristo.
Gayunman, sa kasalukuyan, ang katulad ding mga Tongyan ay
tumutukoy lamang sa mga naninirahan sa ilang bahagi ng Abra, sa
probinsiya ng Ilokos at Union.
Ang lahing Maláy ay produkto ng paghahalo ng maraming tao
mulang Timog Silangang Asya, Mallaca, Java, at iba pang islang
osyaniko. Ang mga Maláy na nandayuhan sa Pilipinas ay mula sa
Mallaca. Hinggil sa pandarayuhan ng mga Maláy, may mga taláng
may kaugnayan sa naunang pinunòng Maláy na tinaguriang mga
datu na dumaong sa isla ng Panay. Ayon sa isa sa mga talá, ang
nabanggit na mga datu ay kinilalang sina Puti, Bankaya, Paiburog,
Sumakwel, Padohinog, Dumansol, Lubay, Dumalogdog, at Bakalsusa
na hindi na nakayanan ang kanilang haring nagngangalang
Makatunaw dahil sa kalupitan at pang-aabuso nito. Ang
impormasyong ito ay lumabas sa isang manuskrito na maaaring
matagpuan sa mga sinupan ng mga paring Agustino. Maaaring ang
talang ito ay kinopya sa isang polyetong may pamagat na ―Maragtas,‖
na inilathala sa Iloilo noong taong 1907, na may prologo ng dating
Kalihim ng Komersiyo at Komunikasyon na si Kgg. Salvador Laguda.
Si G. Manuel Artigas, isang bibliograpo na namamahala sa Sangay
Filipiniana ng Pambansang Aklatan at Museo, ay may pagbanggit sa
naturang mga pangalan at manuskrito sa kaniyang ―Historia de
Filipinas.‖
(b) PANANAKOP
May paniniwala na bago dumating ang mga Espanyol, ang
kapuluang ito‘y nasa ilalim ng emperyong Hindu-Maláyan sa
Sumatra, Indochina, at Borneo. Maliban dito, hindi maaaring
ipagwalang bahala ang katotohanang ang unang mga nandayuhan ay
pangahás na mga mandaragat at mga taong walang kinatatakutan, at
ang pagtataglay ng ganitong katangian, ay maaaring responsable sa

81
kanilang pakikipagsapalaran sa mga hindi pa tuklas na lupain na
maaari nilang panahanan nang may laya at walang pagyurak sa
kalayaang ito. Ang katotohanan na noong 1570, ang pagiging
manugang ng Sultan ng Borneo si Radja Soliman na may hawak sa
teritoryo mulang kanlurang pampang ng Ilog Pasig hanggang sa
dulong Kanluran ay maituturing na patunay ng pagiging nasa ilalim
ng kapangyarihan ng Borneo ang Filipinas. Kung nasakop man nila
ang mga islang ito, ito ay dahil sa pamamayani ng kanilang kultura,
at ito ay ginawa nila dahil, o para, sa kanilang sariling
kapakinabangan. Nababatid nating tinangkang sakupin ng piratang
Tsino na si Limchong ang Filipinas, subalit naitaboy siya ng mga
Espanyol.
(c) POPULASYON
Ang katutubong populasyon at sumunod na nandayuhan, na
nabanggit kanina, ay maaaring katawanin sa pamamagitan ng mapa
na aking ipakikita sa inyo.
Ipinakikita sa mapang ito ang kapuluang inokupa ng mga
katutubong nanirahan, ang mga Negrito, bago ang ano pa mang
pandarayuhan. Kinakatawan ng mapang ito ang kapuluan matapos
ang unang yugto ng pandarayuhan, ang mga Indones at bago ang
pandarayuhang Malay. Ipinakikita ng mga itim na tuldok ang mga
Negrito na itinaboy sa kabundukan, at ang mga bahaging matingkad
na kayumanggi ay tumutukoy sa mga baybayin at kapatagang
inokupa ng mga Indones. Sa mapang ito naman matutunghayan ang
ikatlong yugto ng populasyon. Ang mga Maláy ay kinakatawan ng
bahaging mapusyaw na kayumangging nasa mga baybayin at
kapatagan. Ang mga Indones ay kinakatawan ng mga matingkad na
kayumanggi na bahagi. At ang mga Negrito, ng mga itim na tuldok na
nakakalat sa ilang kabundukan sa buong kapuluan. Para sa layunin
ng paghahambing, magkasamang ipakikita ang dalawang huling
mapa sa bahaging ito. Maaaring naganap ang naturang
pandarayuhan bago pa man ang Panahon ni Kristo, at siguradong
bago ang ika-14 na siglo, sapagkat dala ng mga nandayuhan, lalo na
ang mga Maláy, ang alpabetong Maláy na hindi na ginagamit sa
Mallaca noon pang ika-14 na siglo nang sumanib sa Islam ang
kanilang haring si Makdum, na nagmula sa Arabia. Ipinag-utos ng
nasabing hari nito ang paggamit ng alpabetong Arabe matapos ang
kaniyang pagpapalit ng pananampalataya. Bukod sa mga katutubo at
nandayuhan, ang mga Tsino na dumating sa Filipinas ilang siglo bago
ang mga Espanyol, ay naging bahagi na rin ng populasyon ng buong
kapuluan. Pinatutunayan nito na sa pagdating ng mga Espanyol sa
Filipinas noong ika-16 na siglo, natagpuan nila ang populasyong
binubuo ng mga Negrito, Indones, Maláy, at Tsino. Nagbigay ng talâ si
Dr. H. Otley Beyer, sa kaniyang akdang Population of the Philippine
Islands in 1916, hinggil sa kasalukuyang distribusyon ng nabanggit
na mga lahi sa buong kapuluan.

