5ο Μάθημα Κονόρτας

ΤΈΧΝΗ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΉ (έδειξε εικόνες από την wikipedia)

Oι Οθωμανοί είναι αποκομμένοι από τις επιστήμες εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων . Aκολούθησαν τις
αραβο-ισλαμικές επιστήμες, χωρίς όμως να τις ανανεώσουν με στοιχεία της Ευρώπης (συνειδητά
λόγω προέλευσης από τους άπιστους). Κάθε ευρωπαϊκή καινοτομία (τυπογραφία, αστρονομία
κ.λ.π) αντιμετωπίζονταν ως εχθρική από το οθωμανικό θρησκευτικό κατεστημένο (Ουλεμά) αλλά
και το ορθόδοξο. (π.χ Ιδρύθηκε αστεροσκοπείο για τρία χρόνια μέχρι που το κατέστρεψε ο
Σουλεϊμάν.)

Χαλιά
οθωμανικά , αρμένικα Περσικά περιζήτητα στην Ευρώπη- Τα παλιότερα είναι τα σελτζουκικά
(εικόνες χαλιών wikipedia 13ου αι, 15ου και 1600)

Αργυροχοΐα και χρυσοχοΐα,

διακρίθηκαν ειδικά οι Αρμένιοι

Μουσική (εικόνες wikipedia μουσικών)

καλλιεργήθηκαν πολλά είδη. Γι αυτό υπάρχει σήμερα διπλή μουσική παράδοση (οθωμανική
κλασική και λαϊκή)
- οθωμανική κλασική, αναπαράγει τη μουσική της σουλτανικής αυλής -κοινά στοιχεία με την
Βυζαντινή και των μυστικιστικών ταγμάτων
- Λαϊκή
( χορευτές συνήθως τσιγγάνοι - συνθέτες Ρωμιοί και Αρμένιοι)

Παραμυθάδες
μορφή Λογοτεχνίας αφηγητές ιστοριών

Μαγειρική
Μέσα στην οθωμανική κουλτούρα εντάσσεται και η κοινή κουζίνα των λαών της Μικράς Ασίας
και των Αρμενίων που εκλέπτυνε η Οθωμανική αυλή( δεν είναι η κουλτούρα των νομάδων )

Ενδυμασία
Κοινή αισθητική ηγεσίας Οθωμανών και μη (εικόνες wikipedia Μαυροκορδάτων αξιωματούχων
και ηγεμόνων)

Αθλητισμός(εικόνες wikipedia)
-έφιπποι αγώνες
-πάλη (κυρίως στην ανατολική Θράκη) αλλά και στην δυτική Θράκη (μέχρι σήμερα)

Γεωγραφία (εικόνες wikipedia χάρτη Ευρώπης)

Αναπτύχθηκε λόγω αναγκαιότητας π.χ ο Ναύαρχος Πίρι Ρέις (1513) αντιγράφει χάρτες των
Ευρωπαίων (με την βοήθεια Ευρωπαίων αιχμαλώτων)

1
5ο Μάθημα Κονόρτας

Βρισκόμαστε στην τρίτη φάση της εξέλιξης της αυτοκρατορίας

Φάσεις εξέλιξης Οθωμανικής αυτοκρατορίας
1)1300-1451/53 ca/circa ίδρυση οθωμανικού εμιράτου και μετεξέλιξη του σε αυτοκρατορία
(Μωάμεθ Β πολιορκητής)
2) 1453 μέχρι 1600 χρυσός αιώνας με εδαφική επέκταση, οικονομική ανάπτυξη, περίοδος ισχυρής
κεντρικής διοίκησης( pax ottomana με δημογραφική και οικονομική ανάπτυξη)
3)1600 μέχρι τέλη 18ου αιώνα χάνει εδάφη, εξασθενεί η κεντρική διοίκηση και αναπτύσσονται
φυγόκεντρες δυνάμεις εξουσίας που υποκαθιστούν την κεντρική διοίκηση . ΄Ετσι το κεντρικό κράτος
δεν μπορεί να ελέγξει την περιφέρεια
4) μέχρι 1923 εξευρωπαϊσμός του κράτους, προσπάθεια επιβίωσης με νέες δομές. Ανάπτυξη των
ευρωπαϊκών ιμπεριαλισμών, της βιομηχανικής επανάστασης και της αποικιοκρατίας, ανάπτυξη
ρωσικού ιμπεριαλισμού. Αναγκάζεται η οθωμανική αυτοκρατορία να προσπαθήσει να αναπτύξει πάλι
ισχυρή κεντρική διοίκηση με πρότυπο τα ευρωπαϊκά κράτη

