BEKRA – TOPLAMA KURALI

Büyük endüstriyel kaza; “Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması

Hakkında Yönetmelik” kapsamındaki herhangi bir kuruluşun işletilmesi esnasında, kontrolsüz
gelişmelerden kaynaklanan ve kuruluş içinde veya dışında insan ve / veya çevre sağlığı için anında veya
daha sonra ciddi tehlikeye yol açabilen bir veya birden fazla tehlikeli maddenin sebep olduğu büyük
bir yayılım, yangın veya patlama olayını ifade eder.[1]

Büyük endüstriyel kazalar nadir yaşansalar bile son derece yıkıcı etkileri olabilir. Büyük endüstriyel
kaza yaşamış pek çok kuruluş, ne yazık ki bir daha faaliyetlerine devam edememiştir. Bu nedenle büyük
endüstriyel kazaya neden olabilecek tehlikeleri ve riskleri önceden belirlemek oldukça önemlidir.
Tahmin edilebilir olan aynı zamanda önlenebilir veya kontrol edilebilir. Bir resmin bin kelimeye bedel
olması gibi, iyi bir tehlike tanımı da olası bir kazayı önlemede paha biçilmez bir resim oluşturur. Büyük
kaza tehlikelerinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi sürecinde, riskin kaynağı olan tehlikeli maddeyi
doğru belirlemek ve sınıflandırmak önemli bir adımdır. Ayrıca tehlikeli maddenin doğru bir şekilde
belirlenmesi ve sınıflandırılması, bir kuruluşun Yönetmelik kapsamında olup olmadığını ve seviyesini
belirlemede sonuca etki etmektedir.

Peki bir kuruluşun Yönetmelik kapsamında olup olmadığını ve seviyesini nasıl belirleriz?

Yönetmelik’te ayrıntıları verilen toplama kuralı uygulanarak kuruluşun kapsamda olup olmadığı ve
seviyesi belirlenir.

Toplama kuralında birinci adım olarak, kuruluşta bulunan tehlikeli maddeler Sağlığa İlişkin Zararlar
(H), Fiziksel Zararlar (P) ve Çevresel Zararlar (E) başlıkları altında gruplandırılır [1]. Görüldüğü üzere
kurala dahil olan sadece tehlikeli maddelerdir.

Tehlikeli madde nedir?

Yönetmelik Ek-1 Bölüm 1 Sütun 1’de listelenen veya Ek-1 Bölüm 2 Sütun 1’de listelenen bir kategori
içerisindeki hammadde, ürün, yan ürün, artık ve / veya ara ürün olarak mevcut olan veya endüstriyel bir
kimyasal prosesin kontrol kaybı esnasında oluşabilecek bir maddeyi veya karışımı ifade eder. [1]

Maddelerimin tehlikeli olduğunu nasıl anlayacağım?

 Öncelikle maddenin, Yönetmelik Ek-1 Bölüm 2’sinde Maddelerin ve Karışımların

(Adlandırılmış Tehlikeli Maddeler) olup olmadığı kontrol Sınıflandırılması,
edilir. Eğer madde adlandırılmış listede bulunuyor Etiketlenmesi ve
ise tehlikeli maddedir. Ambalajlanması Hakkında
 Madde, adlandırılmış listede bulunmuyor ise Yönetmelik Ek- Yönetmelik’in eklerinde
tanımlanan zararlılık
1 Bölüm 1’inde listelenen zararlılık kategorilerinden birine
sınıflarından bir veya daha
dahil olup olmadığı kontrol edilir. Bu aşamada maddenin fazlasını karşılayan bütün
hangi zararlılık kategorisinde / kategorilerinde olduğunu madde ve karışımlar zararlı
belirlemek için güncel güvenlik bilgi formunun 2. başlığı olarak düşünülmektedir. Daha
olan “Zararlılık Tanımlanması” altındaki bilgiler önceden tehlikeli olarak
kullanılabilir. atfedilmekteydi.

