Ikusmugak

CURRICULUM ANIZTASUNEKO
2. MAILARAKO
UNITATE DIDAKTIKOA
Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

Adela Fernández, Getxoko Berritzegunea
Marimar Pérez eta Maribi Apraiz, Abandoko Berritzegunea
IKUSMUGAK ZABALTZEN
CAko 2.mailarako unitate didaktikoa
5. JARDUERAK
5.1.: Historia- eta gizarte-testuingurua
Aurreko jarduera: Proiektuaren aurkezpena eta negoziazioa, proiektuaren

ezaugarriak azaltzeko ikasleei.
1. jarduera: Ikasleek aurretik dituzten ezagupenetara hurbiltzea, Erdi Aroaren eta
Aro Modernoaren arteko aldeak markatzeko. Egia/gezurra erantzunak dituen
galdera-sorta.
2. jarduera: Ikasleek aurretik dituzten ezagupenetara hurbiltzea, Erdi Aroaren eta
Aro Modernoaren arteko aldeak markatzeko. Argazkiak, koadroak, grafikoak...
batekin ala bestearekin zerikusia dutenak sailkatzeko.
3. jarduera: Mural bat egitea, beste bi jardueren sintesi gisa, eta bi aroen arteko
lehen bereizketa egin ahal izateko.
4. jarduera: Ulerpen-jarduera, Humanismoaren ezaugarri orokorrenak ezagutze
aldera. Erasmoren testu bat iruzkintzea.
5. jarduera: Ezagutzen eta asmakarien mundua hedatzeko edo. Asmakariei
buruzko testu laburrak irakurri eta ulertzea. Munduak denboran zehar izan
dituen irudikapen edo errepresentazioak bilatzea.
6. jarduera: Sormen-jarduera. Garaiko modari buruzko informazioa bilatu, eta
konparazio-testua idaztea, egungo garaia eta Aro Modernoa alderatuz.
7. jarduera: Geografia-aurkikuntzei buruzko jarduera. Kolonen bidaietako ibilbideak
jasoko dituzten mapak egitea. Aurkikuntzen arrazoiak eta ondorioak aztertzea.
8. jarduera: Konkistek herri indigenetan izan zituzten ondorioei buruzko jarduera.
Amazoniako herrien egoerari buruzko informazioa bilatzea. Kolonen
egunkariaren zati bat irakurri, eta egunkaria idatzi “…ren erara”.
9. jarduera: “1492” filma ikusi, eta horri buruzko galdera-sorta betetzea. Ahozko
iruzkina taldean.
10. jarduera: Garai hartako erlijio-alderdiak. “Lutero” filma ikusi.
11. jarduera: Monarkia absolutuak. Informazio-testu txiki bat irakurtzea. Interneteko
FLASH jarduera bat lantzea. Espainia, Frantzia eta Ingalaterrako monarka
absolutuen eskema egitea.
12. jarduera: Sekuentzia edo segida ixtea, muralak eginez. Aztertutako alderdi
bakoitza jasoko dute, garai historiko horretan gertatu zenaren ikuspegi orokorra
eduki ahal izateko.
10 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

IKUSMUGAK ZABALTZEN
AURREKO JARDUERA
Garenak gara, eta gure bizimodua dugu: normala; ezta?. Baina, pentsatu al
duzue inoiz guk daukaguna aurreko belaunaldiei zor diegula, pentsatzen,
aurkitzen, asmatzen… ahalegindu zirelako?
Ondoren agertzen diren argazkiak dira horren erakusgarri txiki bat:
Ondo begiratu argazkiei, eta klasean eztabaidatu zein garrantzizkoa den

gure gizartea aurreko mendeen zordun dela jakitea.
Honako galdera hauek erabili ditzakezue eztabaidari ekiteko:
Nondik dator txokolatea?
Nork asmatu zituen bizikletak?
Nori buruz ari da Ozeko aztia?
Zer mendetan aurkitu zuten Amerika?

IKUSMUGAK ZABALTZEN
Orain, post-it batean idatzi aurkikuntza horiei eta beste batzuei buruz
duzuen iritzia. Arbelean itsatsiko ditugu, eta ondorioak aterako ditugu,
irakaslearen laguntzarekin.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
1. JARDUERA: ERDI AROA
Landu beharreko gai Aro Modernoa den arren, ezinezkoa da aro hori ulertzea
aurreko etapa, Erdi Aroa, ezagutu gabe. Beraz, Erdi Aroko hainbat gauza
gogoratzen ote dituzuen egiaztatuko dugu.
Erdi Aroari buruzko zenbait esaldi aurkituko dituzue ondoren. Baieztapen horiek
egia ala gezurra diren adierazi.
EGIA GEZURRA
? Erdi Aroa hamar mendeko aldia da, V. mendetik
(Erromatar Inperioaren erorialdia) XV. mendera
artekoa (Konstantinopla hartu zutenekoa, edo
Amerika aurkitu zutenekoa)
? Gizarte-taldeak gizarte-klasetan biltzen dira
? Herritar gehienak herrietan bizi dira eta
analfabetoak dira
? Industria da oinarri ekonomikoa
? Nekazariek, lurretarako eskubidea (mantsoak)
izango badute, fideltasunaren eta laguntzaren
zina egin behar diote jaun edo ugazabari, eta
jaunak babesa ematen die
? Nekazariek ez diete zergarik ordaindu behar
jaunari eta Elizari
? Elizak eragin txikia du herritarrengan, eta ez du
parterik hartzen garai horretako kulturan
? Berant Erdi Aroan (XIII. mendean hasi zen)
hiriak eta burgesia (gizarte-talde gisa) garrantzia
hartzen hasi ziren
? Nekazaritzarekin zerikusirik ez duten jardueretan
ari dira burgesak
? Arte Erromanikoa hirian sortu zen
? Arte Gotikoa landa-ingurunean sortu zen
? Gosea, izurria eta gerra Erdi Aroko mendeetan
errepikatzen diren hiru elementu dira
? Cervantes XIII. mendean bizi zen
? Klerezia-poesia (Mester de Clerecía) mugimendu
literario bat zen, eta juglare edo koblakariek
idazten zuten horretan.
? Erdi Aroko obra da Mio Cid

IKUSMUGAK ZABALTZEN
2. JARDUERA: ERDI AROA ETA ARO MODERNOA
Irudi eta paragrafoak aurkeztuko dizkizugu ondoren, nahasita: batzuk Erdi Aroari
dagozkio, eta beste batzuk, aldiz, Aro Modernoari. Irudi-paragrafoak bereizi
behar dituzue, aro batean ala bestean sartuz. Ondoren, paragrafoak irudiekin
erlazionatzen saiatu.

IKUSMUGAK ZABALTZEN

IKUSMUGAK ZABALTZEN

IKUSMUGAK ZABALTZEN

IKUSMUGAK ZABALTZEN

IKUSMUGAK ZABALTZEN
PARAGRAFOAK
1) Aro Modernoan, aurrerapen handia ekarri zuen inprentak edo moldiztegiak,

eskuizkribuekin konparatuz gero, denbora gutxiagoan kopia gehiago
egiteko aukera ematen zuelako. Kultura, era berean, pertsona
gehiagorengana iritsi zitekeen, liburuak merkeagoak zirelako. Herritar
gehienak, hala ere, analfabetoak ziren.
2) Erdi Aroan, herritar gehienak nekazariak ziren. Laborariek jaunaren lurrak

lantzen zituzten, soldatarik gabe, eta gainera, uzten zati bat ordaindu
behar izaten zioten ugazabari. Jaunak babestu egiten zituen, ordainetan.
3) Aro Modernoan zientzialari, asmatzaile eta giza-anatomiaren ikertzaile

ospetsuak izan ziren.
4) Erdi Aroan, biztanleriaren gutxiengoa zen noblezia, baina aberatsak ziren,

lur asko baitzuten, eta nekazariek hutsaren truk lantzen zituzten, eta
gainera, uzten zati bat ere jasotzen zuen nobleziak .
5) Aro Modernoan bi arte-agerpen edo –adierazpen nagusi daude:

Errenazimentua eta Barrokoa.
6) Aro Modernoa geografia-aurkikuntza handien garaia da: portugaldarrek

eta gaztelauek lur berriak aurkitu zituzten.
7) Erdi Aroan, arteari dagokionez, Arte Erromanikoa landa-inguruneari lotuta

dago, eta Arte Gotikoa, geroagokoa, hiriari lotuta, eta gizarte-talde berri
bat, burgesia, garrantzia hartzen ari dela erakusten digu.
8) Aro Modernoan, herritar gehienek nekazari izaten jarraitzen bazuten ere,

burgesak eta merkatariak gizarte-talde indartsua izaten hasi ziren.
9) Erdi Aroan, erlijioa, superstizio edo sineskeria, eta infernuari beldurra

ziren nagusi. Ia dena zen bekatu.
10) Aro Modernoan, monarka autoritarioak zeuden Europan, eta horietako

batzuk, gero, monarka absolutu bihurtu ziren.
11) Erdi Aroan, pergaminoak idazten zituzten testuak fraideek . Lan astuna eta
nekeza zen, testuak eta marrazkiak eskuz egiten baitziren.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
12) Errenazimentuan, Greziako eta Erromako antzinako kulturetara begira

jarri ziren. Pinturan, askotan, gai mitologikoak nagusitzen zaizkie gai
erlijiosoei.
13) Erdi Aroan, jaun feudalak hain ziren boteretsuak, non erregearen figura,
askotan, apaingarri hutsa baitzen.
14) Erdi Aroan, botere ekonomiko handia zuen Elizak, lur asko baitzituen.
Elizaren barruan gainera, pertsona jakintsuak zeuden. Apaizek, elizetako
pintura eta eskulturaren bitartez, erlijioa erakusten zieten laborariei, ez
baitzekiten irakurtzen ez idazten.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
3. JARDUERA: ...ETA MURALA EGINGO DUGU ORAIN
Mural bat egingo duzue, aurreko jardueran ordenatu dituzuen irudi eta testuekin,
eta gelan jarriko duzue. Zalantzarik izanez gero, muralari begiratu. Azken
jardueran osatuko duzue mural hori, gainera, hurrengo jardueretan jasoko duzuen
informazioarekin.
PROZEDURA
? Kartulinak erabili, gelan erakusteko murala izango da eta.
? Eskema bat egin ezazue aldez aurretik, muralean erakutsiko dituzuen

alderdiekin.
? Aurreko jardueran jasotako informazio idatzia eta grafikoa aukeratu.
? Testuaren zirriborroa idatzi.

? Informazio idatzia informazio grafikoarekin lotu.
? Murala egin

IKUSMUGAK ZABALTZEN
4. JARDUERA: PERTSONEN PENTSAMOLDEA ALDATUZ DOA
Bakarka irakurriko dituzuen bi testu aurkezten dizkizuegu. Oso garrantzizkoa da

ulertzeko irakurketa egitea, ondoren adierazten diren jarraibideen arabera
PROZEDURA
? Astiro irakurri testuak, poliki. Hitzen bat ulertzen ez baduzu, hiztegian

begiratu. Testuari egokitzen zaion esanahia bilatu.
? Azpimarratu testu bakoitzaren ideia nagusiak. Testu bakoitzaren ertzean,
paragrafo bakoitzaren ideia nagusia adierazi, hitz batez edo esaldi labur
batez.
1. testua
PERTSONEN PENTSAMOLDEA ALDATUZ DOA: ERRENAZIMENTUA ETA

HUMANISMOA
XV. eta XVI. mendeetan, mugimendu kultural, zientifiko eta artistikoa garatu zen Europan:
Errenazimentua zeritzon, bere lehen adierazpenetan Greziako eta Erromako kultura
klasikoetako ereduak berreskuratzen ahalegindu zirelako. Erdi Aroko kulturan Jainkoa
jotzen baldin bazen ere unibertsoaren zentrotzat, Errenazimentuak gizakiaren kontzepzio
klasikoa berreskuratu zuen; alegia, gizakia zela gauza guztien neurria. Pertsonaren
banakotasunaren, duintasunaren eta askatasunaren aldarrikapen hori jakintzan zein
hezkuntzan agertu zen (Humanismoa).
Italia eta Herbehereak dira Errenazimentuaren eta Humanismoaren sorterriak. Aita santu,
printze, noble eta burgesek, euren boterea eta aberastasunak erakusteko irrikaz, lehian
ari ziren intelektual eta artistei mesede egin eta babesa emateko. Mezenas edo babesle
horien gerizan bultzatu ziren kultura- eta arte-adierazpen horiek, gizarte-talde gutxi
batzuetara bakarrik heltzen baziren ere, hiritar eta herritar gehienek ezjakintasunean
jarraitu baitzuten, mugimendu horretatik kanpo.
Jakintza Elizaren kulturaren alternatiba bihurtu nahi duten intelektualak dira humanistak,
eta beraz, berebiziko kezka dute hezkuntza berritzeko, honako balio hauek goraipatuz:
arrazoia, kritika eta ezagutza enpirikoa, hau da, behaketan eta esperientzian oinarritua,
gizakia eta Natura ezagutzeko bide gisa. Konfiantza handia dute gizabanakoarengan, haren
ahalegin eta gaitasunean, eta hezkuntzak herritarrei balio-sorta eman behar diela sinisten
dute, klasikoen irakurketaren eta jakintzaren bitartez. Humanismoak badu, era berean,
joera kristau bat, kristautasunaren jatorrizko iturburuetara itzultzea aldarrikatzen duena:
Erasmo Rotterdamgoa, apaiz holandarra, dugu aipagarrienetako bat joera horretan.
Alemania, Frantzia, Ingalaterra eta Espainiara hedatu zen Humanismoa.
Arteari dagokionez, artista asko nabarmendu zen garai ho rretan: Botticelli, Michelangelo
Buonarroti, Rafael, Durero, Greco. Leonardo da Vinci izan zen, hala ere, Errenazimentuko
espiritua ondoen adierazi edo islatu zuena, bere baitan bildu zituelako jakin-min zientifikoa
eta bere garairako oso aurreratuak zeuden makinak diseinatzeko grina.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
2. testua
ERASMO ROTTERDAMGOA ETA HUMANISMOA
Erasmo Rotterdamgoaren erretratua, Holbein pintoreak (Errenazimentuko

erretratugilea) 1523an margotua: Louvreko museoan ikusi daiteke, eskuarki.
“Arrazoiak egiten du gizakia gizaki. Zuhaitzak eta basapiztiak hazi egiten

badira, gizakiak, zinez diotsuet, hezi egiten dira. Antzina basoetan bizi ziren haiek,
behar eta gurari natural hutsek gidatuak, legeen gobernurik gabe, eta komunitateetan
antolatu barik, gehiago ziren basapiztiak gizakiak baino. Izan ere, arrazoia,
gizatasunaren ezaugarria, soberan baitago sen hutsa nagusi denean. Gauza ukaezina da
arrazoiaren bidez filosofian eta kulturan hezi gabeko gizakia animalia baino izaki
apalagoa dela. Hortik ondorioztatu dezaket, beraz, bere seme-alabei egoki hezteko
biderik ematen ez diena ez dela ez gizaki ez gizakume. Naturak, semea edo alaba ematen
dizuenean, kreatura gordin eta eragabea aurkezten dizue, zilegi bekit esa tea, eta zuek
hezi behar duzue, benetako gizaki bihurtuko bada. Heziketa horretan baldar jokatuz
gero, animalia izango duzue aurrerantzean ere; aldiz, zintzo eta zuhurtasunez jokatuz
gero, Jainkoaren pareko bat izango duzue, ia-ia”
Erasmo Rotterdamgoa: De pueris satatim ac liberter instituendis, 1529.
Testuak irakurri ondoren, irakurritakoaren laburpena egin, bikoteka.
PROZEDURA
Laburpenaren teknika
? Arretaz eta sakon irakurri testua, ideia nagusiak hartzen saiatuz.
? Ideia horiek bistaratu, honako teknika hauek erabilita

- Gako-hitzak identifikatu
- Oharrak
- Azpimarratu
? Azpimarratutako ideia nagusiak berriro idatzi, bata bestearen ondoren, idazkera

aldatuz hala behar izanez gero, lokailuak-eta jarriz, zentzua duen testu berria
sortzeko.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
5. JARDUERA: ASMAKARI ETA EZAGUTZA BERRIAK
5.1. Eskuz idatzitako liburutik liburu inprimatura

