MAKALAH

“TINGKEBAN”

Disusun dening :

1. Anggraeni Putri Mayangsari (06)

2. Mochamad Laurean Eka Varamudra (18)

SMA NEGERI 1 BLITAR

Jalan. Ahmad Yani No.112 Telp (0342) 801414, Fax. (0342) 813200
Blitar

2021
 ATUR PRAWACANA
Ngaturaken sembah lan sujud syukur mugi katampi wonten ngarsaning Gusti kang Moho Agung,
Amargi kanthi berkah lan pitulunganipun Gusti, tugas Makalah kanthi irahirahan Tedak Siten punika saget
purna kasusun.
Tugas punika kawula susun kanthi temen lan estu kagem netepi lan njangkepi tugas Makalah
piwulangan waseso jawi, lan wonten pinten-pinten pitulungan saking rencang, kerabat lan pangucal
sahinggo saget purna kanthi sae lan endah.
Sedanten seratan meniko mboten estu lumrah hak leres, kagem nyampurna aken sedanten klenta-
klentu lan kiranganipun tulisan menika pramilo panyaruwe saha panyendu tansah kula anthi-anthi saking
sinten ke mawon ingkang maos.
Mugi-mugi seratan menika saget paring manfaat lan ngelmu ingkang manfaat kagem sedanten
ingkang maos seratan meniko, sugeng maos.
 DAFTAR ISI
ATUR PRAWACANA
 BAB 1
PURWAKA
1.1 Landhesan Masalah
Masyarakat Jawa duwe sawetara aturan babagan masalah kulawarga kanggo nyambut kelairan
generasi sabanjure. Ritual tradisional minangka bagean saka budaya masarakat sing dipercaya wiwit jaman
leluhur sadurunge, sing percaya ndhukung keamanan ing urip. Kabeh masarakat Jawa umume isih njaga
tradhisi ritual sing ana gandhengane karo hubungan batin lan njaba ana wong wiwit guwa garba nganti
tiwas, pahargyan iku sing diarani tradisi.

Salah sawijining tradhisi sing isih ana dipercaya lan isih diugemi masarakat Jawa yaiku tradhisi
Tingkeban. Ing istilah basa jawa liya yaiku mitoni, tingkeban, lan liya-liyane. Tradhisi Tingkeban minangka
pahargyan pitung wulan sing dianakake nalika kehamilan wanita sing umur pitung wulan lan meteng kaping
pisanan kaping kanggo nyambut kelairan bocah. Upacara Tingkeban iki minangka salah sawijining tradhisi
jawa, tegese pendhidhikan ora mung sawise diwasa nanging wiwit ing rahim, lan nyoba ngindhari perkara
sing ala, lan duwe tujuan supaya bocah-bocah sing lair mengko dadi bocah sing apik.

Adat minangka sawijining fenomena sing ditindakake lan dituruti masarakat aman, tentrem lan
makmur. Iki padha karo tradhisi Tingkeban sing minangka bagean saka upacara adat Jawa sing isih valid
ing masarakat Jawa lan tuwuh ing tengah masarakat. Dheweke percaya ing nindakake ritual utawa tradhisi
iki bakal nyegah gawe piala lan bakal nggawe sikap sing luwih alus, wicaksana lan salah sawijining medium
kanggo Nyedhaki Allah SWT kanthi tansah syukur marang berkah. Sanajan kabeh tumindak masarakat ana
adhedhasar nilai-nilai piwulang Islam nanging kabiasaan tumrap implementasi Upacara Tingkeban umume
duwe tujuwan sing apik.

1.2 Rumusan Masalah

1. Apa sing diarani “Tingkeban”?

2. Apa wae alat lan perlengkapan sing dibutuhne ing prosesi “Tingkeban”?
3. Kepiye cara prosesi “Tingkeban” dilaksanakake?

