Bộ môn

Kỹ thuật đo
&
Tin học Công nghiệp

Xử lý tín hiệu số

Phạm Thị Ngọc Yến

 Mục đích môn học

Trang bị cho học viên

- Các phương pháp lấy mẫu tín hiệu thực tế

- Các bài toán xử lý tín hiệu rời rạc trong miền thời gian/tần
số
- Các bài toán phân tích/thiết kế hệ thống số để tìm được
đáp ứng của hệ thống và các thông số của hệ thống
- Cấu trúc của một số loại lọc số cơ bản

2 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Nội dung môn học

Chương 1 : Nhắc lại kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu liên tục
Chương 2 : Biến đổi tín hiệu liên tục thành tín hiệu
rời rạc - Khôi phục tín hiệu.
Chương 3 : Biểu diễn tín hiệu rời rạc trong miền tần số liên tục
Chương 4 : Biểu diễn tín hiệu rời rạc trong miền tần số rời rạc
Chương 5 : Tổng quan về lọc số
Q&R

3 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Tài liệu tham khảo

1. L. Rabiner and B. Gold, "Theory and Application of

Digital Signal Processing", Prentice Hall, New-Jersey, 1997
2. Jacques Max & Jean-Louis Lacoume. "Méthodes et
techniques de traitement du signal et applications aux
mesures physiques". Masson, 1996.
3. Phạm Thị Ngọc Yến. "Xử lý tín hiệu -Tín hiệu , hệ thống
tuyến tính, lọc số và DSP " - NXB KHKT, 2010.
4. Nguyễn Quốc Trung. "Xử lý tín hiệu và lọc số", NXB
KHKT. Tập 1 (1999), tập 2 (2001)

4 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Chương I: Kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu liên tục

§1.1. Tín hiệu Nguån t¹o Thùc chÊt lµ mét

th«ng tin qu¸ tr×nh vËt lý

Th«ng tin

T¹o tÝn hiÖu

TÝn hiÖu

NhiÔu HÖ thèng truyÒn tÝn hiÖu

TÝn hiÖu

NhËn tÝn hiÖu

Th«ng tin
S¬ ®å tæng qu¸t mét
Khai th¸c
kªnh truyÒn tin Th«ng tin

5 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Chương I: Kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu liên tục

1. Khái niệm tín hiệu

• Tín hiệu đo là biểu hiện vật lý của thông tin trạng thái hay
hành vi của một hệ thống nào đó.
• Phát sinh ra trong quá trình trao đổi thông tin, có bản chất
hết sức phức tạp và có thể còn bị nhiễu phá hoại.
• Chỉ tất cả các biến có mang hoặc chứa một loại thông tin
nào đấy có thể biến đổi, hiển thị hoặc gia công.
• Hàm của một hay vài biến độc lập

6 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Chương I: Kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu liên tục

Một số dạng tín hiệu :

Tín hiệu âm thanh, tiếng nói:
Sự thay đổi áp suất không khí theo thời gian, mang
tin tức truyền đến tai
Tín hiệu ảnh:
Hàm độ sáng theo hai biến không gian và một biến
thời gian, mang tin tức tới mắt
Tín hiệu điện:
Sự thay đổi của điện áp, dòng điện theo thời gian
…

7 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Chương I: Kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu liên tục

Định nghĩa tín hiệu

Tín hiệu là một đại lượng vật lý cụ thể, có những qui luật
biến thiên cụ thể, mang theo những thông số phản ánh
thuộc tính cần nghiên cứu của đối tượng đo.

☺ Xét tín hiệu là hàm của một biến

độc lập theo thời gian x(t)

8 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Chương I: Kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu liên tục

Nhiễu

Các hiện tượng làm ảnh hưởng đến quá trình thu nhận tín
hiệu
Khái niệm tín hiệu và nhiễu chỉ là tưương đối và phụ
thuộc vào mục đích của ngưười sử dụng.

Ví dụ: sóng điện từ là nhiễu đối với một kỹ sư vô tuyến

(ảnh hưởng đến sóng vô tuyến điện) nhưng là tín hiệu
đối với ngành viễn thông vũ trụ.

