Professional Documents
Culture Documents
E Drejta Nderkomebtare Publike - Permbledhje
E Drejta Nderkomebtare Publike - Permbledhje
a) një grup e përbëjnë klasikët. Sipas tyre vetëm shtetet kanë cilësinë e subjektit ndërkombëtar.
Për ta shteti është subjekt ndërkombëtar, sikurse që është individi subjekt në sistemin juridik të
një shteti. Këtë qëndrimin e mbrojnë Oppenheim, Brierly, Rousseau.
b) një numër i madh autorësh që nga shek XIX krahas me shtetet i proklamojnë edhe individët
si persona ndërkombëtarë. Sipas tyre, shtetet dhe individët janë subjekt i së drejtës
ndërkombëtare. Natyrisht, të gjithë kanë pranuar se kapaciteti i shtetit dhe individit sipas së
drejtës ndërkombëtare nuk mund të jetë i njëjtë.
c) një grup më i vogël autorësh vetëm individët i konsiderojnë si bartës të vërtetë të së drejtës
dhe detyrave në përgjithësi, pra edhe në të drejtën ndërkombëtare (Digi, Politis, Scelle).
Westlake thotë se detyrat dhe të drejtat e shteteve janë vetëm detyra dhe të drejta të njerëzve
që i përbëjnë ato.
Burimet e së drejtës ndërkombëtare mund të përkufizohen si material aktual nga i cili juristi
ndërkombëtar përcakton rregullat që duhet zbatuar në situatën e caktuar. Doktrina e pozitivizmit
të pastër (Anzilotti) si të vetmin burim të së drejtës ndërkombëtare e konsideron pajtimin e
vullneteve dhënë shprehimisht (traktatet) ose heshtazi (zakonet), d.m.th, vetëm rregullat e
pranuara shprehimisht ose heshtazi nga shtetet.
Burimet themelore (kryesore) janë: traktatet, zakonet ndërkombëtare, parimet e përgjithshme
juridike. Burimet ndihmëse: jurisprudenca, doktrina. Si dhe rezolutat e organeve ndërkombëtare
(si burime tretësore).
Sipas veprimit të normave juridike traktatet ndahen në: traktate ligje dhe traktate kontrata.
Traktatet ligje janë burim i drejtpërdrejtë i së drejtës ndërkombëtare. Ato përmbajnë rregulla të
përgjithshme që zbatohen nga të gjithë, sipas të cilave në të ardhmen duhet të zgjidhet ndonjë
çështje e caktuar. Me to kontraktohen rregulla të reja të sjelljes ose vërtetohen rregullat
ekzistuese.
Për ndryshim nga traktatet ligje, traktatet kontrata janë marrëveshje midis dy ose disa shteteve
dhe kanë për objekt rregullimin e një çështje të caktuar midis atyre shteteve. Këto nuk janë
burim i drejtpërdrejt i së drejtës ndërkombëtare, megjithëse mund të krijojnë të drejtë partikulare
midis palëve. Këto janë rregullisht të kufizuara në pikëpamje të kohës.
Në këtë kategori hyjnë: parimi mbi çështjen e gjykuar (res judica); parimi se askush nuk mund të
përfitojë nga faji i vet; parimi i ndalimit të keqpërdorimit të së drejtës; parimi i përgjegjësisë që
lind nga aktet e paligjshme, parimi lex specialis derogat generali (ligji special e derogon ligjin e
përgjithshëm); lex posterior derogat legi prior (ligji i ri e derogon/zhvleftëson ligjin e vjetër);
parimi sipas të cilit marrëveshjet duhet plotësuar me mirëbesim (“bona fide”) etj.
***E drejta ndërkombëtare shpjegohet nga tri shkolla: natyraliste-spanjolle, shek. XVI-XVII;
pozitiviste; grocianiste.
Shkolla grocianiste: kjo shkollë bënë shkëputjen nga e drejta natyraliste dhe forcojnë më tej të
drejtën pozitiviste, përmes Traktateve. Përfaqësues i kësaj shkolle është Hugo Groci që
njëkohësisht konsiderohet baba i së drejtës ndërkombëtare. Me grocianët lind nevoja e
kodifikimit të së drejtës ndërkombëtare.
*** Kodifikimi është renditje e normave juridike në akte të veçanta. Me kodifikim nënkuptojmë
sistematizimin e normave juridike me qëllim që të arrihet bashkimi i tyre në bazë të parimeve të
përbashkëta. Qëllimet e kodifikimit janë: të zhvillojë dhe plotësoj aktet juridike; na jep
mundësinë e fuzionimit (përmbledhjes) të së drejtës dhe praktikës; qartëson normat juridike
ndërkombëtare. Kodifikimi i si drejtës ndërkombëtare lind në Kongresin e Vjenës në fillim të
shek. XIX dhe merr hov në fillim të shek. XX. (Konventa e Hagës merret me armatimin, llojet etj.
që përdoren ne luftë, Konventa e Vjenës merret me njerëzit, kategoritë e njerëzve që duhet dhe
nuk duhet të luftojnë, bënë përcaktimin e rangut të përfaqësuesve diplomatik, përcakton
rregullat e lundrimit, ndalon tregtinë me skllevër, etj.).
*** Shteti përkufizohet si institucion i krijuar nga grupi për realizimin e disa qëllimeve prej të
cilave më e rëndësishmja është ruajtja e se drejtës dhe rendit brenda kufijve dhe ruajtja e
pavarësisë së popullit në marrëdhënie me popujt tjerë. Shteti, si subjekt i së drejtës
ndërkombëtare duhet të ketë popullsinë e përhershme, territorin e caktuar, qeverinë dhe
aftësinë për të hyrë në marrëdhënie me shtetet tjera. E drejta ndërkombëtare niset nga ajo se
krijimi i shteteve te reja është çështje faktike e jo juridike. Janë dy teori për njohjen e shtetit:
Deklarative dhe Konstituive. Teoria konstituive niset nga qëndrimi se shteti me faktin se është
krijuar ende nuk është anëtar i bashkësisë ndërkombëtare. Sipas kësaj teorie shtetet e tjera
përkatësisht bashkësia ndërkombëtare janë ato që vendosin se a do ta pranojnë shtetin e ri apo
jo në rrethin e vet. Sipas kësaj shteti në pikëpamje të së drejtës ndërkombëtare krijohet me
aktin e njohjes. Kjo teori është në kundërshtim me parimin e vetëvendosjes së popujve.
Ndërkaq, sipas teorisë deklarative shteti i ri automatikisht fiton të drejtat që i takojnë subjektit
ndërkombëtarë dhe bëhet anëtarë i bashkësisë ndërkombëtare po që se i ka plotësuar kushtet
që i parasheh e drejta ndërkombëtare. Sipas kësaj teorie shteti nuk krijohet me njohjen por me
këtë akt vetëm konstatohet se shteti është krijuar.
Në të drejtën ndërkombëtare dallojmë disa lloj njohjesh: de jure dhe de facto; shprehimisht dhe
heshtazi; kolektivisht ose individualisht; me kushte dhe pa kushte.
Njohja “de jure” është njohje e përhershme dhe e plote, i përfshinë të gjitha marrëdhëniet me
shtetin e ri. Njohja de jure, jepet shprehimisht nëpërmes një akti formal. Njohja de jure është
njohje e plotë dhe e pa tërhiqshme.
Njohja “de facto” ekziston kur një shtet i shtyrë nga arsyet politike ose për shkak të
paqartësisë frikësohet nga njohja e shtetit ose qeverisë së re dhe për këtë e shtynë njohjen e
plotë, por njëkohësisht i konsideron të nevojshme të vendosë disa marrëdhënie me të. Kjo
njohje është e përkohshme, e kufizuar në disa marrëdhënie dhe mund të tërhiqet ne çdo
moment. Ky lloj i njohjes rregullisht i paraprinë njohjes de jure.
Njohja shprehimisht dhe heshtazi. Njohja shprehimisht jepet me një akt të njëanshëm, me
telegram, me deklaratë të shefit të shtetit, me notë diplomatike që i dërgohet shtetit ose me
traktat ndërkombëtarë. Njohja heshtazi jepet me akt që nuk i përket grupit të parë, por edhe nuk
lë dyshim mbi qëllimin që të bëhet njohja ose që po bëhet pranimi. Shembull pjesëmarrja e
delegacionit zyrtar të një shteti në solemnitete me rastin e fitimit të pavarësisë, interpretohet si
njohje e heshtur, nëse pranon dhe dërgon përfaqësues diplomatik, lidhë çfarëdo marrëveshje
me shtetin e ri, etj.
Njohja individuale ose kolektive – njohja individuale vjen nga qeveritë ose organet e
ngarkuara me punë të jashtme dhe jepet me deklaratë, telegram, notë diplomatike etj. Njohja
kolektive bëhet në konferenca, kongrese, ose në organizata ndërkombëtare. P.sh. kështu janë
njohur Serbia, Rumania dhe Mali i Zi në Kongresin e Berlinit, pastaj Shqipëria në Konferencën e
Ambasadorëve në Londër etj. Izraeli gjithashtu është krijuar me Rezolutë të Kombeve të
Bashkuara. Pranimi i një shteti në OKB është lloj i njohjes kolektive.
***Suksedimi juridik ndërkombëtarë – është kalimi i një pjese të territorit një shteti, nën
sovranitetin e një shteti tjetër. Suksedimi mund të jetë i përgjithshëm ose pjesshëm. Suksedimi
i përgjithshëm është vendosja e plotë e sovranitetit të një shteti mbi një shtet tjetër, mbi tërë
territorin. Ndërkaq suksedimi i pjesshëm është vendosja e sovranitetit mbi një pjesë të caktuar
të një territori shtetëror. Suksedimi bëhet me marrëveshje ose me luftë. Edhe ndarja e shtetit
cilësohet suksedim.
Çështja e Traktateve zgjidhet në tri lloje/mënyra: në grupin e parë bëjnë pjesë Traktatet që nuk
barten në pasardhës. Këto janë Traktate politike si: Traktatet për aleancat, ruajtja e paqes,
neutraliteti, etj. Në grupin e dytë bëjnë pjesë Traktatet norma dhënëse të cilat mbesin në fuqi
meqenëse janë të lidhura për në interes të përgjithshëm të tërë bashkësisë ndërkombëtare. Dhe
në grupin e tretë bëjnë pjesë Traktatet që u referohen çështjeve që kanë të bëjnë me territorin,
të cilat vazhdojnë të mbeten në fuqi meqë rregullojnë një interes të caktuar lidhur me territorin.
Për Borxhet publike e drejta ndërkombëtare nuk ka rregull unike të ndarjes së borxhit të
përbashkët publik. Në praktikë çështja e borxheve publike është zgjidhur nëpërmes
marrëveshjeve speciale.
Për Të mirat publike e drejta ndërkombëtare thotë se janë të lidhura me territorin, pavarësisht
se nën sovranitetin e kujt bie ai territor.
***Llojet e shteteve - të gjitha shtetet ndahen në shtete të thjeshta ose unitare dhe shtete të
përbëra. Për sa i përket subjektivitetit të shteteve unitare nuk ekzistojnë kurrfarë problemesh
sepse këto kanë një territor unik, organizim unik shtetëror, pushtet unik sovran, organ unik
ligjdhënës, dhe një qeveri që përfaqëson brenda dhe jashtë. Ndërkaq çështja komplikohet kur
kemi të bëjmë me shtete të përbëra, pasi ato përfaqësojnë bashkësi të dy apo më shumë
shteteve. Në grupin e shteteve të përbëra bëjnë pjesë, bashkimi personal, bashkimi real,
konfederata dhe federata.
Bashkimi real: është formë e bashkimit të dy a më shumë shteteve sovrane të cilat janë nën
një monark dhe përbëjnë një subjekt ndërkombëtarë. Bashkimi real krijohet me vullnetin e
shteteve anëtare (me Traktat ndërkombëtarë). Shtetet anëtare të bashkimit real e ruajnë
autonominë e tyre të brendshme dhe i kanë të pavarura organet ligjdhënëse, administrative dhe
gjyqësore. Ndërsa në politikën e jashtme, ushtrinë dhe financa janë subjekt unik. Anëtarët e
bashkimit real s’mund të zhvillojnë luftë kundër njëri tjetrit dhe lufta kundër një shteti anëtar të
bashkimit real konsiderohet luftë kundër të gjithëve.
Federata: është bashkim i dy apo më shumë njësive/entiteteve në një shtet të përbashkët dhe
krijohet me akt publik të brendshëm, me Kushtetutë. Federata si tërësi është subjekt
ndërkombëtarë, megjithëse edhe anëtarëve iu pranohet sovraniteti i veçantë. Sipas rregullit
politika e jashtme, diplomacia, ushtria, financat janë në kompetencë të federatës.
***Format e varësisë. Varësia nënkupton marrëdhëniet midis shtetit superior dhe shtetit
inferior. Vasaliteti është formë e varësisë politike. Ai është karakteristikë për kohën e
feudalizmit, ndërsa në të drejtën ndërkombëtare përfaqëson raport midis një shteti të fortë
(suzerenit) dhe shtetit të varur (vasalit). Në plan të brendshëm shteti vasal është shtet gjysmë
sovran meqë shumë kompetenca nga sfera e brendshme i nënshtrohen lejimit nga shteti
suzeren. Vasali nuk e ka të drejtën e shkëmbimit të përfaqësuesve diplomatik, të lidhë
marrëveshje ndërkombëtare, etj.
Protektorati është formë e raporteve midis protektorit dhe të projektuarit. Është marrëveshje me
shkrim që bëhet nga protektori dhe i protektuari. Përmbajtja e këtyre marrëveshjeve ndryshon
sipas rasteve ndërkaq të përbashkët kanë se shteti nën protektorat vihet nën mbrojtjen e shtetit
më të fortë. Shteti nën protektorat nuk është pjesë përbërëse e shtetit protektor.
*** Të drejtat themelore të shteteve 1) e drejta e sovranitetit dhe pavarësisë; 2) e drejta për
ekzistencë; 3) e drejta e barazisë; 4) e drejta për tu respektuar; 5) e drejta për të mbajtur lidhje
me shtete tjera.
E drejta e sovranitetit dhe pavarësisë: e drejta e sovranitetit është një ndër çështjet më të
rëndësishme të së drejtës ndërkombëtare, kurse respektimi i sovranitetit është ndër bazat
kryesore të së drejtës ndërkombëtare dhe të tërë sistemit ndërkombëtarë. Me sovranitet
nënkuptojmë pushtetin e plotë të shtetit mbi territorin e tij dhe pavarësinë e shtetit prej cilitdo
shtet tjetër në marrëdhëniet ndërkombëtare. Në të drejtën ndërkombëtare sovraniteti ka dy
kuptime, të jashtëm dhe të brendshëm. Aspekti i jashtëm (nganjëherë quhet negativ) është e
drejta e shtetit që të mos pranoj asnjë autoritet tjetër mbi vete. Aspekti i brendshëm (pozitiv)
është shtrirja e pushtetit në tërë territorin e vendit.
E drejta për ekzistencë: është ndër të drejtat elementare të shteteve dhe konsiderohet si e
drejtë natyrore e çdo subjekti. Shteti mund të marrë masat e nevojshme ushtarake për mbrojtje
si, organizimi i ushtrisë, lidhja e aleancave mbrojtëse etj. Shtetet kanë të drejtë të ndërmarrin
edhe masa të tjera, por ndërmarrja e te gjitha këtyre masave është e kufizuar me detyrën e
qartë që shtetet të mos ndërmarrin asgjë që do ta cenonte sigurinë e shteteve tjera.
E drejta e barazisë: e drejta ndërkombëtare nis nga parimi se të gjitha shtetet janë të barabarta
juridikisht. Përkundër jo barazisë së shteteve për nga numri i popullsisë, territorit, forcës etj. e
drejta ndërkombëtare niset nga parimi ”par in parem non habet imperium” që do të thotë “të
barabartët nuk kanë juridiksion mbi njëri tjetrin”.
E drejta për mbajtjen e lidhjeve: është futur relativisht vonë në listën e të drejtave themelore.
Deri vonë është konsideruar se shteti kanë të drejtë që të vendosin nëse dëshirojnë të mbajnë
marrëdhënie diplomatike, ekonomike etj. me shtetet tjera. Sipas kësaj, në baze të së drejtës
ndërkombëtare asnjë shtet nuk mund të kërkoj nga shteti tjetër të mbajë me të lidhje të
caktuara. Që nga fundi i shek. XIX çështja e mbajtjes së lidhjeve, më nuk ka qenë çështje e
dëshirës së shtetit por detyrim i kohës.
Përgjegjësia e shtetit për organet ligjdhënëse: ekziston atëherë kur një shtet nxjerr ndonjë
ligj që është në kundërshtim me detyrimet e tij ndërkombëtare, ose, kur dështon të nxjerrë
ndonjë ligj i cili është i nevojshëm për t’i plotësuar detyrimet ndërkombëtare. Shteti mbanë
përgjegjësinë për veprimet e organeve ligjdhënëse vetëm atëherë kur këto janë në kundërshtim
me detyrimet ndërkombëtare dhe kur ti jetë bërë dëm shtetit tjetër ose ndonjë shtetasi të huaj.
Përgjegjësia e shtetit për aktet e organeve administrative: shteti ka përgjegjësi për punën e
organeve të brendshme administrative të cilat punojnë për llogari të shtetit, qofshin ato lokale
apo qendrore. Këtu kemi të bëjmë me trajtimin e ndryshëm të shtetasve të huaj, me aktet e
paligjshme të forcave të armatosura, policisë, etj. Shteti në çdo rast mban përgjegjësi për
veprimet e organeve administrative e ushtarake pasi që këto janë nën autorizimin dhe kontrollin
e plotë të shtetit.
Përgjegjësia e shtetit për punën e organeve gjyqësore: edhe pse gjyqtarët janë të pavarur
nga qeveria dhe vendimet e tyre janë definitive, megjithatë ekziston përgjegjësia e shtetit nëse
gjyqet e një vendi e kanë cenuar të drejtën ndërkombëtare në zbatimin e normave të së drejtës
së brendshme. Për shembull, kur një shtet nuk u lejon të huajve të mbrojnë të drejtat e tyre para
gjyqeve lokale. Pastaj, këtu përfshihen edhe burgimi arbitrar, refuzimi i pranimit të imunitetit,
mos ndjekja e ndonjë dorasi që ka vrarë ndonjë shtetas të huaj, mos ekzekutimi i ndonjë
vendimi gjyqësor të nxjerrë në të mirë të ndonjë të huaji, etj.
Përgjegjësia e shtetit për aktet e personave privat: parimisht, shteti nuk mban përgjegjësi
për aktet e personave privat. Mirëpo, meqenëse shteti ka për detyrim të siguroj rend dhe ligj
brenda territorit te vet, atëherë vetvetiu duhet ti masat e nevojshme në parandalimin e
shkaktimit te dëmit ndaj shteteve tjera, brenda territorit të tij. Megjithatë nëse përkundër masave
të nevojshme, ndonjë person privat bënë ndonjë dëm, atëherë shteti duhet të siguroj që fajtorët
të dënohen dhe të paguajnë dëmin. Me kaq merr fund përgjegjësia e shtetit.
Okupimi paqësor: është vendosja e sovranitetit të një shteti mbi një territor që më parë nuk ka
qenë nën sovranitetin e asnjë shteti tjetër. Okupimi paqësor çdo herë bëhet me akt të
njëanshëm. Që okupimi të jetë i vlefshëm duhet të plotësohen katër kushte: 1)territori që është
objekt i okupimit paqësor nuk duhet ti takoj asnjë shteti tjetër; 2)e drejta ndërkombëtare kërkon
që okupimi të jetë efektiv, d.m.th të jetë pushtim i vërtetë e jo simbolik; 3)okupimin duhet ta ketë
bërë shteti ose organet e tij të autorizuara e jo personat privat; 4)shteti duhet të bëjë notifikimin
e okupimit
***Territori shtetëror – përfaqëson vendin ku është vendosur popullsia dhe mbi të cilin shteti
ushtron kontroll ose shtrin sovranitetin territorial. Duke u mbështetur nga e kaluara për
ekzistimin e shtetit nuk kërkohet që kufijtë të jenë të përcaktuara saktësisht. Mjafton të ekzistoj
një bërthame territoriale e padiskutueshme.
Përdorimi i forcës nuk lejohet me të drejtën ndërkombëtare, përveç në dy raste dhe kjo sipas
nenit 7 të Kartës së OKB-së: 1) në vetëmbrojtje, dhe 2) kur rrezikohet paqja në rajon dhe më
gjerë.
***Erga omnes – e vlefshme kundrejt tërë botës. Për shembull, e drejta në pronë është e drejtë
“erga omnes”, prandaj zbatohet ndaj çdokujt që e cenon këtë të drejtë.
***Res judicata – parim sipas së cilit një çështje e gjykuar njëherë nga gjyqi, nuk mund të
rigjykohet.
***E drejta e legacionit: E drejta për të dërguar përfaqësues diplomatik quhet e drejtë
aktive e legacionit. E drejta për të pranuar përfaqësues diplomatik quhet e drejtë pasive
e legacionit.
***Modus Vivendi: është term që përdoret për marrëveshjet e përkohshme për të cilat
pritet që në të ardhmen të zëvendësohen me traktat ose konventë të
përhershme/afatgjatë.
***Intervenimi humanitar është përdorimi i forcës ushtarake kundër një shteti, nga një shtet
ose grup shtetesh me qëllim ti jepet fund shkeljes së të drejtave të njeriut, të kryera nga shteti
kundër të cilit intervenohet. Ky është definicioni më klasik i ndërhyrjes humanitare, edhe pse ka
dilema se, p.sh. a cilësohet ndërhyrje humanitare kur bëhet pa pëlqimin e shtetit pritës, nëse
ndërhyrja humanitare është e kufizuar vetëm në veprime ndëshkuese, pastaj intervenimi pa
autorizimin e Këshillit të Sigurimit (Këshilli i Sigurimit nuk parasheh autorizim për ndërhyrje
humanitare), etj.
***E drejta humanitare rregullon sjelljen e forcave kur janë të angazhuara në luftë apo konflikt
të armatosur. Pra, përfshinë ligjet e luftës, ligjet dhe zakonet e luftës ose ligjin e konfliktit të
armatosur (jus in bello). Është korpusi ligjor që përfshinë Konventat e Gjenevës dhe Hagës, si
dhe traktatet e mëvonshme dhe të drejtën zakonore ndërkombëtare.
Pjesa e dytë
Shefi i shtetit e përfaqëson shtetin dhe për këtë nuk i nevojitet kurrfarë autorizimi i
posaçëm. Gjatë qëndrimit në botën e jashtme, shefit të shtetit i bëhen nderime dhe i
jepen lehtësi. Ata gëzojnë mbrojtje të posaçme personale, mbrojtje të dinjitetit personal,
paprekshmëri të banesës, janë të përjashtuar nga ndjekja gjyqësore madje edhe në rast
të veprave të rënda penale, me përjashtim të rasteve kur vullnetarisht i dorëzohen
gjyqit, etj. Natyrisht, kusht për ti gëzuar këto është që shteti i jashtëm të ketë lejuar
hyrjen e tij ose të mos ketë kundërshtuar. Shteti pritës mund të kërkoj largimin e tij ose,
në rastet më të rënda, ta përjashtoj. Kryetarit të shtetit i takojnë të gjitha privilegjet që
dalin nga pozita e tij, edhe në rastet kur zbulohet identiteti i tij gjatë qëndrimit ingcognito
në ndonjë shtet tjetër. Ingognito – është qëndrim i pa njohur, i pa informuar i shefit të
shtetit jashtë.
***Organet e jashtme janë ato organe që dërgohen nëpër shtete tjera me të cilat
shtetet dëshirojnë të kenë marrëdhënie diplomatike. Këtu hyjnë: ambasadat;
konsullatat; legatat dhe çdo emërtim tjetër, të cilat njihen me një emër si Diplomaci.
***Gjuha Diplomatike – prej kohës së romakëve e deri në shek. XIV, është përdorur
gjuha latine. Nga andej e tutje paraqitet edhe gjuha frënge dhe deri në fund të shek. XIX
pothuajse gjuhë e vetme në dokumentet zyrtarë ka qenë frëngjishtja. Ndërkaq Kongresi
i Vjenës (1915) e fut gjuhën angleze po aq të rëndësishme (të njëjtë) sa edhe
frëngjishten. Në fillim të shek. XX, më saktë në Konferencën e Paqes në Paris (1919)
gjuha angleze trajtohet në mënyrë të barabartë me atë frënge. Sot, në OKB gjuhë pune
janë gjuha angleze dhe frënge, ndërsa gjuhë tjera zyrtare janë edhe gjuha spanjolle,
ruse, kineze dhe arabe.
Të gjithë shefat e misioneve në një shtet përbëjnë “trupin diplomatik” në krye të të cilit
gjendet dekani (doajeni) i trupit diplomatik.
***Emërimi i Përfaqësuesve Diplomatik – për emërimin e përfaqësuesve diplomatik,
vendosin pavarësisht shtetet, të cilat kanë kriteret e tyre të brendshme. Emërimin
zakonisht e bënë shefi i shtetit. Ata duhet të gëzojnë kredibilitet të lartë, besueshmëri,
vlera të larta morale e shoqërore, edukim të mirë, etj. Para se të bëhet emërimi duhet të
kërkohet nga pala tjetër se a pranon kandidatin e caktuar. Kandidati për ambasador
akreditohet nga shteti dërgues pastaj pritet nëse shteti i pranimit e jep apo jo,
“agremanin” (pajtimin) për pranimin e kandidatit. Kërkesa përmban të dhënat për
kandidatin (të dhënat biografike, funksionet e mëparshme, gjendjen familjare etj.). Shteti
i pranimit mund të jap pajtimin ose mund të refuzoj dhënien e pajtimit. Shteti i pranimit
mund edhe të refuzoj përgjigjen për një kohë, që nënkuptohet si qëndrim negativ në
mënyrë të heshtur ndaj propozimit. Në këso raste shteti që dërgon mund të kërkoj
përgjigje mirëpo nuk ka drejtë të kërkoj arsyet e refuzimit nga shteti pritës. Gjithashtu
shteti pritës nuk është i detyruar që t’i sqaroj arsyet e mos dhënies së agremanit.
***Kalimi nëpër shtetet e treta – Konventa e Havanës parasheh që gjatë kalimit nëpër
shtete të treta për në vendin e destinimit ose në kthim për në vendin e vet, gëzojnë të
njëjtat imunitetet si në vendin ku janë akredituar. Për ti shfrytëzuar privilegjet dhe
imunitetet, përfaqësuesit diplomatik duhet që: a) shteti i destinimit të përfaqësuesit
diplomatik, të mos jetë në luftë me shtetin nëpër të cilin kalohet transit; b) duhet të jetë
fjala për transit e jo për ndalim të panevojshëm; c) kalimi nëpër shtetin e tretët duhet të
jetë për të arritur në shtetin ku është akredituar, d) ose për tu kthyer në shtetin e
dërgimit; e) shteti nëpër të cilin kalohet duhet të jetë i njoftuar për kalimin, përndryshe
ne rast kalimi “incognito” ai s’mund të kërkoj privilegje; f) që shteti nëpër të cilin kalohet
duhet të ketë njohur qeverinë dhe shtetin e destinimit të përfaqësuesit diplomatik.
Privilegje dhe imunitete të njëjta gëzojnë edhe anëtarët e përfaqësuesve diplomatik.
***KONSUJT
Konsujt historikisht prejardhjen e kanë nga Greqia e Vjetër. Qytet shtetet greke kanë
pasur funksionarë të quajtur “proksenë” të cilët kanë qenë të ngarkuar me funksione
konsullore. Institucioni konsullor merr hov të zhvillimit gjatë shek. XIX, më zhvillimin e
tregtisë, industrisë, lundrimit, etj. dhe kështu funksioni i tyre kryesor bëhet mbikëqyrja e
përgjithshme e tregtisë dhe e lundrimit të shtetit të tyre dhe mbrojtja e interesave
komerciale të shtetit të vet.
Konsujt e nderit janë persona autoritativ që jetojnë, e shpeshherë, janë shtetas të shtetit
ku veprojnë si konsuj. Ata për punën e tyre nuk marrin rrogë, meqë punët konsullore i
ushtrojnë paralelisht me punët e veta të rregullta. Konsujt e nderit marrin rangun në çdo
klasë pas konsujve profesional.
Konventa e Vjenës, të gjithë shefat e konsullatave i ndanë në katër klasa: 1) Konsuj të
përgjithshëm; 2) Konsuj; 3) Nënkonsuj; 4) Agjentë konsullor.
Konsujt – emërohen nga shefi i shtetit apo ministri i punëve të jashtme, për një qark
konsullor më të vogël dhe më pakë të rëndësishëm.
Të katër klasat e konsujve, kanë të njëjtat imunitete dhe privilegje diplomatike për ta
dhe familjet e tyre, sikurse ambasadorët.
Patenta konsullore përmban të dhënat për kandidatin, kategorinë e tij dhe klasin
konsullor, distriktin ku do të shërbej dhe selinë e konsullit. Kjo i dorëzohet shtetit në
territorin e të cilit shefi i konsullatit do të ushtrojë funksionet konsullore. Pranimi i
konsullit bëhet vetëm nëse shteti i pranimit jep të ashtuquajturën “ekzekvaturë”, si leje
për ushtrimin e funksionit dhe është dëshmi për pranimin e tij. Dhënia e ekzekvaturës
mund të refuzohet apo edhe të tërhiqet në çdo kohë. Shteti i cili refuzon ekzekvaturën
nuk është i detyruar ti komunikoj arsyet e refuzimit. Shteti i pranimit mund edhe të
lajmëroj në çdo kohë shtetin e dërgimit se ndonjë funksionar konsullor është persona
non grata. Shteti i dërgimit (emërimit) është i detyruar në këtë rast që të revokoj
personin në fjalë.
Akte të njëanshme të varura janë ato të cilat vetëm bashkërisht me një akt tjetër të
njëanshëm të ndonjë subjekti tjetër shkaktojnë pasoja juridike ndërkombëtare. Të tilla
janë oferta dhe pranimi; rezerva dhe pranimi i juridiksionit të Gjykatës Ndërkombëtare
të Drejtësisë.
Aktet e njëanshme të përziera janë ato akte në të cilat shprehja e njëanshme e vullnetit
është i lidhur me një veprim material ose faktit. Këtij grupi i takon okupimi; derelikcioni
(lëshimi i një territori ku shprehja e vullnetit duhet të përcillet edhe me veprim faktit) dhe
negociorum gesto.
Për të shkaktuar pasoja juridike, akti i njëanshëm duhet të afektoj edhe në subjektin
tjetër ndërkombëtarë. Llojet kryesore të akteve të njëanshme janë: notifikimi; njohja;
protesta dhe heqja dorë.
***Notifikimi (lajmërimi) – është lajmërim zyrtar i drejtuar ndaj një apo më shumë
subjekteve ndërkombëtare për ndonjë qëndrim, kërkesë, apo ngjarje për të cilën
pretendohet të ketë rëndësi juridike ndërkombëtare. Notifikimi mund të jetë i
detyrueshëm dhe fakultativ (vullnetarisht). Në bazë të së drejtës ndërkombëtare
notifikimi është i detyrueshëm: a) me rastin e shpalljes së luftës; b) lajmërimi i fillimit të
luftës ndaj shteteve neutrale; c) me rastin e bllokadës detare; d) okupimi paqësor.
E drejta ndërkombëtare nuk parasheh ndonjë rregull se brenda cilit afat duhet të
protestohet, apo se sa kohë duhet të kalojë që të konsiderohet se mosreagimi është
shprehje e pranimit të heshtur. Për të qenë e vlefshme, ajo duhet të bëhet nga organi
kompetent që përfaqëson shtetin në marrëdhënie ndërkombëtare, dhe duhet ti drejtohet
shtetit apo shteteve që kanë krijuar gjendjen e tillë për të protestuar.
***Heqja dorë – është deklaratë e njëanshme e vullnetit. Me të, një shtet heqë dorë nga
një e drejtë e tij në marrëdhëniet ndërkombëtare, d.m.th. shuhet një e drejtë subjektive
e shtetit. Ky akt mund të bëhet shprehimisht (expresis verbis) nëpërmes notës, letrës
ode deklaratës, ose heshtazi, në rast se një shtet nuk proteston kur i shkelen të drejtat e
tij. Heqja dorë shpesh gjendet edhe në traktatet ndërkombëtare. Sipas traktatit të fundit,
Italia ka hequr dorë me të gjitha të drejtat, koncesionet dhe interesat nga ujdhesa e
Sazanit në Shqipëri.
TRAKTATET NDËRKOMBËTARE
Konventa është marrëveshje që rregullon raportet midis shteteve për ndonjë çështje të
caktuar (p.sh. Konventa e Hagës për Zakonet e Luftës,etj.)
Karta dhe Statuti janë marrëveshje për krijimin, organizimin dhe përcaktimin e
kompetencave të organizatave ndërkombëtare (p.sh. Karta e OKB-së, etj.)
Konkordate janë marrëveshje të cilat i lidh Vatikani me shtetet tjera dhe i referohen
pozitës së kishës katolike në shtetin e caktuar
Modus Vivendi është term që përdoret për marrëveshje të përkohshme për të cilat
pritet që në të ardhmen të zëvendësohen me një traktat apo konventë.
(p.sh. një traktat ligj-Karta e OKB-së, ndërsa një traktat kontratë-marrëveshje në mes dy
subjekteve ndërkombëtare për kryerjen e një shërbimi. Elementet që ndryshojnë
traktatet ligj dhe traktatet kontrata: traktatet ligj-janë akte juridike që karakterizohen nga
pakufizimi kohor. Traktatet kontratë-janë akte juridike për përmbushjen e objektivave të
një marrëveshjeje të caktuar).
Kryetari i qeverisë qëndron në mes kryetarit të shtetit dhe ministrit të punëve të jashtme,
sidomos në rastet kur kryetari i shtetit nuk ushtron pushtet ekzekutiv. Përfaqësuesit
diplomatik gjithashtu gëzojnë kompetenca të caktuara kur është fjala për marrëveshje
midis shtetit të dërgimit dhe shtetit ku është akredituar. Me Konventën e Vjenës, si
përfaqësues të shteteve dhe kompetent për të lidhur marrëveshje, pa pasur nevojë për
autorizime janë: a) kryetarët e shteteve, qeverive dhe ministrat e punëve të jashtme; b)
shefat e misioneve diplomatike, për marrëveshje që kanë të bëjnë me shtetin e dërgimit
dhe të pranimit; c) përfaqësuesit e shteteve në konferenca ndërkombëtare. Konventa e
Vjenës nuk i ka përfshirë komandantët ushtarak, për të cilët vlen e drejta
ndërkombëtare e luftës dhe nuk kanë nevojë për kurrfarë autorizimi. Marrëveshjet që
ata lidhin janë të detyrueshme për shtetin dhe nuk i nënshtrohen ratifikimit.
Lajthimi do të thotë mosnjohje ose përfytyrim i gabuar i ndonjë fakti apo situate.
Lajthimi më së shpeshti është përvjedhur nga mosnjohja e fakteve. Për shembull, me
rastin e ndarjes së Austrisë dhe Polonisë, kufiri është dashur të shkoj nëpër një lumë
për të cilin më vonë është konstatuar se nuk ekziston fare. Lajthimi mund të jetë “error
facti”-kur i referohet gjendjes faktike dhe “error juris”-kur i referohet gjendjes juridike
(çështjes së interpretimi ligjor e gjuhësor).
***Lënda e marrëveshjes – përbënë një apo më shumë detyrime midis shteteve ose
vetëm ndaj njërës palë. Shumica e marrëveshjeve ndërkombëtare përmbajnë detyrime
të dyanshme për palët. E drejta ndërkombëtare ndalon që objekt i traktatit të jenë të
jenë disa obligime të cilat i bëjnë traktatet të jenë të pavlefshme. Kështu, shtetet nuk
mund të lidhin marrëveshje të cilat do të ishin në kundërshtim me normat e së drejtës
ndërkombëtare që janë të karakterit të detyrueshëm (p.sh. normat jus cogens).
Konventa e Vjenës nuk përmban një shpjegim të qartë se cilat janë normat imperative,
mirëpo është e qartë se shtetet nuk janë të lira të lidhin marrëveshje, shembull për
fillimin e luftës agresive, për lejimin e skllavërisë, tregtisë me robër, etj. Marrëveshjet e
tilla janë të palejuara dhe nuk shkaktojnë efekte juridike.
Akreditimi i negociatorëve; plotfuqitë – është hapi i parë që merr shteti pasi të ketë
vendosur të zhvilloj bisedime me një apo më shumë shteteve për lidhjen e ndonjë
marrëveshje. Personat e tillë pajisen me plotfuqi (full powers). Plotfuqishmëria është
instrument formal që lëshohet nga shefi i shtetit ose ministri i punëve të jashtme. Me
rastin e lidhjes së marrëveshjes dypalëshe plotfuqishmëria shkëmbehet midis
përfaqësuesve shtetëror. Ndërsa me rastin e lidhjes së marrëveshjeve shumëpalëshe
në konferenca ndërkombëtare, fillimisht formohet një komision i cili i shqyrton
plotfuqishmëritë e delegatëve dhe i raporton konferencës. Çfarëdo marrëveshje e lidhur
nga një person që s’ka pasur plotfuqishmëri ose që nuk konsiderohet përfaqësuesi
shtetit, nuk ka vlerë juridike.
Nënshkrimi është akt shumë formal dhe e vënë më së shpeshti personat që kanë
zhvilluar bisedimet. Rendi i nënshkrimeve varet nga numri i palëve kontraktuese dhe
gjuha e marrëveshjeve. Te traktati dypalësh që lidhet në gjuhën e dy palëve, secili
përfaqësues së pari e nënshkruan tekstin në gjuhën e tij. Ndërsa në traktatet që lidhen
në një gjuhë, ose të traktatet shumëpalëshe, nënshkruhen sipas rendit alfabetik.
E drejta ndërkombëtare nuk parasheh afat kohor se kur ratifikimi duhet të bëhet apo të
refuzohet, por në të shumtën e rasteve traktatet përmbajnë rregulla sa i përket kohës së
cilës duhet bërë ratifikimi. Ratifikimi i pjesshëm ose me kusht nuk mund të bëhet, ai
vetëm mund të jepet apo të refuzohet plotësisht.
Aderimi – një shtet mund të bëhet palë kontraktuese jo në momentin e nënshkrimit dhe
ratifikimit, por edhe më vonë. Në këtë rast shteti nuk ka marrë pjesë në bisedime që
kanë quar në marrëveshje, por vetëm ftohet nga palët kontraktuese që t’iu bashkohet
dhe kështu iu nënshtrohet rregullave të formuluara nga nënshkruesit. Mundësia e
ratifikimit mund të jetë e pakufizuar, e kufizuar në disa shtete (p.sh. vetëm shtetet
anëtare të OKB-së apo shtete që i takojnë një regjioni të caktuar). Aderimi është akt i
lirë dhe ka efektet e njëjta si nënshkrimi dhe ratifikimi. Aderimi bëhet pasi traktati të ketë
hyrë në fuqi.
a.a)- në të tilla raste, notat e nënshkruara nga një përfaqësues i shtetit të dërgimit
mjaftojnë që të konsiderohet se ekziston pajtimi i shteteve tjera për detyrime ndaj njëri
tjetrit.
***Rezervat – Rezerva është deklaratë e njëanshme e dhënë nga një shtet me rastin e
nënshkrimit, ratifikimit ose aderimit në traktat që ka për qëllim të përjashtoj apo
modifikoj efektet juridike të dispozitave të caktuara të marrëveshjes ndaj atij shteti.
Rezervat ekzistojnë kur një shtet është i interesuar të pranoj pjesën më të madh të një
traktati, mirëpo ka vërejtje për pjesë të caktuara. Shumica e shteteve mbrojnë qëndrimin
se vënia e rezervave në një traktat nuk është e lejueshme përveç nëse pranohen nga të
gjitha shtetet nënshkruese
Sipas Konventës së Vjenës, lejohet vënia e rezervave, por një gjë e tillë refuzohet nëse:
a) traktatet e ndalojnë shprehimisht; b) nëse rezerva e caktuar nuk gjendet në mesin e
rezervave të lejuara me traktat; c) nëse rezerva është inkompatibile me lëndën dhe
qëllimin e traktatit. Efektet që shkakton rezerva dallojnë nga rasti në rast. Kur është fjala
për traktat dypalësh, problemi është më i lehtë sepse rezerva konsiderohet si propozim i
ri në marrëveshjen midis palëve, kështu që nëse nuk arrihet pajtimi, marrëveshja
konsiderohet e papërfunduar.
a)- rezervat që vihen në momentin e nënshkrimit kanë përparësi, sepse janë të njohura
që në momentin e lidhjes për palët kontraktuese dhe përjashtojnë çdo befasi.
b)- Pjesa dispozitave përmban rregullat qenësore të marrëveshjes. Në të, shtetet marrin
përsipër detyrimet dhe të drejtat e ndërsjella. Ajo ndryshon nga marrëveshja në
marrëveshje.
c)- Pjesa përfundimtare përmban dispozitat mbi hyrjen në fuqi të traktatit, mënyra e
pranimit të traktatit, a do të jetë i hapur për nënshkrim apo jo, kohëzgjatja e të qenit në
fuqi, rregullat mbi heqjen dorë, rregulla mbi zbatimin dhe interpretimin, rregulla mbi
rezervat, etj. Në fund të marrëveshjes shtohet koha dhe vendi ku është lidhur. Nën të
vihen nënshkrimet e personave të autorizuar dhe vulat.
b)- mjetet për sigurimin e plotësimit të traktateve. Palët e një traktati duhet t’i
plotësojnë detyrimet e marra në tërësi, përpos traktateve që janë pranuar me rezerva.
Kjo detyrë del nga rregulla pacta sunt servanta e cila konsiderohet si bazë e tërë rendit
juridik ndërkombëtarë. Parimi “pacta sunt servanta” përmban: a) detyrimin e
përmbushjes së marrëveshjeve ndërkombëtare me mirëbesim-“bona fides”; b) detyrimin
e domosdoshëm të përmbushjes së marrëveshjeve ndërkombëtare pavarësisht
rrethanave, përveç në rastet e pamundësisë absolute të plotësimit të tyre; c) në rast të
kolizionit midis të drejtës së brendshme dhe asaj ndërkombëtare, përparësi kanë
normat e së drejtës ndërkombëtare; d) shtetet nuk duhet të lidhin marrëveshje që bien
ndesh me detyrimet e marra nga ndonjë marrëveshje e lidhur më parë; e) shteteve iu
ndalohet që në mënyrë të njëanshme dhe arbitrare të heqin dorë nga traktati.
