ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ

Βασικός συντελεστής της προόδου σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο είναι η

ανάπτυξη και ολοκλήρωση της προσωπικότητας του ανθρώπου. Αυτή πραγματοποιείται με
τον περιορισμό και την εξαφάνιση των αρνητικών στοιχείων και την καλλιέργεια αυτών που
συμβάλλουν στην επιτυχία. Για να επισημανθούν, όμως, αυτά τα στοιχεία είναι απαραίτητο
να έχει επιτευχθεί πρώτα η αυτογνωσία από το κάθε άτομο.

Πυρήνας της φιλοσοφίας του Ηράκλειτου και του Σωκράτη ήταν το επιγραμματικό
«γνώθι σ΄αυτόν». Εξάλλου, «χαλεπόν εαυτόν γνώναι» συνήθιζε να λέει ο Θαλής.

Στη σύγχρονη εποχή τώρα, συχνά γίνεται λόγος για έλλειψη αυτογνωσίας στους
ανθρώπους.

Τι είναι όμως Αυτογνωσία ;

Η λέξη προέρχεται από την αντωνυμία αυτός και το ουσιαστικό γνώση (γιγνώσκω)
και σημαίνει: η γνώση του εαυτού μας.

Είναι η γνώση του εαυτού μας, δηλαδή, σαφή και ακριβή αντίληψη των δυνατοτήτων
και αδυναμιών, των προτερημάτων και ελαττωμάτων μας, την ακριβή γνώση των
σωματικών, πνευματικών και ηθικοπνευματικών ικανοτήτων και αδυναμιών του εαυτού μας.

Ποια η σημασία της αυτογνωσίας για τη ζωή του ανθρώπου;

Ο πολιτισμός των σημερινών κοινωνιών χαρακτηρίζεται ως μονοδιάστατος. Ο

άνθρωπος έχει επιδοθεί σε ένα συνεχές κυνήγι απόκτησης αγαθών για την προσωπική του
ευημερία. Όμως, εξαιτίας της προσπάθειάς του αυτής έχει απομακρυνθεί όχι μόνο από τους
συνανθρώπους του, αλλά και από τον ίδιο τον εαυτό του. Γι΄ αυτό το λόγο νιώθει μόνος
όσον αφορά τον κοινωνικό του περίγυρο και τον εσωτερικό του κόσμο, γεγονός που
αποτελεί βασικό ανασταλτικό παράγοντα οικονομικής και κοινωνικής ανάδειξης.
Επομένως, η σύγχρονη εποχή μέσα από τις αλλοτριωτικές επιδράσεις που ασκεί στον
άνθρωπο, επιβάλλει την αυτογνωσία ως το βασικότερο παράγοντα με τη βοήθεια του
οποίου, αντιμετωπίζοντας την εσωτερική του μοναξιά θα μπορέσει να προοδεύσει σε όλους
τους τομείς.

Η αυτογνωσία συνδέεται άμεσα με την εσωτερική δομή του ανθρώπου, τον ψυχικό
του κόσμο. Είναι δύσκολο να αποκτηθεί, αφού συνδέεται με δύο ανασταλτικούς
παράγοντες:

1. ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ ΑΝΩΤΕΡΟΤΗΤΑΣ (εγωισμός) > υπερτίμηση από το άτομο των

σωματικών και πνευματικών του δυνάμεων (από ματαιοδοξία), αφού «βλέπει» μόνο
προτερήματα (όταν αναλαμβάνει κάποιο έργο, λαμβάνει αποφάσεις ή θέτει στόχους
που ξεπερνούν τις δυνατότητές του, τότε η αποτυχία έχει δυσμενέστατη
συναισθηματική επίδραση πάνω του)

2. ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ ΚΑΤΩΤΕΡΟΤΗΤΑΣ > υποτίμηση από το άτομο των δυνάμεών του,

 έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό του και στην αξία του, αυτομηδενισμός (δεν
τολμά να αναλάβει κάποιο έργο, υιοθετεί μια παθητική στάση, καθίσταται ένας
ανενεργός πολίτης που βλάπτει όχι μόνο τον εαυτό του αλλά και το κοινωνικό
σύνολο, αφού «αδικεί ου μόνον ο ποιών τι αλλά και ο μη ποιών» [Μάρκος Αυρήλιος])

Βέβαια καθοριστικοί παράγοντες είναι και το κοινωνικό περιβάλλον, η ανατροφή από

την οικογένεια και το σχολείο, και το πνευματικό επίπεδο του κάθε ατόμου.

