Module No.

09
KOMUNIKASYON AT PANANALIKSIK SA WIKA
AT KULTURANG PILIPINO Week 14-15
Lesson Title Kakayahang Komunikatibo ng mga Pilipino
 Kakayahang linggwistiko/istruktural/gramatikal
 Kakayahang sosyolingwistik: pag-unawa batay sa pagtukoy sa sino,
paano, kailan, saan, bakit nangyari ang sitwasyong kumunikatibo
Lesson Target  Natutukoy ang mga angkop na salita, pangungusap ayon sa konteksto
ng paksang napakinggan sa mga balita sa radyo at telebisyon
 Nabibigyang kahulugan ang mga salitang ginamit sa talakayan.
 Napipili ang angkop na mga salita at paraan ng paggamit nito sa mga
usapan o talakayan batay sa kausap, pinag-uusapan, lugar, panahon,
layunin, at grupong kinabibilangan.
References Komunikasyon at Pananaliksik sa Wika at Kulturang Pilipino. Diwa. 2016
Pagbasa at Pagsusuri ng Iba’t Ibang Teksto Tungo sa Pananaliksik. C&E. 2016
Sidhaya 11. C&E. 2016
Daloy ng Wika. Brilliant Creations Publishing, Inc. 2016

Panimula

Sa pakikipagkomunikasyon ng tao, sa anyong berbal man o sa anyong di-berbal, ang kanyang

kakayahan sa larangan ng pagpapahayag ay lagi ng nasasangkot. Sa kahusayan niya sa
pagpapahayag nakasalalay ang linaw ng mensaheng nais niyang iparating sa kanyang kapwa.

Upang ang tao ay mag-angkin ng isang mabisa at maayos na paraan ng pagpapahayag tungo sa isang
matagumpay na pakikipagkomunikasyon, nararapat na paunlarin niya ang kasanayang pangwika. Ang
kasanayang pangwikang ito ang magiging tuntungang kaalaman ng isang tao upang mabisa niyang
maipahayag ang mensaheng nais niyang ipaabot.

Sa modyul na ito, masusuri ang wastong gamit ng mga salita sa pakikipagkomunikasyon.

Kakayahan ng Wika

 Komunikatibo – kakayahan sa paglalapat ng mga kaalamang lampas sa gramatika, ang layon nito
ay para sa pagkakaunawaan.

 Lingguwistika – siyentipikong pag-aaral ng wika. Pagsusuri sa istruktura, katangian, pag-unlad, at

iba pang may kaugnayan sa wika.

 Upang masabi na maykakayahang komunikatibo,kailangang tinataglay niya ang kakayahang

panlingguwistika at gramatika (Tiongan, 2011).

Istruktura ng Wika

 Ang ponema, morpema at sintaks ang tutugon sa pagsusuri ng istruktura ng wika.

Ponema

 ang tawag sa pinakamaliit na yunit ng tunog na nagbibigay kahulugan sa isang wika.

 hango sa salitang Griyego na phonema (tunog)

 Ponolohiya -- ang tawag sa maagham na pag-aaral ng tunog -- pinag-aaralan ang wastong
bigkas ng mga tunog.

 Tatlong Salik sa Pagsasalita

1. Enerhiya (Energy) - nilikhang presyon ng papalabas na hiningang galing sa baga

2. Artikulador (Articulator) - nagpapakatal sa mga babagtingang pantinig (Vocal)

3. Resonador (Resonator) - nagmomodipika ng tunog. Ang bibig at guwang ng ilong ang

itinuturing na resonador.
 Ang wikang Filipino ay may 21 ponema : 15 ang katinig, 5 ang patinig at ang impit na tunog /’/
sa dulo ng salita.

Mga katinig:

Panlabi (sounds produced by the lips) - B, P, M

Pangipin (sounds produced by the teeth) - D, N, T

Panggilagid (sounds produced by the gums) - L, R, S

Pangngalangala (sounds produced by the throat) - K, G, Ng, W

Pasutsot (sounds produced by exhaling) – H, /‘/

Mga Patinig:

A, E, I, O, U

Dagdag na walong kating na salita na may dalal-dala ring tunog.

