Professional Documents
Culture Documents
Drejta Romake
Drejta Romake
Drejta Romake
E drejta Detyrimeve – burimet e së drejtës në këtë periodë janë : e drejta zakonore, e drejta
shkruar. Në dispozitën e fundit të ligjit të 12-tabelave hasim një porosi të ligjit të atëhershme dhe
nga ku thuhet : “Në të ardhmen le të jet praktik sjellja e ligjeve të shkruara” . Ligjet janë burime
kryesore të drejtës klasike .
Ligji romak përbëhet nga 3 pjesë :
Burim tjetër i së drejtës romake në kohën klasike është edhe e DREJTA e KODIFIKUAR – e
popujve që ishin nën sundimin Romak. Ata ishin të gjithë popujt e kontinentit Evropian JUS
GENCIUM.
3. Periudha e tretë : E Drejta Post-Klasike- burimet e së drejtës klasike janë konstitucionet
perandorake, urdhëresat e perandorit që kanë fuqi të ligjit.... Sepse sistemi shtetror funksiononte
në bazë të një autoriteti që ishte perandori .Forma e organizmit shtetror ishte DOMINANTI...
Perandori shpesh këtë dhe e thotë : “Unë jam DOMINUS ACT DEUS” – (Unë jam sundimtar
dhe Zot).
Në kohën post-klasike, në atë kohë ishte tendenca e unifikimit të së drejtës Romake.Këtë
unifikim e bëjë Justinjaho në shek:V – perandori i fundit>> Ai e bëri kodifikimin e të drejtës
romake në përgjithësi me ndihmën e juristëve profesionist, shkenctarve nga letërsia , nga
historia, letrarët etj... Me ndihmën e profesorëve Kodifikimi ndahet në 4 pjesë :
Në fillim të krijimit të zhvillimit të hershëm Kapitalist – sërish vjen deri te riaktualizimi i Drejtës
Romake …Dhe kështu vjen deri te publikimi i kodifikimit të Justinianit : Korpus-Juris-Civilis .
eDrejta Familjare, që rregullon mardhëniet personale dhe pronësore midis anëtarëve të familjes
, në kuadër të familjes ... Meqenëse duhet themeluar familje do të lindin mardhëniet familjare –
juristët Romak së pari rregulluan çështjen e Fejesës (SPONSAUES) .
FEJESA (SPONSAUES) – si institut juridik dhe kuptimi saj është dhënja dhe marrja e
premtimeve midis dy (Pater- Familjas) – të dy personave me gjini të kundërt , se në një kohë të
ardhëshme të sigurt do të vi deri te realizimi i Martesës (MATRIMONIUM) në bazë të ligjit .
E Drejta Familjare Romake e njeh edhe si mundësi reale nëse vjen deri te qfejesa atëherë rendi
juridik do të mbroj interesaet materiale të palës e cila nuk është fajtore për qfejes. (AFILIA-
NON- KAPIT-FLUSKAS)
Me rastin e lidhjes së fejesës palët kanë këmbyer dhurata të vlerës së konsiderueshme – për të
siguruar fejesën e drejta familjare e legalizon institutin e Kaparë për fejesë- ( ARA-
SPONSALICIA)- ku të dy palët në një shumë tubojnë parat dhe atë e quajn ARA-
SPONSALICIA-e cila shumë i dorzohet personit të tretë që të përkujdesët për to – deri sa të
lidhet martesa ... Nëse vjen deri te qfejesa , pala jofajtore do të fitoj Kapraen – shumën e
caktuar .
MARTESA (MATRIMONIUM) – është institut socio-juridik, bashkësi e jetës së vazhdueshme
të një mashkulli dhe një femre ,ose mes dy personave me gjini të ndryshme të cilët plotësojn
kushtet esenciale për lidhjen e martesës...Kushtet esenciale janë:
Ø JUS-KONUBI- e drejta për të lidhur martesën .
Ø AFEKSIO-MARITARIS – qëllimi i njëmend për themelimin e martesës
Ø Mosha madhore e bashkëshortëve të ardhëshëm të arrihet 12 vjet për femra , për meshkuj 14
vjet.
Ø Fomra ligjore e lidhjes së martesës – para organit shtetëror.
Nëse një element i këtill nuk është përfillur me rastin e lidhjes së martesës, atëherë do të themi
“NUL INEKSISTUESE” – kinse nuk është lidhur fare .
SUBJEKTET E DREJTËSIS – janë dy :
1) Personat Fizik (Persona Fizikae)
2) Personat Juridik (Persona Juridikae)
PERSONAT FIZIK – ishin njerëzit por të individualizuar, secili veq e veq , konsiderohet person
fizik ...Personi fizik është Civies Romak (qytetari romak) , i cili gëzon status CIVITATIS ET
LIBERTATIS –( statusin e qytetarit dhe të lirisë ) . Skllevërit janë konsideruar si RRES (send) –
Rres Semoventes –person qe vet lëviz .
PERSONAT JURIDIK – janë krijesa artificiale të cilëve rendi juridik ju njeh subjektivitetin
juridik... Personat Juridik –themelohen , ndërsa personat fizik lindin ose natyralizohen .
Çdo person fizik duhet të ket Zotësi Juridike- KAPACITAS JURIDIKAE... Kuptimi i zotësis
juridike është aftësia e një personi fizik që të jet tituallar i të drejtave dhe detyrimeve që ja njeh
rendi juridik.
