kaspazis gaaqtivebis mitoqondriuli gza

garkveuli toqsikuri agentebiT apoptozis gamowvevas Tan sdevs

mitoqondriuli funqciebis cvlileba: mcirdeba mitoqondriuli
membranis potenciali; mitoqondriis membranaTaSorisi sivrcidan
polipepti-debis gamoTavisufleba. am polipeptidebs Sorisaa
Uujredis sikvdili - apoptozi da nekrozi
citoqromi c.

citoqromi c

kaspazis gaaqtivebis erT-erTi sakvanZo safexuri citoqrom c-s

monawileobiT kaspazis
mimdinareobs. ujredebis
gaaqtivebis erT- proapoptozuri
erT-erTi sakvanZo safexuri agentiT –
staurosporiniT damuSavebisas,
citoqrom c-s monawileobiTmitoqondriidan
mimdinareobs.
mimdinareobs. citozolSi
ujredebis proapoptozuri
gamoTavisufldeba citoqromi c. agentiT –
es procesi iblokeba antiapop-
staurosporiniT damuSavebiT,
damuSavebiT, mitoqondriidan
tozuri ciliTcitozolSi
– Bcl-2. gamoTavisufldeba citoqromi c da es
procesi iblokeba antiapoptozuri ciliT – Bcl-
Bcl-2-iT.

aseve eqsperimentulad SesaZlebelia sxvadasxva saxis ujredebSi

apoptozis xelovnurad gamoiwveva citoqrom c-s mikroineqciiT. Tumca,
citozolSi gamoTavisuflebuli mxolod citoqromი c ar aris
sakmarisi ujredis apoptozisadmi dasaqvemdebareblad. aRmoCnda, rom
citoqrom c-s proapoptozuri aqtiobisaTvis sWirdeba citozoluri
faqtori Apaf-1.

1
 Apaf-1 130 kDa cilaa, romelsac axlo Tanmimdevruli homologia
axasiaTebs uxerxemloebis ced-4 –Tan. aseve meore cilovani faqtoria
35 kDa cila - Apaf-3. Apaf-1 urTierTmoqmedebs citoqrom c-sTan da
iwvevs kaspaza-3-is gaaqtivebas in vitro. Apaf-3 amJamad in vitro
sistemebSi identificirebulia rogorc kaspaza-9. apoptozuri
agentebis zemoqmedebiT citoqromi c mitoqondriidan citozolSi
gamoTavisufldeba da iqve ukavSirdeba Apaf-1-s (apoptic protease-
activating factor-1). citoqrom c–sa da dATP-s (deoqsiadenozin
trifosfati) Tanaobisas Apaf-1 eqvemdebareba konformaciul
cvlilebebs. am cvlilebebis wyalobiT advildeba Apaf-1-is
cilasTan urTierTmomqmedi domenis - CARD-is (caspaze recruitment
domain) dakavSireba prokaspaza-9-is prodomenze arsebul analogiur
motivTan. Sedegad warmoiqmneba 700,000 molekuluri wonis mqone
kompleqsi – apoptosoma. apoptosoma aadvilebs prokaspaza-3-isa da -
7-is daxleCas aqtiur fermentebad, ანუ ხელს უწყობს პროკასპაზა9-ის
გააქტივებასა და მისი აქტიობის რეალიზებას.

სურათზე წარმოდგენილია აპოპტოსომის ჩამოყალიბების პროცესი

საფეხურეობრივად.

2
ციტოქრომი c მიტოქონდრიაში წარმოქმნილი ფორის საშუალებით გამოდის
ციტოზოლში, იქ უკავშირდება Apaf1-ს, შემდეგ პროკასპაზა9-ს და წარმოქიმნება
აპოპტოსომა.

Kkaspazas gaaqtivebis Tanamimdevroba

M
mas Semdeg, rac kaspaza-8, -9 an -10 gaaaqtivebs kaspaza-3-s, apopto-
zisaTvis damaxasiaTebeli bioqimiuri cvlilebebi iwyeben gamoaSka-
ravebas: kaspaza-3 uSualod aaqtivebs endonukleaza CAD-s (kaspaziT
gaaqtivebadi dnm-aza). igi konstituciurad eqspresirebadi birTvuli
cilaa da Cveulebriv, kompleqss warmoqmnis Tavisive inhibitorTan.
gaaqtivebulი კასპაზა 3-ით deoqsiribonukleazas inhibitoris daxleCa,
iwvevs aRniSnuli nukleazas gamoTavisuflebas. es ukanaskneli ki
iwyebs qromatinis daSlas.