Ondoren aurkezten dizkizuegun bi irudiak ikusi eta testua irakurri ondoren,
plantilla edo txantiloiak osatu behar dituzue, honako hauek adieraziz: erabilitako
teknika, garaia, eta teknika bakoitzaren abantailak eta eragozpenak .
3. testua
Gutenberg alemanaren asmakariak garaiko kultura eraldatu zuen, 1440. eta 1450.
urteen bitartean. Hainbat teknika baliatu zuen Gutenbergek, hala nola metalezko
letra mugikorrak. Orrialde oso bat osatu daiteke horiekin, tinta koipetsuz igurtzi,
eta prentsa baten bitartez hainbat kopia egin. Inprentari, dena den, ez zioten
harrera ona egin lehenengo urteetan. Kulturaren duintasunaren gainbehera zela
iritzi zioten batzuek; beste batzuek beldur ziren, idazki inmoralak edota herriak
iraultzara bultzatuko zutenak hedatuko zirela.
Ordura arteko liburu guztiak ardi- edo ahuntz-larruz egindako bolumenetan zeuden
idatzita, oso aproposa baitzen horretarako. Inprentarekin batera, papera sortu
zen, zapiak erabiliz egina. Izan ere, alkandora edo atorrak asko erabiltzen ziren
hirietan, eta ondorioz, zapi asko zegoen.
Arabiarrek asmatu zuten papera, txinatarrei ikasi baitzieten, horiek ere

erabiltzen baitzituzten landare-zuntzak.
Papergintza Europan zabaldu eta ugaritu ahala, liburuaren prezioa ere merkatu
zen, pergaminoa erabiltzen zuten eskuizkribuekin konparatuta.
Eragozpenak eragozpen, inprenta nagusitu zitzaion antzinako sistemari, eta gero

eta jende gehiago hasi zen liburuak irakurtzen, eta bibliofilo batzuek
inprimatutako liburuak baino ez zituzten onartzen euren liburutegietan.
Inprimaketaren mirariak gero eta zale gehiago bereganatuz joan zen jakinen zein

IKUSMUGAK ZABALTZEN
ezjakinen artean.
Biblia izan zen inprimatzen lehena, 1455ean atera baitzen moldiztegitik . Tirada
asko eta asko egin ziren denbora gutxian. 1500erako, ia Europa osoan zegoen
zabalduta moldiztegia. 1522an, Luther-ek zuzendutako Itun Berriak 100.000 aleko
tirada izan zuen.
Teknika: Teknika:
Garaia Garaia:
Abantailak Eragozpenak Abantailak Eragozpenak

IKUSMUGAK ZABALTZEN
5.2. Leonardo da Vinci: artista, anatomian aditua eta asmatzailea
Ondoren agertzen den testua irakurri eta gero, Leonardo da Vincik egindako
marrazkiak erakusten dituzten irudiak behatuko dituzue. Bilatu zein mendetan egin
ziren, eta jarri ditugunen antzeko irudiak aurkitu, baita gai horiei buruzko gaur
egunekoak ere.
Plantilla edo txantiloiaren ereduari jarraiki, zuen koadernoetan egin beharko duzue
irudi bakoitzaren iruzkin txiki bat, aurkitu duzuen gaur eguneko irudi batekin
dituen diferentziak eta antzekotasunak aipatuz.
4. testua
Leonardo da Vinci izan zen Errenazimentuko espiritua ondoen adierazi edo islatu
zuena, bere baitan bildu zituelako jakin-min zientifikoa eta bere garairako oso
aurreratuak zeuden makinak diseinatzeko grina, bere helikoptero-zirriborroek,
anatomia-estudioek eta abarrek ondo erakusten dutenez.
Giza-anatomiazko azterketa osoak eta zehatzak egin zituen Leonardok, eta
bizkarrezurraren egiturari eta giharrei buruzko deskripzioak utzi zituen.
Artista honek, bere mugarik gabeko irudimenari esker, hainbat makina diseinatu
zituen, mende batzuk aurrerago hobetu zirenak, eta gaur egun hori gizakiari
baliagarri zaizkionak .
Honako hauek azpimarra daitezke haren berrikuntzen artean: aire-torlojua,
helikopteroaren teoriazko aurrekotzat jotakoa; planeagailua, motorrik gabeko
aireplanoa, aireak eutsita hegan egiten zuena; eraso-gurdia, egungo gerra-
tankearen aurrekaria.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
DATU BILKETA
ASMAKARIA:
Aro Modernoa Aro Garaikidea
Iruzkina:

IKUSMUGAK ZABALTZEN
5.3. Kartografiako aurrerapen handiak. Mercator-en proiekzioa
http://www.enciclopedia-gratuita.com/Images/m/mercator.png
Aro horretan jaio zen kartografia zientifikoa, lurra paralelo eta

meridianotan irudikatzean oinarritzen zena: distortsio eta guzti, munduaren
irudi zientifikoagoa ematen dute
Historian zehar, idazkera agertu baino lehen ere, gizakiak planoetan irudikatu izan
du ezagutzen duen lurra.
Ondoren agertzen diren Internet-helbideetan oinarrituta, deigarri edo
esanguratsu irizten diezuen hiru errepresentazio edo irudikapen kartografiko
aukeratuko dituzue, gutxienez. Zaharrenetik berrienera ordenatu behar duzue
aukeratutako kartografia. Era berean, proiek zio kartografiko nagusiak aipatu
behar dituzue, zer mendetakoak diren eta haien ezaugarriak adieraziz.
http://www.mardechile.cl/mares/Meducativo/index.php?module=pagemaster&PAGE_user_
op=view_page&PAGE_id=70&MMN_position=103:99:100
Proiekzio kartografikoak
http://www.uam.es/otros/fcmatematicas/Trabajos/Bartolome/FCMcarto.pdf Proiekzio
kartografikoak
http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761577953_4/Mapa.html “25 elementos
multimedia”ra jo
http://www.mgar.net/var/cartogra.htm
http://nti.educa.rcanaria.es/nereida/hitoscartografia.htm
http://www.dogstar.com/carto/Maps/Index.html#OldWorld

IKUSMUGAK ZABALTZEN
6. JARDUERA: MODA LEHEN ETA ORAIN

Jarraian agertzen diren Internet-helbideetan oinarri hartuta, idatzizko
informazioa eta informazio grafikoa bilatuko duzue, moda nolakoa zen Aro
Modernoan eta nolakoa den gaur.
Eredu-plantillak aurkezten dizkizuegu, informazioa biltzeko. Aro bakoitzerako
bana erabili beharko duzue, eta beste bat Aro Modernorako eta Aro
Garaikiderako.
Azalpen-testu konparatiboa landuko duzue bildutako informazioarekin.
Internet-helbideak:
? http://www.modahistoria.com/modahistoria/index.htm Italiara jo
? http://www.modahistoria.com/corteingles/index.htm
? http://www.venca.es/pv06/inihome.asp?cata=V1&idi=1&mar=2&pai=1
? http://www.mujeractual.com/moda/coleccion/index.html
? http://www.estilisimo.com/herramientas/estilografica/estilografica.html?id=77&num=29&idp=4
Moda (dagokion aroa) Idatzizko informazioa
Moda (dagokion aroa) Informazio grafikoa

IKUSMUGAK ZABALTZEN
KONPARAZIO TESTUAK
5. testua
ERDI AROA ETA ERRENAZIMENTUA
Desberdintasun nabarmenak daude VIII. mendetik XIV. mendera arteko

Europaren eta XV. mendetik aurrera sortzen denaren artean, eta bi etapa
historiko bereizteko beta ematen digute: Erdi Aroa eta Errenazimentua.
Diferentzia horietako bat pentsamoldean datza. Erdi Aro osoan kasik,

monasterioetan bakarrik garatu zen kultura ia-ia, Elizaren tradizio eta
autoritatearen gidaritzapean; Errenazimentuan, aldiz, pentsamolde humanista
nagusitu zen, arrazoiaren eta gizabanakoaren garaipena, alegia; bakoitzaren
azterketa eta hausnarketatik eztabaidatu eta argudiatzen dira gauzak.
Beste alde batetik, Erdi Aroan ia ez zegoen estatu zentralik, jaun feudalen
botereak asko mugatzen zuelako erregeena. Errenazimentuan, hala ere, lehen
estatu modernoak sortu ziren. Estatu horietan, erregeek bakarrik zuten bere esku
armada sortu eta mantentzea, justizia-administrazioa edota zergak biltzea.
Azkenik, merkataritza- eta ekonomia-jarduera oso mugatuak ziren Erdi Aroan.

Hala ere, XV. mendetik aurrera, merkataritza-bide berriak (Amerika, Ozeania ,
Asia) aurkitu baitzituzten, nabarmen zabaldu ziren Europaren aukerak, eta
jarduera ekonomikoa biderkatu egin zen.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
B) EDUKIAREN ESKEMA
C) KONPARAZIO EGITUREN EREDUAK
Ezkerreko egiturari jarraitu dio oinarrizko testuak. Idatzi ezazu berriz

ere, baina antolatu itzazu datuak eskuineko egituraren arabera. Ariketa hori egin
ondoren, idatzi ezazue testua, bikoteka lan eginez.

IKUSMUGAK ZABALTZEN

IKUSMUGAK ZABALTZEN
7. JARDUERA. MUNDUA ZABALTZEN: AURKIKUNTZA

GEOGRAFIKOAK.
7.1. Aurkikuntza handiak
Ondoren dituzuen testu eta irudien bitartez, aurkikuntza geografiko nagusien

berri izango duzue. Ozenki irakurri behar duzue informazio hori, eta gelan
iruzkinduko duzue. Zuen karpetan gordeko duzue gero, azken jarduerara heldu
arte.
6. testua
Aurkikuntzen faktoreak
Faktore sozioekonomikoak: Demografia errekuperatu zen XIV.

mendearen amaieran, eta horrek lur berriak aurkitu eta konkistatzeko
bultzada eman zuen, lur horiek nekazaritzaren aldetik ustiatzeko. Beste
alde batetik, merkataritzaren eta industriaren hazkundeari esker, dirua
egiteko metal preziatuen eskariak gora egin zuen, eta Europako urre- eta
zilar-meategiak agortuta zeudenez, ezin zioten eskari horri aurre egin;
beraz, beste meategi batzuk bilatu zituzten, beste lurralde batzuetan.
Faktore erlijiosoak:
Gurutzadaren ideiak eta misio-espirituak laguntza eman zuten

fedegabekoz beteta irudikatzen ziren lurrak ebanjelizatzeko ahaleginean.
Faktore ideologikoak:
Errenazimentuko gizakiaren loria- eta aberastasun-nahiak metal

preziatuak, espeziak eta beste produktu batzuk bilatzera bultzatu zuen.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
7. testua
XV. mendeko erdialdetik aurrera, portugaldarrek eta gaztelauek itsaso

eta lur berriak esploratzeari ekin zioten, eta iraultza eragin zuten
ezagutza geografiko eta antropologikoaren eremuan: europarrek
ezagutzen ez zituzten herriak, arrazak eta zibilizazioak.
Portugaldarrak izan ziren aitzindariak. Afrikako Atlantikoko

kostaldearen inguruan nabigatu nahi zuten, Erdialdeko Asiarako lehorreko
bidearen alternatiba aurkitzeko (Asian baitzeuden zetak eta espezieak);
izan ere, Mediterraneoa erabiltzen baitzuten ordura arte Asiara
heltzeko, baina turkoek Mediterraneoa mendean zutenez, ezin zen bide
hori baliatu. Eta lortu egin zuten portugaldarrek, 1487aren (Bartolomé
Díazek Esperantza Onaren lurmuturra zeharkatu zuen) eta 1498aren
bitartean (Vasco da Gama Indiako Calicuteko portua jo zuen)
1492an, Genoako itsasgizon batek, Kristobal Kolon, Errege-erregina

katolikoen (Gaztelako Isabel eta Aragoiko Fernando) zerbitzuan ari zena,
mendebalderantz nabigatu zuen, helburu berberarekin: Atlantikoa
zeharkatu eta Indietara (India, Txina eta Japonia) iritsi. Hartara,
Ameriketako lehen uharteetan (Bahamak, Kuba eta Puerto Rico)
lehorreratu zenean, bete-betean sinetsi zuen Indietan zegoela. 1493an,
Errege-erregina katolikoek bulda edo dekretu bat eskuratu zuten Aita
Santuarengandik, Ameriketako lurraldeak ebanjelizatzeko eskubide
esklusiboa eman ziena. Hurrengo urtean, 1494an, Tordesillasko Ituna zela
medio, portugaldarrek eta espainiarrek Europaz kanpoko mundua banatu
zuten bien artean, eragin-eremuetan.
http://icarito.latercera.cl/infografia/hist_univ/grandes-descubrimientos/portuguesas.htm

IKUSMUGAK ZABALTZEN
http://icarito.latercera.cl/especiales/america/info_viajes.htm
http://www.icarito.cl/medio/lamina/0,0,38035857_0_150082539_150082545,00.html
http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/complementos/multimedias/0,0,38035857_152309
071_1,00.html (Espainiak eta Portugalek egindako aurkikuntzen eta Amerikako aurkikuntzaren flash-
animazioa)
http://www.icarito.cl/medio/lamina/0,0,38035857_0_148631577_148631587,00.html

IKUSMUGAK ZABALTZEN
7.2. Historia zalantzan

Ondoren agertzen den Internet helbidea abiapuntutzat hartuta, hurrengo galderei
erantzuteko informazioa bilatuko duzue.
http://www.nuestro.cl/notas/rescate/descubrimiento_mitos.htm
? Zergatik jarri zioten Amerika izena aurkitutako kontinente berriari?

? Beste historialari batzuen arabera, nori edo nortzuei zor zaie Amerikaren
aurkikuntza?
? Zure ustez, Historiako liburuetan ageri diren informazioak fidagarriak eta
objektiboak dira beti?
7.3. Kristobal Kolon eta Artea

Kolonen garaian fotografiarik ez zegoenez, ez dugu haren argazkirik . Zenbait
artistek pintatu zuten beren koadroetan, dena den. Hona hemen adibidea.
http://www.critica.com.pa/archivo/visiones/imaweb/cristobal1-1.jpg
http://www.lajiribilla.cu/2004/n151_03/colon.jpg
http://www.cielosur.com/archisabril02.htm
Zuek izango zarete artistak orain. Ikusi dituzuen

ereduetatik abiatuta, eta ondoren agertzen den
Interneteko helbidean irudi gehiago bilatu ondoren,
Kristobal Kolon pintatuko duzue. Zuen artelanak
amaituta, azken jarduerarako gorde.
http://www.capraro.com.ar/IlustracionesColon.ht
m
IKUSMUGAK ZABALTZEN
8. JARDUERA: KONKISTATZAILEAK ETA KONKISTATUAK
Ondoren agertzen diren testuak irakurriko dituzue. Testuak irakurri eta gero,
jasotako informazioarekin eta beherago agertzen den Internet helbidean jasoko
duzuenarekin, indigenaren larruan jarriko zarete, eta egunkari bat idatziko duzue,
zenbait gauza kontatzeko: nolakoa izan zen espainiarrak Ameriketara iristea, nola
sentitu zineten, nola aldatu zen zuen bizimodua …
Kolonen egunkariaren zati bat jarri dizuegu, gauzak errazteko asmoz.
8. testua
Aurkikuntza geografikoen ondorioak herri konkistatzaileentzat
Ekonomikoak:
- Mediterraneoko merkataritza-ibilbideek garrantzia galdu zuten, eta
Atlantikoko ibilbideak nagusitu ziren, gaur egunera arte.
- Amerikan jatorria zuten hainbat produktu ezagutu ziren Europan: artoa,
patata, tomatea, piperrak, kakaoa, tabakoa eta beste landare-pizgarri
batzuk, hala nola matea eta koka … Kontinente zaharreko herritarren
elikadura aniztu egin zen, nolabait.
Espainiarrek lurrez jabetzeari ekin zioten, eta nekazaritza-koloniak eratu
zituzten, baita produktu berriak sartu ere, hala nola, barazkiak eta frutak,
baita mahastiak, olibondoak, arroza eta azukre-kanabera ere; landare
horien sail handiak landatu zituzten, eta etxalde bihurtu, latifundismoaren
sorrerari lagunduz.
Industria-landareak ere sartu zituzten: kalamua, lihoa eta kotoia.
Hona Mundu Berrira eraman zituzten animaliak : zaldiak, behiak, ardiak,
txerriak, ahuntzak, astoak, txakurrak, katuak, eskortako hegaztiak, eta
abar.
- Metal preziatuak ugari ziren Amerikan, eta erruz ekarri zituzten
Europara, merkataritzari bultzada emanez.
Politikoak:
Espainiak eta Portugalek, hasieran, eta Ingalaterrak, Holandak eta Frantziak,
gero, konkistatu eta kolonizatzeko lanari ekin zioten, euren eragina eta boterea
zabalduz. Inperio kolonial erraldoiak eratu ziren.
Zientifikoak:
- Lur berriak aurkitu zituztenean, zabaldu egin zen ikusmuga geografikoa,
eta geografia asko garatu. Ameriketako erliebe, klima, flora, fauna eta
biztanleriaren ezaugarriak deskribatu ziren.
- Karta geografikoak eta zientzia astronomikoa hobetu ziren.
- Bidaietarako bide berriak garatu ziren.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
- Ingeniaritza eta nabigazio-teknikak garatu ziren.