82
 (d)MGA PANLIPUNAN AT POLITIKAL NA KALAGAYAN

Walang alinlangan na sa hanay ng mga Malay at Indones na

umokupa at patuloy na umookupa sa kapuluan, ay mayroong
kaisahan ng lahi. Gaya ng winika ni Fr. Zuñiga, ―Ang lahat ay
nagpapakitang ang mga Filipino ay nabibilang sa iisa at katulad na
lahi.‖
Ang ating pisikal na kaanyuan ang nagpapatunay sa kongklusyong
ito. Ang sinaunang pagkakahati ng mga Filipino sa mga pangkat ay sanhi
ng kinalululanan nilang bangka na kung tawagin ay balangay. Bawat isa sa
grupong ito ay umokupa at nagpàla o lumináng ng mga lawak ng lupain.
Yamang magkakamag-anak ang kasapi sa bawat pangkat, kinikilala nilang
pinunò ang pinakamatandang lalaki sa kanilang pangkat na tinatawag
nilang hadye (terminong Maláy para sa hari), o radya (salitang Indones para
sa hari), datu (katawagang Malay para sa punò o lakan), o matanda sa
nayon (nakatatanda o pinuno ng lugar), ayon sa kahalagahan ng bawat
pangkat. Ang mga salitang sultan (emperor), at paglima (puno ng limahang
sangay, sapagkat ang paglima ay mula sa "lima" na nangangahulugan ng
bilang lima), ay maaaring dinala pagkaraan ng maraming siglo, nang
maipakilala dito ang Islam makalipas ang ika-14 na siglo. May katwiran si
Rizal sa paniniwalang may umiiral na kompederasyon sapagkat malaon na
nating nabatid natin mula sa mga unang Espanyol na nanirahan dito, na
ang namahala sa Maynila noong 1570, ay si Radya matanda, na sumasakop
sa kanlurang pampang ng Ilog Pasig hanggang sa dulong kanluran nito.
May banggit si Propesor Blumentritt, sa artikulong pinamagatang ―De los
Estados Oni Indigenas Exitentes en Filipinas en Tiempo de La Conguista
Española" (Revosta Contemporanea, 12 Taon. Mga Tomo. 63, 64) hinggil sa
sumusunod na tanyag na kalalakihan: Gat-Dakil, panginoon ng San Pablo,
Laguna; Gat-Bulintag, panginoon ng Pagdayaan, Batangas; Gat-Saludab,
panginoon ng Lumot; Gat-Sugayan, panginoon ng Makupa; Gat-Maytan,
panginoon ng Bulakan; Gat-Salyan, panginoon ng Malolos; Gat-Dula,
panginoon ng Hagonoy.
Ang katagang Gat ay sumasagisag sa isang pambansa o panlipunang
katanyagan at titulo, na iginagawad sa isang tao dahil sa kaniyang
kaalaaman, kayamanan, kapangyarihan, o katapangan.
a. MGA BATAS
Bukod sa kanilang mga tradisyon at kaugalian, mayroon din
silang magagandang batas, aktuwal na pinagtibay, idinideklara, at
inilalathala, tulad ng talâ ni Loarca na makikita sa Penal Code na
naisulat noong 1433 ni Kalantiaw, ang Ikatlong pinuno ng Panáy, na
tatalakayin ko mamaya. Mayroong mga batas hinggil sa pag-aasawa,
subalit iisa lamang ang seremonya na humigit-kumulang ay taimtim,
depende sa katayuan ng mga ikinakasal. Ayon kay Morga, kapantay
ng babae ang kaniyang bana, hindi 124 lamang sa katauhan kundi
maging sa ari-arian. Ang babae ang ipinapalagay na ilaw ng tahanan.
Kaya, sa mga Tagalog, tinatawag ang asawa na maybahay (ang may-
ari, punò ng tahanan). Pinananatili sa maraming lugar

83
 magpahanggang ngayon ang pagiging taimtim ng kasal, bagaman,
kababakasan na ng impluwensiya ng kaugaliang Espanyol. Siyempre
pa, mayroong pagkakaiba sa lehitimo at di-lehitimong mga anak; may
pamamaraan para sa pagiging lehitimo, pagkilala, at pag-aampon ng
mga bata. May mga batas hinggil sa ari-arian, pagmamana,
kasulatan, pagpapabuti, obligasyon at kasunduan, pakikipagsosyo,
pangungutang, proseso sa hukuman, at iba pa. Natural, matapos
maitatag ang kapangyarihang Espanyol, ipinatupad din ang mga
batas Espanyol, at ilan sa naturang mga batas ay ginagamit pa rin sa
mga islang ito.
b. PANANALAPI

Dumako naman tayo sa isa pang paksâ, hayaan ninyong magsalita

ako hinggil sa Pananalapi. Alam natin na ang salitang Latin na pecunia
(salapi) ay mula sa pecuse na nangangahulugang baka, isang ideyang
mula sa mga Brahman na ang ginagamit na yunit ng pananalapi ay ulo
ng baka. Napag-alaman na rin natin na ang Sanskrit na rupya ay
terminong mula sa mga Maláy na ang ipinakakahulugan ay pera, na ang
rupya ay hango naman sa rupa (baka). Interesante kung papansinin na
sa Bisaya ng Panay, ang pandiwang bili ay bakal at ang bakal sa Tagalog
ay bakal. Nangangahulugan ba ito na ang mga Indones at Malay, na
salat sa barya sa kanilang pinagmulang lupain, ay gumamit ng bakal sa
kanilang pananalapi? Isa pang interesante dito, si Dr. Jose Bantug, na
nanungkulang Ehekutibong Opisyal ng Serbisyong Pangkalusugan ng
Filipinas, ay nagmamay-ari ng isang piraso ng ginto na hugis kono, na
ang pundasyon nito ay may diyametrong umaabot sa siyam na milimetro
o 1/3 ng isang pulgada, at may taas na umaabot nang anim na milimetro
o ¼ pulgada. Sa ilalim nito ay isang pigurang tila hugis titik M na ayon
sa sinaunang paraan ng pagsulat ng mga Filipino na malaki at maitim
ang pagkakaukit. Pinaniniwalaang ang pirasong ito ng ginto ay maaaring
kumakatawan sa isang barya ng sinaunang pananalapi ng mga Filipino.
a. RELIHIYON AT MGA KAUGALIANG MORAL
Likas na relihiyoso ang mga tao sa mga islang ito na makikita
sa tendensiya nilang kilalanin ang isang sobrenatural na nilalang na
may angking kapangyarihang higit pa sa tao, at hindi matatalos ng
anumang katwiran, na nagtatakda at pumapatnubay sa kapalaran at
hantungan ng sangkatauhan, kasama na ang mga nangyayari sa
búhay. Kung sakaling mawala ang Kristiyanismo sa mga islang ito
dahil sa nakalulungkot na kamalasan, ang ating simpleng
mamamayan ay maaaring humantong sa pagsamba sa mga diyos-
diyosan at pamahiin. Ang likas na pagiging relihiyoso ay nakaukit sa
kaibuturan ng mga Filipino na minana sa kaniyang mga ninunong
nagmula sa India at Sumatra. Nagdala ang dalawang daloy ng
pandarayuhan ng mga ideya at rituwal na Brahmanic, na isinagawa
at napanatili, athanggang sa kasalukuyan, ay iniingatan pa rin sa
mga hindi Kristiyanong rehiyon sa Luzon, Mindanao, at Palawan. Ang
mga relihiyosong ideya at seremonyang ito ay dumanas ng maraming
pagbabago sanhi ng kawalan ng ugnayan ng mga nandayuhan at ng

84
 India nang maraming siglo, at sa impluwensiya ng mga Hudyong
relihiyosong idea tulad ng mahihinuha sa ilang datos mula sa mga
mito na siyang ilalahad ko ngayon.

