PAEDAGOGIA CHRISTIANA 1/25 (2009) — ISSN 1505-6872 Barbara Surma” Krakow Formacja religijna dziecka a rola doroslego w koncepcji pedagogicznej Marii Montessori na przykladzie ,,Katechezy Dobrego Pasterza” Sofi Cavalletti Celem wychowania dziecka w systemie pedagogicznym Matii Montessori (1870-1952) jest wspieranie jego wszechstromego rozwoju. Istotna role w kon- cepeji pedagogicznej M. Montessori odgrywa catosciowa formacja osoby dziecka, w tym rownie2 formacja religijna. M. Montessori, tworzae system pedagogiezny. juz w roku 1915 poczynila pierwsze doswiadczenia w zakresie wychowania re- ligijnego malego dziecka opartego na wyznaniu katolickim. Jednak dziedzing te rozwinely dopiero po roku 1954 dwie Wloszki: Sofia Cavalletti i Gianna Gobbi! Obvecnie metoda i program formacji teligijne| La Catechesi del Buon Pastore. czyli .Katecheza Dobrego Pasterza”, znana jest w wieln paistwach na calym Swiecie, rownie2 w Polsce®. W wielu placowkach wychowania przedszkoliego prowadzonego w systemie pedagogicznym M. Montessori oraz w innych, zwa- nych ,.tradycyjnymi”, realizuje sie tresci zaproponowane przez .Katecheze Do- brego Pasterza” dzieki opracowanin wybranych tematéw w podreczniku Wedro- wanie = Bogiem. Podrecznik metodvezny do religit dla klasy 0° * Dr Barbara Surma, adiunkt na Wydziale Pedagogicznym Wy2szej Szkoly Filozoficzno-Pe- sgiczne} .lenatianum” w Krakowie, " Zob. S. Cavalletti, Potencyal duchowy dziecka. Doiwiadezemia z dzieémi w wieku od 3 do 6 lat, tum, K. Stopa, Krakow 2001; ta2, Potengjat duchowy dziecka w wieku od 6 do 12 lat. Opis doswiadczenia, thm. K. Stopa, Krakéw 2003. 2 Zob. B. Surma, Pedagogika Montessori — podstawy teoretyezne i twéreze inspiragje w prak tyce, Ladé 2008, 5 T. Czamecke, WE. Kubik SJ (red.), Wedrowani dla Klasy 0, Krakéw 2003. do religit148 Barbara Surma Celem tego artykulu jest krotkie przedstawienie idei .Katechezy Dobrego Pasterza” opartej miedzy innymi na koncepeji pedagogicznej M. Montessori. w ktorej centralne miejsce zajmuje dziecko, wskazujqce dorostemu wlasciwa droge wlasnego rozwoju, w tym rozwojn duchowego. W pierwszym punkcie omawiam podstawy Katechezy, ktorej glownym prze- staniem biblijnym jest gloszenie ..przymierza” zawartego przez Boga z czlowie- Kiem, jako zuaku Milosci, W drugim punkcie przyblizam wytyczne KoSciola dotyczace roli katechezy i katechety oraz przedstawiam poglady §. Cavalletti na ten temat. W ostatnim punkcie opisuje metode pracy katechetycznej. opracowana przez S. Cavalletti, zwana metoda znaku. 1. Formacja religijna dziecka Zéaniem S. Cavalletti, formacja religijna dziecka polega na udzielaniu mu pomocy w nawiazywaniu i ustalaniu relacji z Bogiem. ktére w jezyku biblijaym nazywane jest ..przyinierzem™. Takie ujecie wyplywa z rozumienia Zycia reli- gijnego w ogdle, bowiem zycie religijne jest relacja z Bogiem. w Bogu i z braé- imi. Na takiej relacji buduje sig takze 2ycie moralue osoby. ktore polega przede wszystkim na ,byciu”é Wezesne dzieciiistwo, co podkresla bardzo mocno S. Cavalletti. jest okre- sem, kiedy osoba ze wszystkimi zdolnosciami duszy, serca i ducha ksztaltuje sie. Diatego formacja religijna w tym okresie powinna stuzyé Zyciu na najglebszym, poziomie ,bycia” (wloskie essere znaczy ,byé”), a nie ,dzialania” (wloskie fare omacza .robié, czynié”). Jezeli osoba dorosla pomoze dziecku w ustabilizowa- niu relagji z Bogiem i z Indémi, ezyli pozwoli mu ,.byé”, to w poéniejszym czasie ono samo bedzie szukalo wskazowek dotyezacych tego, co ma robic, jakie zacho- wania i postawy ma wybierae” Sofia Cavalletti uwaza, ze formacja religijna ma dotyczyé osoby dziecka ta- kiego. jakim jest, jego spontanicznej religijnosci, pragnienia Boga — prawdziwej Milosci, objawione} w Osobie Chrystusa. A zatem formacja religijna ma pole- gaé na wspolnym — dziecka i dorosiego — podazanin w kieranku poznania Boga. Katecheza powinna zaspokajaé podstawowe potrzeby duchowe dziecka, w tym potrzebe nawiazania relacji z Bogiem, ktory jest Miloscia. Podobnie jak zaspo- kajanie innych potrzeb, takich jak bezpieczetstwa, miloéci, akceptacji, prowadzi * Zob. B. Surma, Karecheza Dobrego Pasterza, .Homo Dei” 3 (1999), s, 39-50. 