Univerzitet u Novom Sadu

Ekonomski fakultet
Subotica

Decentralizovano izvještavanje u bankarstvu

DIPLOMSKI RAD

Sadržaj

0
1 Uvod ...............................................................................................................2
2 Teorijsko-metodološke karakteristike obračuna troškova u bankarstvu.........4
2.1 Bankarsko poslovanje i bankarski poslovi..................................................................... 4
2.2 Karakteristike obračuna troškova u bankarstvu ........................................................... 7
2.3 Ciljevi obračuna troškova u bankarstvu...........................................................................9
2.4 Kontni okvir u funkciji ciljeva obračuna troškova u bankarstvu.......... .................... 10
3 Obračun troškova u funkciji decentralizovanog izvještavanja u bankarstvu.12
3.1 Eksterno izvještavanje………………………………………………………………….12
3.2 Interno izvještavanje…………………………………………………………………...20
3.3 Determinisanje područja internog izvještavanja……………………………………….21
3.4 Ciljevi obračuna troškova u funkciji decentralizovanog izvještavanja………………...23
3.5 Informativna sposobnost obračuna troškova u funkciji poslovnog odlučivanja……….25
3.5.1 Obračun troškova u funkciji poslovnog odlučivanja……………………………...25
3.5.2 Tehnike strategijske analize poslovanja banaka…………………………………..27
4 Obračun troškova i decentralizovano izvještavanje u banci “X”……. 30
4.1 Prikaz banke “X”……………………………………………………………………....30
4.2 Obračun troškova i izvještavanje u banci “X”…………………………………………34
5 Završne konstatacije………………………………………………………38
Literatura……………………………………………………………………………………40

1. Uvod

1
U savremenom bankarskom poslovanju, koga odlikuju internacionalizacija poslovanja, au-
tomatizacija i sve značajnija primjena informatičke tehnologije u obavljanju svakodnevnog
poslovanja, finansijsko i računovodstveno izvještavanje predstavlja jedan od osnovnih
izvora informacija nužnih za ekonomično i nadasve profitabilno poslovanje. Na računovo-
dstvu zasnovan i adekvatno izgrađen računovodstveni sistem informisanja treba da obe-
zbjedi relevantne i pouzdane podatke i informacije za potrebe efikasnog odlučivanja. Za
menadžment banke je od ključnog značaja da postavi odgovarajući informacioni sistem,
koji treba da obezbjedi pouzdanu informativnu osnovu za poslovno odlučivanje i
upravljanje bankom.

Specifičnosti bankarskog računovodstva proistekle su iz specifičnosti poslova kojima se

banke bave. Međutim, osnovni principi računovodstva banaka su identični sa principima
dvojnog knjigovodstva koji je u primjeni u proizvodnim i trgovačkim preduzećima. Poslo-
vni događaji, posmatrano sa aspekta računovodstva, su, uglavnom, tipični i njihovo knjigo-
vodstveno obuhvatanje ne predstavlja poseban problem, a ažurnost, s obzirom na njihovu
visoku frekventnost se rješava uz pomoć savremene računarske tehnologije.

Dobro organizovano računovodstvo i proizilazeći računovodstveni informacioni sistem tre-

ba blagovremeno da upozori menadžment banke na nepravilnosti u poslovanju nastale kao
posledica uticaja raznovrsnih faktora kako, internih tako i eksternih, a od značaja za poslo-
vanje i rezultat.

Zakonom o računovodstvu i reviziji propisano je vođenje poslovnih knjiga banaka i drugih

finansijskih organizacija. Za potrebe praćenja aktivnosti propisan je kontni okvir za banke i
druge finansijske organizacije, koji između ostalog, obezbjeđuje jednoobraznost knjigovo-
dstvene evidencije u bankarskom poslovanju.

Finansijski izvještaji banaka treba da pruže relevantne pouzdane i uporedive informacije

različitog karaktera i za potrebe internih i eksternih korisnika. Za navedenu svrhu banke su
dužne da vode poslovne knjige dvojnog knjigovodstva, koje su jednoobrazne, i druge evi-
dencije o stanju i kretanju imovine, kapitala i obaveza, prihoda, rashoda i rezultata. Banke
iskazuju stanje i promjene imovine, rashode i prihode i utvrđuju rezultat poslovanja prema
sadržini pojedinih računa u poslovnim knjigama, a razvijenih prema propisanom kontnom
okviru.

Prema tome računovodstvo ima zadatak da identifikuje interese korisnika i da po toj osnovi
obezbjedi, korisnicima prilagođene, adekvatne sadržaje računovodstvenih informacija
ozvaničenim i formalizovanim u vidu finansijsko-računovodstvenih izvještaja.

Paralelno sa narastanjem informacionih interesa u okruženju, kako domaćem tako i među-

narodnom, za stanje i uspjeh privrednih subjekata u cjelini (pa tako i banaka), odnosno sa
porastom informacione uloge računovodstvenih izvještaja sve više se ističe potreba za po-
tpunijim razumijevanjem vrijednosti iskazanih u pomenutim izvještajima. To uslovljava

2
potrebu za dodatnim, dopunskim obrazloženjima tzv. napomenama koje su postale neizo-
stavan dio izvještaja kao zaokružene cjeline.

Danas banke kao osnovne finansijske institucije sastavljaju: bilans stanja, bilans uspjeha,
izvještaj o novčanim tokovima, izvještaj o promjenama na kapitalu i napomene uz finansi-
jske izvještaje. Oni se sastavljaju za period od godinu dana i predmet su ispitivanja, ocjene i
izvještavanja od strane eksternog nezavisnog revizora. Za interne potrebe banke, u skladu
sa konkretnim okolnostima, sastavljaju izvještaje različite po formi, sadržini i vremenskoj
dinamici.

3
 2. Teorijsko-metodološke karakteristike obračuna
troškova u bankarstvu

2.1. Bankarsko poslovanje i bankarski poslovi

Istorijski gledano neki poslovi koji po svom obilježju pripadaju bankarskim (kreditni,
mijenjački, založni poslovi) postojali su još u ranim periodima istorije svijeta. Već u peri-
odu od VII do V vijeka p.n.e u Vavilonu su se pojavili začeci modernih bankarskih institu-
cija u obliku pojedinih privatnih kuća koje su se bavile poslovima tezaurisanja (poslovi
skladištenja i čuvanja odgovarajuće robe kao i stavljanje iste u promet uz odgovarajuću
naknadu vlasnicima robe). Na osnovu navedenih poslova determinisan je pojam banka-
rskog posla: „tezaurisanje“, koji u savremenom tumačenju podrazumijeva povlačenje i sto-
kiranje novca ili drugih vrijednosti iz prometa.

Dalja geneza bankarskih poslova vezuje se za antičku Grčku i pojavu mijenjačkih poslova
(tzv serafskih poslova) čiju osnovu čini razvoj metalnog novca, koji se povezuje sa konsti-
tuisanjem posebnih država. Kasnijim društvenim razvojem stiču se uslovi za razvoj novča-
nih transakcija i finansijskih poslova.

Rani srednji vijek je još više afirmisao mijenjački posao jer je mnoštvo moneta iziskivalo
takve usluge. U ovom periodu javljaju se i prvi slučajevi kvarenja novca (odstupanja u teži-
ni i sastavu plemenitih metala od kojih je novac kovan) kao i pojava inflacije. U tom peri-
odu kreditni posao je najzastupljeniji kroz razne vrste naturalnog kredita da bi se kasnije
kroz trgovačke transakcije razvio kao novčani kreditni posao. Dolazi i do snažnije primjene
mjenice kao sredstva platnog prometa.

Snažne ekonomske promjene u XVIII i XIX vijeku doprinijele su da se konstituišu i veće

bankarske institucije na čijoj je tradiciji izrastao savremeni bankarski sistem zemalja trži-
šne ekonomije.¹

Banke kao novčana preduzeća sa svojom posredničkom kreditnom funkcijom doprinosile

su mobilizaciji i upošljavanju novčanog kapitala, kao i unapređenju funkcije platnog
prometa, što je sveukupno pospješivalo privredni razvoj zemalja.

Savremeno bankarstvo u svijetu, posebno u razvijenim zemljama, prati niz promjena tako
da se klasična fizionomija banke kao naglašeno kreditne ustanove transformiše u modernu
bankarsku ustanovu. Novi profil banaka izrastao je, sa jedne strane, pod uticajem automati-

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
¹ Op.citat Prof.Dr Bjelica Vojin, „Bankarstvo,teorija i praksa“, Budućnost, Novi Sad 2001, strane 1,2,3

4
zma poslovanja i uvođenjem visoke tehnologije u obavljanju bankarskih poslova, i sa druge
strane , širinom repertoara finansijskih instrumenata, inovacija i tokova koji se javljaju u
finansijskoj, monetarnoj i bankarskoj praksi.

U savremenoj ekonomskoj teoriji i praksi postoje mnogobrojne definicije bankarskog posla,

a i same banke kao institucije, ali za potrebe ovog rada zadržaćemo se na možda najsadrža-
jnijoj, ali svakako i najjednostavnijoj, a to je da su „banke ustanove koje se bave kreditnim i
novčanim poslovima“¹, a to su:
 Prikupljanje depozita i odobravanje kredita – posao koji daje osnovu i mogućnost
bankama da na osnovu prikupljenih i pribavljenih sredstava kreiraju novac i odobra-
vaju kredite. Depoziti privrede i stanovništva najvećim dijelom određuju volumen i
strukturu kreditnog potencijala banaka.

 Kreiranje novca i odobravanje kredita – kreiranje novca predstavlja specifičnost ba-

nkarskog posla da umnožava svoj kreditni potencijal putem kreditno-monetarne
multiplikacije novca, što u suštini predstavlja sekundarnu emisiju novca (čiju osno-
vu čini primarna emisija od strane Centralne banke). Takođe je značajna i mogu-
ćnost banaka da izvrše ročnu transformaciju sredstava, odnosno da mijenjaju kva-
litet određenog dijela sredstava u svom potencijalu.

 Obavljanje poslova platnog prometa – (u onom dijelu koji se obavlja preko banaka).
Značajno je da banke pored obavljanja unutrašnjeg platnog prometa učestvuju i u
obavljanju platnog prometa sa inostranstvom.²

Ne ulazeći u pitanje kompletnosti i adekvatnosti ovakve podjele, ali s obzirom na složenost

i kvantitet bankarskih poslova nužno je spomenuti da se organizacija i funkcionisanje sa-
vremenih banaka razlikuju u zavisnosti da li je u pitanju univerzalna ili specijalizovana
banka, velika, srednja ili mala banka (prema broju zaposlenih, finansijskom potencijalu,
veličini kapitala). Proizilazi da se poslovi kojima se banke bave mogu sistematizovati na
različite načine, u zavisnosti sa kog aspekta se posmatraju. U ovom radu vrijedno je istaći i
podjelu bankarskih poslova na poslove koji su direktno vezani za bankarsko poslovanje i
poslove koji su indirektno vezani za bankarsko poslovanje (funkcije podrške odlučivanja).

„Poslovi iz domena bankarskih poslovnih linija mogu se grupisati u četiri kategorije:

 Poslovi sredstava i likvidnosti („trežeri poslovi“),
 Kreditni i investicioni poslovi,
 Poslovi sa stanovništvom,
 Poslovi međunarodnih odnosa.

