GJERIMI I PUNËVE TË TJETRIT NË KODIN CIVIL SHQIPTAR.

PRAKTIKA
GJYQËSORE SHQIPTARE. VËSHTRIM KRAHASUES

Prof. Asoc. Dr. Endira Bushati

Pedagoge
Universiteti Evropian i Tiranës
Tirana, Albania
Mobile: +355 (0) 692061649
E-mail: ebushati@gmail.com

Abstrakt

Gjerimi i punëve të tjetrit parashikohet në nenet 648-652 të Kodit Civil

Shqiptar. Ky institut e ka origjinën që nga e drejta romake dhe ka
vazhduar të ekzistojë deri në ditët e sotme, duke pasur një ekzistencë të
vetën, të ndarë nga begatimi pa shkak. Kujdesi që rrethon padinë e
gjerimit, ka qëllim final mbrojtjen e lirisë individuale, pra të shmangë që
dikush mund të jetë i detyruar të paguajë për një send apo shërbim që ai
nuk e dëshiron. Në Civil Law, kërkesat për mbrojtjen kundër vendosjes
së një përgjegjësie nga begatimi, ndjehen më shumë në fushën e gjerimit
të punëve, sesa të begatimit pa shkak. Ndryshimet e dukshme që, të
paktën në pamje të parë, duket se ekzistojnë në këtë fushë mes sistemeve
të Common Law dhe Civil Law, kanë tendencë në praktikë të zbehen.
Nga njëra anë, në kontinent, instituti i gjerimit të punëve të tjetrit, edhe
pse parimisht i pranuar, është i rrethuar nga kujdese të shumta të
diktuara nga kërkesat për mbrojtje të lirisë individuale, që e kufizojnë
shumë fushën e veprimit; nga ana tjetër vetë këto kërkesa kundër
vendosjes së një përgjegjësie nga begatimi, veçanërisht të dukshme në
vendet e Common Law, i çojnë juristët e common law të mohojnë
parimisht mundësinë për të pretenduar ndonjë formë dëmshpërblimi për
shërbime eventuale të bëra në një situatë emergjence.
Shkrimi synon analizën juridike të institutit në Kodin Civil Shqiptar,
duke pasqyruar edhe ato pak raste nga praktika gjyqësore shqiptare.
Vështrimi krahasues pasqyron dallimet mes gjerimit të punëve të tjetrit
dhe begatimit pa shkak, duke zgjidhur konfuzionin mes dy padive të
ndryshme, që nuk është i rrallë në praktikë.
Fjalët kyçe: detyrim, gjerim i punëve të tjetrit, begatim pa shkak, padi,
pagim.

1. Vështrim historik në legjislacionin shqiptar

a) Kodi Civil i Zogut

Kodi Civil i 1929 u hartua nën ndikimin e drejtëpërdrejtë të modeleve

romaniste të së drejtës private, me ndikim ta qartë italo-francez. 1 Vetë
Kodi, ka në fund të tij një Tabelë Konkordimi midis Kodit Civil Shqiptar
dhe kodeve të huaja, ku duket qartë referimi tek Kodi Civil italian,
francez, zviceran, gjerman, egjiptian, dispozitat paraprake të Kodit Civil
Italian dhe Projekti i përbashkët italo-francez mbi obligimet2.

Në Seksionin III, nenet 1136-1140, trajtohet gjerimi i punëve, pa harruar

dhe përkthimin në frëngjisht të termit (gestion d’affaires), duke
dëshmuar qartë ku ishte bazuar legjislatori.
Në nenin 1136 jepet kuptimi i gjerimit: “Ai që, pa qenë i obliguem, duke
ditun merr përsipër gjerimin e një pune të tjetrit, detyrohet me vazhdue
dhe me përfundue gjerimin e filluem deri sa i interesuemi të jetë në
gjendje me u kujdesue vetë. Gjeruesi i shtrohet gjithë obligimeve, që do
1
Veprimet juridike, Ardian Nuni, Tiranë, 2001, Julvin, f.9-18
2
shih Kodi Civil i 1929, botimet Toena 1998, f.549
të rezultonin për të, sikur të kish një porosi të shprehun prej të
interesuarit. Ai që asht i pazoti me pranue një porosi, asht i pazoti me u
obligue edhe si gjerues punësh: megjithëkëtë, asht përgjegjës për damet
e shkaktueme prej tij dhe detyrohet brenda kufijve të begatimit pa
shkak.” Neni 1137 parashikon: “Gjeruesi, edhe sikur i interesuemi të
vdesë para se puna të mbarohet, detyrohet me vazhdue gjerimin, deri sa
trashëgimtari të mundet me marrë drejtimin e asaj pune.”
Neni 1138 përcakton detyrimet e gjeruesit: “Në gjerimin e punës,
gjeruesi detyrohet me vënë gjithë kujdesin e një ati familjeje të mirë.
….gjyqtari, duke marrë parasysh cirkonstancat që kanë shtyrë gjeruesin
me marrë përsipër atë punë, mundet me ulë shpërblimet e dameve që
kanë rezultue nga faji i tij.”
Ndërkohë, “Në qoftë se puna asht administrue mirë, i interesuemi duhet
të përmbushë obligimet që ka lidhë gjeruesi në emër të tij, të zhdamtojë
këtë për të gjithë obligimet që ka marrë personalisht dhe t’i paguajë
gjithë shpenzimet e nevojshme ose të dobishme, bashkë me kamatat që
prej ditës që janë ba. Kjo dispozitë nuk aplikohet për gjerimin e marrë
përsipër ose për veprimet gjerimi të ekzekutueme kundra ndalimit që ka
ba i interesuemi, përveç kur ky ndalim asht në kundërshtim me ligjin, me
rendin publik ose me zakonet e mira”.
Ratifikimi nga ana e të interesuarit sjell efektet e porosisë për gjerimin,
“edhe sikur ky të jetë ekzekutue prej një personi që kujtonte se gjeron një
punë të vet.3”

Kodi i 1929 trajtonte gjerësisht figurat e pagimit të padetyruar dhe

gjerimit të punëve të tjetrit, edhe pse përsa i përket begatimit pa shkak
është kufizuar vetëm ta shpallë si parim të përgjithshëm.

b) Ligji nr.2359, datë 15.11.1956 “Mbi veprimet juridike dhe

detyrimet”

Ligji “Mbi veprimet juridike dhe detyrimet” i vitit 1956, në përputhje të

plotë me frymën e regjimit të vendosur, në nenin 33 përcaktonte:
“Detyrimet lindin nga aktet e planifikimit të ekonomisë popullore, nga
veprimet juridike të parashikuara në ligje dhe veçanërisht nga
kontratat, si dhe nga shkaktimi i dëmit dhe nga begatimi pa shkak.”,

3
Neni 1140 Kodi Civil 1929
duke e renditur kështu begatimim pa shkak si burim të lindjes së
detyrimeve.
Detyrimet që lindin nga begatimi pa shkak trajtohen në kapitullin XXIX,
në nenet 501-504.

