KORA MÓZGU

Zakład Anatomii i Neurobiologii GUMed

„Mózg człowieka, a zwłaszcza kora mózgu
jest najbardziej złożoną strukturą ze wszystkich
dotychczas poznanych we wszechświecie”
Gerard D. Fischbach - profesor neurobiologii w
Harvard Medical School /Massachusetts
General Hospital/

MÓZG CZŁOWIEKA - KRUCHY DOM DUSZY

J. THORWALD
Co czyni nas ludźmi?

3
Filogeneza kory mózgu – wczesne poglądy

Wczesne (do ~1970) poglądy na wydarzenia w

trakcie rozwoju kory mózgowej, od ryby do ssaka:
- liniowy wzrost kresomózgowia (półkule
mózgu+spoidła + jądra podstawne +
węchomózgowie)
- u ryby kora służyła głównie do odbioru
(paleocortex) i analizy (archicortex) bodźców
węchowych.
- u płazów, a szczególnie u gadów, pojawiła się nowa
kora (neocortex)
- u gadów i ptaków inne bodźce sensoryczne
dochodzą do kory poprzez wzgórze.
- znaczne powiększenie kory nowej oraz ilości wejść
ze wzgórza i zwojów podstawy u ssaków.
4
Filogeneza kory mózgu – nowe obserwacje

Nowe obserwacje:
-Kresomózgowie nie rozwijało się stopniowo lecz skokowo
(np. delfiny).
-Projekcje dróg węchowych do kresomózgowia są właściwe
(specyficzne) tylko dla pewnych obszarów kory.
-Bodźce innych modalności sensorycznych, przechodzące
przez wzgórze są obecne już u ryb
-Podobnie, lecz niezależnie rozwinięte struktury nazwano
‘homoplastycznymi’ w odróżnieniu od odpowiednich
5
struktur rozwijających się liniowo (tj. homologicznych).
Ontogeneza kory mózgu
Etapy rozwoju ludzkiego mózgu:
4 tygodnie:
- widoczny podział cewki nerwowej (neural tube) na
różne obszary (prosencephalon, encephalon,
mesencephalon, rhomboencephalon)
-pojawia się pęcherzyk wzrokowy (optic vesicle, OV)
5 tygodni:
-wyróżniają się nowe obszary: telencephalon i
diencephalon, metencephalon i myelencephalon
-Powstaje zalążek podwzgórza
7 tygodni:
-powstaje wzgórze łączące telencephalon z
pozostałymi częściami układu nerwowego.
-powstaje wyspa (medulla), most (pons) i móżdżek
(cerebellum)
------------------------------------------------------------------
zmiany typowe dla ssaków:
2 miesiące:
-wzrost telencephalonu
3 miesiące:
-telencephalon przykrywa część ogonową pnia mózgu
-widoczny początek podziału na płaty (lobes)
4 - 9 miesięcy:
-wzrost kory nowej wraz z pofałdowaniem
6
-zupełne przykrycie rdzenia kręgowego
 Migracje neuronów

Migrujący neuron.
Z: http://www.rockefeller.edu/labheads/hatten/mechanism.html

Radialne komórki glejowe dostarczają

wytycznych dla migrujących neuronów

W płycie korowej (cortical plate, CP)

neurony mijają warstwy głębokie i dążą
do warstwy I. 7
 Dojrzewanie neuronów

Dojrzewanie neuronów trwa znaczną część życia. Podczas rozwoju neuronu od fazy embrionu do dorosłego
człowieka, neurony rosną, oraz wykształcają drzewa dendrytyczne i kolaterale aksonu. Wczesne dzieciństwo jest
fazą dynamicznego dojrzewania komórek w korze. 8
odwrotny wzorzec rozwoju kory mózgu (inside-out pattern of cortical development)

Schemat rozwoju kory mózgu myszy. Neurony powstające w wyniku podziałów neuronalnych
komórek progenitorowych leżących w warstwie przykomorowej (VZ) migrują do górnych warstw
wzdłuż wypustek komórek glejowych przez warstwę pośrednią (IZ). W dalszych fazach
neurogenezy z warstwy brzeżnej (MZ) rozwija się warstwa I kory mózgowej, natomiast z warstwy
korowej (CP) rozwijają się warstwy II-VI. Warstwa pośrednia da początek podkorowej istocie białej,
a warstwa przykomorowa przekształci się w wyściółkę komór mózgu.
9
CopperKettle 2006
Hidenori Tabata 2013 10
11
TYPY KORY
Kora nowa (isocortex) w pełni rozwinięta,
zbudowana z wielu warstw, istnieje
u wszystkich ssaków i tylko u nich.

