ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

DİNLER TARİHİ ANABİLİM DALI
TEZLİ YÜKSEK LİSANS PROJESİ

1. TEZİN ADI: “Protestan Reformunun Öncüsü Jan Hus’un Hayatı ve Görüşleri”

2. ARAŞTIRMA PROBLEMİ (SORUNU): Protestanlık mezhebi tarihsel olarak Luther,
Calvin, Zwingli gibi belli başlı kişiler etrafında tartışılagelmiş, bu isimler dışında kalan,
onlardan çok daha önce yaşamış ve yine onlardan çok daha önce reformcu düşünceleri
savunarak Hıristiyanlıkta reform düşüncesinin ortaya çıkmasını sağlamış kişiler olmuştur. Bu
kişilerden biri olduğu kabul edilen Bohemyalı din adamı Jan Hus’un reformcu düşünceleri
bağlamında Protestanlığın doğuşunda ne denli etkili olduğuyla alakalı yapılan çalışmalar
oldukça sınırlıdır. Jan Hus’un Protestanlığın öncülerinden biri olarak kabul edilip
edilmeyeceği meselesi dinler tarihi alanı için incelenmesi elzem bir konudur.
Jan Hus, başta De ecclesia olmak üzere yazdığı eserlerle Hıristiyanlık tarihi boyunca tartışılan
birçok konuda görüşlerini ifade etmiştir. Bu eserlerde söyledikleri ve bunları hangi tarihlerde
ifade ettiği dikkatle irdelendiğinde Hus’un Hıristiyanlık, özellikle de Protestanlık için önemli
bir şahsiyet olduğu anlaşılabilecektir.
Protestanlık tarihinin, genel kabul gördüğü üzere, 1517 yılında Martin Luther’in Wittenberg
Kilisesi’nin duvarına astığı 95 maddelik teziyle başladığı ve devamında Calvin, Zwingli gibi
liderler etrafında çeşitli alt mezhepsel hareketlere dönüştüğü bilinmekte ve bu tarihten önceki
düşünceler ve düşünürler pek dikkate alınmamaktadır. Oysa çok daha geçmiş tarihlerde de
reformcu düşünceler olduğu kabulü Protestanlık tarihini yeniden yazmayı gerektirecek denli
önemi haiz olabilecektir. Bu nedenle Jan Hus’un düşüncelerinin araştırılması büyük önem arz
etmektedir.
3. TEZİN KONUSU: Bu tezde Bohemyalı din adamı ve akademisyen Jan Hus’un hayatı ve
Protestan reformuna öncülük ettiği düşünülen fikirleri araştırılacaktır.
4. TEZİN AMACI: Bu tez çalışması, Protestanlık tarihi için oldukça önemli bir yer teşkil
etmesi gerekirken üzerine pek fazla araştırma yapılmamış olan ve pek tanınmayan Bohemyalı
Jan Hus’un akademi camiasında daha görünür ve bilinir olmasını sağlayarak onun XIV. ve
XV. yüzyıllarda savunmuş olduğu önemli düşüncelerini aktarmayı amaçlamaktadır.
5. TEZİN ÖNEMİ: Türkçe literatürde Reform öncesi dönemle ilgili çalışmalar son derece
kısıtlı olup Reform denince de akla sınırlı sayıda kişi ile onların düşünceleri gelmektedir. Bu
tez çalışmasıyla birlikte bu boşluk doldurulmaya çalışılarak Hıristiyanlık ve bilhassa reform
tarihi açısından oldukça önemli bir dönemin düşünce tarzına yönelik bilgi verilmesi
amaçlanmıştır.
Jan Hus konusunda otorite olarak kabul edilen gerek Ezra Hall Gillette ve Matthew Spinka
gibi geçmiş dönemdeki gerekse de Thomas Fudge ve Craig Atwood gibi güncel
araştırmacıların çalışmaları, tez çalışmamız süresince en önemli yardımcılarımızdan olacaktır.
Gillette ve Spinka’nın Hus biyografileri, Hus’u tanıma ve onun yaşantısı hakkında fikir sahibi
olma yolunda önemli birer rehber niteliğinde olup Atwood ve Fudge’un çalışmaları ise daha
ziyade Hus’un fikrî dünyasını anlamada önemli yardımcılarımız olacaktır.
