READINGS IN PHILIPPINE HISTORY

MODULE 10- ACTIVITY 14

I-CAVITE MUTINY
Tatlong tao ang may iba-ibang bersyon ng pangyayaring pag-aaklas ng mga manggagawa at mga
Pilipinong sundalo sa pamamahala ng Espanya noong 1872 sa bayan ng Cavite.

Ayon sa beryon ni Pardo de Tavera, ang pag-aaklas ng mga

sundalong pilipino at mga manggagawang Caviteno dahil sa
marahas at malupit na pamamalakad ni Gobernador. Sa
pagbuwag ng gobernador sa mga pribelehiyo ng mga ito at sa
pagkansela ng probisyon ng pagtatayo ng paaralan para sa mga
Pilipino

Ayon pa kay Padro de Tavera ay sinangkalan lamang nga mga

prayle at ni Izquierdo ang pag-aaklas sa Cavite upang mapigilan
ang plano ng Central Government na tagalan ng kapangyarihan
sa paghawak sa mga bagay na may kinalaman sa pamahalaang
sibil at pamamahala sa institusyong pang edukasyon, isang
marahas na hakbang para mapanatili sa kamay ang Trinidad Padro de Tavera
kapangyarihan. Skolar at manaaliksik at
siyng sumulat ng Tagalog na
Pinaniwalaan ng pamahalaan ng Madrid ang pangyayari na
bersyon ng madugong pag-
idinahilan ng mga prayle na sisira di umuno sa soberanya ng
Espanya. Ginamit ang pag-aalsa upang isakdal at igarote ang aalsa sa bayan ng Cavite
tatlong paring Pilipino na siyang itinuro bilang nagpasimula ng
pag-aalsa na sina Padre Mariano Gomez,Padre Jose Burgos at
Padre Jacinto Zamora.

Mula sa opisyal na ulat ni Izquierdo patungkol sa pag-aalsa,hinikayat ng

mga namumuno ang pag-aaklas upang ipabatid di umano sa
pamahalaaan ang hindi makatarungang pagoobliga sa mga mangagawa
na magbayad at magserbisyo ng personal na hindi naman naaayon.
Pinangunahan ng mga paring Pilipino, mga mestizo, mga Pilipinong
abogado at mga abogadillos ang pagpapabagsak sa pamahalaan ng
Espanya.

Isa pa umanong rason ay mga Pilipinong kaparian na sumuporta't

nakipagtulungan sa mga nag-aklas. Ayon kay Izquierdo, ginamit
umanong panghikayat ng GomBurZa ang kayamanan, trabaho at rango
ng mga sundalo maging sa Diyos di umano'y may basbas ang ang pag-
aalsa at binigyang kasiguraduhan ang pagkapanalo laban sa Espanya.

Enero 20, 1872 nang mapagkamalan di umano ng mga Caviteno na sinyales

Goberrnador Heneral Rafael
Izquierdo
Ang siyang nagtanggal ng mga
pribilehiyo ng mga Pilipinong
manggagawa't sundalo
ng pag atake ang fireworks display mula sa pagdiriwang ng kapistahan ng
Virgen ng Loreto sa Sampaloc. Sa pangunguna ni Sarhento Lamadrid,
inatake ng mga nag-alsa ang sundalong Kastila at sinakop ang imbakan ng
armas sa Cavite. Agad namang sumaklolo si Izquierdo at nagpadala ng
sundalong Kastila upang sugpuin ang rebelyon. Nauwi sa madugong
pagkatalo ang mga Caviteno ng hindi dumating ang inaasahang tulong
mula sa Maynila. Nasawi ang mga namuno't ginarote ang tatlong pari
habang ang mga Pilipinong abogado na dawit sa pag-aalsa ay hinatulan ng
panghabang-buhay na pagkakabilanggo sa Marianas Island.