5 Por. 8. Cavallett, God in search of the child. The young child as a parmer in the Covenant. Cyt. za: Lee Nam Mi, L’Educazione religiosa del bambino secondo Maria Montessori oggi. La »Catechest del buon Pastore” per i bambini da tre a sei anmi, Tesi per la Licenza, Rzym 2000— -2001, 8. 114. © Por. 8. Cavalletti, Formaztone religiosa e fanciullezza, .Vita dell’infanzia® 12 (1979), s. 7 ” Por. ta2, La riechezca dell’esperienca religiosa precoce, Vita dell'infanzia” 19 (1983), s. 10: taz, La formazione religiosa del bambino, Vita dell’infanzia” 6 (1994). s. 47. PansatFormacja religijna dziecka a rola doroslego w koncepeji pedagogiczne)... 149 do harmonijnego rozwoju psychofizyeznego dziecka, tak zaspokajanie potrzeb duchowych prowadzi do prawidlowego rozwoju duchowego. Zdaniem S. Ca- valletti, dziecko wskazuje na te potrzeby swoim zachowaniem poprzez glebokie zainteresowanie przedmiotami. melodia zdania, slowami zwigzanymi z zyciem religijnym. Dziecko podaza za pewnego rodzaju wewnetrznymi, 2yciowymi bodécami, ktére wymagaja od niego zdobycia okreglonej umiejetnosci. W przy- padku zaspokojenia tego typu potrzeb. dziecko ma poczucie radosci i pokoju, co wkonsekweneji pomaga mu w nawigzywaniu pozytywnych kontaktow z innymi ludémi. Natomiast niezaspokojenie ich sprawia, Ze ..wygasa Zywotna sila i poja- wiaja sie wypaczenia, ktore moga wywrzet wplyw na cale jego zycie”® Koncepeja wychowania religijnego te} autorki opiera sig na teologii biblij- nej, wyplywajacej z tradycji judeochrzescijaiskiej, ktorej celem jest nawigzanie relacji — .przymierza”, Sofia Cavalletti wyjasnia, ze przymierze pokoju: .berit jest uniwersalng harmonia, ktéra pochodzi od jedynego Osobowego Boga, Pana historii a celem tego przymierza jest zjednoczenie wszystkich pozioméw stwo- rzenia™. CzeSciowo dokonnje sig to podezas Eucharysti, kiedy Clarystus jedno- czy nas z Bogiem w komunii dzieki owocom naszej pracy i darom stworzonym przez Bo a Ojca. Czytajac Biblie, dostrzegamy, ze przedstawia nam ona te rze- czywistosé, wychowuje nas do zrozumienia i przyjecia tej jednoSci, wskazujac np. obraz Boga — malzonka ,.bo maizonkiem twoim jest twoj Stworzyciel, kto- remu na imie — Pan Zastepow” (Iz 54, 5). Innym obrazem Boga w Starym Testa- mencie jest ,.pasterz”, ktéry strzeze i chroni sw6j naréd, w Nowym Testamencie tym pasterzem jest sam Jezus, ktéry wolajac kazdego po imieniu buduje relacje: osobista i wspélnotowa. Zdaniem S. Cavalletti, wychowanie do ..berit” oznacza sianie ,ziaren poko- ju”. Ponadto wychowanie do ,berit” oznacza wychowanie do wyjécia poza siebie, do otwarcia sig na szukanie Kogoé i innych. Jest to uezenie otwierania okien i drzwi, a przede wszystkim serca, aby patrze¢ i stuchaé Kogos i innych. Wychowywaé do przymierza oznacza prowadzi¢ formacje religijng i moralna, dzieki kt6rej poznaje sie Boga, kto- sy sauka cztowieka” (wedlug wyrazenia Abrahama Jeshua Heschel), Boga ktéry chee zawrzeé przymierze, w ktérym On sam jest Parinerem. Wychowanie to ma uwiada- miaé dziecku, ze na éwiecie sa inni, ktérych musi poznaé, ktérych musi szanowaé, od Ktorych moze zawsze sie uezy¢ i, Ze nie musi z nimi wygrywa¢ (walezyé, pokonywaé, zdobywaé) za wszelka ceng nawet wtedy, ady posiada do tego odpowiednie srodki"® Daiecko od najwezesniejszych swoich dni zyje w relacji z najblizszymi i uczy sig relacji ze Swiatem. Jest to podstawa jego rozwoju psychofizycznego. § Taz, Potencjal duchowy dztecka, 5. 