- Beste talde etniko bat ezagutu zen: Ameriketako jatorrikoak .
9. testua
Herri konkistatuetan:
Heriotzen kopuruak gora egin zuen:
Itsasoz haraindiko bidaia egin zuten gaixotasun guztien artean, baztangak eragin
zituen heriotza gehien, hondamendirik handiena, Ameriketako indigenen
populazioaren beherak adaren zuzeneko arrazoietako bat izan baitzen. 1518ko
abenduaren eta 1519ko urtarrilaren artean gertatu zen lehen krisia, baztanga
Santo Domingoko indigenen artean agertu zen eta, Gaztelatik ekarria, Casas
aitaren arabera . Espainiar batzuek ere hartu zuten gaixotasuna, baina ez ziren hil;
infekzioak, aldiz, suntsitu egin zituen bertako indigenak, halako moldez non mila
indiar inguru bakarrik geratu baitzen bizirik.
Bertako biztanleek 1518-1526 aldiko baztanga-epidemiaren ondorioak guztiz

gainditu gabe zituztela, beste gaixotasun kaltegarri bat etorri zitzaien, elgorria,
eta Mexikotik Peruraino zabaldu zen, 1530-1531 urteetan. Izan ere, espainiarrek
eraman zuten gaixotasun hori Amerikako kontinentera, Karibeko uharteetan
kutsatu ostean. Sekulako hondamendia eragin zuen irla horietan, eta diotenez,
Kuban ordurako zeuden indigenetatik bi heren hil ziren elgorriak jota 1529an.
Ameriketako biztanleak Kontinente Zaharreko infekzioen katean sartzearen

ondorioz, Europako gaixotasun endemiko ez hain larriak eritasun hilgarri bihurtu
ziren Amerikan, indigenek immunitaterik ez zutelako: difteria, parotiditisa
(hazizurriak) , barizela, eta abar.
Indigenen bizi-baldintzek okerrera jo zuten:
Ameriketako indigenen bizi-baldintzak nabarmen gaiztotu ziren europarrak

Ameriketara heldu zirenetik . Lan oso gogorrak egitera behartu zituzten; lurrak
kendu zizkieten (herri batzuk indarrez eraman zituzten beste leku batzuetara);
ezin izan zuten aurrerantzean komunitate-lanik egin, talde osoaren iraupena
ziurtatzeko. Hilkortasunak gora egin zuen, bizi-baldintzen okerragotze orokor
horren ondorioz, eta indigena asko eta asko hil egin zirelako europarrek sartutako
gaixotasun-epidemiek —baztanga, adibidez— kutsatuta.
http://www.puc.cl/sw_educ/historia/conquista/parte2/html/index.html

IKUSMUGAK ZABALTZEN
10. testua
Kolonen egunkaria. Lehen nabigazioaren liburua

Osteguna, urriaren 11 [1492.10.12]
Puestos en tierra vieron árboles muy verdes, y aguas muchas y frutas de diversas
maneras. El Almirante llamó a los dos capitanes y a los demás que saltaron en tierra, y a
Rodrigo de Escobedo, escribano de toda la armada, y a Rodrigo Sánchez de Segovia, y
dijo que le diesen por fe y testimonio como él por ante todos tomaba, como de hecho
tomó, posesión de la dicha Isla por el Rey y por la Reina sus señores, haciendo las
protestaciones que se requerían, como más largo se contiene en los testimonios que allí
se hicieron por escrito. Luego se juntó allí mucha gente de la Isla. Esto que se sigue
son palabras formales del Almirante, en su libro de su primera navegación y
descubrimiento de estas Indias: "Yo (dice él), porque nos tuviesen mucha amistad,
porque conocí que era gente que mejor se libraría y convertiría a Nuestra Santa Fe con
Amor que no por fuerza, les di a algunos de ellos unos bonetes colorados y unas cuentas
de vidrio (1) que se ponían al pescuezo, y otras cosas muchas de poco valor, con que
tuvieron mucho placer y quedaron tanto nuestros que era maravilla. Los cuales después
venían a las barcas de los navíos a donde nos estábamos, nadando. Y nos traían
papagayos y hilo de algodón en ovillos y azagayas (2) y otras cosas muchas, y nos las
trocaban por otras cosas que nos les dábamos, como cuenticillas de vidrio y cascabeles.
En fin, todo tomaban y daban de aquello que tenían de buena voluntad. Mas me pareció
que era gente muy pobre de todo. Ellos andan todos desnudos como su madre los parió,
y tanbién las mujeres, aunque no vide (3) más de una harto moza. Y todos los que yo vi
eran todos mancebos, que ninguno vide de edad de más de 30 años. Muy bien hechos, de
muy hermosos cuerpos y muy buenas caras. Los cabellos gruesos casi como sedas de
cola de caballos, y cortos. Los cabellos traen por encima de las cejas, salvo unos pocos
detrás que traen largos, que jamás cortan. De ellos (4) se pintan de prieto, y ellos son
de la color de los canarios, ni negros ni blancos, y de ellos se pintan de blanco, y de
ellos de colorado, y de ellos de lo que fallan (5) . Y dellos se pintan las caras, y dellos
todo el cuerpo, y de ellos solos los ojos, y de ellos solo la nariz. Ellos no traen armas ni
las conocen, porque les mostré espadas y las to-maban por el filo, y se cortaban con
ignorancia. No tienen algún hierro. Sus azagayas son unas varas sin hierro, y algunas de
ellas tienen al cabo un diente de pece, y otras de otras cosas. Ellos todos a una mano
son de buena estatura de grandeza y buenos gestos, bien hechos. Yo vi algunos que
tenían señales de heridas en sus cuerpos, y les hize señas que era aquello, y ellos me
mostraron como allí venían gente de otras islas que estaban cerca y los querían tomar y
se defendían. Y yo creí y creo que aquí vienen de tierra firme a tomarlos por cautivos.
Ellos deben ser buenos ser-vidores y de buen ingenio, que veo que muy presto dicen
todo lo que les decía. Y creo que ligeramente se harían cristianos, que me pareció que
ninguna secta tenían. Yo, placiendo a Nuestro Señor, llevaré de aquí al tiempo de mi
partida seis a Vuestra Alteza para que aprendan a hablar. Ninguna bestia de ninguna
manera vi, salvo papagayos en esta Isla." Todas son palabras del Almirante.
http://www.staff.uni-
mainz.de/lustig/texte/antologia/kolumbus.htm#1.%20Diario%20de%20Colón.%20Libro%20de%20la%20primera%20navegación

IKUSMUGAK ZABALTZEN
PROZEDURA
Idatzizko informazioa eta informazio grafikoa jaso
? Indigenen larruan jarriko zarete. Pentsatu ezazue haietako bat

zaretela. Horretarako, eman dizkizuegun testuetan eta Internet-
helbidean bilatuko duzue informazioa
? Idatzizko informazioa eta informazio grafikoa bilatu behar duzue
? Talde bakoitzak indigena-talde bat aukeratuko du
1. taldea: Aztekak
2. taldea: Maiak
3. taldea: Inkak
Idatzizko informazioaren bilketa

Taldea:

IKUSMUGAK ZABALTZEN
Informazio grafikoaren bilketa

Taldea:
Egunkari bat idatziko duzue bildutako informazioarekin (idatzizkoa zein grafikoa).

Benetako gertakarietan oinarrituko bazarete ere, askatasun osoz erabili
dezakezue imajinazioa hainbat gauza deskribatzeko: paisaiak eta gertakariak,
familia eta bizi zareten herria edo herrixka, zuen lagunak, pozak eta nekeak ...
Plantilla edo txantiloi bat emango dizuegu laguntzeko
PROZEDURA
Egunkari bat idaztea
- Lehenik eta behin, ahotsa jarriko diozuen pertsonaiaren izena aukeratu
- Bildutako informazio idatzi eta ikoniko guztia antolatu
- Kontatuko duzuenaren eskema prestatu. Egunkariak argi erakutsi behar du

IKUSMUGAK ZABALTZEN
nola bizi zineten konkistatzaileak heldu baino lehen, konkista nolakoa izan
zen eta nolako bizimodua izan zenuten konkistaren ondoren.
- Egin lehen zirriborroa. Ez ahaztu:

o 1. pertsonari eustea
o aditzak iraganaldia n erabiltzea
o tokia eta garaia deskribatzeko elementuak jartzea
o lagunarteko hizkera arrunta eta adierazkorra erabiltzea
- Idatzi behin betiko testua.
PROZEDURA
Egunkaria maketatzen
? Ekarpen guztiak bildu

? Word-en idatzi
? Tipografia-kontuak erabaki: letra-neurria eta – mota, kolorea, tituluak
? Irudiak sartu, testuen lagungarri
? Portada eta kontraportadaren diseinua erabaki
? Aurkibidea egin
? Atal guztiak bildu eta liburua prestatu

IKUSMUGAK ZABALTZEN
9. JARDUERA: GARAIARI BURUZKO FILMA
Zuzendaria: Ridley Scott

Aktoreak: Gérard Depardieu, Armand Assante, Sigourney
Weaver
Urtea: 1992
Iraupena: 2 ordu 20 minutu
Laburpena:
Itsasgizon batek kontinente bat aurkituko du, inork zitekeenik ere susmatzen ez zuena:
gure ezagutzen eta gure unibertsoaren mugak zabaldu egingo dira, bat-batean. Asiarako
bide berria bilatzeko asmoak bultzatuta, laguntza eskatu du Frantzia, Ingalaterra eta
Portugalen; alferrik, ordea, denek iritzi baitiote ezinezko proiektuari, Espainiako adituek
barne, Aragoiko diruzain Gabriel Sanchezen esku-hartzea gorabehera.
Eragozpenak eragozpen, Kristobal Kolonek babesa lortu zuen: Aita Marchenarena,
Martín Alonso Pinzón armadorearena, eta Valentziako bankari Luis de Santángelena,
zeinak Erreginarekiko elkarrizketa agindu baitzion. Gaztelako Isabelek proiektuari
baimena eman ondoren, itsasoratu egin ziren, eta Kristobal Kolonek jakinda bidaia esaten
zuena baino askoz luzeagoa zela, 1492ko urriaren 12an lehorreratu ziren “Pinta”, “Niña”
eta “Santa Maria” karabelak Karibeko uharte txiki batean: San Salvador deitu zioten.
GALDERAK
? Nolakoak dira filmaren hasieran liburutegian agertzen diren liburuak ?
? Zein da Kristobal Kolonen asmoa? Zeintzuk bere arrazoiak?
? Zer egoera erakusten dute plazako suek?
? Zeintzuk dira Kristobal Kolonen proiektua onartu behar duten bi erakundeak?

Nork eman zion Koloni proiektua aurrera eramateko baimena? Azaldu ezazu.
? Zer tresna erabiltzen zuten nabigaziorako? Bilatu ezazu informazioa.
? Zer arazo sortzen dira bidaian? Zergatik?
? Non eta noiz lehorreratzen dira lehen aldiz?
? Kolon lehorreratu, eta zer egiten du lehen-lehenik?
? Kontatu ezazu indiarrak aurkitu zituztenekoa. Zer gertatzen da?
? Zer aholku ematen die Kolonek bere gizonei indiarren tratamenduari buruz?

IKUSMUGAK ZABALTZEN
? Zer ustekabeko edo eragozpeni egin behar diote aurre konkistatzaileek

Ameriketako lehen ibileretan?
? Azaldu ezazu zer gertatzen den Kolon Espainiara itzultzen denean. Nolakoak
dira bere inguruko jendearen erreakzioak? Zehatz-mehatz azaldu.
? Bigarren bidaian, zer nolako harremana ikusten da konkistatzaileen eta

indiarren artean? Zein da egoera horren arrazoia?
? Egin ezazu iruzkin txiki bat, orain arte landu dituzuen Aro Modernoaren
ezaugarriak nola islatzen diren filmean.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
10. JARDUERA: KRISTAUTASUNA BANATU: ERLIJIO BERRIAK

SORTU
Erlijio berrien kokapenari buruzko mapa aurkezten dizuegu orain, baita zenbait
testu ere, garai hartan jaio ziren erlijio nagusiei buruzko azalpentxoa emateko.
Mapa behatu eta testuak irakurri ondoren, hurrengo jarduerak egingo dituzue.
http://www.icarito.cl/infografia/hist_univ/renacimiento03/reforma.htm

IKUSMUGAK ZABALTZEN
10.1. Katolikoak eta luteranoak.