9 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Chương I: Kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu liên tục

§1.2 Nguyên tắc cơ bản xử lý tín hiệu liên tục

Phép biến đổi Fourrier Tại sao ???

Hai bài toán thường gặp:

• Phân tích hệ thống: tìm y(t) của hệ thống biết x(t) và h(t)
• Tổng hợp hệ thống: tìm cấu trúc của hệ thống h(t) biết x(t) và
y(t)

Giải phương trình vi phân bậc cao mô tả hệ thống

dx ( t ) d N x(t) dy( t ) d M y( t )
y( t ) = b 0 x ( t ) + b1 + ... + b N N
+ a1 + ... + a M
d( t ) dt d( t ) dt M
Fourrier

Y()=b0X()+b1(j)X()+....+bN(j)NX()+a1(j)Y()+....+aM(j)MY()
P/t đại số

10 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Chương I: Kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu
liên tục
1. Biến đổi Fourrier của tín hiệu liên tục bất kỳ - Tích phân
Fourrier
1. Định nghĩa

X() = R() + jI() = A() ej()

 Phổ tần của x(t) là phổ liên tục

x(t)  X()

11 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Chương I: Kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu
liên tục

VD1: Tìm biến đổi Fourrier và vẽ phổ của hàm cửa sổ CN


A t 
x(t) = 

0 t 

12 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Chương I: Kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu
liên tục
Một số tính chất cơ bản
• Tính tuyến tính: ax(t)+by(t)  a X() + bY()
• Dịch chuyển theo thời gian: x(t-)  X()e-j
• Dịch chuyển theo tần số: ejt x(t)  X(-)
•
n
Đạo hàm theo thời gian: d x(t )
n
 (j ) n X ( )
dt
d n X ( )
• Đạo hàm theo tần số: (-j t ) x(t )  n

d n
• Nhân chập trong miền thời gian: x(t)*y(t)X().Y()

•
x ( t )  y( t ) =  x ( ) y( t −  )d
−
• Nhân chập trong miền tần số: x(t).y(t)1/2 [X()*Y()]
• Định lý Parseval :  
1
− x(t ) dt = 2  X ( ) d
2 2

−

13 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Chương I: Kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu
liên tục
2. Hàm Delta và xung Durac
 1
 t 
f  (t ) =  2  (t ) = lim  →0 f  (t )
0 t 



1 − j t sin( )
F ( ) =  e dt = D()=lim→0 F()=1
−
2 
▪ (t-t0)= (t0-t) biÓu diÔn hµm Delta t¹i t= (t-t0)
 
•   (t − t
−
0 ) x (t ) dt =   (t 0 − t ) x (t ) dt =x (t 0 )
− (t/chat 2 của xung dirac)
• x (t ) (t − t 0 ) = x (t 0 ) (t − t0 ) 2(t ) kh«ng
®Þnh nghÜa.
• x (t )   (t − t 0 ) = x (t − t 0 )

14 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Chương I: Kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu liên
tục
Tính y(t)=x(t)*h(t) của các hàm sau:

15 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Chương I: Kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu
liên tục
3. Biến đổi Fourrier của tín hiệu liên tục chu kỳ - Chuỗi Fourrier
§Þnh lý : NÕu hµm x(t) liªn tôc vµ tuÇn hoµn theo biÕn ®éc lËp t víi chu kú
tuÇn hoµn T th× x(t) cã thÓ khai triÓn thµnh chuçi Fourier lµ tæ hîp tuyÕn
tÝnh cña c¸c hµm ®iÒu hoµ cã tÇn sè k0, trong ®ã o=2 F=2/T.

C¸ch biÓu diÔn 1 phÝa trªn trôc to¹ ®é

16 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Chương I: Kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu
liên tục x(t) cx được gọi là phổ vì biểu diễn theo biến omega dù vẫn có biến t, nhứng
có thể gấy nhầm lẫn nên người ta đặt như dưới để giải quyết

ViÕt c¸ch kh¸c:


x ( t ) = a 0 +  c k cos( k0 t +  k )
k =1
bk
ck = a 2k + b 2k vµ  k = arctan(− )
ak

 Phổ tần của x(t) là phổ vạch

1 c
NÕu ®Æt k= 1/2.(ak-j bk) k = ak2 + bk2 = k
2 2
(2 - 5)
(2 - 6)

