6.

Hafta
POĐSSON ORANI , GENEL HOOKE YASASI
(ÇOK EKSENLĐ YÜKLEME HALĐNDE)
1
Poisson Oranı ;
• Eksenel yükleme etkisinde bir çubuk için:
σx
ε =
x , σy =σz = 0
E
• x-yönünde uzamaya karşılık diğer iki
yönde daralma meydana gelir. Eğer
malzeme izotropik (özellikler yöne bağlı
değil) ise ;
εy = εz ≠ 0 yazılır.
enine şekil değiştirme εy ε
ν= =− =− z
boyuna şekil değiştirme εx εx
ν (nü diye okunur): sabittir,
sabittir Poisson oranı denir.
σx ν σx
εx = , εy = εz = −
E E
2
 Simeon Denis Poisson
1781-1840
Fransız bilim adamı, iki dik yöndeki
genlemelerin elastik bölgede birbirine oranının
sabit olduğunu deneysel olarak tespit etti.
3
δ δ
εboyuna = , εenine = r
L L
ε
ν = − enine
εboyuna
4
 σx etkisi altında ;
ν .P
ε enine
=−
E .A
Aynı elastisite modülü gibi poisson oranı da bir malzeme özelliğidir.
Typical values are in the 0.2 – 0.35 range.
Kauçuk ……………0.48~0.50
Tüm mühendislik Kurşun ……………0.44
malzemeleri için ; Bakır ……………..0.37
Alüminyum ………0.35
0 ≤ ν ≤ 0.5 Pirinç ……………0.33
Buz ………………0.33
Paslanmaz çelik …...0.3
Çelik ………………0.29
5
Örnek Problem ;
d=16 mm çapında homojen, izotrop malzemeden yapılmış çubuk P
kuvveti ile çekiliyor. Çubuğun uzunluğu 300 µm artmış , çapı ise 2.4
µm azalmış. Çubuğun elastiklik modülü E=? ve poisson oranı ν=? nı
hesap ediniz
6
 π .d 2
A= = 201 mm 2
4
P 12000 (  )
σ = = x = 59.7 MPa
A 201 (mm 2 )
δ 300 µm
ε = x=
x = 600.10−6
500 mm L
δ − 2.4 µm
ε = y=
y = −150.10−6
d
16 mm
Sonuç :
σ ε − 150. 10 −6
E = x = 99.5 GPa ve ν = − = − = 0.25
y
εx εx 600.10 −6
7
Örnek Problem ;
A-36 ÇELĐĞĐNDEN (E=200 GPa,
ν=0.32) YAPILMIŞ ÇUBUĞUN
P=80 kN NEDENĐYLE
BOYUTLARINDAKĐ DEĞĐŞĐMĐ
HESAPLAYINIZ.
ÇÖZÜM :
- çubuktaki normal gerilme ve z yönünde
genleme ;
- Çubuğun boyundaki değişim ;
- x ve y yönündeki değişim ;
8
 Genelleştirilmiş Hooke Yasası ;
• Çok eksenli yükleme etkisindeki bir
elemanda; Normal gerilmelerin neden
olduğu normal genlemeler süperpozisyon
prensibi yardımıyla aşağıdaki gibi elde
edilebilir.
• Bunun için de gerek ve yeter şart;
1) genlemeler gerilmeler ile lineer olarak
değişmeli,
2) deformations çok küçük olmalı
9
Süperpozisyon prensibi gereği
sadece σx sadece σy sadece σz
10
 σ νσ νσ
ε =+ x − y − z
x
E E E Çok eksenli yükleme için
νσ σ νσ genelleştirilmiş
ε =− x + y − z
y
E E E HOOKE YASASI
νσ νσ σ
ε =− x − y + z
z
E E E
1
ε = σ x −ν (σ y + σ z ) 
E
x
1
ε = σ y −ν (σ x + σ z ) 
E
y
1
ε = σ z −ν (σ x + σ y ) 
E
z
11
ÖRNEK : Şekilde görülen çelik blok tüm yüzeylerinde düzgün
basma etkisindedir, AB kenarındaki uzunluk
değişimi -24 µm olduğuna göre ;
a) Diğer iki kenardaki uzunluk değişimini bulunuz,
b) Blok yüzlerine etkiyen düzgün basınçı (p)
40 mm bulunuz.