Ondoren agertzen den konparazio-laukian markatu behar dituzue katolikoen eta
luteranoen arteko antzekotasunak eta desberdintasunak .
Katolikoak Luteranoak
? Aita santuaren
nagusitasuna
? Sakramentuak
? Zelibatua
? Ama Birjinaren
eta santuen
gurtza
? Aitortzaren
egitekoa
10.2. Erlijioak auzitan

Klasea hiru taldetan banatuko da: lehena, katolikoak; bigarrena, luteranoak; eta
hirugarrena, kalbinistak . Horien lekuan jarriko zarete, eta argudioak bilatuko
dituzue, zuen pentsamoldea justifikatzeko.
Aldez aurretik prestatu behar duzue eztabaida. Horretarako, binaka jarrita, beste
taldeek zuek adierazitakoaren aurka erabili dezaketen argudioak eta
kontrargudioak bilatuko dituzue, erantzun ahal izateko. Datuak biltzeko orrian
jasoko dituzue.
Orriok bateratzeko lana egingo duzue zuen taldeko beste bikoteekin, denen
ekarpenak aintzat hartu eta zuen jarreraren defentsa osatu ahal izateko.
Prestaketa horiek egin eta gero, eztabaidari ekingo diozue, aldez aurretik
moderatzailea eta talde behatzailea aukeratuz, eztabaidaren garapenari buruzko
datuak har ditzaten.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
Datuak biltzeko orria
1. argudioa Adibideak Kontrargudioak
Eztabaida baloratzeko orria
Argudio sendo Hitz egiteko txanda Aurkako iritziak

eta sinesgarriak errespetatu du errespetatu ditu
erabili ditu
A taldea
B taldea
C taldea
11. testua. Erlijio-krisia
Modernitate-haizeek ez zituzten politika- eta ekonomia-mailako aldaketak bakarrik

ekarri. Eliza Katolikoak XVI. mendean izan zuen krisia, hain zuzen ere, garai
horretako gertakaririk aipagarrienetako bat izan zen.
Prozesu horren ondorioz, katoliko eta protestanteen artean banatu zen Eliza.
Hainbat arrazoi dago katolizismoaren banaketa azaltzeko.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
Politikari dagokionez, sentimendu nazional eta subiranoa hedatu ahala, Aita

Santuaren aurka matxinatzen hasi ziren estatuak . Eliza, egin-eginean ere, krisi moral
sakonean murgilduta baitzegoen: induljentzien salmenta, simonia (espiritu- eta
erlijio-alorreko egoeren salerosketa), apaizek euren botoak ez betetzea, botere-
gehiegikeriak, eta abar.
Ekonomiari dagokionez, Elizak lur asko zituenez eta Europa osoan zergak kobratzen
zituenez, Estatu sortu berriek zerga-betebehar horietatik askatu nahi izan zuten,
eta gainera, elizaren jabetzak nazioaren lurraldera gehitu.
12. testua
LUTERANISMOA
Lutero bere 95 tesi ezagunak Wittenberg-eko

Unibertsitateko atean iltzatzen
Martin Luther monje alemanak (1483-1546) hasi zuen

Eliza Katolikoa behin betiko uzteko prozesua. Oso
haserre zegoenez Wittemberg-en —hango
unibertsitateko irakaslea baitzen— gertatzen ari zen
induljentzia-salmentarekin, 95 arrazoi idatzi zituen
Luther-ek, 95 tesiak alegia, Elizari ustelkeria leporatuz.
León X. Aita Santuak eskumikatu egin zuen, Luther-ek
uko egin baitzion damutzeari.
Elizaren doktrinatik aldenduz joan zen Luther, honako hauek defendatu baitzituen:
bai obrak (baraua, penitentzia, eta abar) bai sakramentuak alferrikakoak zirela,
eta monjeen eta apaizen klasea deuseztatu egin behar zela, haien botoak
beharrezkoak ez zirelako.
MARTIN LUTHER ETA BERE DOKTRINA

Fedearen bitartez salbatzeko printzipioa du oinarri Luther-en doktrinak. Hori
abiapuntutzat hartuta, lau puntu nagusitan egituratu zituen bere ideiak :
• Azterketa librea defendatzen du, eta Gizakiaren eta Jainkoaren arteko
bitartekari oro baztertzen.
• Bi sakramentu baino ez zituen onartzen: bataioa eta jaunartzea.
• Ama Birjinaren eta santuen gurtza kentzea , baita garbitokian sinestea ere.
• Mezaren sakrifizio- edo opari-zatia, eliza-zelibatua, eta tenpluetako luxua
kentzea. Honako hauek bultzatu zituen, ordea: Bibliaren irakurketa eta
azalpena, batera otoitz egitea eta kantu korala.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
13. testua
KALBINISMOA
Ideia protestanteak beste herrialde batzuetara ere zabaldu

ziren, azkar zabaldu ere. Suitzan, Joan Kalbin-ek Kalbinismoa
sortu, baita erabateko nagusitasuna erabili eta diktadura
teokratiko zorrotz eta gupidagabea ezarri ere, bi hamarkada
luzez (1541-1564). Kalbinen boterea mugagabea zen, Jainkoak
Lurrean zuen ordezkaritzat jotzen baitzuten.
Gobernu horrek, bizitza erlijiosoa ez ezik, politika, ekonomia,

hezkuntza, aisialdia eta familia-bizitza ere kontrolatzen zituen. Genevako hiritar
bakoitzaren jarduera pribatua ere begiradapean zegoen, janzteko modua
araututa, isuna edo multa jartzen zitzaien latinez otoitz egiten edo kartetan
egiten edo sermoi batean barre egiten zutenei. Heriotzara kondenatzen zituen
aurka egiten zioten guztiak, edo bere sinesmenekin bat ez zetozenak .
TEOKRAZIA MARTXAN
Kalbinek (irudian ageri da) Genevako hiria menderatu zuen bitartean (hogei mila
biztanle inguru zituen), benetako teokrazia (Jainkoaren ordezkarien gobernua)
nagusitu zen bertan, eta muturreko puritanismoa ekarri zuen horrek. 1542 eta
1561 bitartean, berrogeita hemezortzi pertsona exekutatu zituzten, eta
hirurogeita hamasei atzerriratu.
? Hiritarren bizitza erlijiosoa eta morala kontrolatzen zuten, eta etxe bakoitza
arakatzen zuten urtean behin, gutxienez.
? Nahitaezkoa zen zerbitzu erlijiosoetara joatea; bestela, isuna zegoen.
? Legeak agintzen zuen zenbat jantzi edo traje eduki zitezkeen, baita horien
kolorea ere. Jatekoa ere araututa zegoen.
? Debekatuta zeuden antzerkia, zori-jokoak, dantza eta kantu lizunak.
? Itun edo Testamentu Zaharreko izenak jarri behar zitzaizkien haurrei.
? Larrua jotzeak erbeste-zigorra zekarren; adulterioak, birao edo juramentuak
eta idolatriak, berriz, heriotza.
? Kalbinez eta apaizez errespeturik gabe hitz egitea delitua zen, sinismen
ofizialetik aldentzea bezala.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
14. testua
KATOLIKOAK
Lutheren, Kalbinen, anglikanoen eta presbiterianoen egintzek sortutako zalaparta
handiak Eliza Katolikoaren erantzuna ekarri zuen, hainbat ekimen hartu baitzituen
Erreformari aurre egiteko.
Horien artean, Kontzilio ekumenikoa deitzea izan zen nagusia, eta Italiako Trento
hirian egin zen, gorabehera askorekin.
Kontrarreforma esan zioten katolikoen mugimendu horri.
Fededunen banaketaren ondorioz, gerrak piztu ziren kontinente osoan. Erlijio-
gerra horiek berrogei urte baino gehiago iraun zuten, eta katoliko eta
protestanteak indar handiz borrokatu ziren, batzuk besteen aurka, botere
politikoaren eskuratzeko egarriz, eta alderdi bakoitzaren fedea sutsu
defendatuz.
TRENTOKO KONTZILIOKO ERABAKIAK
Hainbat neurri hartu ziren bilera horretan, hala alderdi dogmatikoan nola
diziplinarioan. Horien artean nabarmendu daitezke:
? Elizaren ohiko antolamenduari eustea, eta Aita Santua berrestea Elizaren

buru nagusi.
? Vulgata, San Jeronimok egin zuen latinerako itzulpena, berrestea Bibliaren
testu ofizial gisa.
? Zazpi sakramentuei eustea.
? Eliza-zelibatuari eustea, eta onura edo benefizioen pilaketa (zenbait eliza-
kargu edukitzea) debekatzea.
? Apaizei honako agindu hauek ematea: bakoitza bere elizan egon zedila,
gutxienez astean behin predikatu zezatela eta kristau-ikasbidea edo katixima
erakutsi zezatela.
? Seminarioak sortzea, apaiz ikasi eta duinak prestatzeko.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
11. jarduera: ESTATU MODERNOEN ERAKETA
Testua irakurri eta ondorengo Internet helbidera jo:
http://www.icarito.cl/infografia/hist_univ/renacimiento03/absolutismo.htm
Gero, hauxe idatzi behar duzue aurkeztuko dizuegun plantillan: zein monarkia-mota
zegoen Erdi Aroan, eta zein Erdi Aroan. Monarkia autoritarioa eta monarkia
absolutua zer diren azaldu.
15. testua
ESTATU MODERNOAREN ERAKETA
Aro Modernotzat ezagutzen den aldiak garrantzizko aldaketak ekarri zituen

Europara, antolamendu politikoari dagokionez. Horien arteko fenomenorik
azpimarragarriena Estatu Modernoaren sorrera izan zen: lurralde bat, muga
jakinekin eta gobernu komunarekin, bertako biztanleek identifikazio kultural eta
nazionala zutela.
Errege-erreginek hasi zuten prozesu hori, XIV. eta XV. mendeetan. Boterea
bereganatu nahi zutenez, negoziatu behar izan zuten jaun feudalekin, eta jaun
horiek, azkenean, beren lurraldeen gainean zituzten eskubide indibidualak laga
zizkieten errege-erreginei, zenbait pribilegioren truk. Negoziatzeko prest ez
zeudenak, berriz, gerraz eta biolentziaz menderatu zituzten. Errege-erreginek,
gerra horietan, burgesen laguntza izan zuten. Leialtasunaren kontzeptu
feudalaren ordez, autoritatea eta obedientzia nagusitu ziren, botere
zentralizatuko Estatu bati baitagozkio.
Monarken botere politikoa indartuz joan zen XVII. mendean, beste edozein
ordezkaritza kentzeraino, eta monarkia absolutuak sortu ziren.
Monarkiak estatu modernoa eratu zuen, gidaritza edo zuzendaritza zorrotzean

oinarrituta, horri eusteko baliabideak zituen eta. Gizarteak nolabait etsitzea
lortu zuen horrela erregeak, jaun feudalen mendekotasunetik atera nahi zutenei
halako orden eta aurrerabide bat ematearen truk.
Frantzia izan zen absolutismoaren adibiderik garbienetariko bat. XVII. mendean,

Europako potentzia nagusi bihurtu zen herrialde hori, bere mugak sendotu
ondoren, inguruko herrialdeekin egindako gerra ugariei esker. Frantziako errege
Luis XIV.a (1643-1715) izan zen monarka absolutuaren irudiaren
adierazgarririk onena. Esaldi hau harena dela uste da: “Neu naiz estatua”
http://icarito.latercera.cl/enc_virtual/archivo/papel/651/651_3.html
(euskaratua)

IKUSMUGAK ZABALTZEN
ERREGE-ERREGINAK ERDI ERREGE-ERREGINAK ARO

AROAN MODERNOAN
? Mapa behatu eta honako hau azaldu: zergatik esaten zuen Felipe II.ak bere
inperioan eguzkia ez zela etzaten.
? Maparen ondoan ageri den Internet helbidera jo, eta informazioa bilatu,
Espainiak bere inperioa noiz galdu zuen.
? Bilatu ezazue mapa bat, Espainiak XXI. mende honetan penintsulaz kanpo
dituen lurraldeak erakusten dituena.
Noizbait Espainiaren mende egon diren lurralde guztiak erakusten dituen mapa.
http://es.wikipedi a.org/wiki/Imperio_Espa%C3%B1ol

IKUSMUGAK ZABALTZEN
? Binaka jarri eta Felipe II.aren pasadizo hauek irakurri. Erregeak pasadizo
horietan zer-nolako nortasuna erakusten duen komentatu.
16. testua
Felipe II.ak —haren inperioan "ez zen

eguzkia etzaten"— ez omen zuen askorik
hitz egiten, baina berba adierazgarriak
erabiltzen zituen. Halakoxea zen Alonso
de Ercilla ere, La Araucana poemaren
egile ospetsua, erregeak zerbitzari izan
zuena hamabost urte zituenetik. Hortik,
beraz, Felipek bere zerbitzari famatuari
esaten ohi ziona:
-Hitz egidazu idatziz, don Alonso...
Escorialeko monasterioa eraikitzea agindu zuenean, aspaldiko arerio

zuen Henrike Frantziakoaren armada Saint-Quentingo guduan garaitu
izanaren oroigarri, Felipek atsegin izaten zuen obrak nola zihoazen
ikustea, bere aulki “escurialense” ospetsutik, eta batzuetan, obraraino
bertaraino joaten zen. Halaxe egin zuen behin, Frantziako enbaxadorea
lagun zuela. Enbaxadoreak ikusi zuenean Monasterioaren inguruan
zegoen teila-pila izugarria, honela mintzatu zitzaion, maltzurki:
-Beldur naiz, jauna, zure obra burutzeko ez ote den teila sobera eta
urrea faltan izango.
Erregeak ez zion ezer erantzun, baina berehala eman zuen agindua,

eraikinaren ekialdeko teilatu-hegalaren ertzean urrezko teila batzuk
jarri zitzaten, eguzkiarekin distira egin zezaten. Bete zuten agindua,
eta hurrengo baten, Frantziako diplomatikoaren laguntzaz orduan ere,
obrak ikustera joan zen, eta teilatuan dirdira egiten zuen puntua
seinalatuz, honela mintzatu zitzaion:
-Ikusiko duzunez, enbaxadore jauna, ez da zuk iragarritakoa gertatu,

guztiz alderantziz baizik. Teilak faltan eta urre sobera eduki ditugu.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
12. JARDUERA: MURALA OSATZEN
Sekuentzia didaktikoan garatu dituzuen jarduerak material idatzi eta

grafikotzat erabiliko dituzue murala osatzeko; sekuentzia didaktikoari ekin
diozuenean hasi duzuen murala, hain zuzen ere. IKTak erabiltzeko, Power
Point programaz baliatuko zarete.
Klasea hiru taldetan banatuko da:
- Asmatzaileen eta zientzialarien taldea
- Marinelen eta merkatarien taldea
- Erlijiosoen eta errege-erreginen taldea
Bere gaiarekin zerikusia duten jarduerak jasoko ditu talde bakoitzak.
PROZEDURA
? Power Point aurkezpen bat sortu, egoki irizten diozuen diseinuarekin.
? Muralaren aurkezpenean erakutsiko dituzuen alderdien eskema egin,

aldez aurretik.
? Aurreko jardueran jaso duzuen informazio idatzia eta grafikoa

aukeratu, eta diapositibetan sartu.
.
? Idatzizko informazioa eta informazio grafikoa banatu diapositiba
bakoitzean. (gogoratu ez dela testu gehiegi sartu behar,
eskematikoki jokatu)
? Diapositibak inprimatu eta murala prestatu, kartulinak erabilita
? Klasean azaldu

IKUSMUGAK ZABALTZEN
5.2.: Arte- eta kultura-testuingurua
1. jarduera: Ikasleek garai horretako mugimendu artistikoei buruz dituzten

aurreko ezagutzen gaineko jarduera. Errenazimentuko eta Barrokoko
arte-adierazpenak sailkatzea. Sailkapenaren zergatiari buruzko intuizio-
azalpen txikia.
2. jarduera: Talde-lana, Errenazimentuari eta Barrokoari buruzko
informazioa bilatzeko. Pintura hartuko da ardatz. Datuak biltzeko fitxa bat
betetzea.
3. jarduera: Koadro bati buruzko iruzkina.
4. jarduera: Literatura-alderdietan sartzea.
5. jarduera: Euskal Literaturaren aro klasikoa. Idazleen sailkapena.
6. jarduera: Errenazimentu garaia. Euskal Herriko literaturaren ezaugarriak.
7. jarduera: Gai mitologiko bat ulertzea hainbat adierazpen artistikoren
bitartez. Lau biñetako istoriotxo txikia sortzea.
8. jarduera: Nobela pikareskora hurbiltzea, “Pikaro” terminoaren esanahiari
buruzko lanaren bitartez.
9. jarduera: Bi literatura-zati irakurri eta ulertzea. Nobela pikareskoaren
ezaugarriak ezagutzea. Testuen sailkapena.
10. jarduera: Itsumutilaren argumentuari buruzko informazioa bilatzeko
jarduera. Laburpena egitea. Ahozko saioa, laburpena kontatuz.
11. jarduera: Lázaro de Tormes filma ikustea. Filmari buruzko galdera-sorta
gauzatzea.
12. jarduera: Itsumutilaren lehen hiru tratatuak irakurtzea. Horietako bat
taldeka lantzea. Garai hartako koadroak, pikaroaren figura erakusten
dutenak, bilatzea.
13. jarduera: Etxepareren olerkien gaiak aztertzen.
14. jarduera: Lehe ngo euskara eta gaurko euskara konparatzen.
15. jarduera: XVII. mendeko Euskal Herrian kokatzen.
16. jarduera: Axularren Gero irakurtzen.
17. jarduera: Kixotearen argumentu, egitura eta helburuari buruzko
informazioa bilatzea.
18. jarduera: Manuel Gutiérrez Aragón zinemagilearen El Quijote seriearen
hainbat kapitulu ikustea.
19. jarduera: Kixotearen kapitulu aukeratuak irakurtzea.
20. jarduera: Quijoteberriko DBHko 2. zikoko webquest-a lantzea.
Webquestean landutako berriak prestatu eta argitaratzea

IKUSMUGAK ZABALTZEN
1. JARDUERA: ERRENAZIMENTUA ETA BARROKOA
Aurkezten dizkizuegun bi definizioak abiapuntutzat hartuta, kultura -aldi batean

edo bestean sailkatuko dituzue ondoren agertzen diren artelanak.
Iruzkin txiki bat egin behar duzue artelan bakoitzaren azpian, zuen aukeraren
zergatia azalduz.
Errenazimentua
Erdi Aroko mundutik mundu modernorako igarobidea markatu zuen.
Arte-, literatura- eta zientzia-eraberritzearen aldia, XIV. mendetik XVI. mendearen
amaiera arte luzatzen dena. Italian hasi, eta handik hedatu zen Europako gainerako
herrialdeetara. Haren ezaugarriak dira arte - eta kultura-agerpen guztien loratzea,
antropozentrismoa (gizakia gauza guztien ardatz) eta antzinaro klasikora (Grezia eta
Erromako kultura) itzultzea.
Barrokoa
XVII. eta XVIII. mendeetan garatu zen kultura -mugimendua edo arte -aldia. Garai
hartako literaturari eta musikari ere aplikatzen zaie barroko terminoa. Arteari
dagokionez, kiribildurak, erroleoak eta beste apaingarri batzuk ugari erabiltzen dira, eta
horietan nagusi dira lerro kurbatuak, mugimendua eta zentzumenen inarrostea, argilun
bortitza.

