Ćwiczenia aparatu artykulacyjnego dla najmłodszych 

Drodzy Rodzice! serdecznie zachęcam Was i wasze dzieci do wspólnej

zabawy. Poniższe ćwiczenia mają na celu pomóc w rozwoju i nabywaniu mowy,
zapobiegać wadom wymowy, jak i korygować już powstałe zaburzenia artykulacyjne.

Ćwiczenia powinny być prowadzone codziennie przez 10 – 15 minut. Trzeba

jednak pamiętać, że czas trwania i liczbę powtórzeń należy dostosować do
indywidualnych możliwości dziecka. Ćwiczenia staramy się urozmaicać, prowadzić
w formie zabawowej, szczególnie dotyczy to dzieci najmłodszych. Na początku
ćwiczymy z dzieckiem przed lustrem, kiedy potrafi już wykonać je bez kontroli, można
wykorzystywać każdą nadarzającą się okazję. Ćwiczenia artykulacyjne powinny być
wykonane dokładnie, dlatego nie jest wskazany pośpiech, ani zbyt duża liczba
ćwiczeń w ciągu jednych zajęć.

PAMIĘTAJMY! Efektywność ćwiczeń możliwa jest tylko poprzez wielokrotne

powtarzanie.

Gimnastykę aparatu mowy rozpoczynamy od ćwiczeń najprostszych

stopniowo zwiększając ich trudność. Na początku możemy wykorzystywać naturalne
sytuacje:
 Po posiłku pozwólmy dziecku wylizać talerz językiem jak kotek. To ćwiczenie
mniej eleganckie, za to bardzo skutecznie gimnastykuje środkową część
języka.
 Po śniadaniu posmarujmy dziecku wargi miodem lub kremem czekoladowym
i poprośmy, aby je zlizywał dokładnie jak miś czy kotek.
 Kiedy dziecko ziewa nie gańmy go, lecz poprośmy, aby ziewnęło jeszcze kilka
razy, zasłaniając usta.
 Jeśli dziecko dostało lizaka zaproponujmy mu, aby lizało go unosząc czubek
języka ku górze.
 Przy porannym i wieczornym myciu zębów zaproponujmy dziecku liczenie
zębów lub witanie się z nimi w ten sam sposób, aby czubek języka dotknął
każdego zęba osobno.

1
  Podczas rysowania prośmy dziecko, aby narysowało językiem kółko (dookoła
warg) lub kreseczki (od jednego do drugiego kącika ust).
 Dmuchanie na talerz z gorącą zupą, chuchanie na zmarznięte dłonie,
cmokanie, żucie pokarmów, a nawet wystawianie języka to też ćwiczenia
aparatu artykulacyjnego.

Ćwiczenia usprawniające funkcję oddechową

 Dmuchanie na płomień świeczki na zapałkę, by ugasić płomień.
 Dmuchanie na płomień świecy tak, by płomień wyginał się w różne strony, ale
nie zgasł.
 Zabawy ze świecą: gasimy świecę:
 dmuchamy leciutko, aby płomień drgał, ale nie zgasł,
 dmuchamy tak, aby drgał rytmicznie i nie gasł,
 staramy się zdmuchnąć płomień z dużej odległości,
 zdmuchujemy z dużą siłą z bliska,
 zdmuchujemy kilka świeczek równocześnie.
 Dmuchanie piórek, wacików, lekkich przedmiotów, chrupek, kawałków
papieru.
 Dmuchanie baniek mydlanych.
 Zabawy z rurką i wodą:
 rób bańki w wodzie,
 dmuchaj przez rurkę na wodę (obserwuj dołek w wodzie),
 dmuchaj tak, żeby woda się gotowała,
 dmuchaj przez rurkę na zamianę: długo, krótko, jak najdłużej
 Dmuchanie do pustej butelki.
 Zdmuchiwanie przez rurkę papieru z gładkiej powierzchni stolika, potem
z powierzchni chropowatej,
 Rozdmuchiwanie, kaszy, ryżu itp.
 Dmuchanie na wiszące na sznurkach waciki, kokardki, piórka.
 Wydmuchiwanie w górę piórek (kto wyżej? Kto dłużej utrzyma piórko w
górze?),