17ος-18ος αι. ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ - ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ

1600 μέχρι τέλη 18ου αιώνα χάνει εδάφη, εξασθενεί η κεντρική διοίκηση και αναπτύσσονται
φυγόκεντρες δυνάμεις εξουσίας που υποκαθιστούν την κεντρική διοίκηση . Το κεντρικό κράτος δεν
μπορεί να ελέγξει την περιφέρεια( στην προηγούμενη περίοδο είχαμε ισχυρή κεντρική διοίκηση) .
Επίσης υπάρχει αλλοίωση των μέχρι τότε στυλοβατών της αυτοκρατορίας (Γενιτσάρων ,
Τιμαριωτών)

ΛΟΓΟΙ
ΠΑΡΑΚΜΗΣ
-Παύση επέκτασης
και κατακτήσεων -
έναρξη συρρίκνωσης
λόγω ισχυρών
γειτόνων
-δυσαρέσκεια
πληθυσμού λόγω
βαριάς φορολογίας
και πληθωρισμός

Η αυτοκρατορία το
1683

2
5ο Μάθημα Κονόρτας

ΙΣΧΥΡΟΙ ΕΧΘΡΟΙ

-Βενετία -η μόνη που παρακμάζει

-Αψβούργοι -νικούν τους Οθωμανούς και καταλαμβάνουν εδάφη τους
-Ρωσία ξεκίνησε ως Μοσχοβία -μικρό πριγκιπάτο τον 16ο αι. που επεκτάθηκε στα μέσα του 16ου
αι. με τον Ιβάν τον τρομερό. Ο πρώτος με τον τίτλο του τσάρου (αναπτύσσει την ιδέα της τρίτης
Ρώμης -Μόσχας-δημιουργεί όραμα στην Ρωσική ηγεσία) επεκτείνεται νότια προς την Μαύρη
θάλασσα. Τον 17ο και 18 αι.η Ρωσία σημαντικός αντίπαλος της αυτοκρατορίας
-Ιρανική δυναστεία Σαφαβιδών -σιίτες (διαφορετικό δόγμα).Χαρακτηριστικό της σύγκρουσης
των δύο δυνάμεων υπήρξαν οι συνεχείς και πολύνεκροι πόλεμοι, καθώς και η θρησκευτική και
ιδεολογική αντιπαράθεση σουνιτών και σιιτών, η οποία συντάραξε ευρύτερα τη Μικρά Ασία.

Η ήττα των Οθωμανών στον πόλεμο με τις ευρωπαϊκές δυνάμεις(παπικά κράτη, Αψβούργοι,
Βενετία, Πολωνία-Λιθουανία, από το 1686 και Ρωσία), που ακολούθησε την αποτυχημένη
πολιορκία της Βιέννης (1683) σηματοδότησε την πρώτη σημαντική εδαφική απώλεια οθωμανικών
εδαφών. Με τη Συνθήκη του Κάρλοβιτς (1699) επικυρώνεται η αψβουργική κατοχή των πρώην
οθωμανικών εδαφών της Ουγγαρίας, Κροατίας και Σλαβονίας και η βενετική της Πελοποννήσου
(θα επανέλθει υπό οθωμανικό έλεγχο το 1715). Η αυτοκρατορία θα ανακάμψει στη διάρκεια του
18ου αι. Η ήττα όμως στον πόλεμο με τους Ρώσους (1768-74) και γενικότερα η ανάδυση της
ρωσικής δύναμης θα έχει μακροπρόθεσμα πολύ σημαντικότερες επιπτώσεις στην ακεραιότητα της
οθωμανικής επικράτειας.

ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ Κάρλοβιτς/ Με ανοιχτό πράσινο οι φόρου υποτελείς

Η ήττα
δημιουργεί
κάμψη στην
οποία
συμβάλλουν
οικονομικά και
κοινωνικά
προβλήματα που
συντάραξαν την
οθωμανική
κοινωνία και
οδήγησαν σε
αλλοίωση των
θεσμών/
στυλοβατών και
στην εξασθένιση
της κεντρικής
διοίκησης.