Poslovi iz domena funkcije podrške odlučivanju mogu se takođe grupisati u četiri

kategorije:

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
¹ Prema: Prof.Dr Bjelica Vojin, „Bankarstvo,teorija i praksa“, Budućnost, Novi Sad 2001, strana 7
² Ibidem strana 7

5
  Funkcija računovodstva i izvještavanja menadžmenta,
 Funkcija strateškog planiranja,
 Funkcija pravnih, administrativnih poslova i ljudskih resursa, i
 Funkcija informativne tehnologije“¹.

Veliku ulogu i značaj u bankarskom poslovanju je odigrala standardizacija bankarskih po-

slova kojom se determinišu tehnička, radna i procesna rješenja, koja obezbjeđuju najraci-
onalniji način obavljanja tih poslova, a sve usmjereno u pravcu ostvarivanja planom posta-
vljenih zadataka i ciljeva banke.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
¹Prema: Prof.dr Nenad M. Vunjak, „Bankarske finansije, finansijski menadžment“, treće dopunjeno izdanje
Subotica 1999, str. 285 i 286

6
 2.2 Karakteristike obračuna troškova u bankarstvu

Poslovanje u dinamičnim uslovima privređivanja, pod dejstvom zakona tržišne privrede i

konkurencije, s nužnošću za opstankom na tržištu i održavanjem konkurentske sposobnosti,
dovelo je do saznanja da troškovi imaju primarnu ulogu, odnosno da predstavljaju jedan od
bitnih elemenata poslovanja privrednih organizacija. Saznanje da troškovi u ogromnoj
mjeri utiču na finansijski rezultat, i kao takvi su veoma bitni u poslovnom odlučivanju,
postavilo je, između ostalog, u prvi plan potrebu praćenja, kontrole i analize troškova.

Obračun troškova stoga spada u kritične faktore uspjeha koji predstavljaju osnovu za efika-
sno i efektivno poslovanje u savremenom okruženju, koga odlikuju prije svega složenost i
dinamičnost. Uopšteno govoreći, kritični faktori uspjeha savremenih banaka su: troškovi,
kvalitet i vrijeme. Suština savremenog bankarstva je u tome da su: troškovi što niži, kvalitet
što veći, a vrijeme izvršenja bankarske usluge što kraće, što će se direktno odraziti na pri-
hode i rezultat banke, što skupa ističe mjesto, ulogu i značaj obračuna troškova, prihoda i
rezultata. Troškovi kao bitna komponenta analize poslovanja odnose se i vezani su za inte-
rno područje aktivnosti, što daje vrlo širok prostor u mogućnosti djelovanja na njihovu
visinu (u cilju povećavanja finansijskog rezultata), u odnosu na prostor koji pruža poveća-
nje prodajnih cijena, odnosno cijena bankarskih usluga.

Uopšteno i razvojno posmatrano, u ranom XX vijeku, kako su organizacije postajale sve

kompleksnije, menadžmentu je trebao jadnostavan način za donošenje odluka sa područja
proizvodnje, usluga i cijene koštanja. Pošto je većina troškova u tom periodu bila varijabi-
lnog karaktera menadžeri su mogli da izračunaju cijenu koštanja jednostavnim sabiranjem
troškova za svoje proizvode i usluge i da to koriste kao putokaz za donošenje poslovnih
odluka.

Dalji razvoj obračuna troškova bio je uslovljen rješavanjem specifičnih problema koji su se
pred njega postavljali. Jer, razvojem nauke, tehnike i tehnologije promijenio se odnos
varijabilnih i fiksnih troškova u ukupnim troškovima, i to u korist fiksnih troškova. Ovo je
onemogućilo menadžere da kod odlučivanja ignorišu fiksne troškove, dodatno usložnja-
vajući proces donošenja poslovnih odluka.

S vremenske tačke gledišta, obračun predstavlja naknadnu radnju, ali s obzirom na turbule-
ntnost okruženja u kome banke posluju, informacije dobijene nakon proteka određenog
vremena su zakašnjele i ograničeno upotrebljive za poslovno odlučivanje. Stoga je dalji
razvoj obračunavanja troškova bio usmjeren na predviđanje i planiranje troškova.
Planiranje troškova na osnovu iskustva, odnosno po sistemu planskih cijena i planiranje na
osnovu ocijenjenih troškova, predstavljaju dvije faze kroz koje su obračun i planiranje
troškova prošli tokom svog razvoja. Dinamičan razvoj privredne aktivnosti početkom XX
vijeka uslovio je, sve sa ciljem traženja što boljih rješenja, i razvoj još dva sistema obraču-
na troškova: 1) obračun po standardnim troškovima; 2) obračun po standardnim
varijabilnim troškovima.

7
Iako se obračun troškova u uslužnim djelatnostima znatno kasnije pojavio i razvio, njegove
osnove su postavljene kroz problematiku proučavanja obračuna troškova u industrijskim
preduzećima. U okviru računovodstvene teorije i prakse razvijene su metode obuhvatanja
stvarnih, standardnih i varijabilnih troškova, kao i njihove alokacije na mjesta i nosioce.
Ipak obračun troškova u uslužnom sektoru, pa samim tim i u bankarstvu, predstavlja
posebnu problematiku, prvenstveno zbog toga što su banke pored interno, značajno orije-
ntisane i na eksterno finansijsko izvještavanje. Najznačajniji korisnici eksternih izvještaja
su akcionari, povjerioci banke i centralna banka kao glavni regulator finansijskog tržišta i
garant likvidnosti i solventnosti bankarskog sektora. Naravno, i pored akcenta na eksterne
izvještaje, interni izvještaji za potrebe menadžmenta banke imaju ogroman značaj u
savremenom poslovanju i ostvarivanju zadataka i ciljeva banke.

Stanje na tržištu novca i kapitala, sve oštrija konkurencija u okviru bankarskog sektora,
pojava i razvoj velikog broja bankarskih poslova, ukrupnjavanje kapitala, proširenje i inter-
nacionalizacija tržišta sve više predstavljaju izazove koji zahtijevaju postojanje adekvatnog
sistema obračuna troškova i izvještavanja po tom osnovu. U obavljanju bilo koje poslovne
aktivnosti, bez obzira da li se radi o proizvodnji ili pružanju usluga, nastaju troškovi,
prihodi i odgovarajući rezultat. Zbog toga obračun troškova ima svoju primjenu i u banka-
rskom sektoru. Ipak, osnovna razlika između banaka kao „novčanih preduzeća“ i proizvo-
dnih preduzeća predstavlja odsustvo gotovih proizvoda, odnosno preovlađujuća uloga no-
včanih transakcija u kreiranju poslovnih promjena.

8
 2.3 Ciljevi obračuna troškova u bankarstvu

Menadžment banke vrši periodično polaganje računa o stanju i uspjehu banke pred vlasni-
cima (akcionarima), povjeriocima, poreskim organima kao i drugim zainteresovanim ekste-
rnim korisnicima informacija. Uobičajeno se radi o godišnjem, zvaničnom finansijskom
izvještavanju. Instrumenti polaganja računa su: bilans stanja, bilans uspjeha, izvještaj o
novčanom tokovima , izvještaj o promjenama na kapitalu i napomene uz finansijske izvje-
štaje.¹

Upravljačka aktivnost polaganja računa u informativnoj je nadležnosti finansijskog računo-

vodstva, koje je u bankama prilagođeno specifičnostima bankarskog poslovanja. Za fina-
nsijsko računovodstvo se kaže da je, uglavnom, eksterno orjentisano iz najmanje dva razlo-
ga:
1. Poslovno-finansijski odnosi sa okruženjem su glavni predmeti kojima se bavi
finansijsko računovodstvo;
2. Ono je jedini informacioni izvor o finansijskom stanju i uspjehu banke za eksterne
interesante;²

Upravljačko računovodstvo je drugi bitan dio računovodstvene funkcije kao zaokružene

cjeline. Oslanjajući se na analitička knjigovodstva i druge analitičke informacione izvore,
njegov je cilj da računski obuhvati vrijednosno izražene utroške u banci i njihovu
transformaciju u prodate učinke, odnosno pružene bankarske usluge. Iz tog razloga su pred
obračun troškova, koji predstavlja osnovni konstitutivni dio upravljačkog računovodstva,
postavljeni određeni ciljevi i zadaci, a to su:
1. Obezbjeđenje podataka o cijeni koštanja i cijenama usluga, pa tako i prihoda i ra-
shoda za potrebe zvaničnog bilansiranja banke kao jedinstvene poslovne cjeline;
2. Obezbjeđenje podataka, odnosno odgovarajućih cijena koštanja usluga za potrebe
formiranja prodajnih cijena bankarskih usluga, a prema metodama formiranja cijena
koje menadžment koristi;
3. Obezbjeđenje podataka, odnosno informacija za potrebe informacione podrške me-
nadžmentu u donošenju pojedinačnih poslovnih odluka, i to ukazivanjem na
probleme koje treba riješiti, pružanjem gotovih relevantnih podataka i pripremom
specifičnih podataka potrebnih za analizu alternativa i izbor rješenja;
4. Obezbjeđenje podataka za potrebe planiranja i kontrole troškova i učinaka, rashoda,
prihoda i rezultata po užim organizacionim segmentima banke (filijalama) i to na
kratkoročnoj osnovi;³

Obračun troškova je neophodan izvor informacija gledano sa aspekta ukupnog poslovanja,

odnosno globalnog računovodstvenog izvještavanja o stanju i uspjehu poslovanja banke
kao cjeline, kao i sa aspekta polaganja računa, ali i izvještavanja internog karaktera o
ostvarenjima po raznim elementima posmatranja i po tom osnovu odlučivanja.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
¹ Zakon o računovodstvu i reviziji, Sl. list SRJ 71/2002
² Prema: Stevanovic Nikola, „Upravljačko računovodstvo“, Ekonomski fakultet Beograd, 2000, str. 33
³ Ibidem strane 36-37

9
 2.4 Kontni okvir u funkciji ciljeva obračuna troškova u bankarstvu

Kontni okvir je skup „računa kojima se knjigovodstvo jednog preduzeća služi u svom
radu“...a svaki račun iz tog skupa je „određena tačka gledišta“.¹ Kontni plan je u stvari
utvrđena nomenklatura knjigovodstvenih računa prema kojoj preduzeća vode svoje knjigo-
vodstvo, odnosno način sistematizacije računa koji treba da omoguće registrovanje računo-
vodstvenih promjena kako bi se stekao realan uvid u njegovo periodično poslovanje i rezu-
ltate.² Savremeni kontni okvir zasnovan je i razvijen na dekadnom sistemu. Svi računi koji
ulaze u njegov sastav grupisani su u 10 klasa, koje se dalje raščlanjuju na dvocifrene grupe,
a one se dalje raščlanjuju na trocifrena konta tj. sintetičke račune. Sintetički računi se, na
osnovu konkretnih potreba iz poslovanja razvijaju na analitičke i subanalitičke.

U praksi to izgleda ovako:

0 klasa
00 grupa
000 konto

Propisani kontni plan predstavlja je osnovni organizacioni instrument računovodstvene

funkcije, putem kojeg se obezbjeđuje jednoobraznost u evidenciji, uporedivost, automatsko
svođenje bilansnih podataka na nivo poslovnog subjekta kao cjeline.