Γιατί όμως η αυτογνωσία αποτελεί παράγοντα προόδου του σύγχρονου ανθρώπου ;

Η απόπειρα αναζήτησης του αληθινού μας εαυτού, της πραγματικής μας ταυτότητας,
συνήθως ξεκινά από την αίσθηση πως η ζωή μας δεν διαγράφει την πορεία που θα
επιθυμούσαμε, με συνέπεια να βιώνουμε μια συνεχή σύγκρουση ανάμεσα στις πραγματικές
μας επιδιώξεις και τις προσδοκίες των άλλων.

Το ταξίδι της αυτογνωσίας, είναι μια διαδικασία εκπαίδευσης σε ένα νέο τρόπο
σκέψης που θα κατευθύνει στην συνειδητή αναγνώριση των εσωτερικών αναγκών και την
εκμάθηση νέων δεξιοτήτων για βελτίωση του τρόπου διαχείρισης της εξωτερικής
πραγματικότητας.

Η απόκτηση της γνώσης του εαυτού είναι εμπειρική και βιωματική

Συντελεί στην εξερεύνηση και επισήμανση όλων των σωματικών, ηθικών και
ψυχοπνευματικών του δυνατοτήτων. Με αυτό τον τρόπο γνωρίζει τις δυνάμεις του και
ανάλογα με αυτές καθορίζει τους τομείς δράσης του μέσα στην κοινωνία («είναι γελοίο να
εξετάζει κανείς τα ξένα πράγματα, ενώ αγνοεί τον εαυτό του» ΣΩΚΡΑΤΗΣ).

Οδηγεί στην ανακάλυψη, καλλιέργεια και αξιοποίηση των θετικών στοιχείων της
προσωπικότητάς του (αρετές). Τα αποτελέσματα είναι θετικά κυρίως σε ότι αφορά το
σωστό επαγγελματικό προσανατολισμό του.

Αντίστοιχα, οδηγεί στην ανακάλυψη και αποδοχή των αδυναμιών και γενικά όλων
των ελαττωμάτων του (άσχημα ένστικτα, κακία, εγωισμός κ.τ.λ.). έτσι, με τη διαρκή
προσπάθεια και επιμονή βελτιώνει το χαρακτήρα του και ολοκληρώνει την προσωπικότητά
του, που είναι απαραίτητη προϋπόθεση προόδου.

Γνωρίζοντας τις δυνάμεις του δεν προβαίνει στην υπερβολική εκτίμησή τους. Αυτό
οδηγεί στην απόκτηση κοινωνικών αρετών όπως ο αυτοέλεγχος, η σύνεση και η
μετριοφροσύνη. Από την άλλη πλευρά καταπολεμά τον εγωισμό, τη φιλαυτία και τα πάθη
του. Επομένως, κάνει πάντα τις σωστές επιλογές και επιτυγχάνει όχι μόνο την ατομική
πρόοδό του αλλά , μέσα από τη συνεργασία με τους συνανθρώπους του, και την κοινωνική.

Ποιός όμως είναι ο ρόλος της αυτογνωσίας στην επιτυχία στη ζωή ;

Οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την επιτυχία στη ζωή με διαφορετικούς τρόπους. Για

μερικούς η επιτυχία είναι να αποκτήσουν οικονομική άνεση και ασφάλεια ή να φτάσουν
ψηλά στην καριέρα τους. Για άλλους επιτυχία είναι να έχουν καταφέρει να επηρεάσουν
θετικά άλλους συνανθρώπους είτε αυτοί είναι μαθητές, πελάτες, συνεργάτες ή συγγενείς
τους.
Σε άλλες περιπτώσεις, επιτυχημένοι θεωρούνται αυτοί που έχουν αποκτήσει ένα
τέτοιο επίπεδο εμπειριών και πραγματογνωμοσύνης έτσι που να αναγνωρίζονται,
εκτιμώνται και τυγχάνουν σεβασμού από τους συναδέλφους τους και άλλους ανθρώπους.

Οποιοσδήποτε και εάν είναι ο ορισμός της επιτυχίας, υπάρχουν μερικά

χαρακτηριστικά που είναι κοινά σε όλους τους επιτυχημένους ανθρώπους.

Έχουν αυτοπεποίθηση χωρίς όμως να είναι αλαζόνες. Αυτό πηγάζει από την
αυτογνωσία που τους χαρακτηρίζει. Γνωρίζουν τα δυνατά τους σημεία αλλά και τις
αδυναμίες τους. Ξέρουν καλά τους στόχους και τις δυνατότητες τους και παραμένουν πιστοί
στις αξίες τους.

Έχουν θέληση για να βελτιώνονται συνεχώς, σπρώχνουν τα όρια τους πιο ψηλά
μαθαίνοντας και αποκτώντας νέες εμπειρίες συνεχώς.

Είναι πρόθυμοι να σκέφτονται, να αναλύουν και να μαθαίνουν από τις εμπειρίες

τους.