3
5ο Μάθημα Κονόρτας

ΑΛΛΟΙΩΣΗ ΘΕΣΜΟΥ- Γενίτσαρων (1ου στυλοβάτη)

Η υποτίμηση του νομίσματος ακτσέ (λόγω αύξησης του χαλκού στην πρόσμιξη του έναντι του
ασημιού) μετατρέπει τους Γενίτσαρους από στυλοβάτες σε απειλή για το σύστημα, επειδή έχασαν
την αγοραστική τους αξία. Το κράτος παύει το παιδομάζωμα ντεβσιρμέ μέσα του 17ου αιώνα και
παίρνει για γενίτσαρους παιδιά μουσουλμάνων, δίνοντας τους ταυτόχρονα περισσότερα προνόμια
(π.χ επιτρέπει τον γάμο, και παράλληλες οικονομικές δραστηριότητες). Τον 18 αι. οι γενίτσαροι
γίνονται ομάδες αναταραχής που ενοχλούν τις τοπικές ελίτ και “πουλάνε προστασία” στα μαγαζιά

ΑΛΛΟΙΩΣΗ ΘΕΣΜΟΥ -Τιμαριωτών (2ου στυλοβάτη)

Η εξέλιξη όπλων οδηγεί στην αναγκαιότητα εκπαιδευμένων στρατιωτών εις βάρος του
τιμαριωτικού συστήματος Και η συρρίκνωση των εδαφών μετά τον μεγάλο Τουρκικό πόλεμο
οδήγησε σε μείωση των εδαφών υπέρ των προσφύγων Τιμαριωτών.

Χαρακτηριστικά της «κρίσης του 17ου αιώνα»

φαινόμενο που παρατηρείται ήδη από τον 16ο αιώνα
-συνεχήςυποτίμηση του νομίσματος
- ολοένα μεγαλύτερη φορολογική αφαίμαξη της παραγωγικής βάσης
- δημογραφική πτώση
-αποδιάρθρωση του τιμαριωτικού συστήματος και
-έκρηξη εξεγέρσεων στην πρωτεύουσα και στις επαρχίες.

Για τους μη μουσουλμάνους η κρίση εκφράστηκε με νέους δυσμενέστερους όρους υποτέλειας.

Ανισομερής φορολογία στις αστικές κοινωνίες της αυτοκρατορίας προς όφελος των
μουσουλμάνων, οι οποίοι πετυχαίνουν σημαντικές φοροαπαλλαγές είτε με την πρόσδεση τους στο
σώμα των γενιτσάρων είτε μέσω συλλογικών κινητοποιήσεων και εξεγέρσεων. Το επιπρόσθετο
φορολογικό βάρος που πέφτει στους ώμους των μη μουσουλμάνων καταστρέφει οικονομικά τους
πιο αδύναμους και τους καθιστά πιο ευάλωτους στον εξισλαμισμό.

Αγροτικός πληθυσμός. Η ανάγκη χρημάτων (μετά τον μεγάλο τουρκικό πόλεμο)οδήγησε σε

επιβολή έκτακτων φόρων που έγινα μόνιμοι και δυσαρέστησαν των αγροτικό πληθυσμό, ο οποίος
εγκαταλείπει την ύπαιθρο για τις πόλεις όπου ελπίζουν- λανθασμένα- να βρουν καλύτερη ζωή.
Γίνονται πηγή αναταραχών στις πόλεις και δημιούργηθηκε πρόβλημα τροφοδοσίας των πόλεων.

Εκπλειστηριασμός πηγών κρατικών εισοδημάτων,

έναντι προκαταβολής, σε κεφαλαιούχους (π.χ τελωνείων). Σύστημα που προυπήρχε αλλά
γενικεύτηκε αυτή την επόχή
-μουκατάδες mukata’a(Ιδιώτες) -Εκχώρηση σουλτανικών εισοδημάτων για συγκεκριμένο
διάστημα - ισχυρό πλήγμα για την κεντρική διοίκηση που οδηγούσε σε αύξηση τιμών (λόγω
επιδίωξης ανεξέλεγκτης κερδοφορίας των μουκατάδων) .
-Μαλικιανέ malikane( 1695 - νέο σύστημα) = δικαιώματα είσπραξης σουλτανικών εισοδημάτων
εφ΄ όρου ζωής ( μεγαλύτερη αποξένωση του κράτους από την βασική του φορο-ειπρακτική
λειτουργία). Στα τέλη του 18ου αι. οι μαλικιανέδες (πάντα μουσουλμάνοι) άρχισαν να λειτουργούν
ως τοπάρχες . Ονομάζονται Αγιάν(-ηδες)/ayan στα Βαλκάνια -Ντερέμπεης/derebey στην Μικρά
Ασία). Έφτιαχναν πύργους, στρατό κι αναλάμβαναν την προστασία του ντόπιου πληθυσμού.

