J. polski Temat: Ukierunkowana analiza dwóch fr. Granicy w odniesieniu do całej powieści.
Ćwiczenie 4.1 Określ, dlaczego Zenon bronił się przed przyjęciem
„schematu boleborzańskiego”. Zenon starał się odciąć od „schematu boleborzańskiego”, który został zapoczątkowany przez jego ojca. Schemat ten polegał na braku umiejętności pohamowania swojego popędu seksualnego i erotyzmu, w których pułapkę popadł Walerian Ziembiewicz. Gardził postawą swojego ojca, jego zachowaniem, zdradami, upojeniami alkoholowymi, nie chciał być taki sam jak on. Ale był, poszedł śladami romansów ojca i tym samym schematem, którego tak bardzo chciał uniknąć Ćwiczenie 4.2 Scharakteryzuj zachowanie Ziembiewicza, gdy dowiaduje się on o ciąży Justyny. Przypomnij sobie, jak zachowywała się wówczas Justyna. Kiedy Zenon podjął decyzję o zakończeniu związku z Justyną ta oznajmia mu, że spodziewa się dziecka. Bohater nie krył niezadowolenia, gdyż szykował się na zakończenie związku. Nie wprost zasugerował on, że byłoby lepiej gdyby usunęła dziecko. Justyna tuliła się do niego, a on ją odsunął, nie mogła pojąć złości Zenona. Mężczyzna dał jej pieniądze mówiąc „I gdyby Ci tylko było coś potrzeba, to pamiętaj!”. Justyna, zdezorientowana i zaskoczona macha ręką, jak gdyby ta sytuacja była błaha i nic nie znacząca. Ćwiczenie 4.3 Omów rolę Elżbiety w historii Zenona z Justyną. Zenon ukrywa swój związek z Elżbietą przed Justyną, mimo iż do ta pierwsza jest narzeczona bohatera. Elżbieta wie o zdradach narzeczonego, początkowo odczuwa ogromny ból i nawet chce wyjechać do Warszawy, ale boi się samotności i przebacza mu, nie pytając o kochankę. W pewnym momencie Elżbieta dowiaduje się o ciąży Justyny. Jej mąż proponuje jako rozwiązanie sprawy usunięcie ciąży, przez co Elżbieta staje się współodpowiedzialna tego czynu. Nie patrzy już na Justynę jak na konkurentkę o męża ale jako jego ofiarę. Postanawia pomóc dziewczynie. Kocha swojego męża ale ma też świadomość słabości psychicznej dziewczyny oraz jej sytuacji materialnej. Wie, że to ona jest odpowiedzialna z życie tego dziecka. Jednak w ostateczności przyjmuje ona stronę męża, popierając decyzję o aborcji Justyny. Po całym zdarzeniu, aby oczyścić sumienie pomaga dziewczynie znaleźć pracę. Na jakiś czas udaje jej się uśpić swoje sumienie. W całej relacji z Zenonem zahaczając o jego relację z Justyną, Elżbieta przyjmuje schemat postępowania matki Zenona, która mimo iż traktowana tak samo prze ojca Zenona, również wybacza mu zdrady, wciąż opiekuje się małżonkiem i „sprząta” po nim niedokończone sprawy. Ćwiczenie 4.4 Opisz zmiany w psychice i zachowaniu Justyny po usunięciu ciąży. Młoda Justyna na wieść o swojej ciąży bardzo się cieszy. Jej nastawienie zmienia komplikacja związku z Zenonem i jego namawianie jej do aborcji. Ta decyzja wpływa bardzo niekorzystnie na jej życie i postępowanie. Dziewczyna czuje się osamotniona i załamana utratą ostatnich bliskich. Zaczyn odizolowywać się od społeczeństwa i świata zewnętrznego. Wyrzuty sumienia po usunięciu ciąży powodują u niej wystąpienie choroby psychicznej. Justyna z pogodnej i cieszącej się życiem dziewczyny staje się bardzo kapryśna, niezadowolona ze wszystkiego i bardzo wymagająca. Nie jest w stanie skupić się na żadnej pracy i traci kolejne to posady. Z biegiem czasu zaczyna też