1.3 Tujuan

Amarga njaga, melihara lan nglestarekake budaya utawa adat istiadat minangka kewajiban saben
wong, ing sisih liya adat utawa tradisi sing dadi ciri khas saben daerah wiwit rada luntur kanthi anane
budaya modern. Dadi nyatane aku nyoba nyusun makalah kanthi irah-irahan Tingkeban sing nyemak adat
istiadat bangsa kita, utamane kerep digunakake ing adat Jawa. Preparasi makalah iki, kanthi irah-irahan
Tingkeban, tujuane supaya para pamirsa ngerti manawa bangsa kita nduwe budaya sing unik lan menarik
nanging akhir-akhir iki kita jarang nemokake adat iki, lan supaya kita sadar yen njaga lan nglestarekake
budaya daerah minangka kewajiban kabeh wong.
 BAB 2

ISI

2.1 Sejarah Tingkeban

Miturut carita sing wis kasebar lan turun-temurun, tingkeban pancen wis ana saka kawit
jamane Prabu Jayabaya

Mula-mula. “Tingkeban” dijupuk saka jenenge wong wadon sing jenenge Niken Satingkeb, yaiku
garwane Ki Sedya. Wong loro iku nduweni anak sanga, nanging kabeh mau mati cilik. Kabeh usaha wis
dilakoni, nanging tetep ora kasil. Akhire, wong loro mau ngadep lan matur kahanane marangraja Kediri,
yaikuKanjeng Prabu Widayaka (Jayabaya).

Jayabaya menehi pitutur sing kudu dilakoni, Niken Satingkeb lan Ki Sedya kudu nglakoni 3 ritual,
yaiku: Saben dina rebo lan sabtu, jam 17.00, diharusne adus nggawebathok klapa; sakwise adus ganti
klambi sing isih resikkaro nggembol klapa gading sing dihiasi Kamajaya lan Kamaratih/Wisnu lan Dewi
Sri sing ditaleni nggawe godhong tebu tulak, banjur dibrojolne ngisor, sakwise kelapa gading maeng
dibrojolne, taline dipedotkenggawekeris karo bojone.
Anangning sing dadi syarat utama, wong loro mau kudu sregep manembah mring Hyang Widhi laku
becik, welas asih mring sapada, kejaba iku, Niken Satingkeb lan Ki Sedya kudu nyucekake awak kanthi
adus banyu sing dijupuk saka pitu sumur utawa sumberan. Wong loro mau kudu uga menehake sesajen
arupa kembang setaman lan kelapa gading sing isih nom.
Sakwise nglakoni kabeh ritual sing dianjurke Raja Jayabaya, akhire Gusti Kang Murbeng Dumadi,
nyenmbadani panyuwune. Wong loro mau diwenehi momongan sing nduwenu umur kang dawa. Mula saka
kedadeyan iki, wong jawa padha nglaksanaake ritual kaya dene sing dilakoni Niken Satingkeb lan Ki Sedya,
arikala lagi meteng pitung wulan, lan kanthi pangarep supaya baying ing weteng lan ibune bias slamet.
Kanggo ngormati wong loro mau, mula kabeh ritual iku diarani “Tingkeban”.

2.2 Pengertian Tingkeban

Tingkeban minangka salah sawijining tradhisi siklus urip manungsa sajrone meteng anak kaping
pisanan sing lagi ngandheg pitung wulan. Tradhisi iki ditindakake kanthi tujuan ndedonga supaya bayi lair
kanthi normal, lancar, lan dijaga adoh saka macem-macem kekurangan lan macem-macem bebaya. Ing
upacara iki, ibu sing lagi ngandut lagi disiram banyu kembang setaman lan dikancani karo pandonga sing
tujuane njaluk panyuwun marang Pangeran Gusti Kang Maha Kuwasa supaya tetep diparingi rahmat lan
berkah supaya bayi kasebut sapa sing bakal lair slamet. Tingkeban biasane rampung nalika pitung wulan
meteng.
Akeh wong sing menehi teges tingkeban beda-beda tingkeban ing kamus ilmiah populer yaiku
wulan meteng, nanging intine tingkeban yaiku bersyukur marang Gusti Allah lan ndonga kanggo si
bayi supaya lair kanthi slamet lan dadi bocah sing alim. Tingkeban utawa umume diarani mitoni asale saka
tembung pitu utawa pitu, tembung pitu utawa pitu ngemot pandonga lan pangarep-arep. Muga-muga
meteng iki entuk pitulung saka Gusti Kang Maha Kuwasa, bayi dikandhani kanthi aman, calon ibu sing lagi
ngandut mesthi diparingi kesehatan lan keamanan sajrone proses pangiriman. Jeneng Tingkeban iki
adhedhasar crita pasangan bojo sing jenenge Ki Sedya lan Ni Satingkeb sing praktek ngrawat utawa brata
nganti panjaluke diwenehake dening Gusti Allah.
2.3 Pirantos/Ubo Rampe Upacara Tingkeban
Biyen, ana telung tradhisi sing kudu diterapake sajrone meteng. Telung tradhisi kasebut
yaiku Neloni, Tingkeban utawa tradhisi Rujakan lan Procotan. Nanging, suwe-suwe, telung
tradhisi kasebut rangkuman ing prakteke dadi siji, yaiku nalika jaman Tingkeban utawa pitung
wulan Sanajan dirangkum wektu, nanging ubo rampe utawa alat sing kudu ana disiapake saka
saben ritual isih kasedhiya. Adoh-adoh sadurunge umur pitung wulan ngandut, calon wong tuwa
bayi kudu nemtokake dina sing apik miturut petungan Jawa. Miturut petungan Jawa
dina sing apik malah duwe neptu lan cacahe ana 12 utawa 16