4
5ο Μάθημα Κονόρτας

Αυτή είναι η αυτοκρατορία τέλη του 18αι. και παραμονές της επανάστασης
( μέχρι το 1820 σύνορο παραμένει ο Δούναβης και παραπόταμος του Σαύος)

1774 Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζί/ μετά τη μεγάλη ήττα από τους Ρώσους που
η οποία μεταξύ άλλων προέβλεπε:
 την ανεξαρτητοποίηση του Χανάτου της Κριμαίας από την οθωμανική επικυριαρχία
(προσαρτήθηκε το 1783),
 την προστασία των ορθοδόξων υπηκόων του σουλτάνου από τους Ρώσους,
 τη δυνατότητα πλοίων με ρωσική σημαία να διαπλέουν τα στενά του Βοσπόρου.

1794 ίδρυση λιμανιού της Οδησσού κομβικής σημασίας για την επεκτατική πολιτική και την
οικονομία της Ρωσίας .

Γίνεται προσπάθεια ανοίγματος στην Ευρώπη φαίνεται από διείσδυση καλλιτεχνικών μοτίβων
από την Ευρώπη , χωρίς να αναιρεί την αποστροφή (κυρίως των Ουλεμά) που νιώθουν για κάθε τι
ευρωπαϊκό (επιρροή μπαρόκ κυρίως στην αρχιτεκτονική- τυπογραφία την έφερε ο
εξισλαμισμένος Ιμπραχίμ Μουτεφερικά/Ibrahim Mouteferika -έφτιαξε τυπογραφείο με μικρή
παραγωγή αλλά κι αυτό έκλεισε όπως το αστεροσκοπείο ).

ΣΗΜΕΙΩΣΗ:Η τυπογραφία έφθασε πολύ νωρίτερα στην Οθωμανική αυτοκρατορία με τους

Εβραίους, οι οποίοι όμως τύπωναν αποκλειστικά δικά τους έντυπα κι στη συνέχεια με τους
χριστιανούς (17 ο αι)

5
5ο Μάθημα Κονόρτας

ΜΗ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΙ

Ορθόδοξοι οι πιο πολυάριθμοι

-ΕΛΙΤ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ 15ο-16ο αι.
Ο ανώτατος κλήρος και μία ομάδα οικονομικά ισχυρών λαϊκών, οι άρχοντες (Βυζαντινοί Σέρβοι
και Βούλγαροι γαιοκτήμονες), μέχρι και τον 16ο αι είναι Τιμαριώτες και προσπαθούν να ελέγξουν
το Πατριαρχείο. Υπήρχαν μεγάλες αντιθέσεις μέσα στην ορθόδοξη κοινότητα (Χαρακτηριστική
περίπτωση τα δύο αδέλφια του Κωνσταντίνου τελευταίος Παλαιολόγου: Θωμάς έφυγε στην
Ευρώπη- Δημήτριος δεν συμπαθούσε τους Δυτικούς-παρέδωσε τον Μυστρά στο Μωάμεθ κι έγινε
Τιμαριώτης.
ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ
Μεγάλη δύναμη αλλά χωρίς πολιτικά ερείσματα, τα οποία αναζήτησε όχι στο Πάπα τον υπ΄
αριθμόν ένα εχθρό ούτε τη Βενετία που θεωρούσε την εκκλησία κατάσκοπο των Οθωμανών, αλλά
στην Οθωμανική εξουσία. Τα πρώτα 100 χρόνια μετά την άλωση εντάσσεται στην διοικητική
μηχανή εξυπηρετώντας αλλήλους. (βλέπε 3ο μάθημα ΣΟΥΛΤΑΝΟΙ & ΕΚΚΛΗΣΙΑ και 4ο μάθημα
ΜΗ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ ΥΠΗΚΟΟΙ). Το 1534 επί Σουλεϊμάν μεγαλοπρεπούς, σε απόβαση στην
Πελοπόννησο Αψβούργων και Ισπανών οι ιεράρχες συνάχθηκαν με τον Σουλτάνο. Μόνο μέλη του
χαμηλότερου κλήρου είχαν αντιοθωμανικά αισθήματα.

ΙΕΡΑΡΧΙΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

στα ΒΑΛΚΑΝΙΑ
τρεις δομές Οικουμενικό Πατριαρχείο Κων/λεως, Αρχιεπισκοπή Αχρίδας (Σημερινή Βόρεια
Μακεδονία- ΒΔ Ελλάδα-Αλβανία) Πατριαρχείο Ιπέκτς/ Ιπεκίου (Σέρβικη στο σημερινό Κόσοβο – και
Βοσνία Ερζεγοβίνη). Ιεραρχία με κέντρο το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης , πολυκέφαλη δομή με
πολλές αυτοκέφαλες Αρχιεπισκοπές και Πατριαρχεία(σε αντίθεση με την κεντρική εξουσία του
Πάπα). Ο Πατριάρχης Κων/λεως δεν μπορούσε να επεμβαίνει στις άλλες εκκλησίες . Το
Οικουμενικό κυριαρχεί στους ορθοδόξους, ιδίως μετά την κατάργηση του σερβικού πατριαρχείου
Ιπεκίου και της αυτοκέφαλης αρχιεπισκοπής Αχρίδας το (1766-67) επειδή συντάχθηκαν με τους
Αψβούργους.

στην ΑΝΑΤΟΛΗ
Πατριαρχείο Αντιοχείας (Συρία Λίβανο, Ιεροσόλυμα- Ισραήλ , Ιορδανία, Παλαιστίνη) ,
Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και Αρχιεπισκοπές Κύπρου και Γεωργίας , αργότερα και Πατριαρχείο
Ρωσίας.
Το Πατριαρχεία της ανατολής είχαν μικρό ποίμνιο και δύναμη κάνοντας de facto κι όχι de jure το
Οικουμενικό Πατριαρχείο πιο ισχυρό. (Τον 18 ο αι. ο Πατριάρχης είναι ηγέτης ενός ορθόδοξου
μιλλέτ.)

ΜΙΛΛΕΤ/ millet
Στα τέλη του 18ου αιώνα οι θρησκευτικές κοινότητες της αυτοκρατορίας αποτελούσαν στην πράξη
ανεξάρτητους οργανισμούς .
Εμφανίζεται ό όρος Μιλλέτ =θρησκευτική ομάδα με κοινή πίστη, θρησκευτικό αρχηγό που έχει
και πολιτικές αρμοδιότητες και ορίζεται από τον σουλτάνο ( η θεσμική αναγνώριση των μιλλέτ θα
γίνει πολύ αργότερα)

6
5ο Μάθημα Κονόρτας

Το 18ο αι. υπάρχει:

- ένα ορθόδοξο μιλlέτ περιλαμβάνει όλους του ορθόδοξους , Βούλγαρους, Έλληνες κ.λ.π. (ρουμ
μιλετί/rum milleti στα επίσημα κρατικά έγγραφα /ρουμ=ορθόδοξος για τους Οθωμανούς , η λέξη
τον 18ο αιώνα έχει θρησκευτική σημασία)
-το ερμενί μιλετί/ermeni milleti (αρμένικο) και
-το γιαχούντι μιλετί/yehudi milleti (εβραϊκό) .

ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ
Ισχυρή ομάδα από τα τέλη του 17ου αι και κυρίως 18ο αι Είναι ορθόδοξη ελίτ που μένει στην
Κωνσ/λη, διαφορετικής καταγωγής (ελληνικής, αλβανικής, ρουμανικής) και γίνονται
αξιωματούχοι ( δραγομάνοι =διερμηνείς, ). Αντλούν τη ισχύ τους από έσοδα του κράτους αλλά και
από τον έλεγχο που ασκούν στην εκκλησία. Διορίζονται ηγεμόνες από το 1714 στις ηγεμονίες
αντικαθιστώντας τους ντόπιους γιατί θεωρούνται πιστοί στην εξουσία. Ντύνονται, τρώνε και μιλάνε
οθωμανικά. Πολλοί είχαν θητεύσει σε ευρωπαϊκές πρεσβείες στην Κωνσταντινούπολη και
βρέθηκαν να διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στις επαφές και τις διαπραγματεύσεις με τα ευρωπαϊκά
κράτη ( στην συνθήκη του Κάρλοβιτσς εκπροσωπούσε τους Οθωμανούς ένας Μαυροκορδάτος).
Μετά τη συμπαράταξη των πριγκίπων της Μολδαβίας και Βλαχίας Δημήτριου Καντεμίρ και
Στέφανου Καντακουζηνού με τους Ρώσους και τους Αψβούργους αρχές του 18ου αιώνα, οι
πρίγκιπες που διόριζε η Υψηλή Πύλη στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες προέρχονταν από τη
φαναριώτικη ελίτ.