2
 Zabawa z piłeczką ping – pongową: przedmuchujemy piłeczkę od jednego
dziecka do drugiego, dmuchamy piłkę tak silnie, aby strzelić gola
przeciwnikowi.
 Wąchanie kwiatów, różnych zapachów, np. mydła, szamponów itd.
 Unoszenie słomką lekkich przedmiotów, wacików, chrupek i utrzymywanie
w powietrzu przez pewien czas.
 Picie napoi przez słomkę.
 Dmuchanie nosem (najpierw zatkać jedną dziurkę, potem drugą)
 Gwizdanie na gwizdku.
 Liczenie na wydechu: Kto najdłużej?
 Dmuchanie na cienką, dużą chustę, nałożoną na głowę i twarz dziecka „duch”.
 Wydmuchiwanie powietrza przez słomkę do wody.
 Nadmuchiwanie baloników, zabawek z ceraty.
 Dmuchanie, chuchanie na lusterko, na ręce, do filiżanki, na łyżkę.
 Dmuchanie na wiatraczek.
 Dmuchanie np. kulek z waty w określonym kierunku (np. do bramki)
 Gra na instrumentach muzycznych: harmonijka, fujarka.

Bajeczki do zabaw oddechowych:

1. Naśladujemy odgłosy:
a) nasze lalki śpią, ciiiiiiiiiiiiii….
b) jesienne liście szeleszczą szszsz, wiatr szumi raz głośniej, raz ciszej,
szszsz…
c) chuchamy na zmarznięte ręce chchchchch………
d) z balonika ucieka powietrze sssssssssss……….
e) dmuchamy na gorącą herbatę: ffffffff………
f) gonią nas gęsi, syczą sssssssssss, są coraz bliżej, syczą coraz
głośniej, uciekamy, gęsi syczą ciszej,
g) kosimy trawę: (wdech) ciach, (wydech) ciach…..
h) rąbiemy drewno: trach, trach, trach.

2. Lokomotywa:
a) wypuszcza parę: psssss, szszszsz, ffffffff……….

3
 b) jedzie cz – cz cz – cz cz – cz cz – cz…..
c) pędzi: tuf, tuf, tuf, to tak, toto tak…..
d) zatrzymuje się na stacji: usz, usz usz……
e) hamuje: psssss………
f) przejeżdża koło osiedla: uhu, uhuuuuuu…..

3. Naśladujemy śmiech różnych osób:

a) Jak się śmieje Mikołaj/Pan - ho, ho, ho…….
b) Pani: ha ha ha ha ha …….
c) Dziecko: hi hi hi hi…….
d) Staruszek: he he he he he……

Ćwiczenia usprawniające wargi

 Balonik – nadymanie policzków, usta ściągnięte
 Całuski – usta układamy w dziobek i cmokamy posyłając do siebie buziaki,
 Zmęczony konik – parskanie wargami,
 Podwieczorek pieska – chwytanie ustami drobnych cukierków, chrupek itp.
 Kto silniejszy? – napinanie warg w pozycji rozciągniętej. Dwie osoby siedzące
naprzeciw siebie trzymają ustami kartkę papieru i każdy ciągnie w swoją
stronę. Uwaga – dajmy dziecku szansę wygrania zawodów.
 Rybka – powolne otwieranie i zamykanie warg tworzących kształt koła,
 Świnka – wysuwanie obu warg do przodu, udając ryjek świnki.
 Wąsy – wysuwanie warg jak przy wymawianiu u, położenie na górnej wardze
słomki lub ołówka i próby jak najdłuższego utrzymania.
 Straż pożarna – wyraźne wymawianie samogłosek w parach i – a, i – a, i – a,
 Naśladujemy pogotowie: e – o, e – o, e – o,
 Naśladujemy policję: a – u, a – u, a – u,
 Pojazdy – naśladowanie poprzez wibrację warg warkotu motoru, helikoptera,
 Rozciąganie ust jak do „i”, ściąganie warg jak do „u”.
 Zasłanianie dolnej wargi górną i górnej dolną wargą.
 Wciąganie wargami cukierka zawiązanego na nitce.
 Pokaż jak wyglądają wesołe wargi? (płaskie wargi, jak przy e).
 Jak wyglądasz, kiedy jesteś smutny? (podkówka),