Ayon naman sa bersyon ni Vidal, ang Cavite Mutiny ay isang hakbang upang
pabagsakin ang gobyerno ng Espanya sa Pilipinas, at ilaban ang kalayaan mula sa
mga ito. Dahil sa pag-aasam ng kalayaan ay nakipagtulungan ang mga Pilipino sa
mga paring Pilipinong may galit sa mga prayle.

Jose Montero y Vidal

Sumulat ng Spanish Version
ng Cavite Mutiny
I-Retraction of Rizal
Sulat mula kay Jose Rizal kung saan inilahad niya ang pagbabalik loob sa
relihiyong Katoliko maging sa simbahan nito. Sa natitirang sandali ng kaniyang
buhay ay binawi nito ang mga paratang sa simbahang katolika sa kaniyang mga
akda. Isang malaking diskusyon ang liham na may lagda mismo ni Rizal.
Ang dalawang bersiyon ng Retraksyon ni Rizal
Salaysay ni Fr.Vicente Balaguer
Paring Heswita
Ayon kay Fr. Balaguer, tatlong beses niyang
nakausap si Rizal. Ang unang paguusap ay naganap
alas-10 nang umaga, Disyembre 29, 1898. Nag
prisinta ang ito ng kasulatan na naglalahad ng
pagbawi ni Rizal sa kaniyang paniniwala patungkol
sa Katoliko maging sa simbahan ngunit tumanggi si
Rizal na lagdaan ito.
Alas-3 nang hapon ng muli itong bumalik at muling
hinikayat si Rizal na pumirma ngunit bigo muling
kumbinsihin si Rizal.
Sa ika-tatlong pagkakataon, alas-10 ng gabi ng muli
na naman itong bumalik at sa isang oras na diskusyon
ni Balaguer at Rizal ay pumayag na din ang huli.
Nirabisa umano ni Rizal ang kasulatan matapos nito
ay pinasa na ni Fr. Balaguer kay Fr. Pi na siyang
nagsumite kay Archbishop Bernardino Nozaleda .
Ayon kay Moreno, bakas ang pamumutla sa mkha ng
akusado ngunit ang nasisigurado niya ay sa loob ng
pananatili ni Rizal sa kulungan, nagpakita ito ng
katatagan
Dumalo ng misa siRizal at nagkumpisal kay Fr.
March. Muli itong dumalo ng misa at tumanggap ng
komunyon. 7:30 umaga nang isang naglilingkod sa
artilerya ang pumosas kay Rizal, kasama ang mga
Heswita, si Senor Maure at Senor Andrade ay tinungo
nila ang lugar na pagdadausan ng sintensya niya.
Binigyan siya ng larawan ng Birhen, na paulit-ulit
nitong hinagkan.
Alas-5 nang umaga noong Disyembre 30, dumating
ang nobya ni Rizal, si Josephine Bracken kasama ang
kapatid nitong si Pilar. Si Josephine lamang ang
pumasok sa altar kasama ng mga sundalo . Ayon kay
Moreno, ginanap ang kasal ni Rizal at ng nobya sa
punto ng nalalapit nitong pagkamatay. Matapos ang
pagyayakapan ay umalis si Josephine na tumatangis.
Federico Moreno
Ahente ng Cuerpo de Vigilancia
Si Moreno ay isang saksi sa kaganapan sa kulungan ni
Rizal.
Ang nilalaman ng ulat ni Moreno ay taliwas sa
salaysay ni Fr. Balaguer. Ni hindi nabangit o naitala
ang pangalan ni Balaguer sa mga taong bumisita sa
selda ni Rizal. Dalawang paring Heswita lamang ang
nabanggit at iyon ay sina Fr. Jose Vilaclara at Fr.
Estanislao March. Dahil sa ulat ni Moreno ay
nabahidan ang imahe ni Fr.Balaguer maging ang
kredibilidad ng ulat nito.
Ayon sa tala ni Moreno, 7:50 nang umaga nang si Rizal
ay kasama sina Señor Taviel de Andrade at Fr.
Vilaclara sa kaniyang selda.
Alas- 9 nang umaga, tinanong si Rizal ng opisyal ng ng
garison na si Senor Maure kung may nais pa ba ito
ngunit tumangi ito. Ang tanging kailangan lamang
nito ay ang aklat ng pananalangin na bigay ni Fr.
Estanislao March.
10 ng umaga nang ummalis sa selda ni Rizal si Senor
Andrade, sandali ring nakipagusap si Rizal sa mga
paring heswita patungkol sa relihiyon. Nagprisinta rin
ang mga pari ng isang kasulatan nagsasaad ng
retraksyon nito. Umabot nng 12:30 ang pagpiliit kay
Rizal. Pagkatapos nitong kumain ay ninais nitong
mapag-isa upang magbasa at magsulat.
Alas-3 ng hapon nang pumunta sa kapilya si Fr. March,
doon inabot sa kaniya ni Rizal ang isinulat nito.
Nasabihan na rin ang pinuno ng magpapataw ng
kamatayan kay Rizal, si Senor Juan del Fresno seldang
para sa naghihintay na lamang na masintensyahan, at
doon lumagda ng dokumento.
Pagkatapos ng paglagda ay pinili ni Rizal na
manalangin sa altar habang nakaluhod. Kasama niya
noon sina Fr. Vilaclara at Fr. Marrch. Binasa niya ang
Acts of Faith, Hope and Charity at Prayers for
Departing Soul ng paulit-ulit.
Alas-6 ng dumating sa kapilya ang ina ni Rizal na si
Teodora Alonzo, at mga kapatid nitong babae. Doon ay
nagkaroon ng pamamaalam. Umalis ang ina ni Rizal
na umiiyak dala ang mga ginamit ni Rizal sa pagkain
nooong nasa kulungan pa.
Alas-8 nang gabi ng dinalahan si Rizal ng tinola.
Alas--9 nang bisistahi siya nina Senor Maure, Fr.
March at Fr. Vilaclara. Nagpahinga umano si Rizal
hanggang alas-4 nang umaga at nagpatuloy sa
pagdarasal sa altar.
 III-Sigaw sa Pugad Lawin o Balintawak