ΕΠΑΡΧΙΑ
Τοπικές ορθόδοξες κοινότητες επωφελούνται από την εξασθένιση της αυτοκρατορίας και
αναδεικνύονται σε τοπάρχες (Κοτζαμπάσηδες /κοτζά =μεγάλος,)

ΑΡΜΑΤΟΛΟΙ
Ένοπλα σώματα, προέρχονται από ομάδες που χρησιμοποιήθηκαν στον μεγάλο τουρκικό πόλεμο
και μετά το τέλος του βρέθηκαν χωρίς απασχόληση, γι΄ αυτό η ηγεσία τους ανέθεσε αστυνομικά
καθήκοντα.

ΚΛΕΦΤΕΣ
Λυμαίνονται χωριά και πόλεις . Για τους αρματολούς και κλέφτες δεν υπάρχει εθνικό πρόταγμα. Η
ηγεσία ορίζει ενίοτε κλέφτες ως αρματωλούς για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα που
δημιουργούσαν και πολλοί αρματολοί γίνονται κλέφτες.

ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΕΛΙΤ
Την ίδια εποχή η ανάπτυξη του θαλάσσιου και χερσαίου εμπορίου με την Ευρώπη και η συνεχώς
αυξανόμενη ζήτηση προϊόντων της βαλκανικής και μικρασιατικής ενδοχώρας οδήγησαν από τη μια
στην ανάπτυξη των παραθαλάσσιων εμπορικών κέντρων, όπως η Σμύρνη στις μικρασιατικές ακτές
ή η Θεσσαλονίκη στη Μακεδονία, και από την άλλη στη συγκρότηση ενός δικτύου χριστιανικής
εμπορικής διασποράς. Ισχυροποιείται όταν χαλαρώνει η κρατική οικονομία με εμπορικές παροικίες
στην Ευρώπη, μέλη της οποίας είναι και βλάχοι της σημερινής Νοτίου Αλβανίας.
Τα ελληνικά είναι η γλώσσα συναλλαγών τους ( αρβανίτικα και βλάχικα δεν είχαν γραπτή
γλώσσα. Η ελληνική ήταν γλώσσα της καταξίωσης /υψηλής κουλτούρας για όλους τους
ορθόδοξους .Το γραικός για τους Ευρωπαίους σημαίνει ορθόδοξος )
Οι εμπορικές παροικίες των ορθοδόξων απλώνονταν σε ολόκληρη την Ευρώπη κυρίως στις
αψβουργικές και ρωσικές περιοχές . Συνέπεια της οικονομικής ανόδου μέσω των όλο και
στενότερων σχέσεων με τις ευρωπαϊκές αγορές ήταν η αστική ανάπτυξη αμιγώς χριστιανικών

7
5ο Μάθημα Κονόρτας

περιοχών, κυρίως στον αιγαιακό χώρο, στη Μακεδονία και την Ηπειροθεσσαλία (π.χ. ναυτικά
νησιά του Αργοσαρωνικού, Μοσχόπολη, Αμπελάκια), σε κάποιο βαθμό και στη Μικρά Ασία (π.χ.
Αϊβαλί), οι οικονομικές δραστηριότητες των οποίων ήταν συνδεδεμένες με τον ευρωπαϊκό χώρο

