HUKUK KURALLARININ ANLAM

BAKIMINDAN UYGULANMASI,
YORUM VE BOŞLUK DOLDURMA
Duygu Çağlar DOĞAN
Eren ÖZDEMİR
 - Hukukun uygulanması, soyut ve genel hukuk kurallarından
oluşan yürürlükteki hukukun bulunması ve söz konusu
somut olaya ilişkin hukuksal değerlendirme yapılarak
somut olayın çözüme kavuşturulmasıdır.
- Uygulayıcının en önemli görevi büyük önermeden
hareketle, küçük önermeye konu oluşturan somut olayı
çözüme kavuşturmakAr. (Analoji (tasım), tümdengelim)

Hukuk - Hukukun uygulanması aşamaları:

1) Somut (hukuki) çıkar ça>şmasının ya da somut (hukuki)
Kurallarının sorunun saptanması ,

Uygulanması 2) Uygun hukuk normunun bulunması,

3) Hukuki ölçüler içinde soyut kuralın somut olaya
uygulanması,
4) Hukuki sonucun açıklanması.
 1)Somut hukuki çıkar çatışmasının ya da
somut hukuki sorunun saptanması
- Öncelikle «somut olayın» tespit edilmesi
gerekmektedir. Burada önemli olan maddi
olguların ortaya konulmasıdır.
Hukuk - Önemli olan soru şudur: Hakim bunları
kendisi mi araştıracaktır? Yoksa taraflar mı
Kurallarının bu olguları ispat etmekle yükümlü olacaktır?
Uygulanması - Özel hukukta kural
(İspat yükü)
Taraflarca hazırlanma