80 mm 60 mm
a) Tüm yüzeylerde basınç aynı olduğundan b) Basınç
σx=σy= σz=-p dir
üç genleme bileşeni ; E.ε x (200 GPa).(−300 µ )
p=− = −
1
[ ]
ε x = σ x − ν (σ y + σ z ) =
E
−1
E
( p − 2νp )
1 − 2ν
= 142.9 MPa
1 − 2.0,29
−p
εx = (1 − 2ν ) = ε y = ε z
E
δx − 24 µm
εx = = = −300 µ
L AB80.10 −3 m
δ y = ε y . LBC = −300.40 = −12 µm
δ z = ε z . LBD = −300.60 = −18 µm
12
 Hacimdeki değişim ; hacimsel genleşme modülü :
⇒V=(1+ x) ε .(1+εy).(1+εz) olur, (kabullerle)
⇒V≈1+εx+εy+εz olur,
hacimdeki değişimi e ile gösterirsek ,
e=V-1= εx+εy+εz olur.
e birim hacimdeki değişim olarak tanımlanır.
e =ε x+ε y + ε z
Genel hooke yasası bileşenleri ile
13
• Relatif olarak hacımdaki değişim,
1 − 2ν
e= (σ x +σ y +σ z )
E
e; birim hacimdeki değişiklik (dilatation)
• Bu durumda ortalama gerilme tanımı ile,
σm =
(σ x + σ y + σ z ) E .e
= olur ve
3 3 .(1 − 2ν )
σm E
=k = tanımlanırsa
e 3 .(1 − 2ν )
k‘ ya hacimsel genleş
genleşme modü
modülü denir ve birimi E
ile aynıdır. Aynı E ve G gibi şekil değiştirmeye karşı
direnci temsil eder. Bir çok metal malzeme için ν ≈ 1/3
so k ≈ E dir.
- k > 0 (pozitif) bir büyüklüktür dolayısıyla ν < 1/2 dir.
Tüm müh. mal. için 0<ν<0.5 idi.
- ν =1/2 ise k=∞ olur (e≅0) ve buda sıkıştırılamaz malzemeyi tanımlar,
- Elastik halde ν <1/2 ve σx>0 ve σy= σz=0 ise e > 0 dır. Bu da demektir ki hacimde
14
artış var. Fakat plastik şekil değişiminde hacim sabittir, ν =0.5 alınır .
 ÖRNEK : p=142.9 MPa, E=200 GPa, ν=0.29 hacımdeki değişimi bulunuz.
- H. genleşme modülü ;
E 200 GPa
k= = = 158.7 GPa
3( 1 − 2ν ) 3( 1 − 2 x0.29 )
40 mm - Hacimdeki birim değişim ve toplam değişim;
80 mm 60 mm p 142.9 MPa
e=− =− = −0.0009
k 158.7 GPa
∆V
e= ⇒ ∆V = eV
V
∆V = ( −0.0009 )( 40 x60 x 80 )
∆V = Vs − V0
∆V = −172.800 mm3
V0 = 40 x60 x 80 = 192000 mm3
δ x = − 0 .024 .........79 .976
Vs = 191827
δ = − 0 .012 ......... 39 .988
y
∆V = Vs − V0 = −172 ,5 mm3
δ z = − 0 .018 ......... 59 .982
15
Örnek ; Bir malzeme E=207 GPa ve poisson oranı ν=0.3 olup üç normal
gerilmeye maruz kalıyor,
σ1= 250 MPa, σ2= 200 MPa ve σ3= -100 MPa. e=?