Tabel 1. Neptune Dino lan Pasaran Petungan Jawa

No Dinane Neptune No Nama Pasaran Neptune

1 Akhad 5 1 Pon 7
2 Senin 4 2 Wage 4
3 Selasa 3 3 Kliwon 8
4 Rabu 7 4 Legi 5
5 Kamis 8 5 Pahing 9
6 Jumat 6
7 Sabtu 9
Dina sing apik yaiku sing duwe neptu 12 utawa 16 dina, kayata Kamis Kliwon, Senen Kliwon,
Akhad Pon lan liya-liyane. Kamis duwe neptu 8 lan Kliwon duwe neptu 8 dadi Kamis Kliwon
duwe neptu 16, mula dina Senen Kliwon duwe neptu 12 lan Akhad Pon nduwe neptu 12.
Saliyane kanggo nentokake dina sing duwe aturan, kabeh landasan ubo utawa piranti uga
rumit banget . Saben ritual duwe macem-macem alat dhewe-dhewe. Kabeh alat kasebut
diwenehake tanpa tujuan. Saka kabeh duwe werdi utawa maknane dhewe-dhewe.

 Piranti lan Sesajen Upacara Tingkeban

a) Piranti
1. Pangaron (tempayan) : Nglambangake manawa saben wong kudu nyuceni awake dhewe
kanthi becik Lair lan batin
2. Toya Suci Pewita Sari: Banyu suci digunakake kanggo adus calon ibu. Banyu suci iki
dijupuk saka pitung sumber. Iki supaya ing endi wae calon ibu, dheweke mesthi diparingi
keslametan
3. Sekar Setaman atau Sritaman : Sekar setaman ing kene ora ateges kabeh kembang ing
kebon, nanging bisa diwakili dening kembang mawar, melati, magnolia, utawa kenanga.
4. Nyamping (kain jarit/jarit) 7 dan Mori
 Tabel 2. Jenise Kain dan Maknane
No Jenis Kain Maknane
1 Sidomukti Kebahagiaan
2 Sidoluhur Kemuliaan
3 Truntun Nilai-nilai sing mesti dipegang teguh
4 Parang Kusuma Perjuangan kanggo urip
5 Semen Rama Bakal lair bocah sing tresna marang wong tuwa sing mengko bakal
dadi bapak lan ibu sing tetep langgeng ing salawas-lawase.

6 Udan Riris Bocah sing bakal lair bakal nyenengake anane ing masarakat

7 Cakar Aram Bocah sing dilahirake bisa mandhiri lan kepenuhi kabutuhane
dhewe.

Mori digunakake minangka pangkalan (klambi dhasar) sadurunge ganti nyamping.