szukać winy w dawnym kochanku. Dziewczyna próbuje popełnić samobójstwo, lecz potem decyduje się zaatakować dawnego ukochanego i wylewa mu na twarz kwas. Justyna jest ofiarą Zenona ale również swojego braku dostosowania do życia. Ćwiczenie 4.5 Na podstawie tekstu lektury omów relację Elżbiety z matką. Elżbieta wychowywana była przez swoją ciotkę, Cecylię Kolichowską, po tym jak światowa i piękna matka ponownie wyszła za mąż i wyjechała do Szwajcarii. Z matką ma znikomy kontakt. Nie łączą ich żadne emocjonalne więzi, traktuje ją jak zupełnie obcą dla siebie osobę. Dla małej dziewczynki, odepchnięcie przez matkę jest ogromnym szokiem. Ćwiczenie 4.6 Określ rolę, jaką ta kobieta odebrała w rozwoju psychologicznym Elżbiety. Elżbieta przepełniona jest tęsknotą. Pomimo krzywdy, jakiej zaznała pragnie zaznać matczynego ciepła. Kompleks porzuconego dziecka ukształtowuje osobowość Elżbiety i towarzyszy jej w życiu, nie opuszcza jej. Kiedy dorosła już Elżbieta spotyka się z matką w Warszawie, nadal czuje się odepchnięta, a emocje odrzucenia wypełniają ją na nowo. Matka jest dla niej obcym człowiekiem, z porozmawiać, pospacerować, miło spędzić czas. Nie jest natomiast ona żadnym źródłem miłości. Chłód i oziębłość w relacjach z najbliższą osobą przekłada się również na jej sposób życia, zachowania się. Elżbieta pod wpływem tych wydarzeń staje się elegancką, dystyngowaną, zamkniętą w sobie kobietą, która nieczęsto pokazuje światu swoje uczucia. Ćwiczenie 5.1 Na podstawie rozmowy Ziembiewicza z żoną określ, jak zmienił się stosunek Zenona do świata. Zenon Ziembiewicz, młody, mądry i bardzo ambitny chłopak, którego głównymi wartościami było, aby żyć uczciwie, nie poddać się schematowi ojca, i żyć w zgodzie ze sobą, nagle zmienia się w Zenona Ziembiewicza- prezydenta miasta, oskarżonego o wydanie decyzji o u użyciu ognia w stosunku do manifestujących robotników. Mężczyzna, który wierzył w dobro ludzi i niesienie im pomocy w każdej sytuacji zniknął. Na jego miejscu pojawił się niepokój i znieczulenie na ludzką krzywdę i niesprawiedliwość, brak chęci pomocy jednostką, skoro na świcie i tak roi się od zbrodni. Zenon stracił sens swoich czynów. Przestał wierzyć w drugiego człowieka, nie miał już moralnych zahamowań przed niektórymi decyzjami. Przyjął bierną postawę wobec sytuacji rozgrywającej się w mieści, śród wielu ludzi, którym wcześniej tak chętnie pomagał. Ćwiczenie 5.2 O jakiej granicy myśli Elżbieta? Elżbieta myśli o granicy moralnej, której nie można przekroczyć, bo gdy się to zrobi, stanie się innym człowiekiem. Elżbieta jest zaniepokojona, ta sytuacja wzbudza w niej żal. Próbuje przekonać Zenona do swoich racji, przypomina mu o jego planach i celach do których chciał dążyć, a które teraz uważa za bezsensowne. Ćwiczenie 5.3 Uwzględnij kontekst społeczny, psychologiczny oraz filozoficzny i wyjaśnij znaczenie tytułu powieści. Tytuł „granica” w kontekście społeczno- politycznym podkreśla istniejące podziały pomiędzy grupami społecznymi. Granica ta jest nieprzekraczalna, a wyznaczają ją status materialny i społeczny i towarzyski danej jednostki np.: granice między warstwą biedoty a zamożną warstwą zamieszkującą w tym samym budynku, w kamienicy Pani Kolichowskiej. W płaszczyźnie obyczajowej tytuł ten oznacza granicę narzuconych przez społeczeństwo