Powstawała prawdopodobnie 200-300

milionów lat temu

Zawiera około 86 miliardów neuronów, z

których 16 miliardów tworzy sieć regulującą
inteligencję, emocje, pamięć i świadomość
Herculano-Houzel S, Lent L. Isotropic fractionator: a simple, rapid method for the quantification of total cell and neuron
numbers in the brain. J Neurosci 2005;25: 2518
14
Herculano-Houzel S, Lent L. Isotropic fractionator: a simple, rapid method for the quantification of total cell and neuron
numbers in the brain. J Neurosci 2005;25: 2518
15
 Herculano-Houzel S

Masa mózgu — 1508 g

Całkowita liczba neuronów — 86 miliardów
Całkowita liczba pozostałych komórek — 85 miliardów
Masa kory mózgu — 1233 g
Neuronów w korze mózgu — 16 miliardów
Względna wielkość kory mózgu — 82% masy mózgu
Wzgl. liczba neuronów kory mózgu — 19% neuronów mózgu

16
Kora mózgu

Kora nowa
sześciowarstwowa

I – drobinowa
II – ziarnista zewnętrzna
III – piramidowa zewnętrzna
IV – ziarnista wewnętrzna
V – piramidowa wewnętrzna
VI - wielokształtna
Paleocortex. Kora węchowa
SŁUPY KOMÓRKOWE - MODUŁY
21
 Kora mózgu - lokalizacja
czynnościowa

kora projekcyjna:
ruchowa - płat czołowy
czuciowa - płat ciemieniowy
słuchowa - płat skroniowy
wzrokowa - płat potyliczny

22
 Pola czynnościowe kory mózgu

Cytoarchitektonika opiera
się na różnicach w gęstości
neuronów oraz grubości
poszczególnych warstw
 Pola czynnościowe kory mózgu

Kora mózgu podzielona jest na podstawie podobieństw

budowy morfologicznej oraz czynnościowej na określone
okolice bądź pola

Dotychczasowe podziały
Brodmann - 49 (52)
Voigt - 200+
Von Economo - 109
Powierzchnia przyśrodkowa

Powierzchnia boczna
 Zróżnicowanie cytoarchitektoniczne i czynnościowe
kory nowej
I-rzędowa kora ruchowa pole 4 (ruchy dowolne przeciwległej połowy ciała) –
leży w zakręcie przedśrodkowym oraz w przedniej części płacika
okołośrodkowego

I-rzędowa kora czuciowa pole 3,1,2 (informacje somatosensoryczne z

przeciwległej połowy ciała) – leży w zakręcie zaśrodkowym i tylnej części
płacika okołośrodkowego

I-rzędowa kora wzrokowa pole 17 (informacje z przeciwległych połówek pola

widzenia) – leży w bruździe oraz obszarach klinka i zakrętu językowatego
I-rzędowa kora słuchowa pole 41 (informacje z narządu słuchu) – leży w
zakrętach skroniowych poprzecznych

Ośrodki mowy – w półkuli dominującej

ruchowy (Broca 44, 45) – w zakręcie czołowym dolnym
czuciowy (Wernickiego 22) – w tylnej części zakrętu skroniowego górnego i
w zakręcie kątowym
Ewolucja organizacji kory
Wibrysy i kora baryłkowa
 Kora mózgu - lokalizacja
czynnościowa
korowa reprezentacja okolic ciała:
ruchowa czuciowa

29
32
33
Płat czołowy
45,44
 Pierwszorzędowa kora ruchowa: Pole 4
! Organizacja
somatotopowa
! Wielkość pola zależna od
skomplikowania ruchów
wykonywanych przez
zaopatrzona okolicę

! Uszkodzenie kory
prowadzi do
niedowładów/porażeń
przeciwstronnej połowy
ciała
 Kora przedruchowa: Pole 6
! Odpowiada za
programowanie ruchu
! Elektryczna stymulacja
prowadzi do aktywacji
rozległych obszarów
ruchowych w
przeciwieństwie do
pobudzenia pola 4
! Uszkodzenie powoduje
apraksję – niemożność
wykonania ruchu przy
braku niedowładu
 Czołowe pole gałkoruchowe: dolna część
pola 8
! Pobudzenie prowadzi
do skojarzonego
spojrzenia obu gałek
ocznych w
przeciwległą stronę
! Uszkodzenie prowadzi
do zniesienia
przeciwstronnego
skojarzonego ruchu
gałek ocznych – oczy
patrzą na ognisko
chorobowe
 Dodatkowe pole ruchowe: część pola 6
i8
! Leży na powierzchni
przyśrodkowej
! Stymulacja powoduje
odpowiedź posturalną,
jak obrót głowy i gałek
ocznych za poruszaną
kończyną
! Programowanie
złożonych ruchów
obejmujących różne
części ciała
 Kora przedczołowa: Pola 9, 10, 11, 12,
32, 46 i 47
! Około ¼ całej kory
! Pola oczodołowo-
czołowe odpowiadają za
odpowiedzi trzewne i
emocjonalne