C, F, J, Ñ, Q, V, X, Z

 ang bawat ponema ay maaaring makapagbago ng kahulugan ng isang salita (kontrast)

Hal. nasa - pasa – nangangahulugan na ang /n/ at /p/ ay makabuluhang tunog

 maaari ring di makapagpabago (malayang nagpapalitan)

Hal. babae-babai ; lalake-lalaki

  Diptonggo/ Malapatinig - alin man patinig na sinusundan ng malapatinig na w at y.

Halimbawa :

aw, iw, ay, ey, iy, oy at uy. (bahaw, bahay, okoy, baliw)

 Klaster- kambal na magkaibang katinig sa isang pantig

Hal: tra-ba-ho, kla-se, bra-so, swel-do

 Pares Minimal – ang tawag naman sa dalawang magkaibang ponema na nasa magkatulad na
posisyon, may parehong pagbigkas, ngunit magkaiba ang kahulugan.

Hal: pala – bala: sulat – sukat: tubo - kubo

 Ponemang Suprasegmental – tono, haba, diin, antala

Hal: (patanong) pon? (pasalaysay) ha

Ka (3) Ka (3)

(2) ha (2) pon.

(1) (1)

taLa – list BAsa – read

Tala – star baSA – wet

Morpema

 Ang tawag sa pinakamaliit na yunit ng isang salita na nagtataglay ng kahulugan.

 Maaaring isang salitang-ugat, isang ponema o isang panlapi

 Istem/ Salitang- ugat – ay ang payak na salitang walang panlapi. Ang mga ito ay maaring
pangngalan, pang-uri at pandiwa. (ina, dilaw, takbo)

 Morpemang binubuo ng isang ponema -Matatagpuan ito sa mga salitang buhat sa Kastila–
senado/ senadora; kusinero/ kusinera, sa mga salitang nagtatapos sa o na nangangahulugan
ng lalaki at sa mga salitang nagtatapos sa a na nangunguhulugang babae— barbero/
barbera; Aurelio/ Aurelia at iba pa.

 Panlapi– tinatawag na di- malaya sapagkat nalalaman lamang ang kahulugan nito kapag
naisama na ito sa istem/salitang-ugat. Tinatawag na panlaping makangalan, kapag ang
nabubuong salita ay pangngalan; panlaping makauri, kapag ang nabubuong salita ay pang-uri
at panlaping makadiwa, kapag ang nabubuong salita’y pandiwa. (masaya, kinulayan, umawit)

 Bukod sa mga istem at mga panlapi , nakabubuo rin ng mga bagong salita sa pamamagitan ng
pag-uulit at pagtatambal ng mga salita .

 Pag-uulit - - may tatlong paraan

a. Parsyal o di-ganap na pag-uulit – unang pantig lamang ang inuulit . Hal. babasa , susulat ,
aawit

b. Ganap na pag-uulit – buong salitang-ugat ang inuulit . Hal. Araw-araw , gabi-gabi

c. Kumbinasyon ng parsyal at ganap na pag-uulit hal . Tutulog-tulog , sasayaw-sayaw , aalis-

alis
  Pagtatambal – pinagsasama sa isang pahayag ang dalawang salitang pinagtambal para
makabuo ng isang salita .

a. Malatambalan -- hal . Tsaang-gubat , bahay-ampunan

b. Tambalang-ganap — hal . Bahag+hari =rainbow; balat+sibuyas = maramdamin

Pagbabagong Morpoponemiko

 Anumang pagbabago sa karaniwang anyo ng isang morpema dahil sa impluwensya ng mga

katabing ponema.