Η σοφία είναι χαρακτηριστικό των επιτυχημένων που αποκτάται από τις εμπειρίες,
την ανάλυση τους, το φρόνιμο συλλογισμό και την εξαγωγή διδαγμάτων. Στους αρχαίους
πολιτισμούς, οι σοφοί ήσαν αυτοί που είχαν ζωή πλούσια σε εμπειρίες από τις οποίες
αντλούσαν γνώσεις και μάθηση, μπορώντας έτσι να προσφέρουν στους άλλους χρήσιμους
συλλογισμούς και συμβουλές.

Στην εποχή μας, οι κοινωνικοί άνθρωποι μπορούν να αντλούν πολύτιμα διδάγματα

από τα μαθήματα εμπειρίας που βιώνουν καθημερινά, αυξάνοντας έτσι τα αποθέματα
σοφίας τους.

Όπως έχουμε δει, η αυτογνωσία είναι βασική και απαραίτητη προϋπόθεση για την
πορεία προς την επιτυχία. Για την ανάπτυξη του χαρακτήρα μας, για τη βελτίωση των
ικανοτήτων μας, είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε πρώτα από όλα, καλύτερα τον εαυτό μας.

Ο πρώτος διδάσκαλος της αυτογνωσίας ήταν ο Πυθαγόρας (580-500 π.Χ.). Ο μέγας

αυτός μύστης επέβαλε πρακτικά στους μαθητές του την άσκηση της αυτογνωσίας.

Κατά τον Ιάμβλιχο (του 3ου μ.Χ. αιώνα), οι μαθητές του ήσαν:

-Οι ακουστικοί (άκουγαν μόνο, δεν ρωτούσαν τίποτε, δεν έλεγαν τίποτε).

-Οι μαθηματικοί (η φιλοσόφηση γινόταν με αριθμούς, ως σύμβολα

ερμηνευόμενα).

-Οι φυσικοί (ανώτερου βαθμού, εισάγονταν σε πληρέστερη γνώση της φύσης

και των όντων) και

-Η τέταρτη τάξη: αυτοί που κατείχαν την ανώτατη μύηση και γνώση.
 Ασκούντο σε μυστηριακές αρετές, πρώτα της σιγής (να σιωπούν) και της εχεμύθειας
(να κρατούν απόλυτα μυστικά απ’ τους άλλους ότι άκουγαν ή διδάσκονταν και μάθαιναν).
Μ’ αυτά κατόρθωναν τη θεληματική χρήση του Νου, (ηρεμία, αταραξία, αυτόβουλη
κατεύθυνση της σκέψης), όπου η ηθική και η λογική απαιτούν και όχι όπου το συναίσθημα
(η συγκίνηση) και η τυχαία παρόρμηση απ’ τους ερεθισμούς. Επιδίωκαν και την καταστολή
των ορμών, των επιθυμιών, των ορέξεων και γενικά των παθών και όλων όσων αποτελούν
εμπόδιο στην αυτογνωσία.

Ο Πυθαγόρας καθοδηγούσε τους μαθητές του να εφαρμόζουν στη ζωή τους τις
αρετές:

α) της ευσέβειας. (“Θεόν τίμα, πρώτα και σέβου”).

β) της ευορκίας. (“Σέβου όρκον”) που θα πει συνέπεια και ακριβή τήρηση του
όρκου που δόθηκε, αλλά και κάθε υπόσχεσης.

γ) τιμή προς τους γονείς. (“Τους γονείς τίμα”).

δ) της εγκράτειας. (“Ειθίζεο, γαστρός μεν πρώτιστα και ύπνου, λαγνείας,

θυμού…”), δηλ. να συνηθίζεις να κυριαρχείς στις επιθυμίες πρώτα, πρώτα του φαγητού και
του ποτού, του ύπνου, των αφροδισίων, της οργής (θυμού). Απόφευγε τις αισχρές πράξεις
και με άλλους και μόνος.

ε) της δικαιοσύνης. (“Δικαιοσύνην ασκείν έργω τε λόγω τε”).

στ) να γνωρίζουν ότι πεπρωμένο είναι όλοι ανεξαιρέτως να πεθαίνουν. `Αρα

να είναι πάντα έτοιμοι, αγνοί και ενάρετοι. (“Γνώθι θανέειν, πέπρωται άπασι”).

ζ) της λιτότητας. (“Υγείας της περί το σώμα χρη έχειν· αλλά μέτρον ποτού,
σίτου, γυμνασίων”).

η) η ελευθερία, μεγάλο αγαθό· αρετή η διαφύλαξή της. (“Μηδέ ανελεύθερον

ίσθι· επί πάσι μέτρον άριστον”).