Përmbajtja e zotësisë juridike- në të drejtën private hasim në njohjen e të drejtave dhe
detyrimeve të personit fizik . Përmbajtja në këtë sferë të statusit në sferën private konsiston në
JUS – KONUBI ( E drejta për të lidhur martesë) dhe në JUS-KOMERRCI- e drejta e personit
Liridon Dumani
E Drejta Romake
fizik që t’i përdor, t’i shfrytëzoj të gjitha institutet juridike të së drejtës private-romake ...Edhe
atë për realizimin e të drejtave dhe realizimin e detyrimeve .:Të lidh kontratën e shit blerjes . E
drejta e tij që të kërkoj dorëzimin e mallit nga shitësi , ndërsa detyrimet është të paguaj
PRECIUM – detyrimin
Personi fizik, zotësin juridike e fiton me të lindur – JUS SANGUINIS dhe me natyralizim –
NATYRALIZACIO
Me të lindur Jus-Sanguinis-nëse fëmija ka lind në martes të rregullt juridike dhe quhet
LEGITIM-fëmij i ligjëshëm .
Fëmijët që kanë lindur në KONKUBINAT – në martesën faktike të një mashkulli dhe një femre
– e realizuar me të drejtën zakonore- fëmijët e tillë quhen ILEGJITIMI në të drejtën romake ( e
drejta bashkëkohore legjitime i quan fëmijë jasht-martesore).
Fëmijët të cilët janë të adoptuar – ADOPCIO PLENA – adoptimi i plotë që imiton natyrën, kinsë
ai fëmijë ka lind në atë familje ...
Romakët thonë se duhet plotësuar edhe disa kushte faktike, të lind i gjallë dhe të tregoj çfarëdo
shenje gjallërie të vazhdoj të jetoj . Specifika romake thotë duhet ti ngjaj njeriut . MONSTRA-
duhet të asgjësuar .Në përjashtim se fëmija duhet të lind që të fitoj zotësi juridike, është rasti i
NASCITURUSIT – rasti kur një fëmijë që akoma zhvillohet në barkun e së emës , mirëpo në
këtë koh i vdes i ati (PREZUMTIV) .. dhe tani .. e drejta krijoj propozimin juridik këti fëmije i
njeh zotësin juridike që nga momenti i vdekjes së të atit , për ta siguruar të drejtën trashëgimtare
të këti fëmije, por ky fëmij duhet të lind i gjallë , më së voni 10 muaj nga dita e të vdekurit i të
atit.
Me Natyralizim – Natyralizacio – është mënyra artificiale e fitimit të zotësisë juridike. Njihet si
natyralizim privat dhe publik . Natyralizim privat quhet sepse realizohet me vullnetin e lirë të
Pater Familjas.. Ndërsa Publik – sepse realizohet nëpërmjet vendimit të organit shtetëror .
Natyralizimi privat – realizohet në dy forma të mundshme :
ADOPCIO – me adoptim , që është përvetësimi i të huajit të miturit (Pupiles) për tu ambientuar
dhe shëndrrimi i tij në fëmij të pater familjas.
ADROGACIO- pater familjasi e përvetëson një të huaj madhor mbi 25 vjet mund të jet skllav,
pelegrin, mirëpo nuk është romak , nuk ka zotësi juridike dhe atë e shëndron në djalë ose qytetar
të familjes dhe përvetëson statusin juridik.
Natyralizimi Publik – realizohej në dy trajta të mundëshme :
TRAJTA e RREGULLT – ku i huaji për të fituar zotësi juridike (shtetësin) duhet të plotësoj
kushtet e parapara në ligj .
TRAJTA e JASHTZAKONSHME – që e fitojn të huajt të cilët me veprimin, angazhimin e tyre ,
për grup kan kontribuar për mirëqënjën e shtetit-popullit romak. Psh:rasti me kryengritjen e
organizuar të Spartakut ku shokët që kishin statusin e skllevërti e tradhëtuan dhe nuk marrin
shtetësin.
Zotësia juridike humbet – me shfaqejn e faktorëve relevante juridike, të cilat edhe atëherë edhe
sot janë vdekja natyrore e personit fizik dhe vdekja faktike e personit fizik ose vdekja civile e
personit fizik .
Liridon Dumani
E Drejta Romake
E Drejta Reale
E Drejta Detyrimeve (obligative)
E Drejta Trashëgimore
realo –juridike.
Si veprojnë mardhëniet realo-juridike ?
- VEPRIMI INTERVIVOS – (veprojn deri sa është gjallë pronari).. Për dallim nga mardhëniet
trashëgimore të cilat veprojn MORTIS-KAUZA – pas vdekjes së pronarit.
- VEPRIMI ERGASOMNES – (ndaj të gjithëve) për të gjithë do të thuash që më rrethojnë unë
jam pronar...Për dallim nga mardhëniet detyrimore–kontraktuese që veprojnë
- INTER PARTES – (midis palëve kontraktuese). Pronarët të drejtën e cenuar pronësore e
realizojnë me AKCIO –IN-RES ( akcio-padi , in-res- për sendin).
Ndërsa pala ë mardhëniet e detyrimeve (në një kontrat) të drejtën e cenuar e realizon me AKCIO
IN PERSONA ( i drejtohet kreditorit – personit tjetër ).
- Veprimi i mardhënieve realo-juridike është pronari .Ka të drejtë nëpërmjet institucioneve
shtetërore të ndjek dhe të kthej objektin e pronës kudo që gjendet ai .
Në rast të kontekstit midis dy personave të cilët pohojnë se janë pronar të një sendi unik
gjykatësi pasi të hulumtoj të vërtetën do të zbatojë parimin juridik KIEST PRIO TEMPORE,
FOCIO EST-JURE (kush është i pari për nga koha, lidhur me lidhjen e kontratës së shitblerjes.)
Ai është pronar i ati sendi (sepse ëshë më i fortë për nga e drejta)...psh: për një send janë lidhur
nga pronari i një sendi dy kotrata të shitblerejs. Kontrata e parë me personin NN me 01.01.05 ,
ndërsa me personin XY 01.02.05. Gjykata përfundon KIEST PRIO TEMPORE , FOCIO EST
JURE...