Ndwrsa, në Kapitullin XXI parashikohet “Veprimtarija në dobi të një

personi tjetër pa porosinë e tij”, në nenet 385-389. Legjislatori nuk e ka
quajtur “të arsyeshme” ta cilësojë gjerim të punëve të tjetrit.
Neni 385 përcakton: “Personi që vepron për të ndaluar një dëm që u
kanoset interesave pasurore të një personi tjetër, pa porosinë e këtij, ka
të drejtë të kërkojë që t’i paguhen shpenzimet e nevojshme që ka bërë
për këtë qëllim. Personi që ka vepruar në dobi të një personi tjetër pa
porosinë e tij është i detyruar t’i dorëzojë këtij personi gjithçka ka
marrë për shkak të kësaj veprimtarie.” Ndërkohë, personi që vepron në
dobi të një personi tjetër pa porosinë e tij është i detyruar ta shpërblejë
këtë për dëmin që i është shkaktuar me dashje ose nga pakujdesia e tij e
rëndë (neni 386). Neni 387 përcakton detyrimet e gjeruesit. Personi
gjerues është i detyruar të lajmërojë sa më parë personin e interesuar për
këtë veprimtari dhe kur nuk ka mundësi, është i detyruar të vazhdojë
gjer në fund veprimtarinë e filluar. Kur personi gjerues, megjithëse ka
patur mundësi, nuk ka lajmëruar personin e interesuar, ose, megjithëse
ka patur udhëzime të kundërta nga personi i interesuar, ka vazhduar
veprimtarinë e tij, është i detyruar t’i shpërblejë personit tjetër dëmin që
i është shkaktuar edhe pa fajin e tij. 

c) Kodi Civil 1981

Kodi Civil i 1981 në Kreun V, nenin 140, përcakton burimet e lindjes së

detyrimeve. “Shteti organizon, drejton e zhvillon tërë jetën ekonomike e
shoqërore me plan unik dhe të përgjithshëm. Burim kryesor i lindjes së
detyrimeve në Republikën Popullore Socialiste të Shqipërisë janë aktet e
planifikimit të ekonomisë socaliste të tjera nga organe kompetente.
Detyrimet lindin edhe nga veprimet juridike të parashikuara nga ligji
dhe veçanërisht nga kontrata, nga shkaktimi i dëmit dhe nga përfitimi
pasuror pa të drejtë.

Në Kreun IX, neni 350 përcakton Detyrimet që lindin nga përfitimi

pasuror pa të drejtë: “Personi që ka përfituar ose ka kursyer një pasuri
në dëm të një personi tjetër pa ndonjë shkak të ligjshëm ose për shkak
që nuk është vërtetuar ose është zhdukur me pas detyrohet të kthejë atë
që ka përfituar ose kursyer në dëm të tjetrit.” Personi që ka fituar një
send të tjetrit pa një shkak të ligjshëm, detyrohet ta kthejë atë bashkë me
të ardhurat që ka nxjerrë ose që duhet të nxirrte, por ka të drejtë të
kërkojë pagimin e shpenzimeve që ka bërë për sendin, sipas dispozitave
të padisë për kërkimin e sendit nga nëdorësi i paligjshëm (nenet 135-138
të këtij Kodi).
Në nenin 64 përcaktohet: “Nuk mund të kërkohet kthimi i sendeve ose i
të hollave që një person ka dhënë vullnetarisht për përmbushjen e një
detyrimi, i cili, megjithëse i pakërkueshëm, nuk është i pavlefshëm, ose
që ka dhënë për përmbushjen e një detyrimi të veçantë për të në pajtim
me rregullat e moralit socialist”.

Ndërkohë, ky kod “nuk e ka parë të arsyeshme” të rregullojë institutet e

pagimit të padetyruar dhe të gjerimit të punëve.

2. Gjerimi i punëve të tjetrit në Kodin Civil shqiptar

Gjerimi i punëve të tjetrit në Kodin Civil shqiptar është parashikuar në

Titullin V, në nenet 648-652. Neni 648 jep përkufizimin: “Ai që, pa qënë
i detyruar, merr përsipër me ndërgjegje dhe për një qëllim të arsyeshëm
gjerimin e punëve ose interesave të tjetrit, është i detyruar ta vazhdojë
atë derisa personi i interesuar të jetë në gjendje të kujdeset vetë.” Sipas
nenit 649, personi i interesuar duhet të: a) të përmbushë detyrimet që
gjeruesi ka marrë në emër të tij; b) të përjashtojë gjeruesin nga detyrimet
që ka marrë në emër të vet; c) t’i paguajë atij shpenzimet e nevojshme e
të dobishme që nga dita që janë bërë; dhe d) kur është rasti, t’i
shpërblejë edhe dëmin që mund të ketë rrjedhur nga gjerimi, me kushtin
që veprimet e kryera nga gjeruesi të mos kenë qënë ndaluar nga personi i
interesuar.
Paragrafi i dytë i këtij neni përcakton: “Kur gjeruesit, përveç gjerimit të
punëve, i është dashur për këtë qëllim të ushtrojë një profesion, ka të
drejtë të shpërblehet në përputhje me çmimet ose tarifat e caktuara për
aktivitete të tilla.”
Ndërkohë, gjeruesi ka të drejtë të kryejë veprime juridike në emër të
personit të interesuar, në masën që interesi i këtij të fundit plotësohet në
mënyrë të përshtatshme. Neni 651 përcakton detyrimet e gjeruesit, të
cilat janë të njëjta me detyrimet që rrjedhin nga një kontratë porosie.
Gjykata mund të pakësojë dëmshpërblimin për dëmin që është shkaktuar
për faj të gjeruesit, duke marrë parasysh rrethanat të cilat kanë ndikuar
tek ai për të marrë përsipër gjerimin. Megjithatë, personi i interesuar, me
anë miratimi të veprimtarisë së gjeruesit, mund të tërheqë të drejtën e tij
për të kërkuar dëmshpërblim nga gjeruesi, dhe për këtë qëllim personit
të interesuar duhet t’i jepet një afat i arsyeshëm.
Rastet e padisë së gjerimit në praktikën gjyqësore shqiptare janë shumë
të pakta. Ia vlen të përmendet një arsyetim i Gjykatës së Lartë në
vendimin më poshtë.
Në çështjen Shoqëria “Përparimi”sh.a. v. KESH4, paditësi ka kërkuar
rimbursimin e shpenzimeve të kryera për shkak të gjerimit të punës së të
tjerëve në shumën 6.720000 lekë, duke bërë referim tek neni 648 KC.
Gjykata e shkallës së parë dhe e Apelit e kanë pranuar padinë. I padituri
ka ushtruar rekurs. Nga gjykimi rezulton se, drejtori i shoqërisë, i
kërkonte KESH-it furnizim të pandërprerë me energji elektrike, gjë për
të cilën shoqëria ofroi si mundësi pagimin e të gjitha shpenzimeve për
furnizimin e objektit të shoqërisë me energji elektrike me fuqi 1450 kw.
KESH-i e informon shoqërinë se, e vetmja mënyrë për ta zgjidhur këtë
ishte kryerja e investimeve nga ana e vetë shoqërisë për pjesën e parë të
projektit për zonën, që konsistonte në ndërtimin e një linje të re nga
nënstacioni Shkozet deri tek objekti i shoqërisë. Faza e dytë konsistonte
në investimin për një dalje kabllore në drejtim të plazhit Durrës dhe
shpenzimet për këtë fazë do të kryheshin nga KESH-i. Shoqëria, pas
miratimit të KESH-it, vendos t’i kryejë punimet me fondet e veta dhe
lidh një kontratë zbatuese me shoqërinë zbatuese “Ndërtim
Elektro”sh.p.k. Pas kryerjes së punimeve, drejtori i shoqërisë i drejtohet
KESH-it për të marrë në shqyrtim mënyrën e likujdimit të shoqërisë, në
lidhje me investimet e kryera në favor të KESH-it për realizimin e
objektit. KESH-i nuk e ka përmbyshur kërkesën dhe shoqëria i është
drejtuar gjykatës. Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë çmon: “Të dy
gjykatat kanë gabuar kur nuk dallojnë kontratën e sipërmarrjes, apo të
porosisë nga njëra anë, dhe gjerimin e punëve të tjetrit, nga ana tjetër.
Kjo e fundit konsiderohet si një marrëdhënie quasi kontraktore, d.m.th.

