Professional Documents
Culture Documents
Bayani S. Abadilla and The Founding of Filipinology in The Polytechnic University of The Philippines
Bayani S. Abadilla and The Founding of Filipinology in The Polytechnic University of The Philippines
Bayani S. Abadilla and The Founding of Filipinology in The Polytechnic University of The Philippines
22–36
Taglay ang layuning makapag-ambag sa karunungang Pilipino at mga disiplinang nag-aaral sa mga Pilipino, tinalakay
at sinuri sa papel na ito si Bayani S. Abadilla at ang kaniyang mahalagang papel sa pagkatatag ng Filipinolohiya sa PUP.
Bilang kilalang makabayan at tagapagsulong ng epistemolohiyang Pilipino ay sinilip ang katangian ng kaniyang buhay-
intelektwal—manunulat, guro, at kasapi ng kilusan upang maanalisa ang katangian ng Filipinolohiya na naitatag sa PUP.
Gamit ang pamamaraang pagsusuri ng nilalaman ng teksto o kontent analisis ay sasagutin ng pag-aaral na ito ang mga
katanungang: Sino si Bayani S. Abadilla bilang iskolar at tagapagsulong ng Filipinolohiya?; Ano ang katangian at paano
niya ipinunla ang ganitong Filipinolohiya sa PUP?; at Ano ang kasalukuyang kalagayan ng Filipinolohiya sa PUP? Kaugnay
nito ay hinati sa tatlong seksiyon ang pananaliksik na ito: intelektuwal na talambuhay ni Ka Bay, kasaysayan ng pagkatatag
at katangian ng Filipinolohiyang itinatag niya, at ang paglalahad ng kasalukuyang kalagayan nito sa PUP. Mahalaga ang
pag-aaral na ito hindi lang bilang dugtong sa mga pag-aaral ukol sa mga Pilipino kundi bilang paraan na rin ng pagdalumat
sa binuong konsepto ng mga Pilipinong iskolar na mahalagang sangkap para sa pagsasateorya at pagsasapraktika ng mga
solusyon sa mga suliraning pambansa.
Mga Susing Salita: Abadilla, Filipino, Filipinolohiya, Epistemolohiyang Pilipino, Pilipinolohiya, PUP
This paper provides a discussion and analysis of Bayani S. Abadilla’s role in the founding of Filipinology in PUP. Known as
a nationalist and promoter of Filipino Epistemology, Abadilla’s intellectual life as a writer, teacher, and member of caused-
oriented group is compared to the characteristics of Filipinolohiya/Filipinology of PUP. Using content analysis method, this
paper answersthe following questions: Who is Bayani S. Abadilla as a scholar and founder ofFilipinol-ohiya/Filipinology?
What are the characteristics of and how has this kind of Filipinolohiya in PUP been established? What is the current status
of Filipinolohiya in PUP? In line with this, the paper is divided into three sections: the intellectual life of Bayani S.Abadilla,
characteristics and history of his Filipinology, and its current status in PUP. This study is valuable not only because of its
contributions about Filipinos but also as a way of understanding the concepts created by Filipino scholars whose studies
are important in the theorizing and application of solutions to national problems.
Ang ano at paano: Ang direksiyon ng pag sa kabuuang susunod na mga bahagi ng papel na ito.
aaral Sa edad na 67, dahil sa Lymphoma, Mayo 14,
2008 pumanaw si Ka Bay. Naulila niya hindi lang
Nilalayong sagutin ng pag-aaral na ito ang mga ang kaniyang asawang si Patricia at mga anak na
sumusunod: 1) Sino si Prop. Bayani Abadilla bilang sina Magtanggol, Lualhati, Malaya, at Filipinas
iskolar at tagapagsulong ng Filipinolohiya? 2) Ano ang (pinoyweekly) kundi pati ang maraming Pilipino o
katangian at paano niya ipinunla ang Filipinolohiya kung mas tama, ang masang Pilipino. Gayunman
sa PUP? 3) Ano ang kasalukuyang kalagayan ng ay may iniwan siyang mahalagang pamana at ito ay
Filipinolohiya sa PUP? ang konsepto, teorya, at disiplina ng Filipinolohiya
Sasagutin ang una sa pamamagitan ng pagbuo na maituturing na repleksiyon ng kaniyang buhay-
ng intelektuwal na talambuhay ni Bayani Abadilla. intelektuwal.