221 Vita dellinfanzia” 12 (1971), 6. 8. Pandagoes_4_25.2008indo 129 rone9.08 104350,150 Barbara Surma Podobnie dzieje sie na plaszezyénie duchowej. Religijuosé dziecka wyplywa z jego naturalnej potrzeby i opiera si¢ na nawiqzywaniu relacji z Bogiem. 2. Rola katechety Zadaniem nauczyciela-katechety, ktére wynika z nauki o katechezie", jest przygotowanie i umozliwienie spotkania swojemm uczniowi z Mistrzem. Jan Pa- wel II wyjasnia, Ze istota Katechezy jest .spotkanie w wierze tych, Ktorzy na uczaja i tych, ktérzy bywaja nauczani”#, a zatem zaklada pewna relacje, ktorej podstawy znajduja sie w samym znaczeniu slowa ,katecheo”®, Katecheza czesto przybiera charakter ewangelizacji. ktérej celem jest gloszenie Dobrej Nowiny, czyli postugi Slowa. Katecheta, zdaniem Zbigniewa Marka, nie moze byé tylko nauczycielem, ktorego rola jest przekazywanie pewnego zakresu wiedzy i ksztal- towanie osobowoSci ucznia, ma byé Swiadkiem wiary, ale i wspoltowarzyszem na drodze wiary". Warto podkreslié, co odnotowuje Z. Marek, ze katecheci czesto .cheieliby swoich wychowankow ustrzec przed zbyt silaymi wstzasami i zra- nieniami w wewnetrznym zmaganiu sie ze soba. W tym cehu odwolnja sie do wlasnych doswiadczeti i sugeruja katechizowanym mozliwosei skrocenia drogi, na ktérej nmuszq zmagaé sie 7 wystepujacymi trudnosciami. Tymezasem nieporo- zumienie polega na tym, Ze katecheta zapomina, iz wobec katechizowanego pelni inna od nanczyciela fimkeje — funkeje partnera, towarzysza wspélnej drogi™®. Moéna tu przypomnie¢ i poréwnaé slowa Marii Montessori, dotyczace rozwoju fizycznego i intelektualnego dziecka. Twierdzila, Ze nie moma rosna¢ za dziecko, mozna tylko wspomagaé jego wlasny rozw6j. Slowa te mozna zastosowaé do rozwoju duchowego, a zatem i do roli katechety. Sofia Cavalletti laczy zadanie nauczyciela ze slowem nauczaé — ,.insegnare”, co po wiosku oznacza ,.wskazywa¢-znaczyé” punkt. A zatem nauczyciel powi- nien swoim uczniom wskazywaé na ile to mozliwe cel, prawde, ale nic ponad to'S. Katecheta musi byé obiektywny w tym, czego naucza, edyz przedmiotem jego nauki jest prawda. Aby stala sig ona. jak pisze S, Cavalletti, .materia or- ganicznq ducha, uczef musi ja sam przyjaé, poznaé, uezynié wlasna”™”. Kiedy autorka ta pisze, ze dziecko ma samo dochodzi¢ do prawdy, chodzi jej o pozosta- " Por. Dyrektorium ogétne 0 katechizacji, Poznah 1998; oraz Dyrektorium Katecheryezne Ko- Sciola Katolickego w Polsce, Krakow 2001. ® Jan Pawel Il, Wierze w Boga Ojea Stworzyciela, Citta del Vaticano 1987, 5. 13. » Por. Dyrektorium Katechetyczne Kosciola Katolickiego w Polsce, s. 26: Por. takze Z. Max tek, Biblia w karechetyeone) postudze Stowa, Krakow 1998, 8. 15, 4 Por. tame, s. 17. » Tamze, 5. 16, °6 §, Cavalletti, Formazione religiosa del fanciullo, Opera unita siparatrice, z. 2: Educazione religiosa dei fanciullo, 2.5, 8. 12 Y Tame, s. 12. Pandagoss_425,2008indo 120 rone9.08 104350,Formacja religijna dziecka a rola doroslego w koncepeji pedagogicznej... 