Imajući u vidu posebnosti, za banke i druge finansijske organizacije propisan je odgovara-

jući kontni okvir. Kontni okvir koji je propisan za banke i druge finansijske organizacije³ je
sastavljen po bilansnom principu što u praksi znači da on u prvi plan stavlja izradu
finansijskih izvještaja (prvenstveno bilansa stanja i bilansa uspjeha), pa je usled toga tako i
struktuiran; prve četiri klase (0,1,2,3) čine aktivu, sledeće dvije (5 i 6) sačinjavaju pasivu,
zatim slijede klasa 6, koju čine rashodi, i klasa 7 koju čine prihodi, dok klasu 8 čine računi
otvaranja i zaključka. Poslednju klasu, klasu 9, čine računi vanbilansne evidencije.

Sadržina pojedinih klasa propisanog kontnog okvira je sledeći:

 Klasa 0: Gotovina i gotovinski ekvivalenti, Depoziti kod Narodne banke i kratko-

ročne hartije od vrijednosti koje se mogu refinansirati kod Narodne banke;
 Klasa 1: Krediti i plasmani bankama;
 Klasa 2: Krediti i plasmani komitentima;

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
¹ Prema: Kovačević, dr Mihailo, Kurs organizacije računovodstva, Naučna knjiga, Beograd. 1966, str. 32
² Prema:Prof.dr Bjelica Vojin, „Bankarstvo, teorija i praksa“, Budućnost,Novi Sad 2001 god
³ Pravilnik o kontnom okviru i sadržini računa u kontnom okviru za banke i druge finansijske organizacije,
Sl.glasnik RS, br 133/2003 i 4/2004

10
  Klasa 3: Hartije od vrijednosti i drugi plasmani namijenjeni prodaji (trgovački račun
banke); Dugoročna ulaganja u hartije od vrijednosti, Učešća u kapitalu, nematerija-
lna ulaganja i osnovna sredstva; Sopstvene akcije, Druga sredstva, Aktivna vreme-
nska razgraničenja i gubitak;
 Klasa 4: Depoziti i krediti od banaka;
 Klasa 5: Depoziti i krediti od komitenata, Druge obaveze i pasivna vremenska
razgraničenja;
 Klasa 6: Rashodi;
 Klasa 7: Prihodi;
 Klasa 8: Dugoročna rezervisanja, Subordinirane obaveze, Kapital i rezerve,
Sredstva i izvori vanposlovnih sredstava, Otvaranje i zaključak;
 Klasa 9: Vanbilansna evidencija;

Svaka klasa kontnog okvira ima odgovarajuću ulogu i značaj. Posmatrano sa aspekta
obračuna troškova, prihoda i proizilazećeg rezultata ističe se značaj klase 6 – Rashodi, i
klase 7 – Prihodi. U zavisnosti od specifičnih poslova za koje su se pojedine banke specija-
lizovale, različiti troškovi i prihodi zauzimaju veći ili manji procenat u strukturi ukupnih
rashoda i prihoda banke. Ipak, u ukupnim troškovima banke, zbog naglašeno finansijske
prirode poslova kojima se bave, dominantno mjesto zauzimaju troškovi kamata, naknada i
provizija. Po propisanom kontnom okviru koji je važeći za banke i druge finansijske
organizacije bankarski rashodi su grupisani u sledeće cjeline: rashodi kamata; drugi
rashodi; troškovi zarada, naknada zarada i ostali lični rashodi; drugi troškovi poslovanja;
rashodi indirektnih otpisa plasmana i rezervisanja za dugoročne rizike; neposlovni i
vanredni rashodi; a na strani prihoda značajno mjesto pripada prihodima od kamata,
naknadi i provozija. Elementi prihoda u klasi 7 – Prihodi, grupisani su na sledeći način:
prihodi od kamata, prihodi od naknada, drugi prihodi, prihodi operativnog poslovanja, i
neposlovni i vanredni prihodi.

Kad su u pitanju rashodi, prihodi i rezultat, a posmatrano sa aspekta obračuna troškova,

značajno je istaći da su predmet planiranja, praćenja, kontrole i analize samo redovni pri-
hodi i rashodi i proizilazeći rezultat iz redovnog poslovanja.

11
 3. Obračun troškova u funkciji decentralizovanog
izvještavanja u bankarstvu

3.1 Eksterno izvještavanje

U cilju utvrđivanja pokazatelja stanja i uspjeha poslovanja neophodna je adekvatna pripre-
ma finansijskih izvještaja banaka za potrebe kontrole, analize i revizije. Sastavljač izvješta-
ja treba da eksternim korisnicima pruži maksimum (po obimu, potpunosti i relevantnosti)
podataka o finansijskom položaju i zarađivačkoj sposobnosti banaka. U tom slučaju od
velikog značaja je ne samo set finansijskih izvještaja nego i način njihove prezentacije. Na
važnost finansijskog izvještaja ukazuje i usvajanje Međunarodnog računovodstvenog sta-
ndarda 30 – sadržina finansijskih izvještaja banaka i sličnih finansijskih institucija
(International Accounting Standard 30 – Dislosures in the Financial Statements of Banks
and Similar Financial Institutions) kao i donošenje Direktive o godišnjim računima o ko-
nsolidovanim računima banaka i drugih finansijskih organizacija (Directive on the Annual
Accounts and consolitated Accounts of Banks and Other Financial Institutions) od strane
Savjeta Evropske ekonomske zajednice (Council EEC, 86/635).¹ Osim toga u domaćoj
privrednoj praksi, uopšte, pa i kad su u pitanju banke za izradu izvještaja neposredno se
primjenjuju Međunarodni računovodstveni standardi (banke od 1.01.2003., a preduzeća i
zadruge od 1.01.2004. godine²).

a) Bilans stanja

Bilans stanja je izraz finansijske situacije banke. On pokazuje izvore sredstava i njihovo
korišćenje, tj. obaveze, vlastiti kapital i imovinu banke na tačno određeni dan. U bilansu
stanja pozicije aktive su grupisane po principu opadajuće likvidnosti, a pozicije pasive po
principu opadajuće dospjelosti.³ Aktiva i pasiva banaka treba da je u stalnoj ravnoteži.
Ukupna aktiva = Ukupna pasiva (ukupne obaveze + kapital)

Izrada bilansa stanja zahtijeva i primjenu određenih načela koja su bitna za adekvatno i isti-
nito finansijsko izvještavanje a ta načela su: načelo stalnosti, načelo uzročnosti, načelo
opreznosti, načelo finansijske pažnje, načelo istinitosti i načelo jasnosti.4

¹ Prema: Prof.dr Bjelica Vojin, „Bankarstvo,teorija i praksa“, Budućnost, Novi Sad 2001
² Prema: Zakon o računovodstvu i reviziji, Sl. list SRJ 71/2002
³ Pravilnik o obrascima i sadržini pozicija u obrascima finansijskih izvještaja za banke i druge finansijske
organizacije, Sužbeni glasnik RS, br 7/2004, 13/2004 i 16/2005
4
Prema:Prof.dr Vunjak M. Nenad , „Bankarske finansije, finansijski menadžment“, treće dopunjeno izdanje
Subotica 1999, str. 242

12
Ilustracije radi slijedi prikaz mogućeg bilansa stanja:

Bilans stanja¹ 31.12.20__

Aktiva (opadajuća likvidnost) Pasiva (opadajuća dospjelost)

1 Rezerve 1 Transakcioni depoziti

2 Novčani elementi u procesu naplate 2 Netransakcioni depoziti
3 Depoziti kod drugih banaka Štedni depoziti
4 Efekti Mali oročeni depoziti (<100.000$)
Državni Veliki oročeni depoziti
Lokalnih vlasti 3 Zaduženja (zajmovi)
Ostali efekti 4 Kapital
5 Zajmovi
Komercijalni i industrijski
Hipotekarni
Potrošački
Ostali zajmovi
6 Ostala aktiva

 Rezerve predstavljaju dio izdvojenog depozita na računu kod Narodne Banke kao i
tekući novac koji se fizički drži u trezoru banke za potrebe manjih gotovinskih
isplata. Jedan dio rezervi se drži iz zakonskih razloga i on predstavlja obavezne re-
zerve dok ostatak predstavljaju dopunske rezerve koje predstavljaju likvidnu
imovinu.
 Novčani elementi u procesu naplate se pojavljuju u slučaju kada se kod banke izdaje
ček (na naplatu) na teret računa koji se vodi kod druge banke. Ovaj ček za našu
banku predstavlja imovinu tj. potraživanje od druge banke koje će se naplatiti kroz
nekoliko dana.
 Depoziti kod drugih banaka su depoziti koje male banke drže kod velikih banaka za
potrebe pružanja različitih usluga. Rezerve, novčani elementi u procesu naplate i
depoziti kod drugih banaka zajedno čine novčane elemente u bilansu stanja banke i
predstavljaju najlikvidniji dio imovine banke.
 Efekti se klasifikuju na 1. Državne – koji su najlikvidniji i predstavljaju sekundarne
rezerve, 2. Lokalnih vlasti, 3. Ostale efekte.
 Zajmovi predstavljaju glavni izvor prihoda u vidu kamate banaka. Zajmovi su obi-
čno manje likvidni od ostale imovine (pošto se ne mogu konvertovati prije roka do-
spijeća), i sadrže visoku vjerovatnoću rizika da neće biti naplaćeni zajedno sa
pripadajućom kamatom o roku dospijeća. Oni mogu biti: 1.Kratkoročni (do 1 godi-
ne), 2.Srednjoročni (od 5 do 7 godina) i 3.Dugoročni (preko 10 godina). Prema na-
mjeni mogu biti: komercijalni i industrijski, hipotekarni, potrošački i ostali.
 U ostalu aktivu spada fizički kapital: zgrade, kompjuteri, oprema...²
¹ Prema: Dr. Radojko Lukić, CID, Beograd 2002, strana 223
² Op.citat Dr Lukić Radojko,“Bankarsko računovodstvo“, CID 2002, str. 222, 223 i 224

13
  Transakcioni depoziti su čekovni računi, tekući računi, žiro-računi i dr. Transakci-
oni depoziti su plativi po viđenju. U troškove vođenja transakcionih depozita spada
plaćena kamata i troškovi servisiranja računa.
 Netransakcioni depoziti su primarni izvor sredstava banaka. Odlika im je to što nose
kamatu i ne mogu se povući na zahtjev vlasnika u svako vrijeme, prije roka dospije-
ća. Tri osnovne vrste su: štedni depoziti, mali oročeni depoziti, i veliki oročeni
depoziti.
 Kapital banke je vrijednost jednaka razlici između ukupne aktive i ukupnih obave-
za. Kapital banke je donja granica dokle može da opadne vrijednost njene imovine,
a ispod nje ona postaje nesolventna.¹

b) Bilans uspjeha

Bilans uspjeha, za razliku od bilansa stanja, se sastavlja za određeni period. On prikazuje fi-
nansijski reziltat banke na osnovu komparacije između pozitivnih i negativnih komponenti
periodičnog rezultata. Ako su prihodi veći od rashoda ostvaruje se pozitivan finansijski
rezultat – dobitak, a ako su rashodi veći od prihoda ostvaruje se negativan finansijski
rezultat – gubitak.

Poslovni prihodi i rashodi banke grupisani su u dvije cjeline radi lakšeg i boljeg sagle-
davanja rezultata poslovanja banke. U prvu grupu svrstani su finansijski prihodi i rashodi,
a oni se u suštini odnose na: kamate, naknade, dobitke i gubitke od prodaje hartija od
vrijednosti, dividendu, realizovane kursne razlike... U drugu grupu svrstani su operativni
prihodi i rashodi putem kojih se banka prikazuje kao preduzetni privredni subjekat, a oni se
odnose na: administrativne rashode poslovanja, prihode i rashode povezane sa indirektnim
otpisom plasmana i rezervisanja za dugoročne plasmane itd.