(e)EKONOMIYA
Hinggil sa kabuhayan, iilan lamang ang pangangailangan ng Filipino,
at nagmamay-ari noon at hanggang kasalukuyan, sa mga lupang ito na
pauulit-ulit na nag-aalay sa kaiya ng masaganing ani ng prutas atiba pang
produkto. Bago dumating ang mga Espanyol, ang agrikultura ay
kinatatampukan ng pagtatanim ng palay, na siyang pangunahing kalakal at
pangangailangan ng mga Filipino noon at ngayon. Katuwang ng magsasaka
ang kalabaw sa pagtatrabaho sa bukid. Ang industriya noon ay limitado sa
paghahabi at pangingisda. Ang komersiyal na pakikipag-ugnayan sa mga
dayuhan ay kalimitang sa mga mangangalakal na Tsino na ang karamihan
ay nanirahan na sa bansa at dinala nila ang mga kaalaman sa
pagkakarpintero, agrikultura, pagpapanday, at ilang mga pamahiin. Kaya
naman maraming salitang Tsino ang ginagamit sa wikang Tagalog. Ang
pinakahuling salita na buysit ay paminsan-minsang ginagamit sa Tagalog
para ipakahulugang magulo, mapaminsala, o mapanginis. Ang salitang
Tsino na sinke (bago), tampowa o tampo (kalabisan) ay ginagamit din sa
Bisaya ng Leyte. Ang ilang pangalang Tagalog para sa relasyon tulad ng
koya, ditse, at iba pa ay purong mga salitang Tsino. Ang tighoy (lampara),
pothaw (palakol) na may katumbas sa Bisaya ng Leyte na bakal, ay pawang
Tsino rin. Inilathala ng bibliograpong si G. Arigas ang naturang
kalendaryong Filipino sa pang-anibersaryong edisyon ng El Renacimiento
Filipino, edisyong Hulyo 1913, p. 73. Narito ang hitsura ng nabanggit na
kalendaryo: Ayon sa ibinigay na paliwanag na nasa manuskritong binanggit,
ang mga buwan ng taon ay pinangalanan sa kalendaryo. Ang mga pangalan
ay nagsisimula sa Dagagkahoy, Daganinan, Kilin, Inubayan, Kaway, Kaoy-o,
132 Irarapon, Mamanalulsol, Eirawhan, at Katirugan, ang bawat buwan ay
binubuo ng 30 araw, at ang panghuli ay may 26 na araw. Ang
impormasyong ito ay tila pinatunayan ni Loarca, na lumibot sa buong
kapuluan noong 1576, at may-akda ng aklat na pinamagatang Relacion de
las Islas Filipinas.
KAISIPAN AT MGA DAMDAMIN
Hindi kadalasang lubos na nauunawaan ang Pilipino kapag sila‘y
nakikipag-usap sa isang taga-Kanluran. Paminsan-minsan, ang Pilipino, na
kadalasang mapitagan, magalang, at matimpi, ay tumutugon sa
pamamagitan ng ngiti sa kahit anong pahayag tungkol sa kaniya, kahit pa
hindi ito kaayaaya. Bagaman nababatid niyang mali ang kaniyang kaibigang
taga-Kanluran, at kahit pa nasa kaniyang panig ang katwiran, madalas na
tumatahimik na lamang ang Filipino. Siyempre, ang ganitong kaugalian ay
sumasailalim na sa pagbabago, sanhi ng pagkikipag-ugnayan sa mga
Amerikano. Ang pinakamahusay na halimbawa ng panitikang Silangan,
para sa akin, ay ang Bibliya, na hitik sa mga simbolo at parabula. Taglay ng
mga wika sa Filipinas ang mga katangiang Silanganin ito, dahil ang Malapit

85
na Silangan, gayundin din ang Malayong Silangan, ay kapuwa sanga ng
sinaunang kultura ng Silangan na nagsimula sa Asya, na sumudlong,
kasabay ng mga sanga ng lahi ng tao, sa iba‘t ibang direksiyon.

MGA FILIPINONG WIKA

Sinasabing napakaraming wika sa Pilipinas. Subalit kung pagaaralan
ang mga wikang ito sa siyentipikong pamamaraan, sadyang matutuklasang
ang mga wikang ito‘y iisa lamang ang pinagmulan. Hindi aabutin ng
maraming linggo ang isang Ilokano para matutong magsalita ng
Kapampangan. Hindi gumugol ng mahabang panahon ang libo-libong
Bisaya, Bikolano, Kapampangan, Pangasinan, Ilokano, at Cagayano, na
ngayon ay naninirahan sa Maynila, na matutuhan ang Tagalog. Ito ay dahil
iisa ang kalikasán ng mga wikang ito. Siyempre, may ilang hindi hindi
sinasadya at mababaw na pagkakaiba na sanhi, sa aking palagay, una, sa
katotohananan na ang populasyon ng kapuluan ito ay nabuo, gaya ng
nakita natin, ng mga natatangi at sunodsunod na pandarayuhan, at kahit
pa sa mismong pandarayuhan, may iba-iba ring grupo, ang mga balangay,
sa bawat bangka. Ikalawa, sa topograpiya ng bansang ito na hinahati ng
mga islang may kabundukan at karagatan. Sa mas malalim pa nating pag-
aaral ng gramatika at bokabularyo ng mga wika, matutuklasang iisa lamang
ang pinagmulan ng mga ito, na walang iba kundi isang sinaunang wikang
siya ring bumuo sa mga wikang Persyan, Arabo, Hebreo, at Indian, na ang
ilang katangian ay makikita pa rin sa ating mga wika sa kasalukuyan.
Gayon pa man, ang mga wika sa Pilipinas ay nagmula sa pamilyang
Osyaniko dahil ang mga pandarayuhan sa islang ito ay mas nauna pa sa
pagkalat ng mga tao ng Sumatra. Sinabi ni A.H. Keane sa kaniyang akda sa
etnolohiya (Cambridge, 1909): ―Sa gayon ay mauunawaan na ngayon ang
mahirap ipaliwanag na pangyayari, na ang wikang Malagasi sa kabuoan ay
maaaring may matalik na kaugnayan sa mga wika ng kapuluan ng
Pilipinas, sa Melanesia, at maging sa silanganing isla na malapit sa Timog
Amerika, na ang ginagamit ay batayang Maláy ng Menangkabau, na halos
pinakamalapit na isla ng Malaysia hanggang Madagascar. Ang lahat ay
nagsasariling sanga ng karaniwang Osyanikong pananalita na nag-ugat sa
Gitnang Asya, at kung saan ang mismong Malay, kung ihahambing, ay
isang bagong pangyayari. Kung paghahambingin ang mga wika sa Pilipinas
para maipakita ang isang lingguwistikong pinagmulan, masasabing kong
marami tayong makukuhang mga lumang salitang Maláy sa kanilang lahat,
na ang ganitong lingguwistikong pinagmulan ay hindi maitatanggi. May
ilang pagkakaiba ang mga wika sa Pilipinas sa modernong Maláy, at
maipaliliwanag ang pagkakaibang ito ng katotohanang nailahad kanina, na
ang mga Maláy na nandayuhan sa bansa ay hindi ang mga Maláy na
umiiral bago pa kumalat ang tao ng Sumatra na nangyari mga walo o siyam
na siglo ang nakalipas, kundi ang mas nauna pang Maláy, isang mas
malayo at mas matandang miyembro ng pamilyang Osyaniko.