4
  Jak wyglądają obrażone wargi? (nadęte),
 Jak wyglądasz, kiedy się złościsz? (wargi cienkie, zacięte),
 Chcemy pocałować mamę, ale ona jest daleko, wyciągamy wargi,
 Samymi wargami zjedz ze spodka cukierek.
 Spróbuj utrzymać prosto samymi wargami słomkę, lizak, rurkę.
 Czy umiesz zagwizdać?
 Wyciskać powietrze przez zaciśnięte wargi tak, aby powstał dźwięk „p”,
 Nabierać powietrza pod wargę górną, a następnie dolną,
 „Grać” palcami na wargach.

Ćwiczenia usprawniające język

 Dotykamy palcem lub zimną łyżeczką podniebienia tuż za górnymi zębami,
nazywając je „zaczarowanym miejscem”, „parkingiem” itp., w którym język
(krasnoludek, samochód) powinien przebywać, gdy mamy zamkniętą buzię.
 Przytrzymywanie czubkiem języka przy podniebieniu rodzynek, pastylek
pudrowych, cukierków halls (z wgłębieniem w środku) itp.
 Zlizywanie nutelli, dżemu itp. z podniebienia przy szeroko otwartych ustach.
 Konik jedzie na przejażdżkę – naśladowanie konika stukając czubkiem języka
o podniebienie, wydając przy tym charakterystyczny odgłos kląskania.
 Winda – otwórz szeroko buzię, poruszaj językiem tak, jakby był windą – raz do
góry, raz do dołu.
 Chomik – wypycha policzki jedzeniem, a Ty pokaż jak możesz wypchnąć
policzki językiem, raz z prawej raz z lewej strony.
 Malarz – maluje sufit dużym pędzlem. Pomaluj pędzlem (językiem) swoje
podniebienie, zaczynając od zębów w stronę gardła.
 Żyrafa – ma długą szyję, wyciąga mocno szyję do góry. Otwórz szeroko usta i
spróbuj wyciągnąć język do góry, najdalej jak potrafisz.
 Słoń – ma długą trąbę i potrafi nią wszędzie dosięgnąć. Ciekawe czy potrafisz
dosięgnąć językiem do ostatniego zęba na górze i na dole, z prawej i lewej
strony,
 Pokaż język (tak, jak czasem gdy jesteś niegrzeczny),
 Jak kotek pije mleczko? (lizanie miodu, kisielu z talerzyka),

5
  Pokaż jak kotek oblizuje się po wypiciu mleczka (starannie, w jedną i drugą
stronę),
 Czy uda ci się zrobić językiem dużo kółeczek? A może jeszcze szybciej?,
 Jak oblizujesz łyżeczkę z miodu lub czekolady?,
 Spróbujemy zrobić z języka:
 szpilkę (cieniutki język),
 skocznię narciarską,
 koci grzbiet,
 łyżkę (język płaski z uniesionymi brzegami),
 łopatkę (płaski, szeroki język),
 szufelkę,
 rulonik
 Umiarkowanie szeroko otwórz usta i poruszaj końcem języka od jednej strony
do drugiej tak szybko, jak to możliwe,
 Ćwicz koniec języka: powtarzaj dźwięk „la” bez żadnego ruchu szczęki
w następującym rytmie: laaaa, la, la, laaaa, la, la, laaaa, la, la……
 Ćwicz grzbiet języka: powtarzaj: ga lub ka w rytmie: kaaaa, ka, ka, kaaaa, ka,
ka…
 Ćwicz środek języka: powtarzaj: jaaaa, ja, ja, jaaaa, ja, ja, jaaaa,
 „Liczenie zębów” – dotykaj czubkiem języka każdego zęba zaczynając od tyłu
przez przód do tyłu, od góry, a potem od dołu.
Bajki:
Bajka „Języczek – wędrowniczek”
Język po kolei wędruje do:
 wargi górnej,
 wargi dolnej,
 kącików ust,
 nosa,
 brody,
 liczy zęby górne, dolne,
 dotyka dziąseł górnych, dolnych,
 głaska wargi, masuje podniebienie.
Bajka „Konik, woźnica, źrebaczek”