Upang magawa ito ay pinagtiyap-tiyap o pinagsanib Maliban sa totoong pagka-Bayani ng kaniyang
ang mga impormasyon mula sa iba-ibang nasulat pangalan ay maraming naging papuring taguring-
na teksto at mga pahayag na tumalakay kay Bayani bayani ang iba-ibang manunulat kay Ka Bay mula
Abadilla. Para sa suliraning ikalawa ay ginamit na noong siya ay pumanaw: Bayani siya ng mga Pilipino
salalayan ang tala at dokumentong historikal ng (Vital), Bayani ng pakikibaka (Marasigan), Bayani
pagkakatatag ng Filipinolohiya sa PUP. Ginamit din ng nakaraan at kasalukuyang panahon (pinoyweekly),
ang tematikong pagsusuri sa dalawang pangunahing at Bayani at mabuting anak ng bayan (Sigliwa). Alin
artikulo ni Abadilla na may direktang pagtalakay sa at alinman, ang pagkabayani ni Ka Bay ay maiuugat
Filipinolohiya—ang “Epistemolohiyang Filipino sa sa tatlong pangunahing batis ng kaniyang buhay-
Karunungang Pilipino” at “Wisyo ng Konseptong intelektuwal: bilang manunulat, guro, at bahagi
Filipinolohiya.” Ang una ay nalathala sa Filipinolohiya ng kilusan kung saan inangkin niya at inangkin siya
(Bolyum 1, S 2002. Lathalain ng Hulyo-Disyembre ng lipunan at masang Pilipino. Ang tatlong batis na
20021), opisyal na jornal ng Kagawaran ng Filipino ito ang maituturing na sulo upang isulong niya ang
sa PUP. Ang ikalawa naman ay ibinahagi ni Bayani Filipinolohiya.
Abadilla noong Agosto 20, 2004 sa Bulwagang Amado Bilang manunulat, si Ka Bay ay naging mahusay na
V. Hernandez ng PUP. tagapagtaguyod ng sariling wika. Hindi nakapagtataka
Sa pagsusuri ng dalawang akda ay hinanap dahil anak siya ng tanyag na manunulat sa wikang
ang mga sumusunod na tema: kahulugan, saklaw, Tagalog na si Alejandro G. Abadilla (AGA), at
halaga o kahalagahan, at metodo o pamamaraan ng nagtapos sa Manuel L. Quezon University (MLQU)
Filipinolohiya ayon kay Abadilla. Kaugnay nito ay ng Batsilyer sa Sekondaryang Edukasyon, mejor ng
ginawa ang mga sumusunod na hakbang matapos Pilipino3. Sa pamantasang iyon nagsimula at nahasa
basahin at unawain nang mabuti ang dalawang akda: 1) ang kaniyang husay sa pagsulat. Naging literary editor
Inilarawan ang pisikal na katangian ng akda; 2) Ibinuod ng Quezonian at kalaunan ay naging punong editor ng
at pinagkumpara ang mga bahagi ng bawat akda; 3) jornal na Sulu ng Wika ng nasabing unibersidad (Rio).
Hinanap at itinala ang mga bahaging magkakapareho sa Naging mamamahayag din si Ka Bay. Maliban sa
paksa at mensahe; 4) Sinuri ang nilalaman ng bahaging pagiging kontribyutor ay nagsilbi rin siyang katuwang
magkapareho at tiyakang sumasagot sa mga temang na editor at tagapamahalang editor ng Bisig 4. Nagsulat
isinaad sa unang bahagi ng talatang ito. sa Ang Masa at Diario Uno, broadsheet sa Filipino
ng administrasyong Estrada (pinoyweekly). Naging
Si Bayani Abadilla ay si Ka Bay patnugot sa balita at kalaunan ay naging katuwang
na patnugot (Marasigan) ng Pinoy Weekly na isang
Bunga ng pagmamahalan nina Alejandro G. progresibong lingguhang pahayagan (Vital).
Abadilla 2 at Cristina Singalawa, isinilang noong Bagamat nakalilikha siya ng iba-ibang genre ng
Setyembre 17, 1940 sa Almeda Tondo, Maynila, si panitikan, ang pagsulat ng tula ang pangunahing uri
Bayani Abadilla na kalaunan ay mas nakilala sa tawag ng kaniyang panulat. Marami sa kaniyang akda ay
na Ka Bay ng mga naging kasama at kaibigan. Dahil sa hindi nalathala dahil sa limbagan ng PUP lang ang
kadulasan ng gamit at pagiging pamilyar ay gagamitin nais niyang maglathala ng kaniyang mga akda (Rio).
ko ang Ka Bay bilang panawag kay Bayani Abadilla May mga akda rin siyang nagwagi sa mga timpalak na
itinaguyod ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF)
Si Bayani S. Abadilla Maria Victoria Rio-Apigo 25
gaya ng tulang “Pulso ng lagim sa bakuran ng hilahil” Cordillera at manumpa bilang kasapi ng New People’s
at “Ang kasaysayan sa sanga ng panahon” (Rio). Army (Vital) ay naging tagapag-organisa si Ka Bay ng
Taong 2006 nang mailathala ng Prometheus Publishing Kabataang Makabayan sa tsapter ng Maynila. Isa rin
Corporation ang kaniyang aklat na may pamagat siya sa naging tagapagtatag ng progresibong grupo ng
na Sigliwa Kamao. Dahil dakilang mangingibig ng mga manunulat na tinawag na PAKSA o Panulat para
bayang Pilipinas (Contreras na kay Vital), lahat ng sa Kaunlaran ng Sambayanan (Rio).