Zararlı olan her madde tehlikeli madde olmayabilir. Ama her tehlikeli madde aynı zamanda
zararlı maddedir. Toplama kuralına sadece tehlikeli maddelerin dahil olduğu
unutulmamalıdır.

Koray KOÇ
Proses Emniyeti Uzmanı
Adlandırılmış Tehlikeli Maddeler Listesinde Dikkat Edilmesi Önerilen Maddeler

 Yönetmelik Ek-1 Bölüm 2 Sütun 2’de ilgili niteleyici miktarı bulunmayan maddeler (metil
izosiyanat, arsenik trioksit gibi)
Bu maddeler için alt seviye hesabının yapılmaması anlamına gelmektedir.
 (16) Hidrojen klorür (sıvılaştırılmış gaz)
Eğer kuruluşta bulunan madde hidroklorik asit çözeltisi ise tehlikeli madde değil, zararlı maddedir.
 (14) Formaldehit (Konsantrasyon ≥ %90)
Eğer kuruluşta bulunan formaldehit % 90’lık konsantrasyondan daha az ise çözeltinin zararlılık
sınıfına göre tehlikeli olup olmadığı belirlenmelidir.
 (18) Sıvılaştırılmış alevlenir gazlar, Kategori 1 veya 2 (LPG dahil) ve doğalgaz
Propan, bütan gibi sıvılaştırılmış alevlenir gazlar bu tanımlamaya (18) dahildir ve toplama
kuralında bu tanımlama karşılığındaki ilgili niteleyici miktarların kullanılmasına dikkat edilmelidir.

ÖRNEK ÇALIŞMA -1

Kuruluşta bulunan maddelerden hangisi veya hangileri tehlikeli maddedir?

Yönetmelik Kapsamındaki Adlandırılmamış Maddenin Zararlılık Kategorisi

Maddenin Adı
/ Adlandırılmış İse Maddenin Sıra Numarası

18- Sıvılaştırılmış alevlenir gazlar, Kategori 1 veya 2 (LPG dahil) ve

Bütan
doğalgaz
18- Sıvılaştırılmış alevlenir gazlar, Kategori 1 veya 2 (LPG dahil) ve
LPG
doğalgaz
YÖNETMELİK KAPSAMINDA TEHLİKELİ MADDE DEĞİLDİR!
Sülfürik Asit
Toplama kuralına dahil edilmemelidir.

Boya P5c Alevlenir Sıvılar

Zararlılık kategorisi belirlerken güncel güvenlik bilgi formunun 2. başlığı olan “Zararlılık Tanımlanması”
altındaki bilgiler kullanılabilir. Ayrıca “GESTIS Substance Database” veya “ECHA” gibi veri tabanları
kullanılarak da zararlılık kategorisi belirlenebilir.

Koray KOÇ
Proses Emniyeti Uzmanı
Birinci Adım:

Kuruluşta bulunan tehlikeli maddeler Sağlığa İlişkin Zararlar (H), Fiziksel Zararlar (P) ve Çevresel
Zararlar (E) başlıkları altında gruplandırılır.

Yönetmelik Tehlikeli Maddelerin

Kapsamındaki Niteleyici Miktarı
Adlandırılmamış
Yönetmelik
Azami Maddenin
Tehlikeli Kapsamındaki
Miktar Zararlılık
Maddenin Adı Zararlılık Alt Seviye Üst Seviye
(ton) Kategorisi /
Başlığı
Adlandırılmış İse (ton) (ton)
Maddenin Sıra
Numarası

Bütan 75 Fiziksel (P) 18 50 200

LPG 1x2=2 Fiziksel (P) 18 50 200

Boya 2 Fiziksel (P) P5c 5 000 50 000

Dikkate alınacak miktarlar, kuruluş sınırları içinde herhangi bir zamanda bulundurulan ya da bulundurulması
muhtemel en yüksek miktarlar olmalıdır.