norm i zasad warunkujących zachowania ludzi wśród społeczności. Tą granicę najlepiej ukazuje relacja Justyny i Zenona, którzy nie mogą zawrzeć związku małżeńskiego, gdyż oboje są przedstawicielami innych warstw społecznych a ich związek byłby odbierany w społeczeństwie jako mezalians. Dla Justyny ta granica nie istniała, wierzyła ona, że miłość jest silniejsza niż zasady społeczne, jednak dla Zenona był to romans przelotny i niewieloznaczący. Tytuł ten też porusza płaszczyznę psychologiczną człowieka. Nałkowska ukazuje skłonności postaci i efekty ich decyzji, które doprowadzają do przekroczenia granic moralnych, odporności psychicznej. Efektem tego jest samozatracenie. Wybory jakich dokonują bohaterowie powodują wyzbycie się samego siebie, swoich zasad, swojej tożsamości i niezależności. Granic filozoficzna, którą również podkreśla tytuł utworu pokazuje różnicę między obiektywizmem a subiektywizmem oraz między zamierzeniami, intencjami a tym, co tak naprawdę robimy. W utworze symbolizuje ją rozmowa Wąbrowskiego i Czerlona. W utworze padają pytania dotyczące sensu człowieczeństwa, kształtowania się ludzkiego charakteru, decydowania o samym sobie ale też o bliskich. Dzięki temu Nałkowska pokazuje czytelnikowi dwa odmienne prądy filozoficzne w powieści – ontologię teologiczną i materialistyczną. Ćwiczenie 5.4 Skomentuj antropologię Zofii Nałkowskiej streszczoną w sentencjach wypowiedziach przez powieściowych bohaterów: „Wszelka indywidualna niezależność to jest złudzenie”; „Jest się takim, jak myślą ludzie, nie jak myślimy o sobie my, jest się takim, jak miejsce, w którym się jest”. Napisz, jak rozumiesz te słowa? Zenon objąwszy posadę prezydenta starała się z początku dać wiele od siebie dla miasta i jego mieszkańców, próbując poprawić jakość ich życia na wielu płaszczyznach. Jednak po jakimś czasie obejmowana przez niego posada zaczęła wpływać na jego poglądy, młodzieńcze ideały. Chciała żyć uczciwie, w zgodzie ze sobą samym, tymczasem goniąc za swoją karierą zagubił się i odtrącał swoją niezależność i uczciwość. Podporządkowując się przełożonym, przyjmował ich wzorce i poglądy, którymi gardził wcześniej. Nie chciał rezygnować ze swojej kariery, szukał więź zawsze usprawiedliwienia swoich czynów. Bronił się przed ujrzeniem siebie samego oczami innych, bał się spojrzeć na swoją osobę pod takim kątek, pod jakim być postrzegany. Jego granica moralna coraz bardziej przesuwała się: stał się takim, jak miejsce, w którym się jest... . Zenon zatracał się w wzgardzonych wcześniej wartościach zapominając o prawdziwym sensie swojego życia. Przez całe życie budował swoje własne wyobrażenie o samym sobie, nie dopuszczając błędów. Nie chciał wiedzieć, co myślą o nim inni, jak oni go widzą. Bał się tej wizji. Na każdego z ludzi ogromny wpływ wywiera środowisko, w jakim żyje i funkcjonuje. Jednak każdy, niezależnie od ogólnie głoszonych publicznie, na forum, ma możliwość samo decydowania o sobie. Strach przed ujrzeniem samego siebie, skonfrontowania się ze swoimi wadami doprowadza człowieka do możliwości łamania wielu granic moralnych, których skutków nie będzie można odbudować. Wydaje się, że najważniejsza w tym życiu jest obiektywna ocena własnego postępowania i czynów, na którą składa się własna ocena siebie i zdanie innych na nasz temat.