6. KURAMSAL ÇERÇEVE
6.1. KAVRAM VE TERİMLER:
Jan Hus:1370-1415 yılları arasında yaşamış Bohemyalı din adamı ve akademisyendir.
Protestan reformunun öncülerinden biri olarak kabul edilmektedir.
Protestanlık: 1517 yılında Alman din adamı Martin Luther tarafından Wittenberg Kilisesi’nin
kapısına asılan 95 maddelik tez ile doğduğu kabul edilen Hıristiyanlıktaki üç büyük
mezhepten biridir.
Reform: Sözcük olarak değişiklik yapmak anlamına gelen bu kavram, daha ziyade
Hıristiyanlıkta Roma Katolik Kilisesi’nin birtakım uygulamalarına karşı gelişen görüşleri
ifade etmek için kullanılır.
Konstanz Konsili (1414-1418): Bohemyalı din adamı Jan Hus’un görüşlerini savunması
amacıyla çağrılıp öldürüldüğü konsildir. Bu konsilin en önemli toplanma amaçlarından biri
Batı hizipleşmesini sonlandırmaktır.
Avignon Papalığı: 1309-1377 yılları arasını kapsayan ve Roma Kilisesi’ne göre “Babil
Sürgünü” olarak adlandırılan ve Papalığın Fransa’nın Avignon şehrinden yönetildiği
dönemdir.
Papalık Hizipleşmesi: Avignon Papalığı döneminin bitişiyle başlayıp Konstanz Konsili’nde
yeni papanın seçilmesiyle son bulan ve birden fazla papanın (uzun dönem iki, kısa bir dönem
de üç papa) papalık iddiasında bulunduğu dönemdir.
6.2. KURAMSAL TARTIŞMA: Tez konusu olan Bohemyalı din adamı Jan Hus’un
hayatı ve görüşleriyle alakalı bu zamana kadar yapılan yetkin çalışmalar incelenmiş, literatür
taraması yapılmış ve Jan Hus’un, Hıristiyanlık, bilhassa Protestanlık tarihi için sahip olduğu
önemin göz ardı edildiği sonucuna varılmıştır. Bu tez çalışması süresince onun Protestanlık
mezhebinin öncülerinden biri olarak sayılması gerektiği fikri tartışmaya açılacak ve bu görüş
savunulacaktır.
6.3. ARAŞTIRMA SORUNLARI/HİPOTEZLER: Bu tez çalışmasında cevap
aranan bazı temel sorular şunlardır:
-Hıristiyanlıkta reformcu düşünceler ne zaman ortaya çıkmaya başlamıştır?
-Jan Hus’un Protestan reformundaki rolü nedir?
-Martin Luther’in görüşlerinde Jan Hus’un görüşlerinin etkisi var mıdır?
-Jan Hus Protestan reformunun öncüsü olarak kabul edilebilir mi?
7. YÖNTEM: Bu tez çalışması süresince deskriptif yöntem ile tarihsel yöntem birlikte
kullanılacaktır. Tarihsel bir kişilik olan Jan Hus’un hayatı, akademik ve dinî kariyeri ile
Konstanz Konsili’nde idam edilmesi süreçleri tarihsel veriler ışığında incelenecek, bu konuda
güvenilir kaynaklara dayanılarak en doğru bilgiler sunulmaya çalışılacaktır.
Tezin önemli bir bölümünü oluşturan Jan Hus’un görüşleriyle alakalı kısımda ise öncelikle
Jan Hus’un kendi kaleminden çıkan De ecclesia adlı eseri incelenecek, onun fikirleri, yine
onun kalemi aracılığıyla anlaşılmaya çalışılacaktır. Bunu yaparken alanda otorite kabul edilen
araştırmacıların eserleri de destekleyici kaynaklar olarak kullanılacaktır.