RES (send) – objekt i mardhënies realo juridike është përherë një send (res)
RES (kuptimi juridik) – pjesë të natyrës sit ë ndara të veçanta të një vlere të konsiderueshme
materiale që i shërben subjekteve të drejtësisë. Shprehimisht juristët romak thojnë : atë send që
mund ta prek , ta shijoj , ta shoh.. Si sende konsiderohen veprimet e njerëzve, pun a edhe atë e
ndarë : puna fizike e pa kualifikuar dhe e kualifikuar. Romakët thonë : dhe të drejtat e qytetarit të
cilat ma në fund janë të natyrës materiale (mund të materializohen ), të cilat mund të jenë object i
mardhënieve pronësore – juridike, por edhe i mardhënieve realo-juridike.
Për shkaqe pragmatike (praktike) – juridike e drejta reale –juridike sendet i ndan në lloje të
ndryshme , ndarja kryesore është në :
Ø RES-MOBILES
Ø RES-IMOBILES
RES- MOBILES- janë sendet e lëvizshme të cilat e ndrrojnë pozitën , pa e ndryshuar natyrën dhe
funksionalitetin .,psh: orendit shtëpiake , veglat e punës , kafshët shtëpiake, (skllevërit ) - dhe sit
ë tillë e drejta reale romake dhe ndanë sendet që lëvizin vet dhe sendet që nuk lëvizin vet – por
lëvizin me forcën e jashtme.
RES – IMOBILES- sendet e pa lëvizëshme, janë sendet të cilat nuk e ndrrojnë pozitën. Nëse ua
ndrrojmë pozitën ua ndryshojmë natyrën dhe funksionalitetin, psh: shtëpia nuk lëviz , nëse ne e
prishim atëherë natyra e ndrron në gërmadhë . Send kryesor i pa lëvizëshëm është TERRA (toka)
dhe çdo gjë që është e lidhur organikisht për tokën.
SUPERFICIES- sipërfaqe tokës. Të cilat janë :INAEDIFIKACIO- NDËRTIMET
Liridon Dumani
E Drejta Romake
Prandaj ky posedues nuk gëzon mbrojtje të veçant juridike, nëse një person i tretë fillon kontestin
civil para gjykatës me pretendim pronësor (ai thotë unë jam pronar i këti sendi , ai thotë unë e
përdori në emër të XY).. Ndodhi rasti i evikcionit (EVIKCIOS)... Poseduesi natyror në këtë rast
do të kërkoj mbrojtje nga personi në emër të ciklit e mbanë sendin. Llojet tjetër, i posedimit është
:
Liridon Dumani
E Drejta Romake
BONAFIDES – (me mirëbesim)- sepse që nga momenti i vendosjes së pushtetit fizik është i
bindur se sendin e merr nga pronari (blen) ku në tregun- romak, sendin e vlen nga pronari .Ky
posedues BONAFIDES-mund të bëhet edhe pronar.
MALAFIDES-(me keq-besim) ai pushtetin fizik e ka vendosur në bazë të një pune juridike të pa
lejueshme dhe e ka të bindur vullnetin se sendin e merr nga jo- pronari. Ka bindur vullnetin që
sendin e merr nga jo pronari por është JUSTA – posedimi civil mund të lind edhe si in-justa
(juridikisht jo i rregullt).
Nëse poseduesi ka vendos pushtetin me VIKLAM ose PREKAM, ky posedues nuk mud të bëhet
pronar.
Mjeti juridik për mbrojtjen e posedimit civil është INTERDIKTA (mjet juridik shumë efikas) –
për vendosjen e gjendjes së më parshme RESTITUCIO INTEGRUM.
INTERDIKTA – është urdhër deciv i organit shtetëror që lëshohet me kërkesen e poseduesit,
civil të cilët i janë cenuar të drejtat Posesore-Poseduese, nga personi i tretë që menjëherë të
ndërprej shqetësimin e poseduesit ose menjëherë ti kthehet objekti në posedim .
Liridon Dumani
E Drejta Romake
Mënyrat e rregullt e fitimit të pronës- i shkaktojnë faktet relevante juridike, të cilat mund të jenë
ngjarje natyrore ose veprime të njerëzve , psh: ngjarje natyrore- duhet të vdes trashëgim lënësi
.Veprimet e njerëzve janë NEGOCIA-JURIDIKA – punët juridike , kontratat...I hasim mënyrat e
fitimit të pronës në të drejtën civile-romake dhe në të drejtën e popujve-(JUS-GENCIUM).
Po ashtu kemi ndarjen dhe mënyrën e fitimit të pronës publike dhe private. Ndarja tjetër është
mënyra Universale dhe mënyra Singulare e fitimit të pronës .
Mënyra universale – ekziston kur një subject i drejtësisë bëhet pronar mbi tërë pasurin e një
pronari të më parshëm.
Mënyra singulare –konstituon të drejtën pronësore vetëm mbi një vend. Psh: vetëm mbi një
parmend.
Ndaraja në bazë të efektit INTERVIVOS-gjatë jetës së subjektit të drejtësis.
Mënyra e fitimit të pronës :ORIGINERE dhe DERVIATIVE
Mënyra Originere – do të realizohet kur e drejta pronësore konstituohet mbi një send së pari herë
, sepse ai është send i grupit RRES-NULIUS-(send i askujt ).. psh : sendin e braktisur nga
pronari , sendi i humbur nga pronari – që nuk i dihet pronari, kafshët e egra , shpezët , peshqit ,
armiqt (te popujt e pushtuar ) vetëm DETITICIT – të huajt që u zuan nga ushtria romake me
armë në dorë ..Prona Dediticëve .
Mënyra Derivative – do të realizohet nëse e drejta pronësore e pronarit të ri buron nga e drejta
pronësore e pronarit të më parshëm , veprimi është Inter-Partes .psh: XY pronari i ri YZ pronari
vjetër – ndërmjet është kontrata e shitëblerjes .