4
Vendimi nr. 00-2007-325 (167), datë 22.02.2007 i Gjykatës së Lartë
ka elementë që e bëjnë të ngjashme me një kontratë, por nuk është e
tillë. Gjerimi i punëve të të tjerëve, apo veprimtaria në dobi të një
personi tjetër pa porosinë e tij, është veprimtaria e një personi që nuk
është i detyruar nga ligji apo nga ndonjë veprim juridik (kontratë) për të
kryer ndonjë punë, veprimtari administrimi, apo veprime të nevojshme
për të shmangur ndonjë rrezik apo dëm që mund t’i shkaktohet ndonjë
personi tjetër në pasurinë e tij. Këtë veprimtari personi i padetyruar e
kryen me ndërgjegje dhe vullnet të mirë, duke qënë i bindur se ajo është
veprimtari e dobishme dhe e nevojshme për të mbrojtur interesat
pasurore të një personi tjetër dhe që, si e tillë, ajo normalisht do të
mirëpritet, do të vlerësohet dhe do të pranohet nga ky i fundit. Gjithsesi,
duke qënë se gjerimi i punëve të tjetrit bëhet në kushte emergjence, pa
pasur mundësi që ai të lajmërohet, t’i merret paraprakisht pëlqimi dhe
të arrihet marrëveshja për marrjen përsipër të detyrimeve të ndërsjellta,
gjeruesi është i detyruar që në rastin më të parë të mundshëm të
lajmërojë personin në interes të të cilit ka vepruar. Marrëdhënia juridike
e gjerimit të punëve të tjetrit, që bazohet në një veprimtari të njëanshme
me vullnet të mirë e në interes të tij, si rregull shndërrohet në një
kontratë porosie kur personi, në interes të të cilit ka vepruar gjeruesi i
punëve të tij, me të marrë vesh veprimet e gjeruesit, i jep atij të drejtën
(mandatin) për të vazhduar të veprojë më tej në mbrojtje të interesave të
tij. Në të kundërt, në rast të mosdhënies së pëlqimit, gjerimi i punëve të
tjetrit merr fund si marrëdhënie juridike dhe palët zgjidhin midis tyre
pasojat e gjerimit të punëve, duke marrë përsipër detyrimet përkatëse.”
Gjykata e Lartë vendosi me këtë arsyetim rrëzimin e kërkesës.

3. Gjerimi i punëve të tjetrit dhe liria individuale

Me gjerim të punëve të tjetrit kuptohet çdo veprim i kryer në interes të

një personi tjetër pa qenë i detyruar paraprakisht. Për këtë, nuk mjafton
një sjellje e thjeshtë materiale ose juridike që rezulton avantazhuese ndaj
të tjerëve, por kërkohet që gjeruesi të ketë vepruar me ndërgjegje për t’i
sjellë një dobi tjetrit (animus aliena negotia gerendi). Në të vërtetë, nuk
ka qenë gjithmonë kështu. Që nga e drejta romake kundërviheshin në
fakt dy konceptime të gjerimit të punëve: një subjektive, më rigoroze,
tipike e të drejtës klasike, në bazë të së cilës ka gjerim të punëve të tjetrit
vetëm në prani pikërisht të animus aliena negotia gerendi; një objektive,
më pak rigoroze, që prezumohet e përpunuar në epokën postklasike, në
bazë të së cilës edhe veprimet e kryera në interes të gjeruesit mund të
lindnin gjerimin e punëve. Motivet e një shtrirje të tillë të fushës së
veprimit të gjerimit të punëve janë të njohura. Padia e gjerimit të punëve
të tjetrit, e privuar nga kriteri i qëllimit për të gjeruar një punë të tjetrit,
shërbente për të ndrequr, të paktën pjesërisht, mungesën e njohjes të një
padie të përgjithshme begatimi. Kjo situatë konfuzioni dhe pasigurie ka
arritur të mbijetojë deri në fundin e shek 19, kur më në fund si
jurisprudenca franceze me mësimet e Aubry dhe Rau, ashtu dhe
legjislatori gjerman, arritën më në fund të ndajnë pastër të dy paditë: nga
njëra anë padia e gjerimit të punëve të tjetrit, më në fund e çuar në
shtratin e vet natyral, dhe nga ana tjetër padia e begatimit. Konfuzioni që
akoma në shek 19 mbretëronte mes padisë së begatimit dhe asaj të
gjerimit të punëve të tjetrit, nuk duket pa kuptim. Ajo evidenton faktin
që bëhet fjalë për raste pa dyshim të afërta që, vetëm tani janë ndarë
pastër. Në fakt, e njëjta sjellje materiale mundet të plotësojë kushtet si të
një begatimi pa shkak, ashtu dhe të një gjerimi të punëve të tjetrit, p.sh.
kur një person kryen punime mbi sendin e një tjetri. Nëse përmirësimet,
riparimet, etj. janë kryer me qëllimin për t’i bërë një shërbim pronarit të
sendit, bëhet fjalë për një rast gjerimi të punëve. Nëse, anasjellas, kush
ka kryer punimet, ka vepruar në interesin e vet ekskluziv, shtrohet
çështja e begatimit pa shkak. Linja e ndarjes mes rasteve të begatimit pa
shkak dhe asaj të gjerimit të punëve është padyshim e hollë, meqë
bazohet mbi një kriter të karakterit ngushtësisht subjektiv, d.m.th prania
ose jo e qëllimit të gjerimit të punëve të tjetrit. Pavarësisht dukjes, bëhet
fjalë për raste shumë më të afërta se mund të duken në pamje të parë, ose
më saktë shumë më të afërta sesa zakonisht konsiderohen, sidomos në
kontinent. Më e ndryshme shfaqet situata në vendet e Common Law, ku
një proces i tillë ndarjeje dhe diferencimi të rasteve të ndryshme nuk
është verifikuar akoma, ose ka gjithsesi vend në masë më të vogël sesa
në kontinet. Juristët angloamerikanë nuk e perceptojnë dallimin mes
pagimit të padetyruar dhe begatimit pa shkak në të njëjtat terma si e
perceptojnë kontinentalët. Në vendet e Common Law, vërejnë një dallim
të madh, sipas rastit nëse kalimi pasuror i detyrohet sjelljes të të
varfëruarit apo të të begatuarit. Duke e vënë mënjanë këtë hipotezë të
dytë, që ka evoluar nga përgjegjësia civile falë doktrinës së waiver, e
cila është ajo që i afrohet më shumë konceptit kontinental të begatimit,
në të gjitha rastet e tjera zbatohen parime të ngjashme. Të njëjtat mjete
quasi kontraktore që veprojnë në rastet e ndryshme të pagimit të
padetyruar (veçanërisht quantum meruit dhe quantum valebat), veprojnë
po kështu në rastet e ndryshme të begatimit që varen nga sjellja e të
varfëruarit. Bëhet fjalë për mjete që kanë evoluar në fushën kontraktore
si pasojë e solemnitetit të veçantë të sistemit origjinar të kontratave, gjë
që ka kushtëzuar shumë karakteristikat, si dhe evolucionin e mëpasëm.
Në veçanti, akoma sot, në të gjitha rastet në të cilat begatimi është
prodhuar nga sjellja e të varfëruarit, është thelbësore për konfigurimin e
detyrimit për kthim, që veprimi në njëfarë mënyre është kërkuar ose
pranuar më pas. Kjo është e vërtetë jo vetëm në rastet që cilësohen
pagim i padetyruar, por edhe në fushën e begatimit pa shkak, çdo herë
kur begatimi është pasojë e sjelljes së të varfëruarit, gjë që përkthehet
natyrisht në një mbrojtje shumë të fortë të individit kundër vendosjes së
një përgjegjësie nga begatimi. Por ky është dhe motivi, për të cilin në
vendet e Common Law, ka qenë dhe vazhdon të jetë shumë e vështirë të
konfigurohet diçka e ngjashme me institutin kontinental të gjerimit të
punëve. Edhe gjerimi i punëve, i reduktuar në termat e vet thelbësorë,
konsiston në fakt në një sjellje të të varfëruarit në avantazh të të
begatuarit, d.m.th. hyn në kategorinë e begatimit që varet nga një sjellje
e të varfëruarit, dhe ndërkohë shtrohet pranë si pagim i padetyruar, si
rastet e tjera të begatimit që varen nga sjellja e të varfëruarit. Ai shtron
(sidomos në sytë e juristëve të common law) të njëjtat probleme me ato
mbi begatimet e detyruara. Në veçanti, vështirësia më e madhe konsiston
në faktin që, gjerimi i punëve të tjetrit konsiston tipikisht në një sjellje të
vënë në jetë në një situatë urgjence, pa një kërkesë paraprakisht apo
shfaqje të vullnetit konform nga ana e të interesuarit. Dhe është pikërisht
në këtë mungesë vullneti nga ana e të begatuarit për t’u detyruar, pra për
të paguar një shumë parash për shërbimet e marra, që në sytë e juristëve
të common law qëndron vështirësia më e madhe për të arritur në
konfigurimin e përgjegjësisë për kthim. Megjithatë, kjo nuk përbën
faktor çudie as për kontinentalët. Gjerimi i punëve të tjetrit, pikërisht për
këto dy karakteristika, rrethohet nga shumë kujdes edhe në kontinet. Në
radhë të parë është e qartë që askush nuk mund të gjerojë punën e tjetrit
kundër vullnetit të vetë personit të interesuar. 5 Funksioni i këtij kufizimi
është lehtësisht i kuptueshëm; t’i njohësh një të drejtë rimbursimi atij që