86
GRAMATIKA
Ang gamit ng pantukoy sa ating mga wika at katulad halos ng wikang
Griyego, Italyano, Pranses, Espanyol, Ingles, at Aleman. Mayroon din tayong
dalawang pantukoy, ang tiyak at di-tiyak, bagaman, iisa lamang ang ating
gamit para sa panlalaki, pambabae, at di-tiyak na kasarian, gayundin sa
isahan at maramihang pamilang. Kaya, maliban sa kasong bokatibo, hindi
natin ginagamit ang pangngalang pantangi nang wala ang pantukoy na si.
Hindi natin sinasabing Pedro lamang, kundi si Pedro sa Tagalog at Bisaya,
at i Pedro sa Kapampangan. Ang dahilan kung bakit naging i lamang ang
artikulong ito sa Kapampangan ay dahil karaniwang iniiwasan ang
aspiradong tunog na h, at sa Bisaya ang pantukoy na si, lalo na sa
Silangang Leyte at Samar, ay binibigkas na hi sa pakikipag-usap. Upang
hindi na lubos na humaba ang lekturang ito, itutuon ko na lamang ang
pagtalakay sa interesanteng kaibahan ng wika, na mapapansin sa
sumusunod: Sa personal at paaríng panghalip, mayroon tayo para sa unang
panauhang maramihan, ang espesyal na tayo at atin o natin. Ang esensiya,
pag-iral, o mga katangian ay ipinahahayag gamit ang masaklaw na mga
pang-uri, at ang kalagayan o kondisyon, sa pamamagitan ng pang-abay na
panlunan, o pangngalan ng ginagamit sa anyo ng mga pandiwa. Kailangang
banggitin ko rin ang matalinong puna ni Dr. Jose Rizal hinggil sa mga
pandiwang Tagalog sa kaniyang akdang Estudios Sobre la Lengua Tagala,
na ang orihinal ay naririto sa Ateneo, bilang regalo ni Rizal sa kaniyang
itinatanging si Propesor Fr. Sanchez. Binanggit ni Rizal na sa pagbubuo ng
mga aspekto sa modang indikatibo, una munang binubuo sa Tagalog ang
aspektong panghinaharap, sa pamamagitan ng pag-uulit ng unang pantig
ng salitang ugat, susunod ang aspektong pangnagdaan gamit ang katagang
um na isinisingit sa salitang ugat, at mula dito mabubuo ang aspektong
pangkasalukuyang may aspektong pangnagdaan, dahil ayon sa kaniya (at
dito makikita ang kaniyang katalinuhan) ang pangkasalukuyan ay walang
iba kundi ang hinaharap na lumilipas.
PONETIKA
Isa pang elementong kailangang isaalang-alang sa alinmang wika ang
ponetika. Sa kalahatan, may partikular na tunog ang mga titik ng mga wika
sa Filipinas. Gayunman, makikita rin ang impluwensiya ng Espanyol at
ngayon ng Ingles, sa ating palatunugan. Sa kaso ng mga patinig, ang a sa
kaniyang Espanyol na tunog ay hindi dumanas ng mga pagbabago. Ang e at
i, maging ang o at u sa tunog nito sa Espanyol, ay binibigkas sa ibang
paraan ng mga edukadong Filipino. Sa mga katinig naman, may
pagkakatulad ang mga Bisaya sa Ingles pagdating sa aspiradong h, pati na
sa mga tunog na pailong. Ito ang dahilan kung bakit, pagdating sa mga
katutubong tunog, ang isang Amerikanong natutuhan ang alinman sa mga
wika sa Filipinas, ay mas mahusay bumigkas ng mga katutubong kaysa sa
mga Espanyol. Gayunman, mayroong tunog Espanyol na hirap bigkasin ng
mga Filipino, gaya ng tunog ng z (zeta) o ang th (matigas) sa Ingles. Kaya,
sinasabi nilang sapatos sa halip na zapatos, I sink sa halip na I think; bos
sa halip na both. Hirap din sila maging sa malambot na th sa Ingles.
Sinasabi ng ilan na "di man, I know dat, oldow for the man." Maging ang

87
wastong pagbigkas sa tunog ng f or ph ay mahirap din para sa mga Filipino.
Sinasabi nilang pip grade, Pilipins, prend sa halip na fifth grade,
Philippines, friend. Hindi rin madali para sa atin na bigkasin ang sh nang
wasto, kaya minsan sinasabi nating "I wis sal go, para sa I wish, I shall go."
Ang dahilan para dito ay ang kawalang ng mga nabanggit na tunog sa
palatunugang Filipino. Hindi ko na kailangang pang dagdagan ang nailahad
na mga halimbawa para maipakita ang kahirapang at kamalian ng mga
Filipino sa pagbigkas sa Ingles. Ako mismo ay isang halimbawa ng maling
pagbigkas at pagkakaroon ng kahirapan, na kapansin-pansin sa pagbibigay
ng lekturang ito.
PROSA AT PANULAAN
Walang malinaw na partikularidad na ipinakikita ang ating prosa,
maliban sa estilo, na gaya ng nabanggit ko na, ay maiikli at sumusunod sa
estilong Silanganin. Ang mga pangungusap na patanong ay may espesyal na
pagdidiin sa mga wika sa Filipinas upang patunayan isang katotohanan o
suportahan ang isang paninindigan. Ang mga tayutay, kawikaan at
kasabihan, pagtutulad, at paghahambing ay nakapagpapatingkad sa kulay,
puwersa, at lakas ng panghihimok sa prosang Filipino. Ang mga katangiang
ito na tinalakay kanina, karaniwan sa pagiging magalang at mapagkumbaba
ng mga tagaSilangan, na kapansin-pansing natatangi sa panulat ng mga
Tsino bagaman, hindi naman tayo umabot sa antas na kagaya ng ating mga
kapitbahay sa Silangan.
MGA ANYONG POETIKO
Hinggil sa Panulaang Filipino, maraming masasabi sa ating mga
berso, ang kanilang sukat at tugma, at hinggil sa mga epiko o salaysay,
liriko at dramatikong panulaan. Nangangailangan ng higit na panahon ng
pagtalakay sa mga paksang ito, kaya bibigyan ko na lamang ang mga ito ng
pahapyaw na puna. Sa tatlong pangunahing klase ng panulaan, ang mga ito
ay ang epiko, liriko, at dramatiko, ang liriko ang nabigyan ng higit na pag-
iingat sa panitikang Filipino, sa anyo ng mga popular na awitin. Ang epiko
ay natatagpuan sa mga labi ng mga lumang awiting epiko, gaya ng saloma,
na iparirinig mamaya. Ang dramatiko ay makikita sa akda ng mga naging
aktibong manunulat ng akaraan at maging ng kasalukuyang panahon.
Makikita rin ito sa salin ng mga dramang Espanyol na tinatawag na korido,
na maaaring hiram mula sa salitang Espanyol na ocurridos. Sa
pananaludtod naman, indayog at tugmaan ay makikita sa panulaang
Filipino. Ang tugmaan ay katulad ng mga taludtod sa Ingles sa pagiging
higit na liberal kaysa sa mga taludtod na Espanyol. Pagdating naman sa
mga uri ng sukat; dalawa ang karaniwang ginagamit sa katutubong
panulaan. Mayroong taludturang may anim at walong pantig, at mayroong
taludturang may 12 pantig na nahahati sa dalawa na may tig-6 na pantig
bawat isa. Ang saknong na mula sa Florante ay binubuo ng apat na
taludtod, na may 12 pantig bawat isa, at nahahati sa dalawa na may tig-6
na pantig. Buhay at Kulturang Filipino at Ibang mga Sanaysay 143 Sa isag
madilim na gubat Dawag na matinik na walang pagitan Halos naghihirap ag
kay Febog Silag Dumalaw sa loob na lubhag masukal. Nasa ganito ring tipo