151 wienie dziecku mozliwosci ciszy, zatrzymania sig na przedmiocie, tresci, by pod delikatnym przewodnictwem Tego, ktéry przemawia w ciszy duszy, mogla sie dokonaé wewnetrzna rozmowa. S. Cavalieiti zwraca uwage, Ze miedzy katecheta a przedmiotem jego nauczania istnieje rozbieznogé: katecheta jest istota hndzka. a przedmiotem jego nauczania jest prawda. Most miedzy tymi dwoma elementa- mi jest utworzony przez wewnetrznego Mistrza, ktéry jednak przemawia w ciszy iw skupieniu. Ale jeSli zawsze mowie ja, nie daje Jemu mozliwoSci, by mégt przemowie" Nauczyciel musi wierzyé w modliwosci dziecka w dochodzeniu do prawd wiary i nie moze go wyreczaé. Rola dorostego jest stwarzanie warnkow do tego, aby dziecko samodzielnie mogto je odkrywaé, a takze by moglo nawiazywaé relacj¢ z Bogiem. S. Cavalletti wrecz domaga sig od katechety czujnosci, aby swoja zbyt natarczywa postawa nie zaburzyl tego, co zaczyna sie rozwijaé. Po- moca, jaka moze nies¢ w tym przypadku, jest proponowanie narzedzi, dzieki ktérym dziecko moze poznawaé Slowo Boze. medytowaé i rozwazac je w swo- im wngtrzu., Zdaniem S. Cavalletti, nauczyciel powinien umicé mowie jak naj- mnie) i uszanowaé cisze. Nauczyciel, nie tylko wedlug 8. Cavalletti, ale rowniez M. Montessori, powinien umieé traktowaé powagnie dziecko, szanowaé je, adyz kazdy posiada swoja godnoéé. ktora jest wpisana w nature. Dorosly w metodzie M. Montessori powinien pomagaé dziecku, ale w sposéb bardzo dyskretny ina ile to mozliwe w spos6b posredni wplywaé na jego aktywnose Bég jest tym, ktéry prowadzi dziecko w jego formowaniu i rozwijaniu sie Ww spos6b szczegélny. Stworca i stworzenie, Bog, ktéry daje zycie. i cztowiek. Ktéry je otrzymuje i Zyje, wielbigc Boga. Mys! ta jest podstawa budowania i wy- razania przez osobe doroslq szacunku do dziecka. Respekt ten ma wybitnie cha- rakter religijny”. Katecheta musi mieé na uwadze, 7e stanowi lacze pomiedzy tymi dwoma wielkimi bohaterami katechezy. A zatem, jaka jest jego pozycja w tym dziele? S. Cavalletti nwaza, 2e ,nanczyciel nie musi, dlatego ze nie moze. nadaé ksztaltu dziecku, ale moze i musi poméc mu przyjaé taki ksztalt, jaki Bog wybrat dla niego. Czlowiek nie moze nic stworzyé na poziomie fizycznym, a jeszcze mniej na poziomie psychicznym i duchowym:; ale skoro moze stu2yé silom natury na poziomie fizyeznym, tak samo mozé czynié na polu psychicznym i duchowym. moze slu2yé silom duchowym. | to jest to, co musi robié nauczyciel”™. Rola katechety, mowigc slowami Biblii, jest byé sug nieuzytecznym” Ewangelii, ..Na poczatku bylo Slowo”, a nie doswiadczenie dorostego. Stuchanie Stowa jest tym, co ma robié dorosly, by prowadzié dziecko”. Przypowies¢ 0 za- 1 Tamze, 12 » Tamze, 6. 13, 2 Por. S. Cavalletti, G. Gobbi, fo sono il buon Pastore, sussidi per la catechesi det bambini, Tarmo, guida per il catechista, Rzym 1970, s. 8. Pandagoss_$_25.2008indb 184 rone9.08 104350,152 Barbara Surma siewie wskazuje na role, jaka ma do spelnienia czlowiek dorosly. Musi zasia¢, ale reszta nie zalezy od niego. Jezeli bedzie mu dane zobaczyé ktos, bedzie mégt powiedzieé, ze Bog jest tym. ktéry pozwolit temu ziamu dojrzee”. Takie podejscie jednak nie umniejsza roli siewcy. Katecheta powolany jest do siania ziama prawdy. Zdaniem S, Cavalletti, .funkeja posredniczenia, jaka pelui dorosly, jest konieczna wewaneelizacji, niemniej jednak nie nalezy jej przeceniaé. Katecheta glosi Slowo, tore nie jest jego, a zarazem pomaga dziecku, by rozwinely sig w nim pewne mo2- liwoéci, ktére rownie? w aden sposob do niego [katechety] nie naleza™. Tego, czego wielokrotnie mozna doswiadczaé w czasie pracy katechetyczne}, acco zdumiewa, czesto nie mozna nazwa¢ efektem pracy dorostego. $. Cavalletti zauwaza Ze: ,.