Mancipacio – është mënyrë derivative e fitimit të pronës ,por e cilësuar edhe si mënryrë private.
Realizohet midis dy subjekteve të mancipatios . 1) subjekti parë MANCIPANTI (tjetërsuesi)
dhe 2) subjekti dytë MANCIPATARI (fituesi) dhe romakët thonë: duhet të jetë edhe
LIBRAPENSI (personi zyrtarë) që mbanë peshojën., present është edhe i pari i fesë PONTI
FEKS MAKSIMUS.
Zhvillohet forma PER-AES-ET-LIBRON => fituesi vendoste në njërën anë të peshojës një copë
metali në shenjë të preciumit (qmimit), për sendin që do ta fitoj, ndërsa tjetërsuesi mbante në
dorë sendin që e tjetërson , nëse është send i lëvizëshëm , ndërsa mban simbolin e sendit , nëse
është send i pa lëvizëshëm. Palët shqiptojnë reciprokisht fjalë soleme që quhet FORMUL E
NUNKUPACIONIT – përfundisht tjetërsuesi ja dorëzon sendin fituesit.
Mënyra –Derivative-Publike , të fitimit të pronës quhet VENDIKACIO-SUB-
HASTA óVENDIKACIO-SUB-KORONA (Aankanti Publik), shitja publike.. sepse aty shitjen e
pronës shtetërore e realizon përfaqësuesi i shtetit në vend public , nën kushtet që a i dikton,
çmimin fillestar…Shitsi i sendit e komunikon vendimin e shtetit , personi NN me që ofrojë
çmimin më të lartë prej 32 mijë ass/sesterss shpallet pronari i këti sendi.
falë objektin e pronës, e urdhëron objektin e pronës , e derilikton- braktis , e urdhëron – braktis
sendin , e dhuron objektin e pronës , e drejta pronarit në shkatrrim fizik të sendetit me vullnetin e
pronarit.
Humbja e drejtës pronësore kundër vullnetit të pronarit – në bazë të dy fakteve juridike , që si të
pavarsuara njëra nga tjetra paraqiten gjatë jetës së qenurit pronar :
Fakti Parë – VIS-MAJORI (fuqia madhore) – veprimi i fuqisë madhore mbi objektin e pronës
psh: rrufeja djeg shtëpinë, vërshimi rrënon shtëpinë.
Fakti dytë – vendimi i organit shtetëror i cili mund trë sillet për dy qëllime :
a) qëllimi që mund të shkaktoj humbjen e drejtës pronësore .Konfiskimi i objektit të pronës, pra
pronari në këtë rast ka keqpërdorur objektin e të drejtës pronësore , ku ligjëdhënësi thotë : me
këtë veprim ka kryer një vepër penale të rëndë KRIMINA, e cila cënon interesin shoqërorë dhe
shtetëror.
b) Vendimi tjetër mund të sillet nga shteti përshkak të nacionalizimit të tokave të pronarëve
privat. Kjo tokë shëndrrohet në RRES-PUBLIKA-(send public) sepse është realizuar një e mirë e
përbashkët për popullëin romak., VIA-IGNATIA – (rruga që shpien në Romë)…. Në atë kohë
toka mirrej e nuk kompenxohej , ishte nderë për pronarin romak që ti nacionalizohej toka për
ndërtimin e rrugëve dhe objekteve publike, pra kjo pronë shëndrrohej në pronë publike .
TË DREJTAT REALE MBI SENDET E HUAJA - (JURA-IN-RE-ALIENA )
E drejta private romake reale njeh 3 grupe autorizimesh –realo-juridike , të natyrës realo-juridike
të autorizimeve mbi (JURA-IN-RE-ALIENA) sendet e huaja :
SERVITUTET
KONTRATAT E PENGUT
Kontratat afatgjate mbi Qesimin e Tokave – (qiranë e tokave ).
Servitutet – kanë lindur si mardhënie shoqërore solidare midis më shumë pronarëve. Qëllimi për
të bashkekzistuar, në esencë qëllimi është përmirësimi i shkallës së ekonomizimit me tokat
bujqësore dhe tokat për ndërtim. Dhe qëllimi i ndihmeses pakundër shpërblim të pesonave të
afërm për të përdorur sendin e huaj, për ta përdorur dhe mbledhur frytet , ose për të banuar në
ndërtesën e huaj., të gjitha falas sepse e ke të afërm .... Ky relacion i afërsisë gjinore , e ka
mundësuar lindjen e servitutit . Servitutet ndahen në: Servitute Reale , Servitute Personale .
Servitutet Reale–ndryshe quhen edhe servitute toksore , sepse objekt i servitutit përherë janë
tokat e dy fqinjëve si tokë bujqësore ose si parcel ndërtimore .
Subjektet midis të cilëve zhvillohet mardhënia servitutore,janë titullari servitutit që njëherit ishte
pronari i pasurisë sunduese .Ndëesa pala tjetër është pronari i pasurisë shërbyese . Titullari
servitutit në marveshje me pronarin fqinjë ose në bazë të marrveshjes së pasardhësve të tyre ka të
drejtë reale mbi pasurinë shërbyese që të realizoj të drejtat reale në formën e paracaktuar në
marveshje ... Ka të drejtë të realizoj zotsi mbi sendin e huaj deri të ekzistoj fizikisht njëra tok dhe
tjetra , e pa kushtëzuar dhe e realizuar falas pa kundërshpërblim për titullarin e servitutit falas .