88
ang sumusunod na awiting Bisaya na mula sa SamarLeyte: Tugon ko ha
imo Di ka gud padara An paglakat nimo gabay magmahinay Ğa diri ha
tukdo, lumiskad san latay. (Paalala, mahal kong kaibigan, huwag hayaang
iligaw ng maraming kaibigan. Sa iyong paglalakad, mainam na maging
mabagal, nang hindi madapa at mahulog sa tulay) Ang sumusunod na
taludturang nasa Kapampangan ay may walong pantig: Kag pamagaku
mimigal Dapat, nun buu mo kagyat Kekag tutupara agad Ig kapagakuan
diglat. (Iwasang mangako, subalit kung nangako, mainam na tuparin mo)
Nasa walong pantig din ang ilang taludtod na nasa Ilokano, tulad ng
sumusunod: Di- ka agsasaot nakas-ag Ta-bagim met lat damkaam (Huwag
gumamit ng masasamang salita, pinarurumi ka lang mga ito) Subalit ang
mga Mangyan ng Mindoro ay mahilig sa taludtod na may pitong pantig,
tulad ng mapapansin sa sumusunod: Ako gagos ragragan Tunda dumagan
sa pint an.
ALPABETONG FILIPINO
Tatalakayin ko sa inyo ngayon ang sinaunang sistema ng pagsulat ng
mga Pilipino, yamang ang panulat ng tao ang nananatiling elemento ng
bawat panitikan. Hindi naging pangmatagalan ang paninirahan dito ng mga
sinaunang tao, gaya ng sa malalaking kontinente. Ang kapuluang ito ay
binubuo ng napakaraming isla. Ang mga nandayuhan dito‘y hindi nagtatag
ng malalaking kaharian. Ang panahon ng kanilang pananatili dito nang
walang anumang gambala, ay talaga namang napaikli upang makagawa ng
mga pagsisikap na makapag-iiwan sa mga susunod na henerasyon ng
pangmatagalang monumento ng kanilang kultura. Hindi gumamit ng bato
sa pagtatayo ng mga gusali dahil mas angkop sa klima rito ang mga
tirahang gawa sa simpleng materyales. Mayroon siyempre noong sinaunang
panahon ng mga paleograpikong kagamitan, subalit ang mga nilalaman
naman nito ay mga paganong rituwal at idea, na sinira ng mga misyonero
dahil balakid ito sa malawakang pagpapalaganap ng Kristiyanismo.
Pinatutunayan ng lahat ng ito na walang paleograpikong monumentong
matatagpuan sa bansang ito, maliban sa mangilan-ngilang materyales. Ang
mga sinaunang Filipino ay umukit sa mga kahoy, at maging sa mga
nakatayong puno, subalit ang kahoy at mga puno ay hindi maituturing na
pangmatagalang materyales sa bansang ito na palagiang sinasalanta ng
mga mapangwasak na sunog, baha, lindol, pagsabog ng bulkan, at mga
bagyo. Buhay at Kulturang Filipino at Ibang mga Sanaysay 145 Subalit
dahil sa kasipagan ng ilang misyonerong Espanyol, at ilang manunulat na
sekular, yaong ang mga gawa ay inilathala noong ika-17, 18 at 19 na siglo,
batid natin ngayon na may sinaunang alpabeto ang ating mga ninuno, na
kung hindi ay malamang na naglaho, unang-una dahil sa pagpasok ng
alpabetong Arabe ng mga Maláy na dumating sa kapuluan matapos
maipakilala dito ang Islam sa Mallaca noong ika-14 na siglo.
ORTOGRAPIYA
Tatalakayin ko naman sa inyo ngayon ang Ortograpiyang Filipino. Sa
aking pagtalakay sa ortograpiya, tutukuyin ko ang paraan ng pagsulat na
ginagamit natin sa kasalukuyan, ang mga titik na Romano na usong

89
katutubong ortograpiya magmula nang dumating ang mga Espanyol at
hanggang sa kasalukuyan. Sa ganito, ang paksang ito ay binuo para sa mas
praktikal na interes. Ang Ortograpiyang Filipino, sa puntong ito, ay
nararapat na bigyan ng atensiyon, sa kadahilanang may kalituhan hinggil
sa wastong paggamit nito sanhi marahil ng, una, sa katotohanang hindi
eksaktong angkop ang alpabetong Romano sa tunog ng mga salitang
Filipino, at ikalawa, ang kawalan ng kakayahang umangkop ng mga
tuntunin ng Espanyol at Ingles sa usaping ito, sa mga wika sa Filipinas.
Ang mga pangunahing punto ng hindi pagkakasundo sa ortograpiya ng
ating sistema sa mga sistema ng Espanyol at Ingles, ay nasa paggamit ng c,
f, j, ll, ñ, q, x, v, z, na ang mga tunog sa Espanyol ay hindi umiiral sa ating
mga wika, o kaya naman ay maaaring katawanin ng ibang katinig. 150
Filipino Life and Culture and Other Essays Wala sa atin ang tunog ng o
maging ang z o v. Cecilia, zapatos, Visayas, ang mga salitang ito‘y binibigkas
nang Seselia, sapato, Bisayas. Ang tunog ng c kagaya ng salitang code ay
madaling tapatan ng k, tulad ng kung paanong ang tunog na cu ay
maaaring katawanin sa Bulakan, Bikol, Antique Dahil sa pagkakaibang ito
sa paggamit ng tunog ng mga katinig mulang Espanyol at Ingles,
pinagmumulan ito ng ilang arbitraryong pamamaraan ng pagsulat ng
katutubong mga salita, na nagbibigay ng hindi kailangan kaguluhan sa
ating kasalukuyang ortograpiya.
PAGLILIMBAG
May mga impormasyon na ang sining ng paglilimbag ng mga pigura,
larawan, letra, salita, linya, buong pahina, at iba pa, sa ibang bagay, ay
matagal nang umiiral bago pa ang ika-15 siglo. Ang paglilimbag sa
pamamagitan ng bloke at paglilimbag na gumagamit ng naililipat na tipo ay
ginagamit na sa Tsina at Japan bago pa man ito lumaganap sa Europa.
Maaaring ang sining na ito ay isinasagawa rin sa matandang India na
pinagmulan ng kulturang Tsino-Hapon, at ang kulturang dinala sa Filipinas
ng mga Indones at Maláy ay isinilang. Subalit wala tayong anumang datos
hinggil sa pagkakaroon ng palimbagan sa Pilipinas bago dumating ang mga
Espanyol.
MGA TEATRO
Wala rin tayong mapananaligang datos hinggil sa pag-iral ng teatro sa
Pilipinas noong panahong pre-historiko. Subalit ligtas isipin na sa mga
panahong iyon ay nasa sinapupunan na ito ng bansa, kahit paano, at
umusbong katulad ng dulang Griyego na lumaganap sa mga popular na
kapistahan kung saan sumayaw at umawit ang mga sumasamba sa palibot
ng altar ng isang diyos, hanggang itatag ni Aeschulus ang dramatikong
sining limang siglo bago ang Panahon ni Kristo. Maaaring ganito rin lamang
ang masasabi pagdating sa Filipinas. Ang mga seremonya na sinusundan at
sinasamahan ng pagdiriwang ng kasal ay may katangiang panlipunan at
pampubliko, at ayon pa sa mga awtor, ang mga seremonyang ito ay
tumatagal nang ilang araw, may dagliang talumpati, kasama na ang
pagsayaw at pag-awit sa saliw ng mga katutubong instrumentong
pangmusika. Ang mga popular na pagdiriwang ay taunang idinaraos sa mga