IKUSMUGAK ZABALTZEN

IKUSMUGAK ZABALTZEN
2. JARDUERA: INFORMAZIOAREN BILA
Taldeka bilatuko duzue informazioa Errenazimentuari eta Barrokoari buruz

informazioa (arkitektura, pintura eta eskultura). Idatzizko informazioa bilatu
behar duzue, baita artelan adierazgarriak ere, ondoren agertuko zaizkizuen
Internet helbideetan oinarrituta. Gero, idatzizko eta irudizko informazioa biltzeko
fitxa beteko duzue, gelan egiteko ahozko saiorako baliagarri izango zaizue eta.
Internet helbideak
? http://www.librosvivos.net/smtc/homeTC.asp?TemaClave=1199
(Artea Errenazimentuan)
? http://www.arqhys.com/articulos/renacentista-pintura.html
(Errenazimentuko pintura)
? http://es.wikipedia.org/wiki/Arquitectura_renacentista
(Errenazimentuko arkitektura)
? http://icarito.tercera.cl/medio/articulo/0,0,38035857_152309013_147589907,00
.html
(Eskultura Errenazimentuan)
? http://es.wikipedia.org/wiki/Arte_barroco
(Arte Barrokoa)
? http://icarito.tercera.cl/medio/articulo/0,0,38035857_152309013_147589915,00.
html
(Eskultura barrokoa)
? http://www.arqhys.com/arquitectura/barroco.html
(Pintura barrokoa)
? http://es.wikipedia.org/wiki/Arquitectura_barroca
(Arkitektura barrokoa)
? http://es.wikipedia.org/wiki/Pintura_barroca
(Pintura barrokoa)

IKUSMUGAK ZABALTZEN
Informazioa biltzeko fitxa
? Gaia:
? Kronologia
? Ezaugarriak
? Teknikak
? Materialak
? Obra eta egilerik adierazgarrienak (irudiak)

IKUSMUGAK ZABALTZEN
3. JARDUERA: KOADRO BATEN IRUZKINA EGITEN
Velázquez pintorearen Las Meninas koadroa behatu, eta koadroari buruzko iruzkina
irakurriko duzue. Ondoren, banaka, Errenazimentuko edo Barrokoko pintura-lan
bat aukeratuko duzue, iruzkina egiteko, eta gero, ikaskideei azalduko diozue gelan.
1. testua
http://www.iupui.edu/~lmena1/velazquez/meninas.jpg
Las Meninas 3,18x2,76 metroko oihal batean egindako

olio-pintura da, barroko estilokoa, eta Madrilgo Prado
Museoan gordetzen da egun. Pintura horretan La
Margarita infanta (Espainiako errege-erreginaren
alaba) ageri da, bere neska laguntzaileekin (meninak).
Velázquezek argi intzidentea erabili zuen lehen
planoko figuretan (Margarita infanta da argituena)
eta motelagoa urrutiago zeudenetan, koadroan espazio-itxura sortzeko. Pintore
honek berezko du argia erabiltzea (bai koloreen ikus-bibrazioarekin, bai kolore oso
ilunen gainean dirdiratzen duten argi-jolasekin) distantzia eta/edo sakonera
emateko. Atzeko atetik sartzen den argiak, sabaiko eta ikuslearen eskumako
alboko hormaren iluntasunarekin kontraste egitean, sakonera ematen dio eszenari.
Nabaria da sabai ilun-ilunaren eta Margarita infantaren aurreko lur argi-argiaren
artean sortzen den espazialitatea.
Koadroan, era berean, Velázquez pintorea ikusi daiteke, ikusleari begira, koadroa
egiten ari dela. Bere soinekoaren paparrean ageri den Santiagoren gurutze gorria
pintorea hil eta gero jarri zioten, erregearen aginduz, pintorea (zaldun izendatu
baitzuen) eta pintura bera goratu nahiz edo. Gorteko pertsonaiez beteta ageri
zaigu gela. Gelaren atzealdean, Espainiako errege-erreginen (Felipe IV eta Mariana
Austriakoa) bustoak ikus daitezke, ispiluan islatuta, baita erret maiordomoa ere,
eskaileratan, atzeko ate argituan. Koadroak esekita dituen atzeko hormaren tonu
argiek koadroaren hondoa edo barrena taxutzen dute, eta sabaiko apaingarrien
(edo lanparen) inguruan dauden tonu argiek, halaber, perspektiba ematen dute.
Barrokoan, enkarguz egindako olioak handiak dira, sarri, honako hau bezala. Kolore
biziak erabiltzen dituzte, askotarikoak, alde guztietatik datozen argi-fokuek
indartuta, batzuk besteekin kontrajarrita, itzal handiak eta argiguneak sortuz.
Pertsonaiak oso jarrera dinamikotan ageri dira, aurpegi eta keinu oso
adierazgarriekin, sentimenduaren garaia baita Barrokoa. Egundoko konposizioak,
pertsonaiak apain-apain jantzirik, alegoria erlijioso edo mitologikoetan, gorte-
eszenetan (Las Meninas) edo guduetan (Las Lanzas).
http://www.liceus.com/cgi-bin/gba/meninas.asp (euskaratua)

IKUSMUGAK ZABALTZEN
PROZEDURA
Nola begiratu koadro bati
Hainbat elementu bereizi behar dira edozein artelan ulertu ahal izateko.
? Materialak: pinturan erabiltzen direnak (freskoa, tenplea, akuarela, olioa...)

eta pinturaren euskarrian erabiltzen direnak (horma-iztukua, zorua,
zurezko taula, oihalezko mihisea, papera...).
? Gaiak ez dio horrenbeste axola arte abstraktuan, baina definitzen jakin

behar da arte figuratiboan: paisaia naturalak, ehiza-eszenak, hiriko bizitza,
ohiturak, erlijio- edo mitologia-gaiak, erretratuak, biluzkiak, natura hila
(bodegoiak), eguneroko bizitza...
? Pertsonaia nagusiak aurkitu daitezke, eta deskribatu egin behar dira.
? Objektuak, errealak edo sinbolikoak, zenbait planotan erakusten dira,

perspektiba espaziala sortzeko Iruzkindu beharreko alderdiak dira
sinbolismoa eta perspektiba.
? Formak eta lerroak: figura eta objektuen modelatuan eta konposizioan

(lineala, diagonala, zirkularra) erabiltzen baititu autoreak helburu
jakinetarako.
? Argia eta/edo kolorea obran (objektiboa) eta ikuslearen ikuspegian

(subjektiboa): pintura batean deskribatu daitezkeen sentsazioak sortzen
dituzte edo sortzen ahalegintzen dira .
Pinturan ikusi daitezkeen elementu horiekin batera, beste bi ere jorratu behar
dira, iruzkina egiterakoan:
? Koadroaren egilea, kronologia eta sortze-tokia, egilearen, oro har
estiloaren eta dagokion herrialdearen ezaugarriak definitzeko.
? Obra definitu duten eraginak: egilearen edo lana enkargatu duenaren

ideiak; obra sortzen den gizarte-ingurua edo giroa; beste artista batzuen
irudi edo koadroetatik, beste zibilizazio batzuetatik, edo beste garai
batzuetatik inspirazioa hartu izana...

IKUSMUGAK ZABALTZEN
4. JARDUERA: ZER ETA NOLA IDAZTEN DA MENDEOTAN?
Ongi bereizitako bi mugimendu literario garatuko dira XVI. eta XVII. mendeetan:
ERRENAZIMENTUA ETA BARROKOA. Informazioa bilatu behar duzue gelako
testuliburuetan, hurrengo galderei erantzuteko:
ERRENAZIMENTUA BARROKOA
Mendea
Genero literariorik
landuena
Gairik aipatuenak
Garai horretako bi
egileren izena aipatu
Optimismoa
/Pesimismoa

IKUSMUGAK ZABALTZEN
5. JARDUERA: EUSKAL LITERATURAREN ARO KLASIKOKO

IDAZLEAK SAILKATZEN
Euskal Literaturaren Aro Klasikoa aztertuko dugu jarduera honetan.

Errenazimentuaren eta Barrokoaren ezaugarriak aztertu dituzue dagoeneko eta
guk garai hartako euskal idazleen izenak emango dizkizuegu, garaiaren arabera
sailkatzeko eta beraiek idatzitako liburuei buruzko datuak bilatu ondoren,
jarduerako koadroetan idazteko.
Hauek dira gure Literatura Klasikoan aipa ditzakegun izenetako batzuk:
Saiatu ondoko koadro hauek betetzen. Horretarako liburutegira joan edo, bestela
Interneten kontsultatu ondoko helbide hauetan:
http://www.hiztegia.net/ ( helbide honetan entziklopedien sailera jo eta bertan

topa dezakezue koadroko idazleei buruzko informazio labur trinkotua)
http://www1.euskadi.net/harluxet/
Datuak hornitzeko, kopiatu idazle horien lanaren irudia
ERRENAZIMENTUA (MENDEAK: )
Idazlea Lanaren izenburua Non noiz Euskalkia IRUDIA

argitaratua

IKUSMUGAK ZABALTZEN
BARROKOA (MENDEA: )
Idazlea Lanaren izenburua Non noiz Euskalkia IRUDIA

argitaratua

IKUSMUGAK ZABALTZEN
6. JARDUERA: ERRENAZIMENTU GARAIA EUSKAL HERRIKO

LITERATURAN EZAUGARRIAK ZEHAZTEN
Aurreko jarduerako bi idazle hautatuko ditugu, bi biak oso garrantzitsuak gure

literaturaren historian: Bernat Etxepare eta Axular.
Jarduera honetan zenbait datu jakingarri dauzkazu Euskal Herriko historiari eta,
zehazki, Etxepareren lanari buruz.
Arretaz irakurri eta saiatu ezabatutako hitzak idazten guk hemen jarri
ditugunetan aukeratuz.
DATU JAKINGARRIAK
XVI.MENDEA
XVI. mendean aldaketa handiak gertatzen ari ziren: 1512an…………………………………………

(Aragoikoa) Nafarroa bere menpe hartu zuen. …………………………………. Aita Santuak onetsi egin
zuen konkista; ondorioz, erregearen familia, Albretekoak, Nafarroa Beherera alde egin eta
Joana Albret erreginak handik …………………………………..zabaltzeari ekin zion. Mende horretan
………………………………. ………………..jabetzeko guda etengabeak izan ziren Frantzia eta Espainiaren
aldetik. Baita erlijio borrokak ere Europan eta Frantzian bereziki.
EGOERA SOZIOEKONOMIKOA
Garai horretan, XVI. mendearen erdi aldean, herritar gehienak alfabetatu gabeak ziren, ez
baitzegoen………………… ……………………….; bestetik, lanbidez laborariak, artzainak edota
arrantzaleak ziren gehienak.
Hortaz, ………………………. eta horren inguruko erakundeak ziren gune garrantzitsuenak;
horretatik kanpo ia ez zegoen irakurle kopuru aipagarririk, obra inprimatuak
……………………………………………………
ZEIN HIZKUNTZA ERABILI?
Eztabaida lehenagotik bazetorren ere, ……………………………………eta herri hizkuntzen arteko

eztabaida bizi-bizirik zegoen Etxepareren garaian,………………………………………. Kultura
gaietarako latina erabiltzeko joera zen nagusi, baina Erreforma protestantearen bultzadaz

IKUSMUGAK ZABALTZEN
………………………………… …………. itzultzen hasia zen Biblia (Martin Luther) eta apurka-apurka
boterea eta kultura orokorra herri hizkuntzen bidetik abiatu ziren.
……………………………..aukera hori baliatu zuen eta Europako beste hizkuntza batzuen bideari
ekin zion.
LINGUAE VASCONUM PRIMITIAE
Etxepareren Linguae Vasconum Primitiae obrak bi argitalpen, gutxienez, izan zituen ( 1545,
1561) Baina Trentoko Kontzilioaren ondoren (1545ean hasi zen) indar hatu zuen
……………………… (moral aldetik jokabide oso zorrotza) eta horren eraginez-edo aleak
desagertuz joan ziren. Hurrengo mendeetako autore gehienek ez zuten obraren berri izan1 .
Zorionez, ale bakar batek iraun zuen eta hori Pariseko …………………… …………………………XIX.
mendearen erdi aldean aurkitu zuten.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
ACTIVIDAD 7: LA MITOLOGÍA
La mitología es uno de los temas propios del arte renacentista que se refleja tanto
en la escultura, pintura como en la literatura. Después de leer y observad tanto el
texto como las imágenes relacionadas con Apolo y Dafne, vais a confeccionar, en
grupos de tres, una tira de cuatro viñetas, como mínimo, en la que recojáis el
suceso narrado en el soneto XIII.
Para ello, buscad información sobre los protagonistas de la historia (Dafne y
Apolo), seleccionad los datos más importantes e incorporadlos a vuestro cómic.
Texto 2
SONETO XIII
A Dafne ya los brazos le crecían

y en luengos ramos vueltos se mostraban;
en verdes hojas vi que se tornaban
los cabellos qu’el oro escurecían;
5 de áspera corteza se cubrían
los tiernos miembros que aún bullendo ‘staban;
los blancos pies en tierra se hincaban
y en torcidas raíces se volvían.
Aquél que fue la causa de tal daño,
10 a fuerza de llorar crecer hacía
este árbol, que con lágrimas regaba.
¡Oh miserable estado, oh mal tamaño,
que con llorarla crezca cada día
la causa y la razón por que lloraba!