panulat ni Ka Bay pampanitikan man o pananaliksik Kahit tapos na ang batas militar ay nagpatuloy
ay ukol sa problemang panlipunan—kaapihan, ang panulat ni Ka Bay sa pagsuporta sa kilusan. Ang
kawalang katarungan, at kahirapan (Rio) na hindi kaniyang aklat na Sigliwa Kamao na naglalaman
lamang nagmumulat sa uring anakpawis kundi minsa’y ng koleksiyon ng kaniyang mga tula (Samonte) ay
nanghihikayat (Ordonez 125) ng mga pagkilos. testamento ng kaniyang di-matatawarang kontribusyon
Bilang guro, sa Philippine College of Commerce sa kalayaan at demokrasya, at matibay na paglaban
(PCC)5 nagsimula si Ka Bay. Taong 1970 nagturo siya sa imperyalismo, piyudalismo, at burukratikong
ng Pilipino at pamamahayag ngunit nang ibinagsak kapitalismo (Vital). Tikom na kamao ang larawang
ang batas militar ay umalis siya sa pagtuturo sa PCC nasa pabalat dahil naglalagom ito ng buhay at esensiya
kasabay ng pag-alis ni Prudente at pansamantalang ng pakikipaglaban ni Ka Bay (Garcellano). Samantala
nagnegosyo ng suplay sa elektrikal motor (Rio). Muli ang salitang “kamao” sa pamagat ay tila tumatayo
siyang bumalik sa pagtuturo sa PUP noong alisin ang sa akronim ng pangalan ng sinuportahan niyang
batas militar at naibalik si Prudente bilang pangulo unyon na KAMAO (Katipunan ng mga Makabayang
nito. Kasabay ng kaniyang muling pagtuturo ang pag- Obrero) noong nagsagawa ito ng istrayk sa Makabayan
oorganisa sa hanay ng mga guro, empleyado, at mga Publishing Corporation (Samonte).
mag-aaral (Vital) sa PUP. Si Bayani Abadilla ay si Ka Bay dahil sa kaniyang
Si Ka Bay ang nanguna sa pagtatag ng Unyon ng pagiging manunulat/mamamahayag, guro at bahagi
mga Guro sa Politeknikong Unibersidad ng Pilipinas ng kilusan ay nagtagpo ang progresibong bayani
(Barcelona). Isa sa mga inasam niyang pangarap noon ng panitikan, akademyang Pilipino, at ng bayang
bilang guro sa PUP ay ang makapagtayo ng Sentro ng Pilipino na naglalayong maisulong ang kapakanan ng
Filipinolohiya (Rio) para sa lubos na pagsusulong ng sambayanang Pilipino gamit ang wikang Filipino—ang
epistemolohiyang Pilipino—ang itinuturing niyang wika ng mga Pilipino. Ang pagnanais na maisulong ang
talino ng mga Pilipino batay sa karanasan ng bayan— kapakanan ng sambayanang Pilipino ay ang diwa ng
sininop ng sistema ng edukasyon upang maging Filipinolohiya samantalang ang paggamit ng wikang
karunungang namamatnubay sa bayang patuloy Filipino ay ang kasangkapan o tulayan ng diwa ng
na lumilikha ng mga pangangailangang panlipunan Filipinolohiya.
para sa kabutihan, kaginhawahan, at katiwasayan ng Ang progresibong diwa at tulayan ng Filipinolohiya
sambayanan (Abadilla 12). na masasalamin sa isinulong ni Ka Bay sa kaniyang
Bilang bahagi ng kilusan, si Ka Bay ay unang pagiging guro, manunulat at bahagi ng kilusan ay
naging aktibong kasapi ng Samahan ng mga bunga ng di-matatawarang tilamsik sa kaniyang diwa
Demokratikong Kabataan (SDK) na nakabase sa ng paninindigan ng mga progresibong manunulat na
MLQU (Rio) at kalaunan ay ng Unang Sigwa (First hindi lang niya hinangaan kundi naging bahagi rin
Quarter Storm) kasama ang iba pang kapuwa kabataan ng kaniyang karanasan at katauhan. Maliban sa mga
at manunulat na tutol sa pamahalaan at gobyernong akda ng kaniyang ama na si Alejandro G. Abadilla,
Marcos. Kaya naman tinawag siyang beterano ng First masasabing may malaki ring pitak sa kaniyang puso
Quarter Storm ng kaniyang mga kasama (Lumbera; at isip ang akda ni Salvador Lopez at higit sa lahat
Santos; Arao). Bahagi ng kaniyang partisipasyon ay ang mga akda ni Amado V. Hernandez. Bilang
sa mga kilusang ito ay ang pagiging manunulat sa pagpapatunay ay sinipi ko sa puntong ito ang naging
tinatawag na pahayagang underground at oposisyon pahayag ni Ka Bay sa panayam sa kaniya ni G. Jun
(Santos). Ang pagkilos ni Ka Bay sa kilusan ay hindi Cruz Reyes (isa ring batikang Pilipinong manunulat)
limitado sa larangan ng sining at kultura, organisador noong 2006 at inilathala naman ni G. Soliman Santos
din siya ng mga kabataang mahilig sa pagsusulat sa Pinoy Weekly noong Mayo 15, 2009.