Uri ng Pagbabagong Morpoponemiko

 Asimilasyon - / ŋ/ o / ng / ; napapalitang ang / ŋ/ ng /m/ kung ang tatabihan nito ay /p/ o /b/ sa
inisyal na pusisyon at papalitan naman ng /n/ kung /d/, /l/, /r/, /s/, /t/ ang tatabihan nito.

a . Asimilasyong di - ganap / parsyal

hal . Pampalengke, pambayad, pandama, pangkahoy

b. Asimilasyong ganap (nawawala ang isang ponema)

hal . Pamalengke , panalo, pamahay ,panabing, pangahoy

 Pagpapalit ng Ponema

a. /d/-- /r/ ≈ madami ≈ marami –pag patinig ang hulihan ng unlapi.

b. /d/ -- /r/ ≈ lipad+ -in ≈ lipadin ≈ liparin [-in/ -an] ,pahid+ -an ≈ pahidan ≈ pahiran

c. /h/ -- /n/ ≈ kuha+han ≈ kuhahan ≈ kuhanan

d. /o/ -- /u/ ≈ laro+an ≈ laruan , dugo ≈ duguan

 Metatesis/ Maylipat

a. Nagkakapalit ng pusisyon ang /l/ o /y/ ng salitang-ugat kapag ginigitlapian ng [-in] ang mga
ito.

hal. -in- + laro ≈ nilaro, -in- + yari ≈ niyari, -in- + regalo + an ≈ rinegaluhan ≈ niregaluhan

b. Pagkakaltas ng ganap

hal. silid + an ≈ silidan ≈ sidlan, atip + an ≈ atipan ≈ aptan

 Pagkakaltas ng Ponema -- kung ang huling ponemang patinig ng salitang-ugat ay nawawala

sa paghuhulapi nito.

hal. Bukas + an ≈ bukasan ≈ buksan, asin + an ≈ asinan ≈ asnan

 Paglilipat- diin -- kapag nilalapian ang mga salita, nagbabago ang diin nito.

hal. BAsa + -hin ≈ baSAhin , takBO+ -han ≈ takBUhan, uWI + -an ≈ uWIan
Sintaks

 Ang pagkakaalam kung paano pinagsasama-sama ang mga salita para bumuo ng mga parirala
at mga sugnay.

 Ito ay may kinalaman sa sistema ng mga tuntunin at mga kategorya na siyang batayan ng
pagbubuo ng mga pangungusap.

 Pag-aaral ng istruktura ng mga pangungusap.

 Tinatawag ding palaugnayan na may kinalaman sa sistema ng pag-uugnay-ugnay ng mga

salita upang bumuo ng pangungusap.

Parirala - lipon ng salita na walang paksa o simuno at panaguri at wala ring buong diwa o kaisipan.

Halimbawa: mag-aral magmaneho; hinggil sa pagpapabahay sa mahihirap

Sugnay – Ito ay lipon din ng mga salita na maaring may diwa at maari ring wala. Maari rin itong
magkaroon ng paksa at panaguri at maari ring wala.

Sugnay na Makapag-iisa/Malayang Sugnay/ Punong Sugnay- nagtataglay ng buong diwa o

kaisipan . (payak na pangungusap)

Halimbawa: Ako ay nakahiga. ; Ang batang matalino. ; Samahan mo kami sa sine!

Sugnay na di-makapag-iisa/Pantulong na Sugnay - Wala itong diwa kung di isasama sa isang

punong sugnay. Nagsisimula ito sa isang pangatnig.

Halimbawa: Ako ay nakahiga nang siya ay dumating. ; Kung aalis ka, iwanan mo ang susi.

Pangungusap

 Isang sambitlang may patapos na himig sa dulo na may buong diwa.

 Lipon ng mga salita na binubuo ng paksa at panaguri upang maipabatid ang mensahe.

 Paksa- pinag-uusapan sa pangungusap; Panaguri-nagbibigay turing sa paksa.

Karaniwang Ayos ng Pangungusap- nauuna ang panaguri kaysa paksa.

Halimbawa: Taunang ipinagdiriwang sa Kalibo, Aklan ang Ati-atihan.

Di-Karaniwang Ayos ng Pangungusap- nauuna ang paksa kaysa panaguri at idinaragdag ang
panandang ay.

Halimabawa: Ang Ati-atihan ay taunang ipinagdiriwang sa Kalibo, Aklan.