Pronari i pasurisë shërbyese është i obliguar vullnetarisht në PATI (të duroi) këtë situatë dhe në
dhe në NON FACERE (dhe në të drejtën e tij). Titullari i servitutit nuk ka të drejtë që të kërkoj
një veprim nga pronari pasurisë shërbyese për përmirësimin kualitativ të drejtës së servitutit,psh:
të kërkoj që rrugën nëpër të cilën kalon ta shtroj me rërë ose me kalldrëm (rras e gurit) në
Liridon Dumani
E Drejta Romake
mënyrë që më leht të kaloin dilet , kur ka të reshura .... Titullari-pronari i pronësis shërbyese
është i detyruar në PACER- të bëjë diçka për titullarin e servitutit në rastin e servitutit ONERIS-
FERENAI- është rasti kur në pasurin shërbyese që është muri mbi të cilën janë vendosur trarët e
titullarit të servitutit , vepron fuqia madhore :shiu dhe ngadal e rrënon atë murë , në këtë rast
pronari murit është i obliguar në Facere (të bëjë diçka) – duhet ta evitoj rrënimin e murit.
Servitutet toksore reale – ndahen në dy llojë : Servitute tokësore – fshatare (bujqsore)
dheservitute të qytetit , ndryshe quhen të parcelave për ndërtim .
RRUSTIKORRUM (bujqësi)
URBANORRUM
Karakteristik – servitutet personale zgjasin sa edhe jeta e titullarit
URBANORRUM –(servituti fshatar) – objekti servitutit janë dy toka bujqësore të dy pronarëve
që gjenden në fqinjësinë e drejtpërdrejt . Pronari i pasurisë sunduese ka të drejtë në rrugë nga
pasuria shërbyese që të kaloj në tokën e vet. Sepse toka e tij nuk ka dalje në rrugë publike, nuk
kufizohet. E drejta tij që të kaloj në rrugë të kaloi vet ai , me anëtaret e familjes , me kafshët s
htëpiake ose me qerre.
Servitutit për ujë – titullari servitutit ka të drejt që nga pusi i fqiut të mbush ujë për plotësimin e
nevojave të njerëzve dhe kafshëve shtëpiake . E drejta e titullarit për të hap vijën e ujit nëpër
pasurinë shërbyese e cila është e nvojshme për gjithë vendbanimin.Servitutet tjera janë : e drejta
nxjerrjes së rërës ose gurit gëlqeror nga pasuria shqërbyese
Servitutet Personale– e drejta romake njeh :
UZUS – përdorimi
UZUS FRUKTUS – e drejta përdorimit dhe mbledhjes së fryteve.
HABITACIO – e drejta e banimit në objekt të gjitha gratis .
Kontrata e Pengut – janë dy kontrata të pengut që janë të institucionalizuara me qëllim të
sigurimit real të kreditorit : Qëllimi është për të siguruar kreditorin sepse borgjin me siguru që në
afatin e caktuar do ta plotësoj detyrimin e tij në të kundërtën do të zbatohet kontrata e pengut si
sigurim real i kreditorit . ..Janë dy kontrata të tilla:
PENGU I DREJTËS (Pignus)
HIPOTEKA
Pignus- është kontrat reale e pengut dhe aksesore . Themi është aksesore ose sekondare sepse
lidhet pran një kontrate kryesore , ose pasi të jet lidhur kontrata kryesore – si shtojcë e kontratës
kryesore për ta siguruar kreditorin se debitori do ta paguaj borgjin në kohë. Subjektet e kësaj
kontrate janë pengdhënësi ose huamarrësi është debitori dhe palës tjetër që është peng marrësi
huadhënësi kreditori… Pengëdhënsi i dorëzon pengmarrësit në posedim –pushtet fizik një send
të lëvizëshëm të pazëvendësueshëm dhe një vlerë përafërsisht ose më shumë se sa borgji…
Konstatojm –pengmarrësi me këtë rast fiton të drejtën reale mbi sendin e huaj POSESIO
(posedim) të drejtën e mbajtjes , përkujdesjes , (nuk është detyrim) mbi sendin si për sendin e vet
dhe drejta romake thotë : edhe të drejtën e kushtëzuar të shitjes JUS-DISTRAKSIONES- Nëse
debatori në kohë e kthen borgjin atëherë kjo kontratë shuhet EKS-LEG – në bazë të fuqisë së
ligit dhe pengmarrësi menjëherë ja kthen objektin e pengut (debitorit) dhe kështu bëhet shuarja .
Liridon Dumani
E Drejta Romake
Ligji romak digjesta thotë: nëse borgjliu vjen në vones – me kohë nuk e plotëson borxhin,
detyrimin atëherë pengmarrësi sendit e shet sendin në tregun romak. Nga çmimi realizuar do të
ndaj shumën e borxhit të vet… Në rast të ekzistimit të tepricës HIPEROSHA – këtë tepricë ja
kthen debitorit .
Nëse edhe pas disa orvajtjeve për shitjen e sendit ,objekti pengut nuk shitet , qështja nuk guxon
të mbet zvarr, peng – marrësi i drejtohet organit shtetëror dhe kërkon nga ai që të lëshoi vendim
të veçant me të cilin pengmarrësi do të shpallet pronar i objektit të pengut të pronës…Ndërsa sot
vetëm nevoitet pëlqimi në mes palëve që objekti të shëndrrohet në pronësi .....Të drejtat dhe
detyrimet e cenuara të pignusit – realizohen me padi të veçanta që mbajn emrin e pignusit padi e
pignusit AKCIO PIGNERATICIA
E Drejta Detyrimeve
Është pjesë kryesore e të drejtës private romake dhe paraqet- kuptojm përmbledhje të rregullave
juridike me të cilat rregullohen mardhëniet detyrimore juridike , midis subjekteve të
mardhënieve të detyrimeve lidhur me objektin e mardhënieve të detyrimeve, qështjen e burimeve
të detyrimeve , kontratat, deliktet dhe burime tjera të detyrimeve .