[Katecheta] Nie moze nie zdawa¢ sobie sprawy z dysproporcji mi- dzy tym, co dal, a tym, co dzieci posiadaja i ezym zyja. [...] Istnieje tajemnicza wied laczaca Boga z dzieckiem. [...] wiez. ktorej nie da sig wytlumaczyé efek- tem Iudzkiej pracy", Jest to namacalna wie?, jaka tworzy si¢ migdzy Bogiem i dzieckiem, a zadaniem katechety jest stworzyé ku temu odpowiednie warunki. Powinien on pamictaé, Ze ,,jego posrednictwo jest shizba, jaka ofiaruje on Boze- mu Slowu oraz dziecku™, Jezeli ,katecheta, nie umie zattzymaé sig i nie potrafi milezeé, nie jest Swiadom swoich ograniczeii i ostatecznie nie ma wystarezajacej wiary. gdy2~ przynajmniej na plaszczyénie praktyczne} — nie jest przekonany, 22 tym, ktory dziala w rzeczywistosci religijne} jest Bog i Jego Slowo stworeze"™*, nie spelni wlasciwie swego zadania w wychowaniu religijnym dziecka Przedstawione powyzej poglady sa bardzo zbieme z nauczaniem Jana Pawla II. ktéry pisze Kady katecheta, niezalemie od zajmowanego w Kosciele stanowiska, musi troszezyé sig usilnie, aby poprzez swoje nauczanie i swéj sposdb zycia przekazywae nauke i zycie Chrystusa. Niech nie zatrzymuje na sobie samym, na swoich osobistych pogladach i wlasnych postawach myélowych ani uwagi, ani praywiazania umystu i serca tego, kogo katechizuje, a 2wlaszeza niech nie wpaja innym swych wlasnych opinii i zapatrywani w taki sposéb, jak edyby wyrazaly one naukg Chrystusa i éwia- dectwo Tego 2ycia. Trzeba wiee, aby do kazdego katechety mozna bylo zastosowaé te niezglebione slowa Jezusa: . Moja nauka nie jest moja, ale Tego. ktéry Mnie po- slal” (07, 16 Sofia Cavalletti uwaza, Ze dziecko nalezy traktowa€ jako istote o wewnetr2- nym bogactwie, a nauczyciel moze wskazywaé jedynie Osobe Jezusa i Jego na- ‘ob. S. Cavalletti, G. Gobbi, Educazione religiosa, liturgia e metodo Montessori, Rzym 1961, 5. 29, ® §, Cavalletti, Potencjal duchowy dziecka, s. 63. > Tame, 5. 63. ” Jan Pawel II, Catechest tradendae, nt 6. PansatFormacja religijna dziecka a rola doroslego w koncepeji pedagogicznej... 153 uke jako wz6r do nasladowania. Jednakze wskazujac dziecku Jezusa rowniez katecheta powinien braé z Niego przyklad. Jezus jako Jedyny Nauczyciel i Mistrz wskazuje dorosemu, w jaki spos6b ma nauczaé, Chrystus, zuajac mozliwosei percepcyjne hndzi. glosit Dobra Nowine za posrednictwem przypowiesci. czyli opierat sig na metodzie, ktora mozna nazwa¢ ,anetoda znaku”. 3. Metoda znakow .Katecheza Dobrego Pasterza” jest katecheza. czyli spotkaniem 7 Bogiem zarowno os6b katechizowanych, jak i katechizujacych. S. Cavalletti tumaczy, 2e _katecheza nie jest tylko jednym z wielu przedmiotow. ktorych uczy sie dziecko katecheza to wspolue sluchanie i wspolna celebracja Stowa. w ktrym jest tylko jeden Nauczyciel i z calg pewnoscig to nie my nim jestesmy. Jeéli mamy przed soba dwadzieScioro dzieci. wowezas jest dwudziestu jeden stuchaczy”®. Oczywiscie. katecheza rozumiana jako metoda powinna zaopatrzyé wszyst- kich uezestnikow w niezbedne narzedzia do odezytywania mySli i Bozego dzia- lania. Tym narzedziem jest wybér odpowiednie} metody zgodnej z tym. co jest przekazywane. A przekazywana jest Tajemmica Boga. ktorego ie da sig zdefi- niowaé. Bég jest nieskoficzony i do koitca niepoznawalny. dlatego wychowanie religijne powinno czerpa¢ ze Zx6del biblijnych i liturgicznych, ktore posluguja sie jezykiem znakow, a nie definigji Sofia Cavalletti zauwaza, ze .Liturgia zawsze przemawiala za posrednic- twem znak6w, a Jezus ..bez przypowiesci nie przemawial do nich” (Mk 4, 33)" Jezyk. dzieki ktéremu czlowiek moze sig zblizy€ do Boga, nie moze byé innym jezykiem jak aluzyjnym, zlozonym oczywiseie ze ,.znakow", to znaczy z kon- kcetnych elementéw — widzialnych, dotykalnych, a takze slyszalnych — ktére odsylaja do zawartosei, ktora sama z siebie jest poznawana przez zmysly™. Jej zdaniem, miedzy znakiem a jego zawartoscia istnieje wied na poziomie istaienia — bycia, poniewaz samo znaczenie znaku niesie w obfitosci to, co w sobie zawie~ ra, nawet jeSli .pojemnik jest