4.

रहीम के दोहे
सप्रसंग व्याख्या

१) कही रहीम संपति सगे, बनि बहुि बहु रीि ।

तिपति कसौटी जे कसे िे ई सााँ चे मीि ।।

शब्द अर्थ

संपति - , धन -

रि - र ,

- र

मीि - म

प्रसंग - मर भ -२ ' र म ' य

य । र य 'र म ' ।

म म र म न म न बिाई है ।

- र म ब मर धन - , भ म
म रन , मभ मर न
, मर म ।

२) र ब , म नन म ।

र मन म र न र , ऊ न ।
 अर्थ

बतह - ब न

ितज - न

मीनन - म

म - गाि, म

छोह - सार्

नीर - न

प्रसंग - मर भ -२ ' र म ' य

य । र य 'र म ' ।

म म र म म न ब है ।

-र म बन य बम , म य
म फाँस जािी हैं और न ब र न । मछतियों के प्रति पानी का प्रेम
क्षतिक होिा है, तकंिु मछतियााँ पानी से इिना अतिक प्रेम करिी हैं । तक उससे अिग होने
पर अपने प्राि दे दे िी हैं ।

३) िरुिर फ न , र र य न न ।

र म र , संचतह सुजान ।।

िरुिर - िृक्ष

सरिर - सरोिर

तहि - भ
संचतह - रना

सुजान - सज्जन

परकाज - र य

प्रसंग - मर भ -२ ' र म ' य

य । र य 'र म ' ।

म म र म न र र ब हैं ।

-र म न फि यन हैं और नाही ब न
न य । िे परोपकारी होिे हैं अिः सदै ि र य म ।
र न भ र य न िन - ब र
र हैं । म भ र र बनन ।

४) र्ोर्े बादर र , र म घहराि।

धन नधन भए , रै पातछिी ब ि ।।

र्ोर्े - रर ,

हर - गरजना

पातछिी - तपछिी

प्रसंग - मर भ -२ ' र म ' य

य । र य 'र म ' ।

प्रस्तुि दोहे म म र म ने मन यमब य ।

 - र म क् िार म म म बा जिरतहि हो ।
िे केिि गरजिे , बरसिे नहीं हैं । र ब धन नधन
, न ब न ब र न ब न ।

५) धर र , मऔ म ।

र र , त्ों रहीम यह दे ह ।।

प्रसंग - मर भ -२ ' र म ' य

य । र य 'र म ' ।

इस दोहे के म म रहीम जी ने र न र रन
।

व्याख्या - र म िरिी भ ऋिुओं को मन भ न र ,

र मन भ र न य र र और -
भ मन भ न र ।

गे

प्र. १) दोहों से प्राप्त सीख अपनाने से क्या िाभ होिा है ?

क) रफ न , र र य न न ।

र म र , संचतह न।।

सीख - िोग म र न र न र मर य र ।
र र रन ।
ख) धर र , म और मह।

- र न र रन ।

िाभ - म र न ।

१) -

ति -

ब दर - बादि

म री - म

सीि - शीि

प्र २) अनुप्रास अिंकार के उदाहरि दीतजए -

१) र ब ।

२) बनि बहुि बहु रीि ।

३) संपति संचतह सुजान ।

दोहे से

प्र २) र म न र म म बादिों बर म ?

उिर - " ब र बर न ।"