(Lumbera). Taong 1970, bago magtungo sa Rehiyon ng
26 Malay Tomo 33 Blg. 1
Binabasa ko na sa kolehiyo pa lang si Ka Amado. pinili ni Ka Bay magturo, magpalathala ng mga akda at
Na-expose na ako sa kaniyang social concern sa magtatag ng konseptong Filipinolohiya. May dalawang
literature. Laging magkasama ang literature at posibleng pangunahing dahilan. Una, mula sa panahon
lipunan. Ang alam ko, nagturo sa Ateneo si AVH, ng Manila Business School (MBS) noon hanggang
at noon, sumasama na siya sa mga demonstrasyon sa pagiging Politeknikong Unibersidad ng Pilipinas
pero hindi ko siya nakikita. Ang mga kasabayan ngayon ay nananatili ang masang oryentasyon at
ko sa pagsusulat ay sina Rio (Virgilio Almario), populasyon nito. Ikalawa, sa pangunguna ni Nemesio E.
Jess Santiago, Lamberto Antonio, at iba pa. Patay Prudente, natipon sa PCC at muling nakapagsulat ang
na si Ka Amado noon. Malaki ang impluwensiya mga manunulat na may-malay sa sariling wika kagaya
ni Ka Amado noon sa mga batang manunulat. Sa
ni Ka Bay kasama sina Rogelio Ordonez, Ave Perez
akin, mas malaki ang impluwensiya niya sa akin
Jacob, Dominador Mirasol, Cesario Torres, Jun Cruz
kaysa kay SP (Salvador P. Lopez). Nauna ko siyang
Reyes, Gandhi Cardenas, Fernando Samonte, Anacleto
basahin kaysa kay SP. Si Ka Amado, nababasa ko
na ’yung Ibong Mandaragit niya noon. At nakita ko Dizon, Domingo Landicho, Edgardo Reyes, Efren
’yun bilang magandang halimbawa ng makabayang Abueg, at Teresita Sayo (Rio 82). Si Prudente rin
literatura. ’Yung mga nababasa ko noon sa kaniya, ang nagbigay-daan sa pagsilang sa PUP ng mga jornal
may compilation ako ng mga tula niya e, ’yung na gaya ng Bisig, Braso at Trends upang maipahayag
Mga Tula ni AVH Ayon sa Pangunahing Layunin ng at mailathala ang mga makabayang pananaw ng mga
Edukasyon (1926–1962), na tinipon ni Bartolome progresibong manunulat na nagtataguyod ng sariling
del Valle. Ibinigay ito ni Omeng (del Valle) kay wika (Rio 85).
AGA. Si Omeng ay titser sa Torres High School Sa panahon din ni Prudente, naitatag sa PUP noong
noon at kaibigan nina AVH at AGA. Pebrero 1987 ang Kagawaran ng Filipino6 bilang
Noong ako’y nasangkot sa organisasyon ng mga bahagi ng Kolehiyo ng mga Wika at Komunikasyong
manunulat, ito ’yung PAKSA. Kasama ko noon sina Pangmadla o College of Languages and Mass
Bien Lumbera. Madalas si AVH ang binabanggit Communication (Rio 65). Sa ilalim ng nasabing
kapag nagtatalakayan kami noon. ’Yung mga akda kagawaran ay nabuo ang akademikong programang
niyang Ibong Mandaragit at Luha ng Buwaya. Sila AB Filipino sa pangunguna ng Pandaylipi, Ink.7
ni SP Lopez ang binabanggit na halimbawa, pero katuwang ang iba pang gurong manunulat na nakabase
mas malimit si Ka Amado. ’Yung “Kung Tuyo na sa PUP gaya ni Ka Bay na kalaunan ay naging bahagi
ang Luha Mo…” sikat na sikat ’yan. Binibigkas rin ng kaguruan ng Kagawaran ng Filipino. Hanggang
’yan sa mga demonstrasyon noon. Malaki ang sumapit ang Pebrero 28, 2001 nang matagumpay na
impluwensiya niya sa mga batang manunulat,
maiharap ni Gandhi Cardenas8 sa pulong ng University
walang duda iyon.
Curriculum Evaluation Committee ang plano na
Ang papel ko naman, basta ang sabjek ko sa
gawing Kagawaran ng Filipinolohiya ang Kagawaran
pagtuturo sa PUP (Polytechnic University of the
Philippines) ay literatura, itinuturo ko si AVH. ng Filipino at AB Filipinolohiya ang AB Filipino (Rio
Importante para sa akin na matutunan ng mga bata 66). Unang semestre ng 2001–2002 nagsimulang
ang pananaw ni Ka Amado hinggil sa ugnayan ng tumanggap ng mga mag-aaral para sa programang
literatura at lipunan. AB Filipinolohiya. Ang akademikong programang ito
Ang pinakagusto ko sa mga tula niya ay ’yung ay umiiral hanggang sa kasalukuyan bagamat kung
“Kung Tuyo na ang Luha Mo…” kitang-kita ang titingnan sa talaan ng CHED Accredited Programs
pananaw niyang makabayan at kitang-kita ’yung noong 2017 ay nakatala ito bilang Batsilyer ng Artes
pananaw niya sa lipunan. Hindi siya nasisiraan ng sa Pilipino at patuloy na nakaangkla sa CHED Memo
loob. Sabi niya sa tula, inevitable ang rebolusyon. Blg. 22 Serye 2017 na naglalaman ng mga patakaran
Sabi nga, “bulkang sasabog.” Nakikita niya ’yung at panuntunan para sa Batsilyer ng Sining sa Filipino.
