Download as docx, pdf, or txt
Download as docx, pdf, or txt
You are on page 1of 5

‫شوێنی جوگرافیی میسر‬ ‫•‬

‫ميسر‪ ،‬كةوتووةت ة ك ونجي ب اكووري ِرؤذه ةآلتي كةرت ةي ئ ةفريقياوة و ل ة ب اكورةوة‬ ‫•‬
‫ناوةراس ت و ئةوروثاي ة و‪ ،‬ل ة ِرؤذهةآلت ةوة دةري اي س ور و ئاس ياية و‪ ،‬ل ة‬‫ِ‬ ‫دةري اي‬
‫ِرؤذئ اواوة ب ةرةو بيابان ةكاني ب اكوري ئ ةفريقيا دريَ ذ بووةت ةوة و‪ ،‬ل ة باش ورةوة ب ة‬
‫سي كةرتةوة و كاريطةريي لةسةر دةرك ةوتن‬ ‫ئةفريقياوة بةندة‪ .‬ميسر كةوتووةتة نيَوان َ‬
‫و ثةرةسةندني شارستانيي ميسر و شارستانيي وآلتة دراوس يَيانةش ه ةبووة‪ .‬ب ؤ نمون ة‬
‫كاريط ةريي ب اكووري ميس ر لةس ةر شارس تانيي ك ريت و فينيقيي ةكان و يؤنانيي ةكان‬
‫دةبي نريَت و كاريط ةريي ئ ةوانيش لةس ةر هي ميس ر بةه ةمان ش يَوة‪ .‬كاريط ةريي‬
‫باشووري ميسريش لةسةر شارستانيي وآلتي نوبة و حةبةشة دةبينريَت‪ .‬باكوري ميس ر‬
‫ثيَي دةوترا ميس ري خ واروو ي ان ِرووي س ةر دةري ا‪ ،‬ب ة باشوريش ي دةوت را ميس ري‬
‫س ةروو ي ان ِرووي قيبل ة (الوج ة القبلي) و «الص عيد» يش ي ث َي دةووت ريَت‪ .‬ئ ةم‬
‫دابةشبوونة بة دريَذايي ميَذووي ئةو وآلتة هةر ديار ب ووة‪ ،‬تةنان ةت فيرعةون ةكان ك ة‬
‫هةموو ميسريان لة ذيَر دةستدابوو بة خؤيان دةوت «ثادشاي ه ةردوو وآلتي س ةروو و‬
‫خواروو»‪.‬‬
‫لة ِرووي جوطرافييةوة ميسر دابةش دةبيَتة سةر س َي ب ةش‪ :‬بيابان ةكان و دةلت ا و دؤلَي‬ ‫•‬
‫سي بةشي سةرةكين‪ ،‬بياباني ِرؤذئاوا كة بياب انيَكي طةورةي ة و ئ اوي‬ ‫نيل‪ .‬بيابانةكانيش َ‬
‫ذيَرزةويي تا ِرادةيةك زؤرة‪ ،‬بياباني ِرؤذهةآلت كة لة نيَوان نيل و دةري اي س ورداية و‬
‫باراني زياترة‪ ،‬و بياباني سينا‪.‬‬
‫بنةرةتدا دؤلَيَكي بةردين بووة ثاشان بة نيشتني ئةو ليتةية ث ِر بووةت ةوة ك ة‬
‫ِ‬ ‫دؤلَي نيل لة‬ ‫•‬
‫نيل لة حةبةشةوة بة سوداندا هيَناويَتي ضيني سةرةوةي ئيَستاي لةو ليتةية ثيَك هاتووة و‬
‫ناوضةي دةلتاش كة كةنداويَكي طةورة ب ووة بةه ةمان ش يَوة ث ِر بووةت ةوة و ب ووة ب ة‬
‫زؤنطاوي طةورة و ثاشان بة دةشتيَكي بة ثيتي طةورة‪.‬‬
‫•‬