Dr. Pio Valenzuela (Sigaw sa Pugad Lawin)

Isang opisyal ng Katipunan at saksi sa Sigaw sa
Pugad Lawin

Dalawang bersiyon ang inilabas ni Valenzuelo

patungkol sa nangyari. Sa unang bersiyon, ang
lugar na pinangyarihan ay sa Balitawak,
Miyerkules noong araw ng Agosto 26 taong 1896.
Isinulat ito ni Valenzuela sa panahong malinaw pa
sa kaniyang memorya ang naganap.
Sa ikalawang bersiyon naman ay isinulat niya ang
Memoirs of the Revolution at sinabing nangyari ang
Santiago Alvarez (Sigaw sa Bahay Toro)
Isang kilalang Katipunero mula Cavite.
'sigaw' sa Pugad Lawin noong Agosto 26, 1896 na
taliwas sa sinabi nitong sa Balintawak.

Hindi mismo nasaksihan ni Alvarez ang 'Sigaw'

Ang unang lugar ay Balintawak, sina Bonifacio,
Procofio Bonifacio, Emilio Jacinto, Teodoro Plata at
Aguedo del Rosario ay naunang dumating noong
Agosto 19 at siya naman ay dumating noong Agosto
20. 500 miyembro ng Katipunan ang nagtipon sa
bahay at bakuran ni Apolonio Samsom sa Kangkong
noong Agosto 22.
Agosto 26, a Pugad Lawin, sa bahay ng anak ni
Melchora ay nagtipon ang 1000 katipunero kung
saan nagkaroon ng debate at diskusyon at iisa
lamang ang tutol iyon ay si Teodoro Plata. Lahat ng
dumalo sa pagpupulong ay pinunit ang kanilang
sedula at sumigaw ng "Mabuhay ang Pilipinas! ".
kung kaya't ang bersiyon nito ay hindi masyadong
pinagtuunang pasin.
Agosto 23, 1896- ayon kay Alvarez, 10 nang umaga
sa kamalig ni Melchora Aquino, sa isang lugar na
tinawag na Salpukan, baryo ng bahay toro ay
nagpulong ang halos 500 katipunero na handang
sumama at makiisa sa Supremo Andres Bonifacio.
Lunes, Agosto 24,1896 sa oras na 10 nang umaga,
may halos 1000 katipunero. Nagpasya ang
Supremo na gawin ang pagpupulong sa loob ng
malaking kamalig. Alas-12 ng tanghali ng matapos
ang pagpupulong habang sumisigaw ng "Mabuhay
ang mga anak bayan!".