IKUSMUGAK ZABALTZEN
ACTIVIDAD 8: ¿QUIÉNES SON LOS PÍCAROS?
En esta secuencia vais a trabajar con la novela picaresca, que es un género

narrativo que refleja la sociedad española del S. XVI y XVII. Este tipo de novela
gira alrededor de un personaje central, el pícaro, algunas de cuyas características
vais a desarrollar como comienzo del trabajo.
En primer lugar, buscad en una enciclopedia o diccionario la definición de
pícaro y copiadla en el cuaderno.
Después, realizad un listado de características, tanto físicas como morales,
que sean adecuadas a la definición que habéis encontrado.
Con este listado, describid, en un máximo de seis líneas, a un pícaro tal como
lo imagináis.
En último lugar, debéis buscar dos fotografías o dibujos que reflejen de
manera gráfica las características anteriores.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
ACTIVIDAD 9: CARACTERÍSTICAS DE LA PICARESCA
Os presentamos dos textos: un fragmento de “Amadís de Gaula” y otro de “La vida

del Buscón Don Pablos”. Leer los textos y completar el cuadro de recogida de
datos, para, en vuestro cuaderno y en grupos de tres, justificar cuál de los textos
pertenece a una novela picaresca. Debéis tener en cuenta qué fragmento se ajusta
a las características de la novela picaresca. Estas características las podéis buscar
en la siguiente dirección de Internet o revisar el anexo teórico que acompaña a la
actividad.
http://mld.ursinus.edu/~jarana/Ejercicios/Self-Check/Lazarillo/lazaro.html
Texto 3
Capítulo XXX
En busca de Oriana
Rompía el alba, y para no despertar sospechas, Amadís se retiró hacia un valle

y se subió en un otero cubierto de espesas matas. Desde allí vio que salía por la
puerta un caballero que miró hacia todos lados y volvió a entrar. Poco después
salían Arcaláus y sus cuatro caballeros, todos muy bien armados. Entre ellos
estaba Oriana. Amadís dijo:
5 - ¡Ay, Dios, ayúdame en su defensa!
Le vinieron las lágrimas a los ojos, y descendiendo del otero lo más pronto que
pudo se fue detrás de ellos. Cuando los vio en un sitio llano se acercó y dijo:
- Arcaláus, no te conviene llevar a tan gran señora.
Oriana reconoció su voz y se estremeció. Arcaláus y los suyos se abalanzaron
sobre él.
10 Arcaláus iba delante y Amadís con su lanza lo derribó por las ancas del caballo.
Se volvió hacia Grumén, el señor del castillo, y le clavó la lanza con tal fuerza,
que el hierro y el fuste salieron del otro lado. Echó mano a la espada y se metió
entre ellos con tal bravura y con tanta saña, que la doncella de Dinamarca le dijo
a Oriana:
- ¡Señora, mirad las maravillas que hace!
15 - ¡Ay, amigo! -dijo Oriana- ¡Dios os ayude y guarde!
El escudero que conducía el palafrén de Oriana salió huyendo. Amadís le cortó a
uno de los caballeros el brazo y a otro le hendió la cabeza hasta el cuello. El
último, cuando vio tal destrucción, huyó. Amadís iba a perseguirle, cuando oyó
voces de su señora. Arcaláus se había levantado, había subido a su caballo y
llevaba a Oriana en sus brazos para 20 alejarse de allí. Amadís salió detrás
de él y lo alcanzó. Alzó la espada para herirlo, pero temió matar también a su
señora. Le dio a Arcaláus sin mucha fuerza en las espaldas y le derribó un trozo
de la loriga. Arcaláus dejó caer a Oriana y salió huyendo. Amadís le dijo:
- ¡Vuelve, Arcaláus, y verás si estoy muerto como dijiste!
25 Pero el caballo de Arcaláus corría a toda carrera. Amadís no quiso alejarse de
Oriana.
Volvió a donde ella estaba, y descendiendo del caballo se hincó de rodillas, le

IKUSMUGAK ZABALTZEN
besó las manos y le dijo:

- ¡Pensé que nunca os volvería a ver!
Amadís de Gaula
Texto 4
Mi madre, pues, no tuvo calamidades. Un día, alabándomela una vieja que me

crió, decía que era tal su agrado que hechizaba a todos cuantos la trataban;
sólo diz que le dijo no sé qué de un cabrón, lo cual la puso cerca de que la diesen
plumas con que lo hiciese en público. Hubo fama de que reedificaba doncellas,
resucitaba cabellos, encubriendo canas. Unos la llamaban zurcidora de gustos;
otros algebrista de voluntades desconcertadas, y por mal nombre alcahueta y
flux para los dineros de todos. Ver, pues con la cara de risa que ella oía esto de
todos, era para más atraerles sus voluntades. No me detendré en decir la
penitencia que hacía. Tenía su aposento -donde sola ella entraba y algunas veces
yo, que como era chico podía - todo rodeado de calaveras, que ella decía eran
para memorias de la muerte y otros, por vituperarla, que para voluntades de la
vida. Su cama estaba armada sobre sogas de ahorcado, y decíame a mí: “¿Qué
piensas? Con el recuerdo de esto aconsejo a los que bien quiero, que, para que
se libren de ellas, vivan con la barba sobre el hombro, de suerte que ni aun con
mínimos indicios se les averigüe lo que hicieren.”
15 Hubo grandes diferencias entre mis padres sobre a quién había de imitar en
el oficio; mas yo, que siempre tuve pensamientos de caballero desde chiquito,
nunca me apliqué ni a uno ni a otro. Decíame mi padre: “Hijo, esto de ser ladrón
no es arte mecánica, sino liberal”; y de allí a un rato, habiendo suspirado, decía
de manos: “Quien no hurta en el mundo, no vive. ¿Por qué piensas que los
alguaciles y alcaldes nos aborrecen tanto? Unas
20 veces nos destierran, otras nos azotan y otras nos cuelgan, aunque nunca halla
llegado el día de nuestro santo. No lo puedo decir sin lágrimas -lloraba como un
niño el buen viejo acordándose de las veces que le habían bataneado las
costillas-; porque no querrían que adonde están hubiese otros ladrones sino ellos
y sus ministros; mas de todo nos libra la buena astucia. En mi mocedad siempre
andaba por las iglesias; y no cierto de puro buen cristiano. Muchas veces me
hubieran llevado en el asno si hubiera cantado con el potro. Nunca confesé sino
cuando lo manda la santa madre Iglesia; y así, con esto y mi oficio he sustentado
a tu madre lo más honradamente que he podido.”
F. Quevedo, La vida del Buscón D. Pablos

IKUSMUGAK ZABALTZEN
Plantilla para la recogida de datos
Amadís de Gaula La vida del Buscón

Protagonista:
héroe /
antihéroe
Autobiográfica:
1ª p./
Otra persona
Realidad cruda
/
Fantasía
Estilo:
Natural /
recargado

IKUSMUGAK ZABALTZEN
Anexo Teórico
La novela picaresca
Los rasgos más característicos de la novela picaresca se pueden
agrupar en dos grandes bloques, uno relacionado con el protagonista y
otro con la estructura.
? El protagonista es un pícaro, un desheredado, de los bajos fondos,

hijo de padres sin honra. No tiene un oficio concreto, lo que le
lleva a ser criado de muchos amos . En muchas ocasiones,
sobrevive mendigando o robando.
? Es un hombre al que podemos denominar “realista” (porque ve la vida fríamente),

cínico (porque para él las cosas de este mundo no valen lo que cuesta conseguirlas) y pesimista
(porque siempre ve la miseria de lo humano).
? Como ya hemos visto, las novelas picarescas presentan siempre un narrador en pr imera persona, son
autobiográficas , ya que el autor de la novela considera que sólo el mismo personaje picaresco puede
ser el bió grafo de una vida tan insignificante y miserable. Sería el reverso de la vida del héroe
caballeresco que, por su importancia, sí ha sido contado por los biógrafos. Esta característica
constituye, además, una importante aportación de la picaresca al desarrollo de la novela posterior.
? La mayoría de estas novelas se presentan de manera lineal como una sucesión de episodios en los
que el lazo de unión es el pícaro.
? Por otro lado, la novela picaresca tiene una estructura abierto, carece de final rotundo.
Siempre se podría continuar contando más sucesos similares de la vida del píc aro.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
ACTIVIDAD 10: ¿QUÉ NOS CUENTA LÁZARO?
En las siguientes direcciones de Internet vais a buscar información sobre “El

lazarillo” para hacer un resumen de su argumento, su estructura y su finalidad.
Tras realizar por escrito y en parejas este resumen, algunos de vosotros lo
expondréis oralmente al resto de vuestros compañeros. Ellos podrán completar
aquella información que hayáis omitido.
Direcciones:
http://roble.pntic.mec.es/~msanto1/lengua/1picaro.htm
http://es.wikipedia.org/wiki/El_Lazarillo_de_Tormes#Argumento
http://www.ciao.es/El_Lazarillo_de_Tormes__Opinion_1064444

IKUSMUGAK ZABALTZEN
ACTIVIDAD 11: UNA PELÍCULA SOBRE LÁZARO
En esta actividad vais a ver una película basada en el libro con el que estamos
trabajando. Como podéis ver, aunque se trata de una historia escrita en el siglo
XVI, despierta el interés de la sociedad actual.
Antes de ver la película, leed el cuestionario adjunto porque después tendréis que
completarlo trabajando por parejas.
LÁZARO DE TORMES
Géneros: Dramas, Comedias
Artistas :Rafael Álvarez "El Brujo", Karra Elejalde,
Beatriz Rico, Manuel Alexandre, Francisco Algora,
Agustín González, Francisco Rabal, Juan Luis Galiardo,
Manuel Lozano
Dir.: Fernando Fernán Gómez, José Luis García Sánchez
Música: Roque Baños
Fotografía: Javier Salmones
2001
CUESTIONARIO
? Tema
? Resumen del Argumento
? Personajes protagonistas: características
? Personajes secundarios: ¿Cuál es su papel en la obra?
? Garaia de la acción
? ¿Cuánto dura la acción?
? ¿En qué lugares se desarrolla?
? ¿Qué clases sociales se representan?
? Haz una pequeña valoración de la obra, indicando si te ha gustado o

no. Utiliza al menos dos argumentos para apoyar tu opinión y valora la
película de 0 a 10

IKUSMUGAK ZABALTZEN
ACTIVIDAD 12: LA LECTURA DE “EL LAZARILLO”
Vais a hacer una actividad final sobre “El Lazarillo” que consiste en el comentario
general del tratado I, el tratado II y el tratado III. Dividid la clase en grupos de
tres personas y cada grupo trabajará un cuestionario. Terminado el trabajo
escrito, haréis la exposición oral de los apartados trabajados y los presentaréis a
los demás compañeros. Recogeremos el trabajo escrito para su evaluación y
valoraremos también la exposición oral.
CUESTIONARIO TRATADO I
Explicad cómo justifica Lázaro por qué y para qué escribe el
libro.
2.Comentad cuáles son las características de la familia de
Lázaro.
3 Resumid los siguientes episodios: jarro del vino, las uvas y la
longaniza.
4.Buscad citas y ejemplos donde Lázaro se dirija directamente
a la persona a la que dedica el libro.
5.Comentad cuáles eran las habilidades del ciego para ganarse la
vida.
6.Buscad tres ejemplos o razones que muestren la avaricia del
ciego.
7.Comentad de qué manera se vengaba Lázaro de la crueldad del
ciego.
8.Reconstruid el itinerario que Lázaro recorre con el ciego
CUESTIONARIO TRATADO II
¿Cómo se contrapone la escasez de la casa del clérigo con la
abundancia de otras?
En este episodio, ¿cuál es el tema fundamental? Explicadlo.
¿Cuál es el razonamiento que hace Lázaro para no cambiar de
amo?
Durante todo el episodio, ¿cuál es la sensación que agobia
continuamente a Lázaro? Buscad tres o cuatro frases que lo
ejemplifiquen.
Explicad en qué se asemejan el ciego y el clérigo.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
Explicad todos los pasos que va dando Lázaro para conseguir

sacar el pan del arca.
Buscad las referencias históricas o mitológicas siguientes y
explica su sentido en el texto: Alejandro Magno y Penélope.
Haced una crítica del comportamiento del clérigo con Lázaro
teniendo en cuenta su condición religiosa.
CUESTIONARIO TRATADO III

¿Qué rasgos del escudero hacen pensar a Lázaro, cuando lo
conoce, que puede ser un buen amo?
Entresacad los datos que conforman la descripción de la casa
del escudero.
En este capítulo, ¿cómo se concreta la habitual mala suerte de
Lázaro con sus amos?
El personaje del escudero le sirve al autor para criticar una
forma de vida basada en las apariencias. Explicad cómo va
actuando el escudero a lo largo del tratado para que Lázaro no
descubra su situación.
Comentad cuál es la relación de Lázaro con este amo: se siente a
gusto, le parece bueno o no...
¿Cuál es la conclusión de Lázaro al acabar el tratado? ¿Mejora
su suerte o empeora? ¿Dónde lo demuestra?

IKUSMUGAK ZABALTZEN
13. JARDUERA: ETXEPAREREN OLERKIEN GAIAK AZTERTZEN
Nola dago osaturik Linguae Vasconum Primitiae? Gaiaren arabera, zein da ondoko
olerki txataletan jorratzen den gaia? Bilatu informazioa ondoko helbide honetan:
http://eu.wikipedia.org/wiki/Bernart_Etxepare
http://www.hiztegia.net/
5. Testua GAIA
Andre eder jentil batek bihotza deraut ebatsi,
harzaz orhit nadinian 2 deus ere ezin iretsi3 ;
nik hura nola, nahi nuke hark banenza onhetsi; 4
ezin benturatuz 5 nago, beldur dakion gaitzi6 .
Ezein ere lengoajerik

ez firanzesa ez berzerik
orai ezta erideiten
heuskararen parerik.
Heuskara,
ialgi7 adi danzara.
Heuskara,
ialgi aldi plazara.
Libertatia nola baita gauzetako hobena,
gathibutan egoitia hala pena gaitzena.
Ni bezala eztadila, othoi, ehor 8 engana,
ezetare hitz orotan fida ere gizona.
Iangoikua, zuk begira niri ere zuzena.
Mundu oro iraganik ez eriden 9 berzerik,

Ieinkoaren ama hona grazia oroz betherik;
haren amore izateko ezta ehor dignerik;
unsa 1 0 zerbitza dazagun; maite gitu bertarik.
0 anderia, ezin date ehor zure bardinik,

gainekorik zuk eztuzu Ieinko beraz berzerik,
Ieinko ezten berze oro dago zure azpitik,
Ieinkoaren ama zira mundu oroz gainetik.
ATALAK curriculum materialak. GURE LITERATURAREN : ARO

KLASIKOA (moldatua)
1
Lapurtu dit
2
Gogoratzen naizenean
3
irentsi
4
hark ni onartzea
5
ausarturik
6
txartzat hartuko ote duen
7
atera, irten
8
inor
9
aurkitu
10
ondo

IKUSMUGAK ZABALTZEN
14. JARDUERA: LEHENGO EUSKARA ETA GAURKO EUSKARA

KONPARATZEN
Etxepareren Olerki liburuan euskarari kanpora jalgitzeko, kanpora irteteko

agindua ematen zaio, mundu osoan ezaguna izan dadin. Etxeparek euskararen
aldeko aldarrikapena egiten du liburuska horretako bi olerkitan. Orain irakurriko
duzuna ere laudorio olerkia da.
Jarduera honetan hauxe egin behar duzue: poema ondo ulertu ondoren, talde
txikia n bildu (hiru edo) eta lehengo euskararen eta Etxeparek darabilen
euskalkiaren eta gaurko euskararen arteko aldeak, ezberdintasunak identifikatzen
saiatuko zarete.
Arretaz irakurri Sautrela olerkia.
6. Testua
SAUTRELA
Heuscara da campora, eta goacen oro dançara
O heuscara lauda ezac Garacico herria

Ceren hantic vqhen baytuc behar duyan thornuya
Lehenago hi baitinçan lengoagetan azquena
Oray aldiz içaneniz orotaco lehena.
Heuscaldunac mundu orotan preciatu ciraden

Bana hayen lengoagiaz berce oro burlatzen
Ceren eceyn scripturan erideiten ezpaitzen
Oray dute iccassiren nola gauça hona cen.
Heuscaldun den guiçon oroc alcha beça buruya

Eci huyen lengoagia içanen da floria
Prince eta iaun handiec oroc haren galdia
Scribatus halbalute iqhasteco desira.
Desir hura conplitu du garacico naturac

Eta haren adisquide oray bordelen denac
Lehen imprimiçalia heuscararen hura da
Basco oro obligatu iagoiticoz hargana.
Etay lelori bailelo leloa çaray leloa

Heuscara da campora eta goacen oro dançara.
http://www.vc.ehu.es/gordailua/Etxepare_1.htm