rebolusyon ng taumbayan. Dahil tagapangulo noon ng kagawaran at higit
na nakapronta sa mga pag-uusap at pagpupulong, si
Pagtagos sa kasaysayan ng PUP: Cardenas ang siyang higit na itinuring ng nakararami
Mula Filipino tungo sa Filipinolohiya na nagbuo at nagsulong ng mga nasabing pagbabago.
Gaya ng pahayag ni Barcelona na si Cardenas ang
Sa PUP, na pampublikong pamantasan sa Pilipinas, may pinakamalalim na pag-aaral sa Filipinolohiya at
Si Bayani S. Abadilla Maria Victoria Rio-Apigo 27
si Ka Bay ay naging katuwang. May ganoon din akong Laman ng liham na ito ang paghiling ni Cayanan
sapantaha dati. Ngunit nang mga sumunod na panahon kay Carague na maglaan ng silid para sa mungkahing
nang nagsimula na akong lumahok sa pagsasaliksik Sentro ng Filipinolohiya na ayon sa liham ay
para sa pagpapayabong ng Filipinolohiya ay may mga planong pinangungunahan ni Dr. Corazon San Juan
pagtatanto akong si Ka Bay ang higit na nagbuo ng (tagapangulo noong panahon na iyon ng Kagawaran
dalumat ng Filipinolohiya. ng Filipino sa PUP) kasama si Prop. Bayani Abadilla.
May dalawang basehan ang aking pagkiling Tingnan ang Figura 1 na nasa ibaba.
kay Ka Bay. Una ay ang sipi ng liham-kahilingan Kalakip ng liham na ito ang planong nilikha ni Ka
na naglalaman ng plano sa pagtatayo ng Sentro ng Bay na nakapaloob ang rasyonale, layunin, tungkulin,
Filipinolohiya, ikalawa ay ang isinulat ni Ka Bay ang mga magiging kagawad, badyet, at ang magiging
na dalawang sanaysay na direktang tumalakay sa gastos ng PUP sa pagtatatag ng nasabing Sentro ng
Filipinolohiya na binanggit na sa dakong una ng papel Filipinolohiya. May tatlong inilatag na rasyonale.
na ito. Una, makatugon sa kahusayang pang-akademiko ang
Kaugnay ng unang basehan, ang liham9 ay isinulat Kagawaran ng Filipino nang matamo ng mag-aaral ng
ng dating dekana ng CLMC na si Welhelmina Cayanan AB Filipino ang de-kalidad na edukasyon; ikalawa,
na may petsang Setyembre 15, 2000. Nakaadres ito mahasa ang mga guro ng kagawaran sa pananaliksik;
sa pangulo ng PUP noon na si Ofelia M. Carague. ikatlo, magsilbing lugar ng araling-pananaliksik ng
Natanggap din ng tanggapan niya ang nasabing liham mga mag-aaral na nagpapakadalubhasa sa Filipino sa
noon ding Setyembre 15, 2000. Bigyan ng pansin na antas ng batsilyer, masteral, at doktoral.10 Makikita ito
ang buwan ng Setyembre ay tatlong buwan na maaga sa nilalaman ng Figura 2.
kaysa pag-upo ni Cardenas sa pagiging tagapangulo Kaugnay ng nasabing rasyonale ay ang mga layuning
ng Kagawaran ng Filipino noong Disyembre 2000. sumusunod: Pasiglahin ang gawaing pananaliksik ng
Kagawaran ng Filipino sa pamamagitan ng pagsinop
(akin ang diin) sa mahahalagang panitikan at kaalaman at palihan para sa kagalingang pang-akademiko,
sa kasaysayan ng pambansang karanasan; Tugunan maglimbag ng mga sulatin sa pananaliksik at magsinop
ang oryentasyong maka-agham at malikhain sa sa aklatan ng Sentro ng Filipinolohiya ng mga aralin-
pagbabalangkas ng mga karunungan sa panahon ng pananaliksik na ang magiging pangkalahatang tema ay
teknolohiya at impormasyon; Imulat ang kaguruan “Sikhayang Filipino sa Bagong Milenyo” (Figura 3).
at mga estudyante sa mga nagaganap at patuloy na Samantalang ang planong pinansiyal naman ang
nagbabagong kapaligiran sa loob at labas ng bansa; nilalaman ng Figura 4, na mababasa ang magiging
Panatilihin ang interes ng mga propesor at mga papel ng PUP sa pagtataguyod ng nasabing sentro.