- Kamu hukukunda kural Kendiliğinden

araştırma
- Karine kavramı
 2)Uygun hukuk normunun bulunması
- Bu sorunun cevabı hukukun kaynaklarının
belirlenmesi ile ilgilidir.
- Öncelikle yazılı kaynaklardan biri olaya
Hukuk uygun mudur?
Kurallarının - Yazılı kaynaklarda hüküm olmasa bile örf ve
adet hukukunda bir çözüm var mıdır?
Uygulanması
- Örf ve adet hukukunda da çözüm yoksa,
sorun hakimin hukuk yaratabileceği bir alana
mı ilişkindir?
 3)Hukuksal ölçüler içinde soyut kuralın somut
olaya uygulanması
- Tümdengelim yöntemi, hukukta büyük bir
önem taşımaktadır.
- Türk Medeni Kanunu md. 133- «Akıl
hastaları, evlenmelerinde Sbbî sakınca
Hukuk bulunmadığı resmî sağlık kurulu raporuyla
Kurallarının anlaşılmadıkça evlenemezler» (Büyük
önerme- Uygulanacak Hukuk Normu)
Uygulanması - Evlenme başvurusunda bulunan A’ya verilen
akıl hastalığına dair sağlık kurulu raporu.
(Küçük önerme- Somut Olay-Maddi Olgu)
- A’nın evlenebilmesi Türk Hukukuna göre
mümkün değildir. (Sonuç- Hüküm)
 4) Hukuki sonucun açıklanması
- Yargısal karar
Hukuk
- Yönetsel karar
Kurallarının - Yetkili makamın verdiği karar
Uygulanması
 -Yorumun amacı: Bir hukuk kuralının
uygulandığı esnadaki tam ve kesin anlamını
ortaya koymaktır.
Hukuk
-Yorumun konusu: Yasanın metni
Kurallarının -Yorumun sınırı: Yasa metninin mümkün olan
Anlam anlamı
Bakımından
Uygulanması Yorum, her hukuk dalının başvurduğu bir
yöntemdir. Yasa metinlerinin yorumlanması
(Yorum) gibi, sözleşmelerin veya diğer hukuki işlemlerin
de yoruma konu olabilmesi mümkündür.
 Yorumu yapan makam bakımından üç tip
yorumdan bahsetmek mümkündür.
1) Yasama Yorumu: Kanunkoyucunun kendisi
tarafından yapılan yorumdur. 1924 Anayasası
md. 26’da mevcutken 1961 Anayasası ile
Yorum Türleri birlikte kaldırılmıştır.
2) Yargısal Yorum: Mahkemeler tarafından
yapılan yorumdur. İlke olarak serbesttir
(Keyfilik demek değildir).
3) Bilimsel Yorum: Hukukçu bilim insanları
tarafından yapılan yorumdur.
 - Niteliğine göre yorum yöntemleri ise çok
daha çeşitlidir.
- Bu yorum yöntemleri arasında bir öncelik
ilişkisi yoktur.
Yorum Türleri - Hakimin birden fazla yorum yönteminden
aynı anda faydalanması mümkündür.
- Metnin mümkün olan anlamının arandığı
unutulmamalıdır.
 1) Sözel (Lafzi) Yorum
- Hukuk kurallarını oluşturan sözlerin, sözcüklerin
anlamlarının dilbilgisi kurallarını da dikkate
alınarak değerlendirilmesidir.
- Bu yorum yönteminde kanunun sözü ile bağlı
kalınır ve sözün sınırlarının dışına çıkılmaz.
- Sözcüğün teknik anlamı önem taşır. Örn: kişi-
cenin problemi.
Yorum Türleri - Birden fazla dilde hazırlanan hukuki metinlerde,
her bir dildeki karşılığı incelemek sözel yorumun
bir parçasıdır.
- Örn: «Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru,
milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan
haklarına saygılı,…. bir devlet»
- Örn: «Erginlik onsekiz yaşın doldurulmasıyla
başlar.»
 2) Tarihsel Yorum
- Tarihsel yorum yöntemi, kanunkoyucunun
düzenleme amacının ve normu koyarken sahip
olduğu düşüncenin ne olduğu sorusuna cevap
aramaktadır.
- Tarihsel yorumun en önemli araçları, yasa
metinlerinin hazırlık çalışmalarıdır. Komisyon
Yorum Türleri raporlarından, görüşme tutanaklarından ve
kanunun gerekçesinden faydalanılır.
- Sübjektif tarihi yorum kanunkoyucunun
geçmişteki iradesini araştırırken, objektif tarihi
yorum, kanunkoyucunun bugün o kurala
yükleyeceği anlamı tespit etmeye çalışmaktadır.
- Örn: Ortak velayet
 3) Sistematik Yorum
- Kanunun bir maddesinin anlamını, içinde
bulunduğu bağlama, diğer maddeler
karşısındaki durumuna, kanunun
sistematiğine ve ilkeler sistemine göre
değerlendirme yöntemidir.
Yorum Türleri - İç sistematik- Kanunun değerler sistemi.
- Dış sistematik- Normun şekli olarak nerede
bulunduğu.
- Örn: Zamanaşımı, Anayasa Mahkemesinin
yürütmeyi durdurma kararları.
 4) Amaçsal Yorum
- Türk Medeni Kanunu md. 1 - Kanun, sözüyle ve
özüyle (eski kanundaki deyimle ruhJ) değindiği
bütün konularda uygulanır.
- Amaçsal yorumda, kanunun özünün, yapıldığı
dönemdeki ekonomik ve sosyal gelişmeler, tarihsel
Yorum Türleri arka plan, menfaat ilişkileri ve kültürel değerler
dikkate alınarak ortaya konulması temel gayedir.
- Örn: Türk Medeni Kanunu md. 175: «Boşanma
yüzünden yoksulluğa düşecek taraf, kusuru daha
ağır olmamak koşuluyla geçimi için diğer taraIan
malî gücü oranında süresiz olarak nafaka
isteyebilir.»
 5) Serbest Yorum
- Hakimin yasa metni ile bağlı kalmaksızın,
kuralları dilediği gibi anlamlandırması ve
somut olaya uygulamasına dayanan bir
yöntemdir.
Yorum Türleri - Ancak haklı olarak eleştirilen bir yorum
yöntemidir.
- Keyfiyete ve hukuksal istikrarın sarsılmasına
yol açabilecektir.
 - Yorum faaliyeti ve akıl yürütme esnasında kullanılan
birtakım mantık ilkeleri bulunmaktadır.
- Hukuk kuralının mantık bakımından uygulanması, soyut
hukuk kuralı ile somut olay arasındaki ilişkinin
saptanması ve buna göre somut olayın, soyut kuralda
öngörülen hukuksal sonuca bağlanması sorununa ilişkin
bir sorundur.
Yorum - Akıl yürütme sırasında hâkimin yararlandığı mantık
ilkeleri:
Araçları 1. Evleviyet Kuralı (Öncelik; Argumentum a fortiori)
2. Aksi ile Kanıt (Zıt Kavram; Mefhumu muhalif;
Argumentum a contrario)
3. Örnekseme (Kıyas; Analogia; argumentum similis)
 1. Evleviyet Kuralı (Öncelik; Argumentum a
fortiori)
- Bu kuralın temelinde, çoğun içinde azın da
bulunacağı veya bütün için doğru olan şeyin
parçalar için de doğru olacağı fikri yatmaktadır.
- İlk görünümü: Bu bile yasak değilse, öbürü zaten
yasak değildir!
Yorum - İkinci görünümü: Bu bile yasaksa, şu zaten
yasaktır!
Araçları Örn: Eşin altsoy ve üstsoyu ile evlenemiyorsan,
nişanlanman da mümkün değildir!
Örn: Sigara içmenin yasak olduğu yerde, nargile
içmek evleviyetle mümkün değildir!
 2. Aksi ile Kanıt (Zıt Kavram; MeHumu muhalif;
Argumentum a contrario)