90
liwasan, na kapag piyesta, sinasayaw ang Suluan na makikita pa rin
ginagawa sa ilang rehiyon sa Kabisayaan. Ang sayaw na ito ay tinatawag na
Sinulog, na mula sa kaugalian ng mga mamamayan ng Sulu, na ang
katutubong pangalan ay Sulog na nangangahulugang agos, dahil malimit na
agos ng dagat maliit na kapuluang iyon. Noong panahon ng Kastila, may
mga teatro sa mga bayan sa Filipinas ang itinayo para sa pagdiriwang ng
piyesta ng bayan, at ang mga pagtatanghal ay libre at bukas sa publiko.
Malimit na komedya ang itinatanghal sa mga teatrong ito. Sa mga
pagtatanghal ay may paminsan-minsang orihinal na produksiyon ng ilang
katutubong mandudula. May pagsasalin din ng mga obrang Espanyol na
kung tawagin ay mga korido na nabanggit kanina. Kalaunan, ang
sarsuwelang Espanyol, isang katawagan sa Espanya para sa dramatikong
pagtatanghal, ay ipinakilala sa Maynila at mga lalawigan.
BIBLIOGRAPIYA
May matatagpuan tayong mahabang listahan ng iba‘t ibang uri ng
akda kung ang kahulugan natin ng bibliograpiyang Filipino ay mga aklat at
manuskritong may kinalaman sa Filipinas, at isinulat ng mga katutubo at
banyagang manunulat. Maaaring mabanggit kaugnay nito, ayon sa
pagkakasunod-sunod na pangyayaring tinutukoy ng mga manunulat, ang
ilan sa sumusunod na akda: Note on the Malay Archipelago ni Groenveldt,
isang iskolar na Olandes, Chou Ju-Kua nina Hirth at Rockhill, Versuch
Einer Ethnographic der Philipinen ni Blumetritt, Relations of Chinese to the
Philippines ni Laufer, Pagan Tribes of Borneo nina Hose at McDougall; at El
Archipelago Filipino ng mga paring Heswita ng Pampamahalaang
Palimbagan sa Washington taong 1900. Nais kong talakayin lamang sa inyo
ang mga akdang bumubuo ng panitikang Filipino, at babanggit ko lamang
ng isang aklat sa bawat siglo, sa kanilang pagkakasunod-sunod:
Doctrina Tagala Española taong 1503, na pinaniniwalaang isinulat ni
Fr. Juan de Placencia, Las Indolencias del Rosario, taong 1602, ang unang
librong nailathala dito, na isinulat ni Fr. Francisco Blancas de san Jose; at
Barlaan, taong 1712, ni paring Heswita na si Antonio de Borja. Noong ika-
19 na siglo, maraming akdang nauukol sa panitikang Filipino ang naisulat
kapuwa ng mga Espanyol at lokal na manunulat. Mayroong tayong
napakapopular na librong binabasa at inaawit hanggang sa kasalukuyan
tuwing Mahal na Araw, na kung tawagin ay "Pasyon" (The Passion of Our
Lord), na isinulat ni Fr. Pilapil, isang Filipino. Nariyan din ang ―Maicling
Casaysayan‖ (Isang Maikling Paliwanag) ni Fr. Florentino Ramirez; ang
―Awit‖ ni San Alejo del Pilar, tiyo ni Marcelo H. Del Pilar, ang tanyag na
Filipinong pumanaw sa Barcelona noong 1896, at nabigyan ng karangalan
ang inyong lingkod na maibalik ang labi nito sa bansa mula Barcelona
noong 1920, mula sa tagubilin ng Pamahalaan ng Filipinas. Marami pang
mga obra ang maaaring bangggitin, ngunit kinakailangan para sa layunin
ng lekturang ito. Hindi ko maaaring makalimutan ang popular na akda ng
katutubong panulaan na isinulat ni Francisco Balagtas, na inilathala noong
1838, na tinaguriang Florante, na ayon kay Rizal: ―Obra de la Lengua Tagala
an todo su apogee y magnificencia‖ (produkto ng wikang Tagalog na puno ng
ningning at ringal.