Neposlovni i vanredni prihodi i rashodi banke predstavljaju prihode i rashode koji se

pojavljuju od slučaja do slučaja, koji se ne planiraju i obuhvataju: dobitke i gubitke od
prodaje osnovnih sredstava i nematerijalnih ulaganja, od prodaje materijala, prihode i
rashode iz ranijih perioda, viškove, manjkove, otpise potraživanja i sl.

Sabiranjem poslovnog, neposlovnog i vanrednog dobitka/gubitka iskazuje se bruto rezultat

banke. On može biti u obliku bruto dobitka ili bruto gubitka. Ako se od bruto rezultata
oduzmu porezi i doprinosi dobija se neto finansijski rezultat banke.

Za ilustraciju slijedi propisana, zvanična šema bilansa uspjeha banke²:

¹ Op.citat Dr Lukić Radojko,“Bankarsko računovodstvo“, CID 2002, str 225 i 226

² Pravilnik o obrascima i sadržini pozicija u obrascima finansijskih izvještaja za banke i druge finansijske
organizacije, Sužbeni glasnik RS, br 7/2004, 13/2004 i 16/2005

14
 Bilans uspjeha
za period od ___ do ___

Br.
Napo- Tekuća Prethodna
Grupa računa Pozicija mene god. god.
1 2 3 4 5
Prihodi i rashodi iz redovnog
  poslovanja      
70 Prihodi od kamata      
60 Rashodi od kamata      
  Dobitak po osnovu kamata (201-202)      
  Gubitak po osnovu kamata (202-201)      
71 Prihodi od naknada i provizija      
61 Rashodi naknada i provizija      
Dobitak od naknada i provizija
  (205-206)      
Gubitak od naknada i provizija
  (206-205)      
Neto dobitak po osnovu prodaje hartija od
722 manje 620 vrednosti      
Neto gubitak po osnovu prodaje hartija od
620 manje 722 vrednosti      
721 manje 621 Neto prihodi od kursnih razlika      
621 manje 721 Neto rashodi od kursnih razlika      
720 Prihodi od dividendi i učešća      
73 i od 760 do
766 Ostaki poslovni prihodi      
Rashodi indirektnih otpisa plasmana i
65 rezervisanja      
63,64 od 660 do
666 Ostali poslovni rashodi      
Prihodi od promene vrednosti imovine i
77 obaveza      
Rashodi od promene vrednosti imovine i
67 obaveza      
Dobitak iz redovnog poslovanja (203-
204+207-208+209-210+211-
  212+213+214-215-216+217-218)      
Gubitak iz redovnog poslovanja (204-
203+208-207+210-209+212-211-213-
  214+215+216-217+218)      
769 Vanredni prihodi      
669 Vanredni rashodi      
  Neto vanredni prihodi (221-222)      
  Neto vanredni rashodi (222-221)      

15
 Dobitak perioda pre oporezivanja
  (225=219+223-220-224)      
Gubitak perioda pre oporezivanja
  (226=220+224-219-223)      
847 Porez na dobit      
  Dobitak posle oporezivanja (225-227)      
Gubitak posle oporezivanja (226+227 ili
  227-225)      

 Prihodi od kamate korespondiraju sa kamatonosnom aktivom bilansa stanja. U pri-

hode od kamata spadaju: kamata i provizija od zajma, kamata od depozita kod
drugih institucija, kamata od prodaje fonda Centralnoj banci i kamata od efekata.
 Provizija od depozita je značajan izvor prihoda manjih banaka, prvenstveno zbog
toga što depoziti zauzimaju veći procenat u strukturi izvora manjih nego većih
banaka.
 Ostali prihodi potiču od nedepozitnih aktivnosti. U njih spadaju razne vrste kliri-
nških usluga, brokerske i savjetodavne usluge, trgovina sa devizama itd.
 U strukturi rashoda banaka dominantno mjesto zauzimaju kamate, posebno kamate
na depozite. Učešće rashoda od kamata, i pored toga što u strukturi manjih banaka
depoziti zauzimaju veći procenat, je veće kod velikih banaka zbog njihove politike
proširenja tržišta i pridobijanja većeg broja klijenata.
 Troškovi nenaplaćenog zajma se povećavaju u periodima recesije, a nastaju
nemogućstvom naplate zajmova od klijenata, i veći su kod manjih nego kod većih
banaka.
 Plate i beneficije zaposlenih učestvuju sa visokim procentom u strukturi rashoda
kod malih banaka. One demonstriraju tradicionalno radno-intenzivnu prirodu bana-
ka. I pored toga što velike banke imaju razvijeno elektronsko bankarstvo i što plate i
beneficije zaposlenih pokazuju postepenu tendenciju opadanja kod malih banaka, sa
primjenom nove računarske tehnologije, oni su još uvijek visoki u pogledu učešća u
strukturi ukupnih rashoda banaka.¹
 Ostali nekamatonosni troškovi obuhvataju troškove amortizacije, propagande, ka-
ncelarijskog materijala i sl.

¹ Op.citat Dr Lukić Radojko,“Bankarsko računovodstvo“, CID 2002, str 229

16
 c) Izvještaj o novčanim tokovima

Izvještaj o novčanim tokovima je propisan zakonskom regulativom i u njemu banka daje

prikaz naplate i isplate u gotovini i gotovinskim ekvivalentima preko žiro-računa, tekućeg i
deviznog računa, uključujući i kompenzacije, asignacije i cesije sprovedene preko tih raču-
na, u skladu sa međunarodnim računovodstvenim standardima (MRS 7 – Izvještaj o
tokovima gotovine, Profesionalna regulativa u računovodstvu, SRRS, Beograd 2003) i
drugim relevantnim standardima. Treba ipak napomenuti da se kretanje gotovine i gotovi-
nskih elemenata između pojedinih računa u okviru iste banke ne smatra tokovima gotovine.

Iznos priliva i odliva gotovine može se utvrditi na osnovu evidencije o prilivima i odlivima
na žiro-računu i deviznom računu ili na osnovu stanja i prometa na pojedinim računima
imovine i obaveza, odnosno prihoda i rashoda.

Ilustracije radi slijedi prikaz izvještaja o novčanim tokovima:

Tekuća Prethodna
Pozicija godina godina
1 2 3
A. Tokovi gotovine iz poslovnih aktivosti
I. Prilivi gotovine iz poslovne aktivnosti (od 302 do 306)    
II. Odlivi gotovine iz poslovnih aktivnosti (od 308 do 313)    

III. Neto priliv gotovine iz poslovnih aktivnosti prije povećanja ili

smanjenja u plasmanima i depozitima (301 minus 307)    

IV. Neto odliv gotovine iz poslovnih aktivnosti prije povećanja ili

smanjenja u plasmanima i depozitima (307 minus 301)    
V. Smanjenje plasmana i povećanje uzetih depozita
(od 307 do 321)    
VI. Povećanje plasmana i smanjenja uzetih depozita
(od 323 do 327)    
VII. Neto priliv gotovine iz poslovnih aktivnosti prije poreza na dobit
(314 minus 315 plus 316 minus 322 > 0)    
VIII. Neto odliv gotovine iz poslovnih aktivnosti prije poreza na dobit
(314 minus 315 plus 316 minus 322 > 0    
IX. Neto priliv gotovine iz poslovnih aktivnosti
(328 minus 330 minus 331> 0)    
X. Neto odliv gotovine iz poslovnih aktivnosti
(328 minus 329 minus 330 minus 331 < 0)    

17
B. Tokovi gotovine iz aktivnosti investiranja
I. Prilivi gotovine iz aktivnosti investiranja ( od 335 do 337)    
II. Odlivi gotovine iz aktivnosti investiranja (od 339 do 341)    
III. Neto priliv gotovine iz aktivnosti investiranja    
IV. Neto odliv gotovine iz aktivnosti investiranja (338 minus 334)    
C. Tokovi gotovine iz aktivnosti finansiranja
I. Prilivi gotovine iz aktivnosti finansiranja (od 345 do 348)    
II. Odlivi gotovine iz aktivnosti finansiranja (od 350 do 353)    
III. Neto priliv gotovine iz aktivnosti finansiranja (344 minus 349)    
IV. Neto odliv gotovine iz aktivnosti finansiranja (349 minus 344)    
D. Svega neto prilivi gotovine
(301 plus 316 plus 334 plus 344)    
E. Svega neto odlivi gotovine
(307 plus 322 plus 330 plus 331 plus 338 plus 349)    
F. Neto povećanje gotovine (356 minus 357)    
G. Neto smanjenje gotovine (357 minus 356)    
H. Gotovina na početku godine    
I. Pozitivne kursne razlike    
J. Negativne kursne razlike    
K. Gotovina na kraju perioda
(358 minus 359 plus 360 plus 361 minus 362)    

Za bolje razumijevanje novčanih tokova, izvještaj posebno ukazuje na:

 Tokove gotovine iz poslovnih aktivnosti,
 Tokove gotovine iz aktivnosti investiranja, i
 Tokovi gotovine iz aktivnosti finansiranja,
što se konačno svodi na ukupnu vrijednost neto povećanja ili neto smanjenja gotovine u po-
smatranom obračunskom periodu, sa konstatacijom stanja gotovine na kraju obračunskog
pe-rioda.

d) Izvještaj o promjenama na kapitalu

Izvještaj o promjenama na kapitalu je dokument koji prikazuje promjenu početnog stanja

kapitala banke i njegovu promjenu u toku obračunskog perioda za koji se dati dokument sa-
stavlja. Upoređivanjem početnog stanja na početku prethodnog obračunskog perioda i kra-
jnjeg stanja u prethodnom obračunskog perioda, kao i upoređivanjem početnog i krajnjeg
stanja u tekućem obračunskom periodu dobija se jasna slika o kretanju kapitala u pretho-
dnom i tekućem periodu (povećanje ili smanjenje) i osnov povećanja i smanjenja kapitala.