Αρμένιοι
κατοικούσαν στην σημερινή ανατολική Τουρκία μαζί με κουρδικά φύλα (μέχρι την εξολόθρευση
τους 1915). Το Πατριαρχείο των Αρμένιων ασκεί την εξουσία στο Αρμένικο Μιλλέτ με ισχυρούς
Φαναριώτες τους Αμιρά. Οι αμιράδες, η αρμενική ελίτ της Κωνσταντινούπολης, αναδύθηκαν τον
18ο αιώνα ως μεγαλοτραπεζίτες και δανειστές των μουσουλμάνων ισχυρών που διεκδικούσαν
κυβερνητικά αξιώματα . Όπως οι ορθόδοξοι Φαναριώτες , έτσι και οι αμιράδες έθεσαν υπό τον
έλεγχό τους το αρμενικό πατριαρχείο και συνέβαλαν στην επιβολή της ισχύος του ανάμεσα στους
γρηγοριανούς Αρμένιους της αυτοκρατορίας Σημαντικό ρόλο στην πνευματική εξέλιξη των
Αρμενίων έπαιξαν οι εγκαταστημένοι στην Βενετία μεχιταριστές/mekhitaristes (Αρμένικη
αναγέννηση στην Ιταλία έστελναν βιβλία και βοηθούσαν τις Αρμένικες κοινότητες )Οι εμπορικές
παροικίες των Αρμενίων κάλυπταν μια τεράστια έκταση από τις Ινδίες μέχρι την Αγγλία (Bruneau
κ.ά., 2007).

Εβραίοι
Oι Εβραίοι της αυτοκρατορίας αρχικά μιλούσαν ελληνικά ( Ρωμανιώτες). Τέλη 15ου και κυρίως
16ο αι. οι βασιλιάδες της Ιβιρικής έδιωξαν όσους Εβραίους δεν ασπάστηκαν τον καθολικισμό κι
έγιναν δεκτοί στα μεγάλα αστικά κέντρα της αυτοκρατορίας . Αυτοί μιλούσαν (αρχαιό)ισπανικά/
sarraf ladino και οι τοπικές κοινότητες άρχισαν να μιλάνε και αυτοί τη γλώσσα τους . ΄Ηταν το
50% του πληθυσμού στην Θεσσαλονίκη μέχρι το 1923, 30 % μουσουλμάνοι (έφυγαν με την
ανταλλαγή πληθυσμών). Οι Εβραίοι ήταν πολύτιμοι για την αυτοκρατορία γιατί έφεραν της
επιστημονικές και οικονομικές γνώσεις της Ευρώπης. Οι εβραϊκές ελίτ ήταν κι αυτές
προσδεδεμένες στην ηγεσία. Με την πάροδο των ετών γίνονται λιγότερο πολύτιμοι γιατί δεν
μπορούν να στείλουν τα παιδιά τους να σπουδάσουν στην Ευρώπη. Η παρακμή 17ου και 18ου αι.
τους οδηγεί σε μεταφυσικές αναζητήσεις και εμφάνιση πολλών Μεσσιών( επίδοξος Μεσσίας
Σαμπατάι Ζβί/sabbatai zvi έγινε μουσουλμάνος για να μην θανατωθεί). Οι εξισλαμισμένοι Εβραίοι
ονομάζονται ντονμέδες (donme=γυρίζω)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: δεν ήταν πολιτική της αυτοκρατορίας ΠΟΓΚΡΟΜ κατά των Εβραίων. Γινόταν από
τους ορθόδοξους κυρίως λόγω οικονομικού ανταγωνισμού και υπήρχε έξαρση στις μεγάλες
θρησκευτικές γιορτές (π.χ Πάσχα ο Εβραϊκός πληθυσμός απέφευγε να κυκλοφορεί)

Χάρτες που πρέπει να ξέρουμε για το 5ο μάθημα

- Η Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1683.
- Η Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά την Συνθήκη του Κάρλοβις (1699).
- Η Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά την Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζί (1774).

8
5ο Μάθημα Κονόρτας

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ

1763-1864 Ρωσική εισβολή και σταδιακή κατάληψη της περιοχής βόρεια του

Καυκάσου, καθώς και της Υπερκαυκασίας, από την Ρωσική Αυτοκρατορία

1768-1774 Ρωσο-οθωμανικός πόλεμος

1770-1771 Εξέγερση στην Πελοπόννησο και άλλες περιοχές του ελλαδικού χώρου, καθώς
και στην Χειμάρα, με την υποστήριξη ρωσικών στρατευμἀτων (Ορλωφικά)

1774 Συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζί.

1779 Ρωσοοθωμανική Συνθήκη του Αϊναλί-Καβάκ. Η ανεξαρτησία του Χανάτου της

Κριμαίας είναι σεβαστή και η Ρωσία αποκτά δικαίωμα διέλευσης των υπό την
σημαία της εμπορικών πλοίων προς την Μεσόγειο.

1783 Η Ρωσία προσαρτά το Χανάτο της Κριμαίας