91
PAGPIPINTA
Hindi nabigyan ng pagkakataón ang mga Pilipino na linangin ang
sariling sining ng pagpipinta. Gayunman, umiiral sa Pilipinas ang sining ng
pagpipinta sa anyong Kanluranin, at maraming Pilipino ang luminang at
lumilinang nito. Sina Juan Luna, F. Ressurecion Hidalgo, Lorenzo Guererro,
Zaragoza dela Rosa, Amorsolo, Asuncion, Pineda, at marami pang iba ay
ilan lamang sa bumubuo ng mahabang talaan ng ng mga Filipinong
luminang at lumilinang sa sining na ito sa anyong Kanluranin. Si G. Agusto
Fuster, mula sa Dalubguruan ng Ateneo, ay kailangan ding bangggitin. Si G.
Fuster ay naging mag-aaral ng mga tanyag na Espanyol na pintor, ang mga
Sorella. Bagaman isang Espanyol, nagpamalas ng malalim na interes sa
Filipinong sining si G. Fuster. Siya rin ang naghanda ng mga slide na
ipinakikita ko ngayon sa inyo. Sa mga Pilipinong nagpamalas ng kahusayan
sa sining na itona ayon sa paraang Kanluranin, sina Luna at Hidalgo, na
ang mga pinta ay umani ng pagkilala sa ibayong dagat, ay karapat-dapat na
bigyang ng natatanging pagkilala. Si Luna ang lumikha ng Spolarium, ang
En El Trielenim, Pueblo y Reyes at marami pang iba. Marami rin tayong
mababanggit hinggil sa mga likha ni Hidalgo, gaya ng Las Virgenes
Cristianas Expestas al Papulacho, Antigona, at marami pang iba.
ESKULTURA
Noong pre-Hispanikong panahon, nilililok ng mga Pilipino ang
imahen ng kanilang mga idolo. Siyempre pa, nasa anyong primitibo ang
kanilang paglilok, sapagkat sa maraming pagkakataón, ito‘y isinasagawa
nang daglian, at sa katunayan, batid nating hindi umiral sa Europa bilang
siyensiya, ang anatomiya bago ang ika-13 siglo nang iutos ni Frederick II ng
Alemanya ang pag-aaral sa mga bangkay bilang kahingian sa pag-aaral ng
medisina, at noong lamang ika-15 at ika-16 na siglo nagagawa ng tunay na
anatomikong pag-aaral at sumulat ng mga aklat hinggil sa paksang ito sina
Mundini de Luis, at Leonard da Vinci. Nilililok ng mga Pilipino ang pigura ng
kanilang mga katutubong idolo mula sa alaala, o kaya naman ay ginagaya
ang mga pigura ng mga idolong inangkat nila dito o ng ilang Tsino o
Hapones. Kaya ang mga prehistorikong idolo ng mga Pilipino ang kahawig
ng mga idolo ng mga bansang Silangan.
KASUOTAN
Ang kasuotan ng mga Pilipino, katulad din ng kasuotan ng ibang mga
lahi, ay sumasailalim sa mga pagbabago at modipikasyon sa paglipas ng
panahon. Noon ay iba-ibang anyo ng kasuotan para sa lalaki at babae.
Ngunit dalawa sa mga anyong ito na usong-uso bago pa man dumating ang
mga Espanyol ang ipakikita—ang masikip na anyo, at ang maluwag na anyo
ay nagmula sa mga Indones at Maláy, samantalang ang maluwag na anyo
ay maaaring dala ng mga Tsino. Kaya naman noon at hanggang ngayon, ang
masikip na anyo ay ginagamit pa rin ng maraming naninirahan sa
Mindanao at sa mga kalapit nitong isla, kung saan ang impluwensiyang
Tsino ay hindi kapansin-pansin nang kagaya sa ibang bahagi ng kapuluan.
Mayroong dalawang piraso ng katutubong kasuotan, ang pantaas at saluwal
para sa kalalakihan, ang palda at kamisa o hapit na pang-itaas sa

92
kababaihan. Pagdating sa palda ng kababaihan, mapapansing may
katutubong palda na tinatawag na patadyog.
MUSIKA
Hindi ko pa nailalahad sa inyo ang hinggil sa musikang Filipino. Nasa
kapuluang ito na ang musika bago pa dumating ang mga Espanyol. Ang
mga Negrito, Indones at Malay ay may sari-sariling musika. Subalit ilang
historyador lamang sa sinaunang panahon ang nag-ukol ng atensiyon sa
katutubong musika. Si Pigafetta, na kasamahan ni Magellan, ang unang
naglahad sa Kanluran ng sapantaha hinggil sa musikang Filipino sa
kaniyang talá na pinamagatang ―Primo Viaggio Intorno al Globo Terraqueo‖.
Dito ay sinabi niyang nakita niya sa Cebu ang apat na babaeng tumutugtog
ng instrumento. Binanggit niya ang tambol at instrumentong tinatawag na
subing. Isang maliit na instrumento ang subig na yari sa kawayan at
ginagamit pa rin hanggang ngayon sa malalayong rehiyon ng kapuluan.
Tinatawag itong barimbaw sa Tagalog. Narito ang ilang halimbawa ng subig
na nakakatulad ng sa mga Hudyo na nagpapakitang ang mga Filipino ay
may maraming pagkakahawig sa mga taga-Silangan. Ipakikita sa inyo
ngayon ng binatang taga-Ateneo, na si G. Katindoy, ang posisyon at paraan
ng karaniwang pagtugtog ng subig. Ang ibang manunulat, tulad ng
Heswitang sina Chirino, Delgado, Wals y Marino, Mallat, ay tumalalakay din
sa musikang Filipino sa kanilang mga gawa. Hinggil naman sa mga
katutubo, kailangang bangggitin si Kgg. Isabelo delos Reyes at G. Efifanio
delos Santos, ang huli ay naglabas sa El Debate, ng Maynila sa isyu nito
noong 28 Nobyembre 1920, ng Interesanteng artikulo ukol sa katutubong
musika sa Pilipinas, kung saan inilarawan niya ang mga instrumentong
ginagamit sa mga rehiyon sa Filipinas, partikular na ng mga Ilonggo,
Tingayan, at Negrito, na tinatawag na Katalag, dyodioas, at kutibeg. Sa
Mindanao, ginagamit ang agong hanggang sa kasalukuyan, at sa Palawan,
ang kudyapi, na tinukoy nina G. Delgado at iba pang mananalaysay, ay
ginagamit pa din ng mga Tagbanwa. Ang agong na mula sa Mindanao at ang
kudyapi mula sa Palawan. Ang mga instrumentong ito, kagaya ng marami
pang iba, ay nakatago sa museo ng mismong kolehiyong ito, ang Ateneo de
Manila. Ako mismo ang nagdala rito ng kudyapi noong 1914. Buhay at
Kulturang Filipino at Ibang mga Sanaysay 169 Mababanggit din ang
naturang banda ng musikang kawayan na kilala sa Tagalog bilang
―Musikong boho‖ na binubuo ng mga instrumentong gawa sa kawayan.
Sumasailalim sa pagbabago ang musikang Filipino sanhi ng
impluwensiyang banyaga, partikular na ang musikang Europeo. Batid
nating lahat na ang malaking pagkakaiba ng sinauna at modernong musika
ay matutunghayan sa pekulyaridad ng eskala.
NA PANANALITA
Matapos humarap sa inyo sa ganito kahabang oras, at pagurin ang
inyong pasensiya, ipinauubaya ko sa inyo ang pag-iingat sa lahat ng aking
mga nasabi. Nangangamba akong pagkatapos ng lahat, hindi ko
nalampasan ang nagawa ng misyonero sa kuwentong inilahad sa inyo sa
pagsisimula ng lekturang ito at nagsalita lamang ako nang pagkahaba-haba
nang walang saysay, habang ang maiikli niyang naisulat ay may malaking
kabuluhan. Anuman ang isipin ninyo, ituring ninyo ang lekturang ito bilang
isang tapát at maalab na pagsisikap na mailahad sa inyo ang punto de bista
hinggil sa mga aspekto ng Sikolohiyang Filipino, mula sa mga pag-aaral at