5
Pietro Serena, La gestione di affari altrui, G. Giappichelli Editpre-Torino 2000, f. 17
ka vepruar kundër ndalimit të shprehur të të interesuarit, përbën një
formë të rëndë cënimi të lirisë individuale, pra të lirisë që ka secili të
disponojë siç e mendon më mirë për punët e veta. Një parim i tillë lirie
mund të rezultojë i kufizuar vetëm në konfliktin me vlera superiore. Në
të gjitha sistemet, është parashikuar një përjashtim nëse ndalimi i të
interesuarit është në njëfarë mënyre kundër ligjit, rendit publik apo
zakonit të mirë (neni 679 BGB, neni 2031 KCI), p.sh. kush lë pa
ushqyer një fëmijë, mund të jetë i detyruar të rimbursojë atë që e bën në
vend të tij, edhe kundër vullnetit të vet. Në të gjitha rastet e tjera,
veprimi i gjerimit i vënë në jetë kundër vullnetit të të interesuarit, jo
vetëm që nuk do t’i jepte asnjë të drejtë për t’u rimbursuar, por do ta
vendoste gjeruesin përballë rrezikut të dënimit që të dëmshpërblejë
dëmet eventuale, dhe kjo dhe në rastin kur nuk mund t’i ngarkohet faj
tjetër (neni 678 BGB). Natyrisht në këto raste, ia vlen t’i drejtohesh
padisë së begatimit përsa kohë, askush nuk mund të detyrohet të paguajë
për një send apo shërbim të kryer kundër vullnetit të vet të shprehur.6
Kujdesi me të cilin është rrethuar padia e gjerimit të punëve në
kontinent, nuk është i kufizuar në përjashtimin e mundësisë së veprimit
gjyqësisht në rastet e gjerimit të kryer prohibente domino, por gjejnë
shprehje në kushte të tjera të ndryshme të padisë së gjerimit. Pranohet
përgjithësisht që, është e mundur të kërkohet rimbursimi i shpenzimeve
të kryera, vetëm nëse është vepruar në një situatë, në të cilën i interesuari
nuk ishte në gjendje ta përballonte vetëm, më tepër në situata
emergjence. Shembulli më tipik është ai i një fqinji, i cili shuan një zjarr
ose kryen shërbime të tjera urgjente në mungesë të pronarit, ose gjithsesi
në pamundësinë nga ana e tij për t’u përgjigjur personalisht. Falë gjithë
këtyre kufizimeve, fusha e veprimit e gjerimit të punëve të tjetrit,
rezulton gjerësisht e ridimensionuar. Bëhet fjalë për një institut, të
pranuar në parim, por që në praktikë ka një fushë veprimi shumë të
ngushtë. E dëshmon numri i rasteve shumë të pakta të gjerimit që
gjenden, sidomos që kur padia e begatimit është ndarë përfundimisht
nga ajo e gjerimit.7
Kujdesi që rrethon padinë e gjerimit, ka qëllim final mbrojtjen e lirisë
individuale, pra të shmangë që dikush mund të jetë i detyruar të paguajë
për një send apo shërbim që ai nuk e dëshiron. Në kontinent, kërkesat
6
Nenet 648-649 KCSH
7
Në Shqipëri këto raste janë pothuajse inekzistente. Sipas buletineve të Ministrisë së Drejtësisë, paraqiten 5-6 padi
gjerimi në vit, ku shumica prej tyre përfundon me tërheqjen e paditësit nga gjykimi.
për mbrojtjen kundër vendosjes së një përgjegjësie nga begatimi,
ndjehen më shumë në fushën e gjerimit të punëve, sesa të begatimit pa
shkak. Duket po aq qartë se si diferencat e dukshme që (të paktën në
pamje të parë) duket se shtroheshin në këtë fushë mes sistemeve të
Common Law dhe Civil Law, kanë tendencë në praktikë të zbehen. Nga
njëra anë, në kontinent, instituti i gjerimit të punëve të tjetrit, edhe pse
parimisht i pranuar, është i rrethuar nga kujdese të shumta të diktuara
nga kërkesat për mbrojtje të lirisë individuale, që e kufizojnë shumë
fushën e veprimit; nga ana tjetër vetë këto kërkesa kundër vendosjes së
një përgjegjësie nga begatimi, veçanërisht të ndjera në vendet e
Common Law, i çojnë juristët e common law të mohojnë parimisht
mundësinë për të pretenduar ndonjë formë dëmshpërblimi për shërbime
eventuale të bëra në një situatë emergjence. Ky rregull pëson
përjashtime të shumta, me pasojën që në planin operativ diferenca reale,
që gjithsesi qëndron, rezulton gjerësisht e zbehtë.

4. Pagimi i borxhit të tjetrit

Prova e parë për të matur diferencat mes sistemeve të Common Law dhe
Civil Law, qëndron tek pagimi i borxhit të tjetrit. Në këtë fushë, duhet
dalluar sipas rastit kush ka paguar borxhin e tjetrit, ka vepruar apo jo në
bazë të një gabimi. Nëse kush ka paguar, kujtonte se ishte personalisht i
detyruar ose i detyruar për të shuar një borxh të vetin, do të shtrohet
problemi i pagimit të padetyruar. Këtu ka interes vetëm hipoteza që
ngelet, pra rastet kur dikush ka shuar një borxh të tjetrit me bindjen se
paguan borxhin e tjetrit dhe me qëllimin për t’u rimbursuar.
Ndërkohë që në vendet e Civil Law, pagimi i një borxhi të tjetrit përbën
një shembull tipik të gjerimit të punëve, me pasojën që gjeruesi, përsa
ekzistojnë të gjitha kushtet e gjerimit (urgjenca, absentia domini etj),
mund të pretendojë rimbursimin nga debitori, e ndryshme shfaqet situata
në vendet e Common Law. Parim bazë i të drejtës angloamerikane është
në fakt që askush nuk mund të imponojë të tjerët me detyrime kundër
vullnetit të vet.8 Në vendet e Common Law, ndjehet shumë kërkesa për të
shmangur vendosjen e një përgjegjësie nga begatimi. Në të gjitha rastet,
në të cilat begatimi është prodhuar nga një sjellje e të varfëruarit,
përjashtohet parimisht konfigurimi i detyrimit për kthim, përveç,
8
G.Virgo, The principles of the law of restitution, Oxford University Press 1999, f. 398
natyrisht, kur sendi ose shërbimi është kërkuar paraprakisht ose pranuar
më pas. Dhe meqë gjerimi i punëve të tjetrit lind, me përkufizim, në
situata të urgjencës, në të cilat nuk është e mundur të kërkohet autorizimi
i të interesuarit, kjo përkthehet në një mohim total të mbrojtjes së
gjeruesit. Ky rregull mund të duket shumë i ashpër, sidomos për
kontinentalët që qëkur janë mësuar të pranojnë të drejtën e gjeruesit për
t’u rimbursuar, por ajo është krejtësisht konform shpirtit anglosakson
dhe është pasojë direkte e parimeve të law of restitution.
Mëgjithatë, një rregull i tillë pëson përjashtime të ndryshme, që mbushin
të paktën pjesërisht boshllëkun ekzistues në këtë fushë mes të drejtës
kontinentale dhe angloamerikane. Një përjashtim i madh është zhvilluar
në fushën e law of agency. Pranohet që, nëse një agent, një person i
caktuar për të kujdesur interesa të caktuara, një përfaqësues etj, gjendet
në një situatë emergjence, ai mund të operojë në interes të principal-it,
edhe pa marrë paraprakisht autorizimin (agency of necessity).9 Agency of
necessity përbën një institute, për shumë aspekte, paralel me institutin
kontinental të gjerimit të punëve. Kërkohet në fakt që agent të ketë
vepruar në një situatë emergjence, në interes të principal dhe në
pamundësinë për t’u vënë direkt në kontakt për të marrë udhëzime. Nëse
rezultojnë të integruara të gjitha këto kushte, agent mund të pretendojë,
edhe gjyqësisht, për t’u rimbursuar nga principal-i. Ky institut, dikur i
kuptuar në mënyrë rigoroze dhe i zbatuar vetëm në rastet e agency të
vërtetë, priret të zbatohet me njëfarë elasticiteti edhe në prani të
raporteve fiduciary të një natyre tjetër. Pavarësisht këtyre shtrirjeve,
agency of necessity vazhdon të përbëjë një institut me fushë zbatimi
shumë të ngushtë. Për t’iu drejtuar, është thelbësore të vërtetohet
ekzistenca e një raporti agency ose e një raporti tjetër besimi të
barazvlershëm. Jashtë rasteve të këtij lloji, mundësitë e rimbursimit të
atij që ka shuar një borxh të tjetrit janë shumë të kufizuara. Megjithatë,
ka disa raste, në të cilat gjyqtarët aangloamerikanë pranojnë të drejtën
për t’u rimbursuar (reimbursement) edhe në mungesë të një raporti
agency. Për këtë, kërkohet që kush ka kryer pagesën, të ketë vepruar në
radhë të parë në interesin e vet. Për të sqaruar konceptin merret një
shembull: në çështjen Exall v. Partridge (1799), pronari i disa karrocave
i kishte depozituar ato në tokën e marrë me qira nga një person tjetër. Në
një moment, kush kishte marrë me qira tokën, kishte pushuar së paguari