mniejszy od zawartoSci”™. Przykladem tego moze byé drogocenna perla i ime obrazy w przypowiesciach, ktore pozwalaja si¢ nam zblizyé do tajemnicy krélestwa Bozego, same w sobie sq proste, pokazuja to. co najwazniejsze, ale nie wyczerpuja tematu o wskazywanej przez siebie rzeczywi- stosci. zawsze mozna powiedzieé i odkryé cos wiecej Daieki znakom liturgiczaym mozna nie tylko sluchaé opowiadai o dziala- niu Boga dla czlowieka, ale i wspéhuczestniczyé w historii zbawienia. Natomiast % §, Cavalletti, Characteristics of the Good Shepherd Catechesis, Journals of the Catechesis of the Good Shepherd” 1984-1997, s. 25. ® Tas, Potencjal duchowy dztecka, s. 204 © Tet, AB C del cristianesimo (tekst niepublikowany), Rzym 1997, s, 2. " Tamie, 5.2 Pandagois 425 2008inds 123, rone9.08 104350,14 Barbara Surma sluchanie i rozwazanie Slowa Bozego jest sluchaniem samego Boga, ktory tu i teraz” przemawia, daje sie poznaé czlowiekowi, edyz .w danym wydarzeniu religijnym Bog jest ezynnie obecny wraz ze swyin Slowem™. Biblia i Liturgia pokazuja, jak rozlegly jest jezyk znakéw, ktérych umie- jetnoSé odezytywania jest zadaniem czlowieka wierzacego. Charakter znak6w wyznacza pewna metodologie, ktéra powinna mieé charakter tego. co mozna na- zwa¢ abecadiem clrzeseijaistwa. Uczac. trzeba pamietaé, Ze nie mozua przeka- zaé wszystkich odcieni czy dawiekow danego jezyka. Nie mozna wyprzedzié, czy nawet ominaé pewnych etapow podczas zdobywania umiejetnosci czytania. Naj- pierw trzeba poznaé abe, by nastepnie moc zglebiaé roznorodne teksty. Formacja religijna powinna opieraé sie na podobnych zasadach. Przekazujac treSé [Dobra Nowing]. nalezy ezynié to w sposdb jak najbardziej obiektywny, w pierwszym, kontakcie poshugujae sig tylko niezbednymi slowami. To zasiane ziarno [Dobra Nowina] ma w sobie wartosé, to ono ma kielkowa¢ i rozwija¢ sie tak, aby stawalo sig esencja zycia religijnego osoby nauczane} i uczace}. Problem poshugiwania si¢ jezykiem znakow w wychowaniu religijnym oraz adresat, jakim jest dziecko. zwlaszeza przed ukoriczeniem széstego roku Zycia, narzuca rownie? okteslony sposob pracy. Jest on odmienny od tego, ktory wypra- cowala teologia. S. Cavalletti stwierdza: .opracowanie teologiczne przedstawia odiienny spos6b przekazywania nowiny” niz abe: jest to inny jezyk, ktory za- Klada proces umyslowy ze strony tego. tory sicha” Sofia Cavalletti zauwaza pewne niebezpieczetistwo w sposobie katechizacji, ktora juz od czas6w wezesnego sredniowiecza stawala sie przekazywaniem tez juz rozwiazanych i gloszonych w formie syntetycznej (wiazato sig to z rozwojem teologii, ktora przyjela kierunek metodologiczny o charakterze abstrakeyjnym i intelektualistycznym”). Skutkiem tak pojetego nauezania, zdaniem S. Cavallet- ti, bylo to. iz: .katechizowanemu nie pozostawato nic innego. jak tylko przyjmo- wanie ich [tez. wiadomosei] w takim wypracowanyi juz ksztalcie bez Zaduego zaangazowania na plaszczyénie osobiste} z wyjatkiem pamigciowego opanowa- nia nauczanych treSci. Takie podejScie Kléci sig z istota proces nauczania, Ktory sklada sie z dwéch momentéw, ktérych nie mozna pominaé. Pierwszy to jest gloszenie-sluchanie, drugi to osobiste przyjmowanie, przetwarzanie, me- dytacja, czyli osobiste spotkanie z Bogiem. 8. Cavalletti nazywa ten drugi mo- ment, powolujac sig na Sw. Augustyna, rozmowa z Wewnetzaym Mistizem. Dla podkreslenia waznosci tego etapu pisze, 2¢ jest to: moment niezwykle 2ywy w procesie uczenia sig, jest to moment, w ktérym to, co umys! uchwycil, powoli zaglebia sie w czlowieka, powoli zmienia sig w smiale wyrazenie, ,cialo i krew” swojego ducha. Bez tego drugiego momentu pierwszy bylby okaleczony. nie- ® M. Searle, Przedmowa, w: S, Cavalletti, Potencjal duchowy detecka, 8. 