BiÓu diÔn 2 phÝa trªn trôc to¹ ®é

17 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn
 Chương I: Kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu liên tục

18 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Chương I: Kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu liên
tục
4. Hệ thống liên tục

TÝn hiÖu vµo lµ x(t) → tÝn hiÖu ra y(t) = x(t)* h(t)

☺☺ Chỉ nghiên cứu các hệ thống xử lý tín hiệu

tuyến tính, bất biến theo thời gian

• Tính chất tuyến tính: ax1(t)+bx2(t) → ay1(t)+by2(t)

Đ Tính bất biến theo thời gian: x(t) → y(t); x(t-) → y(t-)
Đ Tính nhân quả: h(t)=0  t<0
Đ Tính ổn định :
x(t ) max  A → y(t) max  B

19 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Chương I: Kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu
liên tục
5. Lọc các tín hiệu tưương tự
a. Cửa sổ thời gian (cửa sổ hữu hạn)
Thuật toán cho phép thực hiện việc trích tín hiệu, can thiệp vào
tín hiệu hoặc thay đổi biên độ tín hiệu

e(t) s(t)
Cöa sæ thêi gian

s(t) = e(t).f(t)
S() =1/2 [E()*F()]

20 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Chương I: Kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu
liên tục
Ảnh hưởng của hàm cửa sổ

☺ Cắt tín hiệu e(t)=cos(0t) với hàm cửa sổ hữu hạn CN

có độ rộng 2 (- đến+ )

(t)  () = 2sin ()/ = 2.sinc()

e(t) = cos(0t)  E()=  [(-0)+(+0)]
s(t) = e(t). (t)  S()=1/2[E()* 2 sinc()]

sin  ( − 0 ) sin  ( + 0 )
S( ) = [ + ]
( − 0 ) ( + 0 )
==> tín hiệu phổ bị méo

21 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Chương I: Kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu
liên tục

=> tín hiệu phỏ bị méo,

=> xuất hiện các sóng hài bậc
cao ở trong miền tần số ( hiện
tượng gibb)

 Ảnh hưởng cña cöa sæ h÷u h¹n lªn tÝn hiÖu vµ lªn phæ cña nã
rÊt lín.
 Cöa sæ thêi gian cã  cµng nhá so víi chu kú T cña tÝn hiÖu th×
sai sè cµng lín
nhìn vào mục lục, tô càng nhỏ thì X(w) của nó càng lớn xung dirac

22 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Chương I: Kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu
liên tục
b.Lọc tần số
Thuật toán cho phép trích các thành phần phổ tín hiệu, can
thiệp vào phổ tín hiệu hoặc làm giảm một phần hay toàn phần
phổ tín hiệu.
F(w)
E() S() S() = E().F()
Läc tÇn sè s(t) = e(t)f(t)= e(t)h(t)
 So sánh với hệ thống liên tục bất
s( t ) = e( t )  h ( t ) =  e( )h ( t −  )d biến (nhân quả & ổn định) có y
(t) = x(t) * h(t) ==> bộ lọc tương
− tự là một hệ thống liên tục bất
biến theo tgian.
NÕu e(t) vµ h(t) nh©n qu¶:
t t
s( t ) = e( t )  h ( t ) =  e( )h ( t −  )d =  e( t −  )h ( )d
0 0

23 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Chương I: Kiến thức cơ bản xử lý tín hiệu
liên tục

Kết luận

Lọc tần số chính là hệ thống liên tục, tuyến tính, bất

biến, nhân quả và ổn định.

24 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn

 Chương II : Tín hiệu và hệ thống liên tục
Bài tập 1: T×m ®¸p øng tÇn sè Y() cña tÝn hiÖu sau

0 khi t  
y( t ) =  j10 t

e khi t  

Bài tập 2: H·y chøng minh cÆp biÕn ®æi Fourrier

1 khi t  0 1
x ( t ) (= u ( t )) =   X( ) =  ( ) +
0 khi t  0 j

Chó ý c¸ch viÕt kh¸c cña hµm ®¬n vÞ u(t)

1 1
u(t) = + sgn( t )
2 2
víi
t dsgn(t)
sgn(t) = & = 2 ( t )
t dt

25 Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn