ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾՈՒԹՅԱՆ

ԷՈՒԹՅՈՒՆԸ
ԵՎ
ՉԱՓԱՆԻՇԻ ՀԻՄՆԱՀԱՐՑԸ

ԱՌՑԱՆՑ ԴԱՍԱԽՈՍՈՒԹՅԱՆ ՍԱՀԻԿԱՇԱՐ

ԴԱՍԱԽՈՍ՝ ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

ԵՊՀ, ՀՖՀՀ, ՀՊՄՀ, 2021թ.

 Ստեղծագործության հիմնահարցերը կոնցեպ-
տուալիզացնելու և համապատասխան տեսու-
թյուն ստեղծելու առաջին փորձերն արվել են 19-
րդ դարավերջին և 20-րդ դարասկզբին:

 «հայտնագործության տրամաբանություն»
 «կոգնիտոլոգիա» (իմացություն, գիտելիք բառից)
 «էպիստմոլոգիա» (գիտելիք բառից)
 «գիտության զարգացման տրամաբանություն»
 «էվրիստիկա», «էվրիլոգիա» (գտնել,
հայտանաբերել բառից):
 Էնգելմեյեր Պյոտր
Կլիմենտևիչ
(1855-939)

Ստեղծագործության հիմքում ընկած են երեք

անհրաժեշտ գործոններ՝ ցանկություն, գիտելիք
և կարողություն:
 Ստեղծագործության վերաբերյալ ժամա-
նակակից հայեցակարգերը ձևավորվել և
զարգանում են փիլիսոփայության,
հոգեբանության, տրամաբանության, ինֆոր-
մատիկայի, կիբեռնետիկայի, կառուցված-
քային լեզվաբանության խաչավորման
տիրույթում:

 Առավել ազդեցիկ են ստեղծագործության

գործընթացի վերլուծության
փիլիսոփայական և հոգեբանական
տեսանկյունները:
 Այդուհանդերձ, փիլիսոփայությանը բնորոշ
համակողմանի մոտեցումը հնարավորություն
կտա զերծ մնալ ստեղծագործականի էության
միակողմանի ռացիոնալիզացման-տրամաբանակա-
նացման (գիտապաշտական), հոգեբանականացման
և միստիֆիկացման միտումներից:

 Գիտելիքի որևէ համակարգում տրված չէ

ստեղծագործականի էությունը կազմող
իմացաբանականի և արժեքայինի այնպիսի
ներդաշնակ զուգորդման հնարավորություն, ինչպես
փիլիսոփայական մոտեցումներում և փիլիսոփա-
յական մարդաբանության իմաստավորումներում:
  ՊԱՏՄԱՓԻԼԻՍՈՓԱՅԱԿԱՆ ԱԿՆԱՐԿ
 Անտիկ փիլիսոփայության մեջ ստեղծագոր-
ծությունը կապվում է վերջավոր, անցողիկ
և փոփոխական գոյի հետ, իսկ
իմացություն-հայեցողությունը՝ հավերժ և
անփոփոխ կեցության հետ:
 Գործունեության մյուս ձևերը, այդ թվում
ստեղծագործությունը, ըստ գոյաբանական
նշանակության, ցածր են հայեցողությու-
նից:
 Պլատոն
(մոտ Ք.ա. 570-490)
Աստվածային ստեղծագործությունը, որի
արդյունքն աշխարհն է, հայեցողության ակտի
դրսևորում է:
Մարդկային ստեղծագործության տիրույթը
արվեստներն ու արհեստներն են:

 Ստեղծագործությունը ձգտման՝ մոլության արդյունք է:

 Մարմնի էրոտիկ մոլություն – արդյունքը ծնունդն է:
 Հոգու մոլություն, ձգտում դեպի գեղեցիկը – արդյունքը
գեղարվեստական ստեղծագործություններն են, ավեստի
գործերը:
 Ոգու մոլություն, կրքոտ ձգտում գեղեցիկի մաքուր
հայեցողությանը – արդյունքը գաղափարների իմացությունն
է, փիլիսոփայությունը:
 Միջնադարյան փիլիսոփայությանը հատուկ է
կրեացիոնիստական պատկերացումների
գերակայությունը:
 Ընդգծվում է կամքի (հավատի) առաջնայնությու-
նը բանականության նկատմամբ:
 Եթե բանականությունը գործ ունի այն բանի հետ,
ինչը գոյություն ունի, ապա կամքը ավելի շատ
գործ ունի այն բանի հետ, ինչը գոյություն չունի,
սակայն կայնքի է կոչվում կամային ակտով:
 Պատմությունը այն ոլորտն է, որտեղ վերջավոր
մարդկային էակները մասնակցություն են
ունենում աշխարհի մասին աստվածային
մտահղացման իրականացմանը: Ս-թյան մյուս
ձևերն ունեն 2-րդական նշանակություն:
 Վերածննդի շրջանում տիրապետող են դառնում
պանթեիստական պատկերացումներն ու
ուսմունքները:
 Մարդկային ստեղծագործությունը դիտարկվում է
1-ին հերթին որպես գեղարվեստական
ստեղծագործություն, արվեստ:

Լ. դա Վինչի Ն. Կուզանացի Ջ. Պ. դելլա

(1452-1519) (1401-1464) Միրանդոլ
(1463-1494)
 Անգլիական էմպիրիզմի շրջանակներում Ս-ը
մեկնաբանվում է որպես գոյություն ունեցող
տարրերի հաջող, սակայն զգալի չափով
պատահական կոմբինացիա, ըստ էության՝
գյուտարարությանն ազգակից երևույթ:

Ֆրենսիս Բեկոն Թոմաս Հոբս Ջոն Լոկ

(1561-1626) (1588-1679) (1632-1704)
 Նիկոլայ Բերդյաև (1874-1948)
«Ազատության փիլիսոփայություն: Ստեղծագործության
իմաստը»
 Ստեղծագործական գործունեությունը
վեր է իմացությունից: Իմացությունը գոյի
պասիվ արտացոլում է, մինչդեռ
ստեղծագործությունը հանգեցնում է
նորի ձևավորման:
 Իմացությունը հարմարվողականության տարա-
տեսակ է. ենթարկվում, հարմարվում է
գոյություն ունեցողին, իսկ ստեղծագործության
հիմքում ազատությունն է:
 Տառապա՞նքն է ծնում ստեղծագործություն:
 Բավարարված սերն արվեստ չի ստեղծում:
Չբավարարված սերն է ստեղծել «Ռոմեո և
Ջուլիետ», «Տրիստան և Իզոլդա», «Անուշ», «Մարո»
և այլն:
 Երջանիկները մշակույթ չեն ստեղծում: Մշակույթ
ստեղծում են տառապյալները և դրանով գտնում
իրենց երջանկությունը:
 Օ. դը Բալզակ. «Մեծ գրողն այն տառապյալն է,
որը կենդանի է մնացել»:
 Պիգմալիոնի օրինակը...
 ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ
ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳԵՐԸ՝ ԸՍՏ ԴՐԱ ՍՈՒԲՅԵԿՏԻ
ՄԱՍԻՆ ՊԱՏԿԵՐԱՑՈՒՄՆԵՐԻ

ԿՐՈՆԱԱՍՏՎԱԾ
ԷԼԻՏԱՐԻՍՏԱԿԱՆ
ԱԲԱՆԱԿԱՆ

ՊԱՆԹԵԻՍՏԱԿԱՆ ՄԱՐԴԱԲԱՆԱԿԱՆ
 Պանկրեատիվիստական պատկերացում-
ները բնութագրական են ոչ միայն Վերածննդի
շրջանի մտածողներին:
Ստեղծագործելու հատկությունը
հատուկ է ինչպես մարդուն, այնպես էլ
կենդանի և անկենդան բնությանը:
Ստեղծագործությունը մատերիայի
արդյունավետ զարգացման
«մեխանիզմ» է:

Պոնոմարյով Յակով
Ալեքսանդրովիչ
(1920-1997)
 Ժան Գաբրիել
Տարդ
(1843-1904)

 Ըստ հոգևոր-մտավոր կարողություների և

օժտվածության, մարդկանց բաժանում է
պրոդուկտիվների (ստեղծագործող-
գյուտարարների) և ռեպրոդուկտիվների:
 Շաքարյան Հրաչիկ Գրիգորի
(1930 - 2005)
Ստեղծագործությունը ենթադրում
է նպատակադիր, գիտակցա-
կան գործունեություն:
Ս-ը էապես մարդկային կարողու-
թյուն է և՛ անհատական և
սոցիալական իմաստներով:
 Այն մարդուն ներհատուկ և մարդկայինը
բնութագրող սեռային հատկություն է, մարդուն
այլ կենդանի էակներից տարբերող սեռային
հատկություններից ամենախորքայինը:
 Որո՞նք են ստեղծագործության հիմնական
բնութագրիչները:
 1. Նորույթը !

 Արդյոք ամեն նոր բան կարո՞ղ է համարվել

ստեղծագործություն:
 Կարո՞ղ է արդյոք ստեղծագործել
անօրգանական բնությունը :
 Տիմիրյազև Կլիմենտ Արկադևիչ
(1843-1920)

 Բնությունը բոլորովին էլ հրաշքներ չի

գործել, այլ սոսկ վարպետորեն մաքրել
է իր գործած սխալների հետքերը:
Նրա կատարելության պատճառն իր
անհաջողությունների անխնա
ոչնչացման մեջ է:
 Հազիվ թե կատարելություն համարվի
միլիարդավոր էակների կործանումը սոսկ մեկի
պահպանման համար: Ստացվում է՝ ոչ այնքան
արարումը, որքան մահն է հանդիսանում բնության
ստեղծագործության գաղտիքը:
Կարո՞ղ են արդյոք կեն-
դանիները ստեղծագործել:
Նպատակայնորեն չընկալված-
չգիտակցվածը, չարժեքավորվածը դեռևս
ստեղծագործություն չէ:
Կարելի՞ է արդյոք ստեղծագործություն
կամ հայտնագործություն համարել
աշակերտի կողմից իր կյանքում առաջին
անգամ 8/2 կամ քառակուսի հավասարման
լուծելու հանգամանքը:
 Ստեղծագործություն համարվող նորույթին
պետք հատուկ լինեն նաև.

 Անկրկնելիությունը (ինչպես նախկինում,

այնպես էլ հետագայում),
 Ինքնատիպությունը (ինչպես դրա ստեղծման,
հայտնաբերման, այնպես էլ` ձևակերպման և
մատուցման տեսանկյուններից):
 Բացի այդ, արդեն լուծված խնդրի լուծումը և
դեռևս չլուծվածի լուծումը, առավել ևս՝ նոր
խնդրի առաջադրումը էապես տարբերվում են
թե՛ իրենց մոտիվացիայով՝ նպատակադրու-
թյամբ, և թե՛ հասարակական-պատմական
նշանակությամբ ու արժեքավորությամբ:
 Խնդրի լուծման դեպքում մոտիվացիան և
երևույթի արժեքային կողմն ունեն առավել
համեստ, գլխավորապես անհատական
նշանակություն:
 Հատկանշական է, որ դպրոցական խնդրի
լուծումը, քիմիական ռեակցիայի
իրականացումը որակվում է ոչ թե
իմացաբանական-արժեքային «ճշմարտու-
թյուն», «մոլորություն» հասկացություննե-
րով, այլ սոսկ տրամաբանական «ճիշտ» կամ
«սխալ» հասկացություններով:
 Ստեղծագործությունը, հայտնագործությունը
այդպիսին են միայն հասարակայնորեն
արժեքավորվելու պարագայում:
 Այնպիսի հայտնագործությունները, ինչպիսին
շոգեշարժիչի գաղափարի ի հայտ գալն է,
դատապարտված են եղել «պահածոյացման»
մինչև դրանց գործածության համար սոցիալ-
տնտեսական համապատասխան պայմանների
ձևավորումը:
Քրիստափոր Կոլումբոս
(1451-1506)

Ամերիկա հասավ 1492; 1493;

1502 թթ.

Ամերիգո Վեսպուչի
(1454-1512)

Առաջինը բացահայտեց(1502 թ.),

որ Կոլումբոսի հայտնաբերած
«Արևմտյան Հնդկաստանը» Ասիա-
յի հատվածը չէ, այլ մի նոր աշխար-
համաս, որ մինչ այդ անհայտ էր
Հին աշխարհի մարդկանցֈ
 Հասարակական պայմանները կարևոր մաս
կազմելով ստեղծագործության դետերմինացիայի
համակարգում՝ էական նշանակություն ունեն
նաև ստեղծագործության գնահատման-
արժևորման և այդ կարգավիճակի շնորհման
(«լեգիտիմացման») առումով:
 Հասարակական գործոնները կարող են ինչպես
նպաստել և զարգացնել ստեղծագործական
կարողությունները, այնպես էլ՝ ճնշել ու կործանել
դրանք:
Եթե Հ. Այվազովսկին չհայտնվեր ռուսական գեղա-
նակարչության աշխարհում, լավագույն դեպքում
կդառնար թեմական դպրոցի նկարչության
հաջողակ ուսուցիչ, ոչ ավելին:
 Հասարակական պայմանների և պահանջարկի
գործոնը դրսևորվում է նաև գրեթե միաժամանակ,
բայց միմյանցից անկախ կատարվող
հայտնագործությունների փաստով (օր.՝ ատոմիզմը և
սիլլոգիզմի տեսությունները Հին Հունաստանում և Հին
Հնդկաստանում, միջուկային ֆիզիկայի բնագավառում
կատարվող աշխատանքները):
 Նեպտունի հայտնագործումը (1846թ. / 1612թ.)...

Ու. Հերշել Ջոն Կոուչ Ադամս Ու. Ժ-Ժ. Լևերյե

(1738 -1822) (1819-1892) (1811-1877)

Յ. Գ. Գալլե Գ. Գալիլեյ
(1738 -1822) (1564-1642)
 Սահմանում.
Ստեղծագործությունը սուբյեկտի այն գործունե-
ությունն է և դրա այն արդյունքը, որին բնորոշ
են.
 Նորույթը,
 Անկրկնելիությունը (ինչպես նախկինում, այնպես
էլ հետագայում),
 Ինքնատիպությունը (ինչպես դրա ստեղծման,
հայտնաբերման, այնպես էլ` ձևակերպման և
մատուցման տեսանկյուններից),
 Նպատակադրությունը,
 Հասարակական-պատմական
արժեքավորությունը:
 Ստեղծագործության տիպերը.
 Գեղավեստական
 Գիտական
 Փիլիսոփայական

 Գիտության և արվեստի ստեղծագործություն-

ների տարբերությունը առաջին հայացքից թերևս
այն է, որ եթե գիտնականը փորձում է գտնել
օբյեկտի ներքին օրինաչափությունները,
ապա արվեստագետը ոչ այնքան փնտրում,
ճանաչում է այդ ռեալությունը, որքան արարում,
վերապրում, ստեղծում է այն:
 Մենք արվեստում արտահայտում
ենք մեր պատկերացումներն
այն մասին, ինչը չկա:

Պաբլո Պիկասո
(1881-1973)

Գիտությունը գործ ունի առավելա-

պես արդեն արարվածի հետ, ար-
դեն գոյություն ունեցողի վերարտա-
դրության հետ: Գիտությունը ոչ այն-
քան ստեղծագործություն, որքան
Իմանուիլ Կանտ
(1724-1804) ճանաչողություն է:
 Այլ կերպ ասած՝ գիտությունը օբյեկտիվի սուբ-
յեկտիվացման գործընթաց է, իսկ արվեստի
ստեղծագործությունը՝ սուբյեկտիվի օբյեկտի-
վացման:
 20-21-րդ դդ. գիտությունը սակայն տարբերվում է
18-րդ դ. գիտությունից: Ժամանակակակից
գիտությունը արարում է կյանքի նոր պայմաններ,
«3-րդ բնություն», տեսահաղորդակցման
մշակույթ, տեղեկատվական տեխնոլոգիաներ,
կլոնավորում, գիտության և տեխնիկայի այլ
հրաշքներ, որոնք չկան բնության մեջ:
 Այդուհանդերձ, գիտության ստեղծագործություններն
ու հայտնագործությունները չափվում են 1-ին հերթին
բովանդակային, իմացաբանական-տրամաբանա-
կան պարամետրերով: Դրանց կատարելությունը
չափվում է նաև ըստ այն հանգամանքի, թե որքանով է
դրանցում բացառվում սուբյեկտիվ տարրը:
 Արվեստագետն առավել հակված է ստեղծելու
զգացմունքներ ու տրամադրություններ
առաջացնող պատկերների, խոսքի, ձևերի, գույների,
մեղեդիների նոր իրողություններ ու կոմպոզիցիաներ:
Բացառված է գեղարվեստական ստեղծագործությունն
առանց սուբյեկտիվ գործոնի:
 Հայտնի է, որ միևնույն երևույթից ոգեշնչվելով,
տարբեր արվեստագետներ տարբեր ձևերով են
ներկայացնում այդ իրողությունը:
 Երբեն, արդարև ասում ենք՝ եթե չծվեր այս կամ
այն նկարիչը կամ գրողը, չէր լինի նրա կողմից
ստեղծված կտավը, կամ պոեզիան:
 Մինչդեռ, եթե Նյուտոնը ծնված չլիներ, մարդ-
կությունը չէր մնա առանց դասական
մեխանիկայի:
 Ի տարբերություն գիտության, արվեստի
ստեղծագործությունները գրեթե չեն տրվում
կանխագուշակման, նախատես
ծրագրավորման:
 Այդ հանգամանքը արվեստի ստեղծագործու-
թյուններն ավելի է մոտեցնում բնության
էվոլյուցիայի պատահական որոնումներին:
 Եթե գեղարվեստական ստեղծագործության նորույթը
ձևի, ոճի, մատուցման տեսանկյան մեջ է, ապա
գիտական նաև փիլիսոփայական ստեղծագործու-
թյան նորույթը բովանդակության մեջ է:
 Օրինակ՝

 «Պասուց տոլման Tefal կաթսայում»:

 Իհարկե, չի կարելի բացարձակացնել գիտական և
գեղարվեստական ստեղծագործությոններում՝
համապատասխանաբար՝ բովանդակության և ձևի
կարևորման բնութագրերը:
 Չի կարող լինել ձև առանց բովանդակության և չի
կարող լինել բովանդակություն առանց ձևի:
 Որքան ավելի բովանդակալից են գեղարվեստական
գործերը, այնքան ավելի արժեքավոր ու գրավիչ են
դրանք: Եվ որքան ավելի կառուցիկ, ներդաշնակ,
տպավորիչ է գիտական կամ փիլիսոփայական
ստեղծագործության շարադրանքը, այնքան ավելի
բարձրարժեք է տվյալ գործը:
 Կան նաև սեղծագործություններ, որոնց վերաբերյալ
դժվար է միանաշանակ ասել՝ դրանք գրակա՞ն,
գիտակա՞ն, թե՞ փիլիսոփայական գործեր են: Օրինակ՝
այդպիսիք են Ժ.-Պ. Սարտրի, Շ. Մոնեսքյոյի, Ա.
Քամյուի, Ժ.Բ. Մոլիերի, Հ. Հեսսեի, Վ. Գյոթեի մի շարք
աշխատություններ:
 Կամ՝ Ի. Նյուտոնի՝ «Բնության փիլիսոփայության
մաթեմատիկական սկզբունքները» (1686), Ի. Կանտի
«Երկնքի համընդհանուր բնական պատմություն և
տեսություն» (1755) աշխատությունները:
 Էյնշտեյնի բանաձևերի «մաթեմատիկական
վեհաշուքությունը»:
 Փիլիսոփայական ստեղծագործության
առանձնահատկությունները
 Նման է գիտությանը՝ բովանդակային,
տրամաբանական-իմացաբանական բաղադրիչի
կարևորմամբ:
 Նման է արվեստի ստեղծագործությանը՝
հեղինակի ինտելեկտուլ ճաշակի, մտածելակերպի
սուբյեկտիվ որակների ընդգծված արտացոլմամբ:
 Փիլիսոփայությունն արարում է ոչ այնքան
գիտելիք, որքան իմաստություն:
 Փիլ. ս-թյան 1-ին նմուշները տրված են արդեն
իմաստալից ասույթներում, սրախոսույթյուննե-
րում, առածներում: Դրանք արտահայտում են
ողջախոհության հենքի վրա ձևավորվող
«առօրեական փիլիսոփայությունը» կամ
«կենսափիլիսոփայությունը»:
 Փիլ. ստեղծագործության համար կարևորագույն
գործոն է արժեքայինի և իմացաբանականի
միասնությունն ու համաչափությունը:
 Իմացաբանականի և արժեքային տարրն առկա է
նաև գիտության, արվեստի, կրոնի և քաղաքակա-
նության մեջ:
 Բայց, որպես կանոն, դրանցում գերկշռում է մեկը
կամ մյուսը...
 Մեծապես տուժել է նաև փիլիսոփայությունը, երբ
փորձել է ապավինել դրանիցից միայն մեկին կամ
մյուսին (սցիենտիզմ, մաքսիզմը՝ որպես քաղաքական-
գաղափարախոսական համակարգ)...
 Փիլիսոփայությունը որոշ իմաստով և՛ արվեստ է,
և՛ գիտություն: Միաժամանակ տարբերվում է
երկուսից էլ:
 Այն «իմացության արվեստն» է, ստեղծում է ոչ թե
պատկերներ, կամ պարզապես գիտելիք, այլ
կեցութային գաղափարներ:
  Փիլիսոփայությունը ստեղծում է գաղափարներ:

ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆ ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ

ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ ԳԻՏԵԼԻՔ

ՊԱՏԿԵՐՆԵՐ,
ԱՐՎԵՍՏ ԿԵՐՊԱՐՆԵՐ,
ԵՐԱԺՇՏՈՒԹՅՈՒՆ,
ԿՈՄՊՈԶԻՑԻԱՆԵՐ
Ստեղծագործություն, հայտնագործություն, գյուտ

ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆ ՀԱՅՏՆԱԳՈՐԾՈՒ ԳՅՈՒՏ

-ԹՅՈՒՆ
Նորույթ !!! _____,,_____
Նպատակադրություն _____,,_____ !!!
Անկրկնելություն _____,,_____ _____,,_____
Ինքնատիպություն _____,,_____ _____,,_____
Հասարակական- _____,,_____ _____,,_____
պատմական
արժեքավորություն
Գյու՞տ

Հայտնագործությո՞ւն

Ստեղծագործությո՞ւն
 ԱԾԱԿԱՆԻ ԱՍՏԻՃԱՆՆԵՐԸ

ԴՐԱԿԱՆ ԳԵՐԱԴՐԱԿԱՆ
Լավ Ամենալավ,
լավագույն
ԲԱՂԴԱՏԱԿԱՆ
Ավելի լավ

 «Ամենալավագույն»

 «Այլանդակ գեղեցիկ»
 «Սարսափելիորեն հաճելի»
 Աստված մարդուն ստեղծեց իր կերպարով և
նմանությամբ:

Մարդը մարմնով կապված է

բնությանը, կեդանական
աշխարհին:

Աստծուն նման է ոգեղեն

հատկություններով.
Բանականությամբ,
Կամքի ազատությամբ,
Սեղծագործելու կարողությամբ:
Գրիգոր Նիւսացի
(335-394)
ՇՆՈՐՀԱԿԱԼՈՒԹՅՈՒՆ