11. » §, Cavalletti, AB C del cristianesimo, s. 3. * Por. taz, Potencjal duchowy dziecka, s. 201 ® Tamze, s. 202 Pancagoia_425.2008indb 124 rone9.08 104350,Formacja religijna dziecka a rola doroslego w koncepeji pedagogicznej..._1 Kompletny, poniewaz pozostaloby to wszystko na poziomie powierzchownosci, nanika pozostalaby na zewnatrz osoby, zajelaby intelekt, a przecie? czlowiek nie sklada sie tylko z intelektu. Brakowatoby osobistej pracy, ktéra jest jedynym na- redziem, Srodkiem, ktory pomaga w 2dobywaniu prawdziwie glebokich umie- Jetnosci™. Liturgia i Biblia ofiaruja nam w obfitosci wszystko to, co jest potrzebne dla Katechezy, katecheta moze znale2¢ whasnie tam najwieksze i najwazniejsze tema- ty oredzia chrzeécijafiskiego. Metoda znaku ma charakter religijny, poniewa? jest .swiadoma swych ograniczeti, a zatem pelna czci wobec Tajemnicy. o ktérej wie. Ze jest niezglebiona, ktorej nie zamierza wyjasnié, opisaé, zdefiniowaé"™”, lecz stara sie przyblizyé, poslugujac sie jezykiem aluzyjnym. Znak pozostawia miej- sce na osobisty wysilek kazdego cziowieka, a sposdb jego odbiom bedzie zalezat od odbiorcy w granicach wyznaczonych przez znak. Fakt ten powinien dzialaé wychowawezo na katechete, uezyé pokory zarowno jego, jak i katechizowanego. Metoda znaku wytycza réwniez szlak w poszukiwaniu i doborze tresci. Zdaniem S. Cavalletti, ,,dobry katecheta to taki, ktory eksponuje tylko to, co znajduje w li- turgii i w Pismie éwietym”™ Woprowadzanie w liturgi¢ musi opieraé si¢ na znakach, ktore przedstawione i pozostawione dzieciom przemawiaja do nich wlasnym jezykiem. Istotne jed- nak wydaje sig rozpoczecie tego procesu od przedstawiania przypowiesci i nauki czytania wszystkich tekstéw biblijnych na poziomie opisowym i symbolicznym. Cheac przedstawié dziecku teksty biblijne, nalezy z wielka rozwaga dokonat ich wyboru, tak aby dziecko mogio pojaé ich tres teologiczna. ,.Biblia jest ksieza teologii historyczne| lub historii teologicznej. Teologit nie mozna odseparowae od historii, edyz w przeciwnym razie sprzeniewierzylibysmy sie je] przestanin”® Dlatego S. Cavalletti przestrzega przed czytaniem tekstow, ktore opisuja ..histo- rie”, ktéra dziecko moze z latwoscia uchwycié, ale nie pojmie w niej teolosii Tekst Biblii stanie sig dla dziecka ,,historyjka”. Autorka ta twierdzi z przekona- niem, 2e ,wydarzenie przyswojone tylko jako , historia” pozostanie taka rowniez wowezas, gdy dziecko urosnie™. Pomoca wuchwycenin tego, co dzieci zrozumialy, sq ich rysunki, jeéli dziec- ko wykonuje rysunki tylko opisowe, a nie interpretacyjne, jest to dowdd na to, ze tekst jest jeszcze za trudany. Odkrywanie duchowosci dziecka pozwala dostrzec Boga z innej perspekty- wy, z perspektywy dziecka. Bog widziany oczami dziecka to Bog Milosci, ktora dostrzega w swoim zyciu i potrafi sie nia radowaé. Postawa taka wynika z jego naturalnej i zyciowej potrzeby. Pozwalajac dziecku rozwijaé sie duchowo, spel- * Por. 8. Cavalletti, G. Gobbi. Jo sono, s. 75 © S, Cavalletti, Potencjai duchowy deiecka, 8.213. * Taz, Formazione religiosa del famciullo, s. 25 * Tet, Potencjat duchowy dziecka, 8. 