3
 oqtameruli “mZivebis” damakavSirebel ubnebSi qromatini deoqsi-
ribonukleazasaTvis ufro xelmisawvdomia, vidre histonebis garSemo
daxveuli misive monakveTebi. sabolood, dnm-is degradaciis Sedegad
miiReba internukleosomuri struqturebi. am internukleosomur
degradacias Tan sdevs qromatinis kondensacia.
Uujredis sikvdili - apoptozi da nekrozi

oqtameruli “mZivebis”
mZivebis” dama-
dama- damakavSirebeli
kavSirebel ubnebSi qromatini dnm

deoqsiribonukleazasaTvis
ufro xelmisawvdomia,
xelmisawvdomia, vidre
histonebis garSemo daxveuli
misive monakveTebi.
monakveTebi.
sabolood,
sabolood, dnm-
dnm-is degradaciis
Sedegad miiReba internukleoso-
internukleoso-
muri struqturebi.
struqturebi. Aam
internukleosomur degradaci-
degradaci-
as Tan sdevs qromatinis
kondensacia.
kondensacia.

K kaspaza-3 aseve aaqtivebs kaspaza-6-s. kaspaza-3 da kaspaza-6 xleCen

birTvis struqturul cilebs (laminebs), aadvileben birTvis frag-
mentacias. isini aseve xleCen 200-ze met birTvis sxva substrats,
aaqtiveben fermentebs, romlebic CarTulia ujredis daSlaSi.

4
 kaspaza-damoukidebeli apoptozuri gza
ცნობილია, რომ აპოპტოზის ინიცირებას მხოლოდ კასპაზური კასკადის
გააქტივება არ იწვევს. გარკვეული უჯრედული ცილები აპოპტოზს წარმართავენ
კასპაზების გააქტივების გარეშე, კასპაზური კასკადის გვერდის ავლით.
AIF (apoptosis-inducing factor)-aris oqsidoreduqtaza, romelic apoptozis
 AIFdros
Seicavsmitoqondriidan citozolSi
3 gansxvavebul domens:
domens : gamoiyofa. igi lokalizdeba
1. birTvSi,
FAD-
FAD iwvevsdomeni
-damakavSirebeli qromatinis
(D1). kondensacias da warmoqmnis dnm-is
2. maRalmolekulur
NADH-
NADH fragmentebs.
-damakavSirebeli domeni (D2).
3. C-terminaluri domeni (D3),
(D3),
romelic monawileobs cila-
cila-
cilovan urTierTqmedebebSi.
urTierTqmedebebSi.
D3
D2
cnobilia,
cnobilia, rom FAD-
FAD-is dakavSireba
saWiroa misi Jangva-
Jangva-aRdgenoTi
funqciis Sesasruleblad.
Sesasruleblad. magram,
magram,
arc FAD da arc misi Jangva-
Jangva-
aRdgeniTi funqcia ar aris saWiro
proapoptozuri funqciisaTvis.
funqciisaTvis. DI
AIF citoqrom c-s msgavsad ormagi
funqciis mqone cilaa:
cilaa:
mitoqondriuli eleqtronebis
AIF Seicavs 3 gansxvavebul domens:
transferaza da apoptozis
efeqtori. 1. FAD-damakavSirebeli domeni (D1).
efeqtori.
2. NADH-damakavSirebeli domeni (D2).
3. C-terminaluri domeni (D3), romelic monawileobs cila-
cilovan urTierTqmedebebSi.

cnobilia, rom FAD-is dakavSireba saWiroa misi Jangva-aRdgenoTi

funqciis Sesasruleblad. magram, arc FAD da arc misi Jangva-
aRdgeniTi funqcia ar aris saWiro proapoptozuri funqciisaTvis.
AIF citoqrom c-s msgavsad ormagi funqciis mqone cilaa:
mitoqondriuli eleqtronebis transferaza da apoptozis efeqtori.
AIF sinTezdeba rogorc 67kda cila. mitoqondriaSi transloka-
ciisaTvis mas proteolizurad Sordeba N-bolos garkveuli nawili
da 57 kda cilis saxiT mitoqondriis membranaTSoris sivrceSi
arsebobs. funqciurad aqtiur AIF-s aqvs birTvis samizne
Tanamimdevroba da roca kaspaza-damoukidebeli gziT gadaad-gildeba
birTvSi, is CaerTveba qromosomis kondensaciisa da dnm-is didi
zomis fragmentebad daxleCis sawyis safexurebSi.

5
endonukleaza G aris meore polipeptidi, romelic apoptozis
dros mitoqondriidan Tavisufldeba proapoptozuri Bcl-2 ojax-
damokidebuli da kaspaza-damoukidebeli gziT. igi gadaadgildeba
birTvSi da dnm-s xleCs didi fragmentebis saxiT. Tumca, dnm-aza 1-Tan
kooperirebiT mas mcire fragmentebis warmoqmnac SeuZlia.

endonukleaza G aris 26 kda cila, romelic warmoqmnis homodi-

merebs da substratad upiratesobas aniWebs dnm-is grZeli Zafebis
g/c Tanamimdevrobebs. arsebobs varaudi, rom AIF da endonukleaza G-
სთან erTad, kooperatiuladac ki moqmedeben apoptozis birTvul
aspeqtebze. am modelis Tanaxmad, AIF ukavSirdeba dnm-s da
inicirebas ukeTebs dnm-is kondensirebas, ris Semdegadac pirdapir,
an arapirdapir endonukleaza G-s dnm-is didi zomis fragmentebad
daxleCis saSualebas aZlevs.