9
Goff dhe Jones, The law of restitution, Sweet&Maxwell, bot. 6, 2002, f.332
qiranë, me pasojën që titullari i tokës la në peng karrocat në garanci të
kredisë së vet. Në këtë pike, ndërhyri pronari i karrocave, i cili procedoi
personalisht për të shuar borxhin me qëllim që të merrte posedimin e
karrocave të veta. Ky po kështu veproi në gjyq kundër qiramarrësit të
tokës për t’u rimbursuar, duke e fituar çështjen. Gjyqtarët konsideruan
që, meqë kishte qenë i detyruar të shuante borxhin në radhë të parë për
të mbrojtur një interes të vetin të natyrës pasurore, mund të konfigurohej
detyrimi për kthim.
Në konkluzione të ngjashme u arrit në çështjen Johnson v. Royal Mail
Steam Packet Co. (1867), ku një shoqëri kishte lënë me qira një anije.
Qiramarrësi nuk i pagoi marinarët, të cilët arritën të vendosnin peng
anijen në garanci të kreditit të tyre. Shoqëria titullare i pagoi personalisht
pagat e marinarëve, me qëllim që të rimerrte anijen. Më pas veproi
gjyqësisht kundër atij që kishte marrë me qira anijen për t’u rimbursuar,
duke e fituar çështjen. Akoma dhe një herë kush kishte shuar një borxh
të tjetrit, kishte vepruar në fakt në radhë të parë për të mbrojtur një
interes të vetin të natyrës personale.
Shumë kuptimplotë është dhe një vendim i filimshek 20: Brook’s Wharf
& Bull Wharf Ltd. V. Goodman Bros (1937), ku, një importues kishte
importuar nga Rusia një seri peliçesh dhe i kishte depozituar pranë një
magazinieri. Magazinieri konform parimeve juridike të epokës,
konsiderohej i detyruar në mënyrë solidare me importuesin për pagimin
e taksave të importimit. Ai u detyrua të paguante në vend të pronarit.
Ndërkohë peliçet u vodhën kur gjendeshin të depozituara në magazinë.
Si pasojë importuesi nuk kishte më asnjë qëllim të rimbursonte
magazinierin për taksat doganore. Ky iu drejtua gjykatës, duke fituar. Ai
kishte shuar borxhin e tjetrit jo spontanisht, por si solidar përgjegjës për
pagimin e taksave.

5. Necessaries

Një tjetër grup rastesh konsiston në furnizimin e sendeve ose të

shërbimeve të nevojës së parë personave që kanë të drejtë për ushqime.
Shembulli më tipik është ai i një të treti të huaj, i cili kujdeset për fëmijët
apo gruan e tjetrit. Në këto raste, në të gjitha sistemet e konsideruara
konfigurohet detyrimi për kthim për të detyruarin për ushqime. Situata
në radhë të parë është evidente në vendet e Civil Law, ku asnjë ndalim
eventual i të detyruarit për ushqime, do të vlente të pengonte lindjen e
një përgjegjësie për kthim.10 Një ndalim e tillë do të ishte qartësisht
kundër zakonit të mirë dhe si i tillë joefikas.
Situata paraqitet krejtësisht e ngjashme në vendet e Common Law, ku
përmbushja e një detyrimi të natyrës ushqimore nga një i tretë, jep
gjithmonë të drejtë për rimbursim. P.sh. në Jenkins v. Tucker (1788)
është vendosur rasti i mëposhtëm: një burrë kishtë lënë gruan dhe
fëmijën në Angli dhe kishte shkuar të kërkonte fatin në Xhamajkë. Gjatë
mungesës së tij, ai u zëvendësua në detyrimet e veta ushqimore karshi
gruas dhe fëmijës nga babai i gruas, i cili me vdekjen e gruas u kujdes
dhe për varrimin dhe për shpenzimet e e tjera. Pas kësaj babai veproi
gjyqësisht kundër burrit për t’u rimbursuar, i cili ndërkohë ishte pasuruar
në Xhamajkë dhe nuk kishte më asnjë qëllim të kthehej, dhe e fitoi
çështjen.
Kështu, kush përmbush një detyrim ushqimor që rëndon mbi të tjerë, ka
të drejtë të rimbursohet. Megjithatë për këtë, është thelbësore që sendet
dhe shërbimet e furnizuara të përbëjnë necessaries, pra të jenë sende të
nevojës së parë (ushqim, veshje etj) të domosdoshëm për të jetuar 11, të
cilat ndërkohë nuk duhet të jenë sipër standartit të jetesës të subjekteve
në fjalë.
Shumë e rëndësishme është që, kush ka furnizuar necessaries, të ketë
vepruar me qëllimin për t’u rimbursuar (the intent to charge). Si në
vendet e Civil Law, ashtu dhe Common Law, zakonisht përjashtohet
konfigurimi i detyrimit për kthim, nëse kush ka hyrë në detyrimet e
tjetrit, ka vepruar me shpirt liberaliteti të pastër, gjë që ndonjëherë
prezumohet, përveç provës së kundërt, nga ekzistenca vetë e një raporti
të ngushtë familjar.
Vëmendje meriton akoma actio funeraria dhe korresponduesi i vet
angloamerikan. Që nga e drejta romake ishte njohur e drejta për atë që
kishte paguar shpenzimet e varrimit të një tjetri, për t’u rimbursuar; flitej
në këtë rast për actio funeraria. Në vendet e Common Law parashikohet
diçka e ngjashme. Një nga rastet e para që kontinentalët do të cilësojnë
gjerim i punëve, në të cilat juristët angloamerikanë kanë arritur të
konfigurojnë një detyrim për kthim, përbëhet pikërisht nga shpenzimet e
kryera për varrimin e një personi tjetër. Kushdo që ka paguar për
10
Neni 679 BGB, neni 2031 KCI
11
Nash v. Inman (1908): një student i pasur në Cambridge kishte porositur disa kostume tek një rrobaqepës dhe nuk
i pagoi ato. Rrobaqepësi paditi të atin, por e humbi çështjen. Bëhej fjalë për sende që nuk konsideroheshin
necessaries.
varrimin e një tjetri, në fakt mund të veprojë kundër të tretëve eventualë
ose personave të tjerë të detyruar për varrimin, që të rimbursohet.
Detyrimi për të varrosur të vdekurit, njësoj si ai për të furnizuar
necessaries fëmijëve apo gruas, në fakt konsiderohet një detyrë e
vendosur në radhë të parë në interes publik, me pasojën që asnjë lloj
ndalimi i të interesuarit, nuk është i përshtatshëm për të penguar lindjen
e një përgjegjësie për kthim