U nastavku slijedi prikaz izvještaja o promjenama na kapitalu:

18
 Gubitak
Upisani a Otkupljene iznad
Akcijski Emisiona neuplaćeni sopstvene Revalorizacione Rezerve Ostali UKUPAN iznosa
Period kapital premija kapital akcije rezerve iz dobiti Dobitak Gubitak kapital KAPITAL kapitala
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Početno stanje-
prethodni period
Fundamentalne
greške i promjene
računovodstvenih
politika
Korigovano početno
stanje
Emisija akcija
Sticanje/prodaja
sopstvenih akcija
Povećanje/smanjenj
vr. sreds. po osnovu
revalorizacije
Prenos sa/na
Ostalo
Dobitak/gubitak
Krajnje stanje -
prethodni period
Početno stanje -tekući
period
Fundamentalne
greške i promjene
računovodstvenih
politika
Korigovano početno
stanje
Emisija akcija
Sticanje/prodaja
sopstvenih akcija
Povećanje/smanjenj
vr. sreds. po osnovu
revalorizacije
Prenos sa/na
Ostalo
Dobitak/gubitak
Krajnje stanje -tekući
period

19
 3.2 Interno izvještavanje

Interno računovodstveno izvještavanje se bavi prikupljanjem, klasifikovanjem i sumiranjem

poslovno-finansijskih podataka, te pripremanjem, podnošenjem i interpretacijom izvje-
štaja. Ono to čini isključivo za potrebe menadžmenta i to u namjeri da pomogne u oba-
vljanju njegovih aktivnosti donošenja pojedinačnih odluka i sistematske upravljačke
kontrole. Ono se bavi internom alokacijom resursa i ishodima tih odluka i aktivnosti.
Ne potcjenjujuci značaj potrebe izvještavanja eksternih korisnika, ipak se nameće konsta-
tacija da su informacije sa područja interne sfere poslovanja od izuzetnog značaja, posma-
trano iz ugla uspješnog vođenja svih aktivnosti usmjerenih ka ostvarenju optimalnog fina-
nsijskog rezultata – dobitka.
Interno izvještavanje i analizu godišnjih računa možemo označiti kao skup metoda, postu-
paka i instrumenata otkrivanja, pokazivanja i interpretacije informacija o stanju i uspjehu
banke na osnovu njenih godišnjih računa. Interna analiza se služi međubilansima i kratko-
ročnim obračunima uspjeha za cijelu banku kao i za njene filijale odnosno uže
organizacione cjeline različitog statusa (troškovne, investicione, prihodne i profitne centre)
i druge aspekte posmatranja.
Gledano sa pozicije manadžmenta, bilans stanja i bilans uspjeha, kao dio seta finansijskih
izvještaja nisu samo instrumenti polaganja računa o ostvarenjima banke pred eksternim
korisnicima vec i bitno ishodište za donošenje upravljačkih odluka, planiranje i kontrolu
aktivnosti banke u narednim poslovnim periodima.
Eksterno izvještavanje i analiza je usmjerena na informaciono opsluživanje eksternih ko-
risnika finansijsko – računovodstvenim informacijama, kao što su postojeći i potencijalni
komitenti i investitori, potencijalni kupci obveznica i akcija, poslovni partneri, vlada i njene
agencije, javnost itd. Interna analiza godišnjih računa je okrenuta informisanju
menadžmenta. Nju obično sprovode interni analitičari koristeći u tu svrhu, ne samo godi-
šnje izvještaje svoje banke, nego i uporedivih konkurenata, grupacije, itd.
Ono po čemu se interno izvještavanje razlikuje od eksternog je veća količina korišćenih
podataka i brojniji problemi kojima se interna analiza bavi a time i njen veći domet i upo-
trebna vrijednost rezultata te analize. Ipak osnovni cilj interne analize godišnjih računa ba-
nke je ocjena prošlih ostvarenja i predviđanje njenih budućih ostvarenja u funkciji informa-
cione podrške aktivnosti donošenja odluka, koje su najčešće finansijskog karaktera. Ona
treba da izvrši selekciju mnoštva podataka koji su u informatičkoj sferi na raspolaganju i da
ih pretvori u upotrebljive informacije za odlučivanje.

20
 3.3 Determinisanje područja internog izvještavanja

Organizaciono struktuiranje banke determinisano je internim osobenostima banke, ali i dru-

štvenim i privrednim uslovima u kojima dotična banka posluje. U cilju efikasnijeg i efekti-
vnijeg poslovanja organizaciona struktura banke se prilagođava zahtjevima svojih komi-
tenata. Zbog prostorne razuđenosti poslovanja i prilično velike prostorne udaljenosti svojih
klijenata od centrale, banka je prinuđena da osniva svoje niže organizacione dijelove koje
čine filijale i poslovne jedinice ili ekspoziture. Filijale i poslovne jedinice su izrazito
zavisni organizacioni dijelovi i cjelokupno njihovo poslovanje se prati i ocjenjuje u centrali
banke.

Filijale i poslovne jedinice kao dijelovi banke mogu da obavljaju većinu bankarskih poslova
ali one uvijek u poslovima sa trećim licima istupaju u ime i za račun banke. Filijale i poslo-
vne jedinice u inostranstvu osnivaju se i posluju u skladu sa odredbama statuta konkretne
banke i odlukama koje donosi upravni odbor banke.

U smislu efikasnog poslovanja organizaciona struktura banke mora biti tako postavljena da
između dijelova i cjeline postoji harmonizacija ciljeva, odnosno da dijelovi ostvarivanje
sopstvenih ciljeva vide u ostvarivanju zajedničkog poslovanja, kroz ostvarivanje ciljeva
banke kao jedinstvene cjeline. Diferenciranje organizacionih dijelova banke ipak podrazu-
mijeva i dislokaciju nadležnosti ali i odgovornosti po organizacionim dijelovima, kontrolu
poslovanja nižih strukturnih nivoa i banke kao cjeline u svrhu ostvarenja postavljenih
ciljeva kako dijelova banke tako i cjeline.

Kod velikih i složenih banaka, čije poslovanje je geografski disperzirano, poslovne odluke
se teško mogu donositi iz jednog centra, prvenstveno zbog toga sto su niži nivoi manadžme-
nta mnogo bliži mjestu dešavanja aktivnosti i informacijama te mogu donositi brže i
adekvatnije odluke. Stoga je decentralizacija ovlašćenja neophodna u cilju bržeg i efika-
snijeg reagovanja na izazove koje postavlja eksterno okruženje. Organizovanje banke kao
sistema filijala i poslovnih jedinica omogućava banci da se više posveti specifičnim
lokalnim tržištima i prednostima koje ona nude. Pri tom je, kratko rečeno, više nego
neophodno voditi računa o harmonizaciji ciljeva organizacionih dijelova i cjeline banke.

Kod velikih banaka koje primjenjuju striktnu centralizaciju poslovanja, iako u svojoj organi-
zacionoj strukturi posjeduju veliki broj filijala i poslovnih jedinica, “dolazi do problema u
efikasnosti poslovanja jer se pritisak na funkciju podrške odlučivanja u banci multiplikuje,
što dovodi do usporavanja rada filijala, otvara novi prostor konkurenciji, zanemaruje dubi-
nske penetracije tržišta na terenu, stvara osjećaj nemoći banke na dotičnom terenu od
vodećih klijenata, stvara osjećaj gubljenja identiteta filijala i glavnih filijala, kao banke na
poslovnom prostoru koji ona pokriva”¹

¹ Prof.dr Vunjak M. Nenad , „Bankarske finansije, finansijski menadžment“, treće dopunjeno izdanje
Subotica 1999, str. 302-303

21
Banka može da bude organizaciono struktuirana i u obliku holding banke koja u sebi sadrži
i odredjeni broj banaka “kćeri”, ali i sama da bude u okviru jednog složenijeg holding pre-
duzeća. Banke “kćerke” bi mogle da budu banke koje su regionalno usmjerene, ali i koje su
usmjerene na određene segmente privrede (kao npr. poljoprivrede, stanovništvo, mala pre-
duzeća, eksport – import banke itd.).

Svi organizacioni nivoi koji se nalaze u sklopu jedne banke predstavljaju jedinstvene cjeline
koje podnose svoje izvještaje o poslovanju menadžmentu na višem organizacionom nivou.
Svaka filijala, poslovna jedinica ili neki drugi oblik decentralizovane organizacione stru-
kture banke predstavljaju područje periodičnog obračuna rezultata poslovanja i kao takve
odgovorne su za svoje poslovanje kao i poslovanje banke u cjelini.

Svi ovi oblici disperzije poslovanja banke i decentralizacije funkcije poslovnog odlu-
čivanja zahtijevaju i vrlo složenu i dobro organizovanu računovodstvenu podršku kako na
nivou centrale tako i na nivou filijala banke. “U skladu sa konkretnim okolnostima i stva-
rnim potrebama menadžmenta na svim organizacionim nivoima, potrebno je kreirati raču-
novodstvene izvještaje adekvatno struktuirane i fleksibilno postavljene, što ustvari podra-
zumijeva decentralizaciju računa uspjeha”¹

¹ Prof. Gajić Ljubica, “ Informativna podrška računovodstvene funkcije strategijskom menadžmentu u

bankarstvu”, Strategijski menadžment 2/3, Ekonomski fakultet Subotica, 2002

22
 3.4 Ciljevi obračuna troškova u funkciji decentralizovanog izvještavanja

Kao što je u prethodnom poglavlju već napomenuto usled decentralizovane organizacione

strukture banke neophodno je struktuirati i takvu računovodstvenu funkciju koja će biti u
službi donošenja adekvatnih poslovnih odluka, kako na nivou filijala tako i na nivou
centrale banke. Računovodstvena funkcija treba da obezbjedi informacije o poslovanju
pojedinih organizacionih segmenata i uvid u postignute rezultate, radi mjerenja ostvarenja
svakog pojedinačnog učesnika, vezano za kratkoročno bilansiranje rezultata dijelova
naspram rezultata cjeline . Prema statusu, kao što je već rečeno organizacione cjeline mogu
biti determinisane kao troškovni, prihodni, rashodni, investicioni centri, kao i centri
budžetskih rashoda. Organizacione cjeline i područje izvještavanja određeni su u skladu sa
informativnim potrebama i organizacionom strukturom banke. U međusobnim odnosima i
obračunima prisutan je problem takozvanih internih – transfernih cijena. Realno utvrđiva-
nje transfernih cijena uz harmonizaciju ciljeva filijala i ciljeva cjeline banke, i pravilno po-
stavljen i efikasan sistem politike motivacije zaposlenih doprinosi ostvarivanju ciljeva
banke kao privrednog (finansijskog) subjekta.

To podrazumijeva da menadžment centrale treba da prenese određene nadležnosti na niže

organizacione nivoe, uopšte (prihodi, rashodi, rezultat) a posebno na području operativnih
rashoda¹. Uobičajena upravljačka struktura banke sadrži tri nivoa upravljanja: strategijsko,
taktičko i operativno. Shodno tome i računovodstvene informacije po formi, sadržini i
vremenskoj dinamici treba da budu prilagođene nivou menadžmenta kome se prezentuju.

Banke i njene filijale su u konstantnoj komunikaciji i povezane su putem aktivnosti koje

obavljaju između sebe. Najčešće su to poslovi platnog prometa gdje se filijale pojavljuju
kao filijale inicijative, i filijale izvršenja a centrala se tretira kao obračunsko mjesto. U ko-
ntnom okviru za banke postoje i posebno predviđeni računi za obaveze iz internih odnosa
centrale i filijala (računi grupa 44 i 49) kao i računi za potraživanja iz internih odnosa
(računi grupa 14 i 19).

Za realno izvještavanje korisnicima računovodstvenih izvještaja – internim i eksternim,

osim zvaničnih finansijskih izvještaja za potrebe informisanja i odlučivanja, posebno mena-
džerske strukture u banci, potrebni su dodatni izvještaji, koji sadrže raščlanjene kompone-
nte rezultata i imovine iz bilansa stanja i bilansa uspjeha banke. Posmatrano po raznim
segmentima,

¹ Op.citat Prof.dr Vunjak M. Nenad , „Bankarske finansije, finansijski menadžment“, treće i dopunjeno
izdanje Subotica 1999, str. 298-299

23
problematika izvještavanja po organizacionim cjelinama regulisana je Međunarodnim
računovodstvenim standardima, konkretno MRS 14 – Izvještavanje po segmentima. Cilj
izvještavanja po segmentima, između ostalog, je da:

1. se bolje razumiju učinci poslovanja organizacionih cjelina u prethodnom periodu,

2. se bolje procjene rizici i izgledi na uspjeh u budućim periodima i bolje prosudi o
poslovanju banke kao cjeline.