‫•‬
‫ك ة ل ة كؤتايي ةكاني ض اخي ب ةرديني كؤن دا ئ اوو ه ةوا ب ةرةو وش كي ِرؤيش ت‪،‬‬ ‫•‬
‫دانيشتوواني بيابانةكاني دةوروبةر بة هؤي كةميي خؤراكةوة ناضار بوون بةرةو دةلت ا‬
‫و دؤلَي نيل ك ؤض بك ةن و نيش تةجي ببن‪ ،‬خاك ة ب ة ثيتةك ةي و ب ووني ئ او هؤك ار و‬
‫توكال ببن‪ .‬كات ةكاني الف اوي س اآلنةي ني ل بةت ةواوي‬
‫َ‬ ‫يارمةتي دةر ب وون ت ا فيَ ري كش‬
‫لةطةل ضاندني طةنم و جؤدا دةطونجان بؤية ئةو دوو دانةويَلَ ة زس تانةية ل ة يةك ةمين‬
‫َ‬
‫ئةو دانةويَآلنة بوون كة ميسرييةكان فيَري ضاندنيان بوون‪.‬‬
‫بؤ طواستنةوةش سوود ل ة ني ل دةبي نرا‪ ،‬ل ة باش ورةوة ب ؤ ب اكور لةط ة َل ِرةوتي ئ اوي‬ ‫•‬
‫ِروبارةكةدا و لة باكورةوة بؤ باش ور ب ة يارم ةتيي ب ا و ب ةكارهيَناني بةل ةم و كةش تيي‬
‫ضارؤكةدار‪.‬‬
‫الفاوةكاني نيل هةنديَك جاريش ئاوةدانييةكاني ئةمال و الي ِرووبارةكةي ِرادةمالَي بؤية‬ ‫•‬
‫خؤريَكخستن و هاوكاري و هةرةوةز بؤ بنياتناني بةست‬ ‫ِ‬ ‫ميسرييةكان لة زووةوة كةوتنة‬
‫ترؤل ك ردني ئ اوي ِرووبارةك ة‪ .‬ئةم ةش‬ ‫َ‬ ‫و هةلَكةندني جؤط ا و جؤب ار و ه ةولَي كؤن‬
‫بةردي بناغةي دروستبووني دةولَةت و ثاشان شارستاني بووة لةو وآلتةدا‪.‬‬
‫دةلتا دةشتاييةكة زؤر ب ة ثيت ة تياي دا ني ل دةبيَت ة دووو لق ةوة‪ .‬لةس ةردةمي ِرؤمانةكان دا‬ ‫•‬
‫ئةمانة حةوت لق بوون‪ .‬ب ووني زؤنط اوو جؤط ا و جؤب اري زؤر س امانيَكي ماس ي و‬
‫بالَندةي فةراهةم كردووة كة ل ة س ةردةماني زووةوة سةرض اوةيةكي خ ؤراكي طرن ط‬
‫بووة‪.‬‬
‫دةلتا لة سةردةماني زووةوة ثةيوةنديي بة ووآلتاني دةرةوة بةهيَز بووة بةهؤي نزيكي و‬ ‫•‬
‫دةولَةمةندي و بة ثيتيي خاكةكةيةوة‪ ،‬بؤية بة تايب ةتي ل ة ك اتي الوازي دا داط ير ك راوة‪.‬‬
‫ضةندين شاري طرنطي تيَ دا ب ووة‪ ،‬لةوان ة ش اري ت انيس (ك ة هيكسؤس ةكان كرديان ة‬
‫ثايتةختيان و ناويان نا ئةظاريس)‪ ،‬و شاري هيليؤثؤليس (شاري خ ؤر) نزي ك ق اهيرة و‬
‫شاري مينيف (مةنفيس) ي ثايتةختي ب اكور ك ة ئيَس تا ل ة ثاريَزط اي ج يزة ي ة و ثادش ا‬
‫نارمةر (يان مينا) بنياتي ناوة‪.‬‬
‫سەرچاوەکانی مێژووی کۆنی میسر‪:‬‬
‫یەکەم‪ :‬شوێنەوارە میسرییەکان‪:‬‬ ‫•‬
‫ئ ەم س ەرچاوە و پاش ماوانە ڕاس تگۆترین و ڕەس ەنترینن‪ ،‬چونک ە س ەرچاوەی‬ ‫•‬
‫یەک ەمی م ێژوویین و ب ە زۆری هاوچ ەرخی ڕووداو و گۆڕانکاریی ەکان ب وون و‬
‫مێژووی ڕابردوویان لە فەوتان و لەناوچوون ڕزگار کردووە‪ ،‬میسریش ب ە واڵتێ ک‬
‫ناسراوە ک ە ل ە س ەرچاوەی م اددیی ش وێنەواریدا زۆر دەوڵەمەن دە‪ ،‬ئ ەویش زی اتر‬
‫خۆی لەو نووسراو و هێمایانەدا بینیوەتەوە کە لەسەر دیواری پەرس تگاکان و کێلی‬
‫گۆڕەک ان و هەڕەم ەکان و پەیک ەرەکان و می ل و ت ابووت و کەلوپەل ەکانی ت ر‬
‫هەڵکۆڵراون و نەخشێنراون‪.‬‬
‫شایانی باسە ئاووهەوا و بیروب اوەڕی ئ ایینیی میس ر‪ ،‬ڕۆڵی گرنگی ان ل ە پاراس تنی‬ ‫•‬
‫ئەو شوێنەوارانەدا هەبووە‪.‬‬
‫چەند تێبینی و سەرنجێک لەسەر ئەو شوێنەوارانە هەن‪:‬‬ ‫•‬
‫‪-١‬بەو پێیەی زۆرێک لەو نووسراو و هێمایانە لەس ەر گ ۆڕ و پەرس تگاکان ب وون‪،‬‬ ‫•‬
‫بۆیە زۆرینەیان باس و بابەتی ئایینیان لەخۆگرتووە‪.‬‬
‫‪-٢‬زۆرینەیان لەسەر داوا و خواستی پادشایان و کاربەدەستان نووسراونەتەوە‪.‬‬ ‫•‬
‫‪-٣‬زانی اری و ش وێنەواری س ەردەمە کۆن ەکانی وەک و چ اخی ناوەڕاس تی یەک ەم و‬ ‫•‬
‫دووەم زۆر کەم و دەگمەنە‪.‬‬
‫‪-٤‬تێگەیشتن و وەرگێڕانی زۆرێک لەو دەقانە قوورس و ئەستەمە‪.‬‬ ‫•‬