Subjektet e një mardhënie detyrimore :
KREDITORES AT DEBITORES- (Kreditori dhe Debitori)
Kreditori është pala e legjitimuar , aktive, prandaj romakët thojnë LEGITIMACIO-AKTIVE-( i
legjitimuar aktiv) në dobi të tij ka lindur mardhënia detyrimore – dhe pala tjetër debitori
(borgjliu) është i legjitimuar pasiv, ai gëzn Legitimacio-Pasiva – sepse në barrë të tij është
konstituar mardhënia detyrimore .
Element tjetër konstituiv i çdo mardhënië detyrimore është objekti i Mardhënies Detyrimore .
Objekti i Mardhënies Detyrimore – i cili object në drejtën detyrimore quhet edhe PRESTIM-
OBLIGATOR – (detyrim i debitorit ndaj kreditorit)…dhe romakët thojnë : një Darë (të jap diq)
Pacere ( të bëjë diq)- debitori për kreditorin , Non-Pacere ( mos të bëjë diq), Pati-(të duroj) , si
DEPOZITUM- MIZERABILE (përshkak të kushteve të vështira dhënia sendit për kohë të
caktuar ).
Për të gjitha këto terme të lartë përmendura ata thonë PRESTARE –(me nje term i përmbledh të
gjitha )që në shqip është PRESTIM OBLIGATOR.
Burimet e Mardhënieve Detyrimore- janë zakonisht veprimet e njerëzve, i personave fizik ose
juridik. Vetëm veprimet e subjekteve të drejtësis si fakte relevante juridike –për cka dhe i quajm
FAKTE JURIDIKE HUMANE .
FAKTET JURIDIKE NATYRALE – veprimet e subjekteve të drejtësisë mund të jenë të
lejueshme dhe të pa lejueshme .
Veprimet e lejueshme – janë punët juridike –KONTRAKTUS (kontratat) të cilat si burime
detyrimesh mund të jen UNILATERALE (të një anshme) dhe BILATERALE (të dyanshme) dhe
MULTILATERALE (të shumë anshme).
Vetëm kontratat bilaterale dhe multilaterale konsiderohen burime detyrimesh ,ndërsa kontrata
Liridon Dumani
E Drejta Romake
Kontratat Formaliste (formale)
Kontratat tjera të cilat lindin në kohën klasike janë kontrata që lidhen me shkrim (literes),
prandaj edhe quhen Kontrata Literale ...Por nga e drejta greke që në kohën e përpilimit të ligjit të
12 tabelave u kopijuan format e kontratave me shkrim, mirëpo mbajnë emrin në gjuhën greke ,
psh : singrafa në kuadër të librit mbi kontabilitetin e skllavopronarit hasim edhe në formulime
elementare të kontratës me shkrim ku pronari ka shënuar psh : Prej meje personi fizik XY ka
blerë 1000kg farë gruri çmim të realizuar prej 10 ass .
esenciale ajo do të shpallet inekzistuese (nul) nuk do të prodhoj asnjë efekt juridik .....Elemente
tjeraqë quhen jo esenciale sepse nuk janë imperative (i patjetërsuar) që të jenë pjesë e kontratës .
Ligjëvënësi i parasheh , palët me vullnetin e tyre të lirë , mund të inkorporojnë , mund të
parashohin një element jo esencial ., fakt ky që këtë element e shëndrron në esencial , elemente
jo esenciale janë : kushtet (Dies) , afatet (Terminus) , urdhëresat (Modus) .
-Subjektet e Kontratës , Objektet e Kontratës ... ( Të mësohen nga subjekti dhe objekti i
mardhënjes së detyrimeve .
- Akordimi Vullnetit ( Të mësohet vetë )
- Format e parashikuara juridike ( njësoj si edhe te ndarja e kontratave në forma të ndryshme ,
formale , literaliste ...).
Elementet Jo-esenciale
Kushtet (Dies) janë ngjarje të ardhëshme dhe të pa sigurta , të cilat i parashohin si kusht me
kontratë palët psh : nëse bie shi në maj të vitit 2006 !...Efekti - duhet të filloj efektuimi të lidhet
kontrata ose duhet të shuhet sepse nuk ka ra shi .
Afati (Terminus) quhen terminus sepse janë të lidhura për kalendar romak , juristët romak thonë :
është koha e ardhshme që llogaritet në dit, javë , muaj , vite .... Me arritjen e afatit do të lidhet
kontrata ose do të shuhet me përmbushje .
Urdhëresat (Modus) – të cilat paraqesin shprehjen e vullnetit të njëanshëm të njërës palë drejtuar
palës tjetër për interes të personit të tretë .
Zakonisht i hasim tek kontratat Lukrative (dobisjellëse) për personin e urdhëruar që ai ta plotësoj
një prestim obligator për personin e tretë psh : nga shuma e dhuratës prej 100.000 ass , 20.000 ja
falë tempullit fetarë në Bregorën e V të Roma Kuadrata (bregorës së fortifikuar)
KONTRATA KONSENSUALE
Janë kontrata të cilat lidhen me konsensus midis palëve me akordimin e vullnetit të lirë dhe real,
të vullnetit të brendshëm dhe ati të manifestuar ...Kontratat konsensuale janë e arritura më e
madhe e të drejtës detyrimore klasike sepse kontratat e tilla u bënë instrument juridik shumë
efikas për zhvillimin e ekonomisë së tregut , për qarkullimin e mallit dhe parasë në bazë të
kriterit të ofertës dhe kërkesës në treg.