Uopšteno govoreći osnovne informacije koje trebaju da sadrže izvještaji po segmentima su

prihodi, rashodi i proizilazeći poslovni rezultat i angažovana sredstva. Prihodi, rashodi i
odgovarajući rezultat se dobijaju iz segmentiranih bilansa stanja i uspjeha dok se angažo-
vana sredstva alociraju putem odgovarajućeg ključa koji važi za sve organizacione cjeline
za koje se vrši izvještavanje u okviru banke. U zavisnosti od toga cjelokupno poslovanje
organizacionih cjelina, segmenata se gleda kroz prizmu karakteristika i aktivnosti koje one
sprovode. Kod ovih centara organizacionih cjelina, odnosno segmenata banke menadžer je
odgovoran za uspješno sprovođenje zadate poslovne politike od strane vrhovnog mena-
džmenta.

Za koordinaciju akcija i utvrđivanje ostvarenja u okviru banke koriste se, kao što je već
rečeno, transferne cijene. Transferne cijene predstavljaju cijene po kojima se usluga obra-
čunava u uslovima transferisanja učinaka od jedne do druge filijale ili od filijale ka centrali
i obrnuto. Za filijalu koja vrši usluge transferne (interne) cijene kreiraju prihode, dok za
filijalu koja koristi usluge interne cijene kreiraju rashode. Po pravilu interne cijene su niže
nego cijene koje se zaračunavaju na eksternom tržištu. U uslovima visoke decentralizacije
menadžment filijale bi trebao da ima samostalnost u utvrđivanju internih cijena, vodeći
računa o osnovnom cilju – maksimiziranju profita, imajući u vidu specifičnosti poslovanja
banke (posebno se to odnosi na cijenu – kamatu za pribavljena novčana sredstva).

Praćenje uspješnosti poslovanja organizacionih dijelova je od posebnog značaja, prvenstve-

no zbog toga što uspjeh filijala uslovljava uspjeh banke kao cjeline. Iz tih razloga ističe se
potreba za planiranjem, praćenjem i kontrolom ostvarenja po organizacionim dijelovima,
utvrđivanjem njihovih pojedinačnih rezultata i njihovom doprinosu ukupnom rezultatu po-
slovanja banke. Analiza uspješnosti svakog segmenta pojedinačno, treba da bude ključna u
kreiranju poslovne politike filijala, da se još više podstaknu dobre performanse i maksi-
mizira njihov rezultat, kao i da se eliminišu uzroci slabijeg poslovanja pojedinih segmenata i
na taj način eliminišu negativni uticaji na poslovanje banke kao jednog zaokruženog
sistema.

24
 3.5 Informativna sposobnost obračuna troškova u funkciji poslovnog
odlučivanja

3.5.1 Obračun troškova u funkciji poslovnog odlučivanja u bankama

Obračun troškova u bankama, kao i u svakim drugim privrednim subjektima a naročito pro-
izvodnim preduzećima, čini ključnu komponentu u ostvarivanju primarnog cilja poslovanja
– pozitivnog finansijskog rezultata. Pronicanje u vrste troškova i uzroke njihovog nastajanja
sa aspekta upravljanja znači i stvaranje preduslova za njihovo objektivno sagledavanje i
mogućnost iznalaženja puteva za njihovo snižavanje. Prosta računica koje se svi privredni
subjekti pridržavaju glasi: manji troškovi  veća ekonomičnost  povoljniji uslovi za
ostvarivanje dobitka.
Troškovi u bankama se po svom karakteru i prirodnoj vrsti bitno razlikuju od troškova
proizvodnog preduzeća. Uz uvažavanje značaja i drugih sistematizacija, ipak se u bankama
ističu i posmatraju: 1) prirodne vrste troškova, 2) fiksni i varijabilni troškovi; i 3) direktni i
indirektni troškovi; po svom karakteru su najsličniji troškovima u uslužnim organizacijama,
što je i razumljivo imajući u vidu aktivnosti kojima se banke bave. Ono što je specifično za
troškove u bankama je složeno iskazivanje outputa, nepredvidljivost uslužnih aktivnosti i
složenost alociranja indirektnih troškova na nosioce uspjeha.

Obračun troškova u bankarstvu može biti zasnovan na različitim principima, metodama i

tehnikama kao na primjer kod proizvodnih preduzeća. Međutim, imajući u vidu karakteri-
stike bankarskog poslovanja i bankarskih poslova, za banke je pogodan obračun po baznim
aktivnostima. Obračun troškova po baznim aktivnostima zasnovan je na prostoj konstataciji
da resurse troše aktivnosti, a aktivnosti su nosioci uspjeha. Iz ovoga se nameće konstatacija
da su osnovne kategorije obračuna troškova u bankarstvu: prirodne vrste troškova, direktni i
indirektni troškovi, aktivnosti, alokacioni ključevi i nosioci uspjeha. Prirodne vrste troškova
su izraz trošenja pojedinih vrsta resursa u svakodnevnom poslovanju banke ( rashodi
kamata, rashodi naknada, troškovi materijala, plate zaposlenih, drugi troškovi poslovanja
itd.). Direktni troškovi su troškovi koji se direktno mogu, na osnovu dokumentacije, vezati
za konkretnu aktivnost i lako se mogu prenijeti na nosioce u obračunu troškova. Indirektni
troškovi se ne mogu vezati samo za jednu aktivnost, jer su oni obično troškovi funkcije po-
drške odlučivanja i zajednički su za sve aktivnosti (ili bar za većinu njih).

Aktivnosti su operacije, transakcije, radnje kojima se izvršavaju osnovni bankarski poslovi.

Predstavljaju homogene poslove i relativno se mogu izolovati u okviru poslovanja (npr
kreditni poslovi, izdavanje čekovnih knjižica, pripremanje računovodstvenih izvještaja itd.).
U bankama je veoma značajno identifikovati aktivnosti koje kreiraju dodatnu vrijednost za
komitente i one koje to ne čine, i u cilju snižavanja troškova u banci ograničiti ovu drugu
kategoriju na razumnu mjeru. Aktivnosti se mogu sistematizovati na različite načine, a kao
mogućnost može se navesti podjela na: 1) osnovne (kreditiranje, emisija novca); 2)

25
sporedne (turizam, ugostiteljstvo); 3) pomoćne (tehničke službe); 4) ostale (opšte službe);¹
Alokacioni ključevi su instrumenti pomoću kojih se vrši alociranje (prenošenje) indirektnih
troškova na odredjene nosioce, kalkulacione objekte (npr broj zaposlenih, broj kreditnih
zaduživanja, broj izdatih čekovnih knjižica itd.).
Između ključeva,(osnova za prenošenje indirektnih troškova) i uspjeha mora postojati
određena uzročno posledična. Nosioci uspjeha su usluge koje banka plasira na tržište i one
predstavljaju osnovu za sticanje prihoda ali i za nastajanje rashoda, pa zbog toga pre-
dstavljaju nosioce troškova i uspjeha. Obračun troškova sa podacima i informacijama koje
prezentuje predstavlja polaznu osnovu za kontrolu, analizu i poslovno odlučivanje.

3.5.2 Tehnike strategijske analize poslovanja banaka

Ono što je bitno u turbulentnom okruženju jeste da se odrede ključni procesi i događaji koji
trebaju da se, kroz odgovarajuće strategije, misije i ciljeve, ispune da bi poslovanje bilo
efektivno i efikasno i dovelo do osnovnog cilja svake privredne organizacije a to je dobitak
odnosno profit. Ti faktori su u stvari kritični faktori uspjeha, a kao što smo u prethodnom
poglavlju naveli u bankarskom poslovanju to su kvalitet, vrijeme i troškovi. Za analizu
kritičnih faktora vremenom su razvijene i određene tehnike koje trebaju da pomognu u
njihovoj analizi i ostvarivanju istih. Postoji niz tehnika kojima je prvenstveno cilj da
sagledaju trenutnu situaciju u poslovanju i raznim vrstama analiza projektuju buduće uslove
poslovanja i mogućnosti za njihovo unapređenje. Neke od tih tehnika su našle primjenu i u
domaćoj privrednoj praksi, a aktuelne su i za bankarsko poslovanje.

a) SWOT analiza

SWOT analiza (streinghts-snage, weaknesses-slabosti, opportunities-šanse, threats-prijetnje)

je nastala na osnovu istraživanja Stanford Instituta za Istraživanje od 1960 do 1970. Osnova
za njeno stvaranje je bila potreba da se sazna zašto planovi korporacija doživljavaju
neuspjeh. Istraživanje je sprovedeno sa učešćem od oko 500 kompanija da bi se saznalo šta
bi se moglo učiniti po ovom pitanju. U analizi koja je izvršena na konkretnim preduzećima
menadžerima su postavljana jednostavna pitanja kao na primjer “Šta je dobro a šta loše u
njihovom procesu planiranja?” kako u sadašnjosti tako i u budućnosti. Ono što je dobro u
sadašnjosti svrstano je u Zadovoljavajuće (Satisfactory), ono što je dobro u budućnosti su
Prilike (Opportunity), loše u sadašnjosti su Slabosti (Fault) a loše u budućnosti su Prijetnje
(Threat). Tako je nastala SOFT analiza. Na seminaru u Cirihu 1964. godine slovo “F” je
zamijenjeno sa slovom “W” i tako je nastao sadašnji naziv SWOT analize.²

¹ Prema: Dr Lukić Radojko,“Bankarsko računovodstvo“, CID 2002, str 286

² Prema: Alan Chapman, Businessballs.com i Anthony C. Danca „SWOT analysis“

26
SWOT analiza je bazni model koji uputstvima i pravcima stvara osnovu za razvoj marketing
planova. Ona to omogućava tako što upoređuje snage organizacije, u ovom slučaju banke,
(“šta banka može da uradi?”) i slabosti banke (“šta banka ne može da uradi?”) i suprotstavlja
ih šansama (potencijalnim povoljnim uslovima za banku) i prijetnjama (potencijalnim
nepovoljnim uslovima za banku). Uloga SWOT analize je da preuzme informacije iz analize
okruženja i razdvoji ih na interne dijelove (snage i slabosti) i eksterne dijelove (šanse i
prijetnje). SWOT analiza omogućava da banka na osnovu dobijenih informacija lakše
identifikuje faktore koji dovode do ostvarivanja njenih ciljeva (snage i šanse) ili da ukaže na
faktore koji moraju biti prevaziđeni ili minimizirani u postizanju željenih ciljeva (slabosti ili
prijetnje).

Snage i slabosti postoje unutar banke ili u relacijama banke i njenih komitenata. SWOT
analiza treba da bude fokusirana na maksimiranje koristi za komitente, i snage dobijaju
svoje pravo značenje tek kada se postave u službu zadovoljavanja potreba komitenata.
Značajno je da snage budu razmotrene sa obe tačke gledišta: i od strane banke i od strane
komitenata. Ključna pitanja su: Koje su prednosti banke? Šta to banke rade dobro? Slabosti
takođe trebaju da budu razmotrene i sa interne i sa eksterne tačke gledišta. Važno je njihovo
pravovremeno otkrivanje da bi se što prije otklonile. Odlaganje otkrića slabosti koje postoje
samo će dovesti do novih neprilika za banku. Ključna pitanja su: Šta se može unaprijediti?
Šta se loše radi? Šta treba da se izbjegne?