- Kurala bağlanan hükmün tersinin, kuralda hükme

bağlanmayan duruma uygulanması yöntemidir.
- Sınırlı sayım yöntemi (numerus clausus)
Yorum Örn: Anayasa md. 67: «Vatandaşlar, kanunda
gösterilen şartlara uygun olarak seçme, seçilme ve
Araçları bağımsız olarak veya bir siyasi parQ içinde siyasi
faaliyeRe bulunma ve halkoylamasına kaSlma hakkına
sahipQr.»

Örn: Evlenme Engelleri- Türk Medeni Kanunu md. 129

 3. Örnekseme (Kıyas; Analogia; argumentum similis)
- Hakkında hüküm bulunan bir hukuki soruna ilişkin
düzenlemeyi, bu soruna çok benzeyen ama
düzenlenmemiş olan soruna uygulamaktır. Bir diğer
deyişle, benzeri benzere uygulamaktır.
- Kıyas özel hukukta sıklıkla başvurulan bir yöntem olmakla
beraber, kamu hukukunda çok sınırlı bir uygulama
alanına sahiptir. Türk Ceza Kanunu md. 2 gereği
Yorum kanunların suç ve ceza içeren hükümlerinin
uygulanmasına kıyas yasağı vardır.
Araçları Örn: Satıma ilişkin hükümlerin mal değişim sözleşmesine de
kıyasen uygulanması.
Örn: Akıl hastalığı sebebiyle boşanmaya ilişkin rapor
zorunluluğunun, evlenmenin butlanına da uygulanması.
Örn: Hırsızlık suçunda «taşınır mal» kavramının elektrik
enerjisi için de uygulanması.
 - Dürüst yorum ilkesi
- Açıklık halinde yorum yapılmaz ilkesi
- Kanunun mümkün olan anlamından
uzaklaşmama ilkesi
- Yorum yoluyla istisna üretilemez ilkesi
Yorum - Kurallar geniş yorumlanır ilkesi
İlkeleri (istisna: suç ve ceza içeren hükümler)
- Sınırlı sayılan şeyin aksi dışlanır ilkesi
- Açık olmayan hükümler, düzenleyenin
aleyhine yorumlanır ilkesi
 - Eski görüşe göre yasaların boşluk içermeyeceği
kabul edilmekteydi. Yeni yaklaşıma göre ise kanunlar
boşluk içerebilir ve bu durumda hakimin görevi bu
boşluğu uygun teknikleri ve metodolojiyi kullanarak
doldurmaktır.
- Boşluk, kanunda düzenlenmesi gereken bir konunun,
hiç veya gereği gibi düzenlenmemiş olması
Boşluk durumudur. Bir diğer deyişle, kanunkoyucunun
planına aykırı eksiklikler, boşluk olarak
Kavramı isimlendirilmektedir.
- Boşluğu tespit edebilmek için, öncelikle uygulanacak
hukuk kuralı araştırılmalı, uygulanabilecek kuralların
mümkün olan sınırı yorum yoluyla tespit edilmelidir.
Mümkün olan sınıra rağmen o kural yetersiz
kalmakta ise, bu durumda artık boşluktan
bahsedilecektir. Yorumun bittiği yerde boşluk başlar!
 1) Hukuk Dışı Alan
- Hukuk, her konuyu düzenlemeye kavuşturmak zorunda
değildir. Bazı konular hukukun düzenleme alnı dışındadır
ve bunların düzenlenmemiş olması bir boşluk oluşturmaz.
- Örn: Görgü kuralları, din kuralları
2) Kasıtlı (Nitelikli) Susma
- Kanunun sınırlı sayım yap>ğı ve aksi ile kanıt ilkesinin
kullanılabildiği hallerde bir boşluk söz konusu olmaz. Zira
Boşluk Olarak burada kanun bir şeyi düzenlemek sure\yle aksini de
düzenlemiş olmaktadır.
Değerlendirilmeyen
- Örn: Evlenme engelleri (TMK md. 129)
Durumlar 3) Hukuk Siyase\ Eksiklikleri
- Bazı durumlarda, kanunkoyucunun iradesi ile
kamuoyunun talepleri arasında farklılıklar bulunabilir. Bu
haller hukukun değil, siyase\n konusunu oluşturmaktadır.
- Örn: Taşıyıcı annelik, eşcinsel evlilikler, ortak velayet,
ortak vasiyetname.
 - Hüküm İçi (Kural İçi, Intra Legem) Boşluk
- Kanunda bir hüküm mevcuttur, ancak hükmün uygulayıcıya geniş bir alan
bırakmaktadır. Bu boşluğu kanunkoyucu bilerek bırakmıştır
Ø Hakime takdir yetkisi tanınan veya hakkaniyete yollama yapılan durumlarda,
Ø Yollama kuralı varsa,
Ø Çerçeve normlar söz konusu ise,