6. Ruajtja e pronësisë së tjetrit

Një tjetër grup rastesh që në kontinent përbën gjerim të punëve të tjetrit,

është kur ruhet në njëfarë mënyre prona e tjetrit. Shembulli më tipik
është ai i një fqinji, i cili në një situatë energjence shuan një zjarr ose
kryen punime urgjence, në mungesë ose gjithsesi në pamundësi që të
bëhen personalisht nga ana e pronarit.
Më e ndryshme paraqitet ndërkohë situata në vendet e Common Law ku,
për motive që dimë, kush vepron pa authority të të interesuarit,
parimisht, nuk mund të paraqesë asnjë pretendim për kthim. Shumë
ilustrative në këtë drejtim shfaqet çështja Macclesfield Corporation v.
Great central Railway (1911), ku një Canal Company, në vazhdim të
hapjes të një kanali që kalonte poshtë rrugës, kishte ndërtuar një urë për
të lejuar qarkullimin. Me ligj, i takonte mirëmbajtja e rrugës. Pas disa
vitesh ura filloi të japë shenja cedimi, me pasojën që administrata
publike e riparoi me urgjencë në vend të saj. Pas kësaj u ngrit një padi
për të marrë rimbursimin e shpenzimeve të kryera, por gjyqtarët e
mohuan rimbursimin, edhe pse administrata publike kishte vepruar në
një situatë emergjence dhe detyra për mirëmbajtjen e urës rëndonte
shprehimisht me ligj mbi shoqërinë.
Kush kryen shpenzime rujatjen e sendeve të tjetrit, ose kur gjithsesi
mirëmbajtja rëndon gjithsesi mbi të tjerë, nuk mund të paraqiten
pretendime për kthim. Rregulla të ngjashme zbatohen edhe në raste të
shpenzimeve të kryera nga një bashkëpronar në interesin e përgjithshëm.
Në fakt, përjashtohet mundësia për të marrë ndarje të shpenzimeve të
kryera për punime jo të rëna dakord më parë, edhe pse urgjente. Por nuk
është gjithçka: kush vepron për të ruajtur sendet e tjetrit, mundet madje
dhe të dënohet për të shpërblyer dëmet (culpa est immiscere se rei ad se
non pertinenti). Në çështjen Sherrin v. Haggerty (1953), gjatë një
përmbytje, një person kishte ndërmarrë veprime për të shpëtuar shtëpinë
e një fqinji. Kur e mori vesh, pronari i shtëpisë jo vetëm nuk e
rimbursoi, por madje veproi në trespass për të pretenduar shpërblimin e
dëmit. Gjyqtarët përballë evidencës nuk mund të bënin gjë tjetër veçse të
vendosnin në favor të pronarit, edhe pse konkretisht e kufizuan vetëm në
një dollar shumën e dëmshpërblimit.
Kush vepron për të ruajtur pronën e tjetrit, rrezikon madje të dënohet me
dëmshpërblim. Shumë kuptimplote duken edhe vendimet në fushën e
gjetjes së objekteve të humbura. Në vendet e Common Law, gjetësi
(finder) jo vetëm që nuk mund të paraqesë asnjë pretendim për kthim,
por, kur refuzon kthimin e sendit, mund të dënohet të shpërblejë dëmin,
si p.sh. në çështjen Binstead v. Buck (1773), ku një person kishte gjetur
një qen të humbur dhe e kishte nbajtur vetë për një vit duke e ushqyer.
Pronari jo vetëm nuk e pagoi për mbajtjen e qenit, por përballë refuzimit
për kthim veproi in conversion. Pra, as finders nuk kanë të drejtë të
rimbursohen.
Në të vërtetë rigoroziteti me të cilin kuptohen këto parime, rezulton në
planin praktik gjerësisht i ridimensionuar nga përjashtime të ndryshme
të futura nga jurisprudenca angleze. Një nga përjashtimet e para që është
njohur është e përbërë nga maritime salvage, shpëtimi i një anije në
vështirësi. Bëhet fjalë për një institut të përpunuar nga gjykata e
Admiralty, në bazë të të cilit nëse dikush ndërhyn në një moment
vështirësie, ka të drejtë për një kompensim të garantuar nga një
equitable lien mbi vetë anijen. Ky institut është kuptuar gjithmonë në
mënyrë shumë të ngushtë dhe zbatuar vetëm në rastet e shpëtimit të
anijeve të kryera në det të hapur. Në këtë optikë, shpëtimi i thjeshtë i një
varke lundruese nuk mjafton të plotësojë kushtet e një maritime
salvage.12 Ndërkohë, përjashtohej gjithmonë zbatimi i një disipline të
tillë për shpëtimet e jetëve njerëzore të kryera në det të hapur. Vetëm tani
vonë, falë ndërhyrjeve legjislative është shtrirë më në fund disiplina e
maritime salvage edhe në favor të atij që ka shpëtuar dikë.13
Një kufizim tjetër i madh i përfshirë në konfigurimin tradicional të
maritime salvage, konsiston në faktin që ajo mund të zbatohet vetëm kur
veprimi i shpëtimit i referohet krejt anijes. Shpëtimi i thjeshtë i
ngarkesës ose pjesë të anijes, nuk konsiderohet e mjaftueshme për këtë
qëllim. Në rastet e shpëtimit të ngarkesës, mundet gjithsesi të veprojnë
12
Welles v. Gas Float Whitto (1897)
13
Goff dhe Jones, në veprën e tyre, f. 405
institute të tjera, duke iu referuar në veçanti bailment. Në bazë të
disiplinës së bailment është e qartë që kapiteni i anijes, përsa kohë
depozitar i sendeve, është i detyruar të aktivizohet për të garantuar
rujatjen në rastet e emergjencës, me pasojën që një shmangia e tij
eventuale, mund të sjellë përgjegjësi për dëmet. Megjithatë, kësaj
përgjegjësie i bën kundërpeshë e drejta për t’u rimbursuar për
shpenzimet e kryera. Kështu, nëse është e mundur të konfigurohet një
raport i bailment, rezulton automatike edhe e drejta për rimbursim të
shpenzimeve.14 Një përgjegjësi e tillë dhe e drejta korresponduese për
rimbursimin e shpenzimeve, natyrisht nuk është e kufizuar vetëm për
rastet e depozitës marinare, por ka vend çdo herë që mund të
konfigurohet një raport i bailment, edhe i heshtur. Kështu në një rast,
është vendosur që një shoqëri hekurudhore, e cila pasi ka çuar një kalë
në destinacion, kishte qenë e detyruar ta vendosë në, stallë përsa kohë
nuk ishte paraqitur askush për ta marrë, kishte të drejtë të rimbursohej në
zbatim të parimeve mbi bailment.15
Falë disiplinës së bailment, arrihet ndonjëherë të shmanget pengesa që
rrjedh nga njohja e munguar në terma të përgjithshëm të një instituti të
krahasueshëm me atë kontinental të gjerimit të punëve. Por ka dhe raste
të tjera të ndryshme, në të cilat edhe juristët e common law, zakonisht
arrijnë në konfigurimin e një detyrimi për kthim. Kujtohet një rast 16, në
të cilin një person kishte thirrur zjarrfikësit për të shuar një zjarr, por
kishin mbërritur gabimisht zjarrfikësit e një tjetër distrikti. Zjarrfikësit
pasi kryen shërbimin që nuk u takonte atyre, kishin kërkuar të
paguheshin, duke e fituar çështjen. Juristët e Common Law, e kanë zakon
të referojnë këtë vendim për të formuluar rregullin, në bazë të të cilit
nëse shërbimi është kryer nga një subjekt publik, është më e lehtë të
prezumohet qëllimi për t’u paguar. Megjithatë ky vendim përfaqëson një
unicum. Pastaj nuk harrohet që, ndërhyrja e zjarrfikësve ishte kërkuar
shprehimisht nga i interesuari dhe ne dimë që në vendet e common law
nuk janë shtruar asnjëherë probleme të veçanta për të konfiguruar
detyrimin për kthim në rastin kur veprimi është kërkuar (acceptio).
Rëndësi merr një përjashtim tjetër që është zhvilluar në fushën e
nuissance. Nëse dikush vë re një situatë rreziku (p.sh. një mur të
rrezikshëm) dhe merr përsipër ta lëvizë (abatement of nuissance), mund
14
China Pacific SA v. Food Corporation of India (1982)
15
Great Norther Ry. Co v. Swaffied (1884)
16
Upton-on-Severn RDC v. Powell (1942)
të pretendojë të dëmshpërblehet nga subjekti mbi të cilin rëndonte një
detyrim i tillë. Tek çështja Ghebhardt v. Saunders (1892), administrata
publike kishte njoftuar qiramarrësin e një shtëpie për detyrimin për të
eliminuar një situatë rreziku që ishte krijuar si pasojë e rrjedhjes së ujit.
Qiramarrësi mori masa personalisht para se akoma të dinte që bëhej fjalë
për një difekt të ndërtimit, ose një keqmbajtjeje të shtëpisë. Gjatë
punimeve u saktësua që bëhej fjalë për një difekt struktural. Qiramarrësi
i kërkoi pronarit të rimbursohej, duke fituar çështjen. Pra, kush merr
masa personalisht për të eliminuar një burim rreziku për paprekshmërinë
publike, mundet më pas të pretendojë që të rimbursohet nga personi, të
cilit i takonte të merrte masa. Falë gjithë këtyre përjashtimeve, rregulli
tradicional, në bazë të të cilit kush kryen një veprim jo të kërkuar, nuk
mund të paraqesë asnjë pretendim për kthim, rezulton padyshim
gjerësisht i ridimensionuar, duke sjellë, edhe në planin praktik që,
ndryshimet mes vendeve të Civil Law dhe të Common Law të jenë
shumë më të vogla sesa ai që mund të duket në pamje të pare për
gjerimin e punëve të tjetrit. Fenomeni është veçanërisht i dukshëm nga
ana tjetër e oqeanit, në SHBA, ku jurisprudenca duket se tashmë ka
pothuajse superuar paragjykimet tradicionale që ndalonin konfigurimin e
një detyrimi për kthim në rastet që kontinentalët i cilësojnë si gjerim i
punëve. I rëndësishëm për këtë duket vendimi Wilder Grain Co. v.
Felker (1936): në ditët e para menjëherë pas vdekjes së titullarit të rritjes
së pulave, një fermer mori masa të blente të gjithë grurin e nevojshëm
për mbijetesën e pulave. Superuar emergjenca, kush kishte dorëzuar
grurin, veproi gjyqësisht kundër trashëgimtarëve për t’u paguar, duke
fituar çështjen. Gjyqtarët konsideruan që do të kishte qenë kundër çdo
lloj sensi drejtësie të vendosej ndryshe. Megjithatë, një detyrim i tillë
mund të lindë vetëm kur ndërhyrja është realisht e nevojshme dhe
urgjente (only where the need is immediate, absolute and imperative).
Në konkluzione të ngjashme është arritur në një vendim tjetër të njohur
të disa viteve më pas: Berry v. Barbour (1954): një ndërmarrje që ishte
ngarkuar të kryente disa punime të riparimit të çatisë së një teatri, kreu
dhe ca punime urgjente, jo të parashikuara, të bëra të domosdoshme nga
një zjarr që kishte lindur gjatë punimeve. Përballë refuzimit të titullarit
të teatrit të rimbursonte ndërmarrjen për punimet ekstra jo të rëna
dakord, ndërmarrja veproi gjyqësisht dhe e fitoi çështjen. Edhe në këtë
rast, gjyqtarët arritën të superonin pengesën që rridhte nga mungesa e
konsensusit të titullarit të teatrit, duke thirrur në konsideratë barazinë
dhe drejtësinë thelbësore.
Në SHBA, instituti i gjerimit të punëve të tjetrit ka arritur tashmë
qartësisht një nivel njohjeje dhe përpunimi sigurisht më të madh nga ai i
verifikuar në Angli.