Anyo ng Pangungusap:

 Payak na pangungusap – binubuo ng isang paksa at isang panaguri na may iisang diwa.
May payak na paksa at payak na panaguri . Hal. Pinsan ko po siya . May tambalang paksa
at payak na panaguri . hal . Nagsusulat ng komposisyon ang guro at ang mga mag-aaral .
 May payak na paksa at tambalang panaguri hal . Ang mga bata ay nagsasayaw at umaawit
. May tambalang panaguri at tambalang paksa . hal . Namimili ng paninda sa ibang bansa at
nagbebenta sa Pilipinas sina Aling Nena at Menchie.

 Tambalang Pangungusap - binubuo ng dalawang magkatimbang na payak na

pangungusap, dapat magkaugnay ang mga ito at nagkakaisa sa kahulugan . Pandugtong =
pangatnig = at, o, pero , ngunit , subalit o datapwat Hal. Pumunta kami sa Mall of Asia at
nakita naming lahat si Alden Richards.

 Hugnayang Pangungusap - Binubuo naman ito ng dalawang sugnay. Buo ang diwa ng
isang sugnay , habang ang isang sugnay ay hind. Pandugtong =
dahil,kung,kapag,nang,sapagkat,upang at iba pa. Hal. Magiting na ipinagtanggol ni Bob ang
kanyang kakayahang sumayaw nang siya’y pagtawanan ng buong klase.

 Langkapang Pangungusap – Dalawa o higit pang punong sugnay at dalawa o higit pang
pantulong na kaisipan. Hal. Nagalit si Sir Hilario at pinagsabihan kami dahil maingay kami at
hindi nakikinig.

Pangungusap na Walang Tiyak na Paksa

 Pangungusap na eksistensiyal – ito ay pagpapahayag ng pagka- mayroon o wala.

Hal: May mga raliyista ngayon sa Edsa.

Wala na.
 Pangungusap na Pahanga – Ito ay nagpapahayag ng damdamin ng paghanga.

Hal: Kayganda talaga ng tanawin sa Boracay!

Ang galing mo!
 Maikling sambitla – mga iisahin o dadalawahing pantig na nagpapahayag ng matinding
damdamin.

Hal: Ay!
Aray!
 Pangungusap na Pamanahon – nagsasaad ng oras o uri ng panahon ang mga ganitong
pangungusap.

Hal: Maulan na naman.

Napakainit!
 Mga Pormulasyong Panlipunan – ito ay mga pagbati, pagbibigay-galang at iba pa na
nakagawian na sa Wikang Filipino.

Hal: Mano po.

Salamat po.
 Modal – Nangangahulugan ng gusto/nais/ ibig.

Hal: Nais kong makapag-aral.

Ha’ gusto kong mahiga.

 Penomenal – nagsasaad ng mga pangyayari sa kalikasan, walang simuno o panaguri ang

mga sumusunod na pangungusap.

Hal: Babaha na naman sa Maynila.

Niyanig ng lindol ang Japan.
  Pautos – sinusundan ng panghalip na mo at o pang- abay.

Hal: Dalian mo.

Sige pa.
Alis.
 Pagyaya- nagsasaad ng pagyaya o pagyakag.

Hal: Tayo na.

Halika na.
 Ka-Pandiwa – nagsasaad ng katatapos na kilos.

Hal: Kaaalis lang niya.

Kakakain ko lang.
 Panawag – panawag na pangkamag-anak.

Hal: Hoy!
Psst!

Mga Pampalawak ng Pangungusap

 Mga Paningit Bilang Pampalawak

Mga paningit o ingklitik ang tawag natin sa mga katagang isinasama sa pangungusap
upang higit na maging malinaw ang kahulugan nito.

Hal. ba, na, pa, lamang, muna, kasi, naman, din/rin, lang, sana, kaya, nga, ho, po, man,
tuloy, yata , daw/raw,

 Mga Panuring Pampalawak

Dalawang kategorya na mga salita ang magagamit na panuring, ang pang-uri na panuring
at ang pang-abay.
Hal. Ang matalinong mag-aaral ay iskolar.
Ang bata ay iskolar ng pamahalaan sa pamantasan.
Umalis agad ang mag-anak.
Patalilis na umalis agad ang mag-anak.

 Mga Kaganapan ng Pandiwa Bilang Pampalawak

Ang iba’t ibang uri ng kaganapan ng pandiwa ay mga pampalawak.