Menadžment koji je zaokupljen razvojem snaga i mogućnosti može da zapostavi eksterno

okruženje. Ovo može dovesti do toga da promjene u okruženju onemoguće banci da
kvalitetno opslužuje svoje komitente. Postoji veliki broj promjena koje dovode do toga ali
značajno je istaći njih nekoliko¹:
1. Promjene u konkurenciji,
2. Promjene u društvenom okruženju,
3. Promjene u političkom okruženju,
4. Promjene u internoj organizacionoj strukturi.

Ipak i pored svega ovoga nije tako jednostavno identifikovati snage, slabosti, šanse i
prijetnje u poslovanju banke. Neophodno je minimizirati ili izbjeći oboje, i slabosti i
prijetnje. Slabosti trebaju da budu posmatrane tako da se konvertuju u snage, a isto tako i
prijetnje trebaju da se konvertuju u šanse. Snage i šanse treba da se dovedu do optimuma i
da budu u službi maksimiziranja potencijala banke.

¹ Prema: Anthony C. Danca “SWOT analysis”, Businessballs.com

27
U prikazu koji slijedi, dat je skraćeni oblik SWOT matrice koji se koristi u analizi faktora
koji utiču na poslovanje banke:

Snage Slabosti
////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

 Kompetitivne prednosti  Reputacija

 Resursi, Zaposleni  Finansijska situacija
 Inovativni aspekti  Cash-flow
 Cijena, Vrijednost, Kvalitet  Moral, Posvećenost, Liderstvo
 Kultura, Ponašanje  Stručnost menadžmenta, Uspješnost
 Sistem obračuna cijena,  Poznate ranjive tačke
 Iskustvo, Znanje, Informacije  Pouzdanost informacionog sistema
 Informativna tehnologija  Plansko predviđanje
////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Šanse Prijetnje
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

 Razvoj trzišta  Politički uticaji

 Konkurentske slabe tačke  Uticaji okruženja
 Razvoj tehnologije i inovacija  Razvoj IT
 Globalni trendovi  Tražnja tržišta
 Industrija ili stilovi života  Nove tehnologije, Usluge, Ideje
 Taktika-iznenađenje, veliki ugovori isl.  Vitalni partneri i ugovori
 Informacije i istraživanje  Gubitak ključnog osoblja

Šema br.1: SWOT matrica

b) Balenced scorecard

Novi pristup strategijskom menadžmentu je razvijan u ranim 90-tim od strane Dr. Roberta
Kaplana i Dejvida Nortona i nazvan je “balanced scorecard”. Suština njegovog koncepta je
u tome da se balansiraju finansijske i nefinansijske dimenzije performansi banaka. Kaplan i
Norton su opisali tehniku na sledeći način:

” Ona se oslanja na tradicionalna finansijska mjerenja, ali finansijska mjerenja “pričaju

priču” iz prošlosti, priču zadovoljavajuću za preduzeća industrijskog doba za koje
dugoročna sposobnost investiranja i odnosi sa komitentima nisu kritični za uspjeh. Ova
finansijska mjerenja su neadekvatna za vođenje i ocjenjivanje puta koji kompanije
informatičke ere moraju preći da bi kreirali buduću vrijednost kroz investiranje u komitente,
zaposlene, tehnologiju i inovacije”.¹

¹ “What is the balanced scorecard?”, Paul Arveson 1998, Balancedscorecard.org

28
The Balanced Scorecard predlaze da banke posmatramo iz četiri perspektive i da razvijamo
matricu, sakupimo podatke i analiziramo ih sa stanovišta¹:
1. Perspektive učenja i rasta,
2. Perspektive procesa poslovanja,
3. Perspektive komitenata,
4. Finansijske perspektive.

c) Upravljanje totalnim kvalitetom (TQM)

TQM je pristup nastao u Japanskoj industriji 1950-tih godina. Totalni kvalitet je u stvari
prezentacija kulture, ponašanja i organizacije banke kojima banka nastoji da obezbjedi, i
nastavlja da obezbjeđuje u kontinuitetu, svoje komitente sa uslugama koje podmiruju
njihove potrebe i u skladu sa odgovarajućim međunarodnim standardima. Najvažniji aspekti
TQM-a uključuju kvalitet fokusiran na komitente, vođstvo i posvećenost top menadžmenta,
kontinuirano poboljšanje u usavršavanje, brze odgovore na probleme, akcije bazirane na
činjenicama, učešće zaposlenih u odlučivanju i sveukupnu kulturu usmjerenu ka povećanju
kvaliteta. U suštini TQM izražava osjećaj da je nešto bolje od drugog.²
Kvalitet usluga je jedan od najznačajnijih faktora u bankarskom poslovanju i od njega zavisi
zadržavanje postojećih klijenata i privlačenje novih. TQM predstavlja tehniku koja
omogućava značajno snižavanje troškova i zbog toga je presudno prije svega osposobiti
osoblje za njegovu primjenu kao i stvoriti takvu organizacijsku kulturu koja ce omogućiti
njegovu nesmetanu primjenu.

Pored gore navedenih tehnika za strategijsku analizu troškova, u nastojanjima da se što više
poboljša poslovanje banaka razvijane su i brojne druge tehnike od kojih ćemo nevesti samo
one koje su zaživjele u praksi i imaju široku primjenu. Te tehnike su³:
1. Benchmarking (uporedjivanje sa uspješnim),
2. Kontinuirano poboljšanje,
3. Menadžment baznih aktivnosti,
4. Reinženjering,
5. The theory of Constraints (skraćivanje ciklusa vremena),
6. Masovna potrošnja,
7. Ciljni troškovi,
8. Troškovi životnog ciklusa .

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
¹ “What is the balanced scorecard?”, Paul Arveson 1998, Balancedscorecard.org
² Prema: “A few words about TQM”, John Stark Associates 1998, Johnstarks.com
³ Prema: Dr Lukić Radojko, “Banakarsko računovodstvo”, CID 2002. str 283

29
 4. Obračun troškova i decentralizovano izvještavanje u
banci “X”

4.1 Prikaz banke “X”

Banka “X” je univerzalna banka koja kombinuje funkcije komercijalnog i investicionog

bankarstva, koja opslužuje preko 900.000 fizičkih i preko 60.000 pravnih lica. U njenoj
organizacionoj strukturi nalaze se 23 filijale i 180 prodajnih mjesta preko kojih banka nasto-
ji da zadovolji svoje klijente, zaposlene i sredinu u kojoj djeluje.

Poslovna strategija banke zasnovana je na orijentaciji ka klijentu i brzom razvoju novih pro-
izvoda i usluga uz striktnu kontrolu rizika. Savremene informacione tehnologije i najkva-
litetnije komunikacione linije u zemlji pružaju osnovu za efikasno poslovanje i distribuciju
proizvoda i usluga uz racionalno korišćenje prodajnih mjesta i novih kanala distribucije i
komunikacije. Regrutovanjem novih talenata, konstantnim ulaganjem u razvoj svojih kadro-
va i uvođenjem sofisticiranog marketinga i kulture prodaje, banka teži da se približi svojim
klijentima u nadi da će ostvariti kvalitetnu i efikasnu saradnju na obostrano zadovoljstvo,
kao i da unapređenjem bankarskih usluga i promjenama u načinu njihove distribucije pruži
jedan novi kvalitet i jedan efikasniji, komforniji vid saradnje.

Prema statutarnim odredbama banka je osnovana za obavljanje depozitnih, kreditnih i dru-

gih bankarskih poslova u zemlji i inostanstvu. Ona je pravno lice sa pravima, obavezama i
odgovornostima utvrđenim Zakonom o bankama i drugim finansijskim organizacijama.¹ Ba-
nka se bavi depozitnim, kreditnim i drugim poslovima u zemlji i to:

1. Primanjem i uzimanjem svih vrsta novčanih depozita (depozitni posao),

2. Davanjem i uzimanjem kredita (kreditni posao),
3. Izdavanjem hartija od vrednosti i novčanih kartica (emisioni posao),
4. Deviznim, devizno-valutnim i mijenjačkim poslovima,
5. Čuvanjem sredstava i hartija od vrijednoosti i upravljanjem njima (depo poslovi),
6. Kupovinom i prodajom hartija od vrijednosti (posao sa efektima),
7. Izdavanjem jemstva, garancija, avala i drugih oblika jemstava (garancijski posao),
8. Poslovima platnog prometa u skladu sa saveznim zakonom,
9. Posredovanjem u trgovini hartija od vrijednosti,
10. Kupovinom i naplatom potraživanja ,
11. Pružanjem drugih finansijskih usluga.

¹ Zakon o bankama i drugim finansijskim organizacijama, Sl. list SRJ br. 36/2002

30
Banka je organizovana kao akcionarsko društvo. Organi upravljanja banke su:
1. Skupština akcionara,
2. Upravni odbor,
3. Nadzorni odbor,
4. Generalni direktor banke,
5. Odbori.

Bankom upravljaju akcionari banke u zavisnosti od njihovog učešća u akcionarskom kapi-

talu. Broj pravnih lica koji obavljaju svoje finansijsko poslovanje preko banke “X” povećan
je u dosadašnjem periodu 2005. godine za 25% u odnosu na 2004. godinu. Klijenti banke
mogu da koriste usluge platnog prometa, kratkoročne i dugoročne kreditne aranžmane,
domaće i međunarodne garancije, avaliranje menica, usluge akreditivnog poslovanja, kredite
preko inostranih kreditnih linija, Visa Business kartice, POS terminale kao i usluge
elektronskog bankarstva.

Specifičnosti banke “X” u odnosu na neke druge banke jesu to da je banka “X” ovlašćena za
obavljanje dilersko-brokerskih i kastodi poslova, ocjenu biznis planova, procjenu vrijednosti
kapitala i poslove konsaltinga u privatizaciji.

Za bliže upoznavanje slijedi ogranizaciona struktura banke “X” i njene funkcije podrške (u
okviru koje je organizovana i računovodstvena funkcija):

31
32
33
 4.2 Obračun troškova i izvještavanje u banci “X”

Obračun troškova u banci “X” kao i u svakoj drugoj bankarskoj organizaciji predstavlja
osnova za planiranje, kontrolu i analizu uspješnosti poslovanja djelova i celine banke. Se-
gmentirano izvještavanje u ovoj bankarskoj ustanovi, primjereno njenoj organizacionoj stru-
kturi predstavlja osnovu cjelokupnog izvještavanja. Finansijsko-računovodstveni izvještaji
sastavljaju se na nivou filijala što omogućuje praćenje njihovog rada i njihovog doprinosa
ukupnom rezultatu, i na nivou centrale – odnosno na nivou cjeline banke. To podrazumijeva
izvještaje eksternog karaktera, ali i niz razvijenih izvještaja kratkoročnog karaktera za inte-
rne potrebe. Osim toga, banke imaju obavezno sastavljanje poslovnih izvještaja kratko-
ročnog karaktera posebnih namjena i za posebne kategorije, za potrebe Narodne banke.
Jedan od primarnih je izvještaj o ročnosti, dospjelosti potraživanja i obaveza, što je, između
ostalog, vrlo značajno i za interne potrebe upravljačke strukture banke.