İkinci Adım:

Birinci Adım’da belirlenmiş olan gruplara göre toplama kuralı, her bir grup için uygulanır.

% 2 Kuralı
Bir kuruluşta ilgili niteleyici miktarın % 2’sine eşit ya da daha az miktarda bulunan tehlikeli maddeler,
kuruluştaki konumları kuruluşun başka bir yerindeki büyük bir kazayı tetiklemeyecek şekilde ise mevcut
toplam miktarı hesaplarken ihmal edilebilir.

LPG ve boya ambarında bulunan boyaların kuruluşun başka bir yerinde büyük kazayı tetiklemeyeceği
düşünülerek % 2 kuralı uygulanmıştır. (Bu aşamada modelleme çalışmaları ya da benzer hesaplamalar
ile büyük kazanın tetiklenmeyeceği gösterilebilir. Örneğin “Vade Mecum” yöntemi kullanılabilir.)

Üst Seviye Sorgulaması

LPG İçin % 2 Kuralının Uygulanması:

İlgili niteleyici miktar: 200 ton

İlgili niteleyici miktarın % 2’si: 200 ton x 0.02 = 4 ton

Kuruluşta bulunan azami miktar: 2 ton

Değerlendirme: Kuruluşta bulunan azami LPG miktarı, ilgili niteleyici miktarın % 2’sinden daha az
miktarda olduğu için toplama kuralına dahil edilmemiştir.

Boya İçin % 2 Kuralının Uygulanması:

İlgili niteleyici miktar: 50 000 ton

İlgili niteleyici miktarın % 2’si: 50 000 ton x 0.02 = 1 000 ton

Koray KOÇ
Proses Emniyeti Uzmanı
Kuruluşta bulunan azami miktar: 2 ton

Değerlendirme: Kuruluşta bulunan azami boya miktarı, ilgili niteleyici miktarın % 2’sinden daha az
miktarda olduğu için toplama kuralına dahil edilmemiştir.

Fiziksel Zararlar (P): Bu grup dahilinde olan maddeler için toplama kuralının uygulanması:
75 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
= 0.375
200 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
0.375 < 1 olduğundan kuruluş üst seviyeli olarak sınıflandırılmamıştır.

Alt Seviye Sorgulaması

LPG İçin % 2 Kuralının Uygulanması:

İlgili niteleyici miktar: 50 ton

İlgili niteleyici miktarın % 2’si: 50 ton x 0.02 = 1 ton

Kuruluşta bulunan azami miktar: 2 ton

Değerlendirme: Kuruluşta bulunan azami LPG miktarı, ilgili niteleyici miktarın % 2’sinden büyük
olduğu için toplama kuralına dahil edilmiştir.

Boya İçin % 2 Kuralının Uygulanması:

İlgili niteleyici miktar: 5 000 ton

İlgili niteleyici miktarın % 2’si: 5 000 ton x 0.02 = 100 ton

Kuruluşta bulunan azami miktar: 2 ton

Değerlendirme: Kuruluşta bulunan azami boya miktarı, ilgili niteleyici miktarın % 2’sinden daha az
miktarda olduğu için toplama kuralına dahil edilmemiştir.

Fiziksel Zararlar (P): Bu grup dahilinde olan maddeler için toplama kuralının uygulanması:
75 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 2 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
+ = 1.54
50 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 50 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
1.54 > 1 olduğundan kuruluş alt seviyeli olarak sınıflandırılmıştır.

Kuruluşun Seviyesi: Alt Seviye

Bu Uygulamada Yapılabilecek Büyük Hata

Eğer bütan için ilgili niteleyici miktarlar, adlandırılmış liste yerine Bölüm 1’de yer alan “P2 Alevlenir
Gazlar” tarafından seçilecek olursa kuruluşun seviyesi değişecektir. P2 Alevlenir Gazlar için alt seviye
niteleyici miktarı 10 ton, üst seviye niteleyici miktarı 50 tondur. Kuruluşta bulunan bütanın azami
miktarı (75 ton), kuruluşu tek başına üst seviyeli bir kuruluş yapmaktadır (75 ton > 50 ton). Kuruluşun
seviyesi değiştiği için yükümlülüklerinin de değiştiği gözden kaçmamalıdır. Alt ve üst seviyeli
kuruluşların yükümlülükleri Tablo 1’de özetlenmiştir.

Bu hata sonucu kuruluş, büyük kaza önleme politika belgesi yerine güvenlik raporu hazırlayacak /
hazırlatacak ve ekstra olarak da dahili acil durum planı hazırlayacak / hazırlatacaktır. Bu örnek için
proses emniyeti açısından riskli bir durum söz konusu olmamakla beraber kuruluşun yükümlülüklerini
yerine getirmek için maliyetleri artacaktır.

Koray KOÇ
Proses Emniyeti Uzmanı
 Tablo 1Kuruluşların Yükümlülükleri

Kapsam Dışı Alt Seviyeli Üst Seviyeli

Yükümlülükler
Kuruluş Kuruluş Kuruluş

Güvenlik Raporu   

Büyük Kaza Önleme Politika (BKÖP)

  
Belgesi

Büyük Kaza Senaryo Dokümanı   

Dahili Acil Durum Planı   

ÖRNEK ÇALIŞMA – 2

İlk örnekten farklı olarak LPG tanklarının ve boya ambarının oldukça yakın olduğu bir kuruluş hayal
edelim.
Üst Seviye Sorgulaması

LPG ve Boya İçin % 2 Kuralının Uygulanması:

LPG için ilgili niteleyici miktar: 200 ton

Boya için ilgili niteleyici miktar: 50 000 ton

2 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 2 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
+ = 0.01 + 0.00004 = %1 + %0.004 = %1.004
200 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 50 000 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
Değerlendirme: Kuruluşta bulunan azami LPG ve boya miktarı, ilgili niteleyici miktarın % 2’sinden
daha az miktarda olduğu için toplama kuralına dahil edilmemiştir.

Koray KOÇ
Proses Emniyeti Uzmanı
Fiziksel Zararlar (P): Bu grup dahilinde olan maddeler için toplama kuralının uygulanması:
75 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
= 0.375
200 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
0.375 < 1 olduğundan kuruluş üst seviyeli olarak sınıflandırılmamıştır.

Alt Seviye Sorgulaması

LPG ve Boya İçin % 2 Kuralının Uygulanması:

LPG için ilgili niteleyici miktar: 50 ton

Boya için ilgili niteleyici miktar: 5 000 ton

2 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 2 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
+ = 0.04 + 0.0004 = %4 + %0.04 = %4.04
50 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 5 000 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
Değerlendirme: Kuruluşta bulunan azami LPG ve boya miktarı, ilgili niteleyici miktarın % 2’sinden
büyük olduğu için toplama kuralına dahil edilmiştir.

Fiziksel Zararlar (P): Bu grup dahilinde olan maddeler için toplama kuralının uygulanması:
75 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 2 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 2 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
+ + = 1.5404
50 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 50 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 5 000 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
1.5404 > 1 olduğundan kuruluş alt seviyeli olarak sınıflandırılmıştır.

Kuruluşun Seviyesi: Alt Seviye

Boya ambarı ve LPG tanklarının birbirine çok yakın olmasından ötürü alt seviye hesaplamasında % 2
kuralına göre boya ihmal edilmemiş, toplama kuralına dahil edilmiştir. Bu hesaplama detayının gözden
kaçmaması için azami dikkatli olunması önerilmektedir. Farklı örnekler için kapsamı değiştirecek
sonuçlar çıkabilir.

Kaynaklar
[1] Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik, 2 Mart
2019 Tarih ve 30702 Sayılı Resmi Gazete.
[2] A guide to the Control of Major Accident Hazards Regulations (COMAH) 2015.

Koray KOÇ
Proses Emniyeti Uzmanı