estudyante sa makulay na tradisyon ng karunungan. Nakalagay sa nasabing bahagi ng plano na ang
Mababasa ito sa Figura 2 hanggang sa Figura 3. magiging tagapangulo, tagapamahala sa pananaliksik
Mula pa rin sa bahaging ito ng liham, nakasaad na ang at mga enkoder ay iminumungkahing (akin ang diin)
mga magiging tungkulin at gawain ng nasabing sentro pagkakalooban ng Special Order ng Pangulo ng
ay kapapalooban ng pagsasaliksik sa mga kaalamang unibersidad upang mapagkalooban sila ng suweldo
makabuluhan sa mga nagpapakadalubhasa sa Filipino, mula sa pondo ng PUP. Makikita rin sa bahaging ito
pangangalap ng mga nakalipas at kasalukuyang ang planong kumuha ng pinansiyal na suporta mula sa
pangyayaring pangkarunungan sa larangan ng wika, NCCA at San Miguel Corporation.
literatura, sining, humanidades, sosyolohiya o lahat Sa pangkalahatan, mula sa liham at maging sa
ng kaalamang may kaugnayan sa Filipinolohiya, kalakip na pahina na naglalaman ng rasyonale, layunin,
magtakda ng mahahalagang komperensiya, seminar at gampanin ay masasalamin ang pagnanais ni Ka Bay
Si Bayani S. Abadilla Maria Victoria Rio-Apigo 29
na gawing armas sa pananaliksik ukol sa Filipinolohiya bahagi nito. Sa walong bahagi ng “Epistemolohiya” at
ang nasabing sentro. Malinaw na ang direksiyon ng sa pitong bahagi ng “Wisyo” ay may limang subtopic
pananaliksik ay para sa pagtatamo ng karunungan ng na mabubuo. Ito ay ang mga sumusunod: 1) Mahalaga
mga guro at mag-aaral, ang pokus ng sasaliksikin ay ang karunungan o talino dahil kaugnay ito ng larangan
hindi lang ang Filipinong wika kundi lahat ng kaalaman ng siyensiya at sining na mahalagang mga aspekto
at karanasang may kinalaman sa mga Pilipino noon sa pagsulong ng isang bansa gaya ng Pilipinas; 2) na
at ngayon, sa loob at labas ng bansa, sa panahon ng may likas at sinaunang kasaysayan ang Pilipinas na
pag-iral ng teknolohiya at impormasyon sa gabay at basehan at patunay ng mabuting karunungang Pilipino;
oryentasyon ng agham at sining. Ang mga binanggit 3) ngunit nawala ito dahil sa mapaniil na pananakop ng
na mga gagawing hakbang para matamo ang mga ito mga dayuhan at hindi mabuting karanasan sa kamay
ay ang pagsasagawa ng mga komperensiya, seminar, ng mga mananakop; 4) dahil sa ganitong pangyayari,
palihan o worksyap, at paglilimbag. nalikha ang mga naghaharing-uri sa ekonomiya,
Maliban sa pagtatangkang magtatag ng Sentro politika na tumagos maging sa kultura ng Pilipinas; 5)
ng Filipinolohiya, pisikal at aktibong naging bahagi sa huli ay malinaw na ang iminumungkahing solusyon
si Ka Bay ng mga hakbangin ng Kagawaran ng sa problemang politikal, ekonomikal, at kultural ng
Filipinolohiya kasama si Cardenas, at ang SADAFIL Pilipinas ay ang Filipinolohiya.
(Samahan ng mga dalubguro sa Filipino). Lagi siyang
tagapagsalita sa mga lektura at forum para higit na Ang konsepto ng Filipinolohiya bilang disiplina
maipaliwanag ang Filipinolohiya sa mga guro at mag-
aaral (Austero; Layos). Pinangunahan din niya ang Sa dalawang akdang ito ni Ka Bay, mababasa ang
paglikha ng mga komite sa paghahanda at pagsusulat ideya na magkaugnay ang epistemolohiyang Pilipino at
ng mga jornal at teksbuk ng iba-ibang kurso noon sa Filipinolohiya. Sa pahina 21 ng sanaysay na “Wisyo,”
Filipino (Rio 84; Austero). Sa mga akda o sanaysay isinaad na ang lunsaran at sinupan ng pambansang
niyang nalikha, dalawa ang masasabing higit na karunungan na tumutukoy sa Filipinolohiya ay ang
nakatuon sa Filipinolohiya at tila naging bibliya ng epistemolohiya. At kung ang epistemolohiyang
mga guro at mag-aaral sa PUP para sa pag-aaral Pilipino ay tinatawag din ni Ka Bay na karunungang
ng Filipinolohiya mula noon hanggang ngayon. Pilipino gaya ng nakalagay sa pahina 12 ng akdang
Sa dalawang akdang ito higit na masasalamin ang “Epistemolohiya,” masasabing ang tinutukoy ni Ka
katangian ng Filipinolohiyang itinaguyod ni Ka Bay Bay na Karunungang Pilipino, Epistemolohiyang
sa PUP. Ito ang papaksain sa susunod na bahagi. Pilipino, at Filipinolohiya ay iisa. At kung gayon ay
maaaring pagsanibin ang mga ipinahayag niya ukol sa
Ang wisyo at epistemolohiya: Konsepto ng mga ito para masuri at maipaliwanag ang konsepto ng
Filipinolohiyang isinulong sa PUP disiplina ng Filipinolohiya na isinulong niya sa PUP.