6
  jedziemy jak konik (kląskamy językiem),
 konik biegnie szybciej i wolniej,
 konik parska prrrrr…..
 konik chrapie,
 konik mówi iha – iha…
 woźnica popędza konika: wioooooo….
 Woźnica woła: hetta, wiśta,
 Woźnica ssie cukierek,
 Woźnica pije wodę: gul, gul, gul…..
 Źrebaczek parska: piii, prr, piii, prr……..
 Zaprzęg zabiera różnych pasażerów, każdy mówi swoim językiem:
miau, miau, hau, hau, ko, ko, kukuryku……
 Wóz się przewrócił: bum, bum bum! ……
Ćwiczenia żuchwy
 Zamykanie i otwieranie domku – szerokie otwieranie ust, jak przy wymawiany
głoski „a”, zęby są widoczne dzięki rozchylonym wargom.
 Grzebień – wysuwanie żuchwy, zakładanie i poruszanie dolnymi zębami po
górnej wardze. Cofanie żuchwy, zakładanie i poruszanie górnymi zębami po
dolnej wardze i brodzie.
 Krowa – naśladowanie przeżuwania i muczenie muu, muu, muu… .
 Guma do żucia – żucie gumy lub naśladowanie.
 „Szalone miny”: – wytrzeszcz oczy i wysuń język z buzi, rozciągnij szeroko
wargi palcami, pokaż jak się złościsz.
 „Przesyłanie całuska”, cmokanie,
 Otwórz usta jak najszerzej,
 Pokaż, jak ziewasz rano?
 Spróbuj poruszać żuchwą w prawo i w lewo, najpierw przy otwartych ustach, a
potem przy zamkniętych.

Ćwiczenia podniebienia miękkiego

 Zmęczony piesek – język wysunięty z szeroko otwartych ust na brodę,
wdychanie i wydychanie powietrza ustami.

7
 Balonik – nabieranie powietrza ustami, zatrzymanie w policzkach, następnie
wypuszczanie nosem.
 Biedronka, parasol, sukienka itp. – przysysanie kolorowych kółeczek poprzez
wciąganie powietrza przez rurkę i przenoszenie na obrazek itp.
 Śpioch – chrapanie na wdechu i wydechu.
 Wciąganie powietrza przez rurkę przyłożoną do chusteczki higienicznej i
unoszenie przyssanej powietrzem chusteczki higienicznej.
 Picie gęstego soku przez cienką rurkę.
 Gęganie – gę, gę, gę.
 Kukułka i kurka – wymawianie sylab:
ku – ko, ku – ko…………
uku – oko, uku – oko………….
kuku – koko, kuku – koko……………….

Bajka o języczku, który chciał skakać jak piłka

Języczek siedział schowany za zębami, więc nigdy nie mógł oglądać

wesołych zabaw dzieci. Pewnego razu udało mu się wsunąć między zęby,
i……… zobaczył piłkę, która wesoło skakała po podwórku, odbijana od ziemi.
Pozazdrościł tego piłce, że ta nie może skakać tak wysoko, zaczął więc coś
kombinować. Ponieważ nie mógł wyjść z buzi, bo wiadomo, że nie potrafi,
zaczął odbijać się od dziąseł, bo w jamie ustnej, która była jego mieszkaniem,
było stanowczo za ciasno (za mało miejsca). Kiedy ochoczo zaczął skakać jak
piłka, był tak radosny, że zaczął śpiewać swoje pioseneczki modelując
głosem, najpiękniej, jak potrafił: la la la la la la la …. !
Następnie pytamy dziecko, czy chciało by, aby jego języczek skakał jak
piłka i wesoło pięknie śpiewał. Gdy dziecko wyraża taką chęć, przechodzimy
do zabaw językiem, układając go tak, by wdać było język przy otwartych
ustach, zwłaszcza jego koniuszek. Wesoły języczek chętnie się porusza w
buzi. Z pewnością chętnie będzie uderzał mocnym czubkiem o górne dziąsła,
chcąc zaśpiewać jakąś piosenkę. Wprawdzie znał melodię, lecz nie znał słów,
więc zaczął śpiewać po swojemu, używając dobrze znanej mu sylaby: la la la
la. Może i ty spróbujesz zaśpiewać jakąś piosenkę? Korzystając z melodii:

8
„Wlazł kotek”, „Szła dzieweczka do laseczka”, czy „stary niedźwiedź mocno
śpi” – zaśpiewaj „językowe” piosenki, ze słowami: la la la la la la la la , lo lo lo
lo lo lo, lu lu lu lu lu lu lu, le le le le le le.

Zabawy logorytmiczne

„Rączki klaszczą”
Rączki klaszczą klap, klap, klap,
Nóżki tupią tup, tup, tup.
Tutaj swoją główkę mam
A na brzuszku bam, bam, bam.
Tutaj uszy mam,
Oczy patrzą tu i tam,
Buzia robi am, am, am,
A na nosku sobie gram!

„To jestem ja!”

Tu mam nóżki do tupania,
A tu rączki do klaskania.
Tu mam oczy do patrzenia
A tu buzię do mówienia.
Tu mam brzuszek do jedzenia
Tu kolanka do klęczenia.
Tu mam uszy do słuchania,
A tu nosek do wąchania.
Tra la la to jestem ja!

„Wiersz na kila głosów”

Jedzie pociąg fu, fu fu,
Trąbka trąbi tu, tu, tu,
A bębenek bum, bum, bum,
Na to żabki kum, kum, kum.

9
 Deszczyk kapie kap, kap, kap,
Konik człapie człap, człap, człap.
Mucha brzęczy bzy, bzy, bzy,
A wąż syczy sss, sss, sss.

Baran beczy bee, bee bee

Za to koza mee, mee, mee.
Zegar cyka cyk, cyk, cyk,
A dzwoneczki dzyń, dzyń dzyń.

Jeżyk idzie tup, tup, tup.

Woda chlapie chlup, chlup, chlup.
Dzięcioł stuka stuk, stuk, stuk.
Do drzwi pukam puk, puk, puk.

„Dziwne rozmowy”
W chlewiku mieszka świnka i trąca ryjkiem drzwi.
Gdy niosę jej jedzenie to ona kwi, kwi kwi!
Opodal chodzi kaczka, co krzywe nóżki ma.
Ja mówię jej „dzień dobry” a ona mi kwa, kwa, kwa!
Na drzewie siedzi wrona, od rana trochę zła.
Gdy pytam „Jak się miewasz?” to ona kra kra kra.
Przed budą trzy szczeniaczki podnoszą straszny gwałt,
Ja mówię „cicho pieski”, a one hau, hau, hau.

„Wyliczanka o wronach”
Jedna wrona bez ogona,
Druga wrona bez ogona,
Trzecia wrona bez ogona,
Czwarta wrona bez ogona,
Piąta wrona bez ogona (oddech).
Szósta wrona bez ogona,
Siódma wrona bez ogona,

10
Ósma wrona bez ogona,
Dziewiąta wrona bez ogona,
Dziesiąta wrona bez ogona (oddech).
A ta wrona jedenasta miała ogon z ciasta! (oddech).

„Paluszek”
Oto palec mój malutki
La la la la la la
Mówi Ci dzień dobry 2x
Wita Cię 2x
Oto palec mój malutki
La la la la la la
Mówi do widzenia 2x
Pa pa pa 2x
Opracowała: mgr Marta Pociask
pedagog, logopeda, neurologopeda
terapeuta integracji sensorycznej SI
terapeuta wczesnego wspomagania rozwoju dziecka

11