Okolice grzbietowo-boczne odpowiadają

za czynności intelektualne tkj. planowanie,
osąd, myślenie abstrakcyjne
Phineas GAGE (1848)

25 letni brygadzista budowlany

ulega wypadkowi – metrowy,
ważący 6 kg stalowy pręt przebija
mu policzek i przechodzi przez
przednią część półkuli mózgu i
wychodzi w okolicy szczytu głowy

Gage był oszołomiony, ale

przytomny; po kilku minutach zaczął
mówić (opowiadał o zajściu w
sposób logiczny i uporządkowany)

41
Phineas Gage

42
 Phineas Gage
Brak zaburzeń funkcji
mowy, pamięci i
intelektu J. Harlow: „Gage był nierównego
usposobienie, okazywał brak
szacunku, często przeklinał (bez
powodu, w sytuacjach spokojnych),
okazywał zniecierpliwienie na
ograniczenia i rady. Miał wiele planów
na przyszłość, które były ważne do
momenty jak o nich mówił, potem
obmyślał coraz to inne plany. Często
zmieniał pracę. Konfabulował:
opowiadał historie o wielkich balach i
pełnych niebezpieczeństw
ucieczkach, które odbywały się tylko
w jego wyobraźni.”

43
LOBEKTOMIA / LEUKOTOMIA CZOŁOWA

- stosowana u pacjentów z obsesyjnymi

myślami lub dziwacznymi zachowaniami,
typowymi dla schizofrenii, czy psychozy
maniakalno-depresyjnej

-zalecana w celu opanowania ich lęku czy

antysocjalnego zachowania
44
 Gottlieb Burckhardt

24.12.1836- 6.02.1907

! -Szwajcarski psychiatra
! -Wykonał pierwszą operację
neurochirurgiczną (1888)
! -1889- wyniki przedstawił w Berlinie ale
go wyśmiano
! „choroby psychiczne mają swoje
korzenie w określonych rejonach mózgu”

45
Egaz Moniz 1874-1955

Lobotomia

46
 Lobotomia

Nagroda Nobla w
psychiatrii (Egaz Moniz
– 1949)

Przecięcie włókien z
kory oczodołowo-
czołowej do ciała
migdałowatego

47
48
Walter Jackson Freeman – lekarz lobotomista czy potwór?

49
 Uszkodzenia kory przedczołowej
! Objawy emocjonalne:

! ciężkiego stopnia apatia lub utrata prawidłowego

stanu emocjonalnego (spłycenie afektu)
zwłaszcza przy uszkodzeniu prawej półkuli mózgu
! euforia przy uszkodzeniu lewej półkuli mózgu
! powierzchowność, i skoncentrowanie na sobie

! Objawy te często określa się jako tzw. wewnętrzną

agnozję w której zanika zdolność rozróżniania dobra
od zła; rzeczy właściwych od niewłaściwych.

50
Płat ciemieniowy
 Płat ciemieniowy

! Obejmuje ponad 1/5 całej

kory
! Pierwszorzędowa kora
somatosensoryczna
! Drugorzędowa kora
somatosensoryczna
! Smakowa
! Asocjacyjna
 Kora pierwszorzędowa
somatosensoryczna: 1,2,3

! Organizacja
somatotopowa
! Wielkość zależna od
dyskryminacji czuciowej
! Stymulacja nie powoduje
bólu po stronie
przeciwległej a jedynie
mrowienia
 Płaciki ciemieniowe

Odgrywają rolę w:

! Główna czynność obejmuje integracyjną czynność

czuciową od bodźca wzrokowego, słuchowego po
somatosensoryczny i przetworzenia go w jeden
bodziec który może być rozpoznany

! Drugą czynnością jest tworzenie przestrzennego

układu który służy do rozpoznawania środowiska
zewnętrznego wokół nas
 Dodatkowe pola somatosensoryczne
! Wieczko ciemieniowe
położone nad wyspą
! Informacje obustronne
! Słaba somatotopia
 Okolice asocjacyjne : Pola 5, 7, 39, 40

! Bodźce z oklic
wzrokowych i słuchowych
! 39&40 zbierają
informacje ze wszystkich
okolic asocjacyjnych

! neglekt
! astereognozja
 Neglekt

! Zaburzenie rozpoznawania
przeciwstronnej do
uszkodzenia części ciała

! Pacjent nie myje i nie goli

strony której nie rozpoznaje

! Zaprzecza istnieniu własnych

kończyn

! Ignoruje obiekty w
przeciwstronnej części pola
widzenia
Płat skroniowy
 Płat skroniowy