Guillermo Masangkay (Sigaw sa Balintawak)

Isa ring Katipunero at malapit na kaibigan
ng Supremo

Sa isang panayam, sinabi ni Masangkay na sa

Balintawak unang nangyari ang "Sigaw" noong
Agosto 26, 1896. Ngunit sa isa pang panayam sa
pahayagan noong Agosto 26, 1957, nabago ang
nauna nitong pahayag. Imbes na Agosto 26, 1896 ay
naging Agosto 23, 1896 ang petsa ng rebulosyon,
parehas ng kay Valenzuela. Nabalik itong muli sa
Agosto 26 ng ang apo ni Masangkay ay nagsaliksik
ng mga impormasyon kasama na mga dokumento
Gregoria de Jesus (Unang Sigaw)
Lakambini ng Katipunan at maybahay
mismo ni Masangkay. ng Supremo Andres Bonifacio
Agosto 26, isang malaking pagpupulong ang
naganap sa bahay ni Apolonio Samson . Alas-9
nang umaga ng buksan ang pagpupulong sa
Ayon kay de Jesus, ang unang sigaw ay naganap
pamumuno ni Supremo at si Emilio Jacinto ang
sa Caloocan, Agosto 25, 1896.
tumayong sekretaryo. Layon ng pagpupulong
pag-usapan kung kailan gaganapin ang
Nang mabunyag ang samahan at ilang
rebolusyon. Si Teodor Plata, Pio Valenzuela at
miyembro na ang nadakip, nagmamadali
Briccio Pantas ay hindi sang ayon sa maagang
silang bumalik ng Caloocan. Mimatyagan
rebolusyon.
sila ng mga Kastila kaya't lumisan si
Bonifacio at ang mga katipunero. Doon na
Lumabas si Supremo at pinahayag ang napag-
nagsimula ang himagskan.
usapan sa mga katipunero, ang kanilang
diskusyon patungkol sa rebolusyon. Siya ay nag
wika na alalahanin ang kanilang mga kababayan
na binaril sa Bagumbayan. Nabunyag na rin ang
kanilang samahan. At tinanong ng Supremo ang
mga katipunero. Ang kanilang tugon ay
"Himagsikan!".
Kung ito ang totoong nais ng mga katipunero,
sinabi ni Bonifacio na punitin ng mga ito ang
kanilang sedula tanda ng pag-aaklas ng mga ito
laban sa Espanyol.
Hindi man uyon ay wala ng nagawa sina Plata.
Ang mga Katipunero sa labas ng bahay ay
sumigaw ng "Mabuhay ang Republika ng
Pilipinas!"
REFERENCES:

Torrentira, Moises. (2020). Torrentira, Readings in Philippine History Course Module.