Hal. Tumakbo ang tao patungo sa liblib na lugar. (ganapan)
Sinugpo niya ang peste sa pamamagitan ng gamot. (kagamitan)
Nagtanong si Alyssa kay May. (direksyunal)
Umunlad ang kanilang pamumuhay dahil sa pagtitiyaga. (sanhi)
Pinagalitan ni Janna ang kanyang kapatid. (tagaganap)
Namili ng mga paninda si Alice. (layon)
Nagluto kami para sa mga bata. (tagatanggap)
Wastong gamit ng salita

Nang
- Bilang pangatnig: Nagsimula na ang laro nang kami ay dumating
- Pinagtambal na NA at NG: Nagaral nang mabuti ang mga bata.
- Panggitna sa salitang-ugat na inuulit: basa nang basa; magtiyaga nang magtiyaga
- Bilang pang-ugnay: Inihain ni Ella ang pagkain nang buong ingat.
- Bilang kasingkahulugan ng upang: Magpatawad sa kapwa nang tayo ay patawarin rin.
Ng
- Bilang pantukoy na palayon: Namimili siya ng mga pangregalo.
- Bilang pananda sa tagaganap: Nilinaw ng guro ang aralin sa Filipino.
- Nagsasaad ng pagmamay-ari ng isang bagay: Ang tahanan ng pamilya Mallari ay maayos.
- Katumbas ng with ng Ingles: Ako ay tinanggap niya ng masayang puso.

May
- Pag sinusundan ng pangngalan: May kasama siyang umuwi.
- Pag sinusundan ng pandiwa: May gagawin ka ba sa mga susunod na araw?
- Pag sinusundan ng pang-uri: Si Jing ay may magandang kalooban.
- Sinusundan ng pnghalip panao: Bawat isa ay may kani-kaniyang suliranin.
- Sinusundan ng pantukoy na MGA: May mga tao p asa kanila.
- Sinusundan ng pang-ukol na SA: Ang mga manlalaro ay may sa palos ang pagkilos.

Mayroon

- Kapag may napasingit na kataga: Mayroon daw malaking pagpupulong ngayon.

- Ginagamit sa panagot sa tanong: May hinihintay ka ba? Mayroon.
- Tumutukoy sa pagka-maykaya sa buhay: Isa siya sa mayroon sa kanilang lugar.
Din/Daw
- Kung ang sinusundang salita ay nagtatapos sa katinig: bawal din; bakit daw?
Rin/Raw
- Kung ang sinusundang salita ay nagtatapos sa patinig at malapatunug na y o w: tayo rin; sino
raw?; lilitaw rin; sabay-sabay raw
Pinto
- Bahagi ng bahay/gusali na binubuksan: Kumatok ka sa pinto bago ka pumasok.
Pintuan
- Daanan : Masikip ang kanilang pintuan.
Ipunas
- Tumutukoy sa paglalagay: Ipunas mo iyan sa iyong mukha.
Punasan
- Tunmutukoy sa pag-aalis: Punasan mo ang iyong maruming mukha.
Konteksto ng Diskurso (Dell Hymes)

S – setting, ang lugar at panahon na kinaganapan ng diskurso

P – participants, ang tao o mga taong kasangkot sa diskurso
E – ends, layunin o goal ng diskurso, maaaring upang mang-aliw, manghikayat, pumuna,
at iba pa.
A – act sequence, ang pagkakasunod sunod ng pagbuo ng diskurso na minsan kung ito’y
pasalita ay naaantala
K – keys, ang susi na makatutulong sa mabisang diskurso, kasama ang tono, ekspresyon at
pamamaraan sa pagpapahayag
I – instrumentalities, ano ang gamit ng wika pati na rin ang porma at antas nito sa paggamit sa
dikurso.
N – norms, kaugalian, tradisyon at kulturang kinasangkutan ng diskurso
G – genre, anyo ng diskurso, sa pasulat, maaaring ito ay sanaysay, maikling kwento, awit, tula,
at iba pa; kung ito naman ay diskursong pasalita, maaaring nagbabalita, nasasalaysay,
nagpapaliwanag, nagbababala, at iba pa.