7. Rescuers

Një hipotezë e gjerimit të punëve, paralele me atë që sapo konsideruam,

ka vend çdo herë kur dikush kryen një veprim shpëtimi të një personi në
rrezik. Në vendet e Civil Law, doktrina pranon që, edhe shpëtimi i një
jete njerëzore mund të plotësojë kushtet e gjerimit të punëve, me pasojën
që, nëse veprimi i shpëtimit ishte realisht i nevojshëm, kush ka kryer
përpjekjen, do të ketë të drejtë të rimbursohet të paktën për shpenzimet e
kryera.
Si zakonisht, shumë e ndryshme shfaqet situata në vendet e Common
Law, ku edhe në rastet e shpëtimit të jetëve njerëzore, jurisprudenca
gjithmonë është treguar shumë ngurruese për të dhënë dëmshpërblim për
shpëtuesin. Dikur, kush ndërhynte në një situatë rreziku për të shpëtuar
një person tjetër dhe kishte nga ana e vet cënime, nuk mund as të
pretendonte shpërblimin e dëmit nga përgjegjësi eventual i vetë situatës
së rrezikut. Aktualisht kjo situatë është modifikuar, të paktën pjesërisht,
me pasojën që jurisprudenca angloamerikane, siç ajo kontinentale, ka
njohur gjerësisht të drejtën e rescuers të pretendojnë të paktën
shpërblimin e dëmit.17 Shumë më i ngushtë vazhdon ndërkohë të jetë
qëndrimi i juristëve të common law për çështjen nëse rescuers munden
po kështu të pretendojnë ndonjë formë rimbursimi apo kompensimi për
shërbimet e kryera. Në zbatim të parimeve të përgjithshme, zakonisht
përjashtohet çdo formë dëmshpërblimi nëse ndihma e shpëtuesit nuk
ishte të paktën kërkuar. Problemi natyrisht nuk merr shumë rëndësi
praktike, meqë normalisht kush ndërhyn në një emergjencë, nuk e bën
me qëllimin që më pas të paguhet, dhe nga ana tjetër kush shpëtohet, do
të jetë shumë i kënaqur ta kompensojë shpëtuesin e e vet. Megjithatë,
çështja mund të bëhet më aktuale në rastin e veprimit të kryer nga një
mjek mbi një person pa ndjenja, dhe si i tillë jo në gjendje të kërkojë
ndihmë, përfundimi i së cilës ndërkohë nuk është positive. Në këto raste,