‫‪ :١‬بەردی پالێرمۆ‪:‬‬ ‫•‬


‫لەناوچ ەی (م نیف) دۆزراوەت ەوە و گرنگییەک ەی لەوەدای ە ک ە س ەردەمی پادش ایانی‬ ‫•‬
‫لەس ەردەمانی کۆن ەوە)بنەماڵ ەی پێنجەم ەوە) ه ەتا س ەردەمی پادش ایانی بنەماڵ ەی‬
‫(کارعی سێیەم)ی لەسەر نووسراوە‪.‬‬
‫‪( :٢‬لیستی کەرنەک)‬ ‫•‬
‫بۆ سەردەمی (تحوتمسی س ێیەم) دەگەڕێت ەوە ک ە لەس ەر الی ەکی دی واری پەرس تگای‬ ‫•‬
‫کەرنەک هەڵکۆڵڕاوە و ئێستا لە مۆزەخانەی لۆڤەرە‪.‬‬

‫‪( :٣‬لیستی ئەبیدۆس)‬ ‫•‬


‫نووسینی بۆ سەردەمی (سیتی یەکەم)دەگەڕێتەوە‪ ،‬واتە سەرەتاکانی سەردەمی بنەماڵەی‬ ‫•‬
‫(نۆزدەی ەم) و لەس ەر پەرس تگای (ئەبی دۆس) ه ەڵکۆڵراوە‪ .‬س یتی ویس توویەتی ب ەم‬
‫کارەی یاد و یادەوەریی باوباپیرانی ب ە زین دوویی بهێلێت ەوە‪ ،‬پادش ایانی ئ ەم لیس تە ب ە‬
‫پادشا (مینا)دەست پێ دەکات‪.‬‬
‫چوارەم‪ :‬مێژووەکەی مانیتۆن‪:‬‬ ‫•‬
‫ل ە دوات رین مێژوونووس انی ک ۆنی میس ر و م ەزنترینیان ب ووە‪ ،‬ل ە دەرووب ەری (‬ ‫•‬
‫‪٢٨٠‬پ‪.‬ز) لەسەردەمی (بەتلیمۆسی دووەم)دا مێژووی واڵتی میسری ب ۆ س ەردەمی (‬
‫‪)٣٠‬بنەماڵ ە داب ەش ک ردووە‪ .‬ب ە پادش ا (م نی) دەس تی پێ ک ردووە و ب ە ش ااڵوی‬
‫ئەس کەندەری مەق دۆنی (‪٣٣٢‬پ‪.‬ز)کۆت ایی پێ هێن اوە‪ ،‬ت ەنیا گ رنگی ب ە م ێژووی‬
‫سیاسی داوە‪.‬‬
‫پێنجەم‪ :‬نووسراوەکانی سەر الپەڕەی (تورین)‪:‬‬ ‫•‬
‫ئەمەیش لەسەردەمی (بنەماڵەی نۆزدەی ەم)دا ب ووە‪ ،‬نووس ەرەکەی ت ەنیا ب ە ناوهێن انی‬ ‫•‬
‫پادشایان کۆڵی نەداوە‪ ،‬بەڵکوو ئەو ساڵ و مانگ و ڕۆژانەیشی باس کردووە ک ە ه ەر‬
‫پادشایەک فەرمانڕاوایی تێدا کردووە‪ ،‬ب ەاڵم بەداخ ەوە ئ ەم لیس تە ب ە پ ارێزراویی ب ە‬
‫دەستمان نەگەیشتووە و بووە ب ە چەن د پارچەیەک ەوە‪ ،‬بۆی ە زای ان دەستەوس ان ل ەوەی‬
‫پارچەکانی بخەن ەوە ش وێنی خ ۆی‪ ،‬ئەم ەیش وایک ردووە م ێژووی هەن دێک پادش ا و‬
‫ڕووداوەکان لێک داببڕێن یاخود بە نادیاری و نەزانراوی بمێننەوە‪.‬‬

You might also like