Boşluk
Ø Tanımlama boşluğu var ise,
Ø Teamüle yollama varsa,

Türleri
hüküm içi boşluk mevcuttur.
- Bu hallerde hakim hukuk yaratmamakta, sadece kendisine sunulan kavramın
ve yetkinin içini doldurmaktadır.
- Türk Borçlar Kanunu md. 56: «Hâkim, bir kimsenin bedensel bütünlüğünün
zedelenmesi durumunda, olayın özelliklerini göz önünde tutarak, zarar
görene uygun bir miktar paranın manevi tazminat olarak ödenmesine karar
verebilir.»
- Türk Ceza Kanunu md. 94: «Bir kişiye karşı insan onuruyla bağdaşmayan ve
bedensel veya ruhsal yönden acı çekmesine, algılama veya irade yeteneğinin
etkilenmesine, aşağılanmasına yol açacak davranışları gerçekleştiren kamu
görevlisi hakkında üç yıldan oniki yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.»
 Hüküm Dışı (Kural Dışı, Praeter Legem) Boşluk
- Yasada düzenlenmesi gerektiği halde,
kanunkoyucunun bilmeyerek, istemeyerek bıraktığı
bilinçsiz boşluklardır.
- 1) Açık Boşluk: Kanunda o somut olaya
uygulanabilecek hiçbir kanun hükmünün
bulunmadığı haller, açık boşluk olarak
isimlendirilmektedir. Açık boşluğun varlığı halinde
hakim, önce örf ve adet hukukuna başvuracak,
Boşluk orada düzenleme olmayan hallerde kendisi hukuk
yaratma yoluna gidecektir. Hukuk yaratırken kıyas
Türleri yönteminden yararlanabileceği gibi, tamamen yeni
bir kural da yaratabilmesi mümkündür.
- Suç ve ceza içeren hükümlerde hukuk yaratılması
mümkün değildir!
- Örn: Büyükanne ve büyükbabanın çocukla kişisel
ilişki kurması, miras bırakamadan ölen kişinin
cenaze masrafları
 Hüküm Dışı (Kural Dışı, Praeter Legem) Boşluk
- 2) Örtülü Boşluk
- Kanunun çok geniş kapsamlı, gerekli istisnalara yer
vermemiş olan kelime anlamının, kanunun amacı ve
negatif eşitlik ilkesi (eşit olmayana eşit şekilde
davranmama) esas alındığında bir sınırlandırmayı
gerektirmesi durumunda ortaya çıkan boşluktur. Örtülü
boşluk durumunda, kanunda somut olaya uygulanması
mümkün bir kuralın açıkça düzenlenmiş olduğu
Boşluk görülmektedir, ancak kanunun amacı ve ruhu esas
alındığında, düzenleme somut olaya uygun değildir.
Türleri Çünkü kanun, söz konusu olayların değerlendirmesinde
önem taşıyan bazı özellikleri dikkate almamıştır. Kanunun
lafzı çok geniş olup, tüm daraltıcı yorum çabalarına
rağmen, somut olayın istisnai özelliklerine uymamakta,
adalete aykırı sonuçlar doğurmaktadır.
- Örn: TMK md. 15 ve ayırt etme gücü olmayan kişinin
piyango bileti satın alması, TBK md. 71 ve karakteristik
riziko