Një ndër kontratat që mundëson qarkullimin e mallit të parasë në mënyrë juridike është EMCIO
VENDICIO ( kontrata shit-bljerjes) – është kontratë konsensuale, është kontrat e dyanshme e
barabart sepse juristët romak thonin : Sinallagma-(efektin juridik),të (për atë që ke marrë)–
kundërvlerën.Kjo kontratë në bazë të kësaj quhet
KONTRATA SINALLAGMATIKE (Kontrata e dyanshme e barabart) – sepse në të njëjtën kohë
si për njërën palë ashtu edhe për tjetrën lindin të drejta dhe detyrime reciproke ...Subjektet e
kësaj kontrate janë :
përvetësim privat , në pronësi të shitësit, sepse nëpërmjet kësaj kontrate blerësi konstituon të
drejtën pronësore mbi mallin.. Askush nuk mund të kaloj tjetërit më shumë të drejta se sa i ka
vetë. Malli të jet në pronësi të shitësit – malli të jet posibiles (sendi të jet i caktuar,sakt që mund
të vlerësohet me para) , mos të ket malli të meta fizike-juridike .. Të meta fizike – kuptojm, most
ë ket mangësi fizike, që do të pamundësoj për palën tjetër realizimin e qëllimit të lidhjes së
kontratës , psh: kali për vrapim ka sëmundje të [mendurisë të kohë pas kohëshme, ai nuk i
shërben qëllimit të lidhjes së kontratës .Të meta juridike – kali i shitur nuk është në pronë të
shitësit , por është i vjedhur nga ai …
Çmimi (Preciumi) –si pjesë e kontratës së objektit të shitblerjes …Çmimi duhet të jet i vërtetë
jo fiktiv ( jo sa për sy e faqe ) , jo për ta sjell personin e tretë në lajthitje., psh: nxerret fjala në
opinion se personi A dhe B kanë lidh kontratën e shit-blerjes ku mall është toka për ndërtim , e
shkallës së parë dhe me [mim prej 10-mijë as m2. Ndërsa në realitet [mimi i tokës në realitet në
treg është 2-mijë ass… Ndërmjet është qëllimi i nxitjes së fqiut të parë që të futet në lojë dhe në
konkurencë jo lojale për blerjen e asaj parcele ndërtimore , prandaj ligjëvënësi romak thotë : të
jetë i vërtetë, [mimi të jet i sakt ( shuma e caktuar e parave ) …. Psh : 100-mijë as është qmimi i
shitjes së shtëpisë , e dinë palët dhe personi i tretë , qmimi të jet i drejtë (Justum) – qmimi do të
jetë i drejtë nëse është në harmoni me qmimin mesatar të tregut për llojin e mallit mesatar që
shitet .
E drejta romake ndalon Lezio Enormis-(dëmtimin mbi gjysmën) , nuk lejohet kontraktimi
qmimit nën gjysmën e vlerës së mallit që e hasim në treg , psh : malli kushton në treg 10-mijë
as , palët kanë të drejtë që të kontraktojnë qmimin në shumën minimale prej 5-mijë as , nëse
kontraktojnë nën këtë vlerë do të hasim ne ndalesën e institutit juridik – (Lezio Enormis) –
ligjëdhënësi me këtë institute mbron shitësin në momentet e krizës së tij financiare . Shfaqja e
lezio-enormis në rast konkret shkakton nulitetin relative të kontratës .
Të drejtat e Shitësist – ka të drejtë që të kërkoj nga blerësi pagimin të kontraktuar menjëherë në
momentin e lidhjes së kontratës , nëse kjo kontratë është e llojit të kontratës me efekt të
menjëhershëm, momental ku kontrata në të njëjtën kohë lidhet , përmbushen detyrimet dhe
realizohen të drejtat mes palëve reciproke dhe shuhën dhe shuhën , ose të kaloj nga blerësi (që
përherë ti paguaj rata për qmimin e paguar) - PRO – PATE – RATA ...Në detyrimet e
përherëshme , palët mirren vesh që PRO-PATE-RATA- të realizoj qmimin e kontraktuar –ti
realizoj shitësit .
Cili është detyrimi i shitësit ..? Është që tërë kohën e caktuar t’ja dorzoj blerësit mallin e
kontraktuar në sasi , lloj dhe cilësi të rregullta juridike. Malli dorozohet në vendini e kontraktuar
edhe atë në momentin e lidhjes së kontratës ose në pjesë të ndara , nëse është send i ndashëm ,
përndryshe mos përmbushja e rregullt e këtij detyrimi do të shkaktoj MORRA – DEBITORES
(vonesën e debitorit) – dhe ai mbanë rrezikun për zhdëmtim – Reparacio-Dom.
Detyrimi i shitësit – është që mallin ta dorzoj në gjendje të rregullt, E drejta e blerësit është që të
kërkojo nga shitësi dorzimin e mallit menjëherë që kontrata momentale ose paskalimit të afatit
kontraktues , ose pas përmbushjes së kushtit , kemi të bëjëmë me kontrat të përherëshme .
Detyrimet e Blerësit – detyrimi kryesor : të paguaj në rregull preciumin(qmimin), menjëherë në
tërësi ose në rata për një periudhë kohore të përcaktuar me calendar. Meqë paraja është send i
zëvendësueshëm mund të ndahet në PRO-PATERATA (në pjesë) . Blerësi ka si detyrim që në
kohën dhe vendin e kontraktuar shitësit t’i siguroj kushte teknike që shitësi ta plotësoj në rregull
detyrimin e tij ,psh: të jetë në kohë dhe vendin e caktuar present , të siguroj depo për depozitimin
e mallit, në të kundërtën rrezikon shfaqjen e vonesës së debitorit dhe shpagimin e dëmit –
reparacio dom … Kontratë tjetër konsensuale është :
Liridon Dumani
E Drejta Romake
Nëse vepron fuqia madhore ( në objektin e kontratës) dhe të njëjtën e shkatrron fizikisht .
Nëse qiradhënësi – objekti i kontratës i nevojitet për plotësimin e nevojave elementare
për banim të antarëve të familjes së tij , sespse termeti,zjarri ja ka shkatrruar të gjitha
vendbanimet tjera.