130, “ Tamie, s. 131. Pandagosia_425.2008inds 185, rone9.08 104350,156 Barbara Surma nia sig zyczenie Jezusa, ktore zanotowat Swiety Lukasz: ,,pozwolcle dzieciom przychodzié do Mnie i nie przeszkadzajcie im: do takich bowiem nalezy kré- lestwo Boze. Zaprawde powiadam wam: Kto nie przyjunie krélestwa Bozego jak dziecko, ten nie wejdzie do niego” (Lk 18, 15-17)". Zdanie to zwraca wwa- ge ua dwa aspekty charakteryzujace dziecieca dusze. jak zauwaza S. Cavalletti: -niewinnosé i sklonnos¢ do wierzenia”#. Do tego mozna jeszcze dodaé radosé, ktora jest owocem spotkania dziecka z Bogiem. A podstawowa rola nauezyciela jest pozwoli¢ dziecku byé z Bogiem Zakonczenie Maria Montessori zachecala wielokrotnie do odkrywania tajemnicy dziecka i roli dziecifstwa w ksztaltowanin osobowoéci czlowieka. Wskazywala. ze dziec- ko, Ktore przychodzi na $wiat, wydaje sig bezwladne i bezsilne, wymaga od nas dorostych troski. opieki, naszej obecnoéci, ale réwnoczesnie. zwracala mwage. 22 jest w nim wielka sila zycia, tora pozwala mu na rozwoj wszystkich cech, ktore odrézniaja czlowieka od innych stworzei. Nauczyciel. wychowawea, a przede wszystkim rodzice stoja przed tq wielka tajenmica Zycia, darem, jaki zostal im powierzony. Ich rola jest shuzyé temu nowemn zycin. Te sile zycia mozna pordw- na€ do tajemnicy ukrytej w ziamku gorezycy. ktore cho€ wydaje sie tak malenkie, ze nie ma na Swiecie mniejszego ziatnka, ale rownoczesnie jest w nim tak wielka moc, Ze wyrasta z niego drzewo. Bog w calym swoim Objawieniu weiaz kieru- je nas ku temu, co proste, male, stabe, odrzucone przez innych, niedocenione w oczach czlowieka dorostego. Natomiast wierzacynauczyciel, wychowawea, rodzice dodatkowo stojaprzed druga wielka Tajemnica, jaka jest Bog niepoznawalny. nieograniczony. Bog. kto- ry jest Miloscia i do ktorego ma doprowadzi¢ dziecko. Jest to wielkie i odpowie- dzialne zadanie. ale Bog nie zostawia nas — dorostych i dzieci — bez odpowiednie} pomocy i wyposazenia w niezbedne narzedzia, Po pierwsze, musimy uwierzyé wo, Ze w dziecku i w nas dziala laska Boza. Od chwili chrztu Swietego jestesmy wyposazeni w mo?liwose poznania Boga i nawigzania z Nim relacji. Pierwszym, ktory tego chce. jest sam Bog. Wspélnie — dorosly z dzieckiem — pochylajac sie nad Slowem i uczestniczae w Liturgii, mozemy odkryé zywa Obecnosé Boga wérdd nas i wnas. Rola dorostego w formacji religijne} malego dziecka jest do- prowadzenie do zazylosci migdzy nimi. Dorosly nie powinien zastaniaé Boga swoja osoba, swoim doswiadczeniem, bowiem dziecko zyje w pokojowej relacji z Bogiem. jest Jego niezatartym wizerunkiem. We wspéiczesnym swiecie nie jest latwo wychowywa€ dziecko, a jeszcze trudniej jest prowadzi¢ jego formacje duchowa. Jeduak nie jest to niemozliwe. “ Teksty paralelne Mt 19, 13-15; Mk 10, 13-16. * S, Cavalletti, Un'avventura: la catechesi del buon Pastore, Rzym 2001, mps, s. 2. PansatFormacja religijna dziecka a rola doroslego w koncepeji pedagogicznej..._ 157 Jednym z przyklad6w tak rozumianej formacji jest przedstawiona powyzej pro- pozycja Sofii Cavalletti i Gianny Gobbi Religious formation of children and the key role of adults according to the pedagogical concept by Maria Montessori in the example of “The Catechesis of the Good Shepherd” by Sofia Cavalletti (Summary) The article raises an important issue of an adult’s role in religious formation of a smaller child according to the concept of M. Montessori (1870-1952), which recently has become more and more popular in Poland. The aim of the thesis is to present the main idea of the “The Catechesis of the Good Shepherd” developed by S. Cavalletti and G. Gobbi. In the first paragraph the general principles of the catechesis are described, conveying the essential biblical message of the Old Covenant between God and a man as a sign of love. In the following paragraph the role of catechesis and a catechist according to Cavalletti is explained in comparison to the Catholic Church’s teaching. Finally, the author clears the method of religious teaching by Cavalletti up that tends to be called a “method of signs” in terms of liturgical and biblical Ianguage. Pansat