May sinipi akong apat na kahulugan ng Filipinolohiya
Ang unang sanaysay na “Epistemolohiyang Filipino mula sa dalawang artikulo na mahalagang ibahagi sa
sa Karunungang Pilipino” ay may 19 na pahina at hinati puntong ito:
sa walong bahagi. Sa simulang bahagi ay binanggit
ni Ka Bay na ang layunin ng sanaysay na ito ay 1. Ang Filipinolohiya ay (kilatis ng talino ng madla na
linawin o talakayin ang karunungang Pilipino batay gumagana o tumutugon sa kahingian ng panahon sa
sa siyentipikong batayan o pamantayan. Samantala batas ng kasaysayan) ang hilab ng pamumuhay sa
bansa na itinatadhana ng talino sa paggawa sa simbuyo
ang ikalawang sanaysay na “Wisyo ng Konseptong
ng kalayaan at antas ng kasarinlan o soberanya
Filipinolohiya” ay may 23 pahina na hinati naman
(Epistemolohiya 13).
sa pitong bahagi. Layunin nito na talakayin ang
2. Karunungan ng sambayanan na hango sa
konseptong Pilipino para sa kapakanang pagtuturo
malawak na karanasan ng sambayanan na
at pag-aaral sa PUP at paksain ang katotohanan
sinisinop sa mga teorya, prinsipyo, at mga
at karunungan ayon sa konteksto ng pambansang
likhahuwaran ng mga piling talino. Tanging
karanasan at kamalayan.
(sa) Filipinolohiya lamang maitatampok ang
Ang dalawang nasabing sanaysay ay may malaking
pambansang kalinangan na tunay na Pilipino sa
pagkakatulad at pagkakaugnay kung ang pagbabatayan
diwa at gawa (Epistemolohiya17).
ay ang paksa ng kabuuang akda gayundin ng mga
Si Bayani S. Abadilla Maria Victoria Rio-Apigo 31
sentro o pokus ay pagkataong Pilipino at makataong nakatuon sa wika, kultura, at midya (Mojica 13), ang
kaunlarang tatamasahin ng buong sambayanan. Filipinolohiyang isinulong ni Ka Bay sa PUP ay higit
Pangalawa: Resiprokal at pantay na ugnayan na nakatuon sa ugnayan ng Wikang Filipino, sistema
ng guro at mag-aaral sa sitwasyong pedagohikal sa ng Edukasyong Pilipino, at Lipunang Pilipino.
pagtatamo ng talinong panlipunan. Wikang Filipino at hindi simpleng wika sapagkat
Ikatlo: May pananagutang oryentasyon sa pagtuturo tiniyak ni Ka Bay sa kaniyang akdang Epistemolohiya
na nangangahulugan higit sa lahat na dapat makita (p.14) na ang Wikang Filipino ay hindi lang midyum
ng guro ang kanilang pananagutan na magpanatili o ng Filipinolohiya kundi sa manapa ay sumasalamin sa
magwasak ng mapaminsalang talinong matagal nang pagkatao, pagkabayan, pagkamamamayan, at pagkalahi
nakasanib sa kamalayang panlipunan ng kabihasnang ng mga Pilipino dahil taglay nito bilang midyum ng
Pilipino. Filipinolohiya ang katangian bilang bigkis ng iba-
Ikaapat: Pagtataas ng gamit ng wikang Filipino ibang wika—lalawiganin o bernakular, katangiang
hindi bilang midyum lamang ng pagtuturo kundi sa (akin ang diin) tanging makalilinang sa talino ng
halip ay bilang pinanggagalingan ng mga kaalaman sambayanan na makatao, makalipunan, makabayan,
na ukol sa pagkatao, pagkabayan, pagkamamamayan, at may pandaigdigang pananaw (Wisyo 21).
at pagkalahi ng mga Pilipino. May pangarap si Ka Bay sa sistema ng Edukasyong
Bagamat hindi layunin ng papel na ito na ikumpara Pilipino lalo at higit sa antas ng tersiyaryo na pag-aari
ang Filipinolohiya sa Pilipinolohiya o Araling P/ ng estado gaya ng PUP. Sa mataas na pagtingin ni Ka
Filipino ng UP, DLSU, at ng iba pang pamantasan, Bay sa mahalagang papel ng akademya sa karunungang
maaaring bigyan ng diin sa puntong ito na ang Pilipino o Filipinolohiya ay nakapaloob din ang pag-
Filipinolohiya na nais itatag 11 ni Ka Bay sa PUP ay asam niya sa mabuting papel ng mga guro sa paggabay
kaugnay rin ng mga nauna ngunit may sarili itong sa mga mag-aaral para makamit ang karunungang
kahayagan at katangian ayon sa pagkokonseptuwalisa Pilipino. Makikita ito sa mga pahayag niya sa kaniyang
at pagpaplano ni Ka Bay. dalawang sanaysay:
Mula sa kahulugang nabuo ukol sa Filipinolohiya na
binanggit sa pahina 18 ng papel na ito ay masasabing • Sa katuturang akademiko, ang Filipinolohiya
gaya ng Pilipinolohiya ng UP at Araling Filipino ng ay ukol sa mga kursong dapat bukal ng mga
DLSU, ang Filipinolohiya ni Ka Bay sa kabuuan ay katalinuhang panlipunan na interaktibong
naglalayon ding isulong ang kagalingan at kapakanang pinagsisikhayan ng guro at estudyante sa
Pilipino sa pamamagitan ng Wikang Filipino. sitwasyong pedagohikal (Wisyo 21).