IKUSMUGAK ZABALTZEN
14.1. Poemako zein ahapaldiri dagokio azalpen horietako bakoitza? Adieraz ezazu
giltzen bidez poeman bertan.
o Nahiz eta ospe ona izan, euskaldunek beti izan dute

beren hizkuntza ezezaguna izatearen kezka, baina
hori aldatu egingo da.
o Ohore Donibane Garaziri eman dion mailarekin

euskara hizkuntzetan aurreratuena izango da-eta.
o Etxeparek berak eta Bordeleko adiskideak (

euskararen lehenengo inprimatzaileak) ohorea
merezi dute, eta euskaldunen errespetua.
o Harro egoteko arrazoirik badute euskaldunek, eta
goi mailako jendeak ere euskara ikasteko gogoa
izango du.
ATALAK curriculum materialak. GURE LITERATURAREN : ARO KLASIKOA (moldatua)
14.2. Irakur itzazu ondoko baieztapenak eta adierazi zein den egia eta zein
faltsua. Faltsuak direnetan eman erantzun zuzena.
1. Poeta harro sentitzen da euskarak estima handia izan

duelako beti
2. Etxepare harro dago Garazik, bere herriak, euskara letren
plazara sartu duelako.
3. Etxepare harro sentitzen da Garazin inprimatu delako
bere obra.
4. Etxeparek obra horretan esker ona adierazten dio
Bordeleko Lehete adiskideari, obra inprimatu izan
duelako.
5. Poema honetan gonbita egiten digu, alaitzeko arrazoia
baita euskara letren mundura atera izana .
6. Sautrela poeman ahapaldietako bertso-lerroak 15
silabakoak dira.
7. Bertso-lerroen moldea A-A-A-A da
8. Leloan, hitz joko bat egiten du poetak.
9. Etxepare oso poeta landua zen; haren poesiak ez dira
herritar xumeentzat eginak
10. Herritarrek poesiaz goza zezaten nahi izan zuen, herri
poetatzat har daiteke
11. Poema hau euskararen laudoriozko poema da eta
kantatua izateko sortu zuen
12. Linguae Vasconum Primitiae-n asko dira euskararen
aldeko poemak

IKUSMUGAK ZABALTZEN
14.3. Orain, entzun arretaz Oskorri taldearen bertsioa. Konparatu jatorrizko

olerkia eta Oskorri Taldeak egindako bertsioa. Zeintzuk dira bertsio
modernoak dituen aldaketak? Hiruko taldeetan bildu eta zerrendatu hamar
ezberdintasun. Gero, talde handian bilduta, orokorrean aztertuko dituzue.
SAUTRELA
Euskara da kanpora Euskalduna den guztiak

eta goazen denok dantzara. burua altxa beza 1 3 ,
gorenean ikusiko baitu
O Euskara lauda ezak1 1 bere hizkuntza.
Garaziko herria, Printze eta jaun guztiek
zeren handik hartu baituk hura eskatzen dute,
behar huen grazia. paperetan ikusita
Lehenago hi baihintzen ikasi behar dute.
hizkuntzarik azkena,
orain berriz izango haiz Gogo hori konplitu1 4 du
guztietan lehena. Garaziko gizonak
eta haren adiskide
Euskaldunak edonondik Bordelen dagoenak.
preziatu ziraden1 2 , Lehen inprimatzailea
baina haien mintzaeraz euskararen hura da;
denak ziren burlatzen, euskaldunak eskerturik
inongo liuruetan aurkitu behar gara.
eskribitzen ez baitzen;
orain ikasiko dute Etai lelori bailelo
nola gauza ona zen. leloa zarai leloa!
Euskara da kanpora eta
goazen denok dantzara
http://www.diasporavasca.org/fitxak/fitxak11/musika/musika.htm
Oskorri taldea
11
Ezazu (hika hitz egiten dio euskarari
12
ziren
13
dezala
14
bete
IKUSMUGAK ZABALTZEN
OLERKIA ABESTIA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
15. JARDUERA: XVII. MENDEKO EUSKAL HERRIAN KOKATZEN.
Euskal Herriko XVII. mendean kokatzen lagunduko diguten datuak dituzue honako
hauek. Hutsuneak betetzeko jarduera da, baina modu egokian bete ahal izateko
arretaz irakurri behar dituzue testuok datuok egoki txertatu ahal izateko.
Ondoren, bete ezazue idazleari eta obrari buruzko fitxa
DATU JAKINGARRIAK
XVII. MENDEA
XVI. mendean Elizaren ustelkeria zuzentzeko Martin Luther-ek

……………………………………………….egin zuen. Horren erreakzio gisa, Eliza Katolikoak
………………………………….sustatu zuen eta horrek katolizismoaren jokabide zurruna eta
beldurrezkoa ekarri zuen: 1542an………………….., 1543an zentsura inprentan eta 1545etik
1563ra bitartean Trentoko…………….. Kontzilioaren eraginez literatura erlijiosoa hazi egin
zen eta elizako liburuak nazio …………………………………… idazten hasi ziren.
Mende honetako autore eta obra ia guztiak iparraldekoak dira. Garai

hartan……………………………………. aldean, batez ere, loratze ekonomiko handia gertatu zen:
untzigintza, arrantza ( balea, bakailaoa…) eta merkataritza arloetan. Eta horrek jende
………………………………… multzo bat sortu zuen, liburuak erosteko ahalmena ere bazuena.
Hegoaldean, berriz, beherakada ekonomiko handia gertatzen zen, Espainian bezala.
Kontrarreforma/ Kontzilioa/ Erreforma Protestantea/ Inkisizioa /

hizkuntzetan//eskolatu/ Lapurdi
SARAKO ESKOLA
XVII. mendean, ……………………………( Sara, Ziburu, Donibane herrietan), idazle talde

garrantzitsu bat sortu zen, gehienbat…………………………… osatua: Ziburuko Etxeberri, Axular,
Materrre, Argaignarats, Haranburu, Klaberia eta beste batzuk. Dirudienez, Etxeberri zen
taldeko idazle ohoretsuena eta Axular trebeenetakoa. Denen artean, gure literaturaren
mugimendu indartsua piztu zuten eta ……………………………..klasikoa deitu den hizkuntza
literarioa garatu zen.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
GERO
Liburu ……………………….da Gero; geroko gerotan dabilenari, hau da, bere arimaren salbazioa
geroko uzten ari denari kontzientziaren kargu hartzeko obra da,……………………….. bidean
lehenbailehen jar dadin konbentzitzeko.
Liburua egiteko enkargua lagun talde batean jaso zuela aipatzen du sarreran,
………………………………izenez ezagutzen dugun gizon ikasien taldean, hain zuzen.
Eta………………………………………….. egiteko asmoa ere azaldu zuen. Bat argitaratu zuen, ordea,
baina bikaina.
Sarako Eskola /Elizgizonek/ lapurtera mistikoa / salbazio/ bi partetan/

Lapurdin
Autorea:
Zein mendetan argitaratu zen?
Zein urtetan?
Zer esan nahi du izenburuak? Zein da

Gaia?:
Autorea, nongoa:
Liburu honen euskalkia:
Sarako Eskolako beste partaide

batzuen izenak:
curriculum materialak. GURE LITERATURAREN : ARO KLASIKOA

IKUSMUGAK ZABALTZEN
16. JARDUERA: AXULARREN GERO IRAKURTZEN
Jarduera honetan euskal hizkuntzaren prosa eredugarriaren gailurtzat jotzen den

GEROko zenbait pasarte ulertzen arituko gara. Horretarako hiruko taldeetan
bildu eta irakurri bertatik ateratako hiru txatal hauek.
16.1. Zazpigarren testuan azpimarratu zein den guk emandako esaldiaren ordaina.
7. Testua
Badakit anhitzek miretsiko duela eta edirenen arrotz eta estraiñio, ni lan huni lotzea.
Zeren anhitz izan baita orainokoan, eta baita orai ere, ni ez bezalakorik, ni baiño
hunetako gaiagorik, eta anzatsuagorik, ezpaitute guztiarekin ere, orainokoan, hunelako
materiatan, hunela ausartziarik eta eskudantziarik hartu. Baitirudi ezen asko behar
lizatekeiela arrazoin haur ene gibelatzeko eta geldi arazitzeko ere. Baiña ene kontra
dela dirudien arrazoin hunek beronek, ni esportzatzen eta aitzinatzen nau, hunek
bihotz emaiten deraut, haur edireiten dut nik neure alde eta fabore, zeren
enseiukarrean bezala egiten diren lehenbiziko obrek eta enseiuek, zenbait huts eta
falta izanagatik ere, badirudi ezen, zeren lehenak diren, barkhakizun direla, eta bat
bederak disimulatzeko, ez ikhusi iduri egiteko, eta are desenkusatzeko dituela.
o Askori bitxia egingo zaiela bera horrelako materia batean

murgiltzea
o Horrek guztiak indarra ematen dio ahalegintzeko eta aurrera
jarraitzeko.
o Aitortzen du inor aritu ez izana arrazoi nahikoa beharko
litzatekeela izan bera ere ez sartzeko.
o Lehena izatea, ordea, abantaila izan daitekeela dio, lehen
saioak ez baitira hain zorrotz epaitzen
8. Testua
8 Badakit halaber ezin heda naitekeiela euskarako minzatze molde guztietara. Zeren
anhitz moldez eta diferentki minzatzen baitira euskal herrian. Nafarroa garaian,
Nafarroa beherean, Zuberoan, Laphurdin, Bizkaian, Gipuzkoan, Alaba-herrian, eta
bertze anhitz lekhutan. Batak erraiten du behatzea, eta bertzeak so egitea. Batak
haserretzea eta bertzeak samurtzea. Batak ilkitzea, bertzeak ialgitea. Batak athea,
bertzeak bortha. Batak erraitea, bertzeak esatea. Batak irakurtzea, bertzeak
leitzea. Batak liskartzea, bertzeak ahakartzea. Batak hauzoa, bertzeak barridea.
Batak aitonen semea, bertzeak zalduna. Finean bat bederak bere gisara, anzura eta
moldera. Eztituzte euskaldun guztiek legeak eta azturak bat, eta ez euskarazko
minzatzea ere, zeren erresumak baitituzte diferent.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
16.2. Zortzigarren testua irakurri. Testu honetan zer dio Axularrek? Aukeratu
baieztapen zuzenak.
o Euskal Herriko mintzaira guztiak dakizkiela

o Euskal Herrian hainbat hizkera daudela, lege eta ohitura
desberdinak dauden bezala.
o Euskaldunok, lexikoari dagokionez, hainbat aldaki erabiltzen
ditugula.
o Zazpi herrialde bereizten ditu Euskal Herrian eta banan-banan
aipatzen ditu
16.3. Bederatzigarren testuan, lexiko ariketa burutuko duzue. Saiaa zaitez ondo
sinonimo hauek testuko hitzekin erlazionatzen.
Elikagaien / asko / zaintzen / ahulak / argizariz / zaila / erlategian /

lan eginez / atezaina / botatzen
9. TESTUA ERLEAK ETA INURRIAK
Erleak, hain gauza ttipiak eta flakoak (_ _ _ _ _ _), bethetzen du mundua eztiz eztitzeko, eta
ezkoz (_ _ _ _ _ _ _ _ _) argitzeko. Eta gaitz lizateke kontatzea nola gobernatzen (_ _ _ _ _ _ _
_) diren erleak elkharren artean; nola duten bere erregea, eta obeditzen duten; nola zaharrak
kofauean (_ _ _ _ _ _ _ _ _ _) barrena, etxeko lanen egiten, egoiten diren; eta gazteak, bere
mantenuaren eta bizikaien (_ _ _ _ _ _ _ _ _ _) garraion, kanpotik hari diren; nola duten bere
athal-zaiña (_ _ _ _ _ _ _), eta behar ere bai. Zeren eztiari, nola baita gozo, eta izena duen
bezala, ezti, anhitz (_ _ _ _), baitarraika (…) . Nola trabaillatzen direnek, trabailatzen eztiren
alferrak eta nagiak, ezten kolpez egotzten (_ _ _ _ _ _ _ _) dituzten bere konpaiñiatik.
Expellunt ab alvearibus pigras (Plin.). Eta nola bertzerik ere anhitz gauza egiten duten, eta
guztiak hain ordenantza handiarekin, non baitirudi ezen eztela erregerik, bere erresuma hain
ongi gobernatzen duenik, nola erleek bere erregearekin batean trabaillatuz (_ _ _ _ _ _ _ _ _
) gobernatzen baitute berea.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
17. JARDUERA: KIXOTEA
Jarraian agertzen den informazioa irakurriko duzue lehenik, eta gero, testuliburu,
eskuliburu eta Internet helbideetan informazio gehiago bilatuko duzue, Kixotearen
argumentu, egitura eta helburuari buruz.
Obrari buruzko hainbat baliabide aurkituko dituzue helbide honetan.
http://www.saretik.net/quijoteberri/portal%5Findex/euskera/direcciones.htm
Gaia, argumentua eta egitura
Mantxako zaldun Alonso Quijanok, zalduneria -liburuak irakurriaren

irakurriaz erotuta, Kixote Mantxako izena hartu eta mundua ibiltzea erabaki du,
bere heroien, zaldun ibiltarien, antzera, abenturak bizi eta ekintza gogoangarriak
egiteko, fama eta ospea irabaztearren; badu bere balentriak nori eskaini ere:
Tobosoko Dulzinea bere damari. Arma barregarriak eskuan eta Rocinante zaldi
zaharraren gainean, bere ibilaldiari ekin dio, ostatu baten zaldun bihurtu ostean.
Ezagun batek Kixote bere herrixkara itzularazi ondoren, laborari bat
konbentzituko du bere ezkutari izan dadin, ospearen eta boterearen truk. Beraz,
berriz ere abiatuko da, Sancho Panza lagun duela. Egundoko abenturak, aldrebesak
eta burugabeak, biziko dituzte elkarrekin Mantxa eta Andaluziako eremuetan;
hainbat pertsonaia ere ezagutuko dituzte, era guztietakoak, Kixoteren herriko
apaiza eta barberua bila atera eta etxera itzularazten dituzten arte.
Liburuaren bigarren partean, On Kixote berriz ere abiatzen da Sancho Panzaren
laguntzaz, eta beste abentura batzuk ere pasatuko dituzte. Ibili eta ibili, duke
baten lurretara iritsiko dira, eta dukeak trufa egingo dio bai On Kixoteren
erotasunari, bai Sanchoren anbizioari (uharte bateko gobernadore ere izendatuko
du). Sancho azti eta jakintsu ari da bere karguan, dukearen harridurarako, eta
zintzoa eta sen onekoa denez, gobernadore karguari utziko dio. Bartzelonaraino
ere iritsiko dira, eta beren arma berberekin garaituko dituzten han: On Kixoteren
auzo batek, zaldun ibiltariaren itxurak egin eta irabazi egiten dio On Kixoteri,
borrokan; galdu izanaren ordain, etxera itzuli dadin aginduko diote On Kixote
prestuari: lur jota helduko da, bai fisikoki bai moralki, eta hil egingo da.
Kixoteren hitzaurrean azaltzen digu Cervantesek liburua idazterakoan izan duen

asmoa: zalduneria-liburuen parodia egitea, herritarren artean arrakasta handia
zuen literatura-mota bat kritikatzea. Gizon-emakumeak, bizitza eta mundua ondo
baino hobeto ezagutzen zituela ere erakusten digu Cervantesek, ordea. Horiek
horrela, Kixoteak, zaldi ibiltariei eta literatura txarrari trufa egiteaz gain,
pertsonen portaeraren ikuspegia ematen du: minaren, amodioaren, heriotzaren,

IKUSMUGAK ZABALTZEN
eguneroko arazoen, erotasunaren edota jakintzaren aurrean dituzten erreakzioak .
Zalduneria -liburuei trufa egiteko liburu dibertigarri bat ari zen idazten,
besterik ez... Galdetzera etorriko ote ziren? Ezagutuko al zuten zaldun
baldarraren irudi hartan Espainiaren espiritua, itsutasun zaharkituak joa
antzinako egintzetan galtzen ari zena, inguruko mundua errealitate berri
bati begiratzen hasia zegoen bitartean? Bizkarrari eragin zion. Ez zegoen
zer azaldurik . Alegia eta zentzua gauza berbera baitziren, lorea eta lurrina
bezala.
B. Frank, Cervantes, la novela de un genio
Kixotea, orain arte aztertu dugun obretan zabalena ez ezik, egitura

narratibo konplexuena duena ere bada. Bi zati ditu, hamar urteko aldearekin
argitaratuak, 52 eta 74 kapitulutan banatuta, hurrenez hurren: On Kixote eta
haren ezkutari Sancho Panzaren ibilerak kontatzen dira, hurrenkera
kronologikoari jarraituz. Honetan datza Kixotearen originaltasuna: argumentuaren
haritik kanpoko hainbat elementu sartzean; hala nola, kontakizunak, garai hartan
puri-purian zeuden eleberri-moten (artzain-eleberria, moriskoena, sentimentala…)
adierazgarri, hausnarketa literarioak, diskurtso teoriko eta kutsu moralekoak,
pertsonaien arteko elkarrizketa luzeak, hainbat eta hainbat gairi buruzkoak,
ekintza nagusitik aldenduz batzuetan, eta narratzailearen eta Cervantes beraren
zuzeneko parte-hartzeak, istorioa gertatu zeneko egoera azalduz.
ARGUMENTUA EGITURA HELBURUA ETA