ε1=1/207000 (250-0.3 (200-100))=1,06.10-3
ε2=1/207000 (200-0.3 (250-100))=7,5.10-4
ε3=1/207000 (-100-0.3 (250+200))=-1,14.10-3
dV
= e =ε 1+ε 2 + ε 3 = 6,7.10−4
V
veya ;
1 − 2ν 1 − 2.0,3
e= (σ1 + σ 2 + σ 3 ) = (250 + 200 − 100) = 6,76.10−4
E 207000
16
 Örnek Prob-2
400 mm
400 mm
t = 20 mm kalınlığında olan bir alüminyum levha üzerine d=225 mm çapında bir
daire çiziliyor. Kuvvetler etkidikten sonra şekilde görüldüğü gibi σx=80 MPa
and σz=140 MPa lık gerilmeler ortaya çıkıyor. E = 70 GPa ve ν = 1/3, olduğuna
göre:
a) AB çapındaki değişimi,
b) CD çapındaki değişimi
c) Kalınlıktaki değişimi ve
d) Levhanın hacımındaki değişimi bulunuz.
17
ÇÖZÜM:
• GENEL Hooke yasası ifadeleri ile, • Deformasyonlar,
σ νσ νσ δ B A = ε x d = (+ 4.76 x10 −4 )(225 mm)
εx = + x − y − z
E E E
1  1 
δ B A = 0.107 mm
= (80 MPa ) − 0 − (140 MPa )
70000 MPa  3 
= +4.76 × 10 − 4 mm/mm
δC D = ε z d = (+ 16.2 × 10−4 )(225 mm)
νσ σ νσ δ C D = 0.364 mm
εy = − x + y − z
δ t = ε y t = (− 10.48 × 10 −4 )(20 mm )
E E E
= −10.48 × 10 − 4 mm/mm
νσ νσ σ δ t = −0.021 mm
εz = − x − y + z
E E E
= +16.2 × 10 − 4 mm/mm • Hacımdeki değişim ;
400
e =mm
ε x + ε y + ε z = 10.48 × 10 −4 mm3 /mm3
400 mm
∆V = eV = 10.48 × 10 − 4 (225 × 225 × 20 ) mm3
∆V = +1061 mm3
18
 Kayma genlemesi ; (Shearing Strain)
• Kayma gerilmeleri kübik elemanı bir parelel
kenarlı eğik prizmaya (romboid) deforme
eder. Buna karşılık gelen deformasyon açısal
değişimdir dolayısıyla kayma genlemeleri
(γxy) de açısal değişim olarak tanımlanır,
τ xy = τ yx , τ xy = f (γ xy )
Bir burulma deneyi yapılırsa
burulma akma mukavemeti (ki
çekme akma mukavemetinin
yaklaşık yarısıdır) aşılmadığı
sürece homojen, izotrop
malzeme için kayma gerilmeleri
ile kayma genlemeleri arasındaki
ilişki de lineerdir.
19
Kayma genlemesi ; (Shearing Strain)
• Kayma genlemeleri ile kayma gerilmeleri
arasında bir diyagram çizilse önceki normal
gerilme-genleme diyagramına benzer. Kayma
mukavemeti yaklaşık normal mukavemetin
yarısı kadardır. Elastik bölgede kayma
gerilme ve genlemeleri için Hooke yasası
aşağıdaki gibi yazılır,
τ xy = G γ xy , τ yz = G γ yz , τ zx = G γ zx
buradaki G ;kayma modülü (rijidlik modülü)
olup malzemenin mekanik özelliğidir ve E ile
1 1
E< G < E
3 2
ilişkisi vardır.
20
 a Çok küçük açılar için ,
γxy≡ a/b
yazılabilir ama
b

Çok küçük açı ????

21
En genel gerilme durumunda homojen izotrop
malzeme için genelleştirilmiş hooke yasası
bileşenleri ;
σ νσ y νσ
εx = + x − − z Deneysel olarak
E E E belirlenecek üç sabit
νσ x σ y νσ z vardır E, ν ve G’ dir.
εy = − + −
Aslında bunların sadece
E E E
νσ x νσ y σz
ikisinin belirlenmesi
εz =− − + yeterlidir çünkü
E E E
τ xy = G γ xy , τ yz = G γ yz , τ zx = G γ zx
22
 E, ν ve G elastik sabitleri arasında ;
• An axially loaded slender bar will
elongate in the axial direction and
contract in the transverse
directions.