Katulad din ito ng Pilipinolohiya (ni Covar) ng • May pananagutan ang mga guro sa
UP (na kinapapalooban din ng Pantayong Pananaw akademya sa pananatili ng mapaminsalang
ni Zeus Zalazar, ng Sikolohiyang Pilipino ni Virgilio talinong nakasanib sa kamalayang
Enriquez) na nakatuon sa Pilipino bilang paksa, panlipunan ng kabihasnang Pilipino. Dapat
Filipino bilang wika ng pananaliksik at talastasang magtika ang kaguruan at magiting na harapin
akademiko, at may kabuluhan para sa mga Pilipino ang marawal at malagim na reyalidad (Wisyo
(Rodriguez-Tatel 141). Gayundin ng Araling Filipino 21).
ng Departamento ng Filipino ng DLSU na may • Ang makatuturang pedagohiya (pagtuturo at
kakayahang makalikha ng sariling mga teorya, pag-aaral) ay dapat na nakatuon sa paglinang ng
konsepto, at metodo ng pananaliksik, makapag-ambag pagkamakabayan (nationalism) ng pagkataong
ng mga bagong dalumat at metodo na magagamit sa Pilipino at makataong kaunlarang tatamasahin
pag-unawa sa mga karanasan ng mga Filipino, sa mga ng buong sambayanan. Tanging konseptong
sitwasyong kanilang kinalalagyan, sa kanilang kultura, demokrasya—hilab Filipinolohiya ang
at sa lipunang ginagalawan (Mojica 362). makatuturang patnubay ng talino ng bayan na
Kung ang tuon ng Pilipinolohiya ay lumilikha ng kaniyang kapalarang matiwasay,
“sistematikong pag-aaral” ukol sa tatlong larangan maluwalhati at maganda (Epistemolohiya 17).
ng Kapilipinuhan: kaisipan, kultura, at lipunang
Pilipino (Rodriguez-Tatel 118), at ang Araling Samakatwid ay may mataas na pagpapahalaga
Filipino ng Departamento ng Filipino sa DLSU ay si Ka Bay sa Wikang Filipino na para sa kaniya
Si Bayani S. Abadilla Maria Victoria Rio-Apigo 33
Rio, Maria Victoria C. Pagpaplanong pangwika sa Santos, Soliman A.“Sa alaala ni Ka Bay.” PinoyWeekly.
Politeknikong Unibersidad ng 2009. Web. June 2020. https://www.pinoyweekly.
Pilipinas Tungo sa aktibong pagpaplano ng Wikang org/2009/05/sa-alaala-ni-ka-bay/.
Filipino. Tesis, MA Filipino, DFPP, KAL Unibersidad ---. Online na panayam. Messenger. Hulyo 2, 2020.
ng Pilipinas, Diliman Quezon City: 2001. Print. Sigliwa. 2010. “Magmamayo na naman Ka Bay.”
Rodriguez-Tatel, Maryjane. 2015. “Philippine Studies/ 2010. Web. June 2020. https://panitikanatbp.wordpress.
Araling Pilipino/Pilipinolohiya sa Wikang Filipino: com/2010/04/22/magma-mayo-na-naman-ka-bay.
Pagpopook at Pagdadalumat sa Loob ng Kapantasang Vital, Emily. “Hero of the Filipino People.” 2008. Web, June
Pilipino. Humanities Diliman: 110–179. 2015. Web. 29, 2020. https://www.bulatlat.com/2008/05/24/bayani.
June 2017. abadilla-hero-of-the-filipino-people.
Torres-Yu. Rosario. “Tungo sa pagbuo ng Filipinong
diskurso.” Filipino at Pagpaplanong pangwika, Website:
Ikalawang Sourcebook ng Sangfil. Ed. Pamela
Constantino. Sentro ng Wikang Filipino–UP, Diliman: http://panitikan.ph/2013/05/09/bayani-abadilla/ June 29,
2005. 252. Print. 2020.
Samonte, Mauro Gia.“Old activists never die, they just keep https://krguda.wordpress.com/2008/04/10/they-who-never-
on dreaming.” December 18, 2015. Web. June 30, 2020. expected-anything-in return/#more-83, June 28, 2020.
https://www.manilatimes.net /2015/12/18/opinion/
columnists/old-activists-never-die-they-just-keep-
on- dream-ing/235170/.