ASMOA
Kontsultatu
den iturria
Kontsultatu
den iturria
Kontsultatu
den iturria
Kontsultatu
den iturria

IKUSMUGAK ZABALTZEN
18. JARDUERA: ON KIXOTE, TELEBISTAN ERE
Don Quijote seriaren hainbat kapitulu ikusiko dituzue jarduera honetan. Arretaz
erreparatu gertakariei eta pertsonaiei, haien ezaugarri fisikoei eta
nortasunezkoei, agertzen diren tokiei …, hurrengo jarduera egiteko beharko
dituzue eta.
PERTSONAIAK
GERTAKARIAK Ezaugarri Nortasun- TOKIAK
fisikoak ezaugarriak
Kapitulua
Kapitulua
Kapitulua

IKUSMUGAK ZABALTZEN
19. JARDUERA: ON KIXOTEREN ISTORIOAK
Kixotearen hainbat kapitulu aukeratuko dituzue: lehenengo eta behin irakurri, eta,
ondoren, ezaugarri esanguratsuak aztertuko dituzue.
Honako hauek proposatzen dizkizuegu: III-XII, XIII-XXII, XXIII-XXXII,
XXXIII-XLII eta XLIII-LII. Bikoteka bete beharko duzue behean, eredu gisa,
jarri dugun koadroaren antzeko bat, honako hauek jasoz:
? zer gertatzen zaien On Kixote eta Sancho Panzari
? beste pertsonaia batzuei buruz kontatzen direnak
? ekintza nola geratzen den (gai jakin bati buruzko monologoak edo
elkarrizketak sartuz, edo beste baliabide batzuk erabiliz)
I.-II. KAPITULUAK
? ZER GERTATZEN ZAIEN ON KIXOTE ETA SANCHO PANZARI
On Kixote, Gaztelako zalduna, erotu egiten da zalduneria-liburu
gehiegi irakurtzeagatik, eta sinetsita dauka zaldun ibiltaria dela.
Lanabes-zatiekin eta, armak eta armadura egingo ditu, eta etxetik
aterako da Rocinante bataiatutako zaldi baten gainean, bideak
ibiltzeko prest, bere maitalearen (Dulcinea Tobosokoa) omenezko
balentriak eginez. II. kapituluan, ostatu batera helduko da, eta
gaztelu sorgindutzat hartuko du: apopiloak gorteko nobletzat joko
ditu, eta ostatua eskatuko die. Ostatukoek trufaz hartzen dute
Kixote, eta barre egin nahi dute haren lepotik.
? BESTE PERTSONAIA BATZUEI BURUZ KONTATZEN DIRENAK
Ez dute parterik hartzen, baina nagusia eta On Kixoterekin bizi

den iloba aipatzen dira. Ostalaria, ostatuko morroiak eta beste
apopilo batzuk ere ageri dira, On Kixoteren erokerien ikusle huts.
? EKINTZA NOLA GERATZEN DEN, ELKARRIZKETA,
MONOLOGOA.
Kapituluotan ez da ekintza geratzen. Irteeraren prestaketak

kontatzen dizkigu narratzaileak. On Kixoteren gogoeten berri
izango dugu bigarren kapituluan.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
20. JARDUERA: IKT-AK ETA ON KIXOTE
Ordenagailua erabiliko duzue jarduera honetako lana egiteko, On Kixoteri buruzko

webquest bat landuko duzue eta.
http://www.saretik.net/quijoteberri/portal_index/castellano/webquestESO/web
%20quest%20quijote.htm
Hona helburua: kazetaritzako berri bat sortzea, Kixoteren kapitulu bat irakurri
ondoren ateratako datuekin.

IKUSMUGAK ZABALTZEN
5.3. Txostena egitea
1. jarduera: Zer da txostena?
2. jarduera: Egitura erabaki
3. jarduera: Informazioa antolatu
4. jarduera: Txostena idatzi

IKUSMUGAK ZABALTZEN
1. JARDUERA: ZER DA TXOSTENA?
Lehenengo eta behin, txostena zer den ikusiko dugu, baita dituen ezaugarririk
garrantzitsuenak ere, eta zer pauso eman behar ditugun txostena egiteko.
Irakurri ezazue ematen dizuegun teoria, eta eskema bat egin, zuen txostena
egiteko baliagarri izango zaizue eta.
ZER DA TXOSTENA?
Zure iritzia adierazteko bide bat da, kontsultatu dituzun egileek edo iturriek
diotenean oinarrituta.
? Argi adierazi behar dituzu gauzak, eta ulertzeko moduan, garbi, azaldu
ideiak.
? Ideiak:
- Zehatzak
- Itzulinguruak saihestu adierazterakoan
- Datu fidagarriekin arrazoitu eta oinarritu behar dira
TXOSTENAREN EZAUGARRIAK
1- Egin nahi den lan edo zereginaren araberakoa da txostenaren edukia, eta
arazo tekniko bat jorratzen du normalean, egintza, ikerketa, azterlan eta
abarrei buruz.
2- Pentsamendua argi eta garbi adierazten laguntzen duten baliabide guztiak
onartzen ditu: argazkiak, diagramak, grafikoak, estatistikak, zenbaki-koadroak,
jatorrizko dokumentuak, eranskin ilustratiboak.
3- Estilo zehatza, argia, zuzena eta osoa erabili behar da.
4- Paragrafoak laburrak eta zehatzak dira, nabarmen, asmo artistikorik
gabekoak. Tradizioan landutako adierazpen-formulak erabiltzen dira sarritan,
eta errespetatu egin behar dira, beraz.
5- Gaiari dagokion ohiko hiztegia erabili ohi da, eta beraz, gehienetan,
espezializatua izaten da, neologismo, teknizismo eta are barbarismo eta guzti.
6- Hona txosten baten oinarrizko erak edo moduak: narrazioa, deskripzioa,
azalpena eta argumentazioa

IKUSMUGAK ZABALTZEN
TXOSTENEN EDUKIA
Txostenak asko aldatzen dira luzerari eta egiturari dagokienez, baina

denek izaten ohi dute, funtsean, halako eduki komun bat, honako hauek
hartuz:
a) Helburua: Txostena zertarako den azaltzea
(Zertarako?)
b) Metodoa edo prozedura: Datu-bilketan edo ikerketan erabilitako modua edo

metodoa azaltzen du, irakurleak berak erabaki dezan ematen zaion
informazioaren zehaztasuna, egiatasuna edo konfiantza-maila.
(Nola?)
c) Gertakariak: Aurkitutako gertakarien deskripzio edo narrazioa da, era

objektibo, logiko, argi eta analitikoan egina.
(Zer?)
d) Azterketa eta eztabaida: ematen duen informazioa aztertu eta ebaluatu

egiten du txostenaren egileak, eta bere ikuspuntua adierazten du, hartzaileak
horren balioaz erabaki dezan.
(Zer egin behar da?)

IKUSMUGAK ZABALTZEN
2. JARDUERA: EGITURA ERABAKI
Txostena zer den jakinda, egingo duzuen txostenaren ezaugarriak zehaztuz

joango zarete. Bikoteka egingo duzue txostena, eta ARO MODERNOARI
BURUZ LANDU DUZUEN GUZTIAREN BILDUMA izango da.
Gogoratu ezazue, era berean, zertarako idatziko duzuen txostena: 1.
ZIKLOKO IKASLEEI AURKEZTEKO, alegia.
Txostenen ohiko egiturari buruzko teoria irakurri ondoren, taula bat beteko
duzue zuen erabakiekin.
TXOSTENAREN EGITURA
Honela antolatu daitezke txostenaren egitura eta eskema:
1- Azala: Egilea(k), Kurtsoa

2- Edukien taula: aurkibidea
3- Ardatza edo gorputza:
? Helburua edo sarrera

? Metodoa edo prozedura
? Gertakariak
? Azterketa -eztabaida eta ondorioak
4- Eranskinak: bibliografia. Ilustrazioak, grafikoak edo beste edozein

material osagarri.
Txosten-motak
Hainbat txosten-mota dago, ematen zaion funtzioaren arabera. Hona
hemen nagusiak:
Txosten formala: eduki zabal eta zehaztua du, enpresa edo erakunde batek
ezarritako kasu eta epeetan erabiltzen da (hasierakoa, bidekoa, azkenekoa,
egunerokoa, asterokoa, hilerokoa, hiru hilez behingoa, lau hilez behingoa,
urterokoa)

IKUSMUGAK ZABALTZEN
Monografia: metodo zientifiko edo teknikoren baten arabera akademikoki

ikertu den gai mugatu bati buruzko txostena da, ikerketa horren
emaitzaren adierazpena, alegia. Eskoletan erabiltzen da, eta batez ere,
unibertsitateetan.
Tesia: Baliozko ondorio funtsatu batera iristeko arrazoiz eutsitako

proposamenari deritzo horrela.
Azkenik esan behar da edonolako txostenak idatziak izan daitezkeela, baita

ahozkoak ere.
ERABAKIAK BILTZEA
? Egileak:
? Hartzaileak:
? Txosten-mota:
? Gaia:
? Portadaren edukia:
? Aurkibidearen edukia:
? Elementu grafikoak
? Formatu-elementuak:
o Letra-motak
o orrialdeak...

IKUSMUGAK ZABALTZEN
3. JARDUERA: INFORMAZIOA ANTOLATU
Zuen txostenean erakutsiko duzuen informazio guztia aukeratu eta antolatu behar
duzue jarduera honetan. Horretarako, irakurri beheko koadroan agertzen diren
gomendioak .
PROZEDURA
INFORMAZIOA AUKERATU ETA ANTOLATZEA
? Arretaz aukeratu zure txostena osatuko duten azpigaiak edo

zatiak garatzeko balioko dizuten materialak eta informazioa.
Oso inportantea da informazioaren edukia ulertzea, egoki
erabili ahal izateko gero.
? Gogoratu material osagarria erabili dezakezula (liburuak,
Internet,entziklopediak...)
? Antolatu aukeratu duzun informazioa; horretarako, fitxak egin
ditzakezu, askotariko informazioarekin, beharren arabera:
oinarrizko informazioa, adibideak, datu estatistikoak, hitzez
hitzeko aipamenak, eta abar
- .

IKUSMUGAK ZABALTZEN
4. JARDUERA: TXOSTENA IDATZI
Amaierara heldu zarete, txostena idatzi eta behin betiko forma eman behar
diozue.
TXOSTENA IDAZTEA
? Honako hauek egin behar dira hemen: “zirriborroa” idatzi, berrikusi eta
zuzendu, eta behin betikoa bertsioa idatzi.
? Hasteko, aurkibide orokorra egin, hurrengo atalekin:
- Gaia labur adierazteko sarrera, gaia aukeratzeko arrazoiak, enfoke edo
ikuspegia.
- Txostenaren edukiaren garapena.
- Ondorio orokorrak, zure balorazio-iritziak adieraziz.
- Bibliografia eta kontsultatutako beste iturri batzuk .
? Zirriborroa idazterakoan, “nola esan nahi ditut gauzak?”
galderak definituko du zure lanaren estilo orokorra:
deskriptiboa, azalpenezkoa, argudioak ematekoa; estiloa
edozein dela ere, argi eta garbi erakutsi behar duzu gaiari
buruz duzun jarrera .
? Amaitzeko, honako hauek egiaztatu,
? ez duzula garrantzizko informazioa ahaztu,
? zure gai-aurkibideko gai guztiak jorratu dituzula, ordena logikoan jorratu
ere.
? zure argudioen kalterako barne-kontraesanik, esaldi solte, osatu gabe, ilun
edo anbiguorik ez dagoela.
? Era berean, aztertu ezazu ea non jarri ditzakezun diagramak, ilustrazioak,
koadroak eta antzekoak, idazkia eramangarriago eta argiago egiteko
? Behin betiko idazketan:
? ahalegindu zaitez hitz edo termino errazak erabiltzen
? esaldi labur eta zuzenak
? ahalegindu gai nagusitik ez aldentzen
? puntuazioa neurriz erabili
? saihestu erredundantzia
? saihestu titulu luzeak
? eta beti-beti “esan zer den” garatzen ari zarena, EZ “zer ez den”


Ikusmugak

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ikusmugak

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CURRICULUM ANIZTASUNEKO

Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

Aurreko jarduera: Proiektuaren aurkezpena eta negoziazioa, proiektuaren

10 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

Ondo begiratu argazkiei, eta klasean eztabaidatu zein garrantzizkoa den

11 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

12 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

1. JARDUERA: ERDI AROA

13 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

2. JARDUERA: ERDI AROA ETA ARO MODERNOA

14 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

15 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

16 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

17 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

18 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

1) Aro Modernoan, aurrerapen handia ekarri zuen inprentak edo moldiztegiak,

2) Erdi Aroan, herritar gehienak nekazariak ziren. Laborariek jaunaren lurrak

3) Aro Modernoan zientzialari, asmatzaile eta giza-anatomiaren ikertzaile

4) Erdi Aroan, biztanleriaren gutxiengoa zen noblezia, baina aberatsak ziren,

5) Aro Modernoan bi arte-agerpen edo –adierazpen nagusi daude:

6) Aro Modernoa geografia-aurkikuntza handien garaia da: portugaldarrek

7) Erdi Aroan, arteari dagokionez, Arte Erromanikoa landa-inguruneari lotuta

8) Aro Modernoan, herritar gehienek nekazari izaten jarraitzen bazuten ere,

9) Erdi Aroan, erlijioa, superstizio edo sineskeria, eta infernuari beldurra

10) Aro Modernoan, monarka autoritarioak zeuden Europan, eta horietako

19 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

12) Errenazimentuan, Greziako eta Erromako antzinako kulturetara begira

20 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

3. JARDUERA: ...ETA MURALA EGINGO DUGU ORAIN

? Kartulinak erabili, gelan erakusteko murala izango da eta.

? Eskema bat egin ezazue aldez aurretik, muralean erakutsiko dituzuen

? Aurreko jardueran jasotako informazio idatzia eta grafikoa aukeratu.

? Testuaren zirriborroa idatzi.

21 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

4. JARDUERA: PERTSONEN PENTSAMOLDEA ALDATUZ DOA

Bakarka irakurriko dituzuen bi testu aurkezten dizkizuegu. Oso garrantzizkoa da

? Astiro irakurri testuak, poliki. Hitzen bat ulertzen ez baduzu, hiztegian

PERTSONEN PENTSAMOLDEA ALDATUZ DOA: ERRENAZIMENTUA ETA

22 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

Erasmo Rotterdamgoaren erretratua, Holbein pintoreak (Errenazimentuko

“Arrazoiak egiten du gizakia gizaki. Zuhaitzak eta basapiztiak hazi egiten

Testuak irakurri ondoren, irakurritakoaren laburpena egin, bikoteka.

? Ideia horiek bistaratu, honako teknika hauek erabilita

? Azpimarratutako ideia nagusiak berriro idatzi, bata bestearen ondoren, idazkera

23 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

5. JARDUERA: ASMAKARI ETA EZAGUTZA BERRIAK

5.1. Eskuz idatzitako liburutik liburu inprimatura

Arabiarrek asmatu zuten papera, txinatarrei ikasi baitzieten, horiek ere

Eragozpenak eragozpen, inprenta nagusitu zitzaion antzinako sistemari, eta gero

24 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

Abantailak Eragozpenak Abantailak Eragozpenak

25 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

5.2. Leonardo da Vinci: artista, anatomian aditua eta asmatzailea

26 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

Aro Modernoa Aro Garaikidea

27 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

5.3. Kartografiako aurrerapen handiak. Mercator-en proiekzioa

Aro horretan jaio zen kartografia zientifikoa, lurra paralelo eta

28 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea

6. JARDUERA: MODA LEHEN ETA ORAIN

Moda (dagokion aroa) Idatzizko informazioa

Moda (dagokion aroa) Informazio grafikoa

29 Ana Basterra, Leioako Berritzegunea