Za ilustraciju dat je primer bilansa stanja i bilansa uspjeha jedne filijale banke “X”:

BILANS STANJA filijale banke “X” na dan 31.12.2004. godine

u 000 dinara

Gotovina i gotovinski
AI ekvivalenti 13.141 P I Obaveze prema bankama 60.000
a) u dinarima 7.199 a) u dinarima 60.000
b) u stranoj valuti 5.942 1 depoziti 60.000
Depoziti kod centralne
A II banke 0 2 krediti 0
A Potraživanja za kamatu i
III naknadu 6.486 b) u stranoj valuti 0
Obaveze prema
a) u dinarima 6.350 P II komitentima 667.347
b) u stranoj valuti 137 a) u dinarima 367.280
A
IV Plasmani komitentima 2.303.868 1 depoziti 367.280
a) u dinarima 473.073 1,1, po viđenju 251.857
  -kratkoročni 244.438 1,2, kratkoročni 111.089
  -dugoročni 228.636 1,3 dugoročni 4.335
b) u stranoj valuti 1.830.795 b) u stranoj valuti 300.067
  -kratkoročni 2.021 2 depoziti 300.055
  -dugoročni 1.828.774 2,1, po viđenju 130.861
A
V Plasmani bankama 45.437 2,2, kratkoročni 159.507
a) u dinarima 45.437 2,3, dugoročni 9.688

34
b) u stranoj valuti 0 3 krediti 0
A
VI HOV kojima se trguje 16.066 4 ostale finansijske obaveze 12
P Obaveze za kamate i
a) u dinarima 16.066 III naknade 0
P
b) u stranoj valuti 0 IV Obaveze po osnovu HOV 13
A Ulaganja u hartije od
VII vrednosti 0 a) u dinarima 0
A
VIII Učešća i kapitalu 0 b) u stranoj valuti 13
A
IX Nematerijalna ulaganja 0 PV Obaveze za dividende 0
A P Ostale obaveze iz
X Osnovna sredstva 0 VI poslovanja 3.143
A
XI Ostala sredstva i AVR 16.192 a) u dinarima 3.143
A
XII Odložena poreska sredstva 0 b) u stranoj valuti 0
P Odloženi negativni
I Ukupna eksterna aktiva 2.401.191 VII goodwill 0
Pov. Pozicija u internom P
II transferu 893.700 VIII Rezervisanja 16.978
P
III Ukupna aktiva 3.294.891 IX Ostale obaveze i PVR 10.392
A
XIII Vanbilansne stavke 2.165.449 a) u dinarima 10.260
Plas. po poslovoma u ime 3
  lica 8.318 b) u stranoj valuti 132
P
  Potencijalne obaveze 60.312 X Odložene poreske obaveze 0
  Ostala vanbilansna aktiva 2.096.819   UKUPNO OBAVEZE 757.874
P
XI Kapital 79.928
I Ukupna eksterna pasiva 837.802
Dužnička poz. u internom
II transferu 2.457.089
a) u dinarima 18.035.299
b) u stranoj valuti 653.560
c) neusaglašeni interni odnosi 0
III Ukupno pasiva 3.294.891
P
XII Vanbilansne stavke 2.165.449

Pored bilansa stanja, jedan od osnovnih finansijsko-računovodstveni izvještaja filijale banke

je svakako i njen bilans uspjeha koji slijedi u narednom prikazu:

35
 Bilans uspjeha filijale banke “X”

Grupa računa Pozicija Iznos

1 2 3
Prihodi i rashodi iz redovnog
  poslovanja  
70 Prihodi od kamata 173.638.386,31
60 Rashodi od kamata 20.346.870,64
Dobitak po osnovu kamata
  (201-202) 153.291.515,67
Gubitak po osnovu kamata
  (202-201)  
71 Prihodi od naknada i provizija 55.812.151,24
61 Rashodi naknada i provizija 8.053,53
Dobitak od naknada i provizija
  (205-206) 55.804.097,71
Gubitak od naknada i provizija
  (206-205)  
Neto dob. po osnovu prodaje hartija
722 manje 620 od vrednosti  
Neto gub. po osnovu prodaje hartija
620 manje 722 od vrednosti  
721 manje 621 Neto prihodi od kursnih razlika  
621 manje 721 Neto rashodi od kursnih razlika  
720 Prihodi od dividendi i učešća  
73 i od 760 do
766 Ostaki poslovni prihodi 722.676.902,08
Rashodi indir. otpisa plasmana i
65 rezervisanja 2.889.055.651,76
63,64 od 660 do
666 Ostali poslovni rashodi 482.274.278,80
Prihodi od promjene vrednosti imovine
77 i obaveza 41.962.693,61
Rashodi od promjene vrednosti
67 imovine i obaveza  
Dobitak iz redovnog poslovanja
(203-204+207-208+209-210+211-
  212+213+214-215-216+217-218)  
Gubitak iz redovnog poslovanja
(204-203+208-207+210-209+212-
  211-213-214+215+216-217+218) 2.397.594.721,49
769 Vanredni prihodi 2.318.607.841,47
669 Vanredni rashodi 809.401,60
  Neto vanredni prihodi (221-222) 2.317.798.439
  Neto vanredni rashodi (222-221)  
Dobitak perioda pre oporezivanja
  (225=219+223-220-224)  
Gubitak perioda pre oporezivanja
  (226=220+224-219-223) 79.796.282

36
 847 Porez na dobit  
Dobitak poslije oporezivanja
  (225-227)  
Gubitak poslije oporezivanja
  (226+227 ili 227-225)  

Na osnovu raspoloživih podataka dat je prikaz bilansa stanja i bilansa uspjeha konkretne ba-
nke “X”, iz seta osnovnih finansijskih izvještaja. Za njihovu izradu i prezentaciju, informa-
tivnu osnovu predstavlja računovodstvena funkcija sa naglašenim značajem obračuna
troškova, prihoda i rezultata sa raznih aspekata.

37
 5. Završne konstatacije

Decentralizovano izvještavanje u bankarskom poslovanju predstavlja jedan od ključnih fa-

ktora u nastojanjima vrhovnog menadžmenta da objektivno sagleda pojedinačan uspjeh po
organizacionim cjelinama i doprinos rezultata organizacione cjeline ukupnom rezultatu. Od
pravilno postavljene poslovne politike, maksimalno iskorišćenih potencijalnih i stvarnih
mogućnosti svakog pojedinačnog organizacionog dijela, segmenta, kao i adekvatne koordi-
nacije njihovih aktivnosti, zavisi finansijski uspjeh dijela, ali i cjeline banke, kao i ostvari-
vanje ostalih nefinansijskih ciljeva.

Za menadžment banke je od ključnog značaja da determiniše odgovarajući informacioni si-

stem, koji treba da obezbjedi pouzdanu informativnu osnovu za poslovno odlučivanje i upra-
vljanje bankom. Blagovremene, adekvatne i kvalitetne informacije preduslov su za relava-
ntno i racionalno poslovno odlučivanje. Upravo zbog toga neophodno je izgraditi pouzdan
računovodstveni sistem u bankama koji će predstavljati neiscrpan izvor i iz koga će se
produkovati informacije u svrhu zadovoljavanja kompleksnih potreba internog i eksternog
izvještavanja.

U tu svrhu, uz puno uvažavanje međunarodnih računovodstvenih standarda koriste se računo-

vodstvu primjerena organizaciona sredstva, a jedno od osnovnih je kontni okvir propisan za
banke i druge finansijske organizacije. Od strane zakonodavca propisan je sintetički kontni
okvir a bankama je prepušteno da vrše dalju segmentaciju i analitičko raščlanjavanje u zavi-
snosti od svojih ciljeva koje se pred bankarsko računovodstvo postavljaju.

Osnovni računovodstveni izvještaji koje vrhovni menadžment prezentuje eksternim i inte-

rnim korisnicima predstavljaju pregled stanja i dostignuća poslovanja banke u proteklom
obračunskom periodu. U tu kategoriju spadaju bilans stanja, bilans uspjeha, izvještaj o
novčanim tokovima, izvještaj o promjeni na kapitalu kao i napomene uz računovodstvene
izvještaje. Kroz njih se svi zainteresovani stakeholder-i mogu informisati o finansijskom
“zdravlju” banke, njenoj prinosnoj moći kao i o količini i vrijednosti sredstava sa kojima
banka posluje.

Razvojem postojećih bankarskih poslova kao i uvodjenjem novih poslova i bankarskih proi-
zvoda, koji u sve većem procentu učestvuju u ukupnim aktivnostima, pa tako i u finansi-
jskom rezultatu, pred računovodstvo je postavljen niz zadataka koje je ono sa većim ili
manjim uspjehom uspjelo da riješi. Razvijene su nove tehnike obračuna troškova kao i veliki
broj tehnika koje su stavljene u službu strategijske analiza poslovanja banke. Na osnovu njih
banke su u mogućnosti, ne samo da sagledaju i analiziraju svoje poslovanje u prethodnim
obračunskim periodima, nego i da projektuju i analiziraju svoje poslovanje u budućnosti.
Sagledavanje internih i eksternih uticaja, koji u ogromnoj mjeri utiču na poslovni rezultat
banke, međutim i dalje je vrlo komplikovano. Turbulentno poslovno okruženje i konstantan
razvoj novih tehnologija ne dozvoljavaju da se menadžment “opusti” u planiranju nego
zahtijeva konstantnu pažnju i analizu.

38
Predviđanje okruženja i konstantno prilagođavanje svog poslovanja internim i eksternim uti-
cajima je primaran cilj i banke “X. Dobru osnovu za uspješan razvoj njenog poslovanja pre-
dstavljaju i trenutna dostignuća, resursi i kadrovi koji joj stoje na raspolaganju. To je
pretpostavka za veću konkurentnost u uslovima pojačanog pritiska na bankarski sektor
kakav je trenutno u našoj zemlji ali i šansa da se ravnopravno nosi sa mnogo većim
inostranim bankama koje sve brže zauzimaju velike dijelove domaćeg bankarskog tržište.

39
 Literatura

[1] ARVESON, PAUL “What is the balanced scorecard”, 1998, Balancedscorecard.com

[2] BJELICA, Dr VOJIN, “Bankarstvo, teorija i praksa”, Budućnost, Novi Sad, 2001
[3] CHAPMAN, ALAN, Businessballs.com
[4] DANCA, ANTHONY C., SWOT Analysis, Businessballs.com
[5] GAJIĆ, Dr LjUBICA, “Informativna podrška računovodstvene funkcije strategijskom
menadžmentu u bankarstvu” – časopis “Strategijski menadžment br 2/3”, Ekonomski
fakultet Subotica, 2002
[6] GAJIĆ, Dr LjUBICA, “Poslovno finansijski iobračunski odnosi segmenata preduzeća”,
Anali ekonomskog fakulteta Subotica, 2004
[7] LUKIĆ, Dr RADOJKO, “Bankarsko računovodstvo”, Centar za izdavačku delatnost
Beograd, 2000
[8] STARK, JOHN, “A few words about TQM” 1998, Johnstark.com
[9] STEVANOVIĆ, Dr NIKOLA, “Upravljačko računovodstvo”, peto izdanje, Ekonomski
fakultet Beograd, 2000
[10] ŠAPONJA, Dr LjILjANA DMITROVIĆ,MARCIKIĆ Dr. STIPAN, Dr. PETKOVIĆ
ĐERĐI, “Računovodstvo”, Ekonomski fakultet Subotica 2004
[11] VUNJAK, Dr NENAD, “Bankarske finansije, Finansijski menadžment”, Ekonomski
fakultet Subotica, 1999
[12] BILANS stanja i uspjeha filijale banke “X” i ostala zvanična dokumenta i izvještaji
banke “X”
[13] Profesionalna regulativa u računovodstvu, SRRS, Beograd 2003
[14] Zakon o računovodstvu i reviziji, Sl. list SRJ 71/2002
[15] WEB SITE banke “X”

40