17
P. Gallo, L’elemento oggettivo del tort of negligence, g. 171
zgjidhja tradicionale ka qenë gjithmonë ajo që t’i mohohet mjekut çdo e
drejtë që të kompensohet në njëfarë mënyre apo të rimbursohet. Duke
munguar ndonjë lloj kërkese apo pranimi i mëpasëm, nuk ishte në fakt e
lehtë të arrihej në konfigurimin e një detyrimi për kthim. Megjithatë,
situata ka filluar të lëvizë, dhe si zakonisht hapjet më të mëdha janë
verifikuar në SHBA. Në një leading case të njohur amerikan, është
njohur e drejta e një mjeku që ishte marrë me një pacient pa ndjenja, për
t’u shpërblyer.18 Në një rast tjetër, të vendosur në Kanada, madje është
arritur në konfigurimin e një të drejte për kthim në favor të një mjeku që
kishte tentuar pa sukses të shpëtonte një vetvrasës.19 Duke u bërë fjalë
për një tentativë vetvrasjeje, ishte evidente që veprimi i mjekut jo vetëm
që nuk ishte kërkuar, por as nuk ishte i dëshiruar. Pavarësisht kësaj,
jurisprudenca nuk hezitoi të konfiguronte një detyrim për kthim në favor
të mjekut. Në Angli për të superuar rregullin tradicional u bë e
nevojshme një ndërhyrje legjislative. Section 154 e Road Traffic Act e
1970 i atribuon doktorit ose spitalit të drejtën për t’u paguar për kujdesje
të bëra pacientëve pa ndjenja. Kështu, mund të thuhet që aktualisht në
vendet e Common Law, të paktën mjekët kanë të drejtë të rimbursohen
në njëfarë mënyre për shërbimet e kryera në favor të personave pa
ndjenja, dhe si të tillë jo në gjendje të kërkojnë ndërhyrjen e tyre.
Doktrina20 uron që një e drejtë e ngjashme mund të njihet edhe në favor
të jo profesionistëve që kryejnë veprime për të shpëtuar jetë njerëzore.

8. Gjerimi i punëve dhe common law

Si konkluzion mund të thuhet që, edhe pse juristët e common law nuk
kanë përpunuar akoma formalisht në linjë të përgjithshme diçka të
ngjashme me institutin kontinental të gjerimit të punëve të tjetrit, në
planin praktik zgjidhjet angloamerikane nuk janë kaq të ndryshme nga
ato kontinentale. Kështu diferencat shtrohen më tepër në nivel të
parimeve dhe të ndërtimeve dogmatike së bashku, sesa të rregullave
operative konkretisht të zbatuara. Nga njëra anë në fakt, në vendet e
Civil Law, instituti i gjerimit të punëve të tjetrit, edhe pse gjërësisht i
pranuar parimisht, konkretisht kufizohet shumë në zbatimin e vet praktik
nga kërkesa për të mbrojtur lirinë individulae. Në fakt, askush nuk mund
18
Cotnam v. Wisdom (1907)
19
Matheson v. Smiley (1932)
20
Goff dhe Jones, Birks, Virgo etj.
të kërkojë të përdorë institutin e gjerimit të punëve të tjetrit, për t’i
imponuar të tjerëve sende apo shërbime në kontrast me vullnetin e tyre.
Vetëm kur verifikohet një situatë emergjence, dhe i interesuari nuk është
personalisht në gjendje që të marrë masa personalisht (absentia domini),
është e mundur të ndërhysh në punët e tjetrit dhe pastaj të rimbursohesh
për shpenzimet e kryera. Por vetë këto kërkesa mbrojtjeje të lirisë
individuale, që në fakt rrethojnë shumë fushën e veprimit të gjerimit të
punëve në kontinent, ndjehen në mënyrë akoma më intense në vendet e
Common Law, në një pikë të tillë që çojnë parimisht në mohimin e çdo
mundësie shpërblimi atij që ka furnizuar sende ose shërbime jo të
kërkuara. Mungesa e kërkesës së veprimit përbën në fakt për juristët e
common law njëfarë barriere vështirësisht të kapërcyeshme. Megjithatë,
konstatohet se si në shumicën e rasteve, në të cilat konkretisht do të
konfigurohej një gjerim i punëve të tjetrit në kontinent, edhe në vendet e
Common Law konfigurohet një detyrim për kthim. Në disa raste, bëhet
referim në institute sektoriale si agency of necessity ose maritime
salvage, herë të tjera arrihen të njëjtat rezultate praktike përmes zbatimit
të instituteve të tjera, si p.sh. bailment. Sektori në të cilin akoma sot
qëndrojnë diferencat më të mëdha, përbëhet sigurisht nga pagimi i
borxhit të tjetrit. Në vendet e Common law, kush shuan një borxh të
tjetrit, nuk mundet pothuajse asnjëherë të paraqesë pretendime për
kthim. Nuk mund të pretendohet kthimi i shumës direkt nga kreditori
përsa kohë, duke munguar gabimi, nuk mund të shtrohet problemi i
pagimit të padetyruar, nga ana tjetër nuk mund të veprohet as kundër
debitorit për t’u rimbursuar, përsa kohë që juristët e common law janë
shumë më ngurrues se kontinentalët që të lejojnë të tjerët të
zëvendësohen jo vetëm në anën pasive, por dhe në atë aktive të
marrëdhënies detyrimore. Kështu synohet të shmanget që, një i huaj
mund të hyjë në marrëdhënien detyrimore, duke zëvendësuar kreditorin
përmes pagimit të borxhit. Rastet e vetme, në të cilat pranohet
rimbursimi (reimbursement) i shumës së derdhur janë ato ku, një i tretë i
huaj ka ndërhyrë në radhë të parë për të mbrojtur një interes të vetin
pasuror.
Ndërkohë, shumë më të vogla janë diferencat që shfaqen në rastet e tjera
të gjerimit të punëve. Kush përmbush një detyrim ushqimor të tjetrit ka,
në fakt, pak a shumë të njëjtat mundësi për t’u rimbursuar në kontinent
dhe në vendet e Common law. Një diskutim i ngjashëm mund të
përsëritet për shpëtimin e pronës së tjetrit. Në Angli, falë veprimit të një
sërë institutesh, arrihet në shumicën e herëve t’i garantohet ndonjë formë
shpërblimi gjeruesit. Akoma më e qartë është situata në SHBA, ku
jurisprudenca nuk ka hezituar të njohë haptaz të drejtën atij që ka
ndërhyrë në një situatë emergjence për t’u rimbursuar. E ngjashme është
situata në fushën e shpëtimit të jetëve njerëzore. Jurisprudenca
angloamerikane duket tashmë se e ka kapërcyer pothuajse krejtësisht
paragjykimin që, një kohë ndalonte çdo formë shpërblimi në këtë sektor.
Mund të arrihet në konkluzionin që, duke bërë përjashtim vetëm për
sektorin e pagimit të borxhit të tjetrit, në vendet e Common Law, situate
nuk është aq e ndryshme nga ajo kontinentale.
E vërtetë është që, pak a shumë në të njëjtat raste, në të cilat
kontinentalët do të konfiguronin një gjerim të punëve të tjetrit, edhe
juristët e Common Law arrijnë të pranojnë një detyrim për kthim.
Diferencat më të mëdha janë më shumë të natyrës sistematike dhe të
inkuadrimit: ndërkohë që kontinentalët janë mësuar tashmë të dallojnë
qartë mes pagimit të padetyruar, begatimit pa shkak dhe gjerimit të
punëve të tjetrit, nuk ndodh kështu në vendet e Common Law, ku këto tre
institute trajtohen bashkarisht në kuadrin e law of restitution. Të njëjtat
mjete që operojnë në fushën e pagimit të padetyruar (quantum meruit,
quantum valebat etj), operojnë edhe në të gjitha rastet e tjera ku
begatimi i detyrohet një sjelljeje të të varfëruarit, dhe kështu në rastet e
begatimit të detyruar dhe në fushën e gjerimit të punëve. Të gjitha këto
raste kanë në fakt, sigurisht, diçka që në të njëjtën kohë i bashkon dhe i
ndan nga rastet e begatimit që i detyrohen sjelljes së të begatuarit. Tani
vonë juristët e Common Law kanë treguar njëfarë interesimi për
sistematikën kontinentale, me pasojën që dallohet një hyrje progresive e
tre instituteve familjare për kontinentalët, pagimit të padetyruar,
begatimit pa shkak dhe gjerimit të punëve të tjetrit. Megjithatë, doktrina
kontinentale pyet deri në cilën pikë kjo mund të përfaqësojë një progres
efektiv, dhe jo një faktor bezdisje dhe konfuzioni të mëtejshëm në një
fushë që është në vetvete një nga më konfuzet dhe të ndërlikuarat e së
drejtës angloamerikane.