• An initially cubic element oriented
as in top figure will deform into a
rectangular parallelepiped. The
axial load produces a normal strain.
• If the cubic element is oriented as
in the bottom figure, it will deform
into a rhombus. Axial load also
results in a shear strain.
• Components of normal and shear
strain are related,
E 3k − 2G
= (1 + ν ) ν=
2G 6 k + 2G
23
24
 ÖRNEK : titanyum alaşımından yapılmış bir numunenin burulma testi sonucu
kayma gerilme-genleme diyagramı aşağıda verilmiştir. Diyagramdan faydalanarak
kayma modülünü (G), orantı sınırını ve en büyük kayma gerilmesini bulunuz .
Ayrıca, aynı malzemeden yapılmış bir bloğa yatayda şekilde görüldüğü gibi bir
kesme kuvveti uygulanırsa elastik bölgede kalmak şartıyla en büyük d mesafesi ne
olurdu ? Bu deplasmanı yaratacak V=? kesme kuvveti ne olurdu ?
25
- kayma modülü ;
- kayma için Hooke Yasası ;
τ=(45.103) γ
- Orantı sınırı ;
- En büyük gerilme ;
- maksimum elastik genleme diy. dan γ=0.008
26
 Example 2.10 ;
50 mm
160 mm SOLUTION:
• Determine the average angular
40 mm deformation or shearing strain
of the block.
• Apply Hooke’s law for shearing
stress and strain to find the
corresponding shearing stress.
• Use the definition of shearing
stress to find the force P.
Rijidlik modülü G=600 MPa olan bir bloğun altına ve üstüne iki rijid levha
yapıştırılmış. Blok, üst plakadan yatay bir P kuvveti ile çekiliyor. Biliyoruz ki;
üst plaka kuvvet doğrultusunda 0.8 mm hareket ediyor. Bu durumda,
a) bloktaki ortalama kayma gerilmesini hesap ediniz
b) levhaya etki eden P kuvvetini hesap ediniz.
27
• Ortalama açısal deformasyon yada
0.8 mm bloğun kayma genlemesi.
0.8 mm
40 mm γ xy ≈ tan γ xy = γ xy = 0.020 rad
40 mm
• Kayma gerilmesi için Hooke’s
yasasını yazarsak.
τ xy = Gγ xy = (600 MPa )(0.020 rad ) = 12 MPa
• P nin şiddetini bulmak için kayma gerilmesi tanımından,
P = τ xy A = (12 MPa )(160 mm)(50 mm) = 96 × 10 3 
P = 96.0 k
28
 HATIRLATMA:
Terminoloji :
1. yer değiştirme (Displacement)
2. şekil değiştirme (Deformation)
3. genleme, birim şekil değiştirme (Strain)
4. eksenel genleme (Axial Strain )
5. herhangi bir noktadaki genleme (Axial Strain at a Point )
6. kayma genlemesi (Shearing Strain)
29
Displacement (yer değiştirme)
Bir nesne yada rijid cismin dönmesi ve/veya
yer değiştirmesi sonucu ; cisim üzerindeki
bir noktanın bir referans sisteme göre yer
değiştirmesi.
Yer değiştirmeler ile birlikte boyuttaki veya
şekildeki değişime deformasyon diyoruz.
Lineer deformasyonu δ ile gösteriyoruz.
30
 Deformation (şekil değiştirme);
(hem lineer hemde açısal değişim)
31
Tek eksenli çekme
nedeniyle deformasyon
Basit kayma nedeniyle
deformasyon
32
 Strain (Genleme, gerinim, birim şekil değiştirme)
• Genleme; deformasyonun şiddetini ölçmek için kullanılan
bir büyüklüktür.
• Gerilme ; iç kuvvetin şiddetini ölçmek için kullanılan bir
büyüklüktür.
• Normal genleme , ε, boyuttaki değişimi ölçmek için
kullanılır.
• Kayma genlemesi, γ, şekildeki değişimi ölçmek için
kullanılır.
33
Gerilme bileşenleri (COMPONENTS of STRESS )
34
35
36
37
38
39
40