! Kora słuchowa
pierwszorzędowa
! Okolice asocjacyjne
słuchowe
! Okolice limbiczne
Płat skroniowy – Okolice czynnościowe
 Kora słuchowa pierwszorzędowa:
Pola 41 & 42
! Zakręty skroniowe
poprzeczne
! Organizacja tonotopowa
! Wysoka częstotliwość
część – tylno-
przyśrodkowa; niska –
przednio-boczna

Uszkodzenie powoduje kłopoty w lokalizacji dźwięku,

kierunku zwłaszcza jeżeli dochodzi z przeciwległej
do uszkodzenia strony
Płat potyliczny
 Płat potyliczny: Pola 17,18,19

! Pole 17 , pierwszorzędowa kora

wzrokowa

! Uszkodzenie prowadzi do
niedowidzenie połowiczego
jednoimiennego
Płat potyliczny: Pola 17, 18, 19
 Płat ciemieniowy: Pola 18 & 19
! Pole 18 i 19
! Otrzymuje informacje wzrokowe z obu pól 17
! Złożona analiza wzrokowa, kolor, ruch, zmiany
położenia
! Uszkodzenie prowadzi do agnozji
 Analiza wzrokowa: dwa szlaki
Grzbietowa (Potyliczno-ciemieniowa): Przedmiot & Cechy
charakterystyczne przedmiotu
Choroby:
agnozja wzrokowa
prozopagnozja

achromatopsja

Brzuszna (Potyliczno-skroniowa): rozpoznawanie lokalizacji

przestrzennej
Choroby: ataksja wzrokowa, apraksja, simultanagnozja (Balinta), akinotopsja
67
Prozopagnozja to choroba, której istotą jest problem z rozpoznawaniem
twarzy. Chory nie potrafi wypatrzeć bliskich w grupie nieznajomych, a gdy
znajomi witają się z nim na ulicy, jest przekonany, że widzi ich po raz pierwszy
w życiu. Z takimi problemami zmaga się m.in. aktor Brad Pitt. Jakie są
przyczyny i objawy prozopagnozji? Czy można wyleczyć ślepotę twarzy?

Prozopagnozja, inaczej agnozja twarzy lub ślepota twarzy, a potocznie syndrom

Brada Pitta, to niezdolność do rozpoznawania twarzy jako całości. W konsekwencji
znajome twarze stają się dla chorego obce. Należy zaznaczyć, że brak umiejętności
rozpoznawania twarzy nie jest związany z problemami ze wzrokiem, roztargnieniem
czy mniejszą sprawnością intelektualną.

68
69
Simultanagnozja – rodzaj agnozji będący jednym z symptomów zespołu
Bálinta, w konsekwencji którego chory nie jest w stanie rozpoznać więcej
niż jeden obiekt lub element obiektu jednocześnie. Chory jest w stanie
rozpoznać sam obiekt i go opisać, jednak nie jest w stanie opisać tła, sceny
lub środowiska w którym on się znajduje. Zaburzone jest postrzeganie
zbiorów, kolekcji i układów elementów. Simultanagnozja może być
konsekwencją zawału lub mechanicznego uszkodzenia mózgu.

70
Neuroobrazowanie wzrokowe

71
Ungerleider LG, PNAS 1998
Lateralizacja półkulowa
czynności
Pólkule mózgu wykazują asymetrię czynności

Obejmuje ona m.in. :

•Ręczność
•Język
•Zdolności matematyczne, muzyczne, plastyczne
 Lateralizacja czynności

! Półkula odpowiedzialna za mowę uznawana jest za dominującą

! 95% osób praworęcznych posiada lokalizację mowy w lewej półkuli

! 75% osób leworęcznych ma mowę zlokalizowaną w lewej półkuli

! Ręczność oraz dominacja językowa rozwijają się jeszcze przez

rozpoczęciem mówienia przez dziecko
 Lateralizacja czynności

W półkuli niedominującej:
! Dyskryminacja czuciowa
! Myślenie emocjonalne
! Zdolności artystyczne
! Muzyka
! Lokalizacja przestrzenna i rozpoznawanie twarzy
 Ośrodki korowe mowy
leżą w półkuli dominującej

ośrodek ruchowy mowy (w płacie czołowym)

ośrodek czuciowy mowy (w płacie skroniowym)
 Okolice mowy w mózgu

Pole Wernickego –
Tylna część pola 22
Rozumienie mowy i
tworzenie
zrozumiałych,
logicznych ciągów

Uszkodzenie prowadzi do afazji czuciowej

 Okolice mowy w mózgu
Pole Broca - 44 & 45 są to
pola ruchowe mowy
! Tworzenie wyobrażenia
mowy
! Rzutuje do kory ruchowej
! Uszkodzenie powoduje
wystąpienie afazji
ruchowej