Kur objekti qiras keqpërdorët nga qira marrësi (organzion në banesën për banim
prostitucion ekonomik).
Nëse njëra nga palët pa arsyetim deklaron këtë dëshirë, për zgjidhjen e kontratës
mirëpo ..ligjdhënësi thotë : ky vendim duhet t’i lajmrohet palës tjetër edhe atë në kohë të
përshtatshme , disa nga post-glosatorët thonë : jo në kohë të pa përshtatshme , kur ka
gjasa që palës tjetër t’i shkaktohet dëm .
Liridon Dumani
E Drejta Romake
Të drejtat dhe detyrimet e palëve nëse cënohen nga pala tjetër realizohen nëpërmjet procedurës
kontestimore civile me padi të veqanta .
Llojet tjera të kontratave të mësohen vetë !
KONTRATAT REALE – Huaja (Mutumi) – quhen kontrata reale sepse lidhet juridikisht në
momentin e dorëzimit të objektit të kontratës nga huadhënësi në dorë të huamarrësit .
Subjektet (palët) e kontratës : Huadhënësi dhe Huamarrësi
Huadhënësi – në cilësi të Kreditorit , Huamarrësi - në cilësi të Debitorit ...prandaj kjo kontratë
është e njëanshme dhe lindin të drejta për huadhënësin ndërsa detyrime për huamarrësin .
Objekt i kontratës – përherë edhe sot është sendi i lëvizëshëm dhe i hargjueshëm RES-
CONSUM-TIBILES. ... Është i hargjueshëm sepse huamarrësi fiton të drejtën e pronës mbi
objektin e huas, drejtën e p ronës mbi objektin e huas , ai gëzon – JUS ABUTENDI (të drejtën e
disponimit me sendin)..vetëm si RES CONSUM TIBILES , sepse kjo kontrat është lukrative
(dobisjellëse) për huamarrësin është bëmirëse nga ana e huadhënësit prandaj nuk toleron
ligjëdhënësi trajt tjetër të disponimit.
Detyrimi i Huamarrësit : është që pas kalimit të afatit të kontraktuar huadhënësit t’i kthej sasinë e
njëjët 100kg të sendit të llojit të njejt (INGENERE) dhe atë të kualitetit mesatar që e gjejmë në
treg .
Huadhënësi ka të drejtë : që pas kalimit të afatit të kërkoj nga huamarrësi kthimin e borxhit ... Të
drejtat dhe detyrimet palët i realizojn me padi të veqantë .
Detyrimet nga deliktet nuk mund të kalojn nga një person në tjetër. INTERVIVOS-(gjatë
jetës) e as me veprim, MORTISKAUZA- nuk janë të trashigueshme (borgjet nga
deliktet).
Përgjegjësia komulative – që do të thotë : nëse në shumë persona me një bashkveprim, e
kryejn një delikt , privat , me të cilin i shkaktojn dëm një personi , ato janë të detyruar që
Liridon Dumani
E Drejta Romake
individualisht cdo njeri të shpaguaj dëmin e shkaktuar (Poena Private), psh: edhe kryesi i
veprës antilogjore edhe nxitësi edhe ndihmësi .
Cilësi tjetër është detyrimet nga deliktet , janë të natyrës NOKSALE-sepse vlen parimi i
përgjegjësisë për tjetrin , psh : nëse i mituri , skllavi , ka kryer një delikt privat , për
dëmin e shkaktuar përgjigjet Pater Familjasi i tyre, sepse ai është ligjërisht i obliguar që
të përkujdeset për veprimet e tyre ( duhet të thotë , mos e the gjamin e kojshis , mos
shaj ...)
Parashkrimi i borgjit, nga detyrimi deliktor(i dëmtuari të drejtën e tij për shpjegim të
dëmit mund ta realizoj brenda 365 dit) pasi të kaloj dita 365 e llogaritur nga dita e
kryerjes së veprimit antiligjor themi se ky detyrim në bazë të ligjit është shuar .
Sigurimi i Kreditorëve
Për të siguruar juridikisht kreditorin se ai do të realizoj autorizimet e tija nga mardhënia
detyrimore, ligjdhënësi ka insitucionalizuar sigurimin real dhe personal të kreditorit.
Te sigurimi real- i mësojmë institutet juridike, pengu i dorës (pignusi) ku debitori përherë me
kreditorin lidh një kontrat sekondare , që quhet KONTRATA PIGNUSIT (kontrata pengut të
dorës) me obligim që kreditori ti dorzoj si garancë reale ti dorzoj një send të lëvizshëm dhe të
pazëvendsueshëm (me siguri në kohën e kontraktuar do ta plotësoj detyrimin).
Tjetër institut për sigurimin real është KONTRATA mbi HIPOTEKËN – k u debitori i
premton kreditorit , nëse unë bie në vonesë ( në koh se plotësoj detyrimin) atëherë ti ke të drejtë
që të vendosësh pushtetin fizik mbi objektin e hipotekës që është send i palëvizshëm – toka me të
drejtë të shitjes .
Instituti KAPARA- ( lat arra) është institut i garntimit real që më së shpeshti aplikohet te
kontrata Empcio – Vendikacio (shit-blerjes) te cila blerësi i dorëzon shitësit një shumë të caktuar
të hollave , në emër të sigurimit real – se kontrata e shitblerjes është lidhë dhe të drejtat dhe
detyrimet nga ajo do të realizohen .
Digjestat- nëse blerësi bie në pishmanllëk, me deklarim të një anshëm , atëherë, ai rrezikon
humbjen e shumës së kaparës , për llogari të shitësit .
Nëse shitësi bëhet pishman atëherë për të lind obligacio- detyrimi me shumë induplum- të vlerës
së kaparës që t’ja paguaj blerësit... Nëse kontrata plotësisht është përmbushur , shuma e kaparës
llogaritet me cmim (precium).
Liridon Dumani