θ) δια της προσευχής κατάκτησε μεγάλες δυνάμεις. Αλλά αναλάμβανε με

θάρρος το έργο αφού προσευχηθείς στο Θεό να σε βοηθήσει να τελειώσεις. (“Αλλ’ έρχου
επ’ έργον θεοίσιν επευξάμενος τελέσαι”).

ι) Δια της καθάρσεως του σώματος και της ψυχής σώζεται το Εγώ.

ια) συνεχής επιδίωξη της φρόνησης. (“Ηνίοχον γνώμιν στήσας καθύπερθεν

αρίστην”) δηλ. πάνω απ’ όλα ας έχεις άριστο κυβερνήτη το νου.

Το κορύφωμα όμως της πρακτικής εφαρμογής της αυτογνωσίας απ’ τους

Πυθαγόρειους κατορθωνόταν με τον αυτοέλεγχο κάθε βράδυ πριν τον ύπνο με τα
πολυθρύλητα τρία ερωτήματα. Οι περίφημοι αυτοί στίχοι των “χρυσών επών” (στίχ. 40-45)
έχουν ως εξής (κατά πιστή και κατά λέξη μετάφρασή) :
 «μη δεχθείς ποτέ στα μάτια σου τον ύπνο πριν εξετάσεις προσεκτικά ένα ένα
τα έργα της ημέρας εκείνης ρωτώντας τον εαυτό σου: σε ποια έσφαλα; Τι καλό
έκανα; Τι έπρεπε να κάνω και το παρέλειψα;
Αφού αρχίσεις από το πρώτο έργο της ημέρας προχώρα μέχρι το τελευταίο.
Έπειτα από τον έλεγχο να επιπλήττεις (καταδικάζεις) τον εαυτό σου για τις κακές
πράξεις για δε τις καλές να ευχαριστιέσαι ολόψυχα. Μ’ αυτά ασχολήσου, αυτά μελέτα
με προσοχή, αυτά είναι ανάγκη να αγαπήσεις με ζήλο.»

Κάθε πνευματική ή ηθική κατάκτηση συντελείται με τον ανθρώπινο νου. Το Εγώ νοεί,
επινοεί, θαυματουργεί στις αποκαλύψεις των νόμων της φύσης.

Δεν θα αποκάλυπταν περισσότερα και ωφελιμότερα οι επιστήμονες ερευνητές, αν

διέθεταν ισόρροπο χρόνο για τη μελέτη της φύσης του Εγώ του ανθρώπου και υπεδείκνυαν
σε κάθε άνθρωπο την αυτοπροσπάθεια για αυτομελέτη και αυτοκαλλιέργεια των
δυνατοτήτων του.

«Εις εαυτόν συνελού…” (στον εαυτό σου συγκεντρώσου) παραγγέλλει ο

αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος, “ένδον βλέπε” (μέσα σου βλέπε) “ένδον η πηγή
του αγαθού και αεί αναβλύειν δυναμένη εάν αεί σκάπτης»

Ώστε, η πηγή του αγαθού (αυτού δηλ. που σώζει και ωφελεί) αναβλύζει μέσα απ’ το
Εγώ, αν όμως πάντοτε ανασκάπτεται (επίμονα προσπαθεί το ίδιο το Εγώ, δια του
στοχασμού να αυτοαποκαλυφθεί) και αυτοκαλλιεργείται και αξιοποιεί τις ικανότητές του και
αυτοδιερευνάται και καταστέλλει τις ορμές και τα πάθη του. Αν γίνεται συνεχώς αυτή η
προσπάθεια, τότε και διαυγής σαν την πηγή του νερού, θα αναβλύζει από μέσα του και θα
πλημμυρίζει το Είναι του από χαρά και ευτυχία.

Το κλειδί, λοιπόν, της θύρας δια της οποίας διερχόμενος ο άνθρωπος κατευθύνεται
στην ευδαιμονία είναι η αυτογνωσία.

Με την αυτογνωσία φερόμαστε ταχύτερα και σταθερότερα στη γνώση και στη
μάθηση, των οποίων την ακρότατη βαθμίδα κατέχει η απροσπέλαστη για τον άνθρωπο
Σοφία. Φτάνουμε στη δυνατή γαλήνη και ηρεμία πνεύματος και ψυχής, προϋποθέσεων της
ευτυχίας. Οδηγούμαστε με την ηθική διαβίωση, στην τελείωση, τον μοναδικό αλλά και
ύψιστο σκοπό της γήινης ύπαρξης του ανθρώπου.

«Το να ξέρεις τους άλλους είναι ευφυΐα. Το να ξέρεις τον εαυτό σου είναι
σοφία. Το να κυριαρχείς στους άλλους είναι ισχύς. Το να κυριαρχείς στον εαυτό
σου είναι η πραγματική δύναμη.» (Λάο Τσε)