7.1. ARAŞTIRMA EVRENİ VE ÖRNEKLEM: Bu tez çalışması Jan Hus’un
yaşadığı 1370-1415 yılları arası dönemi çalışma konusu olarak ele almaktadır. Ancak tarihsel
bir arka plan edinilmesi amacıyla Bohemya’nın Hıristiyanlıkla tanıştığı IX. yüzyıl sonlarından
itibaren genel bir çerçeve çizilmeye çalışılmış ve Hus’un öldürüldüğü 1415 Konstanz Konsili
ile çalışmanın sınırları belirlenmiştir. Hus’tan sonraki dönemde yaşanan reform girişimleri ve
Hıristiyanlıkta Reform ile özdeşleşen ve Protestanlığın kurucusu kabul edilen Martin Luther
ve diğer reformcuların görüşleri, bu çalışmanın kapsamı dışında bırakılmıştır.
7.2. VERİ TOPLAMA TEKNİKLERİ: Çalışmanın yürütülmesi maksadıyla gerekli
literatür taraması yapılmış ve Türkçe olarak herhangi bir akademik çalışmaya rastlanmaması
sebebiyle çok büyük çoğunluğu İngilizce olmak üzere yabancı dilde yazılan kaynaklara
yönelinmiştir. Gerek internetten ulaşılan çevrimiçi kaynaklar gerek kitap olarak satın alınan
kaynaklarla çalışma yürütülmüş, kütüphane taramalarıyla da gerekli altyapıyı sağlayacak
kaynaklara ulaşılmıştır. Bunların yanı sıra çalışma konusuyla alakalı otorite olarak kabul
edilen Craig Atwood, Thomas Fudge gibi isimlere ulaşılarak gerek kendi eserleri gerekse
bibliyografya oluşturacak başka eserler noktasında tavsiye alınmış ve kaynak dağarcığı
çoğaltılmıştır.

8. KAYNAKÇA: Bu tez çalışmasında istifade edilmesi düşünülen temel kaynaklardan

bazıları şunlardır:
Atasever, Mevlüde. John Wycliffe ve Papalık Eleştirisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Tezi), Sakarya Üniversitesi, 2011.
Atwood, Craig D., The Theology of the Czech Brethren from Hus to Comenius,
Pennsylvania, 2009.
De Bonnechose, Emile, The Reformers Before the Reformation, The Fifteenth Century, John
Huss and the Council of Constance, (İng. çev. Campbell Mackenzie), New York, 1844.
Di Domizio, Daniel, “Jan Hus' De Ecclesia, Precursor of Vatican II?”, Theological Studies,
1999, C. 60, 247-260.
Di Mauro, Dennis, Jan Hus’ Chalice: Symbol Of Christian Freedom (Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi), Charlotte, 2006.
Eroğlu, Ahmet Hikmet, “Ekmek-Şarap Ayini (Evharistiya) Konusunda Katolikler ve
Protestanlar Arasındaki Anlayış Farklılıkları”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,
2000, C. 39, S. 1, 309-325.
Eroğlu, Ahmet Hikmet, “Hıristiyanlık”, Dinler Tarihi El Kitabı (Ed. Baki Adam), Grafiker
Yayınları, Ankara, 2015.
Eroğlu, Ahmet Hikmet, “Hıristiyanların Bölünme Sürecine Genel Bir Bakış”, Ankara
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2000, C. 41, S. 1, 309-325.
Fudge, Thomas A., “‘Feel this!’ Jan Hus and the Preaching of Reformation”, The Bohemian
Reformation and Religious Practice, C.4, Christchurch, 2002, 107-126.
Fudge, Thomas A., Magnificent Ride, The First Reformation in Hussite Bohemia, Ashgate
Publishing, Farnham, 1998. Fudge, Thomas A., Jan Hus: Religious Reform and Social
Revolution in Bohemia, I. B. & Tauris, Londra, 2010.
Fudge, Thomas A., Jan Hus Between Time and Eternity: Reconsidering a Medieval Heretic,
Lexington Books, Londra, 2016.
Fudge, Thomas A., Jerome of Prague and the Foundations of the Hussite Movement, Oxford
University Press, New York, 2016.
Gillette, Ezra Hall, The Life and Times of John Huss; or the Bohemian Reformation of the
Fifteenth Century, C. 1., New York, 1861.
Gilpin, William, The Lives of John Wicliff and the Most Eminent of His Disciples: Lord
Cobham, John Huss, Jerome of Prague and Zisca. New York, 1814.
Haberkern, Phillip N., Patron Saint and Prophet: Jan Hus in the Bohemian and German
Reformations, Oxford University Press, New York, 2016. Hague, Dyson, Wycliffe: An
Historical Study, Toronto, 1924.
Hus, Jan, De Ecclesia (İng. çev. David S. Schaff), New York, 1915. Hus, Jan, The Letters of
Jan Hus, Hodder and Stoughton, Londra, 1904.
Karmiris, John N., The Schism of the Roman Church (İng. çev. Z. Xintaras), Theologia
Review Atina, 1950, 557-587.
Kelly, J.N.D., Oxford Dictionary of Popes, Londra, 2010, 232 Kuçera, Petr, Charles IV and
Prague–700 years: When all roads led to Prague, Prag, 2016.
Laux, John, Church History, TAN Books, New York, 1989.
Lindberg, Carter, “Avrupa’da Reform Tarihi” (çev. Ö. Umut Hoşafçı), İnkılap Kitabevi,
İstanbul, 2014, 30-32.
Moutin, Albert, “Hıristiyanlığın Kısa Tarihi (çev. Abdurrahman Küçük)”, Ankara Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1982, C. 25, S. 1., 437-455.
Ökten, Kaan H., “Hıristiyanlıkta İnancın Yenilenmesi”, Mavi Ada Yayıncılık, İstanbul, 2000,
20-21.
Rollo-Koster, Joëlle, Avignon and Its Papacy, 1309-1417, Rowman&Littlefield, Londra,
2015.
Rustici, Craig M., The Afterlife of Pope Joan: Deploying the Popess Legend in Early Modern
England, The University of Michigan Press, Michigan, 2006.
Schaff, David S., John Huss: His Life, Teachings and Death after Five Hundred Years, New
York, 1915.
Spinka, Matthew, John Hus: A Biography, Princeton, 1968. Spinka, Matthew, Advocates of
Reform from Wyclif to Erasmus, Westminster John Knox Press, Kentucky, 2006.
Ullmann, Walter, A Short History of the Papacy in the Middle Ages, Londra, 2005.
9. ZAMANLAMA: Bu tez çalışmasının tamamlanması için iki hafta kaynak araştırması, altı
hafta veri toplama, dört hafta değerlendirme ve on altı hafta yazma olmak üzere toplam yirmi
sekiz hafta, yedi aylık bir süre öngörülmektedir.
10. TEZİN TASLAK PLANI: Bu tez çalışmasında Bohemyalı din adamı Jan Hus’un hayatı
ve görüşleri ele alınacaktır. Birinci bölümde Jan Hus öncesi dönemde Bohemya ve
Avrupa’daki genel siyasi ve dinî durum incelenecektir. Bu bölümde Avignon Papalığı ve
Papalık Hizipleşmesi gibi önemli konulara değinilmesi planlanmaktadır. İkinci bölümde ise
yine Jan Hus’tan önce yaşamış ve onu fikirleriyle etkilemiş olan bazı reformcuların hayatı ve
görüşlerine yer verilmesi planlanmaktadır. Burada gerek Hus’un doğduğu ve yaşadığı
topraklardan olan Jan Miliç, Janovalı Matej gibi nispeten yerel figürlerin yanı sıra Pierre
Valdo ve John Wycliffe gibi isimlerden de bahsedilecektir. Üçüncü ve son bölümün ise kendi
içinde üç alt bölüme ayrılarak önce Jan Hus’un hayatı, akademik ve dinî kariyeriyle ilgili
genel bilgileri, ardından görüşleri ve son olarak da Konstanz Konsili’nde öldürülmesine giden
süreci ele alması planlanmaktadır.
Bu çalışma, Jan Hus’un Protestanlığın öncüsü olduğu iddiasını tartışmaya açmaktadır. Bu
doğrultuda gerek Jan Hus’un kendi yazdığı eserler gerekse de o ve fikirleri hakkında yazılan
eserler dikkatle incelenerek bu iddia desteklenecektir.
11. EKLER: Bu tez çalışmasına ilave edilmesi planlanan herhangi bir ek bulunmamaktadır.