Pigafetta, Antonio. 1519-1522. The First Voyage Around the World: An Account of Magellan’s Expedition.
Ed. Theodore J. Cachey, Jr. Toronto: University of Toronto Press.
History of Micronesia: A Collection of Source Documents. Ed. Rodrigue Levesque. Vol. 1: European
Discovery, 1521-1560. Honolulu: University of Hawai'i Press, 1994.
Candelaria, John Lee P., Alporha, Veronica C: Reading in Philippine History; Sampaloc Manila: Rex Book
Store, Inc.
The Two Faces of the 1872 Cavite Mutiny. Chris Antonette Piedad-Pugay: https://nhcp.gov.ph/the-two-
faces-of-the-1872-cavite-mutiny/, last visited 4 November 2021.
Agoncillo, Teodoro. 2012. History of the Filipino People. 8th edition. Quezon City: C & E Publishing.
Arcilla, Jose S. 1994. Fr. Vicente Balaguer, S. J. and Rizal’s Conversion. Philippine Studies: Historical and
Ethnographic Viewpoints 42(1): 110–123.
Cavanna, Jose Ma. 1956. Rizal’s Unfading Glory: A Documentary History of the Conversion of Dr. Jose Rizal.
Manila.
Churchill, Bernardita, ed. 2011. The Movement for Independence in the Philippines (1896–1898):
Calendar of Documents in the Archives of the Cuerpo de Vigilancia de Manila. Manila: National
Commission for Culture and the Arts.
Craig, Austin. 1913. Lineage, Life and Labors of Jose Rizal Philippine Patriot. Manila: Philippine Education
Company.
Escalante, Rene R. 2017. Bonifacio and the Katipunan in the Cuerpo de Vigilancian Archival Collection.
Philippine Studies: Historical and Ethnographical Viewpoints 64(4): 451–483.
Garcia, Ricardo. 1964. The Great Debate: The Rizal Retraction. Quezon City: R.P. Garcia Publishing
Corporation.
Guerrero, Leon Ma. 1971. The First Filipino. Manila: National Historical Commission.
Harper, Bambi L. 1997. The Last Hours of Rizal. Philippine Daily Inquirer, December 30, p. 9.
National Archives of the Philippines. Cuerpo de Vigilancia de Manila [Intelligence Service of Manila]
Documents:
Adios [Farewell], Manuscript A-1 (7), Document #225.
Council of War Session on José Rizal Mercado in El Diario de Manila, Manuscript A-1, Document
#26.
Council of War Session on José Rizal Mercado in La Voz Española, Manuscript A-1, Document #25.
Document Signed T.D., Manuscript B-20, Document #37.
Execution of Jose Rizal and His Retraction in La Voz Española, Manuscript A-1, Document #27.
Execution by Firing Squad of Jose Rizal, Manuscript A-1 (9), Document #307.
Letter from Gov. Gen. Ramon Blanco to Rizal, Manuscript A-1 (5), Document #167.
Letter from Juan Ferrer to Apolinario, Manuscript A-12, Document #9.
Listof Officers of the Supreme Council of the Katipunan, Manuscript A-1 (1), Document #14.
Report of Federico Moreno, Manuscript A-6, Document #1, December 30, 1896.
Report of Inspector Primera Heriberto Fernandez, Manuscript B-17, Document #12.
Report of Inspector Primero Heriberto Fernandez, Manuscript B-17, Document #13.
Protestacion de Fe [Profession of faith], Manuscript A-1 (1), Document #29.
To the Venerable Sons of the Country, Manuscript A-1 (4), Document #162.
Wenceslao E. Retana, Manuscript A-1 (2), Document #81, September 27, 1896.
Palma, Rafael. 1949. The Pride of the Malay Race: A Biography of Jose Rizal. Translated by Roman Ozaeta.
New York: Prentice Hall.
Pascual, Ricardo R. 1959. Rizal beyond the Grave. Manila: Luzon Publishing Corporation.
Philippine Daily Inquirer. February 14, 1997, p. 9.
Retana, W. E. 1907. Vida y escritos del Dr. Jose Rizal [Life and writings of Dr. Jose Rizal]. Madrid: Libreria
General de Victoriano Suarez.
Runes, Ildefonso; and Buenafe, Mamerto. 1962. The Forgery of the Rizal “Retraction” and Josephine’s
“Autobiography.” Manila: Pro-Patria Publishers.
Torres Jose Victor. 2018. BATIS: Sources in the Philippine History. C & E Publishing, Inc.
Zaide, Gregorio and Sonia Zaide. 1990. Documentary Sources of Philippine History. Vol. 5. Manila: National
Book Store