Warszawa, 22.03.

2021
Mgr Katarzyna Kerneder-Gubała
Ośrodek Interdyscyplinarnych Badań Archeologicznych
Instytut Archeologii i Etnologii PAN
Al. Solidarności 105
00-140 Warszawa
gubalka@poczta.fm
tel. 694178881

Kopalnia krzemienia czekoladowego na stanowisku Orońsko 2 oraz kompleks pracowni

z epoki kamienia i wczesnej epoki brązu w Orońsku.

Krzemień czekoladowy występuje w skałach wapiennych mezozoicznego obrzeżenia

Gór Świętokrzyskich. Na terenie Gminy Orońsko powstał jeden z najliczniejszych zespołów
prehistorycznych pól górniczych w Polsce. Są tu zlokalizowano bogate pozostałości punktów
eksploatacji surowca, pracowni przetwórczych, obozowisk i osad. Dotychczas rozpoznano tu
kilkaset stanowisk archeologicznych. Większość z nich pochodzi z epoki kamienia i wczesnej
epoki brązu i jest związana z wydobywaniem i przetwórstwem krzemienia.
Najlepiej rozpoznany jest tu kompleks stanowisk skupionych wokół rozległej kopalni
krzemienia Orońsko II (woj. mazowieckie). Stanowisko to zostało odkryte w latach 20. XX
wieku przez Stefana Krukowskiego. Najnowsze prace wykopaliskowe, prowadzone na terenie
kopalni od 2016 roku przez Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk w
Warszawie potwierdziły obecność podziemnych obiektów górniczych. Są to pozostałości
głębokich szybów wydrążonych zarówno w glinach zwałowych, obfito wzbogaconych na tym
terenie w konkrecje krzemienne, jak i w skale wapiennej i jej zwietrzelinie, zawierającej
pierwotne warstwy krzemienionośne. Obiekty te datowane są metodą bezwzględną (C14) na
okres ok. 12800 BP, co znajduje potwierdzenie w odkrytym tam krzemiennym materiale
zabytkowym. Odsłonięta część kopalni wykorzystywana była przez łowiecko-zbierackie
paleolitu u schyłku plejstocenu w okresie późnego Allerodu i Młodszego Dryasu. Kopalnia
krzemienia czekoladowego w Orońsku jest tym samym jedną z najstarszych i najbardziej
wyjątkowych kopalń krzemienia w Europie. Wśród zabytków odkrytych w zasypiskach
szybów górniczych znajduje się unikatowa na skalę światową kolekcja narzędzi górniczych
wykonanych z kości i poroża.
Wokół kopalni znajdują się stanowiska o charakterze pracowni krzemieniarskich i
obozowisk łowieckich z okresu paleolitu, mezolitu, jak i osady pierwszych rolników z neolitu
i wczesnej epoki brązu. Śladem ich działalności są liczne zabytki krzemienne, jak i fragmenty
ceramiki zebrane z powierzchni pól ornych. Dokładny zasięg kompleksu wydobywczo –
przetwórczego nie jest obecnie znany. Prace archeologiczne trwają tu nieprzerwanie od 2016
roku i ze względu na istotę wyników badań w skali międzynarodowej, będą kontynuowane w
kolejnych latach.
Gmina Orońsko jest obszarem wyjątkowym pod kątem występowania reliktów
prehistorycznego górnictwa i przetwórstwa krzemienia. Ze względu na unikatowy charakter
kopalni krzemienia, odkrytych tam zabytków, jak i całego kompleksu sąsiednich stanowisk
o charakterze pracowni, osad i obozowisk obszar ten powinien podlegać szczególnej
ochronie. Wyjątkowe odkrycia powinny zostać udostępnione dla szerszego grona
odbiorców, dlatego od kilku lat prowadzone są rozmowy nad utworzeniem w tym rejonie
ścieżek edukacyjnych łączących walory przyrodniczo-archeologiczne obszaru oraz
powstaniem parku archeologicznego, który pozwoliłby na zapoznanie szerokiego grona
odbiorców z tematem prehistorycznego górnictwa krzemienia czekoladowego.