93
personal na obserbasyon. Inilahad sa inyo ang Filipino ayon sa kaniyang
pinagmulan, kasaysayan, at pag-unlad, at sa masining na manipestasyon
ng kaniyang mga idea at damdamin. Namalas ninyong kabilang siya sa
lahing mula sa ibang sambayanan na sa nakalipas na mga panahon ay may
tinatamasang sibilisasyon na nahuhukay sa ngayon mula sa mga tuklás
arkeolohiko.
Ang sinaunang sibilisasyong aking tinutukoy na nagsilbing
mahalagang batayan ng estrukturang nakilala natin ngayon sa
pagpapakinis ng kulturang Kanluranin. Batay sa lahat ng nasabi, umaasa
akong nabigyan ko kayo ng kaukulang datos upang ganap ninyong mabatid
ang mga kadahilanan hinggil sa pagkakaiba ng Sikolohiya ng Pilipino at ng
Silanganing kulturang nakapalibot dito.
Ang nabanggit na mga katangian ng kaugaliang Filipino, na hindi
madaling unawain, sa kalahatan ng mga taga-Kanluran, ay maibubuod
ayon sa sumusunod: Ang tiyak na antas ng mahinahong pakikipag-ugnayan
na kawalang katarungang ipagpalagay na pagbabanal-banalan o
panlilinlang, yamang isa itong hindi maiwasang manipestasyon ng ating
nakalilitong mga kaugalian; isang balatkayó ng pamana ng ating mga
ninunong Indian at Malay nasadyang kahanga-hanga at hindi
maipaliwanag, na pagkahilig sa espirituwalidad, panlasa at pagmamahal sa
mga bagay na abstrakto‘t mahiwaga; pagkahumaling sa malulungkot na
musika na posibleng manipestasyon ng kanilang tradisyonal na
pangungulila sa kanilang mga tahanan—ang siyang mga katangian ng mga
Filipinong nasa ilalim ng natatanging impluwensiya ng tropikal na araw.
Kung ang Kolehiyo ng Ateneo de Manila ang pag-uusapan, hinggil sa hindi
maipaliwanag na paraan ng pag-iisip at pagkilos ng mga Filipino, sa palagay
ko‘y makapagbibigay ako ng ilang pahayag, bilang isa sa mga nagtapos sa
pamantasang ito.
Ang kaugaliang Filipino sa lahat ng manipestasyon nito‘y hindi
makaliligtas sa mababaw na obserbasyon ng paring Heswita ng Ateneo de
Manila. Ang mga paring Espanyol muna, na sinundan ng mga Amerikano
na kapuwa kumilala sa katotohanang ang ating kaisipan at kaugalian at
Silanganín, na kapuwa naghahangad ng mapayapang pag-unlad ng ating
kamalayan, bagaman, may iba‘t ibang kaparaanan ang bawat pangkat sa
pagtatamo ng adhikaing panlahat.
Ang mga paring Heswitang Espanyol ang nagbigay ningning sa ating
dignidad na orihinal na nakasalig sa ating mga kaugaliang napakasensitibo
sa mapangwasak na impluwensiya. Itinimo nila sa kamalayan ang
katotohanang nilikha nang pantáy ang lahat, na ang karapatan ang
patrimonya ng sangkatauhan, at lisyang ituring ang mga kahinaan na
pangkaraniwan sa lahat ng tao.
Binigyan nila ng espesyal na pagdidiin ang mga puntong ito Buhay at
Kulturang Filipino at Ibang mga Sanaysay 177 upang maiwasang mabulid
ang mga mag-aaral sa malabis na paniniwalang sila‘y mababang uring
nilalang, dahil sa kanilang likas na kaasalan. Sa aking obserbasyon,
nauunawaan na ng mga paring Amerikano ang isip at damdamin ng
mgaPilipino, at umaakma ayon sa kanilang idea at adhikain sa
pangangailangan ng kanilang mga mag-aaral. Ang mga paring Amerikano,
bunsod ng adhikaing mahubog ang kanilang mag-aaral ang aspektong

94
 intelektuwal, pisikal, at moral, matalinong itinataguyod ang moral na karter
sa pammamagitan ng pagtuturo ng paggalang, pag-unawa, at pagkontrol sa
sarili. Habang ang mga paring Espanyol ang nagbigay diin sa dignidad, mga
Amerikano naman ang nagbigay diin sa karakter. Mahalaga ang sinuman
para sa bawat isa, dahil dito, may dahilan tayo upang ipagmalaki ang
dalawang pedagohikong sistema sa ganitong institusyon ng pagkatuto. Mga
Binibini at mga Ginoo: napakalaki ng inyong pagkakataóng kilalanin ang
kaugaliang Filipino sa puso at sa isip.

Additional Reading:
Video: Cheche Lazaro Presents. (2013). ―Ang Wika Ko.‖
(http://www.youtube.com/watch?v=1615Myppe90)

95
Pangalan____________________________________ ___Kurso/Seksyon___________
Propesor_______________________________________ Petsa /Iskor__________________

YUNIT-V

Exercises/ Drills:
Panuto: Sumulat ng talata upang mabigyan ng angkop na pagpapaliwanag ang
sumusunod na di-berbal na komunikasyon.
1.EDSA Dos
2. Yamang Tao at Teknolohiya
3. Ang pagiging relihiyuso bilang bahagi ng katauhan ng mga Pilipino.
4.Globalisasyon

Evaluation

Poster Making Contest: Pumili ng isang topic sa ibaba at gumawa ng poster.

 Suliranin ng Modernisasyon sa Makabagong Panahon

 Ang Relihiyon ang Tao sa Lipunang Sibil Mga hamon sa Bagong Milenyo
 Mga pamumuni hinggil sa Globalisasyon.
 Buhay at kuturang Filipino
 Ang Makabagong Literatura sa Panahon ngayon.
 Mga Instrumentong Pangwika at mga Himig Filipino sa Ngayon

96
References:
Atienza, Monico M. (1992). Kilusang Pambansa- Demokratiko sa Wika. Lungsod

Quezon: Sentro ng Wikang Filipino, Unibersidad ng Pilipinas – Sistem

Canilao, Narcisa Paredes. (1996).―Wika, Kultura at Katutubong Kaalaman.

―Daluyan Journal. VII:3, mp.7584. Lungsod Quezon: SWF – Sistem ng UP

Garcia, Elizabeth M.Pilosopiya at kulturang Pilipino (2015)

https://www.allbestessays.com/essay/ugnayan ng wika, kultura at lipunan

.Identidad.et al/4732.html

https://upd.edu.ph2016

Edukasyon sa pagkakatao 9- modyul para sa mag-aaral unang edisyun 2015,

DepEd

Modyul 4: lipunang sibil by Bb. Jo Marie nel C. Garcia Retrieved 03 May 2017

from https//www.slideshare.net/jomarienel/modyul-4-lipunang-sibil-15411566

https://prezi.com/sjcafh287f6q/antas-ng-pamumuhay-ng-mga-bansang-asyano/

https://thefilipinoservant.wordpress.com/2011/01/20/edsa-ii-isang-dekada/

https://wol.jw.org/tl/wol/d/r27/lp-tg/10200236

http://www.kwf.gov.ph/wp-content/uploads/2016/04/Romualdez.pdf

https://books.google.com/books/about/Buhay_at_kulturang_Filipino_at_ibang_m

ga.html?id=_e4EjwEACAAJ

https://www.academia.edu/36687181/MGA_KONSEPTONG_PANGWIKA_Linggo_

4-5

http://www.kwf.gov.ph/wp-content/uploads/2016/04/Romualdez.pdf

97
Prepared by: Noted:

MARY JEAN A. APUHIN, PhD ANAZEL V. ESTILO, MAT

Course Facilitator Filipino Critic

ARLYN L. MARTINEZ, MAT

Co- chairman

MA. LIDA A. SOLANO, PhD

Dean/ Chairperson

98