Okupimi i territorit – në të kaluarën është përdorur shpesh okupimi i një territori të
caktuar nga një shtet ndaj shtetit tjetër, si mënyrë për të siguruar plotësimin e
marrëveshjes. Raste të tilla përmendim Marrëveshjen e Paqes së Frankfurtit (1871),
Traktatit e Versajës (1919), etj.
a)- shtete të treta që përfitojnë – një shtet i tretë mund të përfitoj të drejta nga një
traktat po që se palët kontraktuese kanë pasur për qëllim një gjë të tillë. Ekzistojnë
mendime të ndryshme kur bëhet fjalë për formën e saktë në të cilën fitohen këto të
drejta. Një grup autorësh thonë se vetë traktati mund t’u jap të drejta shteteve të treta.
Një grup tjetër, mohon ekzistimin e çfarëdo të drejte përderisa shteti i tretë të mos i ketë
pranuar ato. Një shtet i tretë mund të pajtohet shprehimisht ose heshtazi me traktatin i
cili krijon të drejta jo vetëm për palët kontraktuese, por edhe për shtetet e treta. Lidhur
me këtë, Konventa e Vjenës parasheh plotësimin e dy kushteve qenësore: a) dëshirën
e palëve që të krijojnë të drejtën e tillë; b) pranimit nga ana e shfrytëzuesit të ofertës.
Për shembull, Marrëveshja Hay-Varilla (1903) midis ShBA-së dhe Panamasë parasheh
që kanali i Panamasë do të jetë i hapur për anijet tregtare dhe luftanijet e të gjitha
shteteve, edhe pse palë kontraktuese kanë qenë vetëm ShBA-të, Panamaja dhe
Britania e Madhe.
b)- shtetet e treta dhe detyrimet e imponuara me traktate – një ndër rregullat e
barazisë sovrane të shteteve është se traktatet nuk mund t’iu imponojnë detyrime
shteteve të cilat nuk janë palë kontraktuese. Sipas Konventës së Vjenës, për krijimin e
detyrimeve për një shtet të tretë duhet plotësuar dy kushte: a) palët kontraktuese të
kenë qëllim që dispozitat e traktatit të shërbejnë si bazë për krijimin e detyrimeve edhe
për shtetin e tretë; b) që shteti i tretë t’i pranoj detyrimet e tilla shprehimisht dhe në
formë të shkruar. Në këtë rast vjen deri te marrëveshja e re midis palëve kontraktuese
dhe shtetit të tretë. Marrëveshja e tillë pastaj, mund të marr fund apo ndryshohet vetëm
me pajtimin e të gjitha palëve kontraktuese.
d)- interpretimi historik përdoret në rastet kur kuptimi i një traktati nuk mund të nxirret
nga përmbajtja e tij. Në këtë rast teksti i paqartë sqarohet duke marrë parasysh punët
përgatitore, motivet që kanë shpënë deri te lidhja e traktatit, etj.
Në praktikë mund të imponohet përdorimi i njërës apo tjetrës metodë, apo përdorimi
paralel i më shumë metodave.
b)- plotësimi i qëllimit të traktatit – kur traktati ka për lëndë arritjen e ndonjë qëllimi,
atëherë posa të plotësohet qëllimi, marrëveshja mbaron së vepruari. Shembull,
marrëveshja për ndërtimin e një ure mbi lumin kufitar mbaron së vepruari posa të
kryhen detyrimet e parapara në të.
d)- denoncimi – është heqje dorë e një shteti nga traktati ndërkombëtarë. Shumë
traktate parashohin shprehimisht mundësinë e tërheqjes së njëanshme nga traktati, pas
njoftimit nga njëra palë kontraktuese. Traktate të tilla përmbajnë rregulla të cilat
përcaktojnë modalitetet që duhet plotësuar njoftimi për tërheqje nga traktati. Është e
diskutueshme se a mund të jenë objekt denoncimi ato traktate të cilat nuk e kanë
paraparë këtë shprehimisht. Traktatet e tilla nuk mund të denoncohen pa pajtimin e
palëve tjera kontraktuese. Përjashtim bëjnë traktatet që nuk mund të denoncohen me
njoftim: traktatet e paqes, traktatet mbi kufijtë mund të shuhen vetëm me pajtim të
dyanshëm. Gjithashtu nuk mund të denoncohen traktatet që lidhen me afat të caktuar
para se të kaloj afati i paraparë, traktatet që lidhen për kryerjen e ndonjë pune të
caktuar, para se të përmbushen detyrimet që dalin nga traktati.
Për traktatet dypalëshe, njoftimi për denoncim i bëhet palës tjetër. Ndërsa për traktate
shumëpalëshe, njoftimet i drejtohen shteti depozitar e ky i informon palët tjera
kontraktuese. Traktati i tillë mbaron së vepruari vetëm ndaj palës e cila e ka bërë
denoncimin. Sipas Konventës së Vjenës, marrëveshja e cila nuk parasheh rregulla për
mbarimin e saj dhe nuk parasheh mundësinë e denoncimit apo tërheqjes, nuk mund të
jetë objekt i denoncimit apo i tërheqjes përveç nëse vërtetohet se palët kontraktuese
kanë pasur qëllim të lejojnë mundësinë e tërheqjes. Në këso rastesh njoftimi duhet bërë
12 muaj më parë.
Kur është fjala për shkeljen e traktateve shumëpalëshe, Konventa e Vjenës: a) u jep
palëve të drejtën të suspendojnë zbatimin e plotë ose të përgjithshëm të traktatit, qoftë
midis tyre dhe shtetit që e ka bërë cenimin qoftë në përgjithësi; b) i jep të drejtë palës së
dëmtuar të suspendoj zbatimin e traktatit qoftë pjesërisht apo në përgjithësi; c) i jep të
drejtë secilës palë, pos palës që e ka bërë cenimin, që të vë në dukje shkeljen si arsye
për suspendimin e zbatimit të traktatit në tërësi ose pjesërisht.
Një grup tjetër traktatesh mbeten në fuqi edhe pas mbarimit të luftës por zbatimi i tyre
vetëm pezullohet gjatë periudhës së luftës. Këtu bëjnë pjesë të gjitha traktatet ligje dhe
aktivizohen me rivendosjen e paqes.