Perkara iki tegese kabeh tumindak calon ibu mesthi diiringi ati resik.
5. Dhingklik
6. Ron Kaluwih : Godhong Ron kaluwih utawa kaluwih digunakake kanggo lembaran alas
lingguhe calon ibu nalika siram. Godhong Kaluwih minangka simbol pangarep-arep urip
kulawarga calon ibu lan bapak mesthi diparingi kaluwihan.
7. Ron Alang-alang dan Ron Kapa-kapa : Rong godhong iki ngemot pengarep-arep calon ibu
saka saikinglairake lan sateruse ora oleh alangan.
8. Klasa Bangka : Klasa bangka yaiku tikar sing digawe saka godhong pandan sing ditenun.
Prekara iki nglambangake siklus urip manungsa lan simbol perjalanane manungsa ing papat
jagad. Papat jagad kasebut diarani catur jagad lokajanma. Catur tegese papat, alam semesta
tegese jagad, loka iku papan, lan janma kalebu manungsa
9. Janur Kuning : Iki tegese kabeh alangan wis dimusnahne mula apa sing ditemokake yaiku
keslametan
10. Keris Pusaka Kyai Brojol lan Kunir : Keris sing digunakake calon bapak jenenge Kyai
Brojol. Diarani Kyai Brojol amarga diarep-arep supaya bayi bisa metu kanthi lancar. Ing
pungkasan keris dipasang karo kunir minangka simbol mbasmi bebaya.
11. Ndog Pithik : Endhog kalebu rong bagean, yaiku endhog kuning lan endhog putih. Kuning
endhog minangka simbol getih lan endhog putih minangka simbol banyu ketuban
12. Cengkir Gadhing : Cengkir Gadhing yaiku klapa kuning lan ukurane luwih cilik saka klapa
biasa. Kuning minangka warna kemenangan, yaiku kemenangan calon ibu lan bayi.
13. Klenthing : Klenthing minangka simbol kehamilan lan banyu minangka simbol ketuban
proses kelairan.
14. Pithik sak sangkare : Pitik minangka simbol bayi lan kandhang minangka simbol weteng
calon ibu.
15. Siwur (gayung) : Siwur yaiku gayung sing saka tempurung kelapa.
16. Rujak : Rujak sing kasedhiya biasane rujak crobo, tegese calon bayi ora kudu croobo
(reged utawa males). Kajaba iku, rujak iki uga bisa dinikmati pamirsa.
17. Dawet lan Cendol : Pangarep-arep supaya rezeki kulawarga mili, kumpul, kaya cendol sing
isine dhawet. Dawet uga nglambangake kesegaran

b) Sesajen
1. Tumpeng Pitu lan lawuhe : Tumpeng lan lawuhe nglambangake pangarep supaya
sejahtera bisa kaluwarga.
2. Tumpeng Robyong lan Tumpeng Gundal : Loro-lorone minangka simbol sing bakal dadi
abdi saka Gusti Allah wedi marang Panjenengane
3. Jenang Procot : Diarani Jenang Procot kanthi pangarep supaya jabang bayi (mrocot)
bakal cepet lan lancar
4. Clorot : Isine pangarep-arep supaya kulawarga kasebut ngetokake cahya (cumlorot) sing
nglambangne ing sekul punar
5. Sekul Punar : Iki tegese kelairan calon bayi yaiku tekane cahya urip ing njero ati
kulawarga sing nggawa rasa seneng kulawarga
6. Jenang
7. Tumpeng Damar : Tumpeng damar uga cacahe pitu kanthi pangarep-arep supaya urip
kulawarga tansah entuk cahya utawa pandhuan kanggo nggayuh tujuan berumah tangga
8. Pring Sedhapur : Pring sedhapur pralambang ing ruas pring cilik utawa cabange 7.
Batange sing diikat. Tujuane yaiku calon ibu lan bapak mbesuk lan calon bayi aman ora
ana alangan amarga wis dipagari pager keamanan.
9. Jajanan Pasar :
Apem: Apem asale saka basa Arab 'afawun' sing artine njaluk sepuro. Wong sing
Nglairake kudu bebas saka kabeh tekanan, kalebu dosa.
Cenil/Klepon : nglambangake pangarep-arep supaya kulawarga sing ditingkebi bakal
dadi Nyawiji
10. Srintil Thiwul : Iki nglambangake pangarep-arep supaya kulawarga sing luhur bisa urip
tentrem andhap asor, ora boros lan seneng foya-foya.
11. Kacang Panjang, Lobak, Kubis, Lembayung : Kabeh sayuran iki minangka simbol
kesuburan.
12. Sekul Gurih : Iki nglambangake pangan.
13. Woh-wohan: Woh-wohan tegese apa sing dikarepake kekarone wis ngasilake.
2.4 Rangkaian/Tata Carane Upacara Tingkeban

1. Waosan ayat suci Al-Qur'an

2. Sungkeman
Sungkeman iki ditindakake garwa menyang garwane lan diterusake karo bojo – garwa marang
wong tuwa.

3. Siraman
Siraman iki ditindakake menyang calon wong tuwa saka bayi sing bakal lahir kanthi banyu saka
7 sumber lan ditindakake dening pitung pinituwa kulawarga. Gayung sing digunakake kanggo
nyiram Digawe saka klapa sing isih ana daginge lan sisih ngisor diwenehi bolongan. Sawise adus,
calon ibu klambi nganggo kain 7 warna, sing nglambangake ciri khas kasebut apik sing bakal
digawa bayi ing weteng.

4. Pantes-pantes (Ganti Sandhangan kaping 7)

Ing acara pantes-pantes iki, calon ibu diklambeni nganggo 7 jenis kain lan kebaya. Kain
lan kebaya kaping pisanan nganti nomer enem yaiku klambi sing nuduhake kemewahan lan
kaluhuran. Ibu-ibu sing padha teka nalika takon apa si calon ibu pantes nggunakake klambi iki
kanggo menehi wangsulan: "Dereng pantes" (ora cocog). Sawise nganggo sandhangan kaping pitu
 arupa kain lurik, kanthi motif sederhana anyar, para ibu sing melu mangsuli: "cocog" (cocog). Ing
kene minangka simbol yen ibu-ibu sing lagi meteng kudune ora mikirake prekara kadonyan lan
katon sederhana.

5. Tigas Kendit
Calon ibu banjur diikat ing weteng (dikenditi) nganggo godhong kuning. Iket godhong iki kudu
dipotong dening calon bapak bayi supaya bisa ngeculake simpul tali nyegah kelairan bayi. Ikatan
kasebut dipotong nganggo keris sing pungkasan diwenehi kunir minangka nolak bala.

6. Brojolan
Ing acara brojolan iki, ana loro Cengkir Gadhing (klapa gading enom) sing wis diwenehi gambar
wayang (biasane gambar Betara Kamajaya-Dewi Ratih utawa Harjuna - Sembadra) dilebokne calon
bapak liwat weteng calon ibu lan ditampa calon bapak eyang bayi. Pangarep-arep kanggo acara iki
yaiku bayi sing lair duwe sipat fisik lan karakteristik paraga wayang.
7. Angrem
Ing kene Calon ibu bakal lenggah ing tumpukan kain sing digunakake ing acara Pantes Pantes
kaya pitik sing ngerem endhog. Pangarep-arep yaiku bayi bisa lair cukup wulan. Nalika ngetrapake
acara iki, disuarakake waosan "Shalawat marang Nabi" diiringi musik rebana

8. Dhahar Ajang Cowek

Ing kene, calon calon bapak lenggah ing sandhinge calon ibu ing tumpukan kain lan bebarengan
njupuk panganan sing disedhiyakake karo tikar mangan bocah (cobek) lan dheweke kalorone
mangan. Pangarep-arep supaya plasenta bayi bakal dadi sehat supaya bayi bisa tuwuh kanthi sehat.
Bapakne bayi banjur nyelehake tropong (alat tenun tradisional) ing antarane Kain warna 7 sing
nglambangake proses laire bayi mengko kanthi lancar lan sampurna
 BAB 3

PANUTUP

3.1 Kesimpulan

Tingkeban yaiku sawijining wujud inisiasi masyarakat ing jaman mbiyen sing dikarepake bisa
dikaruniai anak sing diarepake lan entuk lancer sajrone meteng lan uga nglairake. Tradisi iki dipercaya
diwiwiti sajrone jaman Jayabaya sing diwarisake turun temurun nganti saiki lan wis dituruti umume wong
jawa.
Upacara "Tingkeban" minangka adat, budaya lan budaya bangsa Indonesia, khususe masarakat
ing pulau jawa lan apa maneh kanggo masarakat ing jawa Sejatine "Tingkeban" minangka ritual sing
nduweni nilai sakral lan nduweni tujuwan khusus mulya. Tahap lan perlengkapan ing tradhisi iki masing-
masing duweni filosofi sing penting lan bermakna.

3.2 Saran
Minangka salah sawijining kearifan lokal, tradhisi iki ngemu nilai-nilai lan norma budaya Jawa
sing kudu dijaga/dilestarikake amarga nduweni tujuwan mulya lan kalebu budaya sing dadi bagean
kepribadhen bangsa.
DAFTAR PUSTAKA